1

Zajęcia 6

• Prawidłowości związane ze zwiększaniem częstości

zachowania

– Wzmacnianie pozytywne
– Ewolucja definicji wzmocnienia

• Prawo efektu Thorndike’a
• Definicja funkcjonalna Skinnera
• Teoria redukcji potrzeby i popędu Clarka Hulla
• Koncepcja trans-sytuacyjności Paula Meehla
• Teoria/zasady Premacka
• Teorie nierównowagi/deprywacji reakcji

– Układ nagrody – neurofizjologia efektu wzmacniania
– Operacje motywujące
– Wzmacnianie negatywne: ucieczka i unikanie

Typy wzmocnieo pozytywnych

• Wzmocnienia pierwotne (naturalne) – np.

pokarm w karmniku

• Wzmocnienia wtórne (warunkowe, sztuczne) –

np. dźwięk pokarmu wpadającego do
karmnika

• Wzmocnienia wtórne zgeneralizowane – np.

żetony lub pieniądze

2

Dlaczego wzmocnienia wzmacniają?

• Prawo efektu oraz funkcjonalną definicję

Skinnera cechuje błąd logiczny (błędne koło),
który polega na wzajemnym wyjaśnianiu sobą
dwu pojęd (chod nie wszyscy tak sądzą):

– Zachowania połączone z zadowoleniem są

powtarzane. Skąd wiemy, że łączą się z
zadowoleniem? Bo są powtarzane. Dlaczego są
powtarzane? Bo łącza się z zadowoleniem…

– Częstośd zachowania, po którym występuje

wzmocnienie rośnie. Skąd wiemy, że pojawiło się
wzmocnienie? Bo częstośd zachowania rośnie.
Dlaczego? Bo występuje po nim wzmocnienie…

Jak uniknąd tego błędu?

• Hull (1943) – teoria redukcji potrzeby
• Wzmocnieniami są bodźce, które redukują

(zaspakajają) potrzeby biologiczne

– Ale np. sacharyna nie zaspakaja żadnej potrzeby a jest

wzmocnieniem.

– Ale np. witamina B1 (tiamina), chod ważna dla zdrowia

nie jest wzmocnieniem

• niedobór B1 wywołuje zaburzenia czynności OUN: uczucie osłabienia

i zmęczenie, oczopląs, zaburzenia pamięci, koncentracji i depresję;
niewydolnośd krążenia: przyspieszona akcja serca, powiększenie
wymiarów serca, obrzęki kooczyn górnych i dolnych, zaburzenia ze
strony przewodu pokarmowego: utrata łaknienia, nudności,
wymioty, biegunki, bóle brzucha, brak apetytu, spadek wagi)

3

Teoria redukcji popędu

• Hull i Miller (1948, 1951) zaproponowali ją, jako

odpowiedź na zastrzeżenia do teorii redukcji potrzeby

• Silna stymulacja odczuwana przez zwierzęta jest

awersyjna i każde zachowanie, które poprzedza
redukcję stymulacji będzie przez to wzmocnione

• Silna stymulacja często płynie z niezaspokojonych

popędów

• Ale: są wzmocnienia, które nie tylko nie redukują

stymulacji, ale ją nasilają, np. wzmocnienia
sensoryczne

Teoria trans-sytuacyjności

• Meehl (1950): wzmocnienie, które działa w

jednej sytuacji będzie działało także w innych
sytuacjach

• W wielu sytuacjach to prawda
• Ale: David Premack wykazał, że nawet

najbardziej typowe wzmocnienia (takie, jak
woda) mogą działad w jednych warunkach i
nie działad w innych warunkach, a czasem
nawet działad, jak kara

Teoria Premacka

• Zdaniem Premacka bardziej zasadne jest

charakteryzowanie wzmacniania, jako zależności
między dwoma zachowaniami (reakcjami), a nie
reakcją i bodźcem

• Różne zachowania mają różne

prawdopodobieostwo wystąpienia

• Zachowania bardziej prawdopodobne będą

wzmacniały (nasilały) zachowania mniej
prawdopodobne, o ile bez nich nie będą możliwe

• Prawdopodobieostwo reakcji może byd różne w

różnych sytuacjach i kontekstach (relatywnośd
wzmocnieo)

4

Teoria deprywacji reakcji

• Zaproponowana przez Timberlakea i Allisona

(1974) teoria deprywacji reakcji jest ulepszoną
wersją koncepcji Premacka

• Teoria deprywacji zachowania, inaczej koncepcja

nierównowagi (ang. disequilibrium) zakłada, że
efekt wzmocnienia bierze się z narzuconych
jednostce ograniczeo, które zaburzają
podstawowe, spontaniczne relacje czasowe
występujące między różnymi zachowaniami i tym
samy uniemożliwiają angażowanie się w nie
ulubionej kombinacji

5

Teoria deprywacji reakcji

• Jeśli pozostawid jednostce całkowitą swobodę w

rozporządzaniu swoją aktywnością, to rozdzieli
ona swoją aktywnośd na różne zachowania w
sposób dla niej optymalny, najprzyjemniejszy

• Przy braku ograniczeo obserwowane relacje

między jakimiś dwoma zachowaniami utworzą
pewien zrównoważony układ, który może byd
przedstawiony w postaci punktu równowagi na
wykresie obrazującym czas poświęcany każdej z
czynności

Teoria deprywacji reakcji

• Kiedy w środowisku zostają wprowadzone

ograniczenia zaburzające równowagę,
obserwujemy regulacyjne zmiany w
zachowaniu, wynikające z dążenia jednostki do
przywrócenia równowagi, do powrotu relacji
między czynnościami do punktu zadowolenia

6

Teoria deprywacji reakcji

• Narzucone ograniczenie, które powoduje, że

preferowane w warunkach swobody natężenie
reakcji zależnej nie pozwala na wykonywanie
preferowanej częstości reakcji niezależnej,
przez co jednostka oddala się od punktu
zadowolenia, wywoła wzrost natężenia reakcji
zależnej, aby jednostka możliwie zbliżyła się
do utraconego punktu błogostanu

Teoria deprywacji reakcji – odniesienie

praktyczne

Teoria deprywacji reakcji – odniesienie

praktyczne

7

Krzywa wkładu pracy

• W przypadku badao eksperymentalnej analizy

zachowania obserwuje się znaną z mikroekonomii
zależnośd:

– przy spadku stawki płac następuje wzrost nakładu pracy

wynikający z dążenia do utrzymania dochodu na stałym
poziomie,

– ale w momencie gdy stawka płac staje się bardzo mała

dochodzi do zatrzymania wzrostu, a następnie spadku
nakładu pracy.

• Ograniczenie dla zastosowania teorii deprywacji reakcji
• Krzywa wkładu pracy wskazuje na substytucyjnośd

dochodu i czasu wolnego

Krzywa wkładu pracy

Neurofizjologia wzmacniania

• Badania Jamesa Oldsa i współpracowników (1954, 1981)

nad samodrażnieniem i tzw. ośrodkami przyjemności.

8

Układ nagrody

• Najważniejszymi elementami układu nagrody uaktywniającymi się podczas reakcji

sprawczych są

jądro półleżące

(nucleus accumbens, NA) przodomózgowia,

pole

brzuszne nakrywki śródmózgowia

(ventral tegmental area, VTA) i łączący je pęczek

przyśrodkowy przodomózgowia (medial forebrain bundle, MFB) – drogi
dopaminergiczne.

Operacje motywujące (MO)

(Jack Michael, 1982)

• Działanie wzmocnieo

uzależnione jest m.in. od
warunków, jakie panują w
środowisku

• Warunki te mogą sprzyjad

działaniu wzmocnieo –

operacje ustanawiające

• Warunki mogą niwelowad

działanie wzmocnieo –

operacje znoszące

Operacje znoszące (AO)

• Zmniejszają efektywnośd konsekwencji jako

wzmocnienia

– Najedzenie się zmniejsza efektywnośd pożywienia
– Wyspanie się zmniejsza efektywnośd możliwości

pospania, itd.

• Zmniejszają aktualną częstośd zachowania

– Najedzenie zmniejsza zachowania wzmacniane w

przeszłości pożywieniem

– Wyspanie się zmniejsza częstośd zachowao

związanych z wysypianiem się, itd.

9

Operacje ustanawiające

Operacje znoszące

Deprywacja pokarmowa

Najedzenie się

Deprywacja od płynów

Napojenie

Deprywacja od snu

Wyspanie się

Deprywacja aktywności

„Wybieganie”, zmęczenie

Brak tlenu

Oddychanie

Przegrzanie

Schłodzenie

Wyziębienie

Rozgrzanie

Wzrost bólu

Zmniejszenie bólu

Niektóre bezwarunkowe operacje

motywujące (UMOs)

Wzmacnianie negatywne: ucieczka i unikanie

Teorie uczenia reakcji unikania

• Teoria dwuczynnikowa (Rescorla i Solomon)
• Teoria poznawcza (Seligman i Johnston)
• Teoria sprawcza (Sidman i Herrnstein)

10

Teoria dwuczynnikowa

(Rescorla i Solomon)

• Oparta jest o połączone działanie

warunkowania klasycznego i instrumentalnego

• Teoria ta utrzymuje, że zwierzę początkowo

uczy się reakcji ucieczki od zastosowanego
szoku. Wzmocnieniem jest tu zakooczenie
odczuwania bólu

Teoria dwuczynnikowa

• Warunkowanie klasyczne powoduje, że

bodziec różnicujący podawany przed szokiem
staje się bodźcem warunkowym (CS)
zapowiadającym bodziec bezwarunkowy, czyli
szok elektryczny (US)

• Po kilku próbach bodziec warunkowy zaczyna

wywoływad reakcję warunkową: lęk (CR)

Teoria dwuczynnikowa

• Zwierzę zaczyna wykonywad reakcję

instrumentalną już przy prezentacji bodźca
różnicującego, a reakcja ta jest reakcją ucieczki
przed bodźcem wywołującym lęk

• Z drugiej strony, ta sama reakcja prowadzi do

uniknięcia bodźca bezwarunkowego (szoku)

11

Teoria dwuczynnikowa

• Teoria dwuczynnikowa mówi więc, że unikanie

to też ucieczka, tyle, że przed bodźcem
warunkowym

• Jednak badania wskazują, że po długotrwałym

treningu unikania u zwierząt nie występują
reakcje lękowe

• Nie ma zatem podstaw by sądzid, że ucieczka

od bodźca wywołującego lęk podtrzymuje
wykonywanie reakcji unikania

Teoria poznawcza

(Seligman i Johnston)

• Akcentuje rolę rozwijających się w trakcie

warunkowania specyficznych „oczekiwao”:

– Wykonanie reakcji prowadzi do braku szoku

elektrycznego

– Niewykonanie reakcji prowadzi do otrzymania szoku

• Wygaszanie jest nieskuteczne, bo każdorazowo

potwierdza się pierwsze z oczekiwao

• Konieczne są doświadczenia, które

zakwestionują drugie z oczekiwao: np.
procedura „zatapiania”

Teoria sprawcza (teoria jednoczynnikowa)

(Sidman i Herrnstein)

• W przeciwieostwie do poprzednich metod badawczych opartych o

procedury

prób wyodrębnionych

, tutaj mamy do czynienia z

procedurą swobodnych zachowao sprawczych

(free-operant

avoidance).

12

Teoria sprawcza

• Badanie pokazało, że dla nauczenia reakcji

unikania:

– wystarczy możliwośd zmniejszenia częstotliwości

otrzymywanych bodźców awersyjnych, a nie jest
konieczne całkowite ich wyeliminowanie

– bodźce różnicujące nie są niezbędne do uczenia tej

reakcji

Teoria sprawcza

• Efektywna zależnośd dająca unikanie to narzucona

ujemna korelacja między częstością pojawiania się
bodźców awersyjnych a częstością wykonywania reakcji
sprawczych

• Wzmocnienie polega tu na regulacji zachowania: dla

szczurów bardziej pożądaną kombinacją zachowania jest
naciskanie na dźwignię i rzadsze odczuwanie bólu, niż
nie naciskanie na dźwignię i częstsze odczuwanie bólu

• Nie jest to zatem analiza na poziomie relacji między

pojedynczą konsekwencją (prawdziwą lub hipotetyczną)
zależną od jakiejś reakcji sprawczej - ujęcie molarne