Swoista odpowiedź immunologiczna

Limfocyty - różne morfologicznie

•

T - posiadają receptor TCR wiążący antygen

Th 1, Th 2 – pomocnicze (CD4 – koreceptor dla MHC-II), 95% małe limfocyty
Tc – cytotoksyczne (CD8 - MHC-I) – 50% małe limfocyty
Treg – regulatorowe (CD4 ale i CD8, CD25) Ts – supresorowe,

•

NK - ok. 70% dużych ziarnistych (CD16, CD56, CD57)

•

B - receptory immunoglobulinowe IgM, IgD, MHC-I,II, CD19 CD20 CD21.. nieliczne wykazują ekspresję IgG,IgA, IgE

* posiadają charakterystyczne markery tzw. antygeny różnicowania CD –cluster of differentiation > 200
* warunkują one fenotyp i pełnienie określonej funkcji biologicznej
T – CD2-wiąże krwinki barana CD3- przenosi sygnał

•

wydzielają cytokiny

•

posiadają receptory: dla cytokin, MHC, Fc (CD16, CD64), C, o cechach integryny (CD2 - LFA), selektyny (CD62 - E, L, P)

aktywacja T lub B wyzwala dodatkową ekspresję niektórych cząsteczek powierzchniowych

Limfocyty 30-40% populacji leukocytów w krążeniu, różne morfologicznie i czynnościowo
T 60-70%, Th1, Th2 pomocnicze-helper, aktywacja B, makrofagów
Tc cytotoksyczne: wirus, nowotwór, przeszczep
B 10-20%, plazmocyty – produkcja przeciwciał
Treg (s) – hamują autoreaktywne T i B, aktywację Th, tolerancja pokarmowa, na przeszczepy
Limfocyty - odpowiedzialne za swoistą odpowiedź immunologiczną – nabytą
* humoralna – limfocyty B, wytworzenie swoistych przeciwciał
* komórkowa – limfocyty T, powstanie „uczulonych” limfocytów o różnych funkcjach efektorowych, wytwarzanie cytokin –
przenoszą sygnały między komórkami (interferony - IFN, interleukiny - IL, czynniki stymulujące kolonie - CSF, czynniki
martwicy nowotworu - TNF
Receptor TCR jest rozstrzygającym markerem T
T CD4 rozpoznają antygen z MHC kl.II,
Th1 cytokiny: Il-2, IL-12, IFN ,TNFβ bardziej ↑ komórkową

Th2 cytokiny:

Il-2, Il-4, Il-5, Il-6, Il-9 Il-10, Il-13 bardziej ↑ humoralną

T CD8 rozpoznają antygen z MHC kl.I
Stosunek CD4/CD8 – 1,5 – 2,5
T

- do rozpoznania antygenu wymagają sygnału kostymulującego CD28 wiążącego się z ligandem B7-1 (CD80) i B7-2

(CD45) na APC

Fazy odpowiedzi immunologicznej:

•

indukcyjna - rozpoznanie antygenu przez limfocyt, proliferacja klonu limfocytów T lub B, T i B swoiście rozpoznających
antygen, a właściwie pojedynczy epitop - tzw. selekcja klonalna

•

efektorowa – eliminacja antygenu, patogenu – różne możliwości:

* neutralizacja przez swoiste przeciwciała - wirusy, toksyny bakteryjne, enzymy
* fagocytoza immunologiczna – opsonizacja bakterii zewnątrzkomórkowych przez przeciwciała – kooperacja odpowiedzi

swoistej z nieswoistą

* aktywacja makrofagów przez cytokiny (IFN ) – niszczenie bakterii wewnątrzkomórkowych, np. prątki gruźlicy
* reakcje cytotoksyczne – skierowane przeciwko całym komórkom, zbyt dużym do sfagocytowania, np. komórki zakażone

wirusem, nowotworowe, przeszczepu..

biorą w nich udział TcCD8, aktywowane NK, mechanizm ADCC
* apoptoza – komórki cytotoksyczne przekazują sygnał komórce docelowej do samozniszczenia

•

pamięć immunologiczna – długo żyjące T i B, posiadające tą samą swoistość w wiązaniu antygenu

Rozpoznanie „nieswoiste” - odporność wrodzona

uniwersalny, selektywny mechanizm reagowania organizmu przed infekcją

•

receptory PRR (pattern recognition receptors) na komórkach rozpoznają stałe struktury drobnoustrojów - PAMP (pathogen
associated molecular patterns).

•

PRR = receptory TLR (Toll-podobne) wykryte w latach 90-tych u muszki owocowej Drosophila, łączą reakcje nieswoiste
ze swoistymi

* na kom. immunologicznie kompetentmych (makrofagi, komórki dendrytyczne, komórki tuczne, eozynofile, neutrofile,

limfocyty B), komórki nabłonkowe jelit, dróg oddechowych, komórki śródbłonka, fibroblasty, keratynocyty, kardiomiocyty i
adipocyty.

•

pobudzenie receptorów TLR przez produkty drobnoustrojów → sygnał aktywujący mechanizmy odporności
immunologicznej nieswoistej:

* wzmożona synteza czynników przeciwbakteryjnych
* cytokin prozapalnych (TNF-a, IL-1, -6, -8, -12), chemokin, tlenku azotu (NO)
* dojrzewanie komórek dendrytycznych - tracą właściwości pinocytarne, nabywają cech prezentacji antygenu
* aktywacja APC: wzrost syntezy cytokin prozapalnych, wzrost ekspresji molekuł adhezyjnych oraz molekuł

kostymulujących (CD40, CD80, CD86)

•

indukcja odpowiedzi immunologicznej swoistej (limfocyty T i B)

•

TLR uczestniczą w regulacji odpowiedzi immunologicznej, wpływają bezpośrednio lub pośrednio na funkcję Treg
CD4+CD25+, prowadzą do ich indukcji i hamowania odpowiedzi immunologicznej lub do zniesienia ich aktywności
supresyjnej (kontrasupresji).

Komórki APC – prezentujące antygen Antigen Presenting Cells

populacja heterogenna: w skórze, węzłach chłonnych, śledzionie, grasicy, w obrębie nabłonka błon śluzowych; linia mieloidalna

– CD11c, limfoidalna – CD123; posiadają różne markery CD (S-100, CD11c, CD50 – niedojrzałe; CD1a, CD80 - dojrzałe),
Fc R i MHC-II

•

komórki Langerhansa – skóra, prezentują pw. Th1

• komórki splatające się – grasica
• komórki dendrytyczne grudek – węzły, śledziona, śluzówka, brak MHC–II
• limfocyty B – prezentują gł. Th2
• makrofagi – jako jedyne silnie fagocytują
ale cytokiny typu IFN i TNF mogą indukować ekspresję MHC-II na keratynocytach, nabłonkach tarczycy,śródbłonkach i tym

komórkom umożliwiać prezentację antygenu choroby autoimmunozacyjne, przedłużony stan zapalny..

rola APC: wewnątrzkomórkowe przetworzenie antygenu, związanie z antygenami MHC-II i ekspozycja kompleksu na błonie

komórkowej, prezentacja T CD4

prezentacja antygenu T CD8 odbywa się przez każdą komórkę – wszystkie posiadają MHC-I
Prezentacja antygenu Th związanym z MHC kl. II przez APC:

makrofagi wychwytują antygen poprzez nieswoiste receptory lub jako kompleksy immunologiczne

aktywowane B poprzez Ig powierzchniowe i prezentują Th

k. dendrytyczne pobierają antygen drogą pinocytozy, stale mają ekspresję MHC II na powierzchni

Recyrkulacja limfocytów i APC:
Dziewicze limfocyty z centralnych tkanek limfoidalnych migrują do obwodowych (śledziona, węzły chłonne). APC pochodzące
również z komórki macierzystej szpiku wnikają w tkanki, Wychwytują antygen i przenoszą do komórek limfoidalnych, gdzie
prezentują antygen limfocytom T i B. Po kontakcie a antygenem limfocyty migrują z tkanek limfoidalnych do miejsca zakażenia
lub zapalenia

Rozpoznanie antygenu

•

limfocyty T – rozpoznają małe fragmenty peptydów prezentowane na powierzchni komórek APC poprzez receptor TCR
łącznie z cząsteczkami MHC tzw. restrykcja MHC lub rozpoznanie asocjatywne

* receptor TCR: TCR

(TCR2) - 90-95% CD4 CD8; TCR

(TCR1) - 5-10%:

Th CD4 – MHC kl. II Tc CD8 – MHC kl. I
w wieku starszym spadek ekspresji MHC – słabsza odpowiedź na antygen

•

limfocyty B – rozpoznają antygeny T-niezależne (bardziej oporne na degradację przez APC) poprzez receptory Ig

klonalna

aktywacja B

komórki plazmatyczne

wytwarzanie przeciwciał

w wieku starszym spadek limfocytów B

osłabienie odpowiedzi pierwotnej na antygen

• antygeny T-zależne – wytwarzanie przeciwciał powstaje w kooperacji B i głównie Th2
Th2 – wzmagają produkcję przeciwciał, pw. IgE, stany alergiczne, autoimmunizacja
Th1 - biorą udział w reakcjach zapalnych komórkowych – aktywacja makrofaga (DTH), cytotoksyczność

ale cytokiny Th1 znoszą funkcje Th2 i odwrotnie

Antygen wybiera i generuje swoisty klon wiążących go komórek T
Stymulowane limfocyty T proliferują, wytwarzają cytokiny, ujawniają nowe receptory, odpowiadają na inne cytokiny (IL-2, 4,
7). Część komórek zachowuje pamięć dla danego antygenu, co zapewnia trwałą odporność na patogen

T spoczynkowe nie produkują cytokiny Il-2. Aktywacja pod wpływem antygenu - ekspresja receptora dla IL-2 i produkcja IL-2.
(działanie autokrynne – na tą samą komórkę i pakrynne - na sąsiednią) Indukuje to proliferację.
Dalsza stymulacja antygenowa zmniejsza receptory dla IL-2.

Il-2 – główny czynnik wzrostu i aktywacji wszystkich T, zwłaszcza cytotoksycznych - aktywacja monocytów, NK - komórki
LAK, - ułatwia podział i uwolnienie INF , - może być produkowana przez CD8 i LGL

Th1 (IFNγ) może znosić funkcje Th2 (IL-10) i odwrotnie

IFNγ - wytwarzany przez aktywowane T i NK, najbardziej aktywnie stymuluje makrofagi, zwiększa funkcję prezentacji
antygenu przez różne typy komórek, Słabiej działa na NK niż IFN , Hamuje proliferację Th2

Cytotoksyczność komórek Tc i Nk jest obroną przeciw patogenom wewnątrzkomórkowym, komórkom nowotworowym,
komórkom przeszczepu. Tc rozpoznają komórki zainfekowane przez TCR i CD8 i MHC kl.I oraz inne ligandy
Wtedy uruchamiany jest sygnał do uruchomienia mechanizmu cytotoksyczności

Istnieje kilka mechanizmów zabijania

- Cytotoksyczna komórka ulega degranulacji:
uwalnia perforyny, w obecności Ca uwalnia granzymy – enzymy z ziarnistości
tworzą się kanały – śmierć komórki przechodzą przez kanały do komórki
- Cytoksyczność zależna od receptora:
Fas ligand na Tc + Fas na komórce docelowej, połączenie z wewnątrzplazmatyczną proteiną MORT-1 – prowadzi do apoptozy,
TNF + TNFR-1 podobny mechanizm, dłużej trwa

Typy odpowiedzi komórkowej

centralną rolę pełni limfocyt T CD4 – wytwarzane cytokiny regulują różne typy współdziałania komórkowego
Mechanizmy efektorowe – zależą od charakteru antygenu

•

aktywacja makrofagów (Th1 - IFN ) - powstaje naciek typu ziarniny, zabijanie pasożytów wewnątrzkomórkowych: prątki,
brucelle, listerie

•

nadwrażliwość typu późnego DTH – np. na tuberkulinę, alergia kontaktowa, komórką efektorową jest T CD4, potem może
być napływ makrofagów

•

cytotoksyczność T CD8 (Th - Il-2 + APC - Il-12) – cytoliza komórek zakażonych wirusem, odrzucanie przeszczepu – różne
formy zabijania: perforyny, granzymy, mechanizmy zależne od receptora Fas ligand

•

cytotoksyczność zależna od przeciwciał (ADCC) – komórki K, mają receptor Fc (CD16), wiążą się z przeciwciałem
przyłączonym do antygenu na komórce

•

LAK – limfocyty aktywowane Il-2, NK ? – wykazują większą cytotoksyczność, próbuje się w leczeniu raka

Antygen musi ulec „obróbce”przez APC do peptydu, który jest rozpoznawany w rowku MHC.
Superantygen, np. enterotoksyny gronkowcowe, toksyny wstrząsu toksycznego, niektóre wirusy wiążą się bezpośrednio
z MHC kl.II i odcinkiem V łańcucha W zależności od warunków może być odpowiedź immunologiczna lub anergia klonalna

Nieswoista stymulacja T i B może zachodzić poprzez mitogeny np. PHA – fitohemaglutynina – z ziaren fasoli
ConA – konkanawalina – z rycyny. Wiążą się z TCR i CD2

IL-1 : Powstaje w odpowiedzi na zakażenie, uszkodzenie, antygeny. Wytwarzana przez makrofagi i komórki tkanek
Powoduje: wzrost cytotoksyczności NK, zwiększona chemotaksja PMN, ekspresja cząsteczek adhezyjnych na
komórkach śródbłonka, aktywność cytotoksyczna makrofagów, proliferacja Th, ekspresja R - Il-2, proliferacja B i
różnicowanie w kom. plazmatyczne

Swoista odpowiedź humoralna

B - receptory immunoglobulinowe IgM, IgD, MHC-II, CD19 CD20 CD21, nieliczne wykazują ekspresję IgG, IgA, IgE

•

B1 – (CD19

+

CD5

+

) - wywodzą się z tkanki limfatycznej związanej z jelitem, p/ciała nie należą zwykle do IgM, są

wielospecyficzne i skierowane głównie przeciw autoantygenom

•

B2 – (CD19

+

CD5

-

) - wywodzą się z progenitorów w szpiku i odpowiadają za produkcję wysokospecyficznych

przeciwciał przeciw obcym antygenom

Aktywowane B poprzez Ig powierzchniowe rozpoznają antygen i prezentują go limfocytom Th, ale mogą ulegać
proliferacji i produkować przeciwciała dla antygenów T-niezależnych

Każda komórka B jest zaprogramowana do tworzenia tylko jednego przeciwciała, które jest umieszczone na jej
powierzchni jako receptor antygenowy, np. 2.
Antygen wiąże się tylko z B z właściwym receptorem na powierzchni - B 2 i prowadzi do selekcji klonalnej,
proliferacji i dojrzewania komórki produkującej przeciwciała 2 – kom. plazmatyczna 2 oraz komórek pamięci 2
Niedojrzałe B produkują tylko IgM, dojrzałe mają ekspresję IgD.
W okresie proliferacji pod wpływem antygenu i często T (wpływ cytokin, np. Il-4 - IgE) dochodzi do przełączenia
izotypu i produkcji wszystkich klas Ig

Limfocyty T i B rozpoznają najprawdopodobniej różne części (determinanty) antygenu (T-zależne)
Antygen jest prezentowany limfocytom T przez APC.
Limfocyt B wychwytuje antygen przez receptor Ig, ale do dalszej proliferacji i różnicowania w komórki
plazmatyczne
potrzebny jest sygnał stymulacyjny z T, które odpowiadają na przetworzony antygen związany z MHC.
Limfocyt B prezentuje antygen limfocytom T, ale jeżeli dostanie sygnał do podziału (IL-1, IL-2, IL-4) i
różnicowania (Il-4 Il-6 Il-10 IFN ) . Jest to wzajemna dwukierunkowa kooperacja B i T
Współdziałanie T i B wymaga dodatkowych cząsteczek kostymulacyjnych
Ig powierzchniowe na B wychwytuje antygen, degraduje go wewnątrz komórki – sygnał B
powstające peptydy łączą się z MHC kl. II i przekazują sygnał A
W B najsilniejszy sygnał zachodzi poprzez CD40 (D).
Interakcję wzmacnia LFA-1+ ICAM-1, CD2 + LFA-3, CD28 + CD80/86 oraz cytokiny
Zaburzenia w przekazywaniu sygnału prowadzą do niedoborów immunologicznych

Przeciwciała - w surowicy krwi w klasie globulin, swoiście rozpoznają antygeny

•

IgG – 70% Ig w surowicy, przeciwciała wtórnej odpowiedzi, przechodzą przez łożysko, w naczyniach i tkankach

•

IgM – 10%, pentamer, śródnaczyniowe, w pierwotnej odpowiedzi

•

IgA – 15-20% w surowicy, w przewlekłym zakażeniu

sIgA – w wydzielinach: ślina, siara, mleko, oskrzela, układ moczowo-płciowy

•

IgD – 1% w surowicy, głównie na powierzchni limfocytów B

•

IgE – śladowe ilości u zdrowych osób, w alergii

• izotypy – różne klasy przeciwciał u wszystkich ludzi
• allotypy – różne odmiany (allele) tego samego locus
• idiotypy – swoiste miejsce wiązania antygenu w obrębie regionu superzmiennego

Białka surowicy ulegają rozdziałowi w polu elektrycznym zależnie od ładunku i są sklasyfikowane jako 1 2 .
Przeciwciała sytuują się między frakcjami - , ale głównie w - ze względu na znaczną ilość IgG, która stanowi
70-75% całkowitej puli immunoglobulin.
IgE ma podobną ruchliwość jak IgD, ale ze względu na znikome ilości w surowicy nie jest widoczna w rozdziale
Budowa:
Fab – wiązanie antygenu,
Fc – wiązanie dopełniacza, wiązanie się z receptorem Fc na komórkach:
-makrofagi, neutrofile (fagocytoza),
-limfocyty, NK (cytotoksyczność),
-kom. tuczne, bazofile (degranulacja)
Czterołańcuchowy model jest wspólny dla wszystkich Ig:
2 identyczne mniejsze łańcuchy lekkie L- formy i są wspólne dla wszystkich klas

większe łańcuchy ciężkie H różnią się w budowie pomiędzy klasami i podklasami
Każdy łańcuch L, H składa się z części stałej C i zmiennej V
IgM występuje jako pentamer składający się z 5 jednostek czterołańcuchowych połączonych łańcuchem J
Ze względu na wielkość IgM nie przechodzi przez łożysko

Pepsyna trawi łańcuch ciężki IgG1 na F(ab,)2 i pFc, Papaina na dwa Fab i Fc
Enzymatyczne preparaty (pepsyna) immunoglobulin nieposiadające Fc mogą być stosowane dożylnie - Gamma-
Venin: lepiej przenikają do tkanek, zmniejszają powstawanie agregatów i wywoływanie reakcji anafilaktycznych,
nie blokują receptora Fc, aktywują C drogą alternatywną
Stosowane w ciężkich zakażeniach - posocznica

Znane są 3 typy zróżnicowania immunoglobulin:

Zmienność wewnątrzgatunkowa w regionie nadzmniennym

w klasie Ig w allelach w obrębie miejsca wiążącego

tj. w łańcuchach ciężkich, antygen (paratopu)

lekkich i podgrupach
Tworzenie wielkiej zmienności w przeciwciałach stwarza zdolność rozpoznawania i odpowiedzi na liczne antygeny.
Ogromna liczba miejsc wiążących antygen jest wypadkową kombinacji różnych łańcuchów lekkich, ciężkich,
regionu nadzmiennego, kodowanych przez geny V, J i D, których fragmenty ulegają rekombinacji.
Pod wpływem antygenu łańcuchy lekkie i ciężkie mogą dodatkowo ulegać mutacjom somatycznym.
Receptory T i B mają wspólne pochodzenie i należą do nadrodziny immunoglobulin Ig.
Zróżnicowanie receptora TCR jest kodowane przez te same geny, ale brak mutacji.

Wiązanie dopełniacza drogą klasyczną jest jedną z ważniejszych funkcji IgG1 i IgG3 oraz IgM – uruchamia to
kaskadę enzymów C i powstawanie odczynu zapalnego

Odpowiedź immunologiczna -udział przeciwciał

•

Główna funkcja efektorowa - wiązanie antygenu - różne możliwości:

* neutralizacja toksyn, enzymów, wirusów...
* blokowanie penetracji wirusa do komórki
* fagocytoza immunologiczna – opsonizacja bakterii zewnątrzkomórkowych – kooperacja odpowiedzi
swoistej z nieswoistą
* reakcje cytotoksyczne – skierowane przeciwko całym komórkom, zbyt dużym do sfagocytowania, np.

komórki zakażone wirusem, nowotworowe, przeszczepu.. biorą w nich udział TcCD8, aktywowane NK,

mechanizm ADCC - * TcCD8, * aktywowane NK * inne komórki mające na powierzchni receptor Fc

Receptory dla przeciwciał na komórkach warunkują liczne funkcje efektorowe tych komórek wyzwalane przez
wiązania krzyżowe z Ig: fagocytoza immunologiczna, ADCC, uwalnianie mediatorów, wspomaganie prezentacji
antygenu.
Receptory mają różne powinowactwo do Ig: wysokie – RI, niskie – RII, RIII

Na jednym antygenie jest kilka determinant – epitopów, przeciwciało rozpoznaje 1 epitop
Im więcej epitopów jest rozpoznawanych tym większa jest siła wiązania i widoczna reakcja
Wspólne epitopy na różnych antygenach dają krzyżowe rekacje -słabsze
Kompleksy antygen – przeciwciało wykrywamy w reakcjach serologicznych:
aglutynacja, precypitacja, liza, immunofluorescencja, neutralizacja, Elisa, RIA...

Rreakcje antygen-przeciwciało mogą posiadać wysoki stopień swoistości.
Swoistość surowicy jest równa sumie oddziaływań wszystkich przeciwciał surowicy.
Jeżeli pewne epitopy antygenu A są obecne na antygenie B, część przeciwciał anty-A będzie reagować z
antygenem B – reakcja krzyżowa.
W praktyce: np. miano > 1:10 jest traktowane jako swoiste dla danego antygenu,
< 1:10 – może wynikać z reakcji krzyżowej !!!!
Po pierwszym kontakcie z antygenem występuje wstępna faza opóźnienia, gdy nie wykrywa się przeciwciał.
Powstają IgM (5-7 dzień), potem IgG (10-14dzień) – szybko spadają (wiązanie z Ag).
Odpowiedź wtórna ma krótką fazę opóźnienia (komórki pamięci), powstają gł. IgG (w przypadku antygenów T-
zależnych – T warunkuje przełączenie klasy Ig), wolniej spadają, mają większe powinowactwo do antygenu.
Może być przełączenie na IgA lub IgE (w śluzówkowym układzie limfat.)

IgG u płodu i noworodka pochodzi wyłącznie od matki – zanika ok. 6-9 miesiąca życia.

W tym czasie noworodek produkuje własne IgM i IgA – nie przechodzą przez łożysko oraz
własne IgG. Około roku IgG – 80%, IgM – 75%, IgA –20% poziomu wieku dojrzałego

Reakcje serologiczne służą do wykrycia antygenu lub przeciwciał in vitro.
Aglutynacja – zlepianie komórek, krwinek pod wpływem przeciwciał (bezpośrednia, pośrednia)
W precypitacji antygen jest w formie rozpuszczalnej i po połączeniu ze swoistym przeciwciałem tworzy
nierozpuszczalne kompleksy. Optymalna reakcja zachodzi gdy ilość antygenu wystarcza do związania i wytrącenia
wszystkich przeciwciał.
Odmiany precypitacji: podwójna dyfuzja w żelu, immunoelektroforeza, immunodyfuzja radialna, elektroforeza
przeciwprądowa, rakietkowa.
Tworzące się kompleksy in vivo w zależności od wielkości precypitatu mogą ulegać fagocytozie (dużę), lizie pod
wpływem dopełniacza (małe) lub odkładać się w naczyniach (średnie) – choroby kompleksów immunologicznych

Hemaglutynacja zwykła służy do wykrycia przeciwciał dla antygenów krwinek – grupy krwi
Hemaglutynacja bierna (pośrednia) – można krwinki (nośnik) opłaszczyć różnymi antygenami i wykryć przeciwciała
dla opłaszczonego antygenu
Zamiast krwinek można użyć lateksu (tzw. aglutynacja bierna) lub gronkowców z białkiem A (tzw.koaglutynacja)

Odczyn wiązania dopełniacza: układ badany oraz układ wskaźnikowy: krwinki+pciała
konkurują o dopełniacz : liza krwinek – odczyn ujemny brak lizy – odczyn dodatni

Immunofluorescencja wykrywa antygen in situ, np.. w rozmazach komórek, na bloczkach tkankowych lub
przeciwciała (autoprzeciwciała) skierowane przeciw tkankom i antygenom komórkowym

Wykorzystując skrawki tkanki, w której występuje wiele antygenów, na jednym szkiełku można zidentyfikować
różne antygeny rozróżniając ich rozłożenie w komórkach lub w przedziałach subkomórkowych: np. różne typy
przeciwciał przeciwjądrowych Testy oparte o fazę stałą służą do oznaczania przeciwciał lub antygenów, z
wykorzystaniem odczynników znakowanych enzymem (Elisa) izotopem (RIA), markerem fluorescencyjnym lub
chemiluminescencyjnym

Aktualnie testy te są najczęściej wykorzystywane spośród wszystkich testów immunologicznych

Poziom przeciwciał można precyzyjnie określić wyłącznie w strefie zależności liniowej.
Czułość techniki mieści się pomiędzy 1-50 ng/ml swoistego przeciwciała

Immunoblotting - metoda służąca do identyfikacji antygenów.

Polega na przenoszeniu rozdzielonych elektroforetycznie białek z podłoża, na którym wykonano elektroforezę, na
specjalna błonę, np. nitrocelulozową (blot). Poszczególne antygeny mogą być następnie identyfikowane za pomocą
znakowanych swoistych przeciwciał