CZŁOWIEK JAKO ISTOTA
SPOŁECZNA : PERCEPCJA
ŚWIATA SPOŁECZNEGO

Michal Olszanowski

– psychology lectures

Wybierz, z kim chcesz napisać
pracę semestralną?

Myślenie automatyczne



Myślenie, które jest nieświadome,
nieintencjonalne, zachodzi bez woli
podmiotu i jest

bezwysiłkowe



Ten rodzaj myślenia często bazuje
na

schematach

– skryptach

umysłowych, których ludzie używają
do organizowania wiedzy o świecie
społecznym.



Schematy wpływają na to jakie
informacje ludzie zauważają, o czym
myślą i co zapamiętuja/odpamiętują.

Czym są schematy?



„Procedura jest w gruncie rzeczy bardzo prosta.
Najpierw podziel elementy na różne grupy.
Oczywiście, jedna kupka może wystarczyć, w
zależności od tego, ile trzeba zrobić. Jeżeli musisz
pójść gdzie indziej z powodu braku warunków, to
jest to kolejny krok; jeśli nie, jesteś dobrze
przygotowany. Ważne jest, aby nie robić za dużo.
Czyli lepiej jest zrobić równocześnie za mało rzeczy
niż za dużo. Na krótką metę może się to wydawać
niezbyt ważne, ale łatwo mogą pojawić się
komplikacje. Błąd może także okazać się
kosztowny. Na pierwszy rzut oka cała procedura
wydaje się skomplikowana. Jednak szybko stanie
się po prostu jednym z elementów życia.”

Czym są schematy?



Schematy wpływają na to co

zauważamy, jak interpretujemy
elementy otoczenia i jak podejmujemy

decyzje i działania.



Są jak filtry, wzmacniające lub

osłabiające poszczególne elementy
informacji



Używamy ich do klasyfikacji rzeczy i

ludzi, wypełniania luk w opisie.

Pozwalają też lepiej przewidzieć co się
stanie.



Zapamiętujemy i odpamiętujemy

informacje poprzez schematy, używając

ich do dekodowania wspomnień.

Funkcje schematów



Wypełnianie luk

– schematy mogą

być użyteczne, kiedy odbieramy
niekompletne lub wieloznaczne
informacje.



Wskazówki pamięciowe

–

zapamiętywanie i rekonstrukcja

wydarzeń z pamięci na ogół jest

zgodna z pewnym dostępnym

umysłowo schematem.



„Jak wygląda twój poranek?”

Schemat jako wskazówki pamięciowe
– konstruktywny charakter pamięci



Informacje, które składają

się na nasze wspomnienia

są rozlokowane w różnych
miejscach. Oddzielnie

zapisane są informacje o
czasie, miejscu, ludziach,

którzy wystąpili w
zdarzeniu.



Przy

odpamiętywaniu

składamy te informacje,

dopasowując je do

ogólnego obrazu lub

schematu zdarzenia…

czas

miejsce

ludzie

sytuacja

11-09-2001

Byłem w

szkole…

Nauczyciel i

mój przyjaciel

Marek

Lekcja

biologii

11.09 Marek został w domu, bo był chory,
ale ponieważ zawsze z nim siedzę, więc…
„pamiętam”, że był wtedy ze mną

Rodzaje schematów



Schematy społeczne

– porządkują wiedzę o

świecie społecznym



Schematy osobowościowe

– wiedza o

właściwościach i cechach ludzi



Schematy „Ja”

– wiedza o sobie samym (np. jaki

jestem, jaki powinienem być?)



Role społeczne

– wiedza o powinnościach i

formach zachowania wynikających z pełnionej roli

(np. jak powinien zachowywać się student?)



Schematy zdarzeń

– wiedza o typowym przebiegu

jakiś zdarzeń (np. jak wyglądają zajęcia na
uczelni?)

Sądy społeczne i schematy



GRUPA A



Ludzie,

któzy

znają p. Krysię
twierdzą, że jest
ciepła, krytyczna,
praktyczna i
zmotywowana.



GRUPA B



Ludzie,

któzy

znają p. Krysię

twierdzą, że jest

zimna, krytyczna,

praktyczna i

zmotywowana.

A

B

Oceń, jak sympatyczna,
jest Krysia?

Schematy osobowościowe

Stereotypy jako schematy



Stereotyp to potoczne przekonanie o

specyficznych właściwościach grup lub
jednostek



To uproszczona i „wystandaryzowana”
koncepcja na temat cech posiadanych przez

pewną grupę ludzi.



Stereotypy wykorzystujemy na dwa sposoby. Np.

tworzymy ogólny stereotyp grupy. Potem

dopisujemy do niego jednostki, stanowiące

egzemplarze danej kategorii Np. „policjanci” i

„policjant, który ostatnio dał mi mandat”



Możemy również organizować stereotypy

hierarchicznie, np. „francuz”,

„paryżanin” i „paryski kelner”.

Jak działają schematy?



W większości wypadków schamat jest

dostępny w umyśle, dlatego wykorzystujemy

go w trakcie oceny spostrzeganych obiektów,

osób czy sytuacji.



Dostępność może wynikać z ogólnej

trwałości i aktywności schematu

formowanego na podstawie przeszłych

doświadczeń.



Lub może pojawiać się na skutek

poprzedzania, kiedy schemat staje się

czasowo dostępny i aktywny, w wyniku

bieżących doświadczeń.

Aktywowanie schematów



Zadanie 1

– Uczestnicy zapamiętywali listy

słów opisujących (w zależności od grupy
badawczej) pozytywne, negatywne lub
neutralne cechy



Zadanie 2

– Uczestnicy czytali opis

pewnej osoby (Mirka), którego zachowania

można było wieloznacznie interpretować.

Następnie poproszono o opis i ocenę tych

zachowań



Uczestnicy interpretowali zachowanie

zgodnie z tendencją wyznaczoną przez

zapamiętane wcześniej cechy

Mirek

jest

……. …

.. .. .. … ..
.. .. . .. .. . .
.. . .. .. .. .
.. . . .. …

Trwałość schematów



Ludzie mają tendencję do korzystania z aktywnych

schematów, nawet jeśli wiedzą, że są one błędne



Uczestnicy otrzymywali fałszywą informację nt. wykonania testu

wiedzy ogólnej. Krótko po tej informacji, poinformowano ich, że

nastąpiła pomyłka i podany wynik nie ma nic wspólnego z

faktycznym poziomem wykonania… uczestników zapytano, jak

sądzą, jak im poszedł test?

Obecny wynik

Przyszły wynik

Informacja o
sukcesie

Informacja o
porażce

Trwałość sądów i schematów



Ludzie mają tendencję do
podtrzymywania swoich sądów i
schematów, nawet jeśli nowe dowody je
podważają.



W takich wypadkach ludzie dyskredytują
nowe przesłanki lub w pewnych
wypadkach dokonują zmian, na zasadzie
tworzeni „wyjątków od reguły”.

Samospełniające się proroctwo



Często mamy przekonanie o

właściwościach innych osób



To wpływa na to jak się wobec
nich zachowujemy i jakie ich
zachowania dostrzegamy



I często powoduje, że te osoby

zachowują się zgodnie z
oczekiwaniami



Np. Badanie - oczekiwania nauczycieli

Strategie i skróty w myśleniu
społecznym



Wykorzystujemy skróty i strategie, aby
oszczędzić sobie wysiłku przy podejmowaniu
decyzji



Heurystyka dostępności

– sąd oparty na

przesłankach, które są łatwo dostępne w umyśle



Np. Ocena własnej asertywności dokonana na podstawie
danej z góry liczby zachowań „do przypomnienia”

asertywne nieasertywne

6 przykładów

12
przykładów

Strategie i skróty w myśleniu
społecznym



Heurystyka reprezentatywności

–

tendencja do klasyfikacji na
podstawie podobieństwa do
„typowego” przypadku



Np. To jest Krzysiek. Jak myślisz, czy Krzysiek jest
raczej menadżerem sprzedaży czy menadżerem
grupy rockowej?

Strategie i skróty w myśleniu
społecznym



Niebieski samochód walnął w czerwony… jak myślisz, jak szybko

musiał niebieski samochód jechać?



Niebieski samochód uderzył w czerwony… jak myślisz, jak szybko

musiał niebieski samochód jechać?



Heurysytka zakotwiczenia i dopasowania

–

wstępne informacje zakotwiczają dokonywaną

ocenę na swojej wartości.

Myślenie kontrolowane



Myślenie kotrolowane jest świadome,
intencjonalne, podlega woli, ale też
wymaga wysiłku.



Ludzie na ogół mogą „przełączyć”
swoje myślenie na kontrolowane.



Jednak aby tak się stało wymagana
jest odrobina motywacji…

Nie oceniaj mnie

stereotypowo!

Myślenie kontrolowane



Automatyczna wiara, kontrolowane wątpliwości

– ludzie na

ogół są „zaprogramowani” aby automatycznie wierzyć w

prawdziwość podawanych informacji…



Ocena i odrzucenie tej „prawdziwości” zależy od myślenia
kontrolowanego

Widzę

reklamę

Myślenie

automatyczne

O, tak…

Zaraz,

chwileczkę,

chyba kiedyś

piłem lepsze...

Myślenie

kontrolowane

Myślenie kontrolowane



„Paradoks” wyparcia, wyparcie jako
proces ironiczny

– Skuteczne wyparcie

zależy od współdziałania dwóch
procesów:



Automatycznego monitorowania

–

detekcja sytuacji, kiedy niechciane myśli
przychodzą do głowy



Kontorlowanego wypierania

– aktywny

proces zajmowania zasobów innymi
czynnościami

Myślenie kontrolowane



Rozumowanie kontrfaktyczne

– mentalna

zmiana niektórych aspektów przeszłych
zdarzeń

„usprawnienie” myślenia



Problem zbytniej pewności siebie

–

większość ludzi uważa, że ich sposób
rozumowania i wyrażania sądów jest
prawidłowy i nie potrzebują żadnych
„zmian”



Jednym ze sposobów „usprawnienia”
myślenia jest wyprowadzenie ich z
tego błędu 

Uprzedzenia



Stereotyp

: komponent poznawczy



Uprzedenie

– postawa zawierająca

komponent afektywny



Dyskryminacja

: komponent zachowania

Co powoduje uprzedzenia?



Sposób myślenia (myślenie
automatyczne)



Jak dopisujemy znaczenie (atrybucja)



Uleganie regułom społecznym



To co czujemy (potrzeba
bezpieczeństwa i przynależności)

Redukcja uprzedzeń



Hipoteza kontaktu