Medycyna Praktyczna - portal dla lekarzy

Karmienie piersią i mlekiem kobiecym - aspekty techniczne

ABC zabiegów diagnostycznych i leczniczych w pediatrii
Odcinek 26: Karmienie piersią i mlekiem kobiecym - aspekty techniczne

dr hab. med. Krystyna Mikiel-Kostyra
z Zakładu Zdrowia Publicznego i Poradni Zaburzeń Laktacji Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie
Data utworzenia: 31.03.2005
Ostatnia modyfikacja: 30.04.2007
Opublikowano w Medycyna Praktyczna Pediatria 2005/01

Powrót do karmienia piersią jako normy obyczajowej napotyka na trudności. W większości krajów rozwiniętych dwa lub
nawet trzy ostatnie pokolenia kobiet karmiły dzieci butelką. Ciągłość przekazywanej kiedyś z matki na córkę praktycznej
wiedzy o karmieniu piersią została przerwana. Trwający od ponad 20 lat intensywny proces wyrównania tej straty
wymagał wielu badań naukowych oraz eksperymentowania i zdobywania doświadczeń na nowo. Gromadzona w ten
sposób wiedza została w ostatnich latach uporządkowana, zintegrowana z wiedzą medyczną i systematycznie jest
wprowadzana do praktyki. W procesie tym coraz wyraźniej dostrzega się i ceni rolę pracowników ochrony zdrowia
opiekujących się dziećmi i kobietami karmiącymi. Ponieważ najbliższa rodzina (matki, babcie, ciotki, które najczęściej
karmiły butelką) nie daje obecnie kobiecie karmiącej odpowiedniego wsparcia, często zwraca się ona z problemami do
pracowników ochrony zdrowia i oczekuje od nich pomocy, zwłaszcza od pediatrów. Ta grupa zawodowa powinna więc być
przygotowana do udzielania odpowiedniego wsparcia (p. także Med. Prakt. Pediatr. 6/2004, s. 25-30 - przyp. red.).[1,2] W
opracowaniu tym w sposób syntetyczny przedstawiono niezbędną wiedzę dotyczącą fizjologicznych i technicznych
aspektów karmienia piersią, umożliwiającą zrozumienie najczęstszych trudności w utrzymaniu laktacji na poziomie
odpowiadającym potrzebom dziecka i skuteczne karmienie przez zaplanowany przez kobietę czas.

Fizjologiczne podstawy laktacji

Udane karmienie piersią jest wynikiem dobrego współdziałania matki i dziecka. Aby pokarm powstawał, musi być najpierw
skutecznie odprowadzany z piersi. Wzajemne relacje między czynnikami warunkującymi dobrą laktację przedstawiono na
rysunku 1. Każde nieprawidłowe ogniwo tego łańcucha zależności prowadzi do większych bądź mniejszych zaburzeń
laktacji i trudności w karmieniu. Z klinicznego punktu widzenia największe znaczenie mają czynniki umożliwiające sprawny
przepływ pokarmu wewnątrz piersi (odruch oksytocynowy) i skuteczne wyprowadzanie pokarmu z piersi (funkcji ssania u
dziecka).

Rys. 1. Czynniki warunkujące prawidłowy przebieg laktacji[3]

Odruch oksytocynowy (uwalniania pokarmu)

Odruch ten jest wyzwalany przez stymulację zakończeń nerwowych na brodawce sutkowej przez dobrze przystawione do
piersi i dobrze ssące dziecko, a przebiega następująco:

impulsy stymulacji brodawki sutkowej -> podwzgórze -> przysadka mózgowa -> oksytocyna do krwi -> seria skurczów
komórek mioepitelialnych oplatających pęcherzyki mleczne i przewody wyprowadzające gruczołu sutkowego ->

Karmienie piersią i mlekiem kobiecym - aspekty techniczne

http://www.mp.pl/artykuly/?aid=26011&print=1

1 z 8

2013-06-24 00:24

przesuwanie pokarmu do zatok mlecznych.

Z zatok mlecznych pobiera pokarm skutecznie ssące dziecko. Wtedy karmienie przebiega sprawnie.[4]
W procesie uwalniania oksytocyny biorą udział także inne odruchy z różnych ścieżek zmysłowych (wzrokowych,
słuchowych, dotykowych, zapachowych). Mogą one stymulować uwalnianie hormonu (np. przytulanie dziecka w kontakcie
ciało do ciała) lub go blokować (wszystkie czynniki stresogenne, np. ból, niepokój). Zablokowanie odruchu sprawia
wrażenie nagłego zaniku pokarmu. Tymczasem pokarm jest, ale nie przedostaje się do zatok mlecznych sutka i nie jest
dostępny dla dziecka. Zależność odruchu od czynników zewnętrznych sprawia, że jego nieprawidłowe działanie jest
podstawą wielu problemów z karmieniem piersią.

Jeśli odruch działa prawidłowo, podczas jednego karmienia piersią dochodzi do kilku rzutów uwalniania oksytocyny i kilku
fal wypływu mleka. W każdym kolejnym wypływie dziecko otrzymuje pokarm zawierający coraz więcej tłuszczu, bardziej
sycący. Dlatego dziecko, kierując się własnym apetytem, powinno samo decydować o ilości pobieranego z jednej piersi
pokarmu i samo kończyć jej ssanie. Ten sposób karmienia, regulowany przez dziecko, określa się również jako karmienie
według potrzeb lub na żądanie. Dobrze ssące dziecko pobiera tyle pokarmu, ile potrzebuje do prawidłowego wzrostu i
rozwoju. Matka zaś uzyskuje równowagę w laktacji; nie powinna kontrolować ilości zjadanego przez dziecko pokarmu i
odciągać mleka po karmieniu.[4]

Przystawianie dziecka do piersi

Niezbędnym wstępnym warunkiem skutecznego pobierania pokarmu przez dziecko jest prawidłowe przystawienie do
piersi.[5] W procesie tym wyróżniamy kilka kluczowych elementów:

1. Pozycja kobiety karmiącej (fot. 1., 2., 3.):
- może być siedząca lub leżąca, ale wygodna,
- rozluźniona, bez odczuwalnego napięcia mięśni, zwłaszcza pasa barkowego i karku,
- dobrze podparta (kręgosłup i ręce trzymające dziecko).

Fot. 1

Fot. 2

Fot. 3

Karmienie piersią i mlekiem kobiecym - aspekty techniczne

http://www.mp.pl/artykuly/?aid=26011&print=1

2 z 8

2013-06-24 00:24

2. Podtrzymywanie piersi (fot. 4.):
- pierś trzymana całą dłonią od spodu (nie jak papieros między palcem wskazującym a środkowym),
- kciuk luźno ułożony na wierzchu (nie ściskać),
- palec wskazujący od spodu i kciuk na wierzchu nie powinny wchodzić w pole otoczki brodawki sutkowej (ułożone głębiej
na piersi).

Fot. 4

3. Pozycja dziecka (fot. 1., 2., 3.):
- dziecko wyjęte z kocyka, aby zapewnić mu swobodną pozycję zgięciową (tak jak układa się samo),
- zwrócone całym ciałem do ciała matki (brzuch do brzucha),
- tak ułożone, aby usta dziecka były na wprost brodawki sutkowej,
- dobrze podparte (zwłaszcza w pierwszych tygodniach życia), powinno być trzymane pewnie w linii prostej (nie wyginać
się, nie oddalać się od ciała matki),
- przytulone (ciało dziecka w bezpośrednim kontakcie z ciałem matki, nie na odległość).
4. Przystawianie dziecka do piersi (fot. 5., 6.):
- dotykać brodawką sutkową ust dziecka,
- zaczekać, aż odruchowo, szeroko otworzy usta,
- przedramieniem lub dłonią, na której spoczywa głowa dziecka, zręcznym ruchem naprowadzić usta dziecka na brodawkę
sutkową, aby uchwyciło jak najwięcej piersi,
- przystawiać dziecko do piersi, a nie podawać pierś dziecku.

Fot. 5

Fot. 6

5. Skontrolować cechy dobrego przystawienia (fot. 6.):
- usta dziecka na piersi są szeroko otwarte,

Karmienie piersią i mlekiem kobiecym - aspekty techniczne

http://www.mp.pl/artykuly/?aid=26011&print=1

3 z 8

2013-06-24 00:24

- czubek nosa i broda dotykają piersi,
- znaczna część otoczki brodawki sutkowej jest w ustach dziecka,
- po szybkich i płytkich ruchach ssących następuje zmiana na wolniejsze i głębsze,
- słychać połykanie pokarmu, nie słychać innych odgłosów związanych ze ssaniem.

Nieprawidłowości oznaczają, że dziecko uchwyciło za mało piersi. Należy przytulić je bliżej, chwilę odczekać, dając
możliwość uchwycenia piersi głębiej. Jeśli nie nastąpią pożądane zmiany, należy przerwać ssanie, wkładając do ust
dziecka palec w okolicy kącika ust, między dziąsła. Powtórzyć cykl przystawiania, zwracając uwagę na szerokie otwarcie
ust dziecka i głębokie chwytanie piersi.

Funkcja ssania

Dziecko nie wysysa pokarmu z piersi, ale wyprowadza masującymi ruchami języka z zatok mlecznych.[6,7]
Na czynność tę składa się kilka faz:

1. Żuchwa opuszcza się w dół - powstaje ujemne ciśnienie umożliwiające głębokie wprowadzenie brodawki sutkowej wraz
z zatokami mlecznymi zlokalizowanymi pod ciemną skórą otoczki brodawki sutkowej między język a podniebienie twarde.
2. Żuchwa unosi się do góry - język przyciska zatoki mleczne do podniebienia twardego.
3. Jeżeli czubek brodawki sutkowej sięga odpowiednio głęboko (do granicy podniebienia twardego i miękkiego), na języku
pojawia się zgrubienie w postaci fali perystaltycznej biegnącej od czubka do nasady języka, wyprowadzającej pokarm z
zatok mlecznych do przestrzeni gardłowej, gdzie następuje połykanie.

Schemat tego procesu przedstawiono na rysunku 2.

Karmienie piersią i mlekiem kobiecym - aspekty techniczne

http://www.mp.pl/artykuly/?aid=26011&print=1

4 z 8

2013-06-24 00:24

Rys. 2. Schemat wyprowadzania pokarmu z zatok mlecznych[6]

Każda dysfunkcja jamy ustnej dziecka zaburza opisany mechanizm i prowadzi do zalegania pokarmu, a nieodprowadzony
pokarm hamuje powstawanie nowego, w rezultacie laktacja zanika.

Motoryka jamy ustnej dziecka najczęściej ulega zaburzeniu na skutek:
- nieprawidłowego przystawiania do piersi (zbyt płytko),
- karmienia z butelki przez smoczek lub z piersi przez kapturek (mylenie wzorca),
- doznanych urazów w obrębie jamy ustnej wynikających z niezbędnych interwencji medycznych, jak intubacja, zakładanie
zgłębnika, odśluzowywanie,
- wcześniactwa i innych chorób.

Dzieci z zaburzoną motoryką jamy ustnej mogą wymagać całkowitego karmienia lub dokarmiania odciąganym pokarmem.
Obecnie stosuje się w tym celu kubeczek, łyżeczkę lub system wspomagający SNS (uzupełnianie pokarmu podczas
karmienia z pojemnika; fot. 7., 8., 9.). Metody te nie wywołują zjawiska mylenia wzorca.[8,9] Karmienie smoczkiem lub
przez kapturek wyzwala zupełnie inną motorykę jamy ustnej niż ssanie piersi. Dziecko mające takie doświadczenia zwykle
nieprawidłowo (zbyt płytko) chwyta pierś i nieskutecznie ssie.[10]

Fot. 7

Fot. 8

Fot. 9

Odciąganie pokarmu

Pokarm należy odciągać tylko w sytuacjach wyjątkowych, a nie po każdym karmieniu.
Wskazania do odciągania:

oddzielenie matki od dziecka,
zaburzenia przepływu pokarmu w piersi (zastoje mleka),
zaburzenie motoryki jamy ustnej u dziecka,
stymulacja laktacji w przypadku niedostatecznej ilości pokarmu.

Sposoby odciągania: 1. Ręczny (fot. 10., 11., 12.).

Karmienie piersią i mlekiem kobiecym - aspekty techniczne

http://www.mp.pl/artykuly/?aid=26011&print=1

5 z 8

2013-06-24 00:24

Fot. 10

Fot. 11

Fot. 12

Nie należy uciskać i masować gruczołu piersiowego. Mleko wyprowadza się tylko z zatok mlecznych zlokalizowanych pod
otoczką brodawki sutkowej (ciemna skóra); w tym celu należy:
- lekko stymulować (uciskać) brodawkę sutkową, aby uruchomić odruch wypływu pokarmu (oksytocynowy),
- objąć pierś dłonią, tak aby kciuk i palec wskazujący znajdowały się na przeciwnych brzegach otoczki,
- wyczuć kciukiem i palcem wskazującym wypełnione mlekiem zatoki mleczne,
- zbliżać kciuk i palec wskazujący do siebie jednocześnie, przesuwając do przodu w kierunku brodawki sutkowej, uciskać i
opróżniać zatoki mleczne (nie odrywać palców od skóry, przesuwać je ze skórą),
- sukcesywnie zmieniać położenie palców wokół otoczki jak na tarczy zegarowej, aby opróżnić wszystkie zatoki.
2. Mechaniczny (fot. 13., 14.)

Karmienie piersią i mlekiem kobiecym - aspekty techniczne

http://www.mp.pl/artykuly/?aid=26011&print=1

6 z 8

2013-06-24 00:24

Fot. 13

Fot. 14

Omówione zasady postępowania przy odciąganiu ręcznym należy stosować również przy odciąganiu mechanicznym:
- lejek odciągacza powinien obejmować w całości wszystkie zatoki mleczne, szczelnie przylegać do skóry, nie uciskać zbyt
mocno tkanki gruczołowej,
- siła ssąca odciągacza powinna zapewnić skuteczne wyprowadzanie pokarmu.
W sprzedaży i wypożyczalniach dostępne są obecnie różne typy odciągaczy mechanicznych; niektóre nowoczesne
potrafią odwzorowywać rytm i siłę ssania dziecka przy piersi.
Jeżeli odciąganie planowane jest na dłuższy okres, najbardziej praktyczne są odciągacze elektryczne.
Pokarm, który ma być podawany bezpośrednio po odciąganiu dziecku lub przechowywany, powino się pobierać w sposób
wykluczający zanieczyszczenie bakteriami z otoczenia.

Należy się kierować następującymi zasadami:[11,12]
1. Przed przystąpieniem do odciągania należy dokładnie umyć ręce wodą z mydłem, pamiętając o przestrzeniach między
palcami). Piersi wystarczy myć tylko podczas codziennej kąpieli całego ciała.
2. Sprzęt do bezpośredniego odciągania pokarmu i podawania dziecku po każdym stosowaniu wypłukać pod bieżącą
wodą, dokładnie umyć detergentem, ponownie dokładnie wypłukać, wysuszyć, przechowywać w czystych pojemnikach.
3. Naczynia do przechowywania pokarmu mogą być szklane (dokładnie umyte detergentem i wygotowane) lub
jednorazowego użytku z tworzywa sztucznego (z tworzywa dopuszczonego do kontaktu z żywnością).
4. Mleko z każdej sesji odciągania należy przechowywać w oddzielnych pojemnikach (nie mieszać mleka odciąganego w
różnym czasie), podpisać z podaniem daty odciągania i godziny.
5. Przechowywać małe porcje (do jednorazowego wykorzystania) według zasad podanych w tabeli.

Tabela. Zasady przechowowywania odciąganego mleka

dzieci
donoszone

dzieci urodzone
przedwcześnie

temperatura pokojowa

8-12 godz.

2-4 godz.

lodówka (=<4°C)

4 dni

2 dni

zamrażalnik wewnątrz lodówki (wspólne
drzwi)

2 tyg.

nie stosuje się

zamrażarka przy lodówce

3 mies.

nie stosuje się

głębokie zamrożenie (najwyżej -20°C)

6-12 mies.

odpowiednio do potrzeb

Uwagi dodatkowe:

mleka kobiecego nie należy gotować przed podaniem dziecku (traci właściwości odżywcze i aktywność biologiczną).
należy je rozmrażać w kąpieli wodnej, podgrzać do temperatury około 30°C, nie podgrzewać w kuchence mikrofalowej

(następuje zmiana struktury białek).

po rozmrożeniu przechowywać w temperaturze pokojowej dla dzieci donoszonych do 4 godzin, a dla urodzonych

przedwcześnie - do 2 godzin; w lodówce dla obydwu grup - do 24 godzin. Nie należy zamrażać powtórnie. Pokarm
niewykorzystany w podanym czasie należy wyrzucić.

Piśmiennictwo

Karmienie piersią i mlekiem kobiecym - aspekty techniczne

http://www.mp.pl/artykuly/?aid=26011&print=1

7 z 8

2013-06-24 00:24

1. Kuan L.W., Britto M., Decologon J. i wsp.: Health system factors contributing to breastfeeding success. Pediatrics,
1999; 104 (3): e28

2. Guise J., Palda V., Westhoff C. i wsp.: The effectiveness of primary care-based interventions to promote breastfeeding:
systematic evidence review and meta-analyses for the US Preventive Services Task Force. Ann. Fam. Med., 2003; 1 (2):
70-78

3. Powers N.G.: Slow weight gain and low milk supply in the breastfeeding dyad. Clin. Perinatol., 1999; 26, 399-430

4. Lawrence R.A., Lawrence R.M.: Breastfeeding. A guide for medical profession. Mosby, 1999: 59-94

5. Renfrew M., Fisher C., Arms S.: Piersi najlepiej. Warszawa, PZWL, 1994

6. Woolridge M.W.: The "anatomy" of infant sucking. Midwifery, 1986; 2: 164-171

7. Righard L., Alade M.O.: Sucking technique and its effect on success of breastfeeding. Birth, 1992; 19: 185-189

8. Neifert M., Lawrence R., Seacat J.: Nipple confusion: toward a formal definition. J. Pediatr., 1995; 126: S125-129

9. Righard L.: Are breastfeeding problems related to incorrect breastfeeding technique and use of pacifiers and bottles.
Birth, 1998; 25: 40-44

10. Mikiel-Kostyra K.: Bariery w karmieniu piersi: smoczki i kapturki. Ped. Pol., 1996; 71: 161-164

11. Meier P.P., Brown L.P., Hurst N.M.: Breastfeeding in the preterm infant. W: Riodan J., Auerbach K.G.: Breastfeeding
and human lactation. Boston, London, Jones & Bartlet Publishers, 1998: 449-481

12. Quan R., Yang C., Rubinstein S. i wsp.: Effect of microwave radiation on anti-infective factors in human milk.
Pediatrics, 1992; 89: 667-669

Więcej informacji znajdą Państwo na stronie http://www.mp.pl

Copyright © 1996 - 2011 Medycyna Praktyczna

Karmienie piersią i mlekiem kobiecym - aspekty techniczne

http://www.mp.pl/artykuly/?aid=26011&print=1

8 z 8

2013-06-24 00:24