MIKROEKONOMIA

WYKŁAD KURSOWY

Prowadzący: dr Krzysztof Lewandowski

Rok akademicki: 2011/2012

EKONOMIA – nauka o procesach gospodarowania (procesy produkcji, podziału, wymiany i
konsumpcji)

Ekonomia pochodzi z starożytności .
‘ Oikosnomikos ‘ – nauka o gospodarstwie domowym
Ojkos – dom
Nomos – nauka

Ekonomia była nazywana społeczną , polityczną ale od czasu Marshalla mamy samą ekonomię .

Kierunki ekonomii :
1. Merkantylizm – ( Montchretien ) utożsamiała gromadzenie bogactwa z gromadzeniem
pieniądza pełnowartościowego .
2. Fizjokratyzm – ( Quesnay , Keney ) podstawową dziedziną gospodarki jest rolnictwo .
3. Ekonomia klasyczna – ( Ricardo , Smith , Say ) – apologezja prywatnej własności
i rynku .
Prawo rynków Saya – każdy popyt rodzi swoją podaż , a każda podaż rodzi swój popyt ,
4. Leseferyzm – okres nie ingerencji państwa w gospodarkę .
5. Keynesizm – ( twórcą Keynes – twórca interwencjonalizmu państwowego ) ekonomia
popytowa , prawo Saya jest niesłuszne gdyż zdarzają się takie okresy , że
państwo musi pomóc gospodarce , mikroekonomiczna polityka państwa .
Keynes – 1936 -
6. Neoklasyczna ekonomia – poprawienie klasycznej , synteza neoklasyczna Marshalla .
7. Ekonomia marksistowska – ( czyli gospodarka rynkowa jest zła ) kładzie nacisk na
sprawiedliwość społeczną , naczelną kategorią jest człowiek i jego potrzeby .
8. Ekonomia podażowa – co robić aby pobudzać podaż :



Monetaryzm – Milton Friedman



Teoria racjonalnych oczekiwań

PROBLEM EKONOMICZNY – ograniczoność zasobów + nieograniczoność potrzeb ludzkich:

Ludzie dążą do alokacji ograniczonych zasobów gospodarczych w celu jak najlepszego zaspokojenia
konkurencyjnych potrzeb.

Problem ograniczoności zasobów – RZADKOŚĆ

Zjawisko a ) powszechne Luka między potrzebami a
b ) pozytywne możliwościami ich realizacji
wynikającymi z ilości dóbr jakimi
dysponujemy w danym czasie .

Subiektywizm odzwierciedla rzadkość .

RZADKOŚĆ (niedostatek) – fakt, że nie możemy mieć wszystkiego co chcemy przez cały czas.

ZASOBY – są to rzeczy wykorzystane do produkcji dóbr i usług.

ALOKACJA jest to rozdział (rozdysponowanie) środków pomiędzy konkurujące cele.

Zasoby

Ludzie

naturalne

kapitałowe

-praca człowieka i

- ziemia

Jego predyspozycje

- woda

-umiejętności

- powietrze

-doświadczenie zawodowe - energia słoneczna
-przedsiębiorczość

- środki przyrodnicze rzeczowy finansowy

- materiały - gotówka

- surowce - lokaty bank.

- budynki - papiery wart.

Zasoby to potencjał.

Klasyczne czynniki wytwórcze według Adama Smitha
- praca
- ziemia + technologia + przedsiębiorczość
- kapitał

CZYNNIKI PRODUKCJI to zasoby wykorzystywane w konkretnym procesie produkcyjnym.

Czynniki produkcji :

1. Dobra pierwotne – surowce mineralne , wody , lasy , ziemia ( renta gruntowa ,

czynsz dzierżawny ) , rośliny , zwierzęta .

2. Praca człowieka
3. Ekonomiczne dobra produkcyjne ( dobra kapitałowe ) – maszyny , budynki , licencje

znaki firmowe , kapitał pieniężny ( gotówka , akcje , obligacje i należności ) .
4. Technologia – sposób wytwarzania
5. Talent przedsiębiorczości – umiejętność łączenia wszystkich czynników produkcji w
jednym procesie wytwarzania dóbr i usług , przynosi maksymalne efekty .

Podstawowe czynniki produkcji - ziemia , kapitał , praca ( zdolności fizyczne i umysłowe
człowieka które może on dać ) .
Zasada racjonalnego gospodarowania:

Każda gospodarka musi odpowiedzieć na 4 pytania: Co produkować ? Ile produkować ? Dla kogo
produkować ? Jak produkować ?

FUNKCJE EKONOMII:

Poznawcza – wyjaśnianie zjawisk i procesów gospodarczych, rządzących nimi prawidłowości, ich
przyczyny i skutki

Aplikacyjna- ustalenia i wnioski dostarczają rad, wskazówek dla podmiotów gospodarczych.

KATEGORIE EKONOMII:

Pozytywna – zajmuje się obiektywnym opisem rzeczywistości gospodarczej przy użyciu metod
naukowych.

Normatywna- zajmuje się subiektywnymi opiniami na temat rzeczywistości gospodarczej.

DZIAŁY EKONOMII:

Mikroekonomia – analizuje elementy gospodarki (rynki, sektory, przedsiębiorstwa, gospodarstwa
domowe), sposób zachowania się i działania podmiotów gospodarczych

Makroekonomia – analizuje gospodarkę jako całość i kształtowanie się tzw. makrowielkości
gospodarczych ( globalna produkcja, konsumpcja, inwestycje itp.)

PIRAMIDA POTRZEB MASLOWA

potrzeby

samorealizacji

( praca nad sobą )

potrzeby szacunku i poważania

(poczucie własnej wartości )

UZNANIA

potrzeby społeczne ( poczucie przynależności )

potrzeby bezpieczeństwa ( pewność ochrona )

potrzeby fizjologiczne ( głód , pragnienie , seks )

Cechy potrzeb : ilościowo nieograniczone, stale się odradzają, są społecznie uwarunkowane i są
zmienne w czasie.

Człowiek zaspokaja swoje potrzeby konsumując potrzeby i usługi.

Dobra to rzeczy.
Usługi to czynności.

Dobra

wolne (nieograniczone) ekonomiczne (rzadkie, ograniczone)
- lasy, góry

- woda
-energia słoneczna
- ziemia konsumpcyjne (bezpośrednie) produkcyjne (pośrednie)
- odzież - maszyny
- meble - urządzenia
- żywność - hale fabryczne
- RTV, AGD - materiały
- samochód - surowce
- komputery - komputery

Dobra

Substytucyjne komplementarne
- chleb, bułki - benzyna i gaz
- masło, margaryna - but prawy i lewy
- banan, pomarańcza - okulary i oprawki

Dobra

Publiczne prywatne
- drogi - dom
- rzeki - samochód
- dworzec kolejowy - działka
- parki narodowe - ubrania

METODY BADAWCZE:

INDUKCJA (uogólnianie) – analiza przebiega od szczegółowych stwierdzeń do bardziej ogólnych
zależności

DEDUKCJA – analiza przebiega od ogólnych założeń (aksjomatów) do szczegółowych stwierdzeń

EKSPERYMENT – rzadko stosowany w badaniach ekonomicznych

MODEL EKONOMICZNY:

Uproszczony obraz gospodarki pokazujący zależności między różnymi zjawiskami ekonomicznymi.

Klauzula ceteris paribus (przy innych warunkach niezmienionych) – w sytuacji, gdy dana wielkość
ekonomiczna jest określona przez kilka czynników, to badając zależność między daną wielkością
ekonomiczną a jednym z czynników zakłada się, ze pozostałe nie ulegają zmianie.

PRAWA EKONOMICZNE

Stale powtarzające się zależności między elementami procesu gospodarowania

Charakter praw:

•stochastyczność

•obiektywizm

•uniwersalność (tylko niektóre)

KATEGORIE EKONOMICZNE

Pewne abstrakcyjne pojęcia wyrażające ogólne własności różnych elementów i aspektów procesu
gospodarowania

TEORIE EKONOMICZNE

Systemy zawierające uporządkowany zbiór definicji, twierdzeń i hipotez naukowych. Ich zadaniem
jest objaśnianie i interpretacja rzeczywistości gospodarczej.

SYSTEM GOSPODARCZY (GOSPODARKA)

Całokształt warunków materialnych, instytucjonalnych, społecznych i politycznych oraz reguł i
mechanizmów gospodarowania

•gospodarka naturalna i towarowa

•gospodarka rynkowa i nakazowa

•gospodarka światowa, narodowa, regionalna, lokalna

•scentralizowany i zdecentralizowany system gospodarczy

WŁASNOŚĆ

Zbiór efektywnie wykorzystywanych uprawnień (praw własności), jakimi dany podmiot własności
(właściciel) dysponuje w odniesieniu do danego obiektu własności.

Zbiór uprawnień obejmuje m.in.

• faktyczne korzystanie z obiektu własności,

• bezpośredni lub pośredni udział w podejmowaniu decyzji dotyczących tego obiektu.

Klasyfikacja:

•własność prywatna, publiczna, spółdzielcza

•Własność kapitalistyczna, drobnotowarowa, pracownicza, publiczna

RACJONALNOŚĆ GOSPODAROWANIA

Polega na dążeniu do uzyskania najkorzystniejszej relacji między nakładami a efektami.

Dwie zasady:

1.Zasada największego efektu przy danym nakładzie środków;
2.Zasada najmniejszego nakładu środków do osiągnięcia danego efektu.

RACHUNEK EKONOMICZNY

Porównywania uzyskanych z danej działalności efektów z ponoszonymi nakładami w celu wyboru
możliwie najlepszych (najbardziej efektywnych ekonomicznie) wariantów decyzji.

Warunki stosowania:

1.Efekty i nakłady muszą być mierzalne
2.Efekty i nakłady musza być wyrażone w tych samych jednostkach miary
3.Istnieje jednoznaczne kryterium wyboru.

PODMIOT GOSPODARCZY

Jednostka wyodrębniona pod względem ekonomicznym (odrębność majątkowa, samodzielność
decyzyjna, samodzielność dochodowa)

Gospodarstwa domowe

Przedsiębiorstwa

Państwo (gospodarka narodowa)

GRANICA MOŻLIWOŚCI PRODUKCYJNYCH

(KRZYWA TRANSFORMACJI)

Krzywa możliwości produkcyjnych pokazuje największą możliwą produkcję jednego dobra przy
danej produkcji drugiego dobra (przy stałych zasobach oraz technologii).

Przykład
Produkujemy dobro A i B, do dyspozycji mamy 5 osób.

Zatrudnienie

Produkcja

przy produkcji

dobra A

przy produkcji

dobra B

dobro A

dobro B

0

5

0

15

1

4

5

14

2

3

9

12

3

2

12

9

4

1

14

5

5

0

15

0

Kosztem alternatywnym (kosztem utraconych możliwości) są utracone możliwości robienia czegoś
innego.

Koszt alternatywny pozyskania dodatkowej ilości dobra B to utrata pewnej ilości dobra A.

Na poniższym rysunku kosztem alternatywnym zwiększenia ilości dobra B o



Q

B

jest zmniejszenie

ilości dobra A o



Q

A

.

Q

A

-



Q

A

C

E

F

D

Q

B



Q

B

Koszt alternatywny kolejnych jednostek dobra B zwiększa się. Przechodząc z punktu C do E, dużemu
zwiększeniu produkcji dobra B towarzyszy mały spadek produkcji dobra A (mały koszt alternatywny
zwiększenia produkcji dobra B o jednostkę). Między punktami F i D jest na odwrót - koszt
alternatywny zwiększenia produkcji dobra B jest duży.

Jest to tzw. prawo malejących przychodów.

Położenie krzywej zależy od wielkości zasobów oraz efektywności ich wykorzystania

Postęp techniczny sprawia, że krzywa możliwości produkcyjnych przesuwa się do góry.

RYNEK

Rynek – całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków, w jakich one przebiegają.

Funkcje rynku:

1) Rynek jest mechanizmem wyceny dóbr i usług.

2) Rynek dostarcza niezbędnych informacji dla podmiotów gospodarczych (ceny, popyt,

dostępność towarów).

3) Rynek umożliwia stosowanie rachunku ekonomicznego.

Polega to na tym, iż podmioty ekonomiczne przetwarzają informacje z rynku wg zasady

racjonalności i kierując się własnymi korzyściami podejmują decyzje o przeprowadzeniu transakcji.

4) Rynek jest mechanizmem ustalania i przywracania równowagi rynkowej.

5) Rynek jest weryfikatorem przydatności produkcji do potrzeb.

Niewidzialna ręka rynku sprawia, że jednostki, dążąc do własnych korzyści, działają również dla

dobra publicznego, nie zdając sobie nawet z tego sprawy.

Jeżeli wymiana pomiędzy dwoma podmiotami jest całkowicie swobodna i odbywa się bez przymusu,

to nigdy do niej nie dojdzie, jeśli obie strony nie zyskają na niej.

Podział rynków:

1) Przedmiot obrotu – rynek dóbr i usług konsumpcyjnych, rynek dóbr i usług produkcyjnych

(czynników produkcji)

2) Zasięg geograficzny – rynek lokalny, regionalny, krajowy, międzynarodowy, światowy.

3) Sytuacja rynkowa – rynek sprzedawcy, nabywcy.

4) Struktura rynkowa – rynek doskonały, monopolistyczny.

Konkurencja – proces, przy pomocy którego uczestnicy rynku dążąc do realizacji swoich interesów

starają się przedstawić korzystniejsze od innych oferty pod względem ceny, jakości lub innych

charakterystyk mających wpływ na decyzję o zawarciu transakcji.

POPYT na dobro to ilość tego dobra, jaką nabywcy są w stanie zakupić po określonej cenie i w

określonym czasie (popyt efektywny)

Popyt potencjalny – pragnienie nabycia dobra nie poparte środkami pieniężnymi.

Rozróżniamy:

a) indywidualną krzywą popytu, opisującą reakcje pojedynczego nabywcy dobra na zmiany ceny,

b) rynkową krzywą popytu, opisującą zależność łącznego popytu rynkowego wszystkich

nabywców dobra od poziomu ceny. Rynkową krzywą popytu wyprowadzamy dodając
indywidualne krzywe popytu wszystkich nabywców.

Prawo popytu mówi, że przy innych czynnikach nie zmienionych (ceteris paribus) wielkość
zapotrzebowania na określone dobro maleje w miarę wzrostu ceny.

Ruch wzdłuż krzywej popytu pokazuje dostosowanie się konsumenta do zmiany ceny rynkowej

dobra.

Zmiana położenia samej krzywej ilustruje reakcję na zmiany czynników zewnętrznych i prowadzi

do zmiany ceny równowagi oraz odpowiadającej jej wielkości popytu i podaży.

Przesunięcie całej krzywej popytu:



zmiana cen dóbr komplementarnych



zmiany cen substytutów



zmiana dochodów konsumentów



zmiana gustów



zmiana liczby i struktury ludności



zmiany prawne



oczekiwania

Dobro komplementarne to dobro, którego posiadanie powoduje zapotrzebowanie na drugie dobro.

Dwa dobra są komplementarne, jeżeli wzrost (spadek) ceny na dane dobro powoduje spadek (wzrost)

popytu na drugie dobro.

przykłady: benzyna – samochód; drukarka – papier

Dobro substytucyjne to dobro, które posiada podobne właściwości i zaspokaja podobne potrzeby jak

inne dobro. Dwa dobra są dobrami substytucyjnymi jeżeli wzrost (spadek) ceny jednego dobra

wywołuje wzrost (spadek) popytu na drugie dobro.

przykłady: benzyna – gaz; pomarańcze – mandarynki

Nietypowe zachowanie popytu:

1) Paradoks Giffena - dotyczy dóbr podrzędnych

2) Paradoks Veblena – dotyczy dóbr luksusowych

3) Paradoks spekulacyjny – dotyczy oczekiwań co do kształtowania się cen w przyszłości.

Podaż danego dobra to ilość tego dobra zaoferowana przez producentów do sprzedaży po danej cenie

w określonym czasie

Rozróżniamy:

a) indywidualną krzywą podaży pojedynczego dostawcy towaru (przedsiębiorstwa),

b) rynkową krzywą podaży, pokazującą łączną wielkość podaży danego towaru na rynku przy

różnych poziomach ceny. Rynkową krzywą podaży wyprowadzamy z indywidualnych krzywych
podaży poszczególnych wytwórców.

Prawo podaży mówi, że przy innych czynnikach stałych wzrost ceny zachęca producentów do
zwiększenia oferowanej ilości dobra, a spadek ceny powoduje zmniejszenie oferowanej ilości.

Przesunięcie całej krzywej podaży:



zmiana kosztów produkcji



zmiana technologii produkcji



zmiana struktury rynku



polityka państwa (podatki)



czynniki pogodowe (susze, przymrozki – szczególnie w rolnictwie)

CENA – wartość usługi lub towaru wyrażona najczęściej przy pomocy pieniądza

Cena równowagi (P

0

) rynkowej to cena, przy której zapotrzebowanie zrównuje się z ilością

oferowaną na rynku.

Funkcje ceny:



przekazywanie informacji



zachęcanie do wykorzystywania najtańszych metod produkcji oraz stymulacja do

wykorzystania zasobów w sposób optymalny



umożliwienie sprawiedliwego podziału dochodów.

Cena minimalna jest to najniższa cena, którą można uzgodnić w legalnej transakcji kupna i

sprzedaży.

-

oferowana ilość jest większa niż zapotrzebowanie

-

jest ustalana przez rząd w wyniku żądań producentów

- jej celem jest zazwyczaj ochrona producentów

Przykłady ceny minimalnej

-

cena cukru

-

ceny zbóż

-

minimalne płace

Wprowadzenie ceny minimalnej na poziomie P

1

powoduje powstanie nadwyżki podaży wynoszącej

AB. Nadwyżkę tę musi wykupić rząd po zagwarantowanej przez siebie minimalnej cenie. Budżet

państwa poniesie w związku z tym koszty, których sumę wyraża pole P

1

P

2

BA

Skutki wprowadzenia ceny minimalnej:



nadwyżka podaży nad popytem



konieczność wykupywania przez państwo nadwyżki produkcji – powstaje problem co zrobić ze

skupioną nadwyżką



problem producentów, którym nie udało się sprzedać państwu nadwyżek produkcyjnych



obniżenie realnych dochodów konsumentów na wskutek:

 podatków, z których finansowane są skupy nadwyżek

 wyższych cen produktów na rynku



państwo może racjonować produkcję



problemy powstałe po likwidacji ceny minimalnej (istniejące zapasy powodują gwałtowny

spadek cen i ponowne naciski na wprowadzenie ceny minimalnej).



spadek konkurencyjności przedsiębiorstw – „i tak sprzedam w skupie”

Cena (P)

S

B

A

E

S > D

P

0

P

1

D

Ilość (Q)

Q

0

Q

2

Q

1



Cena maksymalna jest to najwyższa cena, którą można uzgodnić w legalnej transakcji kupna i

sprzedaży

-

jest ona niższa od ceny równowagi

-

oferowana ilość jest mniejsza od zapotrzebowania

-

- celem jest ochrona najuboższych konsumentów

Przykłady wprowadzenia ceny maksymalnej:

-

czynsze mieszkaniowe

-

ceny żywności

Jeżeli rząd ustali maksymalną cenę sprzedaży danego towaru na poziomie P

1

, to efektem będzie

nadwyżka popytu wynosząca AB.

Możliwe skutki wprowadzenia ceny maksymalnej:

-

nadwyżka popytu nad podażą

-

spadek produkcji

-

racjonowanie towarów (reglamentacja: bony, kartki)

-

subsydia dla producentów

-

kontrola kosztów (wertykalne rozszerzenie kontroli cen)

-

horyzontalne rozszerzenie zakresu kontroli cen

-

spadek jakości produktów i konkurencyjności firm

-

zahamowanie postępu i inwestycji

Jeśli państwo nie wpływa na cenę równowagi, rynek nazywamy wolnym.

Cena (P)

S

B

A

E

D > S

P

0

P

1

D

Ilość (Q)

Q

0

Q

2

Q

1