1. Omów znaczenie nauczania historii medycyny dla zawodu lekarskiego i osiągnięcia “ojca
historii medycyny polskiej” - Ludwika Gąsiorowskiego.

Historia medycyny to nauka o rozwoju myśli lekarskiej i formach praktyki lekarskiej na przestrzeni
dziejów, również o zdrowiu i chorobie człowieka w aspekcie historycznym. Nie jest to dziedzina
przydatna lekarzowi w sensie klinicznym, ale wzbogaca ona w sposób istotny światopogląd i
pozwala przewidzieć kierunek rozwoju medycyny. Historia medycyny z jednej strony pokazuje to,
ile współczesny człowiek dokonał, jak duża jest nasza wiedza na temat ludzkiego organizmu w
porównaniu z wiedzą ludzi żyjących kilka wieków temu, z drugiej strony jednak pokazuje, że
dzisiejszy stan wiedzy jest tylko pewnym etapem i że każda praca naukowa może zostać rozwinięta
lub obalona w wyniku przeprowadzanych badań. Przestrzega tym samym przed bezkrytyczną wiarą
w potęgę nauki i uczy skromności. Należy ją rozpatrywać zawsze w kontekście epoki, w której
dane wydarzenia miały miejsce. Pozwala również na bardziej krytyczne spojrzenie na
teraźniejszość i uniknięcie błędów, które miały tendencję do powtarzania się, jak np.: jednostronnej
oceny zjawisk, ulegania modzie, odrywania nauki od praktyki, fascynacji metodą z zagubieniem
celu działania, czy dehumanizacji medycyny. Co więcej, historia medycyny pokazuje, że na
przestrzeni wieków zmieniły się narzędzia badawcze i postęp wiedzy dostarczył człowiekowi wielu
nieznanych dawniej elementów, ale sposób rozumowania, kojarzenia i wnioskowanie człowieka
prawie się nie zmieniło.
Ludwik Gąsiorowski (1807 - 1863) - napisał czterotomowy “Zbiór wiadomości o historii sztuki
lekarskiej w Polsce od czasów najdawniejszych aż do najnowszych”, ojciec polskiej historii
medycyny. Studiował medycynę we Wrocławiu. Praktykę lekarską rozpoczął w Poznaniu,
specjalizował się w chorobach wewnętrznych i położnictwie. Z jego inicjatywy powstało
Towarzystwo dla Zakładania i Prowadzenia Ochronek dla Biednych Dzieci. Aresztowany za udział
w przygotowaniach do powstania. Działał jako lekarz w obozach i szpitalach powstańczych.

2. Wymień i omów przynajmniej 2 źródła pisane starożytnego Egiptu zawierające treści
medyczne.

42 księgi hermetyczne Toota (boga opiekuńczego nauk, w tym także medycyny) - ostatnie sześć
ksiąg poświęcone było medycynie. Nazwa ‘hermetyczne’ pochodzi od greckiego boga Hermesa,
który posiadał sztukę czynienia niedostępnymi za pomocą magicznej pieczęci, wszelkich rzeczy,
które chciał ochronić przed światem zewnętrznym. Księgi te były pilnie strzeżone przed dostępem
osób do tego niepowołanych i musiały być opanowane przez lekarzy, a reguły w nich zawarte były
bardzo ściśle przestrzegane. Za niepowodzenie w leczeniu odpowiadał lekarz tylko wówczas, gdy
postąpił niezgodnie z nimi. Prowadziło to do bardzo wyraźnej specjalizacji, odnoszącej się do
konkretnych chorób i narządów. Utrudniało też znacznie rozwój medycyny, ponieważ zapisane w
księgach wskazówki były uważane za dar od boga. Każdy lekarz samodzielnie sporządzał leki.
Papirusy, które nazwano nazwiskami ich odkrywców:
Papirus Smitha - teksty chirurgiczne.
Papirus Ebersa - teksty o chorobach wewnętrznych i środkach leczniczych, ze zbiorem recept.
Papirus z Kahun - teksty ginekologiczne i weterynaryjne.
Papirus Hearsta, berliński- teksty recept.
Papirus londyński i Brugscha - teksty magiczne.

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

3. Omów zasady profilaktyki jakie obowiązywały w starożytnym Egipcie i ich znaczenie

dla zdrowotności starożytnych Egipcjan.

Medycyna w Egipcie była mocno związana z wierzeniami religijnymi m.in. kult Imhotepa-

posiadanie statuetek tego boga miało chronić przed chorobami i nieszczęściami.
Charakter empiryczno-rytualny higieny. Dzięki ścisłemu przestrzeganiu pewnych zasad naród
egipski uchodził za jeden z najzdrowszych narodów świata. W Egipcie obowiązywał zwyczaj
codziennej kąpieli, mycia rąk przed każdym posiłkiem, przed wejściem na teren należący do
świątyni. Dużą rolę odgrywała dieta, której podstawą były: chleb, jarzyny, owoce, ryby, mięso.
Napojem była woda (przegotowana lub filtrowana) oraz piwo jęczmienne. Spożywanie pewnych
potraw było zakazane ze względów religijnych. Były to tzw. „potrawy nieczyste”. Należały do nich
wieprzowina oraz bób. Kapłanów obowiązywały jeszcze ściślejsze zasady higieny i dietetyki, a
także obrzezanie o charakterze rytualno-higienicznym. Dodatkowo każdego Egipcjanina
obowiązywał post przez trzy dni w każdym miesiącu połączony z głodówką oraz stosowaniem
różnych środków wymiotnych i przeczyszczających. Innym zakazem o charakterze religijnym, a
zarazem empiryczno-racjonalnym, był zakaz wychodzenia z domu o zmroku w pierwsze tygodnie
po wylewie Nilu (okres nalotu komarów i szerzenia zimnicy). Zasady higieny publicznej dotyczyły
robotników na budowach- obowiązek codziennej kąpieli, urzędowy przydział ubrań, regularne
wizyty lekarskie, praca w systemie 6 tygodni pracy po czym zmiana ekipy. Chorzy przenoszeni byli
do oddzielnych pomieszczeń w zdrowszych okolicach. Każdego roku chaty chorych były palone i
odbudowywane.

4. Omów zasługi Galena i konsekwencje jego badań w dziedzinie anatomii dla rozwoju

medycyny.

Prace Galena wywodzą się z prac prowadzonych na zwierzętach- sekcji ludzkich nie

dokonywał (dało to wiele błędów anatomicznych, ale i pozwalało na obserwacje przeżyciowe-
początek fizjologii eksperymentalnej). Galen uważał, że wiedza o człowieku powinna opierać się na
badaniach empirycznych i być podstawą do wysnucia wniosków do praktycznej działalności
lekarza. Stworzył system medycyny, który przez hermetyczne, całościowe ujęcie i logikę mógł
przetrwać kilkanaście wieków.

U podstaw tworzywa organizmu leżą wg Galena cztery praelementy (ogień, woda, ziemia,

powietrze), odpowiadające czterem jakością (ciepło, wilgoć, zimno, suchość). Materia ożywiana
jest przez czynnik natury duchowej. Przyjęta od Platona trójdzielna dusz ( w mózgu, sercu,
wątrobie) jest identyfikowana z pneumą. Obserwując układ nerwowy Galen utrwalił przekonanie o
jedności mózgu, rdzenia kręgowego i nerwów, obalając teorie o roli mózgu jako narządu do
chłodzenia krwi, jak i próby powiązania nerwów z oponami. Wg Galena mózg jest siedzibą myśli,
powstawania wrażeń zmysłowych, źródłem zamierzonych ruchów i początkiem nerwów. Jako
pierwszy określił prawo parzystości nerwów. Według niego nerwy czuciowe wychodzą z tylnej, a
ruchowe z przedniej części rdzenia. Opisał dość dokładnie komory serca z zastawkami, ale nie
uwydatnił budowy i roli przedsionków wiążąc je raczej z naczyniami serca. Dość długo przetrwał
mylny pogląd Galena, że kraw przepływa z prawej do lewej komory przez niewidoczne pory,
uznawał on też możliwość przechodzenia krwi z układu żylnego do tętnic w płucach i na obwodzie
przez występujące anastamozy. Serce wg Galena zbudowane jest z mięśni i działa autonomicznie.
Zadaniem lewego serca jest nadawanie tętnicom siły pulsującej oraz ssanie pneumy z płuc przez
żyłę płucną. Po przemieszaniu krwi z pneumą następuje jej ogrzanie przez ciepło naturalne, które
ma swoją siedzibę w lewej komorze, a następnie wtłoczenie do tętnic. Jednocześnie dymy i sadze
uchodzą do płuc przez naczynia płucne. Prawa komora zasysa krew przez żyłę próżną, a następnie
wtłacza część do płuc, a część do lewej komory. Krew płynie w kierunku od serca na obwód- z
wyjątkiem żyły próżnej. Podstawowym płynem w naczyniach jest krew, a także żółć, czarna żółć i

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

śluz. Od przewagi jednego z tych składników miał zależeć temperament człowieka. Stąd ludzie
dzielą się na sangwiników, choleryków, melancholików i flegmatyków. Pożywienie rozkładane w
żołądku, przemieszczane i rozdrabniane przez jego skurcz. Galen obalił pogląd, że oddech jest
wynikiem ruchu ciepła (Arystoteles). Opisał dokładnie mechanizm oddychania przez działanie
mięśni oddechowych i przepony oraz ich unerwienie. Wykazał różnice między mięśniami gładkimi,
a szkieletowymi (zależne lub nie od woli). Soczewkę określił jako główny organ narządu wzroku.
Siatkówka przeznaczona do odżywiania ciałka szklistego. Nerwy wzrokowe krzyżują się – obraz
odbierany jako jeden.

Poglądy Galena wywarły wpływ na całą późniejszą medycynę aż do XVI w. Wpłynął na to

fakt, że był to pierwszy od Hipokratesa i pełniejszy całkowity system medycyny. Poparty
racjonalnymi dowodami lub zgodną z potrzebami ówczesnego świata filozofią, stał się dogmatem
trudnym do podważenia.

5. Omów postać Hipokratesa i wskaż jego największe osiągnięcia na polu medycyny.
Hipokrates(460-377B.C.)
z miasta Kos, rodzina lekarska od 18pokoleń, w młodości wiele podróżował i prawdopodobnie
uczestniczył jako lekarz w wyprawach wojennych, był lekarzem wędrownym(podobnie jak
większość
lekarzy greckich), zwiedził Libię, Egipt, Azję Mniejszą, północne wybrzeże Morza Czarnego. Przez
pewien czas przebywał w Atenach zmarł w Tesalii. Za życia cieszył się uznaniem i sławą.

Przeważającą część swojej nauki lekarskiej zaczerpnął z Egiptu (3lata, sztuka lecznicza lekarzy
kapłanów, medyczny sześcioksiąg Thota, „z myślą o Egipcie ułożył pierwsze słowa Przysięgi”).
Hipokrartes pozostał pod wpływem filozofów przyrody, ich nauka stała się podstawą jego
działalności lekarskiej. Olbrzymie znaczenie obserwacji oraz myślenia indukcyjnego(od szczegółu
do ogółu) korzystał z doświadczeń lekarskich z świątyń Asklepiosa zrywając z nadprzyrodzonymi
praktykami pozostając przy rozumowaniu. Medycyna racjonalno-empiryczna. Uwolnił medycynę
od mistyki i magii, oparł na empiryzmie zwalczał poglądy zależności chorób od demonów.
Dał początek obserwacji przeistaczając sztukę medycyny w naukę. Dał podstawę do nauki o
2stronach człowieka fizycznej i psychicznej(temperamentach)

Przyswoił sobie 2 zasady z nauki Demokryta:

1. Istotę człowieka tworzy otaczająca go natura/przyroda
2. Społeczeństwo z jego ustawami i prawami jest w stanie przeistoczyć naturę w człowieka
Stworzył naukę o czterech podstawowych typach budowy ciała i psychiki ludzkiej w
traktacie „O powietrzu, wodach i miejscach” Hipokrates domagał się od lekarza min by
po przybyciu do nowej nieznanej miejscowości poznał jej klimat, glebę, sposób życia jej
mieszkańców. Społeczeństwo z jego ustawami i prawami jest w stanie przeistoczyć naturę w
człowieka=> czynniki zewnętrzne wpływające na naturę człowieka: ustrój polityczny, tryb
życia, zwyczaje, obyczaje.

Przystosował typy ludzkie pod względem budowy ciała i temperamentu przystosował typy do stron
świata a z nimi podstawowym własnością przyrody.

Podstawowe właściwości przyrody: 1)suchość, 2)wilgoć,3) ciepło,4)zimno

Typ 1 sangwinik
Przeważa krew, ciepło, wilgotność a pochodzą ze Wschodu

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

Typ 2 choleryk
Przeważającym sokiem jest żółć(z wątroby), natura sucha, człowiek z Północy

Typ 3 flegmatyk
Przewagę ma zimny śluz(z mózgu), natura wilgotna, człowiek Południa

Typ 4 melancholicy
Przewaga suchej, czarnej żółci(z śledziony), natura zimna, ludzie zachodu
W opisach typów ludzkich w jaki sposób konkretne czynniki przyrody wpływają na istotę

człowieka=>jedność człowieka z otaczającym go środowiskiem

Patologia Hipokratesa opiera się na poglądach szkoły Knidos o eukrazji tj dobrego zmieszania się
cieczy. W procesie zakłócania równowagi soków wprowadził pojęcie przesilenia choroby(=krisis)-
wydalenie nadmiaru cieczy/produktu zwarzenia w postaci: biegunki, wymiotów, kataru, krwotoku,
upławów, potów, kaszlu z obfitą plwociną, ropienia itd.=> pogląd dni krytycznych 4,7,11,14dzień
Przy rozpoznawaniu chorób=diagnosis; cały ustrój bo cierpienie 1 narządu pociąga za sobą
niedomaganie innych, skrupulatne i drobiazgowe badanie chorego łącznie z środowiskiem
zewnętrznym. Zwracał uwagę na: wiek, stan umysłowy, postawę, odżywianie, ciepłotę, tętno,
oddech , wygląd skóry, owłosienie, stan zmysłów, język, głos, łaknienie, sen, sposób ułożenia
chorego. Przy badaniu ważne obmacywanie, oglądanie moczu, kału, krwi.
Rokowanie=prognosis ważne, zabezpieczenie z góry przed przypadkami beznadziejnymi min
majaczenie, obrzęk brzucha lub nóg, succussio Hippocrati(pluskanie przy potrząsaniu chorym,
tarcie opłucnowe).
Za zasadą leczenia przeciwieństw przeciwieństwami
Wprowadził przede wszystkim nie szkodzić <=pierwotnie rozumiane jako że natura leczy, lekarz
czuwa, będąc tylko pomocnikiem, podpatruje naturę ustala środki uśmierzające ból lub ratujące
chorego=>ftizjatria/naturyzm
Opisał 300 sposobów leczniczych, pomaganie naturze w podtrzymaniu sił obronnych chorego.
Często diety, kąpiele wodne, powietrzno klimatyczne, upusty krwi, bańki.
Corpus Hipocraticum-najstarszy pełny podręcznik medyczny
Traktat o epidemiach(choroby jakie nawiedzały naród) 42obrazowe historie chorób min gruźlicy,
padaczki, zimnicy.
W chirurgii Hipokratesa na najwyższym poziomie leczenie schorzeń i uszkodzeń kości i stawów,
zwichnięciach kończyn i ranach głowy były przez wiele wieków uważane za wzorcowe. Zabiegi
operacyjne wykowywane ówcześnie to: trepanacje, nakłuwania klatki piersiowej i jamy brzusznej,
żylaki odbytu, przetoki, polipy w nosie.
Przy krwawieniach stosowano środki ściągające.
Opracował zasady etyki i deontologii lekarskiej(1st w dziejach)
W traktatach Hipokratesa zawarte obowiązki, zachowanie i moralność lekarza. Lekarz powinien
być bezinteresowny, wyrozumiały, skromny, godny, czysty, uważny, rozumny, szybko się
decydować, mówić zwięźle, nie być przesądny, wiedzieć co pożyteczne a co szkodliwe. Zawsze z
ochota i bez wahań udzielać pomocy nie zaczynając od wynagrodzenia.
Zaleca aby lekarz nieznacznie tylko mylił się(nie zakładał nieomylności).

6. Omów nurt medycyny sakralnej w starożytnej Grecji.

Główne elementy:
• asklepiony,
• praktyki oneiromantyczne,
• inkubacja,

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

• sen jako narzędzie diagnozy,
• sen jako środek leczniczy.

Początki medycyny greckiej wiązały się ze świątyniami i działalnością kapłańską. Stanowili
oni najbardziej oświeconą grupę. Świątynie stawały się ośrodkami, gdzie Grecy udawali się
po zdrowie. Lecznictwo w Grecji najbardziej rozwinęło się w świątyniach związanych z
kultem Asklepiosa (tzw. asklepiony).

1

Mit o Asklepiosie (symbol Asklepiosa-kret)

Asklepios był synem Apollina i ziemianki Koronis. Kiedy Koronis poślubiła zwykłego
młodzieńca, Apollin zabił go, a zazdrosna o brata Artemida poraziła strzałą Koronis. Była
ona wtedy w końcowej fazie ciąży. Apollo wydobył z ciała zmarłej kochanki dziecko.
Nazwano go Asklepios. Był wychowywany przez centaura Chirona, który dobrze znał się na
sztuce leczenia. Asklepios przerósł swego mistrza – skutecznie tworzył nowe leki, potrafił
wskrzeszać zmarłych. W wyszukiwaniu odpowiednich ziół pomagał mu wąż – symbol
mądrości. Hades był niezadowolony z działalności Asklepiosa – przez niego zmniejszył się
napływ zmarłych do podziemi. Poskarżył się on Zeusowi, który to pozbawił Asklepiosa
życia. Apollo nie mógł się z tym pogodzić i chcąc zemścić się na Zeusie, zabił Cyklopy,
produkujące pioruny. Musiał za to odejść z Olimpu na ziemię, gdzie pokutował w roli
lekarza. Kiedy kara została odbyta, Zeus wskrzesił Asklepiosa i uczynił go bogiem
medycyny. Poślubił on Epione („kojącą ból”), mieli czworo dzieci – Podalejrosa, Machaona,
Hygieę
(Hygiea od niej nazwa – higiena) i Panakieę (Panakiea od niej nazwa Panaceum jako lek na
wszystko). Ta rodzina miała zapoczątkować zajmujące się medycyną kapłańskie rody
asklepiadów.

Świątynie Asklepiosa były miejscem, w których uprawiano lecznictwo i kształcono
kolejnych kapłanów lekarzy. Najsłynniejsze świątynie znajdowały się

m.in

. w Epidauros,

Knidos, Atenach, na Rodos czy Kos. Knidos i Kos zasłynęły jako ośrodki, gdzie utworzono
teorie na długo panujące potem w medycynie europejskiej.
Jedną z metod diagnostycznych stosowanych w tych świątyniach była
onejroskopia (stawiano prognozę o chorobie na podstawie snów), a metodą leczniczą była
onejroterapia (leczenie snem lub we śnie). Kapłani Asklepiosa posiadali bogatą wiedzę.
Często sen wywołany wywarami z ziół, pozwalał na bezbolesne wykonanie zabiegu.
Asklepiony miały warunki do dłuższego pobytu chorych. Chorzy przybywający tam
poddawani byli obrzędom higienicznym, składali ofiary na ołtarzu, a następnie poddawali
się zaleceniom kapłana. Poza ofiarami na ołtarzach, nie pobierano żadnych honorariów.
Niektórzy chorzy za wyleczenie fundowali tablice wotywne bądź wota przedstawiające
wyleczone części ciała. Inskrypcje na wotach są jednym z podstawowych źródeł wiedzy o
medycynie greckiej tamtego czasu.

7. Omów nurt medycyny świeckiej w starożytnej Grecji i wymień trzy znane szkoły
lekarskie tamtego okresu.

Początki medycyny greckiej związane są z medycyną zlokalizowaną w świątyniach
– medycyną sakralną. Z czasem jednak znaczenie tej medycyny zaczęło maleć
i lecznictwo przejmowali lekarze świeccy. Do jednych z nich należał Hipokrates (460-377

1

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

r. p.n.e.) nazywany ojcem medycyny.
Wiele elementów medycyny greckiej starożytnych czasów zostało przeniesionych
z krajów Wschodu. Sprzyjały temu kontakty handlowe Grecji z tamtymi państwami oraz
podróże greckich lekarzy w tamte rejony. Medycyna grecka była jednak źródłem,
z którego wiedza medyczna rozprzestrzeniła się na całą Europę i była podstawowym
elementem nauczenia przez kolejnych kilkanaście stuleci.
Medycynę w Grecji traktowano jako zawód wolny, który mógł wykonywać każdy,
kto czuł się odpowiednio przygotowany. Nauki pobierano od mistrzów, na zasadzie
rzemiosła. Nauczanie medycyny rozpoczynano wcześnie – w rodach lekarskich już
w dzieciństwie. Kandydat musiał wykazać się znajomością filozofii i matematyki.
W szkołach nauczano anatomii na świniach. Podstawową metodą nauczania było
słuchanie przekazów ustnych, studiowanie pism i odbywanie wspólnych wizyt w domach
chorych oraz przyjmowanie chorych w jatreionach. Jest to nazwa dla budynku, gdzie
świeccy lekarze wykonywali praktykę lekarską. Zanim jatreiony zostały wzbogacone
o izbę, gdzie mogli zostać zatrzymani chorzy, lekarz mógł pozostawić u potrzebującego
opieki pacjenta asystenta bądź ucznia. Młodzi lekarze nie od razu opuszczali swoich
nauczycieli – zostawali do momentu nabrania większego doświadczenia. Często
wędrowano po naukę poza granice Grecji. Członków rodów asklepiadów (rodów
lekarskich) nauczano bezpłatnie, pozostali wnosili na rzecz swojego mistrza opłaty.
W wielu szkołach ukończenie nauki związane było z ze złożeniem przysięgi, po której
dopiero przystępowano do praktyki lekarskiej. Najsłynniejsza z nich to oczywiście
przysięga Hipokratesa. Asklepiadzi przywiązywali wagę nie tylko do wiedzy i walorów
etycznych lekarza, ale także do takich rzeczy jak wygląd, czy zachowanie. Prócz
właściwych lekarzy medycyną zajmowali się także gimnaści, empirycy, handlarze leków,
olejkarze i cudotwórcy oraz akuszerki, niosące pomoc przy porodach. Niektórzy lekarze
specjalizowali się tylko w jednej czynności, inni w wielu. Największym szacunkiem
darzono lekarzy chorób wewnętrznych oraz wykonujących zabiegi chirurgiczne.
Przeważnie wykonywali oni praktykę w jatreionach i otrzymywali tytuł lekarza
państwowego bądź miejskiego. Od ok. 750 r. p.n.e. do obowiązków lekarza należało
także wyruszanie z żołnierzami na wojny.

Do najbardziej znanych ośrodków medycznych Grecji starożytnej można zaliczyć
Aleksandrię, Kos oraz Knidos.

8. Wymień osiągnięcia medycyny starożytnego Rzymu i wyjaśnij przyczyny jej upadku
u schyłku starożytności.

Medycyna Starożytnego Rzymu, przed przybyciem lekarzy greckich, nie była zbyt dobrze
rozwinięta.
Zaczynało się to zmieniać dopiero po pojawieniu się pierwszych lekarzy- niewolników- greckich,
którzy odwoływali się do nauk Hipokratesa i jego teorii humoralnej. Miasta zaopatrzone były w
wodociągi i kanalizacje (akwedukty, w Hiszpanii używa się ich do dziś). Rzymianie uważali, iż nie
wypada chorować. Leczeniem domu zajmował się ojciec rodziny, a uniwersalnymi lekarstwami
była
kapusta i czerwone wino. Z czasem wykształcili się odrębni lekarze ran– pierwowzór cyrulików.

Prekursorem szkoły metodyków był Asklepiades (był grekiem z rzymskimi prawami
obywatelskimi)
twórca teorii patologii solidarnej (łac. Solidus- twardy, stały) [ze skryptu: teoria patologii solidarnej,
której podstawą była nauka o atomach. Atomy pochodzące z powietrza dostają się do płuc, gdzie

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

są rozkładane i do żołądka gdzie są trawione, a następnie dostają się do krwi i wszystkich
narządów; w tkankach służą do odżywiania i tworzenia materii i poruszają się w kanalikach
zwanych porami. Zdrowie to właściwy stosunek atomów do porów, choroba to zaburzony ruch
atomów, niewłaściwe rozmiary porów] przeciwnik patologii humoralnej (opartej na sokach). Wg.
Tej
teorii najważniejsze są zmiany które zachodzą w częściach stałych ciała (np. zauważył że padaczki
powstają często po uszkodzeniach czaszki i opon mózgowych).

Metodycy stosowali nacięcie tchawicy (tracheotomię), odróżniali choroby przewlekłe od ostrych.
Uważali że natura nie leczy ( a wręcz szkodzi), poza tym zwalczali oni poglądy Hipokratesa (np.
zamiast obserwacji przyjmują szybką interwencje).

Metodycy traktowali medycynę jako naukę prosta i łatwą. Wszystkie jednostki chorobowe
przyporządkowali do 3 stanów: Laxus (pory ciała są za luźne i występuje stan osłabienia), Strictus
(pory ciała za ciasne, stan napięcia), mixtus (stan mieszany). Mimo tak ogólnego podejścia do
medycyny mają i swoje zasługi: Wprowadzili podział na choroby o przebiegu ostrym i
przewlekłym
oraz byli prekursorami leczenia tych drugich, zaczęto zwracać uwagę na znaczenie ruchu, światła,
ciepła, powietrza, wody- podkreślono wagę czynników zewnętrznych.

Tessalus, przedstawiciel metodyków, sądził, że wystarczy 6 miesięcy by nauczyć się medycyny
(patrz:
operacja sukces) - dlatego miał mnóstwo uczniów (kowali, krawców, malarzy…). 100 lat później
Galen nazwał ich „osłami Tessalusa”

Jednym z najwybitniejszych metodyków był Soranos z Efezu: bardzo zasłużony w położnictwie
i w ginekologii. Niechętnie odnosił się do wszystkich przesądów, jakich w położnictwie było
najwięcej (magnesy, amulety na przyśpieszanie porodu, potrząsanie ciałem kobiety, wprowadzanie
jej na drabinę…) Zalecał on osobne krzesło porodowe. Trudny poród przypisywał przeszkodom
anatomicznym (np. wąska miednica).

Osiągnięcia Encyklopedystów

Celsus: nie jest on z zawodu lekarzem (był amatorem- zanim napisał dzieło o medycynie pisał
encyklopedię o rolnictwie, wcześniej jeszcze popełnił książkę o sztuce wojennej, jeszcze inne o
filozofii, prawie, sztuce…). W „De medicina libri octo” opisuje szczególnie dobrze metody
lecznicze.
Najbardziej zdumiewająco opisuje on chirurgię (w epoce odrodzenia na podstawie opisów Celsusa
przeprowadzane są operacje). Jako pierwszy opisuje on metody i sposoby wcześniej nieopisywane
(np. podwiązywanie tętnic).

Za czasów Celsusa chirurgia stała na bardzo wysokim poziomie- używano bardzo
skomplikowanych
narzędzi (wzierniki, sondy, trójgrańce…). Niektóre z nich odznaczały się wysokim stopniem
technologicznego zaawansowania.

Innym Encyklopedystą był Pliniusz (Starszy). Żył w I wieku po Chrystusie. Napisał „Historia
naturalis”- Po wynalezieniu druku dzieło wydrukowane jako drugie (zaraz po Biblii)- było
zbiorem 37 ksiąg i omawiającym ok. 20 000 różnych zagadnień z dziedziny medycyny, biologii,
przyrodoznawstwa i innych dziedzin. Dzieło to miało jednak pewną poważną wadę: Pliniusz

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

przyjmował jako fakt wszystko co przeczytał, podając to takim w swojej encyklopedii i nie
sprawdzając niczego. Było to źródłem wielu bzdurnych przekonań, jakie pojawiły się w naukach
przyrodniczych w wiekach późniejszych (szczególnie w średniowieczu).

Galen i nurt synkretyczny medycyny rzymskiej

Bardzo duży postęp Galen poczynił w dziedzinie anatomii. Bardzo często wykonywał sekcje
zwierząt,
i na ich wyniki przenosił na człowieka. Wywołało to wiele błędów, które pozostały niepoprawione
przez wiele wieków (Wesaliusz w XVI wieku wskazał ok. setki błędów w jego modelu ciała
człowieka). Niemniej jednak w porównaniu z anatomią grecką był to duży krok naprzód. Prowadził
liczne eksperymenty na zwierzętach (np. wycinał żebra lub mm. międzyżebrowe i sprawdzał jaki
to ma wpływ na ruchy oddechowe), można więc go uznać za poprzednika dzisiejszej fizjologii
eksperymentalnej.

Galen stawiał na długotrwałą naukę zawodu lekarza: w przeciwieństwie do półrocznych szkół
metodyków (których uważał za osłów). Podjął pierwszą próbę klasyfikacji chorób; najważniejsze
procesy patologiczne dla Galena to tzw. gorączki i zapalenia. Stworzył on teorię synkretyczną
(eklektyczną, mieszaną) łącząc elementy szkoły humoralnej i solidarnej.

…

Cesarz Septymiusz Sewer w 200 roku po Chrystusie wprowadza zasadę uzyskiwania zezwolenia
na prowadzenie praktyki lekarskiej, natomiast jego następca Aleksander Sewer uregulowywuje w
pewnym stopniu sprawę kształcenia: organizuje sale wykładowe, opłaca nauczycieli, wspomaga
najbiedniejszych uczniów. Działo się to stopniowo i polegało na ujednoliceniu nauczania
medycyny, a
jego częścią było nauczanie przy łóżku chorego.

…

Dlaczego medycyna rzymska upadła? Na początek należy zdać sobie sprawę z tego, że przez
bardzo
długi okres czasu nie było uporządkowania w szkolnictwie lekarskim. Każda szkoła cechowała się
swoimi poglądami, zwalczając siebie nawzajem. Medycyna ta zawdzięczała swój rozwój głównie
wybitnym jednostkom.

Ogłoszenie chrześcijaństwa religią urzędową z kolei wpłynęło również na poziom medycyny
rzymskiej i przyczyniło się do jej upadku. Ruch który powstał na wschodzie, nazywany
monastycznym, odrzuca wszystko co doczesne i skupia się na ascezie dążąc do zjednoczenia z
Bogiem. Powstające gminy monastyczne (pierwsza założona w 320roku przez Pachomiusza)
cechował
podział pracy, a jedną z nich była opieka nad chorymi. Medycyna klasztorna, która powstała
później
i rozwijała się niezależnie od medycyny starożytnej. Na zachodzie Europy zapoczątkowało ją
utworzenie zakonu benedyktynów (529rok). Był to specyficzny okres tzw. medycyny Pastoralnej,
która zamiast wiadomości wyniesionych z ksiąg medycznych, posługiwała się egzorcyzmami i

modlitwą. Te pierwsze z kolei zostały uznane za twory pogańskiej nauki i odrzucone. Nastąpił
regres

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

do poziomu medycyny ludowej, jaka panowała w Rzymie przed przybyciem do niego pierwszych
greckich lekarzy.

9. Wymień najważniejsze zasady i omów znaczenie przysięgi Hipokratesa jako podstawy

etycznej wykonywania zawodu lekarskiego.

Tekst Przysięgi Hipokratesa wyszedł ze szkoły w Kos, będący przez wiele lat podstawowym
dokumentem Etyki zawodowej lekarza. Szkoła w Kos jest przykładem stawiania lekarzowi
najwyższych wymagań czynienia dobra.

Charakterystyczną cechą „Przysięgi” i innych pism etycznych zawartych w „Corpus
Hippocraticum”
jest poszukiwanie dla profesji lekarskiej nie tyle zasad prawnych, co zasad etycznych.

„Przysięga” odwołuje się do etycznych źródeł moralności, czyli do potrzeby doskonalenia siebie,
do godności i szczególnego posłannictwa profesji medycznej; i na tej podstawie formułuje szereg
zobowiązań moralnych w postaci nakazów i zakazów, które wobec bogów podejmuje lekarz w
swoim sumieniu, w duchu odpowiedzialności za swoje postępowanie, za swoją sztukę medyczną
oraz
współodpowiedzialności za grono lekarskie w realizacji dobra pacjenta. W centrum etyki
postawiony
jest lekarz, relacja lekarz-pacjent oraz dobro pacjenta. Na tej podstawie formułowane są
podstawowe
zasady etyki medycznej:

-zasada dobroczynności,

-nieszkodzenia,

-poufności i dotrzymywania tajemnic,

-zakaz aborcji i eutanazji, seksualnych nadużyć wobec pacjentów oraz

-deklaracja życia „czystego i świętego”

Przysięga, składana przez lekarza wobec bogów, podkreśla specyficzność podejmowanej misji.
Zawód
lekarski okazuje się czymś ważnym i wyjątkowym. Podjęcie w nim zobowiązań wymaga obecności
nie tylko wspólnoty szkoły medycznej, lecz przywołania najwyższych istot, kierujących losami
świata.
Praktyka medyczna okazuje się w tym kontekście nie tyle zwykłym zajęciem, ile misją,
powołaniem
życiowym. Odpowiedzialność wobec ludzi wzmocniona zostaje odpowiedzialnością wobec Boga.

Lekarz w „Przysiędze” Hipokratesa formułuje sobie zadania moralne, łącząc bycie dobrym
człowiekiem z byciem dobrym lekarzem. „Czystość i prawe zachowam życie swoje i sztukę
swoją”.

Zakładając zdobycie szerokiej wiedzy oraz rozwój swojego talentu, lekarz z „Przysięgi”

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

formułuje zasady nieszkodzenia i działania dobroczynnego dla pacjenta. Bez nabycia tej cennej
wiedzy, dobra pacjenta nie da się zrealizować. Dlatego w „Przysiędze” tak ważne miejsce
zajmuje szacunek dla nauczycieli sztuki medycznej. „Swego przyszłego nauczyciela w sztuce
(lekarskiej) na równi z własnymi rodzicami szanował będę i dzielił będę z nim życie”

Lekarz sam podejmuje zobowiązania: „Zdrowy tryb życia i sposób odżywiania zalecał będę wedle

swoich sił i osądu, mając na względzie pożytek cierpiących, chroniąc ich zaś przed szkodą
i krzywdą. (...) Do któregokolwiek z domów wnijdę, wejdę dla pożytku cierpiących”. W tej
paternalistycznej perspektywie niejako sam „lekarz bierze na siebie obowiązek troski o pacjenta,
decyduje o tym, kim się ma zająć i co jest dla pacjenta najlepsze. Wymaga się od niego, by był
kompetentny, by w sposób wolny korzystał z konsultacji z innymi lekarzami oraz by wyznaczał
rozsądne opłaty, uwzględniające sytuację materialną pacjenta.

Wymaga się, by nie szkodził pacjentowi i był stróżem tajemnicy lekarskiej „Cokolwiek przy
leczeniu albo też poza leczeniem w życiu ludzi ujrzę lub usłyszę, czego ujawniać nie można,
milczał o tym będę, za świętą tajemnicę to mając”.

W „Przysiędze” wymienione są również normy, zakazujące aborcji czy eutanazji. „Nigdy nikomu,
także na żądanie, nie dam zabójczego środka ani też nawet nie udzielę w tym względzie rady;
podobnie nie dam żadnej kobiecie środka poronnego”

10. Omów na czym polegała oraz kiedy i przez kogo została sformułowana humoralna
teoria patogenezy chorób.

Szkoła knidyjska uznała wodę za pramaterię i szukała rozwiązania problemów równowagi
organizmu w płynach. Stan równowagi płynów określano jako krazję, a zaburzenie tej
równowagi określono jako dyskrazję. Pojęcia te przejmuje szkoła w Kos i jej główny
przedstawiciel – Hipokrates (460-377 r. p.n.e.), który wyodrębnia cztery podstawowe
płyny: krew, śluz, żółć i czarną żółć i wynikające z nadmiaru jednego z nich typy psychiki –
odpowiednio – sangwinik, flegmatyk, choleryk i melancholik.

Hipokrates odchodzi od prób religijnego wytłumaczenia stanu chorobowego próbując
znaleźć wytłumaczenie filozoficzne. Uważa, że wnikliwa obserwacja charakterystycznych
objawów powinna doprowadzić do stwierdzenia zaburzenia (diagnosis) właściwej proporcji
płynów, określenia rokowania (prognosis) i zaordynowania odpowiedniego leczenia
(therapia). Chory jest traktowany indywidualnie, jego budowa i środowisko, w którym
przebywa razem z jego sposobem odżywiania wpływa na właściwą konkretnemu osobnikowi
równowagę płynów i dysfunkcje. Istota choroby leży w nienaturalnej ilości jednego z płynów,
jego oddzieleniu od pozostałych lub w jego wyciekaniu z organizmu w ilości niewspółmiernej
do pozostałych. Organizm samoistnie dąży do przywrócenia stanu harmonii poprzez
działanie leczniczej siły natury (vis medicatrix) - natura leczy, lekarz czuwa. Lekarz w swoim
postępowaniu powinien ograniczyć się do małoinwazyjnych form terapii opierających
się na zasadzie, iż przeciwne powinno się leczyć przeciwnym. Hipokrates podkreśla wagę
drobiazgowego badania chorego (zwracania uwagi na jego wiek, stan umysłowy, postawę,
odżywianie, ciepłotę, tętno, wygląd skóry, owłosienie, stan zmysłów, język, głos, łaknienie i
sen), obmacania go, prymitywnej formy osłuchania i obejrzenia jego krwi, kału i moczu.

Trzy okresy choroby: okres wilgoci (nadmierne nagromadzenie płynu doprowadza
do ogólnego lub miejscowego podrażnienia), okres zwarzenia (organizm rozpoczyna

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

neutralizację szkodliwych składników w sokach, dochodzi do ich zlokalizowania (apostasis)
lub rozprzestrzenienia (metastasis), następuje przesilenie (crisis) choroby, od którego
zależy rokowanie), okres zdrowienia (dochodzi do wydalenia zwarzonych płynów w postaci
biegunki, wymiotów, odpluwania, kataru, krwawienia, potów czy ropienia).

Przyczyny zaburzenia równowagi płynów dzielą się na: zewnętrzne (klimat, pory roku, wiek) i
wewnętrzne (dieta oraz ogólnie pojęta higiena życia).

Cztery podstawowe właściwości przyrody (physis) – ciepło, zimno, wilgotność, suchość.
Ciepło naturalne przyczyną życia roznoszone za pośrednictwem pneumy poprzez naczynia
krwionośne.

Narządy posiadające pustą jamę (serce, macica, pęcherz) mają siłę przyciągania (ssania),
natomiast narządy gąbczaste (wątroba, płuca, nerki, mózg) posiadają siłę wchłaniania
wilgoci.

11. Omów uwarunkowania rozwoju chirurgii w XIX w. i omów zasługi jednego z
wybitnych chirurgów tego okresu.

W czystości i niewinności zachowam życie swoje i sztukę swoją. Nie będę kroił nawet
cierpiącego na kamicę, pozostawiając to mężom, którzy rzemiosło to wykonują. Słowa
te pochodzące ze sławetnej Przysięgi Hipokratesa wyrażają niepokój z jakim starożytni
medycy odnosili się do prób naruszania ciała ludzkiego. Krew i śmierć pozostawały w
sferze nieczystej, do której wykwalifikowany medyk, nie chcąc splamić swego imienia, nie
powinien się zbliżać. Konsekwencją takiego stanu rzeczy było nie tylko paradoksalne zjawisko
odchodzenia lekarza od łóżka pacjenta pozostającego w stanie terminalnym, ale także
pokutująca przez następne stulecia koncepcja radykalnej różnicy i odrębności pomiędzy
działalnością, do której powołani zostali lekarze, a tą, którą podejmowali chirurdzy. Na
przełamanie wzajemnych uprzedzeń i animozji trzeba było poczekać do końca XVIII wieku,
kiedy to oświeceniowe ideały racjonalistycznego namysłu nad rzeczywistością społeczną
przeważyły. Było to jakby wyjście człowieka z ciemności, w którą popadł z własnej winy.

Chirurgia przestała być domeną balwierzy i cyrulików pozostających pod kontrolą
stowarzyszeń cechowych. Była natomiast włączana w ramy fakultetów medycznych w
reorganizowanych uczelniach. W 1810 Król Prus likwiduje cechy chirurgów, a już w 1786 jego
austriacki odpowiednik wprowadza przepisy o konieczności akademickiego nauczania samej
chirurgii. Pomogły w tym powstające w tym okresie uniwersyteckie kliniki chirurgiczne, które
umożliwiły rozpoczęcie nauczania przy łóżku chorego, co skutkowało wzrostem praktycznych
umiejętności przyszłych operatorów i towarzyszącego im prestiżu. Równouprawnienie
działalności chirurgicznej i medycznej nie wszędzie odbywało się bez pewnego oporu.
W krajach niemieckich do tytułu doktora medycyny dodawano oddzielnie tytuł doktora
chirurgii. W Anglii chirurg na długo pozostał magistrem chirurgii, a nie doktorem medycyny.
Dopiero w 1884, a więc stulecie później, Królewskie Kolegium Lekarzy oraz Królewskie
Kolegium Chirurgów rozpoczęły wspólnie wydawać dyplomy uprawniające do jednoczesnego
wykonywania zawodu chirurga i lekarza chorób wewnętrznych.

Właściwy Oświeceniu zwrot ku empiryzmowi wpłynął na gwałtowny rozwój
wiedzy teoretycznej opisującej zarówno prawidłową, jak i patologiczną budowę i
funkcjonowanie ludzkiego ciała. Chirurg praktyk docenił znajomość właściwej topografii
narządów wewnętrznych. Zdobywający uznanie materialistyczny obraz świata rzutował

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

na pojmowanie choroby jako organicznej zmiany w narządzie, a to sprzyjało zalecaniu
interwencji chirurgicznych mających tą zmianę usunąć. Wielcy operatorzy pierwszej połowy
XIX wieku nieraz łączyli specjalności chirurgiczną z anatomiczną. Należał do nich Antonio
Scarpa (1752-1832), który w swojej działalności nawiązywał do tradycji włoskiej szkoły
anatomiczno-chirurgicznej epoko Odrodzenia. Jako anatom zasłynął pracą o unerwieniu
serca i nerwach czaszkowych. Jako chirurg pozostawił opisy przepukliny ześlizgowej,
lędźwiowej (trigonum Scarpae) i mosznowej. Astley P. Cooper (1768-1843), który zwrócił
uwagę na znaczenie właściwego odżywiania w procesie gojenia się ran, badał budowę

grasicy i przepuklin brzusznych – opisał powięź poprzeczną i więzadło pachwinowe.
Przeprowadzał chirurgię tętniaków, gruczołu sutkowego i guzów jąder, wykonał amputację
kończyny w stawie biodrowym, podwiązał tętnicę bezimienną. O Wilhelmie Dupuytrenie
(1777-1835) powiedziano, że był więcej niż człowiekiem, był bogiem chirurgii. Rozpoczynając
pracę w paryskim Hotel Dieu po kilkunastu latach został w nim naczelnym chirurgiem oraz
profesorem chirurgii wydziału lekarskiego. Jako pierwszy usunął w całości dolną szczękę,
amputował nowotworowo zmienioną szyjkę macicy i założył sztuczny odbyt. W dziedzinie
chirurgii naczyniowej dokonał podwiązania tętnicy podobojczykowej i wynalazł specjalny
zacisk na tętnicę brzuszną. Od jego nazwiska pochodzi: choroba Depuytrena objawiająca
się przykurczami palców spowodowanymi zmianami w powięzi dłoniowej oraz złamanie
Depuytrena podudzia z podwichnięciem w stawie skokowym, do którego leczenia zastosował
specjalny rodzaj szyn. John Warren (1753-1815) został mianowany pierwszym profesorem
chirurgii w Massachusetts General Hospital – później nazywanego Szkołą Medyczną
Harvarda.

Innowacyjność zabiegów jakie były dokonywane nie powinna przesłonić faktu, iż
śmiertelność w wyniku zabiegów operacyjnych, łącznie z amputacjami, dochodziła we
wczesnych latach XIX wieku do 80%. Chirurgiczna interwencja często traktowana była jako
ostateczność, której rezultat podjęcia lub zaniechania był w istocie identyczny. Depuytren
pytał: Cóż znaczą wszystkie śmiałe i piękne operacje, skoro chorym nie wychodzą na zdrowie?
Przyczyną takiego stanu rzeczy, którą odkryto w XIX wieku, był katastrofalny stan sanitarny
pomieszczeń oraz brak świadomości o znaczeniu higieny w postępowaniu zabiegowym.

Do zabiegu operacyjnego zakładano najstarsze ubrania, a pozostałe na nich ślady
starej krwi i przeschłej ropy miały świadczyć o długoletniej praktyce i kwalifikacjach chirurga.
(…) Całkowicie zapomniano o ujemnej roli brudu, na co zwracała przecież uwagę jeszcze
szkoła Hipokratesa.

Ręce myto nie przed zabiegiem, a po nim, aby usunąć z nich krew i ropę. Opatrunki
zmieniano tymi samymi narzędziami u wielu chorych, używając do tego celu nie zawsze
czystych płóciennych szarpi.

Efektem takiego zachowania były nadmiernie występujące powikłania w postaci
zakażenia przyrannego – gangreny – oraz ogólnoustrojowego – sepsy, które kończyły
się dla pacjentów tragicznie. Zasadnicze obserwacje dotyczące odmiany zakażenia
występującej w położnictwie – gorączki połogowej – poczynił Ignacy Filip Semmelweis
(1818-1863). Spostrzegł on, że umieralność na oddziale, na którym przebywają studenci
mający zajęcia w prosektorium, jest istotnie wyższa niż na oddziale, w którym za odbieranie
porodów odpowiedzialne były jedynie położne. To zaś doprowadziło go do konstatacji, iż
czynnikiem odpowiedzialnym za zakażenia wewnątrzszpitalne jest trupi jad przenoszony
per contactum. Semmelweis zalecił mycie rąk roztworem chlorku wapnia, co pociągnęło za

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

sobą pięciokrotne zmniejszenie częstości zakażeń. Odkrycie to wskutek oporu środowiska nie
zostało pierwotnie wykorzystane, a jego autor, nie mogąc się z tym pogodzić, zmarł samotnie

w zakładzie dla obłąkanych.

Za twórcę nowoczesnej antyseptyki uznany został Joseph Lister (1827-1912).
Spostrzegł on, iż złamania kości, którym współtowarzyszyło naruszenie ciągłości skóry,
w przeciwieństwie do złamań, w których ciągłość skóry została zachowana dawały obraz
gnicia tkanek z zapaleniem, fetorem, zgorzelą i łatwo kończyły się śmiercią. Dowiedziawszy
się o odkryciu Pasteura, które stwierdzało, iż przyczyną gnicia są drobnoustroje, później
nazwane gronkowcami i paciorkowcami, Lister wywnioskował, iż takie same drobnoustroje,
przebywające w powietrzu, są przyczyną objawów klinicznych obecnych w zakażeniu.
Nowatorską metodą mającą przeciwdziałać tym niekorzystnym efektom było, wprowadzone
przez Listera, zastosowanie kwasu karbolowego do rozpylania w sali operacyjnej, dezynfekcji
narzędzi chirurgicznych, mycia rąk oraz produkcji specjalnego rodzaju gazików.

Zasługą Ernesta Bergmanna (1836-1907) było położenie nacisku nie na
przeciwdziałanie zakażeniu, lecz na całkowitym zapobieganiu. Już Ludwig Pasteur uznał
temperaturę pomiędzy 130-150˚C oraz parę wodną o temperaturze 110-120˚C za
czynniki zabijające bakterie, a więc wyjaławiające. Bergmann na trwałe wprowadził do sal
chirurgicznych autoklaw i urządzenia do sterylizacji. W 1935 Gerhard Domagk ogłosił, że
barwnik o nazwie prontosil trwale niszczy bakterie zwane paciorkowcami.

Oprócz możliwości zakażenia do trudności w operowaniu przyczyniał się ból
pacjentów. W początkowych dekadach XIX wieku próbowano stosować alkohol, opium lub
obłożenie lodem. Próbowano nacinać też żyły w dole łokciowym w celu doprowadzenia do
kontrolowanego wykrwawiania i utraty przytomności pacjenta. Pierwsze próby znieczulenia
przeprowadził dentysta amerykański Horace Wells (1815-1848) stosując przy tym podtlenek
azotu, którego usypiające i rozweselające właściwości wypróbował na sobie i opisał
Humphry Davy (1778-1829). Przełomowe było jednak dopiero wykorzystanie eteru przez
Williama Mortona (1819-1868), który doprowadził do przeprowadzenia w 1846 przez Johna
Warrena pierwszego zabiegu, w narkozie eterowej, polegającego na wycięciu naczyniaka
szyi. W tym samym roku dokonano zabiegu amputacji ramienia (Liston). W następnym
roku – 1847 – James Young Simpson (1811-1870) po raz pierwszy zastosował przy porodzie
chloroform. Próba oszczędzenia cierpień pewnej kobiecie spotkała się ze sprzeciwem
hierarchii kościelnej, która upatrywała w boleściach porodowych zasłużonej kary zesłanej na
kobietę za nieposłuszeństwo okazane Bogu. Jak się niebawem okazało nowy środek okazał
się szkodliwy, a tym samym nie zdołał wyprzeć eteru znajdującego coraz szersze uznanie w
społeczności lekarskiej.

Ludwik Schleich (1859-1922) jest tym zasłużonym, którego eksperymentalne próby
zastosowania roztworu kokainy miały na celu znieczulenie miejscowe. Takiego znieczulenia
użył w 1884 roku przy operacji usunięcia zaćmy Karol Koller (1857-1944). W 1900 roku
Henryk Braun (1862-1934) łącząc kokainę z adrenaliną przedłużył działanie i osiągnął
większą skuteczność tej pierwszej. James Leonhard Corning (1855-1923) wprowadził roztwór
kokainy najpierw okołokręgowo, następnie dokanałowo, natomiast August Bier (1861-1949)

opracował pełną technikę znieczulenia dolędźwiowego.

Kolejnym problemem, z którym należało się uporać podczas przeprowadzania

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

zabiegów chirurgicznych, było nadmierne krwawienie, które zatrzymywano bądź uciskając
odpowiednie naczynie, bądź też wykorzystując do tego celu specjalne kleszczyki ze śrubką
Petita. W 1868 roku Jules E. Pean (1830-1898) wprowadził kleszczyki hemostatyczne
nazwane później jego nazwiskiem, a w 1876 roku Johann F. A. Esmarch (1823-1908)
zastosował rodzaj opaski wywołującej niedokrwienny ucisk. Claude Andre Paquelin (1836-
1905) do przyżegania zastosował platynowy termokauter, zamiast stosowanego wcześniej
rozpalonego żelaza.

Do początków XIX wieku obowiązywał pogląd Michala Ettmullera, że każda transfuzja
krwi jest niebezpieczna dla życia. Dopiero James Blundell (1790-1878) z pozytywnym
rezultatem przetoczył krew ludzką pewnej kobiecie wykrwawionej po porodzie. Mimo to
w połowie XiX wieku nawet co drugi zabieg przetaczania krwi kończył się śmiercią chorego.
Problemem stało się zapobieżenie krzepnięciu przetaczanej krwi. Początkowo stosowano w
tym celu szczawian wapnia i wyciągi z pijawek. Ostatecznie wykorzystano cytrynian sodu.
Pomocne w decydowaniu o ewentualności transfuzji było odkrycie przez Karola Landsteinera
grup krwi oraz ich sklasyfikowanie dokonane przez Ludwika Hirszfelda.

Zmiany jakie zaszły w dziedzinie chirurgii sprawiły, że operatorzy drugiej połowy
XIX wieku, w porównaniu z operatorami pierwszej połowy, proponowali coraz śmielsze
zabiegi, ingerując nie tylko w kończyny i tkanki położone powierzchniowo, ale także w
organy położone we wnętrzu ciała ludzkiego. Znaczny odsetek operacji odbywał się przy
pomocy laparotomii – całkowitego otwarcia jamy brzusznej. Spencer Wells w ten właśnie
sposób ulecza w 1826 roku gruźlicze zapalenie otrzewnej. Dominująca staje się chirurgia
przewodu pokarmowego. Charles E. Sedillot (1804-1883) w 1843 roku dokonuje pierwszej
w świecie gastrostomii, jednakże pomimo starań pacjent umiera. Pean w 1879 dokonuje
wycięcia odźwiernika, który to zabieg następnie powtarzają Ludwik Rydygier w Chełmnie
i Teodor Billroth w Wiedniu. Ponadto Billroth przeprowadza operację usunięcia krtani,
operacje tarczycy i narządów rodnych kobiety. Karol Hucter (1838-1882) w 1876 roku
zamyka przetokę kałową po uwięzionej przepuklinie, a Teodor Kocher w 1877 roku wycina
część zgorzelinowatego jelita i dokonuje zespolenia przeciętych końców. W 1878 roku
James Sims rozpoczyna operacyjne leczenie woreczka żółciowego, jednak po wykonanej
cholecystomii pozostają przetoki sączące się do końca życia. Karl Langenbuch wykonuje
cholecystektomię jako zabieg zalecany w przypadku kamicy. Standardową procedurą staje
się usunięcie wyrostka robaczkowego w stanie zapalnym. Po raz pierwszy ma to miejsce
w 1848 roku i zapobiega perforacji, następnie w 1887 roku i jest wykonywane w ostrym
stanie zapalnym. Ostatecznie John Murphy (1857-1916) wykonuje zabieg zaledwie osiem
godzin od wystąpienia objawów. Pomocne stało się precyzyjne określenie lokalizacji bólu
przez Charlesa McBurneya (punkt McBurneya), co pociągnęło za sobą również skuteczniejszą
diagnostykę.

Chirurgiczne leczenie schorzeń układu moczowo-płciowego zapoczątkował Marion
Sims (1813-1883) operacjami przetok pęcherza. Gustaw Krzysztof Simonow (1824-1876)
rozwiązał problem przetok pęcherzowo-pochwowych, a także przeprowadził w 1869 roku
usunięcie nerki udowadniając, iż tylko jedna z nich jest niezbędna do życia.

Współczesna chirurgia naczyniowa została zapoczątkowana wraz z odkryciem
możliwości cewnikowania serca przez Wernera Forssmanna. Ludwik Rehn po raz pierwszy
w 1896 roku dokonał udanego zszycia rany serca. Rene Leriche wykonał jako pierwszy
arterioktomię i opisał miażdżycowe zamknięcie rozwidlenia aorty (zespół Leriche’a). U dzieci
z sinicznymi wadami wprowadzono zespolenie pomiędzy tętnicą podobojczykową, a płucną.

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

Trudności wystąpiły podczas prób leczenia schorzeń układu oddechowego, gdyż
obawiano się przedostania powietrza do jamy opłucnej i wystąpienia odmy piersiowej.
Wilhelm Roser (1817-1888) zaproponował resekcję żebra, aby leczyć tym sposobem ropniaki
opłucnej i ten zabieg wykonał w roku 1865. Chirurgiczne leczenie gruźlicy polegało na
zastosowaniu sztucznej odmy opłucnej, przepalaniu zrostów pomiędzy opłucną płucną, a
ścienną, torakoplastyce (Henryk Quincke), aż w końcu próbowano nawet wycinać ogniska
gruźlicze. W roku 1882 udało się usunąć mięsaka płuca.

Pierwszym profesorem chirurgii na Uniwersytecie Jagiellońskim był Rafał
Czerwiakowski. Wśród jego następców dwóch chirurgów wyróżniło się szczególnie: Jan
Mikulicz-Radecki i Ludwik Rydygier.

Jan Mikulicz zainteresowany był szczególnie chorobami przewodu pokarmowego.
W 1885 jako pierwszy w świecie dokonał zszycia pękniętego wrzodu żołądka oraz plastyki
odźwiernika (pyloroplastyka Heineke-Mikulicza). Opracował metodę wziernikowania żołądka
oraz przełyku, śródoperacyjnego poszerzania tego ostatniego, a także leczenia całkowitego
wypadnięcia odbytnicy. Opisał obustronne powiększenie gruczołów łzowych i ślinianek, a
także klinową metodę resekcji tarczycy. Wprowadził jodoform do antyseptyki, a także maść
z azotanem srebra. Skonstruował wiele narzędzi chirurgicznych takich jak: skoliozometr,
kleszcze harpunowate i uciskadło Mikulicza.

Ludwik Rydygier jako drugi na świecie przeprowadził zabieg wycięcia odźwiernika z
powodu raka żołądka, natomiast jako pierwszy w świecie przeprowadził resekcję żołądka
z powodu owrzodzenia. Wprowadził metodę chirurgicznego leczenia owrzodzeń żołądka
za pomocą zespolenia żołądkowo-jelitowego oraz metodę usuwania gruczolaka gruczołu
krokowego.

12. Pierwsze uniwersytety:
1158r. w Bolonii (najstarszy wydział lekarski od 1219r.); 1178r. w Oksfordzie; 1222r. w Padwie;
1222r.
w Neapolu; 1231r. w Cambridge; 1257r. w Paryżu; XIVw. – 1348r. Praga, 1264r. Kraków

Wydział lekarski był jednym z 4 wydziałów ówczesnych uniwersytetów. Jednym z nich był wydział
sztuk wyzwolonych (obejmował nauki siedmiu sztuk wyzwolonych podzielonych na dwa szczeble:
trivium i quadrivium), którego ukończenie było wymagane do podjęcia studiów na pozostałych
3, czyli również na wydziale medycznym. Odpowiadał on naszej szkole średniej i podejmowały
tam naukę osoby w wieku 14-16 lat. Liczba słuchaczy na wydziale lekarskim nie byłą wielka
– ok. 10 studentów, również nie było wielu profesorów – 2-3 na wydział. Wykładali oni cała
medycynę, nie było wyróżnienia na poszczególne przedmioty. Zajęcia były oparte scholastycznej
metodzie nauczania. Brak również było nauczania praktycznego. Profesor odczytywał dane dzieło
któregoś z klasyków (Avicenna, Galen) a studenci notowali na glinianych tabliczkach. Bakałarze i
doktorzy pomagali eksponując np. omawiane narządy (świńskie). Uniwersytety miały charakter
międzynarodowy, posługiwały się wspólnym językiem wykładowym co umożliwiało studiowanie
medycyny za granicą (gdzie było to tańsze). W czasach rozkwitu spełniały rolę ośrodków życia
naukowego i były autorytetami. Na wydziałach medycznych początkowo wykładowcami byli
duchowni co zmieniało się z czasem na rzecz wykładowców świeckich ze względu na papieskie
zakazy (zakaz leczenia za pieniądze, zakaz leczenia za pomocą ognia i noża, w końcu zakaz
studiowania medycyny).

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

Na wydziałach nadawano stopnie:
stopień bakałarza medycyny- najniższy (już po 2 latach) stopień licencjata (po kolejnych 3 latach) –
uprawniał do rozpoczęcia praktyki, ale z dużymi ograniczeniami w uprawnieniach. Nie wolno było
licencjatowi zlecać śr. Przeczyszczających a o
cięższych przypadkach musiał poinformować wydział (doktora). Dopiero uzyskanie stopnia doktora
uprawniało do samodzielnej praktyki. Ubieganie się o doktorat wiązało się z przedstawieniem przed
wydziałem tez doktorskich i obronę ich. Profesorowie byli przeważnie lekarzami nadwornymi,
mogli starać się o intratne stanowisko dziekana.

13. Wyjaśnij, na czym polegała scholastyczna metoda nauczania medycyny, jakie były jej
możliwości i ograniczenia.

Scholastyczna metoda nauczania medycyny polegała na czytaniu, komentowaniu i wyprowadzaniu
wniosków z ksiąg starożytnych, które były dogmatem. Galen, Arystoteles i Awicenna byli
autorytetami, których nie starano się nawet podważyć. W przypadku nauczania np. anatomii
profesor ograniczał się do odczytywania dzieł, asystent mógł demonstrować omawiane zagadnienia
na zwłokach. Dzięki dyskusji uczestnicy mogli dojść do pewnych interesujących stwierdzeń, jednak
poważnym ograniczeniem tej metody było hamowanie jakichkolwiek nowych odkryć, a także brak
nauczania przy łóżku chorego.

14. Wymień i omów znaczenie dwóch najważniejszych ośrodków szkolnictwa
medycznego pozauniwersyteckiego średniowiecznej Europy.

Były to szkoły medyczne w Salerno i Montepellier.
Salerno:

•

Leży na południu Neapolu, szkola znana już w VII wieku, od X w. sławna na cały ówczesny
świat kulturalny

•

Nauczanie świeckie, wykładano w 4 językach (arabski, hebrajskim, łacińskim i greckim)

•

Postępowa, w szkole mogły uczyć się kobiety, prawdopodobnie mogły też być
wykładowczyniami

•

Nauczano wszystkich gałęzi medycyny łącznie z chirurgią

•

w mieście obecne szpitale gdzie studenci mogli obserwować chorych

•

w szkole powstały książki służące wyłącznie nauczaniu medycyny, pisane głównie
wierszem

•

Powstawały tu pierwsze w feudalnej Europie dzieła medyczne, w XII wieku powstała tu
pierwsza farmakopea Antidotarium

•

z inicjatywy szkoły cesarz Fryderyk II wydał zbiór praw o praktyce medycznej, lekarzem i
chirurgiem mógł być tylko ten, kto w szkole salerneńskiej zdał egzamin i otrzymał dyplom
uprawniający do wykonywania zawodu – podniosło to poziom opieki zdrowotnej, za tym
przykładem później również w innych krajach wymagano od lekarza dyplomu

•

Straciła na wpływie i znaczeniu po powstaniu wydziałów lekarskich na uniwersytetach,
zamknięta przez Napoleona na początku XIX w.

Montpellier:

•

Pierwsza wzmianka w 1137 roku

•

Leży na południu Francji

•

Ognisko szerzenia medycyny arabskiej w rozkwicie średniowiecza, wielu jej lekarzy było

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

pochodzenia arabskiego lub żydowskiego

•

Nauka przez 5, od 1309 r., 6 lat i 8 miesięcy zajęć praktycznych

•

Nauka w sposób szczegółowy i systematyczny

15. Zielniki jako źródła wiedzy medycznej na ziemiach polskich – wymień trzech autorów
zielników i krótko omów rolę zielników.

Autorzy zielników – „Zielnik czyli Herbarz” Stefan Familirza 1534r.; „Herbarz polski czyli

księgi o przyrodzie ziól” Marcina z Urzędowa 1595; „ „Zielnik z herbarzem z języka
łacińskiego zowią” Szymona Syreńskiego zwanego Syreniuszem

Znaczenie: W ówczesnych czasach lekarze byli bardzo nieliczni i przeważnie niezwykle drodzy.

Poczęto wówczas myśleć o zaspokojeniu potrzeby ludzkiej – szukania pomocy w cierpieniu –

najłatwiejsze rozwiązanie dla oświeconych i zamożniejszych warstw społeczeństwa
znaleziono w wydawaniu zielników. Stanowiły one mieszaninę medycyny ludowej i
szkolnej i były przechowywane w domu z pokolenia na pokolenie, jako niezastąpione źródło
wiedzy, nie tylko dla laikow ale niekiedy i nawet lekarzy. Było to pomocne dla osób które
nie mogły sprowadzić lekarza a chcieli zajmować się leczeniem rodzin i najbliższego
otoczenia. Było to tym łatwiejsze że sporządzanie leków było proste, a ponadto można było
korzystać z praktycznych porad nie tylko medycznych. Miały spełniać również rolę
popularnych wydawnictw medycznych na użytek domowy. Stanowią najlepszy przykład
powiązania medycyny z potrzebami społecznymi. Wprowadzaly liczne zabobony.

16. Wymień dwóch wybitnych przedstawicieli francuskiej szkoły fizjologii z XIX w. i
omów ich osiągnięcia

Franciszek Magendie (1783-1855) przeciwstawił się panującemu we Francji witalizmowi, uczeń
Bichata, rozwinął technikę wiwisekcyjną do wysokiego stopnia, dokonując przy tym wielu odkryć
zwłaszcza w fizjologii mózgu. Jego załugi nie opierają się się na odkryciach nowych faktów czy
sformułowań twórczych teorii, lecz na stworzeniu metodyki eksperymentu fizjologicznego. Starał
się
wywołać zjawiska chorobowe u zwierząt szukając następnie nienormalnej funkcji organizmu.

Klaudiusz Bernard (1813-1878) uczeń Magandiego; 1854 r. objął katedrę fizjologii ogólnej w
Sorbonie; badał wpływ układu nerwowego na szereg objawów fizjologicznych i patologicznych,
opracował fizjologię soków trawiennych, zbadal fizjologię ciepła zwierzęcego, wyjaśnił rolę
trzustki,
wykazał znaczenie i funkcję wątroby, wykrył glikogen, odkrył nerwy naczynioruchowe i dokonal
znanego doświadczenia nakłucia podstawy komory czwartej tzw. Nakłucie cukrowe.

17. Omów postać Paracelsusa i jego osiągnięcia dla rozwoju medycyny.

Paracelsus - syn lekarza Wilhelma Bombasta z Hohenheim - uczęszczał do wielu szkół
wyższych, w Wiedniu i w Ferrarze zapoznał się z dorobkiem naukowym Klaudiusza Galena;
już jako student sprzeciwiał się dogmatycznemu schematyzmowi i uczonym autorytetom;
mimo to w 1515 roku uzyskał na uniwersytecie w Ferrarze tytuł doktora. Medyk miejski w

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

Bazylei. Od 1526 roku profesor Uniwersytetu Bazylejskiego, gdzie - wbrew obyczajom -
nauczał nie po łacinie, lecz po niemiecku, dając się poznać z krytycyzmu i ciętego języka,
wymierzonego we wszystkie ówczesne autorytety. Poglądy oraz skłonności polemiczne
Paracelsusa niebawem sprawiły, że pokłócił się on z kolegami po fachu, aptekarzami i
rajcami miejskimi. Na początku 1528 roku musiał uciekać z Bazylei - w ten sposób rozpoczął
tułaczkę po miastach południowoniemieckich, szwajcarskich i austriackich. W 1541 roku
ponownie trafił do Salzburga - umarł tu w nędzy. Od 1752 roku jego szczątki spoczywają w
przedsionku kościoła św. Sebastiana.

Medycyna - uważał Paracelsus - powinna być ugruntowana w poznaniu Boga i natury.
Do poznania rzeczy - a także chorób oraz terapii - niezbędne są, z jednej strony, dowody
empiryczne, z drugiej zaś - i to jest znacznie ważniejsze - ujęcie spraw w całości. Paracelsus
uważał, że ciało materialne to jedynie jakaś część niewidzialnego dla zwyczajnego
obserwatora ciała doskonałego. Jeśli jednak człowiek, za sprawą nieustannych starań o
boskie oświecenie, dostąpi udziału w boskim ogniu, wówczas będzie on mógł ujrzeć świat w
innej perspektywie, "w świetle natury", taka perspektywa przystoi też lekarzowi. Paracelsus
uważał, że lekarz, jeśli ma odpowiednio wykonywać swą pracę, oprócz łaski boskiej
potrzebuje znajomości i biegłości w czterech dyscyplinach: filozofii, astronomii, alchemii i
rzetelności (proprietas).

Paracelsus zapoczątkował i znacznie rozpowszechnił ideę jatrochemii; był jednym z
najważniejszych reprezentantów (obok Andreasa Libaviusa) tego kierunku w nauce.

Paracelsus badał wiele substancji chemicznych pod kątem wykorzystania ich jako leki. Badał
też ich właściwości trujące, można go więc uznawać także za ojca toksykologii. Jest autorem
słynnej wypowiedzi: "Cóż jest trucizną? Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną.
Tylko dawka czyni, że dana substancja nie jest trucizną" (łac. Dosis facit venenum).
Dzięki temu stwierdzeniu jest uważany za ojca hormezy.

Ważny wkład miał również w rozwój ziołolecznictwa. Rozwinął starą naukę o sygnaturze.
Uważał, że Bóg dał ludziom lek (arcanum) na każdą chorobę i aby ułatwić im szukanie
dodał odpowiednie znaki zewnętrzne (sygnatury). W związku z tym Paracelsus ordynował
rośliny o liściach nerkowatych na choroby nerek, surowce żółte na żółtaczkę, a makówki na
bóle głowy. Paracelsus opracował też metody przetwarzania surowców roślinnych tak, aby
wydobyć z nich arcanum - dziś nazwalibyśmy je aktywnym składnikiem. Z tego względu
uważa się go za ojca fitochemii i farmakognozji.

Posługiwał się astrologią, stosował również nowoczesne wówczas metody naukowe, takie jak
doświadczenia i obserwacja pacjentów. Stosował dawkowanie leków, oraz leczenie różnych
chorób odmiennymi specyfikami. Wprowadził szereg nowych leków, m.in. rtęć na syfilis,
oraz szereg soli metali i opium. Wprowadził takie terminy fizykochemiczne jak alkohol i gaz,
jak i termin filozoficzny archeus.

18. Omów przesłanki rozwoju anatomii w okresie odrodzenia.

Zmiany jakie zaszły w odrodzeniu były spowodowane przełamaniem zasad scholastyki,
odkryciami geograficznymi, wynalezieniem druku, termometru, mikroskopu i nowych środków
leczniczych. Nastąpiła rewolucja w ilustracjach anatomicznych i botanicznych. Dostrzega
się dążenie do odtworzenia natury w sposób całkowity i detaliczny. Powstaje pierwszy

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

atlas anatomii (Albrecht Dürer) poprawnie opisujący zmiany wyglądu dziecka od 1 do 15
roku życia. Leonardo da Vinci wprowadza początki anatomii porównawczej. Na podstawie
przeprowadzonych sekcji tworzy dokładny podręcznik anatomii opisujący budowę narządu
ruchu i porównujący budowę człowieka i zwierząt. Uważa że przedstawiając nagie ciało, można
całkowicie oddać psychikę. Michał Anioł skupia się na wywyższeniu potęgi człowieka w budowie
i potędze jego ciała.
Wybitnym przedstawicielem anatomii odrodzenia był Andreas Wesaliusz. Zarzucił on
nieskuteczność
nauki anatomii przez teatry anatomiczne i zaproponował sekcje prowadzone przez profesorów
mające być podstawą wykładanej wiedzy. Podważył anatomię Galena wyszukując się w niej
co najmniej 200 błędów. Wydał pierwszy nowożytny atlas anatomii, 700 ilustrowanych
drzeworytów anatomicznych. Do ważnych odkryć anatomiczno-fizjologicznych renesansu
należy zaliczyć stworzenie teorii o fizjologii układu krążenia i serca przez Williama Harvey’a
oraz określenie proporcji i stosunków ludzkiego ciała oraz zgłębianie anatomii ciąży przez L. da
Vinci

19. Kiła jako choroba epidemiczna w epoce odrodzenia – teorie pochodzenia choroby,
sposoby zapobiegania i leczenia.

Epidemia kiły (syphilis) pojawiła się w Europie pod koniec XV wieku. Ta dotychczas nie znana
choroba rozprzestrzeniała się coraz dalej opanowując całą Europę. Do dziś nie jest do końca
jasne, skąd choroba przybyła do naszego kontynentu, najczęściej wymieniane są jednak dwie
teorie jej pochodzenia:
„amerykańska” koncepcja pochodzenia kiły mówi, że choroba ta została przywieziona z Ameryki
przez marynarzy Kolumba (potwierdza się, iż kiła istniała w łagodnej formie w Ameryce przed
przybyciem załogi Kolumba)
„antyamerykańska” teoria głosi z kolei, że kiła istniała w Europie od dawna, lecz na skutek
zmiany zjadliwości krętka zaczęła się szerzyć gwałtownie z końcem XV wieku w formie
epidemicznej (za tą tezą przemawia analiza rzeźb Wita Stwosza, które przedstawiają
charakterystyczny dla kiły obraz nosa, oczu i czaszki; rzeźby pochodzą sprzed wyprawy
Kolumba)
Do rozprzestrzenienia się choroby przyczyniła się wyprawa króla francuskiego, Karola VIII do
Włoch (1494-1495), po której najemne wojska wracając z Neapolu rozpuszczone zostały na
wszystkie strony Europy. Tak epidemia przeniosła się z Włoch do Francji, i dalej poprzez Anglię,
Polskę i inne kraje aż do Rosji.
Kiłę przez wieki leczono przez wcieranie rtęci i jej soli, co było zarówno mało skuteczne jak i
niebezpieczne. W XVII wieku wprowadzono sublimat (nazwa zwyczajowa chlorku rtęci II) do
doustnego leczenia kiły, sto lat później zaczęto stosować wstrzykiwania podskórne sublimatu.
Wykorzystywano też podskórne wstrzykiwania kalomelanu (nazwa zwyczajowa chlorku rtęci
I). Przełomem w leczeniu kiły było odkrycie przez Paula Ehrlicha (niemiecki lekarz) preparatu
chemicznego o właściwościach krętkobójczych – salwarsanu (organiczna pochodna arsenu). Lek
ten po zastosowaniu go u ludzi przyniósł doskonałe efekty, okazało się, że kiła jest uleczalna.
Jednakże i ten preparat nie był tak idealnym jak się spodziewano – zdarzały się nawroty
choroby lub powikłania. Poza tym był to lek niewygodny w użyciu (nierozpuszczalny, wrażliwy
na tlen). Ehrlich udoskonalił preparat i nadał mu nazwę neosalwarsan - szybko wyparł on
salwarsan. Po kilku latach inny uczony (Konstanty Levaditi) wprowadził do leczenia kiły bizmut.
Ciekawym było też zastosowanie w leczeniu tej choroby gorączki. Twórca tego poglądu Juliusz
Wagner – Jauregg stwierdził, że gorączka wywiera korzystne działanie, gdyż spala krętki blade.

Leczenie rtęcią, arsenem czy bizmutem miało postać wielokrotnych kuracji trwających kilka lat.

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

Dopiero odkrycie przez Fleminga w 1940 roku penicyliny i wprowadzenie jej do leczenia kiły
stanowiło rewolucyjny postęp w leczeniu tej choroby wenerycznej. Penicylina okazała się lekiem
skutecznym, szybko likwidującym objawy kiły, działającym na krętki i doskonale znoszonym
przez pacjentów.
Odnośnie aspektu epidemicznego – Girolamo Fracastro postulował konieczność zniszczenia
zarazków (tyczy się to wszystkich zarazków – nie tylko kiły) w odzieży i przedmiotach
pochodzących ze środowisk zarazy oraz stosowanie dezynfekcji za pomocą odpowiednich
środków.

20. Omów teorię samorództwa i wpływ jej obalenia przez L. Pasteur dla rozwoju
mikrobiologii.

Teoria samorództwa = abiogeneza zakłada powstawanie organizmów z materii nieożywionej.
Arystoteles twierdził, że abiogenezę można zaobserwować na co dzień np. myszy powstające z
brudnego siana.
Obalił ją Ludwik Pasteur w XIX w. Był on biologiem francuskim, twórcą podstaw mikrobiologii
jako samodzielnej nauki o budowie i czynnościach oraz roli drobnoustrojów. Odkrywca
etiologicznej roli mikroorganizmów w przebiegu zakażeń, odkrywca fermentacji ( wywołują
ją drobnoustroje) i pasteryzacji. Stwierdzając zakaźność chorób epizootycznych rozwinął
koncepcję szczepień ochronnych (przeciw wściekliźnie) osłabionym zarazkiem. Zwrócił uwagę
na czynniki bakteryjne jako przyczynę powikłań przyrannych.
Dzięki odkryciom Pasteur wiemy, że organizmy żywe nie powstają z materii nieożywionej.
Zapoczątkował rozwój mikrobiologii (zajmującej się głównie grzybami i bakteriami). Dzięki
mikrobiologii możemy badać mikroorganizmy pod względem ich wpływu na organizmy żywe:
człowieka, rośliny. Mikrobiologia opisuje także czynniki etiologiczne chorób, przebieg, sposoby
leczenia oraz profilaktykę.

21. Przyczyny i skutki powstawania specjalności lekarskich.

Ciągły rozwój i postęp nauk lekarskich, coraz większy zasięg wiedzy medycznej sprawiły, że
reformy i reorganizacja studiów, zwiększenie zasięgu i czasu nauczania medycyny okazały się
nie wystarczające. Nowe osiągnięcia i zdobycze wszystkich dziedzin medycyny wymagały od
lekarzy ciągłego rozszerzania zakresu ich wiadomości, pilnego śledzenia rozwoju medycyny
teoretycznej i praktycznej na całym świecie, stałego zwiększania nabytych kwalifikacji i
wiedzy………?

Wprowadzenie środków anestezjologicznych ( w połowie XIXw.) popchnęło chirurgię na nową
drogę rozwoju jaką była anestezjologia. w ostatnim ćwierczwieczu XIXw. nowe osiągnięcia
nauk przyrodniczych, a zwłaszcza mikrobiologii podzieliły medycynę kliniczną na ftyzjatrię i
endokrynologię.

22. Pierwszy antybiotyk i pierwszy sulfonamid - kto i kiedy je odkrył oraz jakie znaczenie
w dziejach medycyny mają te odkrycia.

Pierwsze leki otrzymane na drodze syntezy to kwas salicylowy i chinolina (1879 r. ).
Kolejne leki otrzymane w drodze syntezy chemicznej to antypiryna (1883 r. - Luisa Knorr) -
lek przeciwgorączkowy, fenacetyna i aspiryna, wprowadzona do lecznictwa przez Heinricha
Dresera i wprowadza do lecznictwa jako lek przeciwreumatyczny.
Przełomem leczeniu zakażeń bakteryjnych stało się odkrycie sulfonamidów i
antybiotyków. Gerhard Domagk (1895-1964) poszukiwał pośród różnych barwników

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

substancji niszczących chorobotwórcze bakterie, szczególnie gronkowce i paciorkowce.
Początki badań nad tymi substancjami sięgają ostatnich lat XIX w. Jednak dopiero u
schyłku lat 20. XX w. nastąpiło cudowne lecz przypadkowe odkrycie penicyliny. Odkrycia
dokonał w 1928 r. szkocki lekarz Alexander Fleming.
Odkrywcą następnego antybiotyku był amerykański profesor instytutu mikrobiologii
Selman Abraham Waksman, który wyizolował ze szczepu promieniowców substancję, którą
nazwał „streptomycyną”. Antybiotyk ten znalazł szerokie zastosowanie, jest bowiem aktywny
wobec bakterii Gram-ujemnych, jak i Gram-dodatnich. Największa zaletą streptomycyny jest
jej zdolność niszczenia kwasoodpornego prątka wywołującego gruźlicę. Za swe odkrycie
Waksman otrzymał w 1952 r. Nagrodę Nobla.
Fascynacja lekami syntetycznymi osiągnęła swój szczyt w połowie XX wieku i
poszukiwań nie ma końca, ze względu na pojawienie się nowych chorób oraz uodparnianie
się szczepów bakteryjnych na znane antybiotyki.
Historia odkryć różnych leków dowiodła jednak niezbicie, że prędzej czy później,
nierzadko przez przypadek, medycyna otrzymywała skuteczny lek.

23. Metody leczenia w XIX i XX w. przed wynalezieniem leków psychotropowych. Omów jedną z
nich.

Metody leczenia (wybrane)

· XIX/XX w. - psychoterapia – H. Bernheim – hipnoza, autohipnoza, sugestia, trening
autogenny,
· 1917 – J. W. Jauregg – leczenie psychoz chorobami zakaźnymi (malaria)
· 1934 – J. Meduna - wstrząsy kardiazolowe i kamforowe,
·

1935 – A. Moniz – psychochirurgia – leukotomia, w latach 50. XX w. wycofano się

tej metody jako niehumanitarnej,

· 1937 – U. Cerletti i L. Bini – elektrowstrząsy (nadal stosowane w niektórych
przypadkach)

Lobotomia przedczołowa, inaczej leukotomia, zwana popularnie lobotomią lub lobotomią czołową
– zabieg neurochirurgiczny polegający na przecięciu włókien nerwowych łączących czołowe płaty
mózgowe ze strukturami międzymózgowia (najczęściej podwzgórzem lub wzgórzem), obecnie
bardzo rzadko stosowany. Dawniej jedna z metod leczenia chorych na schizofrenię lub inne
poważne zaburzenia psychiczne. Celem była redukcja procesów emocjonalnych, które zwykle
towarzyszą procesom poznawczym – myślom i wspomnieniom (a więc i myślom natrętnym lub
halucynacjom). Jednym z poważniejszych skutków ubocznych lobotomii przedczołowej jest utrata
przez pacjenta poczucia "ciągłości własnego ja", świadomości, że jest tą samą osobą, którą był
wczoraj i będzie jutro.
Walter J. Freeman od 1936 r. propagował sposób prowadzenia lobotomii przedczołowej, poprzez
wbijanie szpikulca do lodu przez oczodół pacjenta (wprowadzając go pod gałkę oczną) i cyt.
"obracanie go jak mieszadełka do koktajli wewnątrz mózgu", co miało jego zdaniem leczyć
psychozę, depresję czy przysparzające problemów zachowania. Freeman wykonał tę procedurę u
ponad 2900 osób, spośród których najmłodsza miała 4 lata. Próbował on z zabiegu wbijania
szpikulca w oczodół i przecinania wiązań zrobić zabieg ambulatoryjny, realizował około 4 tego
typu zabiegów dziennie. Gdy u pacjenta dochodziło do zmniejszenia pobudzenia, Freeman uważał
procedurę za udaną. Jednak wiele osób umierało na stole operacyjnym lub pozostawiono ich z
nieodwracalnymi uszkodzeniami: dziecinnych, potulnych, bezmyślnych, tracących poczucie

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

tożsamości, apatycznych i bezwolnych oraz niemogących utrzymać moczu lub stolca. W owym
czasie publiczne krytykowanie lekarza przez jego kolegów było uważane za nieetyczne. W okresie
między 1935 a 1960 wykonano w USA blisko 50000 zabiegów polegających na przecięciu połączeń
pomiędzy płatami czołowymi mózgu a wzgórzem. W efekcie tego zabiegu blisko 60% pacjentów
umierało, pozostała część wykazywała zaś tendencje do ustąpienia niektórych objawów. Norwegia
wprowadziła rekompensaty dla pacjentów poddanych lobotomii.
W roku 1949 Egas Moniz otrzymał Nagrodę Nobla za badania nad leczniczymi efektami lobotomii.
Pomimo złożenia protestów, m.in. przez jedną z ofiar lobotomii, Christine Johnson, Komitet
Noblowski odmówił odebrania Monizowi tytułu laureata Nagrody Nobla.

24. Powstanie Akademii Krakowskiej i jej rola w nauczaniu medycyny do XVII w.

W 1364 r. z inicjatywy króla Kazimierza Wielkiego powstała Akademia Krakowska, pierwszy w
Polsce i drugi po praskim uniwersytet w Europie Środkowej. Na mocy królewskiego aktu
fundacyjnego utworzono 11 katedr (8 prawniczych, 2 medyczne i 1 sztuk wyzwolonych).
Kontrolę nad uczelnią sprawował kanclerz państwa. Śmierć króla w 1370 r. i brak
zainteresowania Akademią ze strony jego następcy Ludwika Węgierskiego spowodowało, że
uczelnia zaniechała swojej działalności. Nauczanie wznowiono w 1400 r. dzięki finansowemu
wsparciu królowej Jadwigi, która w testamencie zapisała krakowskiej akademii swój majątek
osobisty. Klejnoty królowej umożliwiły odnowienie uniwersytetu w pełnym kształcie, z
czterema wydziałami typowymi dla średniowiecznych uniwersytetów. Jego pierwszy rektor,
Stanisław ze Skalbmierza podkreślał w swej mowie inauguracyjnej znaczenie Wydziału
Lekarskiego. Wkrótce na uniwersytet przybywają uczeni polscy i zagraniczni. Jednym z
pierwszych profesorów był Jan Kro z Chociebuża, który był również pierwszym lekarzem
wybranym na rektora w 1419 r., Jan z Pawii , który wprowadził pierwszy statut Wydziału
Lekarskiego (1433), Marcin Król z Żurawicy i Piotr Gaszowiec z Loćmierza, który oprócz
medycyny interesował się również astronomią i astrologią. Każdy lekarz, który przebywał w
Krakowie, bez względu na to czy był Polakiem czy cudzoziemcem miał obowiązek nauczać
medycyny jako lector in medicinis. W ten sposób w XV w. Wydział mógł się pochwalić niemal 50
wykładowcami. Wkrótce zaczęto odbywać podróże za granicę, zwłaszcza do Padwy. Te szerokie
kontakty przyspieszyły rozwój Renesansu w Krakowie. Jedną z największych postaci XVI w. był
niewątpliwie Maciej z Miechowa (1457-1523), historyk i lekarz, rektor Uniwersytetu przez kilka
kadencji, zwany polskim Hipokratesem. Spośród nich najważniejszy był wydział teologiczny,
który dla każdego profesora był ukoronowaniem kariery naukowej. Uniwersytet Jagielloński
był pierwszym uniwersytetem w Europie posiadającym samodzielne
katedry matematyki i astronomii. Kiedy nurty reformacji zostały odrzucone przez władze
Akademii Krakowskiej. Druki innowiercze podlegały cenzurze, a profesorowie – zwolennicy
reformacji opuścili miasto. Akademia straciła studentów zagranicznych, a liczba studentów
polskich i litewskich zmalała. Ci zresztą coraz częściej wybierali studia za granicą,
w Bolonii czy Padwie. Wieki XVII i XVIII pogłębiały tylko kryzys uczelni. Akademia uwikłała się
w konflikt z jezuitami, popieranymi przez króla, którzy opierali się nowoczesnym prądom
naukowym.

25. Józef Struś jako lekarz polskiego odrodzenia – postać i zasługi.

Józef Struś (1510-1568) - zasłynął w całej Europie jako uczony, tłumacz Galena z greckiego

na łacinę, a przede wszystkim jako autor traktatu o tętnie Shygmicae artis libri V. Traktat

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

ten został napisany prawie 100 lat przed odkryciem krążenia krwi przez Harveya. Opierał
się na poglądach starożytnych, stanowił pierwszą próbę oryginalnego i nowego oświetlenia
przedmiotu.
Struś przewidział także istnienie nerwów naczynio-ruchowych, zaobserwował wpływ
temperatury na tętno, zwalczał liczne błędne poglądy np. o specjalnym rodzaju tętna u
zakochanych. Wyróżniał pięć podstawowych rodzajów i szereg odmian tętna i po raz pierwszy
uczynił próbę przedstawienia tętna w postaci krzywej.
Struś zyskał światową sławę, został lekarzem córki króla Zygmunta I – Izabeli. Był też lekarzem
nadwornym króla Zygmunta Augusta.
Zmarł w 1568 r na dżumę, niosąc pomoc ubogiej ludności w czasie szalejącej w kraju epidemii.

26. Przedstaw największe osiągnięcia medycyny w kalifatach arabskich.

Szczyt rozwoju medycyny arabskiej przypada na IX - XI wiek. Zakładano liczne szkoły
(medresy). Potem szpitale i apteki. Jednak głównym źródłem wiedzy medycznej były przekłady
pism greckich: Galena, Hipokratesa itd. Nowatorskie badania utrudniały założenia Koranu (m.
innymi nie uczono anatomii). Może dlatego też medycyna arabska "poszła " w kierunku chemii
i ziołolecznictwa (to z arabskiego pochodzi nazwa al-kohol). Arabscy lekarze dysponowali
wówczas ogromną jak na te czasy ilością środków leczniczych - około 2000. Otworzyli też
pierwszą publiczną aptekę w roku 776 w Bagdadzie. Rozwinięto formę podawania leków.
Medykamenty ordynowano w postaci czopków, pigułek, powideł, syropów, olejków. Więcej
niż w Koranie wzmianek o medycynie można znaleźć z Hadith (Przemowy proroka Mahometa).
Zalecano w nich trzy podstawowe metod leczenia: przypalanie, upuszczanie krwi i picie miodu.
Pomimo zakazów prawnych, do Imperium Islamskiego przenikała też wiedza o chirurgii. Abu
al-Kasim w swojej encyklopedii medycznej przedstawił ponad 200 narzędzi chirurgicznych.
Lekarze arabscy zajmowali się głównie medycyną wewnętrzną i nie robili zabiegów. Mieli od
tego specjalnych pomocników. Nauczanie zawodu odbywało się przede wszystkim poprzez
prywatne terminowanie u mistrza, potem zaś w kierunku nauczania organizowanego w
szpitalach. Od XI wieku w zachodnim kalifacie wprowadzono egzaminy urzędowe, pozwalające
na wykonywanie zawodu lekarza. W Damaszku utworzono pierwszy zakład dla obłąkanych.
Arabscy okuliści są także wynalazcami okularów.

27. Wyjaśnij kto i dlaczego zajmował się medycyną w średniowieczu.

W średniowieczu po upadku kultury antycznej medycyną zajmowali się głównie mnisi i

duchowni, gdyż zgodnie z regułą miłosierdzia służyli cierpiącym i biednym. Ponadto jedynie
duchowieństwo miało dostęp do ksiąg i dogodne możliwości by przekazywać wiedzę medyczną.
Mnisi znali się na ziołach i byli jedynymi znającymi się na „lekach” i metodach terapeutycznych
ludźmi tamtego okresu. Wzbudzali zaufanie i nie dyskryminowali biednych. Zakładali szpitale przy
kościołach.

28. Omów osiągnięcia Girolamo Fracastoro w dziedzinie epidemiologii w okresie
odrodzenia.

Nowego spojrzenia na epidemiologię dokonał Girolamo Fracastoro. Według niego choroba może
być przeniesiona w wyniku:
Bezpośredniej styczności, np. trąd, świerzb
Przez przedmioty na których znajduje się czynnik zarażający
Infekcji na odległość przez powietrze, jak dżuma, ospa, gruźlica
W czasie gnicia drobne cząsteczki zarażające rozprzestrzeniają się wskutek wyziewów i

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

parowania, a następnie przenoszone przez wodę, powietrze i inne środowisko. Gdy dostaną się
do innego organizmu rozchodzą się w nim i powodują gnicie jednego z czterech humorów, tego
samego z którego powstały. Ten właśnie humor przyciągnął je w organizmie zdrowym, obecnie
zakażonym. Takie powinowactwo humorów i narządów do jednego z zarazków tłumaczy
dlaczego jedne osadzają się w płucach a inne gdzie indziej.
Wnioski z teorii Fracastro:
Należy niszczyć zarazki znajdujące się na odzieży i przedmiotach ze środowiska zarazy
Trzeba zabezpieczyć się przed możliwością infekcji
Wielką zasługą tegoż uczonego było wykazanie że pod postacią gorączki dżumowej, kryje się nie
tylko dżuma ale i dur plamisty. Ustalił również różnicę między słoniowacizną a trądem.

29. Omów na czym polegała i wyjaśnij znaczenie „teorii zarazka” sformułowanej przez G.
Fracastoro dla profilaktyki chorób zakaźnych.

Od czasów Hipokratesa obowiązywała teoria miazmatyczna rozprzestrzeniania się
chorób. Już w czasach starożytnych przypuszczano, że choroby wywoływane są przez małe
istoty żywe niezauważalne gołym okiem. Koncepcje taka przedstawił Marcus Terentius Varro.
Uważał on że istoty te wylęgły się w morzu i w bagnie i wnikają do organizmu przez usta i
nozdrza.
Nowego spojrzenia na choroby zakaźne dokonał w 1546 Girolamo Fracastoro, który przedstawił
nowatorską jak na owe czasy teorię dotyczącą przenoszenia chorób zakażnych. W swoim dziele
pt. „De contagionibus et contagiosis morbis” wskazał trzy sposoby przenoszenia się chorób
zakażnych:
Bezpośredniej styczności (per contactum) choroby- trąd, świerzb,
Przez przedmioty (per fonitem) np. ubrania, pościel, naczynia. Czynnik jest obecny na
przedmiotach, a w procesie gnicia udzielający się drogą kontaktu pośredniego.
Na skutek infekcji na odległość, przez powietrze. Dżuma, ospa, gruźlica.
Twierdził, że w czasie gnicia towarzyszącego chorobie, drobne cząstki zarażające (seminaria)
są roznoszone w powietrzu, wodzie i innych środowiskach. Gdy dotrą do innego organizmu,
osiadają w tym samym humorze (jednym z czterech) z jakiego pochodzą i wywołują jego
gnicie. To ten właśnie humor ma ten czynnik przyciągać do wcześniej zdrowego organizmu. To
przyciąganie (sympatia) tłumaczy, dlaczego niektóre zarazki osiadają w np. płucach a inne w
innych miejscach. Widać tu związek tej teorii i teorią humoralną.
Wnioski z teorii:
Należy niszczyć zarazki znajdujące się na przedmiotach i odzieży ze środowiska zarazy
Trzeba zabezpieczyć się przed możliwością infekcji.
Teoria zarazka przyczyniła się do baczniejszej obserwacji chorych i do trafniejszych opisów
wielu chorób, nie tylko zakaźnych.

30. Wyjaśnij pojęcia wariolizacji i wakcynacji oraz wskaż kto i kiedy wprowadził te
metody?

Wariolizacja to wszczepianie ospy prawdziwej (wprowadzenie do organizmu przez nozdrza
bądź przez nakłucia skóry, zawartości ropnej pęcherzyków ospowych lub sproszkowanych
strupów pochodzących od ludzi chorych na ospę)- 1719r. purytański kaznodzieja Cotton Mather.
W 1796r. Edward Janner wszczepił 8-letniemu chłopcu ospę dojarki, która chorowała na ospę
krowią. Po roku chłopiec ten zarażony ospą prawdziwą nie uległ jej dzięki powstałej uprzednio
odporności. Ta metoda uodparniania to wakacynacja.

31

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

Opukiwanie- zostało wprowadzone do medycyny europejskiej w 1761r. przez Leopolda
Auenbruggera, który opukiwał gołe ciało końcami złożonych palców w rekawiczce. Odkrycie to
było przez długi czas ośmieszane i lekceważone,lecz rozpowszechniło sie gdy nadworny lekarz
Napoleona przetłumaczył w 1808r. rozprawę Auenbruggera na język francuski.\
Auskultacja (osłuchiwanie)- zostało wprowadzone przez Rene Laomieca w 1819, który w swoim
dziele 'O osłuchiwaniu' wzbogacił medycynę opisami wszystich chorób płuc. Wprowadził on
urządzenie zwane stetoskopem,które stanowiła skręcona z papieru a potem wykonana z drewna
trąbka umożliwiająca słyszenie tonów serca o wiele wyraźniej niż przez przykładanie ucha
bezpośrednio do klatki piersiowej.

32. Podaj nazwiska dwóch największych przedstawicieli mikrobiologii XIX w. i
omów osiągnięcia jednego z nich.

Ludwika Pasteur’ uznawany za ojca mikrobiologii jako nauki oraz twórcę poszczególnych
jej działów, a zwłaszcza mikrobiologii przemysłowej (przemysłu fermentacyjnego),
lekarskiej i weterynaryjnej. Najważniejsze jego osiągnięcia to: obalenie uznawanej
przez Arystotelesa hipotezy samorództwa (generatio spontanea); wykazanie, że fermentacje
są sposobem beztlenowego oddychania mikroorganizmów, właściwych dla każdego typu
fermentacji oraz że przyczyną chorób i gnicia są mikroorganizmy; opracowanie metod
zwalczania pebryny jedwabników – choroby zakaźnej wywoływanej przez pierwotniaki,
wprowadzenie szczepień ochronnych przeciwko wąglikowi - chorobie bakteryjnej bydła i ludzi,
opracowanie metod szczepienia przeciwko cholerze drobiu oraz wściekliźnie; wykorzystanie
bieżącej pary wodnej do konserwacji żywności (pasteryzacja), gorącej pary wodnej (120º) pod
ciśnieniem do sterylizacji podłoży i gorącego suchego powietrza (180º) do wyjaławiania szkła;
wprowadzenie metod otrzymywania czystych kultur i podłoży selektywnych.
Robert Koch -współtwórcą bakteriologii i pionier współczesnej nauki o chorobach zakaźnych..
Prowadząc badania zapoczątkowane przez Pasteur’a opisał sprawców wąglika, cholery i
gruźlicy. Na podstawie badań nad sprawcami chorób zakaźnych ogłosił tzw. „Postulaty Kocha”,
których spełnienie jest warunkiem uznania danego mikroorganizmu za sprawcę choroby.
Postulaty te obowiązują w medycynie, weterynarii i fitopatologii (nauka o chorobach roślin).
Największe uznanie i Nagrodę Nobla zapewniły mu jednak badania nad gruźlicą (wyodrębnił
bakterie ją wywołujaca). Ponadto Koch opracował i zastosował metody barwienia bakterii
barwnikami anilinowymi, wprowadził stałe podłoża żelatynowe i agarowe, dzięki czemu
usprawnił izolację mikroorganizmów i uzyskiwanie czystych kultur.

33. Określ pojęcia aseptyki i antyseptyki w XIX w. i omów znaczenie tych metod
postępowania dla rozwoju chirurgii.

Antyseptyka to działanie odkażające mające na celu niszczenie drobnoustrojów na skórze,
błonach śluzowych, zakażonych ranach - nie dotyczy odkażania przedmiotów.
Prekursorem antyseptyki był Ignaz Philipp Semmelweis- wybitny uczeń nowej szkoły
wiedeńskiej, który pracował nad znalezieniem przyczyn gorączki połogowej. Wprowadził na
oddziałach położniczych obowiązek odkażania rąk przy pomocy wodnego roztworu wapna
chlorowego.
W 1865 roku inny uczony Joseph Lister dokonał pierwszej operacji przy użyciu kwasu
karbolowego jako środka dezynfekcyjnego
Rok 1867 uważany jest za początek ery antyseptycznej w chirurgii.
Z biegiem czasu rozpylony kwas karbolowy okazał się zbyt drażniący dla dróg oddechowych. Na
jego miejsce wprowadzono inne środki antyseptyczne – sublimat, jodoform, nadmanganian

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

potasu.

Aseptyka to postępowanie dążące do jałowości bakteriologicznej pomieszczeń, narzędzi,
materiałów opatrunkowych i innych przedmiotów w celu niedopuszczenia drobnoustrojów do
określonego środowiska( np otwartej rany operacyjnej).
Praktyczne wprowadzenie aseptyki do chirurgii dokonało się za sprawą Ernsta Bergmanna –
stwierdził on, że zakażenie z powietrza jest mniej groźne niż zakażenie przez styczność rany z
przedmiotami zakażonymi. Udowodnił, że wyjałowienie wszystkiego, co styka się z raną, daje
się całkowicie osiągnąć za pomocą gotowania i działania pary. Wraz ze swoim uczniem Kurtem
Schimmelbuschem wprowadzili do wyposażenia sal operacyjnych autoklawów i puszki do
sterylizacji materiałów i narzędzi chirurgicznych.
Do aseptyki rąk, mytych już wówczas wodą z mydłem i płukanych w różnych płynach
antyseptycznych, Jan Mikulicz-Radecki zaczął używać wyjałowionych rękawiczek
bawełnianych (1887). W 1889r. W.S. Halstedb zastosował rękawiczki gumowe.
J. Mikulicz był także inicjatorem sterylnego stołu operacyjnego, złożonego z maski na twarz i

głowę oraz fartucha.

34. Omów uwarunkowania rozwoju medycyny polskiej pod zaborem rosyjskim, wymień
trzech działających lekarzy i zasługi jednego z nich.

Przedstawiciele: T. Chałubiński; Władysław Biegański; Edmund Biernacki
Edmund Biernacki: jako pierwszy zaobserwował związek między szybkością opadania krwinek
w osoczu, a ogólnym stanem organizmu. Test Odczyn Biernackiego OB. Podwyższone wartości
wskazują na stan zapalny lub proces nowotworowy.
W całym zaborze rosyjskim, w szpitalach było tylko 6051 łóżek.
W zaborze działały dwie uczelnie: w Warszawie i w Wilnie.
Wileńska Szkoła Główna została przekształcona w Uniwersytet. Po powstaniu listopadowym
zamknięto ją. Profesorem na tej uczelni był: Jerzy Śniadecki.
Akademia Lekarska w Warszawie powstała z inicjatywy Stanisława Staszica. Później włączono ją
do Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Po powstaniu listopadowym została zamknięta.
Potem powstała Akademia Lekarsko – Chirurgiczna, włączona później do przywróconej Szkoły
Głównej.
Powstały wtedy takie towarzystwa jak:
Warszawskie Towarzystwo Lekarskie
Towarzystwo Higieny
Towarzystwo Lekarskie
Towarzystwo Przyjaciół Nauki

35. Omów uwarunkowania rozwoju medycyny polskiej pod zaborem pruskim, wymień
trzech działających wówczas lekarzy i i zasługi jednego z nich.

Początkowo w zaborze pruskim Polacy mieli dość dużą swobodę; byli równouprawnieni z
ludnością niemiecką, a w szkołach i urzędach obowiązywał język polski. Sytuacja zaczęła się
jednak zmieniać po upadku powstania listopadowego. Rozpoczęto zaostrzoną politykę
germanizacyjną, jeszcze bardziej wzmożoną za czasów kanclerza Otto von Bismarcka.
Zasadniczą cechą odróżniającą zabór pruski od rosyjskiego i austriackiego pod względem
uwarunkowań rozwoju medycyny był brak działającego na jego terenie uniwersytetu.
Przy braku ośrodków akademickich, medycyna rozwijała się najprężniej w dużych ośrodkach
miejskich – w tym wypadku w Poznaniu – tam działali wszyscy trzej wybitni, wymienieni niżej,

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

lekarze.

Ważnym elementem warunkującym rozwój polskiej medycyny w zaborze pruskim były
towarzystwa naukowe. Jedno z nich to Towarzystwo Przyjaciół Nauk, którego Wydział Lekarski
rozpoczął w 1868 r. wydawanie jedynego w zaborze pruskim czasopisma medycznego „Nowiny
lekarskie”, które ukazywało się w języku polskim. Czasopismo to wydawane jest do dziś (z przerwą
za czasów PRL-u).

Lekarze działający w zaborze pruskim:
-Karol Marcinkowski – poznański lekarz i filantrop, twórca wielu społecznych inicjatyw (takich
jak skupianie chcącej się uczyć młodzieży i autorytetów naukowych razem w towarzystwach
naukowych), uczestnik powstania listopadowego. Zaangażowany w zwalczanie epidemii
cholery w Prusach Wschodnich, za co został na emigracji nagrodzony złotym medalem
Paryskiej Akademii Nauk.
-Teofil Kaczorowski – poznański internista, autor licznych publikacji naukowych, jeden z
inicjatorów leczenia gruźlicy w sanatoriach. Największe osiągnięcie – wykazanie związku
między złym stanem zębów chorego a uogólnionymi procesami patologicznymi zachodzącymi
w jego organizmie (odkrycie to nie było jednak z początku przypisywane jemu, ponieważ
mylnie sądzono, że pierwsi dokonali go angielscy uczeni).
-Ludwik Gąsiorowski – poznański lekarz i filantrop, w czasie Wiosny Ludów lekarz powstańców
wielkopolskich. Znany przede wszystkim jako autor „Zbioru wiadomości do historii sztuki
lekarskiej w Polsce od czasów najdawniejszych aż do czasów najnowszych” wydanego w roku
1855. Uznaje się go za ojca polskiej historii medycyny.

36. Omów uwarunkowania rozwoju medycyny polskiej pod zaborem austriackim,
wymień trzech działających wówczas lekarzy i zasługi jednego z nich.

Od 1867 r. na obszarze zaboru austriackiego istniała autonomia galicyjska (w granicach Austro-
Węgier) w której Polacy mieli największą swobodę językową i kulturalną spośród zaborów, aż do
momentu uzyskania niepodległości. Powołano do życia m.in. Sejm Krajowy i Radę Krajową. Do
szkół, urzędów i sądów wprowadzono język polski. Większość ziem pozostających pod zaborem
austriackim była zacofana gospodarczo. Rozwijała się natomiast w Galicji polska oświata, nauka i
kultura ze swobodą, dużo większą niż w innych zaborach. Autonomia w Galicji dała Polakom
warunki najkorzystniejsze od czasów Królestwa Polskiego. Powstawały tu liczne polskie
organizacje polityczne m.in. konserwatywna grupa, której członów nazywano Stańczykami, SL
(Stronnictwo Ludowe) utworzone w Rzeszowie (później zmiana nazwy na PSL) , Stronnictwo
Narodowo-Wyzwoleńcze (Endecja) utworzone we Lwowie z Romanem Dmowskim na czele.

Główne uczelnie: Kraków, Lwów

Collegium Medicum: Jędrzej Krupiński, Jan Sparenti oraz 3 chirurgów – na czele administracji
służby zdrowia w Galicji

1784r. - otworzono wydział lekarski na Uniwersytecie we Lwowie

1805r- Uniwersytet Lwowski przekształcono w liceum , na miejsce wydziału lekarskiego powołano
Instytut Medyczno-Chirurgiczny; ponadto z uwagi na włączenie do zaboru austriackiego tzw.
Galicji Zachodniej z Krakowem, zarządzono połączenie uniwersytetu lwowskiego i krakowskiego.

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

1817r. – Uniwersytet Lwowski tylko z trzema fakultetami (bez medycznego - zastępował go nadal
Instytut Medyczno-Chirurgiczny, zlikwidowany w 1874).

1891r. - Uniwersytet otrzymał zgodę na ponowne otworzenie Wydziału Medycznego, które
nastąpiło dopiero w 1894r.

1866r. – utworzono Towarzystwo Lekarskie w Krakowie, 1867r. – utworzono Towarzystwo
Lekarzy Galicyjskich z siedzibą we Lwowie

Uniwersytet Krakowski (trzech lekarzy, do wyboru): Ludwik Bierkowski, Józef Dietl, Józef Majer,
Jan Mikulicz-Radecki, Ludwik Rydygier, Tadeusz Borowicz, Napoleon Cybulski, Henryk Jordan

Zasługi (jeden lekarz, do wyboru):

Napoleon Cybulski - założyciel krakowskiej szkoły fizjologicznej; pionier polskiej
elektroencefalografii i endokrynologii; odkrył hormonalne oddziaływanie rdzenia nadnerczy
i wyizolował adrenalinę; jako jeden z pierwszych (1890r.) otrzymał zapis EEG kory mózgowej;
prowadził termin nadnerczyna dla związków biologicznie czynnych wydzielanych z rdzeni
nadnerczy do krwi; przeprowadził pionierskie w skali światowej badania fal
elektroencefalograficznych; jako jeden z pierwszych na świecie zarejestrował i opisał szybkość
linearnego przepływu krwi w tętnicy szyjnej i udowej; zainicjował w Polsce badania nad
hipnotyzmem; za pomocą skonstruowanego przez Cybulskiego fotohemotachometru Andrzej
Klisiecki przeprowadził w latach 30. i 40. głośne badania nad zmianami ciśnienia tętniczego krwi w
zależności od faz akcji skurczowej serca; autor około 100 prac naukowych.

Józef Majer - współzałożyciel Akademii Umiejętności, pierwszy prezes; zainicjował działalność
Komisji Antropologicznej; powołał do życia Komisję Fizjograficzną, Muzeum Przyrodnicze
Towarzystwa Naukowego Krakowskiego; był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa
Przyjaciół Nauk; jego zainteresowania naukowe obejmowały przede wszystkim antropologię i
fizjologię, jako pierwszy wykładał w Polsce antropologię; ogłosił szereg prac naukowych, także z
przyrodoznawstwa.

Józef Dietl - profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, a także prezydent Krakowa; wymyślił,
że osoby mające różne dolegliwości powinny być leczone w oddzielnych pomieszczeniach (w
tamtych czasach chorzy z różnymi chorobami byli w tych samych pomieszczeniach – zarażali się
nawzajem); stworzył nową naukę medycyny – balneologię (jedna z najstarszych dziedzin
medycyny uzdrowiskowej zajmująca się badaniem właściwości leczniczych wód podziemnych i
borowin oraz zastosowaniem ich w lecznictwie, zwłaszcza terapii chorób przewlekłych); zajmował
się klasyfikacją polskich wód mineralnych oraz popularyzacją uzdrowisk popradzkich; do jego
zasług należy rozpropagowanie fizykoterapii oraz leczenia higieniczno-dietetycznego; jako
pierwszy sklasyfikował polskie wody lecznicze; dzięki niemu stały się modne polskie sanatoria –
Krynica, Rabka, Iwonicz, Szczawnica oraz Żegiestów.

37.Omów poglądy na choroby, metody i sposoby walki z chorobami w średniowiecznej Polsce.

Omówienie tego problemu należy rozpocząć od umiejscowienia okresu w czasie.
Średniowiecze w Polsce było znacznie krótsze niż w Europie, trwało około 5 wieków (X- początek
XVI), natomiast wpływ uwarunkowań socjologicznych choroby był ten sam. Chorobę uważano za
dopust boży, karę za grzechy, rzucenie czaru lub uroku przez czarownicę, zepsucie się lub stykanie
nierównowaga hormonów w organizmie, dotykanie przedmiotów chorego, opętanie przez złego

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

ducha. Choroba kojarzyła się z rozkładem, gniciem, padliną. Bliskość chorego często budziła
trwogę stąd społeczne odrzucenie, uznanie za życia martwym np. przy trądzie.

Skuteczność działań i środków leczniczych opierała się na czystości (jakość wyobrażona np.
moralnie) i styczności (uznawana w zapobieganiu chorobom jak i leczeniu). Głównym środkiem
zapobiegawczym było oddalenie się od choroby i unikanie osób przedmiotów zarażonych. Wśród
zabiegów leczniczych należy wymienić wszelkie zabiegi oczyszczające organizm tzn: środki
przeczyszczające, wymiotne, napotne, moczopędne, upusty krwi.

Styczność z czystym: klejnoty, amulety, talizmany, przyprawy miały na celu zapobiegać
powstaniu choroby. Wierzono w demoniczne pochodzenie przedmiotów, mylono przyczyny z
skutkami powstawania chorób, w szczególności pochodzących bezpośrednio z środowiska.

Człowiek kontaktował się ze światem przez pożywienie, pory skóry i powietrze stąd epidemie
dżumy w 1347, syfilis pod koniec XV w.

W średniowieczu zwrócono uwagę na wpływ diety na zdrowie człowieka (tzw. Czystość
potraw), zwrócenie uwagi, że sól ma właściwości konserwujące.

38. Sebastian Petrycy jako lekarz polskiego odrodzenia – postać i zasługi.

Sebastian Petrycy (1550-1626) pochodził z rodziny mieszczańskiej. Ukończył studia na Akademii
Krakowskiej, a następnie zdobył doktorat z medycyny na uniwersytecie w Padwie. Po powrocie do
Polski nie uzyskał zgody na włączenie do wydziału lekarskiego Akademii Krakowskiej.
Zniechęcony wyjechał do Lwowa. Tam założył rodzinę i rozpoczął praktykę lekarską. Po śmierci
żony i córki oraz sporze z teściem, powrócił do Krakowa. Tam został lekarzem przybocznym bp.
Krakowskiego kard. Bernarda Maciejowskiego. Wkrótce po tym, rozpoczął się okres dworski jego
życia. Petrycy uczestniczył w wyprawie Dymitra Samozwańca w orszaku jego żony – Maryny
Mniszchówny. Został pojmany przez Rosjan. Roczny pobyt w więzieniu wykorzystał na
dokonywanie tłumaczeń Horacego i opisywanie zdarzeń historycznych, których był świadkiem.
Następnie powrócił do Krakowa i ostatecznie zdobył zezwolenie na inkorporację do Wydziału
Lekarskiego. Przez następne parę lat wykładał medycynę, ale pozostawał skłócony z władzami
uczelni. Był również lekarzem ubogich krakowian.

Tłumacz i komentator pism Arystotelesa. Uznaje się go za twórcę polskiej terminologii
filozoficznej. Ponadto jeden z czołowych polskich historyków filozofii.

Dzieła lekarskie, jakie pozostawił: dysputa „O kile”, a także „Instruktia albo nauka jak się
sprawować czasu moru”.
Mnogość jego zajęć i zainteresowań wskazuje jasno, że był to prawdziwy człowiek renesansu.

39. Maciej Miechowita jako lekarz polskiego odrodzenia – postać i zasługi.

Maciej z Miechowa – urodzony w 1457, zmarł w 1523. Jeden z najwybitniejszych
przedstawicieli polskiej nauki i kultury, z okresu odrodzenia. Polski lekarz, historyk, geograf,
profesor Akademii Krakowskiej, ksiądz kanonik krakowski, alchemik i astrolog

Studiował w Krakowie, gdzie po ukończeniu wydziału nauk wyzwolonych (ukończył je z
tytułem Mistrza Nauk Wyzwolonych), zapisał się na wydział lekarski. Następnie udał się do Włoch
(Padwa lub Bolonia), by uzyskać tytuł doktorski in medicina et philosophia. Miechowita do Polski

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

wrócił w roku 1487, osiadł w Krakowie, gdzie rozpoczął praktykę lekarską. W 1500r. Po raz
pierwszy spotyka się jego nazwisko, jako wykładającego na wydziale lekarskim. Rok później został
rektorem. Funkcję tę piastował przez 18 lat (8 kadencji). Jako rektor okazał się zdolnym
organizatorem i wychowawcą młodzieży. Umocnił dyscyplinę wśród nauczających i studentów na
Uniwersytecie Krakowskim. Mając na uwadze własne problemy finansowe w czasie studiów,
wprowadził uchwałę znoszącą drogie uczty promocyjne. Był hojnym ofiarodawcą – ze swego
majątku, zdobytego dzięki praktyce lekarskiej, ufundował drugą katedrę medycyny, łożył na
szpitale i bursy, pomagał studentom i wybudował kilka szkół. W testamencie zapisał cały swój
majątek na cele społeczne

Jako lekarz zdobył sławę i miano polskiego Hipokratesa, gdyż był największym wówczas
autorytetem medycznym w kraju. Nie był jednak reformatorem, nie wyprzedzał swych czasów –
wiernie podążał za ówcześnie głoszonymi naukami

Miechowita wydał 2 pisma medyczne, które zainaugurowały polskie wydawnictwo medyczne.
Pierwszym z nich był poradnik epidemiologiczny Contra saevam pestem regimen accuratissimum
związany z szalejącą w Krakowie w 1508r. zarazą dżumy. Drugie dzieło lekarskie to Conservatio
sanitatis, w którym zawarł pierwsze wskazówki higieniczne i m.in. wskazania dotyczące leczenia
chorób zębów i jamy ustnej

Sławę przyniosły mu jednak dwa inne dzieła. Tractatus de duabus Sarmatiis Asiana et Europiana,
nowoczesny opis ziem i ludów leżących na obszarze pomiędzy Wisłą, Donem i Morzem
Kaspijskim; oraz Chronica Polonorum z 1519r. Będąca pierwszą drukowaną kroniką Polski. Warto
wspomnieć, że w tym dziele po raz pierwszy wspomniano przypadek zachorowania w Polsce na
kiłę

40. Wojciech Oczko jako lekarz polskiego odrodzenia – postać i zasługi.

Wojciech Oczko (ur. 1537, zm. 26 grudnia 1599) urodzony w Warszawie jeden z najwybitniejszych
polskich lekarzy okresu odrodzenia. Był lekarzem na dworze Króla Stefana Batorego oraz
Zygmunta III Wazy. Zasłynął jako autor pierwszych dzieł lekarskich w języku polskim i tym
samym autor polskiego języka medycznego. Co uzasadnił w swoim dziele Cieplice słowami: …
wiem to pewnie, że to snadniej, wymowniej i szerzej łacińską mową udaćby się mogło: lecz, że
Polskie Cieplice, niech po polsku mówią, a tłumacza zaniechawszy , naszym ludziom same w swej
prostocie co najużyteczniejsze będą.

Opisał ówczesne poglądy na temat pochodzenia i leczenia kiły (Przymiot, czyli choroba dworska)
oraz zdrój mineralny na potrzeby króla (Cieplice), poszukującego miejsce gdzie mógłby leczyć
swoje dolegliwości.

Kiła była znana pod nazwą Przymiot, a nazwa kiła oznaczała w odrodzeniu przepuklinę.

W XVI wieku, w którym przyszło żyć i działać Oczce, jak podaje doktor Leopold Lafontaine, w
Polsce na 10 chorych przypadało 6 chorych wenerycznie. W Warszawie, zdaniem doktora
Lafontaine'a, rozwiązłość była większa niż w innych miastach i na prowincji. Zjeżdżały się tu
dziewczyny ze wszystkich stron kraju, a także innej narodowości. Dzieliły się one na dwie grupy:
panie na utrzymaniu oraz te, które pracowały na własny rachunek.

41. Przedstaw średniowieczną koncepcję szpitala według Świętego Bazylego i jej wpływ na

rozwój szpitalnictwa w czasach nowożytnych.

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

W średniowieczu Kościół był instytucją odpowiedzialną za prowadzenie szpitali, w
myśl ewangelicznej zasady niesienia ulgi w cierpieniu. Stąd powstają przytułki dla
potrzebujących różnych grup: dla podróżnych - xenodochia, dla starców - geronocomia, dla
sierot - orphanotrophia, dla podrzutków - brechotrophia, dla chorych kalek i żebraków -
domus hospitalis czyli dom gościnny (szpital). W Europie pojawiają się szpitale przy
katedrach i kościołach. Były to zawsze budowle o izbach dla 3 nędzarzy na pamiątkę Trójcy
Świętej, dla 12 nędzarzy na pamiątkę 12 apostołów itd. Pierwsze pewne wiadomości o
miejscu, w którym leczono chorych znajdujemy w Sebaście (Azja Mniejsza) - 356 rok. Także
w Azji Mniejszej biskup Bazyli Wielki założył w 369 roku na przedmieściach Cezarei
Kapadockiej „Miasto Miłosierdzia”. Ponadto nakazał organizowanie podobnych ośrodków w
innych miejscowościach. Ośrodek założony przez bpa Bazylego nosił nazwę xenodochium
(hospicjum) i był przeznaczony dla potrzebujących, a więc bezdomnych, chorych i
wędrowców. Od nazwy swego pomysłodawcy ośrodki te nazywano także „Bazylejami”.
Pojawiają się szpitale Św. Zofia w Konstantynopolu (V/VI wiek), Pantokrator (1136 r.) w
Konstantynopolu i wiele innych.

42. Przestaw nowatorską ideę holenderskiego szpitala w Lejdzie(1) oraz wyjaśnij
pojęcie medycyny klinicznej(2).

(1)Uniwersytet Medyczny w Lejdzie jako pierwszy położył Duzy nacisk na praktyczne
nauczanie medycyny. Studia rozdzielone były na dwa etapy:

-2 lata nauki filozofii

-Dominacja zajęć praktycznych

Głównym reformatorem szkoły holenderskiej był Herman Boerhaave, który m.
in. zainicjował zajęcia studentów „przy łóżku pacjenta”. Polegały one głównie na
obserwacji, zbieraniu informacji i ostatecznym wyciąganiu wniosków. Od tego
momentu ćwiczenia są połączeniem aspektów teoretycznych jak i praktycznych.

Nazwanie tego rodzaju medycyny- kliniczną, wzięło się od greckiego słowa klina-
łóżko, zapewne ze względu na pierwsze w historii zajęcia bezpośrednio przy łóżkach
pacjentów.

(2) Medycyna kliniczna- opiera się na bezpośrednim kontakcie lekarza z pacjentem, w
celu oceny stanu zdrowia, zdiagnozowania, leczenia i zapobiegania chorobie. Lekarz
zbiera historię chorego, przeprowadza z nim wywiad lekarski i robi badania fizykalne.
Po badaniu podmiotowym lekarz może skierować pacjenta na dalsza diagnostykę.

43. Wymień trzy łódzkie szpitale z przełomu XIX i XX wieku oraz przedstaw wkład
jednego z nich w rozwój polskiej medycyny.

1. Szpital św. Anny, obecnie szpital im. dra Karola Jonschera

2. Szpital fundacji małżonków Leonii i Izraela Poznańskich, obecnie szpital im. dra Seweryna
Sterlinga

Wkład w rozwój medycyny:

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

• W czasach międzywojennych za sprawą Seweryna Sterlinga, ówczesnego ordynatora w
szpitalu Poznańskich powstała łódzka szkoła ftyzjatryczna (zajmująca się diagnostyką,
leczeniem i profilaktyką chorób układu oddechowego), wprowadził on również w Polsce
leczenie gruźlicy odmą. Ponadto w szpitalu Poznańskich powstał pierwszy w Królestwie
Polskim oddział dla chorych na gruźlicę. Seweryn Sterling opracował również oryginalną
klasyfikację gruźlicy płuc, która od 1925 roku została uznana za obowiązującą w całym kraju.
• W latach 60-tych XX w. pod kierownictwem prof. Jana Molla zaczęto przeprowadzać
pionierskie operacje serca w krążeniu pozaustrojowym, w 1969 roku wykonano pierwszy
w Polsce przeszczep serca, rok później pomost aortalny na bijącym sercu. W tym czasie
zapoczątkowane zostały przeszczepy allogennych zastawek aortalnych serca. W roku 1981
wykonano przeszczep rozwidlenia tchawicy z użyciem protezy, a w roku 1984 zastosowano
tętnice piersiową wewnętrzną w zabiegach bezpośredniej rewaskularyzacji serca. Zabiegi te
wykonane były po raz pierwszy w Polsce.

3. Szpital dziecięcy im. Anny Marii, obecnie Szpital dziecięcy im. Janusza Korczaka

44. Omów znaczenie badań E. Jellinka dla rozwoju wiedzy na temat alkoholizmu.

Elvin Morton Jellinek pierwszy przedstawił, w jaki sposób dochodzi do powstawania i pogłębiania
się uzależnienia od alkoholu, podzielił proces powstawania choroby na fazy, wyróżnił następujące
stadia choroby alkoholowej:

-Faza wstępna prealkoholowa, trwająca od kilku miesięcy do kilku lat, zaczyna się od
konwencjonalnego stylu picia.
-Faza ostrzegawcza zaczyna się w momencie pojawienia się luk pamięciowych –
palimpsestów.
-Faza krytyczna rozpoczyna się od utraty kontroli nad piciem.
-Faza przewlekła zaczyna się wraz z wystąpieniem wielodniowych ciągów.

Autor podkreślał, iż zatrzymanie choroby jest możliwe na każdym etapie i w każdej fazie.

Wyróżnił 5 typologii alkoholizmu: α, β, γ, δ, Υ

Stworzył współczesną teorię alkoholizmu jako choroby, którą opublikował w 1960 roku w
książce „Zależność alkoholowa i przewlekły alkoholizm”.

Między innymi badania Jellinka nad alkoholizmem przyczyniły się do zaklasyfikowania go przez
Amerykańskie Towarzystwo Medyczne jako choroby, a nie jak sądzono do 1956 roku do zjawiska z
kręgu zaburzeń moralnych.

45.- 3 środki psychoaktywne w starożytności + powody używania
Do trzech najbardziej znanych od tysięcy lat substancji psychoaktywnych zaliczamy następujące
środki:
1. Opium - znane od ponad 6 tysięcy lat (wymieniane na tabliczkach klinowych Sumerów),
głównym składnikiem o działaniu psychotropowym jest morfina. Samo opium jest mleczkiem z
niedojrzałych makówek maku. Używane głównie w celach medycznych ale także w rekreacyjnych.
Homer opisuje jak Helena trojańska częstuje zasmuconych biesiadników winem z dodatkiem
substancji o działaniu identycznym z opium. Mimo swojego działania psychotropowego i

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

wprowadzania w stan euforii nigdy nie zostało uznane za substancje kultową przez znaczące religie.
2. Preparaty z konopi indyjskiej - w Chinach i Azji Środkowej znane od około 5 tysięcy lat, gdzie
otrzymywano z Cannabis sativa haszysz. W kurhuanach władców scytyjskich odnaleziono naczynia
do palenia konopii, pochodzące z okresu 500 lat p.n.e. Używanie konopi indyjskiej stało się
zwłaszcza popularne w kręgu kultury islamskiej gdzie panował zakaz spożywania alkoholu.
3. Alkohol etylowy- rozpowszechniony był praktycznie na całym świecie ( nieznany wśród indian
Ameryki Północnej i na niektórych wyspach Oceanii), ponieważ można go wytwarzać z łatwo
dostępnego materiału. Stosowany w celach rekreacyjnych a także religijnych. Brak znajomości
alkoholu stał się przyczyną upadku kultury pierwotnych mieszkańców Ameryki Północnej, kiedy
zostali z nim zapoznani przez kolonizatorów z Europy. Szczególnie obficie spożywany w
starożytnym Rzymie i Grecji (

m.in

. podczas obrządków dionizyjskich). Wino używane także w

rytuałach żydowskich i chrześcijańskich (niefortunne zakończenie pracowitego dnia Noego-
Biblia)
Powody zażywania tych środków przez ludzi w starożytności były podobne, ich użyciu
przypisywano działanie lecznicze ( opium - uśmierzanie bólu, konopia indyjska- usypianie),
wykorzystywano je w celach rozrywkowych ( opium - wprowadzenie w stan euforii, konopia
indyjska- relaksacja, alkohol- odprężenie, łatwość nawiązywania kontaktów), a także religijnych w
trakcie trwania różnych obrządków. Wiele ze środków psychoaktywnych znano już w czasach
prehistorycznych, a ich działanie poznano na drodze przypadku, chociażby przez zjedzenie
owoców, które wcześniej uległy sfermentowaniu.

46.Wyjaśnij przyczyny narastania od XIX w. problemu uzależnień jako choroby społecznej.

Rozróżniamy 2 typy uzależnień – psychiczne i fizyczne. Psychiczne polegają na potrzebie
przyjmowania substancji w celu osiągnięcia pożądanego poziomu funkcjonowania organizmu i
dobrego samopoczucia, natomiast fizyczne mówi o konieczności przyjmowania substancji w celu
uniknięcia nieprzyjemnych następstw wynikających z odstawienia lub obniżenia stężenia w
organizmie.
Główną przyczyną narastania problemu uzależnień jest wyodrębnienie morfiny przez Sertuernera a
następnie wyizolowanie kodeiny. Potem w 1898 uzyskano najsilniejszy i najbardziej groźny
narkotyk – heroinę. Wskutek zażywania morfiny wytworzyło się uzależnienie zwane morfomanią
bądź też chorobą wojskową. Heroina była ostatnim etapem w historii odkryć środków opiumowych
i została uzyskana na drodze syntezy przez angielskiego chemika Aldera. W 1898 Dresser nazwał
wykryty związek heroiną i stwierdził, że jest dobrym środkiem na kaszel, zapalenie oskrzeli,
gruźlicę i astmę.
W tym samym roku firma Bayer wprowadziła ją na rynek jako środek przeciwbólowy i
uspokajający – na szczęście doniesienia o niebezpieczeństwie pojawiły się już na początku XX
wieku i została wycofana.
Ponadto inny ważny środek uzależniający – alkohol – został uznany niebezpiecznym właśnie w
XIX wieku, kiedy to po raz pierwszy nadmierne picie Thomas Trotter uznał za chorobę w swojej
książce "Rozprawa o pijaństwie". W Polsce z kolei Jakub Szymkiewicz wydał pierwszy polski
podręcznik alkohologii opisując objawy przewlekłego alkoholizmu i określił to jako nałóg.
W XIX wieku często stosowano leczenie farmakologiczne przez środki narkotyczne takie jak
opium, morfina, wodzian chloralu, barbiturany itd. Niestety – okazały się one bardziej szkodliwe
niż pożyteczne.

47. Opium jako używka w czasach starożytnych i odkrycie morfiny w czasach nowożytnych –
kto i jakie były tego konsekwencje.

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

Opium już na wiele tysięcy lat przed narodzeniem Chrystusa było znane jako środek znieczulający,
odurzający, pozwalający szybko i bezboleśnie uśmiercać ludzi, a także stanowiący ważny element
rytuałów religijnych i kulturowych. Jest to alkaloid roślinny otrzymywany z łodyg i makówek
maku.
Umieszczanie na starych wizerunkach maku razem z kłosami zbóż i ziół leczniczych świadczy o
dużym szacunku dla tej rośliny. Wzmianki o opium znajdują się w najważniejszych tekstach
starożytnej medycyny, między innymi w Papirusie Ebersa datowanym na rok 1550 p.n.e. oraz w
indyjskim tekście Ridvega.
Grecki przyrodnik Teofrast (IV-III wiek p.n.e) opisał, jak stosować sok z maku na różne choroby i
dolegliwości; zalecał go również jako skuteczny środek przeciwko chorobom kobiecym . Homer
(VIII w. p.n.e.) w IV księdze "Odysei" wspomina o napoju, "który znosi ból, kłótnie oraz daje
zapomnienie krzywd". Opium było stosowane jako środek kojący bóle i kłopoty. Cezar Marek
Aureliusz, którego lekarzem był Galen, należał do bardziej znanych narkomanów pijących
codziennie miksturę opiumową. Jeszcze na przełomie XV i XVI w. Paracelsus zalecał preparat z
opium pod nazwą Laudanum jako środek leczniczy - eliksir życia. Opium w ciągu wieków
przyjmowało różne nazwy, m.in.: mekonin, diakodon, thebaicum, laudanum itp.
W VIII w. wraz z muzułmańską ekspansją mak i opium dostały się do Indii i Chin - początkowo
jako lek. Znany podróżnik Marco Polo (1254-1323) wspomina o dalekowschodnich plemionach

odurzających się opium. Około 1500 r. zwyczaj używania opium rozszerzył się w Turcji i krajach
Bliskiego Wschodu.

Jeszcze w XVII w. znany angielski lekarz Thomas Sydenham powszechnie stosował opium w swej
sztuce lekarskiej. W XVIII w. opium należało do lekarstw jako "cudowny lek", stosowany w
leczeniu chorób wenerycznych, w chorobach raka, biegunkach, przy tężcu, w kamicy żółciowej,
tyfusie, przy porodach, bólach zęba oraz wielu innych chorobach i uszkodzeniach.

Pochodne opium - morfina, kodeina i heroina - rozpoczęły swoją historię w XIXw. Dwa opiumowe
alkaloidy - morfinę i kodeinę - wykryto w początkach XIXw. W 1804 r. padernborski lekarz F.
Serturner wyodrębnił morfinę; w 1832r. wyizolowano kodeinę, a w 1898r. uzyskano najsilniejszy i
najbardziej groźny narkotyk - heroinę. Friedrich Serturner nie miał wyższego wykształcenia, swoje
doświadczenia prowadził w czasie wolnym od praktyki aptekarskiej, badanie właściwości odkrytej
substancji na wlasnym organizmie wpędziło go w nałóg morfinizmu.
Morfina, jako środek 10-krotnie silniejszy od swojego pierwotnego produktu - opium, cieszyła się
większym od niego uznaniem, ale miała także większą zdolność uzależniania. Na ironię
zastosowano ją najpierw do leczenia nałogowych opiumowców.

Morfinizm rozwinął się bardzo szybko w XIX stuleciu i w pierwszej połowie XXw. W wyniku
prowadzonych wojen w Europie i Stanach Zjednoczonych. Rannym w szpitalach bardzo często
wówczas aplikowano morfinę jako środek przeciwbólowy. Wskutek zażywania morfiny
wytworzyło się uzależnienie od tego środka, zwane morfomanią, albo chorobą wojskową. Jednak to
nie zdyskredytowało na rynku innych narkotyków, takich jak laudanum i kodeina. Dowolnie
mieszane z alkoholem stanowiły one dla pacjentów podstawowe składniki leczenia oficjalnej
medycyny. Co gorsza, nadużywanie narkotyków pod koniec XIXw. porównywano do alkoholizmu i
niektórzy lekarze polecali je jako mniej niebezpieczny środek zastępczy zamiast alkoholu.

48. Omów zasadnicze poglądy na choroby psychiczne w czasach starożytnych i wymień
sposoby ich leczenia.

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

Grecja – medycyna przedhipokratejska:

• „oswajanie” chorób psychicznych w postaci mitów, legend lub tekstów religijnych

• pomocy dla obłąkanych szukano przede wszystkim w świątyniach i u kapłanów – a obłąkanie
traktowano jako skutek gniewu bożego – leczenie sugestią, obrzędy magiczno-religijne, sen; inne
sposoby: ciemierzyca

• obłąkani nie stanowili przedmiotu pogardy czy strachu – otaczano ich Współczuciem (jako ofiary
gniewu bożego), a nawet swego rodzaju poszanowaniem.

Grecja i Rzym - od Hipokratesa do Galena

• dwa nurty: medycyna sakralna i medycyna świecka, jedność duszy i ciała

• medycyna sakralna: asklepiony, praktyki oneiromantyczne, inkubacja, sen jako narzędzie
diagnozy,
sen jako środek leczniczy,

• cztery sposoby oddziaływań leczniczych: bezpośrednie na ciało (lekarze), bezpośrednie na duszę

(filozofowie), pośrednie na ciało poprzez duszę (lekarze hipokratejscy), pośrednie na duszę poprzez
ciało (kapłani w asklepionach)

• tetrada - 4 płyny ustrojowe, 4 elementy, 4 temperamenty – najpierw jako typy somatyczne, potem
somatopsychiczne, a następnie psychiczne

• medycyna hipokratejska (m.in. traktat De morbo sacro - „O świętej chorobie”) – patogeneza
obłąkań: nadmierne wytwarzanie śluzu przez mózg - urojenia i omamy, dostanie się do mózgu
czarnej żółci - smutek, troski i zaniedbanie (melancholia), dostanie się do mózgu żółci jasnej - lęki i
koszmary.

• ówcześni lekarze wyróżniali: melancholię, manię, hipochondrię, epilepsję

• leczenie: ciemierzyca, upusty krwi, polewanie zimną i ciepłą wodą, dla melancholików – korzeń
mandragory, spokój, odpowiednia dieta.

• Asklepiades (II/I w. p.n.Chr.), założyciel szkoły metodyków; zastój atomów w oponach
mózgowych powoduje tzw. phrenitis (jeszcze jeden rodzaj zaburzenia psychicznego); wskazywał na
takie czynniki etiologiczne chorób psychicznych jak: gniew strach, rozdrażnienie, środki odurzające
(mandragora, mak); w leczeniu proponował: muzykoterapię, jasne pomieszczenia, umiarkowane
używanie środków krepujących, odrzucał stosowanie upustów krwi, okładów z gorczycy.

• Soran z Efezu (I/II w. p.Chr.), przedstawiciel szkoły metodyków - w rozprawie De morbis acutis
dwa rozdziały: „O szale lub obłąkaniu które Grecy nazywają manią” i „O melancholii” – uwagi
praktyczne: pomieszczenia jasne i widne, okna wysoko, nie stosować środków przymusu
bezpośredniego, uważnie badać zaburzenia myślenia, nakłaniać chorych do aktywności, zajęcia
kulturalne, pielęgnować związki rodzinne, ograniczać używanie środków nasennych (mak)

• Cornelius Celsus (I p.n.Chr./I p.Chr.) – De medicina libri octo – rozdział XVIII – pojęcie „insania”

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

jako łaciński odpowiednik greckiego słowa „paranoia” – trzy typy zaburzeń: phrenitis, melancholia,
długotrwałe psychozy z zaburzeniami postrzegania i myślenia; drastyczne postępowanie z chorymi
trzeciego typu zaburzeń: w stanach pobudzenia środki wymiotne i przeczyszczające nawet pod
przymusem lub bez wiedzy chorego, głodzenie, krępowanie, przetrzymywanie w ciemnych
pomieszczeniach, bicie – te poglądy przetrwały aż reformy Ph. Pinela z końca XVIII w.

• Areteusz z Kapadocji (I/II w. p.Chr.) – lokalizacja duszy rozumnej w mózgu, bardzo dobre
opisy chorób psychicznych, w szczególności manii i melancholii – zaobserwował okresowość i
naprzemienność tych chorób u niektórych chorych, interesujące opisy tzw. metamorfoz

• Galen z Pergamonu (II w. p.Chr.) – organizm jako hierarchiczna struktura, stan zdrowia to stan
harmonii pomiędzy trzema rodzajami duszy, mózg jako siedziba duszy rozumnej, połączenie
temperamentu ciała z temperamentem duszy, jedność duszy i ciała, „choroby duszy” nie są w
istocie
jej chorobami – chorować może tylko ciało i to ono powinno być poddawane procesom leczenia –
dieta i ćwiczenia, wykorzystanie snu jako bogate źródło informacji o ciele.

Osiągnięcia dla psychiatrii z tego okresu to: uznanie mózgu za centralny organ kierowniczy i
„miejsce” życia psychicznego, powiązanie mózgu z narządami zmysłów i ruchem, zasada
regulacyjna, powiązanie życia biologicznego z życiem psychicznym.

49. Omów nową etykę medyczną J. H. van der Berga i jej znaczenie dla legalizacji
eutanazji w Holandii.

W Holandii w 1969 roku ukazała się broszura Medyczna potęga i medyczna etyka napisana przez
psychiatrę, filozofa J. H. van den Berga. Autor zakwestionował w niej medyczny postęp i jego
konsekwencje twierdzą, iż "Obecnie utrzymywani są przy życiu pacjenci, którzy dawniej już dawno
by umarli". Według van den Berga potrzebna była nowa etyka medyczna, gdzie pacjent byłby
punktem centralnym:„Pacjent ma prawo usłyszeć prawdę o swoim stanie zdrowia, w każdym
dowolnym momencie. Lekarz ma obowiązek powiedzieć mu co stwierdził, co myśli i co jest w
stanie zrobić". Domagał się zaprzestania przez lekarzy niepotrzebnego przeciągania życia pacjenta.
Według niego zastosowanie „nowej etyki medycznej" odpowiadałoby współczesności uwolniłoby
„ofiary medyczno-technicznej mocy" z ich cierpień. Ostatecznie Holandia była pierwszym
krajem, gdzie zalegalizowano eutanazję. W 2001 r. holenderski Senat zatwierdził propozycję
ustawy o przerwaniu życia i pomocy przy samobójstwie, w 2002 w ślady Holandii poszła
Belgia. Propagowanie eutanazji wypisuje się w pojęcie tzw. cywilizacji śmierci, o której
wielokrotnie mówił przestrzegając przed jej zgubnymi skutkami – bł. Jan Paweł II.

50. Wyjaśnij na czym polega ruch hospicyjny i omów rolę Cicely Saunders w rozwoju
idei hospicjum jako współczesnej alternatywy dla eutanazji.

Hospicjum (łac. hospitium) – instytucja opieki paliatywnej funkcjonująca w ramach systemu opieki
zdrowotnej. Wyróżniamy hospicja domowe (opieka hospicyjna prowadzona w domu chorego,
zespół hospicyjny współpracuje z rodziną w jego domu, zwykle dotyczy to sytuacji, gdy jest on już
wypisany ze szpitala) i hospicja stacjonarne (opieka hospicyjna prowadzona w szpitalu).

Medycyna paliatywna (łac. pallium – płaszcz) – dział medycyny, którego celem nie jest
zatrzymanie procesu chorobowego oraz wyleczenie pacjenta, ale poprawienie jakości życia osób w
terminalnej fazie nieuleczalnej choroby. Uzyskuje się to przez złagodzenie objawów choroby,
eliminowanie bólu, wsparcie psychiczne i duchowe chorego i jego najbliższych. Jest ona

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

nakierowana na utrzymanie najwyższej możliwej jakości życia pacjenta. Dział medycyny
paliatywnej obejmuje głównie chorych w zaawansowanym stadium choroby nowotworowej.
Opieka paliatywna powinna być sprawowana przez wykwalifikowany zespół wielodyscyplinarny,
posiadający bogate doświadczenie medyczne oraz niemedyczne.

Eutanazja (lub euthanazja, od gre. euthanasia – "dobra śmierć") – przyśpieszenie lub
niezapobieganie śmierci w celu skrócenia cierpień chorego człowieka. Czasami eutanazję określa
się jako rodzaj zabójstwa. Można też ją zdefiniować jako działanie występujące zawsze za zgodą
umierającej osoby.

Hospicja jako miejsca opieki nad ludźmi chorymi i samotnymi powstają także obecnie.
Współczesny model opieki hospicyjnej stworzyła Cicely Saunders – Brytyjka, która w 1967 roku
otworzyła w Londynie pierwszy specjalistyczny ośrodek opieki nad chorymi umierającymi –
Hospicjum Świętego Krzysztofa. Ośrodek ten stał się modelem tego typu instytucji, znanym na
całym świecie, obecnie prowadzącym także szeroką działalność edukacyjną.

W Polsce od lat 90. XX wieku następuje dynamiczny rozwój tej dziedziny. W kraju działa około 200 jednostek
specjalizujących się w opiece paliatywnej. W 2002 r. powstało Polskie Towarzystwo Medycyny Paliatywnej
zrzeszające specjalistów tej dziedziny medycznej. Dr Cicely Saunders odwiedziła kilka razy Polskę, a jej wizyta
w 1978 roku przyczyniła się do powstania 3 lata później pierwszego w Polsce Hospicjum Świętego Łazarza w
Krakowie prowadzonego przez stowarzyszenie Towarzystwo Przyjaciół Chorych.

51. Omów pojęcie eutanazji w czasach starożytnych.

Przysięga Hipokratesa w sposób jednoznaczny zakazywała lekarzowi podejmowania praktyk
eutanazji: „Nikomu, nawet na żądanie, nie dam śmiercionośnej trucizny, ani nikomu nie będę jej
doradzał,..”, jednak jak wynika z badań historycznych odstępstwo od tego było dosyć częste.

Podejmując się analizy terminu eutanazja należy podkreślić, że w starożytności traktowana była ona
jako umiejętność umierania w pokoju z godnością (felici vel honesta morte mori). Starożytność
łączy wspomniane pojęcie z zagadnieniem dzieciobójstwa. Kultura starożytna w większości
opowiadała się za „eliminacją” chorych dzieci. Przykładem może być starożytna Sparta, w której to
państwowi eforzy decydowali o życiu, każdego nowonarodzonego dziecka. Dzieci chore porzucano
na wzgórzach Tajgetos. W omawianym okresie do zwolenników eutanazji zaliczali się zarówno
Sokrates, jak i Platon. Pierwszy z nich w swym nauczaniu podkreślał konieczność odpowiedzenia
sobie w trakcie pielęgnacji dziecka na kluczowe pytanie: „czy jego stan zdrowia zasługuje na to by
się nim dalej opiekować”. Platon z kolei dopuszczał „dobrą śmierć” zarówno w celach kontroli
liczebności, jak i w celach eugenicznych. Wspomniany filozof podkreślał, iż „owoce stosunku
nieznanego przez władze” winny być pozostawione w miejscu, w którym nie otrzymają żadnego
wyżywienia. Także Arystoteles oraz Seneka uważali, iż należy uszanować prawo, które zakazuje
wychowywania dziecka kalekiego.
Seneka wprost nauczał, iż nowonarodzone dzieci „ułomne oraz niekształtne” należy m. in. topić.
Widać więc, iż nauczanie Hipokratesa stanowiło w starożytnej Grecji chlubny wyjątek.

Hipokrates wprowadził do medycyny pojęcie lekarskiego paternalizmu. Które mówi o tym, że to
lekarz ma podejmować wszelkie decyzje, a nie pacjent. Podobnie do zagadnienia relacji na linii
medyk- pacjent podchodzili przywołani już Sokrates oraz Platon. Platon zwracał uwagę, iż lekarz
nie powinien leczyć ciał wyniszczonych chorobą. Innymi słowy ciał, których stan powodować
może, iż życie pacjenta pełne będzie cierpienia. W opinii wspomnianego filozofa pacjent nie przyda

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

się ani sobie, ani państwu. Platon zaznaczał, iż decyzje o zaprzestaniu leczenia nie należy tu do
pacjenta, ale do lekarza. W opisywanej filozofii o wartości życia ludzkiego nie decydują
subiektywne odczucia, ale obiektywna ocena przydatności danej jednostki dla społeczeństwa.
Platon zaznaczał w swoim nauczaniu, że śmierć w tym wypadku będzie dobra nie tylko dla danej
wspólnoty społecznej, ale również dla chorej jednostki. W tym bowiem wypadku nie skazujemy
chorego na konieczność długotrwałego doświadczania bólu. Oznacza to, iż pacjent umierając
doświadcza dobra. Decyzja jednak o życiu oraz śmierci nie należy tutaj do pacjenta, ale do
leczącego go medyka. Wielki mistrz Platona, Sokrates uznawał także, iż to lekarz podejmuje
decyzję o zaniechaniu leczenia. Medyk zdaniem filozofa nie powinien zmieniać powyższego zdania
nawet w obliczu uzyskania w wyniku tego materialnych zysków. Sokrates uznawał, iż lekarz ma
prawo podjąć decyzję o zaprzestaniu terapii nawet wbrew woli chorego.

Bez względu na naukowe spory etymologiczne starożytni Grecy uznawali praktyki eutanatyczne za
dopuszczalne. Choć eutanazja nie miała tam charakteru przypisywanego jej przez np. współczesne
ustawodawstwo holenderskie to bez wątpienia uznać należy, iż w nauczaniu filozofów w sposób
szeroki uznawano możliwość podjęcia przez lekarza decyzji o „skróceniu życia” danej jednostki.
W tym więc miejscu praktyki eutanatyczne odnoszą się w szczególności do podjęcia przez
lekarzy „terapeutycznej” decyzji o skróceniu życia niepełnosprawnego nowonarodzonego dziecka
lub tez innej chorej osoby.
Także w starożytnym Rzymie można dostrzec wyraźną akceptację dla opisanych powyżej
działalności eutanatystycznych. Widać to szczególnie w tradycyjnym patryjarhalnym kształcie
rodziny. To ojciec domu decydował o życiu swoich dzieci i stanowiło to cześć patris potestas-
władzy ojca, Dzieci bowiem były częścią „własności domowych” W imperium Rzymskim w
większości utrwalona była zasada, iż rodzina mogła posiadać tylko jedną córkę, wyjątkiem były
sytuacje, w których były dwie córki. Podejście Rzymian do kwestii eutanazji stosowanej wobec
noworodków obrazuje opinia słynnego starożytnego historyka Tacyta, który zakaz stosowania
wspomnianych praktyk u Żydów uznawał za zjawisko ekscentryczne. Nadmienić należy ponadto iż
w Cesarstwie Rzymskim powszechnie uznawano, iż osoba doświadczająca istotnej dla niej tragedii
posiada prawo odebrania sobie życia w chwili, którą uzna za stosowną. Część źródeł podkreśla, że
na omawianą praktykę zezwalał także jeden z najistotniejszych aktów prawa rzymskiego, a wiec
ustawa XII Tablic. Autorzy zaznaczają jednak, iż wspomniane praktyki dotyczyły przede wszystkim
eutanazji okołoporodowej. Czynne dzieciobójstwo zostało poddane penalizacji dopiero w końcu IV
w. i wiązało się z wpływem chrześcijaństwa.

53. Wyjaśnij pojecie triady Kocha i jego znaczenie dla rozwoju wiedzy o etiopatogenezie
chorób zakaźnych.

Triada Kocha: Warunki (sformułowane 1883 przez R. Kocha), które muszą być spełnione, aby
drobnoustrój izolowany z organizmu chorego lub obumarłego mógł zostać uznany za przyczynę
choroby:

-zarazek powinien być stwierdzony w każdym przypadku danej choroby
-zarazek powinien dać się wyhodować na sztucznym podłożu
-chorobę można wywołać przez doświadczalne zakażenie hodowlą danego zarazka

Jego zasługi dla rozwoju wiedzy:
-odkrył: -laseczkę wąglika
- prądki gruźlicy
- przecinkowiec cholery

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

-wprowadził metody badań doświadczalnych (oprócz triady):
-barwienie drobnoustrojów
-wyjaławianie

−

pożywki

54.Ambroży Pare (1509-1590) - „ojciec” chirurgii francuskiej. Chirurg i kamerdyner
królewski, honorowy członek Bractwa św. Kosmy. W młodości brał udział w wielu wyprawach
wojennych.

- W czasie oblężenia Turynu zabrakło wrzącego oleju, którym wówczas zalewano rany, by lepiej się
goiły. Pare opatrzył rany roztworem olejku różanego, żółtek jaj i terpentyny, które jak okazało się
nazajutrz – goiły się lepiej, niż te wypalane olejem. Był to dowód na to, że rany postrzałowe nie
były zatrute.

-leczył złamania i zwichnięcia, rozpoznał jako pierwszy złamanie szyjki kości udowej,

- zajmował się urazami głowy i klatki piersiowej

-stosował się do aleksandryjskiej szkoły podwiązywania naczyń podczas amputacji, do czego
skonstruował specjalne kleszcze w kształcie kruczego dzioba

-wynalazł wiele narzędzi chirurgicznych, np. zakrzywiony nóż amputacyjny, stosował także protezy
i aparaty ortopedyczne

-przeprowadzał wiele operacji, m.in. przepuklin bez kastracji, usuwania kamieni pęcherzowych,
plastyczne twarzy i podniebienia, otwarcia stawów etc.

55. Wyjaśnij na czym polega kliniczne nauczanie medycyny i gdzie je po raz pierwszy
wprowadzono.

Kliniczne nauczanie medycyny polega na „leczeniu przy łóżku chorego”
Pierwszym lekarzem, który wprowadził kliniczne nauczanie medycyny był
Giambattista Montano (Giambattisa da Monte)

· Pochodził on ze szkoły w Padwie.
· Żył na przełomie XV i XVI wieku (1498-1552)
· Nie ograniczał się do klinicznych obserwacji chorych leżących w szpitalach, czy
domach, ale pokazywał studentom wszelkie objawy chorobowe.
Głosił on: „Źródło nauki lekarskiej tylko przy łóżku chorego”
· Zaczął nauczać przy łóżku chorego w Szpitalu Św. Franciszka – metoda ta początkowo
nie znalazła kontynuatorów, ale została ona później wprowadzona przez uczniów z Europy
(jego holenderscy uczniowie przenieśli je do siebie)
Rozpowszechniła się jako methodeus leidensis (od miasta Lejda w zachodniej Holandii)

56.Omów zasługi Williama Harvey’a dla rozwoju medycyny.

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

Obserwował ruchy przedsionków i komór u zwierząt żywych, u których obnażał serce. Tłumacząc
znaczenie i szczegóły tych ruchów zaczął wykonywać eksperymenty z zaciskaniem żył oraz tętnic.
Zaciskając u psa żyłę główną, zaobserwował, że obwodowy odcinek wypełnia się, natomiast
dośrodkowy zapada się. Po zwolnieniu ucisku, odcinek dośrodkowy napełniał się krwią, która
następnie odpływała do prawego przedsionka. To przekonało badacza ostatecznie, że krew w żyłach
płynie z obwodu do serca.

Harvey jako pierwszy zrozumiał i wytłumaczył rolę zastawek żylnych. Dokonał tego wykonując
pewne doświadczenie. Mianowicie przywiązywał kończynę górną, najlepiej mężczyzny
pracującego fizycznie o dobrze zaznaczonych żyłach, powyżej przegubu łokciowego. Wówczas
żyły na przedramieniu natychmiast nabrzmiewały i w kilku miejscach pojawiały się rozszerzenia,
którym odpowiadały zastawki żylne.

Po zaciśnięciu palcem zastawki B i przesunięciu placem wzdłuż żyły, wciąż ją przyciskając, do
punktu C, odcinek żyły BC pozostawał pusty, zastawka B nie puszczała bowiem krwi z odcinka
AB. Po podniesieniu palca odcinek BC
natychmiast wypełniał się krwią przez punkt C, gdzie co prawda jest zastawka, ale nie
uniemożliwia ona przepływu krwi z punktu D do B. W ten sposób Harvey wykazał, że kierunek
krwi w żyłach jest do obwodu serca. Wyjaśnił również rolę zastawek żylnych. Eksperyment ten
nazwany został doświadczeniem Harvey’a.

Na podstawie swoich badań William Harvey wyciągnął wiele kluczowych wniosków:

• prawa komora tłoczy krew do tętnicy płucnej i dopiero z płuc poprzez żyły płucne krew dostaje
sie do lewegoprzedsionka i dalej do lewej komory;
• komora lewa tłoczy krew do aorty i dalej do całego ciała, gdzie krew zbiera się najpierw w
drobnych żyłach potem w dużych i wpływa do prawego przedsionka i dalej do prawej komory.

Podsumowując wykazał, że krew w ustroju nieustannie krąży, a tłoczy ją serce.

Jego epokowa praca ukazała się w 1628 roku, pt. „Exercitatio anatomica de motu cordis et
sanguinis in animalibus”, a w XVII wieku była wydawane ponownie siedmiokrotnie po łacinie.
Wielu uczonych i lekarzy przyjęło ją bez zastrzeżeń, ale niektórzy odnosili się do niej sceptycznie.

Harvey spłodził jeszcze jedno dzieło – „Exercitationes de generotione animalium”, w którym
wypowiedział śmiały, jak na tamte czasy pogląd, wg którego wszelka istota żywa rodzi się z jaja,
dzięki czemu nastąpił wzrost zainteresowania embriologią.

57. Omów osiągnięcia Vesaliusza dla rozwoju anatomii w okresie odrodzenia
(Poprawiony i sprawdzony tekst za Wikipedią. W książce Brzeźińskiego jest na ten temat nawet
mniej.)
Andreas Vesalius (ur.1514 w Brukseli, zm. na Zakinthos, zm. 1564) – inaczej Wesaliusz,
flamandzki uczony, twórca nowożytnej anatomii. Urodził się w Brukseli, w rodzinie o tradycjach
naukowych. Już podczas studiów na uniwersytecie w Leuven przeprowadzał potajemnie sekcje
ludzkich zwłok. W wieku 18 lat wyjechał do Paryża, gdzie studiował pod kierunkiem Sylwiusza,
znakomicie opanował sekcje zwłok. Tytuł doktora medycyny otrzymał w 1537r., następnie nauczał
na uniwersytecie w Padwie. W 1543 napisał dzieło "Budowa ludzkiego ciała" (De humani corporis
fabrica; w skrócie często cytowane jako Fabrica) i zadedykował je Karolowi V. Było to pierwsze

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

wydane drukiem dzieło o anatomii człowieka. Jako pierwszy opisał w nim dokładnie budowę ciała
ludzkiego, popierając swe twierdzenia 300 drzeworytami. Poprawia tym samym ponad 200 błędów
Galerna i udowadnia, że Galen nie wykonał żadnych sekcji zwłok ludzkich. Jego odkrycia i nauka
nie znalazły uznania w oczach Kościoła. Punktem spornym stała się m.in. liczba żeber u mężczyzny
– wg nauki kościelnej powinna być z jednej strony mniejsza o jedno – jako że Ewa została
stworzona z żebra Adama. Gnębiony nieustannymi atakami i krytyką Kościoła, zrezygnował ze
stanowiska profesorskiego i został nadwornym lekarzem cesarza Karola V, a następnie Filipa II. W
1563r. wyruszył do Jerozolimy. W drodze powrotnej zginął tragicznie w katastrofie okrętu.
Wesaliusz, twórca współczesnej anatomii, jako pierwszy odważył się na dokładne zbadanie zwłok
ludzkich, przez co wykazał liczne błędy w dziełach Galena; błędy będące wynikiem
nieuzasadnionego, a bezwzględnego przenoszenia stosunków anatomicznych panujących u zwierząt
na organizację ciała ludzkiego. Wskutek tych poprawek i sprostowań popadł w spór ze swym
nauczycielem, Sylwiuszem, stanowczym zwolennikiem Galena, a także innymi 'badaczami'. Spór
ten przyczynił się do rozwoju anatomii porównawczej zwierząt. Fabrica Wesaliusza była bogato
ilustrowana przez niderlandzkiego artystę Jana van Calcar. Każdy drzeworyt zawierał zarówno
treści merytoryczne jak i metaforę.

58. Wymień nazwiska dwóch największych przedstawicieli anatomii patologicznej z XIX
w. i rozwiń pojęcia teorii komórkowej i humoralnej z tego okresu.

Nazwiska:

-HIPOKRATES – z nim wiąże się pojęcie PATOLOGII HUMORALEJ. W XIX w. uważano, że w
organizmie człowieka największą rolę odgrywają cztery podstawowe ciecze ( łac. humores-ciecze):
żółć, czarna żółć, śluz i krew. Ludzie wiedzieli, że krew znajduje się w żyłach, ale dokładniejszych
informacji o układzie krążenia nie posiadali. Natomiast byli w stanie stwierdzić, że po dużym
upuście
krwi człowiek lub zwierzę umiera – więc krew ma ogromne znaczenie. Śluz powstaje w mózgu –
wycieka przez nos w postaci kataru. Żółć powstaje w wątrobie. Czarna żółć – w śledzionie.

Gdy te cztery ciecze są w porządku(odp. proporcje), są odpowiednio zmieszane – człowiek jest
zdrowy. Gdy jednej lub drugiej jest za dużo – czł. jest chory. Te założenia to podstawy patologii
humoralnej Hipokratesa.

Nieprawidłowości w ilości cieczy mogą być spowodowane głw. klimatem, porami roku, wiekiem,
trybem życia, wodą, pożywieniem. Natura zwalcza chorobę poprzez gotowania -> PRZESILENIE
CHOROBY -> biegunka, wymioty, katar, kaszel, poty pozwalają usunąć nadmiar jakiejś cieczy i
organizm powraca do zdrowia.

- VIRCHOW – ustanawia pogląd, że „jedyną nosicielką życia jest komórka” (organizm jako twór
zbiorowy; komórki scala układ nerwowy i krwionośny; komórka powstaje tylko z innej komórki.
Komórka jest podstawą biologiczną procesów fizjologicznych i patologicznych, a soki są jedynie
wydzieliną komórek.)

-wprowadził pojęcie patologii komórkowej – komórka jako nosicielką choroby ( jest ona życiem,
ale
w zmienionych warunkach)

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

-był neowitalistą

Stworzył ( lub udoskonalił)naukę o:

- zapaleniu

- nowotworach

– zakrzepach, zatorach

- Przerzutach

-Gruźlicy

-Zwyrodnieniu tłuszczowym i skrobiowatym

-trychinach

59. Wymień 3 najważniejsze osiągnięcia rewolucji naukowo-technicznej epoki nowożytnej

(od XVIII w. ) i wpływ jednego z nich na rozwój medycyny.

1. W zakresie medycyny szeregu odkryć dokonał Louis Pasteur(1822-1895), który
zapoczątkował naukę o mikrobach-bakteriologię, co zrewolucjonizowało wiedzę medyczną i
farmakologię. L.Pasteur umożliwił produkcję szeregu szczepionek, skutecznie chroniących przed
wieloma chorobami o charakterze epidemicznym. 6 czerwca 1885 roku po raz pierwszy
zastosowano szczepionkę przeciw wściekliźnie. Lek został podany 9-letniemu Józefowi Meisterowi
pogryzionemu przez chorego na wściekliznę psa. Szczepionka uratowała życie chłopcu. Meister był
pierwszą osobą wyleczoną z wścieklizny. Obalił teorię samorództwa, udowodnił, że choroba
zakaźna wywoływana jest przez swoisty dla niej zarazek. Od wynalazków Pasteura niedługa droga
wiodła do odkrycia antybiotyków, które zwalczały mikroorganizmy będące źródłem chorób (m. in.
grypy).

2.8 listopada 1895 roku niemiecki naukowiec Wilhelm Röntgen rozpoczął obserwacje promieni
katodowych podczas eksperymentów z lampami próżniowymi. 28 grudnia 1895 roku opublikował
on wyniki swoich badań w czasopiśmie Würzburgskiego Towarzystwa Fizyczno-Medycznego. Było
to pierwsze publiczne ogłoszenie istnienia promieni rentgenowskich, dla których Röntgen
zaproponował nazwę promieni X, obowiązującą do chwili obecnej w większości krajów (m.in. w
krajach anglosaskich). Potem wielu naukowców zaczęło je określać jako promienie rentgena
(nazwa obowiązująca m.in. w Polsce i w Niemczech). Za odkrycie promieni X Röntgen otrzymał
pierwszą nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki w 1901 roku.Promieniowanie rentgenowskie jest
wykorzystywane do uzyskiwania zdjęć rentgenowskich, które pozwalają m.in. na diagnostykę
złamań kości i chorób płuc oraz do rentgenowskiej tomografii komputerowej. Odkrycie Roentgena
bylo podstawa, to zrewolucjonizowania sposobów diagnostyki, dzięki niemu pozniejsi lekarze
wkoncu mogli "zajrzeć w głąb człowieka, bez jego otwierania"

3.Jean Baptiste Lamarck - żyjący w latach 1744-1829, również zajmował się biologią i
zagadnieniem powstania oraz ewolucji gatunków. Sprzeciwił się koncepcji głoszącej niezmienność
gatunków. Jego ocena bardzo pozytywnie wpłynęła na dalsze losy teorii ewolucji. Badacz ten
dokonał klasyfikacji różnych gatunków bezkręgowców, którym nadał nazwy oraz sporządził do

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

nich dokładne opisy. Był przekonany, że gatunki cechują się wielką zmiennością, w
przeciwieństwie do wyraźnej jedności wszystkich organizmów żywych. Jego pogląd był więc
wcześniejszy niż teoria Darwina. Uznał bowiem, że proces ewolucji trwał bardzo długi okres czasu,
natomiast poczucie pewnej stabilizacji wynika z faktu, że przemiany w tym zakresie zachodzą
bardzo powoli. Lamarck uznał, że w ewolucji zwierząt rolę odgrywają cztery podstawowe zasady,
które jednocześnie ilustrują XVIII-wieczne przekonanie, iż gatunki zmierzają ku doskonałości. Jego
zdaniem można dostrzec związek pomiędzy znaczeniem danego organu i korzystaniem bądź nie
korzystaniem z tego organu. Do tych poglądów należy dodać także i ten, według którego zwierzęta
dziedziczą wszelkie strukturalne zmiany, które zachodzą w ich organizmach. Istotną rolę w
ewolucji Lamarck przypisywał pożądaniu.

60. Omów oświeceniową reformę nauczania na wydziałach medycznych Uniwersytetu
Krakowskiego i Uniwersytetu Wileńskiego.

W 1773 r. Uniwersytet Krakowski objęty został reformami Komisji Edukacji Narodowej – z

polecenia Hugona Kołłątaja reformę kształcenia medycznego opracował Andrzej Badurski
(podobnie jak van Svieten w Wiedniu). Nauka medycyny miała trwać 5 lat, z czego 3 lata to
przedmioty teoretyczne (biologia, fizyka, chemia, anatomia, filozofia, botanika w nowo założonym
ogrodzie botanicznym), a 2 – nauka praktyczna przez kontakt z pacjentem. Powstała pierwsza
klinika z 5 ufundowanymi łókami. Kontakt z pacjentem traktowano jako czas nabywania ważnych
umiejętności praktycznych, dzięki czemu czynności medyczne stawały się ściśle terapeutyczne,
pozbawione dodatkowej filozofii. Rafał Czerniakowski założył pierwszy teatr anatomiczny i
rozpoczął w nich sekcje, choć nie prowadził jeszcze anatomii patologicznej.

W Wilnie od 1781 r. funkcjonował wydział lekarski. Organizatorem kolegium medycznego

był Stefan Birsio, sprowadzony przez Radziwiłłów z Włoch do Nieświeża; wykonał on rónież
pierwszą operacją usunięcia wyrostka. Jan Józef Frank (syn Piotra Franka) zorganizował
szkolnictwo medyczne, opracował program kształcenia (w ramach którego studenci zajmowali się
ludnością miejską) oraz zasady etyki, współpracował z Wolfem w zakresie farmacji, założył
pierwszy szpital położniczy i objął położnice opieką lekarską, zakupił akademik w którym studenci
mogli mieszkać za darmo, wprowadził prace końcowe (tzw. doktorskie) dla studentów, przez co
zapoczątkował badania naukowe w postaci prac kazuistycznych (opis pojedynczego przypadku
hospitalizacji pacjenta).

61. Wymień trzy teorie tłumaczące powstawanie chorób jakie były znane od czasów
najdawniejszych i omów jedną z nich.

W każdym z starożytnych państw choroba była różnie ujmowana, ale pojęcia te wykazywały pewne
podobieństwa. Główni przedstawiciele kultur starożytnych mieli różne teorie na temat powstawania
chorób.
Najwcześniejszą i zarazem najważniejszą jest teoria humoralna patogenezy chorób Hipokratesa.
Hipokrates żył na przełomie V i VI w przed narodzinami Chrystusa i był greckim lekarzem.
Według jego teorii choroba nie była tylko cierpieniem, ale przede wszystkim zaburzeniem
czynności organizmu. Stanowiło to odejście od koncepcji mistyczno-religijnych w stronę kierunku
filozoficzno-przyrodniczego. Przyczyny choroby mogły być różne – zarówno wewnętrzne jak
i zewnętrzne. Najwazniejszą rolę podczas powstawania choroby odgrywały płyny ustrojowe –
humory : żółć, krew, śluz, czarna żółć. Bardzo ważnym pojęciem była tzw krazja – równowaga
tych płynów w organizmie. Natomiast dyskrazja stanowiła zaburzenie równowagi utożsamiane

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

z chorobą. Głównym celem lekarza było dążenie do ustalenia do jakiego doszło zaburzenia oraz
wspomaganie natury w procesie leczenia. Wg Hipokratesa podczas trwania choroby można było
wyróżnić:
okres wilgoci (nagormadzenie płynów)
1.okres zwarzenia (przesilenie choroby)
2.okres zdrowienia (wydalenie płynów)
3.Teoria ta była rozwijana przez następców Hipokratesa aż do XVII w.

Kolejną teorią była pneumatyczna teoria patogenezy chorób sformułowana przez Alkmeona z
Krotony, mówiąca o prapierwiastku, jakim jest powietrze, którego wieczny ruch staje sie przyczyną
przeciwieństw.
Trzecia teoria sformulowana przez Asklepiadesa – teoria patologii solidarnej – mówiła o atomach,
które mogą dostawać się do płuc, gdzie są rozkładane i trafiają do żołądka. Następnie tam są
trawione, a potem dostają się do krwi i wraz z nią do wszystkich narządów. Poglądy Asklepiadesa
dały początek szkole metodyków.

62.Omów uwarunkowania dynamicznego rozwój badań nad lekami w drugiej połowie XIX w.
i znaczenie syntezy niesterydowych środków przeciwzapalnych w farmakoterapii.

1.Wcześniej –
- Pierwszej połowie XIX wieku charakterystyczne wielkie odkrycia nowych i bardzo silnie
działających substancji wyizolowanych z roślin ,którym towarzyszył sceptycyzm i niewiara
lekarzy w skuteczność jakichkolwiek środków.
-choroba oparta na nadnaturalnych przesłankach , cały arsenał terapeutyczny pochodzenia
fantastyczno-mitycznego, oparty na przesądach i zabobonach .
-Ugruntowane przekonanie o braku jakiekolwiek wpływu na chorobę i jej leczenia ,
przekonanie że chorego może uleczyć z choroby sama jego natura (szkoła wiedeńska) –
doprowadzenie sceptycyzmu do nihilizmu terapeutycznego
-powrót do antycznego hipokratyzmu w postaci terapii ogólnej opartej tylko na środkach
pochodzenia roślinnego
TO WSZYSTKO UNIEMOŻLIWIAŁO ROZWINIĘCIE TERAPII LEKAMI
−

2. R . VIRCHOW -Człowiekiem który jako pierwszy próbował zwalczyć nihilizm terapeutyczny
i i rozwiązanie na pogląd jaki panował pośród lekarzy o nieskuteczności żadnych środków
terapeutycznych .Skierował uwagę lekarzy na terapię miejscową a nie ogólną
szczególne oparcie znalazła w FARMAKOLOGII EKSPERYMENTALNEJ

3. Twierdzenie ,że choroby są wywołane różnymi przyczynami zarówno zew jak i wew. stało się
jednym ze źródeł rewolucji w zakresie nauki o leku.

4. Rozpoczęcie świadomych badań i poznawanie zależności pomiędzy składem chemicznym
środków leczniczych a ich działaniem fizjologicznym. Karl Gustaw Mitscherlich (1805-1871)–
ustalił konieczność sprawdzania każdego środka na zwierzętach.

5. Opracowanie metody wprowadzenie leku za pomocą strzykawki- przełomowe wydarzenie w
1853 roku będące zasługą paryskiego ortopedy Charlesa Gabriela Pravaza.
- Dwa lata później wykorzystana przez klinicystę Alexandra Wooda'a który jako pierwszy
wykorzystał strzykawkę Pravaza- zwłaszcza środków z makowca- ropowszechnienie w Europie

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

iniekcji podskórnych

6.OGÓLNY ROZWÓJ WSZELKIEGO RODZAJU TERAPII
-ELEKTROTERAPIA -prąd wykorzystywany do celów terapeutycznych i leczniczych (połowa
XIXw ) - G.DuchennRozwój bakteriologi ,serologii immunologii oraz chemii.
-SEROTERAPIA (1892- Behring )
-CHEMIOTERAPIA, -Paweł Erlich na podstawie wykrytego tropizmu barwników do organizmów
żywych , otrzymał syntetyczne SALWARSAN -wł kretobójcza i lecznicza w kile . itp

7.ODKRYCIE ALKALOIDÓW I ROZWÓJ FITOCHEMII(!)

- F. Serturner – odkrywca morfiny jego dokonania zachęciły do dalszych badan surowców
roślinnych ,udoskonalenia metodyki badań
-Karl Meissner – odkrył weratryne w nasieniu kichawca , proponując nazwe ALKALOIDY
dla tego typu zwiąków

- Caventou i pellier – emetyna z korzenia wymiotnicy, strychninę , najważniejsze w 1820 r -
odkryli Chinine

8. PIERWSZA SYNTEZA ORGANICZNA I JEJ ZNACZENIE DLA POŹNIEJSZEJ
SYNTEZY LEKÓW .( !!!)
w 1828 roku pierwsze sztuczne otrzymanie substancji organicznej (Wohler – mocznik przez
odparowanie roztworu wodnego soli amonowej kwasu cyjanowego) obalił pogląd ,że nie jest
możliwe otrzymanie związków organicznych w wyniku procesów chemicznych zachodzących poza
żywym organizmem.
− w 1855 roku Natson otrzymał acetyloamine – czerwony barwnik( 1859 roku przez Verquin
fuksyna)
− w 1856 – Perkin chciał otrzymac chinine z aniliny ale otrzymał barwnik- moweina(zamiast
leku barwnik)
− ogólny rzut na synteze barwników, bo przynosiło to zyski
− w 1859 – Kolbe chcąc otrzymac barwnik otrzymał KWAS SALICYLOWY !!!- pierwszy
syntetyczny lek powstały na marginesie syntezy barwników co spowodowało:
-zrodziło nową gałąz przemysł farmaceutyczny
oprócz przyaptecznych laboratoriów w drugiej połowie XIX wieku bardziej skomplikowana
produkcja leku zajeły się wielkie wytwórnie

9.PIERWSZE ŚRODKI CHEMICZNE OTRZYMANE NA DRODZE SYNTEZY I ICH
WYKORZYSTANIE W LECZNICTWIE (!!znaczenie)

KWAS SALICYLOWY (jako pierwszy środek na drodze syntezy zastosowany w lecznictwie
niesterydowy przeciwzapalny )– w 1876 r ogłosił doświadczenia na podstawie wyciągu z kory
wierzbowej
przeciwko gorączce i bólom stawów
niezależnie również Herman Kolbe który opracował fabryczną metodę tego środka

CHININA- alkaloid czynny przeciwgorączkowy , w 1819 r przez Pelletier ,Caventou, szeroko
rozpowszechniona w leczeniu zimnicy , Koch wprowadził zasadę chinizacji zapobiegawczej
- pochodne chininolu o działaniu przeciwgorączkowy miały duze skutki uboczne

FENANCYTYNA –w 1887 przez Oskara Hinsberga, pierwszy syntetyczny środek

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

przeciwgorączkowy

ASPIRYNA -w 1899 r Artur Eichengrun zsyntetyzował znaczenie opisał Henryk Dreser

63. Omów podobieństwa i różnice w teoriach dotyczących zdrowia i choroby głoszonych przez
jatrofizyków i jatrochemików.

W odrodzeniu następuje zmiana perspektywy: Bóg-człowiek, wieczność-doczesność, natura.
Pojawia się zainteresowanie naukami przyrodniczymi. Powstają dwa nurty: jatrochemiczny oraz
jatrofizyczny.

Jatrochemicy:

Choroba- zjawisko naturalne

Organizm- składa się z siarki (jako substancji palnej, której nadmiar mógł powodować np.
gorączkę), rtęci – (mającej znaczenie np. w etiologii manii lub szaleństwo albo udarów) oraz soli,
której nadmiar dawał obrzęki (higroskopijność), a niedobór osłabienie mięśni i kości.

Siłą przewodnią zapewniająca prawidłowy przebieg procesów przemian tych trzech substancji
w organizmie miał być archeusz, którego sprawność działania decydowała o zdrowiu, a
wyczerpywanie się o chorobie, nawet śmierci.

Jatrofizycy:

Zdrowie oraz choroba jako prawidłowe bądź zaburzone procesy fizyczne.

Zdrowie- prawidłowa waga ciała

W patogenezie chorób istotną rolę odgrywała wymiana materii za pośrednictwem skóry.
Ważąc się w różnych okolicznościach człowiek traci na wadze wskutek niewidzialnego pocenia
się.

64: Na jakich podstawach opierała się medycyna starożytnej Mezopotamii i jak przebiegał
wówczas proces diagnozy

Medycyna starożytnej Mezopotamii opiera się na poglądach religijnych(medycyna

sakralna). Wierzyli, że człowiek został stworzony przez boga Marduka, który się nadal nimi
opiekuje(dlatego jest on bogiem zdrowia, a także zaklęć i egzorcyzmów). Wierzyli, że przyczyną
chorób jest najczęściej gniew bogów spowodowany obrazą bóstwa, przekroczeniem jakiś zakazów
lub niewypełnienie nakazów(mogło to być przestępstwo o charakterze moralnym, a nawet
nieczystość w znaczeniu fizycznym jak składanie ofiary brudnymi rękoma). Obrażony bóg
opuszczał takiego człowieka, a jego miejsce zajmował zły demon choroby. Wierzyli także, że
chorobę można nasłać na człowieka czarami. Choroba w medycynie babilońskiej jest obcym bytem,
który wstępuje w człowieka(ontologiczne pojmowanie choroby). Lekarze byli jednocześnie
kapłanami, a leczenie polegało na odprawianiu rytuałów i obrzędów wypędzających choroby.
Metody lecznicze były opisane na glinianych tabliczkach, jak np. tabliczka z Nippur pochodzącej z
ok 2000r p.n.e.

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

Proces diagnozy:

Lekarz musiał rozpoznać jaki bóg i dlaczego został urażony, i jaki zły duch wstąpił w człowieka. W
tym celu pytał chorego: Czy złożył bogom należyte ofiary? Czy obchodził uroczyście ich święta?
Czy nie przystępował do tego z brudnymi rękoma? Czy nie posługiwał się czarami by komuś
zaszkodzić? Itp. Jeśli się nie udało ustalić tożsamości bóstwa, to lekarz przeprowadzał wróżby
(mantyka) jak np. wróżenie ze snów (onejroskopia), czy z wątroby zwierząt (hepatoskopia).

2

65. Jakie kierunki w medycynie rozwinęły się w okresie odrodzenia i dlaczego.
Czynniki warunkujące przemiany w okresie Odrodzenia: przełamanie zasad scholastyki,
humanistyczne podejśćie do Świata , odkrycia geograficzne, wynalezienie druku, wynalezienie
termometru, mikroskopu, nowe środki lecznicze
W odrodzeniu następuje zmiana perspektywy: Bóg – człowiek, wieczność – doczesność. Pojawia
się zainteresowanie naukami przyrodniczymi – jak coś jest zbudowane, jak działa i zwrócenie się
ku doświadczeniu, jako sposobu poznawania świata. Powstały dwa nurty: jatrochemiczny i
jatrofizyczny, w ramach których tłumaczono zjawiska biologiczne związane z zyciem zdrowiem i
choroba.
Dla jatrochemików, których głównym przedstawicielem jest Paracelsus, choroba była zjawiskiem
naturalnym, a organizm składał się z siarki (jako substancji palnej, której nadmiar mógł powodować
np. gorączkę), rtęci – (mającej znaczenie np. w etiologii manii lub szaleństwo albo udarów oraz
soli, której nadmiar dawał obrzęki (higroskopijność), a niedobór – osłabienie mięśni i kości. Siłą
przewodnią zapewniająca prawidłowy przebieg procesów przemian tych trzech substancji w
organizmie miał być archeusz, którego spławność działania decydowała o zdrowiu, a
wyczerpywanie się o chorobie, nawet śmierci.
Dla jatrofizyków, kierunku myślenia medycznego nawiązującego do atomistycznych poglądów
patologii solidarnej było doszukiwanie się zdrowia i choroby w prawidłowych bądź zaburzonych
procesach fizycznych. Przedstawiciel tego kierunku - Santorio Santorio (1561-1636) - konstruował
różne urządzenia np. termometry (pomiar temperatury), wahadełka (do pomiaru tętna), wagi. Ważąc
się w różnych okolicznościach doszedł do wniosku, że człowiek traci na wadze wskutek
niewidzialnego pocenia się. Zdrowiem – według niego - miała być prawidłowa waga ciała, a w
patogenezie chorób istotną rolę odgrywała wymiana materii za pośrednictwem skóry.
Istotną rolę w pojmowaniu zdrowia i choroby odegrał Kartezjusz, który wprowadził dualizm duszy
i ciała i rozwinął postrzeganie ciała jako maszyny, instrumentu, zegara. Od tego czasu zaczęto
koncertować się na chorobie jako „zepsutej części”, zapoczątkowując redukcjonistyczne
pojmowanie zdrowia i choroby.
W okresie odrodzenia została sformułowana przez Girolamo Fracastoro (XVI w.) teoria o
przenoszeniu się „nasienia”- semin – jako przyczyny chorób epidemicznych. Fracastoro zajmował
się badaniem przyczyn chorób epidemicznych dał podwaliny pod współczesną epidemiologię. Jego
kluczowa praca pt. De contagionibus et
contagiosis morbis opisywała trzy drogi szerzenia się chorób epidemicznych. Choroba mogła być
przeniesiona w wyniku bezpośredniej styczności – per contactum (trąd, świerzb), drogą kontaktu
pośredniego przez przedmioty – per fomitem (pościel, odzież, naczynia) oraz na odległość przez
powietrze (dżuma, ospa). W czasie gnicia humorów drobne cząsteczki zarażające (seminaria)
rozchodzą się wskutek wyziewów i parowania i są roznoszone przez powietrze, wodę lub inne
środowisko. Gdy dostaną się do innego ciała rozchodzą się w nim i powodują gnicie jednego z 4

2

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

humorów (tego samego, który gnił w organizmie chorego - sympatia humorów) – tym tłumaczył
dlaczego choroby mają swoistość narządową.
Lekarze arabscy interesowali się zielarstwem i farmacją. Rhazes wprowadził lub opisał nowe
postaci leków, np. zagęszczone soki roślinne, pigułki powlekane klejem roślinnym dla
zamaskowania smaku i zapachu. Podał przepisy na syropy z cukru i miodu oraz na olejki lotne,
fermentację cukru i destylację alkoholu. Abulkassis w jednym ze swoich dzieł lekarskich umieścił
m.in. opis destylacji octu i wina, a także przepisy na przyrządzanie wyciągów na occie i wodzie
przez wygotowanie i odparowanie na słońcu oraz sposoby przygotowywania cukierków i różnych
powidełek leczniczych. Avicenna w swym dziele Canon Medicinae opisał dużą liczbę leków
złożonych wraz z ich nazwami, własnościami, podaniem ich działania na organizm oraz sposobami
zastępowania jednych środków drugimi. Dużą wagę przykładał do postaci leku, wprowadzając po
raz pierwszy złocenie i srebrzenie pigułek dla poprawienia ich wyglądu zewnętrznego. W okresie
odrodzenia Paracelsus rozwinął naukę o sygnaturze. Jego zdaniem Bóg dał na każdą chorobę
odpowiedni lek. Aby je rozpoznać dał też odpowiednie znaki zewnętrzne (sygnatury). I tak np.
liście nerkowate powinny leczyć nerki, sercowate choroby serca, szafran o barwie żółtej - żółtaczkę,
a makówki – bóle głowy. Surowiec leczniczy należało pozyskać z rośliny za pomocą przeróbki
chemicznej. Teoria ta zapoczątkowała badania fitochemiczn
Odkrycie Ameryki było dalszym krokiem w rozwoju zielarstwa. Poznano wiele nowych roślin oraz
surowców z nich pozyskiwanych. Hiszpański lekarz Nicolas Monardes z Sevilli opisał po raz
pierwszy surowce amerykańskie, jak np. balsam peruwiański. Francisco Hernandez z Toledo, lekarz
przyboczny Filipa II - króla Hiszpanii, opisał ponad 3 tys. roślin, w tym wiele leczniczych. Znani
zielarze polscy to Stefan z Falimirza (autor zielnika z 1534 r.), Hieronim Spiczyński (zielnik z 1542
i 1556), Marcin Siennik (1568 r.), Marcin z Urzędowa (1595), Szymon Syreniusz (1613), którzy
wnieśli duży wkład w rozwój ziołolecznictwa w okresie polskiego odrodzenia.
W okresie renesansu zaczęto ostro krytykować ideę szpitala – przytułku, gdyż stwierdzono ze wielu
przebywających w szpitalach traktuje to miejsce jako dom, a nie jako szpital. Stąd postanowiono, że
ludzi zdrowych ze szpitali należy przysposobić do pracy. W reformacji pojawił się pogląd ze szpital
ma służyć jedynie chorym i niedołężnym, tym którzy
naprawdę nie mogą zarobić na siebie. Potępiono żebractwo, bo nie przynosiło dochodów.
Zakładano więc szpitale świeckie. W świecie katolickim szpitale zaczęto dzielić na przytułki, były
także sale dla chorych.
Odrodzenie choć wiele wniosło do humanizmu, przemiany w umysłowości nie szły w parze z
czystością ciała. W XVI – XVII w. wierzono, iż woda przesącza się przez skórę, otwierają się w
skórze pory, a to czyni człowieka bezbronnym na choroby epidemiczne. Po umyciu noworodka
wycierano je suchą szmatką i posypywano talkiem, aby zakryć pory przez
które mogłaby wniknąć choroba. Ponoć Ludwik XIII, przyszły król Francji, miał pierwszy raz
umyte nogi, kiedy skończył 6 lat. Nie wszyscy jednak traktowali kąpiel jako zło. Z zamiłowania do
długotrwałych i częstych kąpieli słynęła polska królowa Barbara Radziwiłłówna.
Andreas Wesaliusz zapoczątkował rewolucję w ilustracjach anatomicznych i botanicznych,
anatomie zaczęto 'przerabiać' na nowo, poprawiając wiele błędów z wcześńiejszych pism.
Dokonano ważnych odkryć z zakresu anatomii i fizjologii: W. Harvey – twórca teorii o fizjologii
układy krążenia, rozwinięcie metod lecznictwa chirurgicznego.

66. WYMIEŃ DWÓCH WYBITNYCH PRZEDSTAWICIELI ROSYJSKIEJ
SZKOŁY FIZJOLOGII Z XIX W I OMÓW OSIĄGNIĘCIA JEDNEGO Z NICH .

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

Wielkie zasługi dla rozwoju fizjologii przyniosło dwóch wybitnych rosyjskich uczonych :
ojciec fizjologi ewolucyjnej – Iwan Michajłowicz Sieczenow oraz wielki uczony rosyjski i
radziecki , fizjolog – Iwan Pawłow

Iwan Sieczenow (1829-1905) – jeden z najwybitniejszych profesorów w Moskwie . Zasłużył się
przede wszystkim jako założyciel znakomitej i oryginalnej szkoły fizjologicznej.
Wychowawca grona wybitnych uczonych , propagator kierunku doświadczalnego w medycynie
oraz wybitny popularyzator nauki.
Zajmował się fizjologią układów nerwowego ,krążenia i oddychania oraz mięśni ,zmęczenia i
odpoczynku .
Oryginalnie badał gazy we krwi ,wpływ jonów na fizykochemiczne procesy żywych
organizmów ,zjawiska elektryczne i sumowanie pobudzeń w ośrodkowym układzie nerwowym,
hamowanie odruchów rdzeniowych przez pobudzanie ośrodków mózgowych . Uogólniając
wyniki swych badań twierdził ,że nie tylko niższe części ośrodkowego układu nerwowego ale i
mózg działa na zasadzie odruchów w ten sposób Sieczenow zapoczątkował FIZJOLOGICZNE
POJMOWANIE CZYNNOŚCI PSYCHICZNYCH
oraz wykazał ODRUCHOWY CHARAKTER CZYNNOŚCI MÓZGU głównie w swoim
największym dziele pt. Odruchy mózgu .
Nauczał on ,że psychika ludzka jest wytworem materialnego organu działalności psychicznej tj.
mózgu którego funkcje są uwarunkowane oddziaływaniem środowiska zewnętrznego na organy
zmysłowe. Według jego poglądu myśl również jest odruchem w którym brak jest tylko ostatniego
ogniwa w postaci organu wykonawczego.

Iwan Pawłow – spadkobierca dorobku naukowego Sieczenowa i postępowych tradycji
rosyjskiej filozofii materialistycznej i przyrodoznawstwa. (jedna z najwybitniejszych postaci
przyrodoznawstwa na świecie)
Skończył uniwersytet oraz Akademie Medyko- Chirurgiczną w Petersburgu.
W 1890 r został profesorem farmakologii w Akademii Wojskowej , w której po pięciu latach
mianowali go profesorem fizjologii.
W 1924 r za czasów władzy radzieckiej utworzono bogato wyposażony Instytut
Fizjologiczny ,ktory stał się ośrodkiem rozwoju nauki Pawłowa o wyższej czynności nerwowej.

Początkowo Iwan Pawłow zajmował się fizjologią układu krążenia i wykazał na sercu istnienie
specjalnych nerwów regulujących pracę mięśnia sercowego oraz stworzył naukę o troficznej funkcji
układu nerwowego.
W dalszych badaniach wykazał ,że zasada regulacji nerwowej rozciąga się na funkcjonowanie
wszystkich układów organizmu.
Równocześnie Pawłow prowadził badania nad fizjologią trawienia co przyniosło mu światowy
rozgłos i nagrodę Nobla w 1904 r.
Odkrycie regulacji nerwowej skłoniło Pawłowa do zainteresowania się czynnością mózgu.
Bezpośrednim bodźcem były obserwacje tzw. PSYCHICZNEGO WYDZIELANIA się ŚLINY U
ZWIERZĄT NA WIDOK I ZAPACH JEDZENIA BĄDŹ INNYCH BODŹCÓW ZWIĄZANYCH
Z ICH PRZYJĘCIEM. - odkrycie odruchów warunkowych i bezwarunkowych.

W dalszych badaniach nad wyjaśnieniem mechanizmu czynności nerwowych Pawłow stworzył

naukę o dwóch SYSTEMACH SYGNALIZACYJNYCH :
− wspólnym dla człowieka i zwierzęcia
− właściwym tylko dla człowieka

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

Drugi układ sygnalizacyjny pozostający w nierozerwalnej więzi z pierwszym łączy człowieka z
myśleniem i mową ,urzeczywistnia abstrakcyjne myślenie.

W medycynie oprócz wszechstronnych zagadnień fizjologicznych Pawłowa interesowały również
problemy patologii doświadczalnej farmakologii, medycyny klinicznej oraz terapii. Był zdania ,że
głęboko rozumiana fizjologią i medycyna nie dadzą się rozdzielić i że ogromną pomocą dla
lekarza może być fizjologia tylko pod ścisłym warunkiem nieustannego sprawdzania danych
fizjologicznych z obserwacją kliniczną

Stworzona przez Pawłowa nauka o wyższych czynnościach nerwowych -jest jedna z
przyrodniczych podstaw materializmu dialektycznego ma olbrzymie znaczenie dla medycyny i nie
tylko. Wpłynęła ona na światopogląd udowadniając ,że to co w człowieku
niematerialnie- duchowe , pochodzenia boskiego jest normalna fizjologiczna funkcja mózgu ,
która może być badana za pomocą materialnych metod naukowych. Opracowanie nowych
zasad badania czynności organizmu w ścisłym związku z jego otoczeniem stworzyło nowe
materialistyczne podstawy dla rozwoju psychologii .

67. Wymień dwóch wybitnych przedstawicieli niemieckiej szkoły fizjologii z XIX w. i
omów osiągnięcia jednego z nich.

Johannes Müller oraz Rudolf Virchow

Osiągnięcia Rudolfa Virchowa:
1. Udoskonalił mikroskop, dzięki czemu mógł widzieć zjawiska przyrody “300 razy bliżej”
2. Odkrył białaczkę
3. Ustanowił pogląd: „jedyną nosicielką życia jest komórka” (organizm jako twór zbiorowy;
komórki
scala układ nerwowy i krwionośny; komórka powstaje tylko z innej komórki)
4. Wprowadził pojęcie patologii komórkowej – komórka jako nosicielka choroby
5. Stworzył ( lub udoskonalił)naukę o:
- zapaleniu
- nowotworach
-zakrzepach, zatorach
-przerzutach
-gruźlicy
-zwyrodnieniu tłuszczowym i skrobiowatym
-trychinach

68. Wymień kto i jakie środki znieczulenia ogólnego wprowadził w XIX w. i ich
znaczenie dla rozwoju chirurgii.

UWAGA: niektóre opisane tutaj środki były odkryte w XVIII wieku albo wcześniej, ale
wprowadzone do użytku dopiero w XIX, także nie zrażać się datą odkrycia.

Znieczulenie na początku XIX w.

wino, opium, osłabianie wrażliwości przez miejscowy ucisk, operacje na niedokrwionej kończynie,
okładanie lodem (wykrwawienie prowadziło do utraty przytomności, czyli pozwalało dokończyć
zabieg), obecność pomocników
używających siły fizycznej wobec pacjenta

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

PIERWSZY ŚRODEK ZNIECZULAJĄCY

Stany Zjednoczone, już ok. 1771 r. wyosobniony przez Josepha Priestleya PODTLENEK AZOTU;
stosowany był jednak przez nielicznych w Ameryce, zaś w Europie wcale.

DRUGI ŚRODEK ZNIECZULAJĄCY:

ETER – odkryty już w XVI w. przez Valeriusa Cordusa i nazwany „olejem witriolowym”, uległ
jednakże
zapomnieniu;
Później ponownie odkrył go aptekarz londyński Frobenius (1790) i on nazwał go eterem;
16.10.1846 r. – przełomowy dzień
Wtedy to dentysta w Bostonie William Morton przeprowadził udaną narkozę eterową do operacji
guza szyi; Później okazało się, że przed nimi w 1842 r. eteru siarczanowego jako środka
znieczulającego użył Crawford W. Long (chirurg ze stanu Georgia)

Od 1846 r. zaczęto stosować eter w Europie.
1847 r. Ludwik Bierkowski zastosował po raz pierwszy w Polsce (w Krakowie) narkozę eterową

TRZECI ŚRODEK ZNIECZULAJĄCY

CHLOROFORM – odkryty przez J. Liebiga (chemika niemieckiego) i lekarza francuskiego Eugene
Soubeirana (prawie równocześnie w 1831 r.), zastosowany po raz pierwszy przez chirurga
Simpsona
• sprzeciw władz kościoła anglikańskiego – „w bólach rodzić będziesz” – Biblia; dopiero gdy
królowa angielska Wiktoria poddała się znieczuleniu i obdarzyła tytułem lordowskim Simpsona
przełamali się

CZWARTY ŚRODEK ZNIECZULAJĄCY

Po odkryciu toksyczności chloroformu
CHLOREK ETYLU wprowadzony przez: Jacksona, Mortona i Heyfeldera (krótkie znieczulenia
wziewne i zamrażanie miejscowe)

PIĄTY ŚRODEK ZNIECZULAJĄCY

Cyprien Ore (francuski chirurg) zastosował po raz pierwszy narkozę dożylną za pomocą
WODZIANU CHLORALU, który później przyjął się jako środek znieczulający doodbytniczy,
szczególnie u dzieci

ZNACZENIE:

- rozwój chirurgii oraz zwiększenie ilości udanych operacji dzięki:
- znieczuleniu pacjenta
- wydłużenia czasu operacji
- możliwości głębszej analizy uszkodzonych struktur oraz narządów sąsiadujących
- rozwój anestezjologii dzięki licznym próbom stosowania różnych związków usypiających,
różnymi drogami, od
drogi wziewnej, przez drogę doodbytniczą aż do dożylnych środków

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

69. Podaj nazwiska trzech największych higienistów XIX w. i omów osiągnięcia jednego z
nich.

Johann Peter Frank (1745-1821) – dzieło System ogólnej policji medycznej, XVIII/XIX w.
Zawierało wskazania higieniczne dotyczące nie tylko zdrowia indywidualnego, ale także i przede
wszystkim zdrowia całej ludności w państwie. Duża rola podczas dokonującej się rewolucji
przemysłowej. Człowiek, żyjący na łonie natury cieszył się większym zdrowiem, mógł być
zadowolony z życia i swobody. Życie wielkich skupiskach miejskich uczyniło ludzi bardziej
skłonnymi do chorowania i odczuwania braku szczęścia.

Edwin Chadwick (1800-1894) , prawnik, higienista angielski, zapoczątkował prace sanitarno-
statystyczne, które kontynuował Wiliam Farr (1807-1883), lekarz, higienista, dzięki któremu
rozwinęły się badania statystyczne w zakresie sanitarnym. Dzieło Vital statistic.

Southwood Smith (1788- 1861) – lekarz ang., prace dotyczące epidemii cholery i żółtaczki
przyczyniły się do wydania odpowiednich zarządzeń sanitarni-epidemiologicznych. Troszczył się o
młodzież zatrudnioną w manufakturach, jeden z założycieli towarzystw mających na celu poprawę
stanu higienicznego miast i osiedli: „Towarzystwo Uzdrowienia Miast”, „Stowarzyszenie
Ulepszania Osiedli Robotniczych”. Autor Filozofii zdrowia.

John Snow (1813-1858) – dowiódł, że cholera rozszerza się wskutek pobierania wody ze studni
miejskich, więc domagał się ich zamknięcia.

!!!John Simon (1816-1904) – najbardziej znakomity pionier naukowej higieny społecznej.
Kierownik miejskiego urzędu zdrowia w Londynie. Złożył sprawozdanie o fatalnych warunkach
mieszkaniowych i higieniczno-sanitarnych oraz o bardzo złym stanie urządzeń wodno-
kanalizacyjnych, co było powodem szerzenia się chorób. Propagował i otwierał laboratoria badań
sanitarno-higieniczych, które odegrały poważna rolę w okresie epidemii chorób zakaźnych.

Michael Levy (1809-1872) – napisał francuski podręcznik, w którym utrzymywał, że zasady
higieny to najlepszy środek profilaktyczny i leczniczy (zbliżone poglądy miał niemiecki Friedrich
Oesterlen 1812-1877).

Max Pettenkofer, chemik, higiena jako kierunek badań doświadczalnych. 1852 – prof. higieny w
Monachium, tam też w 1878 otrzymał własny instytut badawczy. Podręcznik higieny i chorób
zawodowych.

Karol Lehmann (1812-1863) – prof. Chemii lekarskiej w Lipsku.

POLSKA
Jakub Szymkiewicz (1775-1818) – Nauka o chorobach dzieci. Wiadomości szubrawskie o
problemach społecznych i tematyce przeciwalkoholowej. Dzieło o pijaństwie. Fundował stypendia
młodzieżowe.

Odo Bujwid (1857-1942) ur. Wilnie, wybitny lekarz, bakteriolog, studia w pracowni Kocha w
Berlinie Instytucie Pasteura w Paryżu. Założył w Warszawie, drugi w Europie zakład szczepień
przeciwko wściekliźnie. Założył Zakład Badania Środków Żywności i zakłady produkcji surowic

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

leczniczych w Krakowi i Warszawie. 1893 – objął katedrę higieny i bakteriologii w Krakowie.

Ludwik Hirszfeld - mikrobiolog, immunolog i serolog, który stworzył podstawy nauki o grupach
krwi, odkrył dziedziczenie zróżnicowania grupowego krwi oraz wprowadził oznaczenie grup krwi:
A, B, AB i O, wprowadził w Polsce oznaczanie czynnika Rh, opracował metodę ratowania
niemowląt zagrożonych konfliktem serologicznym oraz odkrył pałeczkę duru rzekomego.

Rudolf Weigl (1883-1957)– zoolog i bakteriolog, kierował walką z tyfusem, zidentyfikował zarazki
duru plamistego i opracował pierwszą skuteczną szczepionkę przeciw tej chorobie.

Kazimierz Karaffa-Korbuta, Witold Gadzikiewicz, Witold Chodźko.

70. Omów okoliczności zapoczątkowania uniwersyteckiego nauczania medycyny w Łodzi w
1945r. i następstwa reformy szkolnictwa medycznego na przełomie 1949/1950 dla
kształtowania się zawodu lekarskiego w powojennej Polsce.

Idea powstania wyższego szkolnictwa medycznego w Łodzi sięga dwudziestolecia
międzywojennego. Wtedy to łódzkie środowisko lekarskie zaczęło czynić zdecydowane starania o
założenie wyższej szkoły lekarskiej. Zrealizowanie owego przedsięwzięcia było naturalną potrzebą
miasta, które w połowie lat 30. XX wieku jako ponad 600-tysięczna metropolia nie posiadało
uniwersytetu, na którym kształcono by kadry medyczne. Istniał ówcześnie jedynie oddział łódzki
warszawskiej Wolnej Wszechnicy Polskiej i Wyższe Seminarium Duchowne. Działalność kliniczną
wyższej uczelni medycznej można było oprzeć na specjalistycznej bazie medycznej tworzonej
przez medyków, zrzeszonych w Łódzkim Towarzystwie Lekarskim, powstałym w 1886 roku i
oddziale łódzkim Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego, założonym w 1901 roku.
Konsekwencją powyższych działań podejmowanych nieprzerwanie od połowy XIX stulecia było
stworzenie instytucji profilaktycznych, takich jak ochronki, sanatoria, Kropla Mleka, sierocińce,
izby porodowe oraz diagnostyczno-leczniczych, czyli szpitali i przychodni. W dwudziestoleciu
międzywojennym powstały kolejne zakłady, między innymi najnowocześniejszy w kraju 635-
łóżkowy Szpital Kasy Chorych, obecnie Uniwersytecki Szpital Kliniczny Nr 1 im. Norberta
Barlickiego oraz 400-łóżkowy Okręgowy Szpital Wojskowy, obecnie Uniwersytecki Szpital
Kliniczny im. Wojskowej Akademii Medycznej. Niestety problemy finansowe Państwa Polskiego
okresu międzywojnia spowodowały odciągnięcie w czasie owego przedsięwzięcia. Wysunięto
zatem postulat powołania uczelni medycznej utrzymywanej ze składek społeczeństwa, samorządu
miejskiego oraz dotacji Ministerstwa Opieki Społecznej. Gorącym zwolennikiem tej koncepcji był
znany łódzki lekarz prof. Wincenty Tomaszewicz. Z jego inicjatywy 10 grudnia 1938 roku
powołano stowarzyszenie o nazwie Organizacja Wyższej Uczelni Lekarskiej, której przewodniczył
łódzki biskup dr Kazimierz Tomczak. I to z jego inicjatywy podjęto decyzję o niezwłocznej
budowie łódzkiej Alma Mater. Dzięki staraniom owego stowarzyszenia w budżecie Ministerstwa
Opieki Społecznej zagwarantowano na ten cel 2 miliony złotych. Kształcenie kadr medycznych
miało się odbywać w strukturach wydziału lekarskiego, będącego filią Uniwersytetu Poznańskiego.
Jesienią 1940 roku zaplanowano pierwszą uroczystą immatrykulację. Niestety powyższe działania
nie zostały sfinalizowane ze względu na wybuch II wojny światowej.
Już w czasie okupacji niemieckiej, łódzcy przedstawiciele Delegatury Rządu Londyńskiego na Kraj
powołali Konspiracyjną Komisję do Spraw Organizacji Uniwersytetu, która prowadziła prace
przygotowawcze mające na celu zorganizowanie wydziałów medycznych na tworzonym
Uniwersytecie Łódzkim. Zostały one wznowione zaraz po wyzwoleniu Łodzi w styczniu 1945
roku, przez Tymczasowy Dziekanat Wydziału Lekarskiego.
W ich rezultacie, 27 sierpnia 1945 r. Minister Oświaty zatwierdził powołanie Wydziału
Lekarskiego, Wydziału Stomatologicznego oraz Wydziału Farmaceutycznego w strukturze

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

Uniwersytetu Łódzkiego - utworzonego w maju 1945 roku. W lutym 1949 r. połączono Wydział
Lekarski oraz Wydział Stomatologiczny w Wydział Lekarski z Oddziałem Stomatologicznym.
Łódzka Akademia Medyczna, jako autonomiczna uczelnia kształcąca lekarzy, stomatologów i
farmaceutów powstała 1 stycznia 1950 roku - na podstawie Uchwały Rady Ministrów - po
wyodrębnieniu z Uniwersytetu Łódzkiego wydziałów medycznych.

Jej pierwszym rektorem został prof. dr Emil Paluch. Rok akademicki rozpoczęło 1942 studentów, a
zajęcia odbywały się w 46 katedrach.

http://www.umed.lodz.pl/pl/index1.php?dir=inf&mn=historia

Medycyny nauczano w oparciu o przedwojenne wzorce i przepisy prawne z lat: 1920, 1928 i 1931,
łącząc nauki przyrodnicze z naukami społecznymi. Dbano o zachowanie etosu mistrza i wzorce
uniwersyteckie, sięgające wieków średnich. Medyczne nauczanie uniwersyteckie wyróżniała
między innymi interdyscyplinarność. Dotyczyło to szczególnie nauk podstawowych: chemii,
biologii, fizyki oraz społecznych: psychologii i filozofii, w ramach których funkcje wykładowców
pełniły osoby spoza wydziałów medycznych. Na wydziale lekarskim studia trwały 5 lat, na
stomatologicznym i farmaceutycznym 4 lata. Proweniencja profesorów znalazła odbicie w pracy
poszczególnych jednostek organizacyjnych. To zjawisko najsilniej występowało na wydziale
farmaceutycznym, który nawiązywał do tradycji Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Oprócz
działalności dydaktycznej, profilaktyczno-diagnostycznej i leczniczej komórki wydziałów
medycznych prowadziły intensywne badania naukowe. W latach 1945-1950 uczeni wydziałów
medycznych UŁ opublikowali 1571 prac naukowych. Obroniono 49 prac doktorskich. Łódzki
Ośrodek Medyczny, obok Krakowa, należał do najważniejszych tego typu w kraju po drugiej
wojnie światowej.
Po wojnie chciano utrzymać polski model zintegrowanego uniwersytetu z wydziałem medycznym
w swej strukturze. Nastąpił jednak czas brutalnej stalinizacji kraju, która odbiła swoje piętno na
polskiej nauce oraz funkcjonowaniu uczelni. Skrajnym wyrazem przemian ustrojowych było
wyłączenie ze struktur uniwersyteckich wydziałów medycznych, a następnie w oparciu o nie
powołanie Akademii Medycznych, którym powierzono nowe zadania, wynikające z ducha epoki w
obrębie socjalistycznego Państwa Polskiego, podległego dominacji sowieckiej. Ten stan rzeczy
dotyczył także Łódzkiego Ośrodka Naukowego.
W chwili obecnej lekarze mogą specjalizować się w 40 specjalnościach podstawowych oraz 28
specjalnościach szczegółowych (po uzyskaniu jednej z odpowiednich – tzn. określonych
rozporządzeniem Ministra Zdrowia – specjalizacji podstawowych).
Dwustopniowy system specjalizacji w Polsce wprowadzono po II wojnie światowej ze względu na
ogromny niedobór kadry lekarskiej i konieczność skróconego szkolenia specjalistów oraz chęć jak
najszybszego "poprawienia" danych statystycznych dotyczących liczby specjalistów (w
statystykach podawano łączną liczbę specjalistów bez informacji o stopniu). W tym ostatnim
aspekcie Polska wzorowała się na ZSRR, gdzie istniały nawet 3 stopnie specjalizacji. W systemie
dwustopniowym przeważnie stosowano zasadę trzyletniej specjalizacji I stopnia i dwuletniej II
stopnia.
Dość szybko system dwustopniowy uległ wynaturzeniom, które trwały aż do jego zniesienia:

· zmniejszał się odsetek specjalistów I stopnia rozpoczynających specjalizację II stopnia —
w najmniejszym stopniu proces ten dotyczył mało popularnych specjalności, jak np. medycyna
sądowa, mikrobiologia, patomorfologia (tam był największy niedobór specjalistów) oraz
lekarzy zatrudnionych w ośrodkach związanych z uczelniami medycznymi (tam konieczność
zdobycia II stopnia wiązała się z warunkami zatrudnienia); w pozostałych sytuacjach II stopień
zaczynali przede wszystkim ci, którzy chcieli ubiegać się o ordynaturę i mieli szansę jej

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

uzyskania. Przyczyny nierozpoczynania II stopnia, to przeważnie:

· działania przełożonych (w prowincjonalnych szpitalach często ordynatorzy w obawie
przed "konkurencją" utrudniali rozwój zawodowy innym lekarzom ze swego oddziału);

 brak wyraźnych korzyści ze zdobycia II stopnia, jeśli ktoś nie chciał się starać o

ordynaturę, ponieważ zarówno specjalista I, jak i II stopnia mógł otworzyć gabinet
prywatny.

 coraz częściej wydłużał się okres szkolenia specjalizacyjnego (szczególnie w II stopniu)

nawet do kilkunastu i 20 lat;

 zmniejszał się odsetek osób rozpoczynających specjalizacje szczegółowe.

71. Omów zasługi Rudolfa Weigla dla medycyny polskiej.

Rudolf Weigl – polski biolog, profesor biologii ogólnej Uniwersytetu Jana Kazimierza.

-wskazał nową drogę sztucznego zakażenia (niefizjologiczną), nowy obiekt (stawonogi) i nowy
sposób zakażenia (doodbytniczo, do jam ciała lub do układu chłonnego)

· - osiągnięcia Weigla w zakresie nauki o riketsjach i o durze plamistym były podstawą do

czterokrotnego wysunięcia jego kandydatury do nagrody Nobla
-jego najważniejszym osiągnięciem było wynalezienie szczepionki przeciw tyfusowi plamistemu
(pierwszej na świecie), którą zaczął produkować od 1930 r., a która została uznana wkrótce na
całym świecie. Był prekursorem zastosowania owadów, głównie wszy odzieżowej jako zwierzęcia
laboratoryjnego do hodowli zarazka tyfusu.

-Skomplikowany system dojelitowego zakażania wszy ograniczał ilość uzyskiwanej szczepionki,
jednak wszystkie dokonywane próby na świecie uzyskiwania jej w inny sposób nie dawały
rezultatów.

72. Omów przyczyny intensywnego rozwoju stowarzyszeń lekarskich i czasopiśmiennictwa
lekarskiego w II Rzeczypospolitej
II Rzeczpospolita istniała od odzyskania niepodległości przez Polskę (11 listopada 1918 r.) i
przekazania przez Radę Regencyjną pełni władzy cywilnej i wojskowej w Królestwie Polskim
Józefowi Piłsudskiemu 14 listopada 1918 r. Za jej koniec prawnomiędzynarodowy uznaje się 5
lipca 1945, gdy w konsekwencji ustaleń konferencji jałtańskiej Rząd RP na uchodźstwie utracił
uznanie Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych, a w konsekwencji pozostałych państw
tworzonej wówczas Organizacji Narodów Zjednoczonych. Oznaczało to przejęcie majątku i
reprezentacji Polski przez Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej w Warszawie. Prezydent RP i
Rząd RP na uchodźstwie utracił w konsekwencji status podmiotu prawa międzynarodowego, choć
kontynuował swą działalność do pierwszych wolnych wyborów w Polsce. Ryszard Kaczorowski,
ostatni prezydent desygnowany w trybie konstytucji kwietniowej przekazał insygnia suwerenności
Rzeczypospolitej pierwszemu wybranemu demokratycznie Prezydentowi Rzeczypospolitej –
Lechowi Wałęsie.
Państwo polskie po długotrwałej niewoli odziedziczyło katastrofalny stan oświaty. Duże
spustoszenie w mentalności poczyniła też prowadzona dotąd przez zaborców polityka
wynaradawiania narodu polskiego.
Po odzyskaniu niepodległości Polska zamierzała odbudować jak najszybciej swoją państwowość.
Jej istotnymi elementami stały się: nauka, kultura, a także oświata.
Zadania lekarzy pracujących w poszczególnych zaborach obejmowały, obok leczenia, działalność

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

społeczną, organizacyjną i patriotyczno-narodową. Stąd na wszystkich ziemiach wykształcił się typ
„lekarza społecznika i humanisty". (większość lekarzy nie myślała o badaniach, eksperymentach,
rozwoju nauk medycznych, skupieni byli na doraźnej pomocy współobywatelom)

Po odzyskaniu niepodległości w roku 1918 stanęło przed nimi ogromne zadanie odbudowy polskiej
medycyny, zabezpieczenie zdrowia ludności i stworzenia nowych uczelni lekarskich, stąd
intensywny rozwój lekarskich stowarzyszeń i czasopiśmiennictwa. Chciano jak najszybciej odrobić
stracony czas 123 letniej niewoli.

Katedry starały się za pośrednictwem nauczania wpajać najlepsze ideały lekarskie i humanistyczne.
Zaowocowało to ofiarną, wszechstronną pracą lekarzy polskich w czasie drugiej wojny światowej,
kiedy towarzyszyli oni narodowi w doli i niedoli, w kraju i za granicą, w konspiracji, w obozach,
łagrach i na frontach, na obszarze całego niemal teatru drugiej wojny światowej.
Okres wojenny również przyczynił się do rozwoju. Wojna totalna i włączenie się do walk cywilów
przynosiło wielu nowych pacjentów (rany, zatrucia, choroby związane z wycieńczeniem, epidemie.)
Niosło to za sobą, również w Polsce, wzmożoną pracę nad poprawą sposobów leczenia.

W czasie okupacji istniało tajne nauczanie, szczególnie w Warszawie. Istniała potrzeba kształcenia
specjalistów (wielu lekarzy ginęło na froncie, profesorowie i inteligencja społeczna stali się
ofiarami eksterminacji, częstych wywozów i masowych mordów).

Przedstawiciele:

· Ludwik Hirszfeld - mikrobiolog, immunolog i serolog, który stworzył podstawy nauki o
grupach krwi, odkrył dziedziczenie zróżnicowania grupowego krwi oraz wprowadził oznaczenie
grup krwi: A, B, AB i O, wprowadził w Polsce oznaczanie czynnika Rh, opracował metodę
ratowania niemowląt zagrożonych konfliktem serologicznym oraz odkrył pałeczkę duru
rzekomego.
· Rudolf Weigl – zoolog i bakteriolog, kierował walką z tyfusem, zidentyfikował zarazki
duru plamistego i opracował pierwszą skuteczną szczepionkę przeciw tej chorobie.

73. Omów pojęcie choroby społecznej oraz wymień najważniejsze odkrycia dotyczące
gruźlicy jako jednej z nich.

· Powszechnie za chorobę społeczną uważa się taką chorobę, której występowanie i szerzenie

się znajduje sprzyjające czynniki w danych warunkach społecznych, która jest masowa i skutki
jej mają szerokie konsekwencje oraz zasięg. Wymagają długiej regularnej opieki lekarskiej, są
trudno wyleczalne, stanowią problem dla całego społeczeństwa. Do chorób społecznych należą
np. alkoholizm, cukrzyca czy gruźlica.

· Gruźlica znana była od starożytności, W czasach nowożytnych jej występowanie nasiliło się

w XVIII wieku. Zwiększenie wskaźników zachorowalności i umieralności z powodu gruźlicy
był następstwem wyparcia z Europy dżumy, której ofiarami stawali się przede wszystkim ludzie
słabi i chorzy. W tej sytuacji wśród chorób zakaźnych związanych z dużą zapadalnością i
śmiertelnością dominującą rolę zaczęła odgrywać gruźlica płuc. Choroba wiązała się
przyczynowo z warunkami mieszkaniowymi, trybem życia, stanem odżywienia i warunkami
pracy, czyli z całokształtem zależności środowiskowo- społecznych pacjentów . Jej ewidentny
triumf epidemiologiczny nie uszedł uwadze ludzi pióra – lekarzy i artystów, którzy na stronach
swoich dzieł dali wyraz zainteresowaniu obserwowanym zjawiskiem.

·

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

· Odkrywcą

prątka gruźlicy

wywołującego gruźlicę jest niemiecki uczony

Robert Koch

,

który wyniki swoich badań opublikował

24 marca

1882

roku. W nazewnictwie polskim

wspomniany drobnoustrój jest często nazywany na cześć tego bakteriologa prątkiem Kocha.

· Postęp nauk medycznych, który dokonał się przez następne 100 lat dawał nadzieję na

całkowite opanowanie tej choroby, która od XVII wieku dziesiątkowała mieszkańców Europy.
Na postęp ten składały się wydarzenia z

1921

, gdy po raz pierwszy użyto u ludzi szczepionki

przeciwgruźliczej (BCG) oraz z

1946

, kiedy wprowadzono do leczenia gruźlicy,

streptomycynę

i

PAS

- pierwsze skuteczne leki na tę chorobę

· Jednak od lat 80. XX wieku gruźlica ponownie stała się poważnym problem zdrowotnym w

wielu krajach. W

1993

Światowa Organizacja Zdrowia

(WHO) uznała gruźlicę za chorobę

stanowiącą globalne zagrożenie zdrowotne.

·

74. Wyjaśnij pojęcie chorób endemicznych, epidemicznych i pandemicznych oraz podaj
przykłady takich chorób z uwzględnieniem epoki w której najczęściej występowały.

Choroby endemiczne - choroby utrzymujące się przez długi czas wśród ludności na
określonym obszarze. Należą do nich zarówno choroby zakaźne np. cholera (od 1816 r. do
wczesnych lat 60-tych.), jak również choroby niezakaźne (np. awitaminoza).

·

choroby epidemiczne choroby, które pojawiają się na określonym obszarze w większym niż
przeciętnie nasileniu. Należą do nich przede wszystkim choroby zakaźne.

1347

-

1352

–

epidemia

dżumy

w Europie (tzw. "

Czarna śmierć

") zabija 1/3 ludności Kontynentu

·
· Pandemia–

epidemia

choroby zakaźnej

w różnych

środowiskach

, na dużym obszarze -

różnych kontynentach w tym samym czasie.

1918

– pandemia

grypy

zabiła 50 milionów ludzi

(tzw. grypa "

hiszpanka

")

75. Druk - ruchoma czcionka wynaleziona przez Johanesa Gutenberga ok 1444.

Wprowadzenie tanich książek drukowanych w dużym nakładzie ułatwiło rozpowszechnianie
nowych idei i odkryć w Renesansie i później. Wiedza zaczęła docierać do mas nie tylko
przechowywana w klasztorach i uniwersytetach. Powstawały liczne reprodukcje dzieł starożytności
jak Galena czy arabskie np Rhazesa, Avicenny. "De humani corporis fabrica" Wesaliusza, jedna z
najważniejszych książek o anatomii.
Odkrycie Ameryki - 1492, odkrycie Ameryki przez Kolumba. Wymiana handlowa miedzy Nowym
a Starym światem wprowadziła do Europy nowe warzywa jak ziemniak, pomidor, papryka które
zmieniły diete europejczyków i nowe zioła np liście koki. Do Ameryki natomiast przez żeglarzy
przeniosły się zarazki chorób euroazjatyckich takich jak ospa, grypa które spowodowały śmiertelne
epidemie wśród indian. Było impulsem do dalszych odkryć geograficznych i kolonizowania
nowych terenów.
Proch strzelniczy - wprowadzenie broni palnej do arsenału spowodował nowy, trudno gojący się typ
ran, ranę postrzałową. Duża śmiertelność ofiar spowodowana skutecznością broni i częstymi
infekcjami ran. Ambroży Pare, lekarz polowy w 1545 wprowadził nowe metody opieki nad rannym
poprzez powiązywanie naczyń i opatrywanie rany środkami łagodzącymi ból i odkażającymi, w
odróżnieniu od wcześniej stosowanego przypalaniu ran.

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

Mikroskop - 1590 pierwszy mikroskop optyczny, Zachariasz Janssen. Od tego czasu możliwa była
obserwacja struktury wewnętrznej tkanek, np badania Marcelo Malphigi. Przełom dzięki działaniu i
badaniom Antonie van Leeuwenhoek (van Lejwenhok) który spopularyzował użycie mikroskopu
oraz pierwszy obserwował żywe komórki - plemniki, erytrocyty oraz pierwotniaki. Powstanie
nowych dziedziń medycyny jak cytologia, mikrobiologia, wkład w odkrycie i leczenie chorób
zakaźnych np Robert Koch - odkrywca prątków gruźlicy.
Promienie X - odkryte w XIX wieku, po raz pierwdzy dokładnie opisane w badaniach Wilhelma

Rontgena. Szybko zauważono ich zdolność do przenikania przez ciało i naświetlani

76. Wymień najgroźniejsze epidemie występujące w Europie w XIX w. i przyczyny ich
powstawania.

1. Epidemia cholery (rozpoczęta w Indiach w 1817 roku)
-w ciągu 3 lat pochłonęla 3 mln ludzi
(W 1817 roku epidemia cholery wybuchła w Kalkucie. Stamtąd kupcy i żeglarze przenieśli ją do
niemal każdego zakątka na ziemi. W 1830 roku zaraza dotarła do Rosji, gdzie zabiła co
dwudziestego Rosjanina. Rok później cholera zaatakowała Wielką Brytanię, zabijając 78 tys. osób.
Wkrótce dotarła także do naszego kraju zarażając co trzydziestego Polaka.)

-przyczyny: (wg społeczeństwa)- zła wola klas posiadających, które chciały wyeliminować ubogie
warstwy ludności, źli ludzie celowo rozsiewający zarazę; faktyczne przyczyny: nędza, brud
ułatwiające rozprzestrzenianie się epidemii.

2. Epidemia tyfusu plamistego
Wyróżniamy dwa rodzaje tyfusu: tyfus plamisty europejski, wywołany przez Rickettsia Prowazeki,
a przenoszony przez wszy ludzkie - o charakterze epidemicznym i tyfus plamisty szczurzy,
wywołany przez Rickettsia Prowazeki varietas mooseri, przenoszony przez pchły, o charakterze
endemicznym.
Epidemie tyfusu szczególnie łatwo znaleźć w okresie biedy i niedostatku.
Epidemie miały miejsce w całej Europie w 1940 roku i wystąpił podczas

angielskiej wojny

domowej

,

wojny trzydziestoletniej

i

wojen napoleońskich

. Podczas

Napoleon

odwrotu spod

Moskwy

w 1812 roku, więcej

francuskich

żołnierzy zmarło na tyfus, niż zostało zabitych przez

Rosjan

. Wielka epidemia miała miejsce w

Irlandii

od 1816/19, i znowu pod koniec 1830, a jeszcze

inna poważna epidemia tyfusu miejsce podczas

Wielkiego Głodu Irlandii

pomiędzy 1846 i 1849

roku. Irlandzki tyfus rozprzestrzenił się na Anglii, gdzie był nazywany czasami "irlandzkich świń" a
było zauważyć jej zjadliwość. To zabitych wszystkich klas społecznych, od wszy endemicznych i
nieuniknione, ale uderzył szczególnie mocno w dolnej lub "brudne" warstw społecznych.

(Bardzo często tyfus pojawiał się również w więzieniach.
W latach 20. XX wieku polski biolog, profesor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, Rudolf
Stefan Weigl, opracował szczepionkę przeciwtyfusową, która do czasu wymyślenia antybiotyków
była jedyną ochroną przed tą chorobą. )

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

77. OMÓW ZNACZENIE DLA LEKARZY I KULTURY POLSKIEJ OKRESU ZABORÓW
WYDZIAŁU MEDYCZNEGO POZNAŃSKIEGO TOWARZYSTWA NAUKOWEGO I
WARSZAWSKIEGO TOWARZYSTWA LEKARSKIEGO POWSTAŁYCH W XIX W.
Wiek XIX, mimo ciężkich i tak różnych w każdym zaborze warunków, był dla nauki polskiej w
ogóle, a dla medycyny szczególnie, okresem przełomu. Medycyna odzyskała właściwe stanowisko
w nauce światowej, a lekarze polscy stawali się często pionierami postępu w dobie ucisku
narodowego i społecznego. Ruch naukowy w Polsce pod rozbiorami nie miał jednak należytych
możliwości rozwoju. Utworzone w Warszawie w 1800r. Towarzystwo Przyjaciół Nauk skupiło w
swym gronie także lekarzy, lecz ich łączna liczba za cały okres istnienia Towarzystwa sięgnęła 31,
wraz z wybranymi lekarzami wileńskimi, a likwidacja Towarzystwa po powstaniu listopadowym
sprawiła, że w rozwoju nauk medycznych nie odegrało ono większej roli.
Inaczej przedstawiała się sytuacja w powstałym w 1857 r. Poznańskim Towarzystwie Przyjaciół
Nauk, w którym w 1865 roku utworzono Sekcję Lekarską (nazwaną później Wydziałem), będący w
przyszłości motorem wszystkich poczynań naukowych lekarzy w Wielkopolsce i wydawcą
jedynego wychodzącego w zaborze pruskim czasopisma medycznego Nowiny Lekarskie. Wydział
ten przygotował podwaliny pod utworzenie w przyszłości wydziału lekarskiego uniwersytetu.
Założenie Towarzystwa Przyjaciół Nauk oraz jego Wydziału Lekarskiego było jedną z
najważniejszych pozycji w walce o kulturę i naukę polską oraz w ogóle o utrzymanie polskości na
ziemiach zaboru pruskiego. W walce tej znamienny był udział lekarzy wielkopolskich. Kroczyli w
pierwszych szeregach nie tylko w zakresie specjalności zawodowych, ale również w dziedzinie
walki ekonomicznej, kulturalnej i powstańczej o niepodległość. Lekarze wielkopolscy brali udział
w powstaniu listopadowym i styczniowym oraz powstaniu poznańskim w roku 1848. Zarówno w
akcjach przedpowstaniowych, jak i w samych działaniach, uczestniczyło 33 lekarzy. Jednym z
założycieli Poznańskiego Towarzystwa był lekarz – wybitny chirurg i ginekolog, uczestnik
powstania z 1848 r., Teofil Matecki
W zaborze rosyjskim szczególnie silnie odznaczyły się Warszawskie Towarzystwo Lekarskie oraz
Warszawskie Towarzystwo Higieniczne, których główną rolą było organizowanie badań i życia
naukowego, a także krzewienie oświaty, profilaktyki medycznej oraz integracji narodowej.
Towarzystwo Lekarskie Warszawskie zostało założone w roku 1820. W gronie założycieli, obok
lekarzy polskich, znajdowała się duża grupa lekarzy pochodzenia niemieckiego, praktykujących w
Warszawie. Towarzystwo od roku 1837 zaczęło wydawać swoje Pamiętniki, z biegiem czasu jedno
z najbardziej zasłużonych i najbogatszych pod względem treściowym wydawnictw ciągłych.
Warszawskie Towarzystwo Lekarskie posiadało bibliotekę lekarską, jedną z najcenniejszych w
kraju i wydawało wiele wartościowych dzieł z dziejów medycyny polskiej, jak np. Wojciecha Oczki
w r. 1881 i szeregu innych. Gdy po upadku powstania 1831 r. rząd carski zamknął Towarzystwo
Przyjaciół Nauk oraz Uniwersytet wraz z jego wydziałem lekarskim, wówczas Warszawskie
Towarzystwo Lekarskie pozostało jedyną instytucją w Królestwie, w której skupiło się całe życie
naukowo-lekarskie.

78. Omów przesłanki rozwoju medycyny pracy i jej znaczenie dla zdrowotności osób
pracujących
Choroby zawodowe nierozerwalnie związane z rozwojem cywilizacji pojawiały się już w
najdawniejszych czasach. Na przykład wyrób narzędzi i broni z krzemienia powodował
występowanie pylicy krzemowej. Pierwsza w historii wzmianka o ofierze działania pyłu
zawierającego krzemionkę, który spowodował pylicę płuc i zgon z tej przyczyny, pochodzi z Egiptu
z ok. 2000 roku p.n.e. W epoce brązu wytwarzanie narzędzi z miedzi i innych metali kolorowych
było przyczyną zatruć tymi metalami. Chorobotwórcze działanie ołowiu znane było greckim,

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

arabskim i rzymskim lekarzom już przed narodzeniem Chrystusa.
W dalszych etapach rozwoju cywilizacji w okresie Odrodzenia wzrastało zainteresowanie
chorobami spowodowanymi wykonywaniem pracy. Z tego okresu datuje się wydanie kilku
traktatów oraz wykazów chorób, np. występujących wśród górników.
Paracelsus w monografii opublikowanej w 1567 roku również przedstawił choroby zawodowe
górników i odlewników. Jednakże opisanych symptomów w postaci duszności, trudności w
oddychaniu i wyniszczenia organizmu wśród górników nie wiązał przyczynowo z narażeniem na
pył.
Początki naukowej medycyny pracy sięgają XVII wieku i wiążą się z działalnością Bernardino
Ramazziniego (1633-1714) włoskiego lekarza, uznanego współcześnie za ojca medycyny pracy.
Bernardo Ramazzini profesor medycyny w Padwie, wydał w 1700 roku pierwszy podręcznik
medycyny pracy „De morbis artificum diatriba”, w którym opisał zagrożenia dla zdrowia i
choroby związane z 52 zawodami. Słynne i aktualne po dzień dzisiejszy jest, w przedmowie
do tego dzieła, przypomnienie lekarzom zalecanego przez Hipokratesa pytania o zawód
wykonywany przez pacjenta. Sądził, że wiedza na ten temat może pomóc w leczeniu. Dzieło
„De morbis artificum diatriba” przetłumaczone na kilka języków (również na język polski)
doczekało się wielu wydań nadając kierunek badaniom i praktyce medycyny pracy aż do
końca XIX wieku.
Pogłębienie wiedzy o chorobach zawodowych w miarę rozwoju anatomii patologicznej przyniósł
XIX i XX wiek. Historycznym dla rozwoju wiedzy o patologii zawodowej był rok 1906, w którym
z inicjatywy profesora Luigi Devoto odbył się I Międzynarodowy Kongres Chorób Zawodowych.
W 1910 roku Luigi Devoto założył w Mediolanie pierwszą w historii klinikę chorób zawodowych.
Rozwój medycyny pracy umożliwił ocenę udziału czynników zawodowych w powstaniu
symptomów i chorób. W latach 20-tych XX wieku w wielu krajach europejskich tworzone
były pierwsze wykazy chorób zawodowych, które umożliwiły uzyskiwanie przez pracowników
odszkodowań za uszczerbek na zdrowiu poniesiony w związku z wykonywaną pracą. Rozwój
badań m.in. w zakresie patologii zawodowej, epidemiologii i toksykologii, istotnie przyczynił
się do rozwoju higieny i medycyny pracy oraz stopniowego wdrażania ich osiągnięć do
praktycznych rozwiązań w ochronie zdrowia pracujących.


79. Omów zachowania higieniczne w średniowiecznej Europie i ich znaczenie dla stanu
zdrowia ówczesnego społeczeństwa.

Średniowiecze powszechnie uważa się za czas ciemnoty umysłowej, brudu i epidemii.
Faktem jest, że chrześcijańscy męczennicy przyczynili się do pogardy jaką okazywano
dbałości o higienę. Zainteresowanie ciałem uważano za grzech, a nękające ludzi wszy
traktowano jako jeden z elementów codziennego cierpienia. Panowało powszechne
przekonanie, że woda osłabia organizm i szkodzi zdrowiu. Kąpieli zażywano tylko okazyjnie,
zazwyczaj przed największymi świętami kościelnymi, czyli 3-4 razy w roku. Zasady ablucji
obowiązywały w klasztorach: nogi myto raz na tydzień, kąpiele były 4 razy w roku. Niektóre
zakony posiadały jednak bieżącą wodę, umożliwiając mycie rąk przed posiłkami i częste
korzystanie z kąpieli.
W wielu miastach działały publiczne łaźnie. Z łaźni chętnie korzystali Słowianie,
wierząc iż mycie wypędza choroby i przedłuża życie. Łaźnie publiczne istniały jeszcze
w czasach przedchrześcijańskich w miastach, miasteczkach, a nawet w niektórych wsiach.

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

Statuty cechowe narzucały obowiązek korzystania co pewien czas, zazwyczaj raz w tygodniu,
z miejskich przybytków higieny. Z zamiłowania do higieny słynął Bolesław Chrobry, który
chadzał do łaźni wraz z synami, Władysław Jagiełło, jego syn Kazimierz Jagiellończyk
i Wielki Książę Witold. Szczególnie chętnie korzystano z łaźni parowych uważając, że
"oczyszczają i krzepią ciało".
Nie dbanie o higienę powodowało szerzenie się wielu epidemii, ludzie łatwiej zapadali na choroby,
gdyż mieli większy kontakt z drobnoustrojami chorobotwórczymi.

80. Podaj współczesną definicję śmierci i omów przesłanki jakie w przeszłości legły u podstaw
jej sformułowania.

Problem śmierci można rozpatrywać w wymiarze egzystencjalnym i w wymiarze biologicznym.
Klasyczna, przyjęta przez wieki definicja śmierci głosiła, że śmierć człowiekajako całości
równoznaczna jest z nieodwracalnym ustaniem oddychania i krążenia krwi. Wraz z rozwojem
medycyny i upowszechnieniem metod reanimacji oraz podtrzymywania oddechu klasyczna
definicja coraz częściej była niewystarczająca. W tzw. deklaracji z Sydney sformułowanej na 22.
spotkaniu Światowego Stowarzyszenia Lekarzy (World Medical Assembly) w 1968 roku po raz
pierwszy zastąpiono "śmierć na skutek ustania czynności serca" "śmiercią mózgową”. Tego samego
dnia ukazał się raport Nadzwyczajnej Komisji Harwardzkiej Szkoły Medycznej do Zbadania
Definicji Śmierci Mózgowej (Ad Hoc Committee of the Harvard Medical School to Examine the
Definition of Brain Death), w którym podano nowe kryteria śmierci rozumianej jako
nieodwracalne, trwałe ustanie czynności całego mózgu, potwierdzonego przez brak reakcji na
bodźce, brak samoistnego lub będącego reakcją na bodźce ruchu mięśni, brak samoistnej czynności
oddechowej oraz brak odruchów pniowych i głębokich odruchów ścięgnistych.

81. Wyjaśnij znaczenie i etyczne konsekwencje definiowania śmierci dla rozwoju
nowoczesnych
metod leczenia (transplantologia).

Wraz z rozwojem nowoczesnych metod leczenia, wybór odpowiedniej definicji śmierci stał się
jeszcze bardziej kontrowersyjną kwestią. Współcześnie odwołujemy się do dwóch podstawowych
kryteriów śmierci: kryterium krążeniowego oraz kryterium śmierci mózgu. Jednak nieodwracalność
i selektywność pierwszego z nich została zakwestionowana w latach 60. ubiegłego wieku wraz
z udoskonaleniem metod reanimacji. Według klasycznych kryteriów, można było przywrócić do
życia martwych pacjentów. W epoce rozpoczynających się transplantacji podważona technikami
resuscytacji nieodwracalność kryterium krążeniowego spowodowała pojawienie się podejrzenia,
czy dawcy narządów w chwili ich pobierania byli rzeczywiście martwi. Równocześnie zbyt długie
utrzymywanie oddechu za pomocą respiratora obniżało jakość narządów, a nawet dyskwalifikowało
pacjenta jako dawcę. Rosnące zapotrzebowanie na organy do przeszczepów i niewystarczająca ich
podaż stanowią jedne z bardzo ważnych argumentów zwolenników definicji śmierci zorientowanej

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

na
wyższe funkcje mózgu (kryterium korowe – nigdzie nie zostało wdrożone do praktycznej
diagnostyki
śmierci). Po przyjęciu tej definicji źródłami narządów mogłyby być także anencefaliczne
noworodki,
to jest dzieci urodzone bez wyższych partii mózgu. Pula potencjalnych dawców poszerzyłaby się
także o pacjentów w utrwalonym stanie wegetatywnym o nieodwracalnie utraconej świadomości.
Obecnie obowiązujące w Polsce prawo jasno określa: „Pobranie komórek, tkanek lub narządów do
przeszczepów jest możliwe po stwierdzeniu trwałego nieodwracalnego ustania czynności mózgu
(śmierci mózgu)”. Kryteria i sposób stwierdzenia śmierci mózgowej zostały opracowane przez
powołany przez Ministra Zdrowia zespół lekarzy specjalistów.

82. Porównaj (podobieństwa i różnice) starożytną koncepcję lekarza-kapłana z nowożytną
koncepcją lekarza-badacza

Lekarz-kapłan znał się na kontaktach ze światem duchów. Miał odpowiednią moc, wiedzę i znał
rytuały potrzebne do opanowania choroby. Gdy chory się do niego zgłosił opracowywał diagnozę
poprzez rozpoznanie, który bóg i dlaczego został urażony oraz jaki zły duch wstąpił w człowieka.
Zbierał wywiad i na jego podstawie wraz z pacjentem próbował ustalić przyczynę choroby. Jeżeli
się nie udało, to lekarz-kapłan przeprowadzał wróżby, np.: wróżył z wątroby zwierzęcia
ofiarowanego bogu, z lotu ptaków, z liści na drzewie, ze snów=ONEIROMANCJA. Po rozpoznaniu
usuwał demona z ciała poprzez modlitwy i magiczne ceremonie-> obrzęd oczyszczania i okadzania,
pokrapianie wodą świętą. Następnie dokonywał egzorcyzmów oraz zaklinania demona, aby opuścił
swoją ofiarę. Lekarz-kapłan podczas egzorcyzmów nie powoływał się na swoją władzę magiczną,
ale na władzę boga, którego reprezentował.
Lekarz-badacz uznawał prymat wiedzy i rozumu nad jałowymi dociekaniami. Patrzył na chorobę
racjonalistycznie i materialistycznie. Gdy chory się do niego zgłosił dokładnie i drobiazgowo
opisywał objawy choroby. Interpretował procesy zachodzące w zdrowym i chorym organizmie w
sposób czysto mechaniczny. Na tej podstawie stawiał diagnozę i dobierał odpowiednią terapię,
która była zgodna z naturą, np.: zmiana diety, świeże powietrze, spokój, aktywność fizyczna.
Zarówno lekarz-kapłan, jak i lekarz-badacz szukali przyczyny choroby i przez zlikwidowanie
przyczyny przywracali homeostazę organizmu. Różniła ich natomiast metody używane w
diagnostyce i sposobie leczenia.

83. Wyjaśnij na czym polegały i jakie miały znaczenie dla zdrowotności
szczepienia zapoczątkowane przez E. Jennera i L. Pasteura.
Edward Jenner rozpoczął badania nad uodpornieniem ludzi na ospę prawdziwą. Poprzez swoje
wieloletnie obserwacje stwierdził, ze człowiek, który już raz chorował na ospę, później nawet
podczas epidemii nie zapadał ponownie na ta chorobę. Również w wyniku obserwacji stwierdził, ze
osoby, które zajmowały się dojeniem krów, cierpiących na krowią odmianę ospy, nie zapadały na
ospę prawdziwą. Jenner rozpoczął szczepienia krowianką w 1796 r. Zaszczepił on 8-letniego
chłopca, a po 6 tygodniach próbował go zarazić ponownie. Chłopiec pozostał zdrowy. Metoda

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

wakcynacyjna w odróżnieniu od wariolizacji stała się prawdziwym dobrodziejstwem ludzkości.
Wyniki swoich badań Jenner opublikował w 1798r. Szczepionkę na ospę prawdziwą do tej pory
stanowi zawiesina wirusa krowianki. Rok 1798 jest uznawany za datę narodzin nauki o odporności.
Wielkie zasługi dla tej nauki przyniósł Louise Pasteur, który 100 lat później obalił teorie
samorództwa. Stosując precyzyjną metodykę badań obalił teorie spontanicznego powstawania
życia z materii nieożywionej. W 1861 r. Pasteur wykazał istnienie bakterii w powietrzu i odkrył, ze
niektóre drobnoustroje mogą żyć w warunkach beztlenowych. Upadek teorii samorództwa i badania
Pasteura przyczyniły się do zainteresowania bakteriami i badaniami nad ich zdolnością do
wywoływania chorób. Odkrył on laseczkę posocznicy gnilnej, wyhodował gronkowce i prowadził
badania nad możliwością czynnego uodpornienia zwierząt przeciwko cholerze kur. Udało mu się
uzyskać hodowle zarazka o obniżonej odporności i zaszczepić nim kury co wywołało uodpornienie.
Odkrycie to dało podstawy do dalszych badań nad uzyskiwaniem szczepionek. Pasteur stworzył
szczepionkę przeciw wąglikowi i uzyskał wyciągi zawierające zarazek wścieklizny z krwi i tk.
Nerwowej zwierząt. Opracował także dzięki temu szczepionkę i prowadził próby uodpornienia
przeciwko wściekliźnie-co w przyszłości miało ograniczyć występowanie tej choroby u zwierząt .
Dzięki temu odkryciu inni badacze podjęli badania i udało im się stwierdzić, ze również martwe
bakterie podane w postaci szczepionki mogą uodpornić organizm na daną chorobę. Pod wpływem
badań Pasteura nastąpił szybki postęp w zwalczaniu chorób epidemicznych.

84.ANATOMIA PATOLOGICZNA - popularnośc teatrów anatomicznych, widowisk naukowych
podczas których przeprowadzano sekcje zwłok. Pierwszym wielkim anatomopatologiem był Jan
Baptysta Morgagni (1682-1771), w 1761 roku wydał wielkie dzieło „O siedzibach i przyczyna
chchorób wykrytych drogą sekcyjną” - przedstawił w nim szczegółowe protokoły zmian
anatomicznych, znajdowanych w zwłokach, porównując je z objawami chorób za życia.
Umiejscowywał chorobę w danym narządzie. Jednocześnie Morgagni domagał się, żeby wszyscy
lekarze przeprowadzali sekcje zwłok pacjentów, których nie mogli uratować. Morgagni usunął w
ten sposób humoralną patogenezę chorób. Do dalszego rozwoju anatomii patologicznej przyczynił
się francuski lekarz Ksawery Bichat, twórca histologii, który wprowadził do nauki pojęcie
„tkanka”, lecz nie używał mikroskopu.
MEDYCYNA KLINICZNA - Herman Boerhaave, reformator Uniwersytetu w Lejdzie wprowadził
pierwszy łóżka z chorymi na uczelnie tworząc klinikę nauka polegała na obserwacji, zbieraniu
informacji i wyciąganiu wniosków. Od tamtej pory zajęcia medyczne prowadzi się podwójnie –
teoretycznie i praktycznie. Gerhard van Swieten - reformator szkoły wiedeńskiej, ufundował ogród
botaniczny, założył labolatorium chemiczne i wprowadził medycyne kliniczną do nauczania w
Wiedniu. Nowe metody diagnostyczne: René Laennec - konstruktor stetoskopu i metody
osłuchiwania pacjentów, Leopold Auenbrugger spopularyzował opukiwanie pacjentów.
HIGIENA, SZCZEPIENIA, PATOLOGIA PRZEMYSŁOWA - rozwój urbanizacji obnizył warunki
sanitarne większości ludzi, nowa klasa proletariacka gęsto zamieszkująca miasta fabryczne,
zanieczyszczenia przemysłowe. Bernard Ramazzini opisał choroby i czynniki ryzyka, warunki
pracy dla 52 zawodów. Johann Peter Frank (szkoła wiedeńska)- pojęcie "policji medycynalnej",
państwo powinno organizować opiekę zdrowotną i dbać o stan zdrowia obywateli. Opublikował
prace na temat wszystkich zagadnień higieny i opieki zdrowotnej, jak publiczny dostęp do lekarzy,
warunki sanitarne w miastach, dostęp do wody itp. Zwracał szczególną uwagę na dokładne
dokumentowanie i statystyki szpitali. Ignaz Semmelweis (Wiedeń), udowodnił wpływ braku
higieny wśród personelu medycznego na śmiertelność pacjentów. Propagował dezynfekowanie rąk
przez zabiegami. Edward Jenner - okrywca metody szczepień. Wykorzystał wirusa krowianki do
uodporniania ludzi na groźniejszego wirusa ospy prawdziwej (poprzez użycie ropy z chorych na
krowianke). Pozwoliło to na zapobieganie kolejnych epidemii ospy prawdziwej aż do
wyeliminowania jej w XX w.

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

TEORIE SPEKULATYWNE: ANIMIZM, BROWNIZM, MESMERYZM.
Animizm (Georg Stahl) odrzucał poglądy mechanistyczne, chemia nie może wytłumaczyć
wszystkich procesów. To dusza myśląca anima, jest głównym regulatorem. Proces spalania
tłumaczył utratą sił życiowych, np drewna.
Brownizm (John Brown) każda choroba to stenia, gdy jest za dużo bodźców, lub astenia gdy ich za
mało. Leczenie polegało na zwalaczaniu podobnego podobnym, głównie używaniu środków
pobudzających lub uśmierzających. Popularnym lekiem alkohol.
Mezmeryzm (Franz Mesmer) "zwierzęcy magnetyzm" czyli przepływy energii między
organizmami a otoczeniem. Leczenie za pomocą magnesów oraz własnego "magnetyzmu".
Popularne wśród arystrokracji i bogatego mieszczaństwa.

85. Podaj kiedy, przez kogo i jakie miało znaczenie dla rozwoju medycyny odkrycie grup
krwi.

Kiedy ? – w 1901r.

Przez kogo ? – Karola Landsteinera

Jakie miało znaczenie dla rozwoju medycyny ? :

Odkrycie trzech grup krwi ABC (grupa C obecnie nosi miano grupy 0) przez Karola

Landsteinera, przyczyniło się w znacznej mierze do prawdziwego rozpowszechniania się

zabiegów przetaczania krwi.

Dungen i Hirszfeld wprowadzili oznaczanie grup krwi, przyjęte w 1928r. na całym świecie.

Uwzględnienie 4 grup krwi, udoskonalenie techniki zabiegu, ustalenie ścisłych wskazań

i uwzględnienie przeciwwskazań – uczyniły w XX wieku przetaczanie krwi nadzwyczaj

skutecznym środkiem w licznych chorobach, a w niektórych – jedynym ratującym życie.

Źródło: Bronisław Seyda – Dzieje medycyny w zarysie. (str. 300)

86. Omów teorię komórkową patogenezy chorób i podaj zasługi jej twórcy dla rozwoju
medycyny.

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

1665- Robert Hooke opisał budowę korka jako złożoną z „niewielkich pudełeczek czyli komórek
oddzielonych od siebie”.

Malphigi- sądził, że komórki są oddzielnymi woreczkami i tkanka roślinna powstaje przez

ich połączenie. PIERWSZY KROK DO TEORII KOMÓRKOWEJ.

XVIIIw. Fryderyk Wolff- porównał budowę roślin i zwierząt, obserwując ich rozwój.

Opisywał „tworzenie się ziarenek i pęcherzyków” (czyli komórek) z „półpłynnej masy

zarodkowej”.

1838-POWSTANIE TEORII KOMÓRKOWEJ>>>

TWÓRCY: Niemieccy badacze: botanik MATEUSZ SHLEIDEN i zoolog/anatom

TODOR SHWANN

Udowodnili ze organizmy (roślinne i zwierzęce) mają taką samą budowę komórkową.

Założenia teorii:

-wszystkie org. Zbudowane są z komórek,

których podstawą częścią stanowi błona

a wypełnione są cieczą z pływającym jądrem

87. Omów chińską koncepcję walki przeciwieństw i równowagi w organizmie jako jedną z
koncepcji zdrowia i choroby.

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

Za podstawę wszelkiego istnienia (wszechświat i człowiek jako jego część) uznawano

równowagę dwóch sił - czynnika męskiego= Jang oraz czynnika żeńskiego = In. Koncepcja

taoistyczna, opierająca się na dualistycznym charakterze rzeczywistości i oddziaływaniu na

siebie przeciwstawnych dopełniających się sił w dążeniu do równowagi.

Jang (czynnik męski) – kojarzony z tkankami i narządami koloru białego (sperma) -> silny,

aktywny, sprowadzający ciepło, zdrowie i życie, odpowiada mu dzień, niebo, dusza hun,

ogień i wiatr.

In (czynnik żeński) – kojarzony z tkankami bogato ukrwionymi o intensywnej barwie (krew

miesiączkowa) ->słaby, negatywny, sprowadzający ciemność, chorobę i śmierć, bierność.

Chłód, zima, smutek, uległość, noc, dusza po.

Sprawne funkcjonowanie organizmu miało być uzależnione od równowagi tych dwóch

przeciwstawnych czynników. Jang i In wzajemnie się tworzą i unicestwiają, a ta ciągła

zmiana jest siłą napędową życia w kosmosie oraz gwarantem harmonii w organizmie.

Wzajemne oddziaływanie Yin i Yang jest przyczyną powstawania i zmiany wszystkich

rzeczy. Z nich powstaje pięć pierwiastków: ogień, woda, ziemia, metal i drewno, z którymi w

łączności pozostają : wątroba, śledziona, serce, płuca i nerki; a z nich wszystkie inne rzeczy.

Wśród sił natury da się zauważyć stany Yin i Yang będące w ciągłym ruchu.

(W starożytnych Chinach obowiązywała generalnie właśnie ta koncepcja. Anatomia raczej nie

była znana – ukł. krwionośny z 12 naczyń bo 12 miesięcy; 365 kości u mężczyzn tak jak dni

w roku, itp.

Przekonanie o porowatej strukturze ciała, składającego się z układu rurek- podstawa

akupunktury)

88. Omów rolę działalności Leopolda Lafontaine i Michała Bergonzoniego na polu

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

XVIII wiecznej medycyny Poskiej.

Leopold Lafontaine(1756-1812) był założycielem pierwszego czasopisma

lekarskiego w języku polskim. Czasopismo to nazywało się „Dziennik Zdrowia dla

Wszystkich Stanów” i wydawane było w Warszawie 1801 – 1802. Leopold Lafontaine był

chirurgiem i lekarzem wojskowym pochodzenia szwajcarskiego, który przysłużył się dla

zasług medycyny polskiej. Lafontaine był jednym z pionierów popularyzacji szczepienia

przeciw ospie, był także wykładowcą chirurgii w szkole dla lekarzy i felczerów wojskowych.

Bibliotekę wyposażył w dzieła z własnego księgozbioru. W swych pracach zajmował się

problematyką kołtuna, wówczas powszechej choroby polskiego chłopstwa, oraz medycyną

weterynaryjną – m.in. księgosuszem i krowianką.

Michał Bergonzoni(1805 – 1819) był prezesem Działu Filozoficzno-Matematycznego

(później Działu Umiejetności) w Towarzystwie Warszawskiego Przyjaciół Nauk. Pochodził z

Włoch i zauważył zły stan medycyny i chirurgii oraz organizował akcję szczepienia ubogich

przeciwko ospie. . Towarzystwo zajmowało się wszystkimi dziedzinami nauk, a jego celem

było:

• przedstawianie prac członków,

• sprawdzanie osiągnięć nauki światowej,

• zgłaszanie tematów do konkursów.

W dziale, który prowadził Michał Bergonzoni byli sami lekarze i farmaceuci, ktorzy

zajmowali się:

• Medycyną praktyczną,

• Medycyną społeczną,

• Historią medycyny,

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

• Farmacją.

Opracowali 60 prac, z czego połowa zginęła, a reszta została wydana w Rocznikach

Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk.

89. Wymień odkrywcę adrenaliny. Omów znaczenie tego odkrycia dla fizjologii i

medycyny.

Człowiekiem któremu po raz pierwszy udało się uzyskać hormon w czystej postaci i w stanie

krystalicznym był Japończyk Jokichi Takamine w 1901 roku. Warto dodać, że w 1895

roku polscy naukowcy Napoleon Cybulski i Władysława Szymonowicza odkryli adrenalinę

w wyciągu z kory nadnerczy, nazwali ją „nadnerczyną”. Trzy lata po wyizolowaniu

adrenaliny niemiecki aptekarz Friedrich Stolz zsyntetyzował ją na drodze syntezy chemicznej.

Wydarzenie to było początkiem odkryć kolejnych hormonów, ich syntezy oraz produkcji

związków nie występujących naturalnie w organizmie ale działających tak jak hormony

naturalne. Przykładem kolejnego ważnego hormonu odkrytego po adrenalinie była insulina.

Odkrycie adrenaliny przyczyniło się do lepszego zrozumienie fizjologii, czyli lepszego

poznania mechanizmu stresu. Dzięki olbrzymiemu wysiłkowi włożonemu w wyizolowanie

wielu innych hormonów wiele chorób przestało stanowić tajemnicę, lekarze zaś otrzymali

skuteczną broń w walce z nimi. Przez podawanie ich można było zacząć skutecznie

zapobiegać chorobą wywołanym upośledzeniem czynności wewnątrzwydzielniczych tego

lub innego gruczołu wydzielania wewnętrznego. Odkrycie hormonów wpłynęło zasadniczo

na poznanie fizjologii i patologii gruczołów wydzielania wewnętrznego, ich wpływu na

różnorodne czynności tkanek i narządów oraz rolę regulacji nerwowo-humoralnej tych

czynności.

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

90. Wymień dwóch zasłużonych chirurgów polskich z przełomu XIX i XX w. i omów

osiągnięcia jednego z nich.

Ludwik Rydygier, Tadeusz Krwawicz i Jan Pruszyński

Ludwik Rydygier

- Był jednym z najwybitniejszych ówczesnych polskich, a także światowych chirurgów.

- Przeprowadził pierwszy w Polsce (a drugi na świecie) zabieg wycięcia odźwiernika z

powodu raka żołądka

- Pierwszy w świecie przeprowadził zabieg resekcji żołądka z powodu owrzodzenia.

- Wprowadził nową metodę chirurgicznego leczenia choroby wrzodowej żołądka i

dwunastnicy za pomocą zespolenia żołądkowo-jelitowego.

- Był autorem oryginalnej metody usuwania gruczolaka gruczołu krokowego i wielu innych

technik operacyjnych.

- Był dziekanem Wydziału Lekarskiego i przeciwnikiem równouprawnienia kobiet w dostępie

do zawodu lekarskiego. W roku 1897 zagłosował przeciwko przyjmowaniu kobiet na Wydział

Lekarski. Na własny koszt zamieszczał w prasie ogłoszenia: Precz z Polski z dziwolągiem

kobiety lekarza!

Reasumując był świetnym chirurgiem ale jednocześnie dupkiem.

Tadeusz Krwawicz (jako pierwszy w świecie wprowadził do okulistyki krioterapię(leczenie

zimnem i wymyślił własna metodę uduwania soczewki)

Jan Pruszyński (wszczepił w Łodzi pierwszą w Polsce sztuczna zastawkę serca)

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

91. Wymień ośrodki nauczania medycyny w II RP i omów znaczenie dwóch

wybranych

1. Kraków – Uniwersytet Jagielloński

2. Lwów – Uniwersytet Jana Kazimierza

3. Warszawa – Uniwersytet Warszawski

4. Wilno – Uniwersytet Wileński

5. Poznań – Uniwersytet Poznański

Uniwersytet Jana Kazimierza

Spośrod 4 wydziałow: teologii, prawa,

filozofii niezwykle czynny był Wydział Lekarski, o dorobku liczącym się w

owczesnym świecie naukowym. Absolwenci Uniwersytetu, w tym Wydziału Lekarskiego,

rozsławili naukę polską. Z Politechniki Lwowskiej wychodzili najzdolniejsi

inżynierowie. Konserwatorium kształciło wybitnych muzykow.

Uczelnie te dały Polsce luminarzy nauki i najwyższych dygnitarzy państwowych,

jednym z nich był gen. Władysław Sikorski.

Poznań – Uniwersytet Poznański

Milowym krokiem w rozwoju medycyny wielkopolskiej było kreowanie w roku 1919

Wszechnicy Piastowskiej, przemianowanej poźniej na Uniwersytet Poznański. Jego geneza

wyszła z Poznańskiego Towarzystwa Przyjacioł Nauk, a w szczegolności z Wydziału

Lekarskiego. Jego zręby tworzył znakomity ginekolog poznański Heliodor Święcicki (1854-

1923), pierwszy rektor tej Uczelni. Na

Wydziale Lekarskim kontynuowali pracę lekarze, ktorzy rozpoczęli swą działalność

leczniczą i naukową jeszcze w okresie zaborow. Profesor Adam Wrzosek (1875-1965),

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

obok Święcickiego, był jednym z organizatorow Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu

Poznańskiego, inicjatorem i wieloletnim redaktorem „Archiwum Historii i Filozofii

Medycyny oraz „Przeglądu Antropologicznego", autorem

znakomitych biografii o Śniadeckim, Bierkowskim, Marcinkowskim i Chałubińskim.

92. Omów przesłanki rozwoju nurtu higienicznego XIX wieku w Europie.

Pojęcie higieny wprowadził już w starożytności Hipokrates, jednkaże wskazał on, że ma

ono znaczenie zdrowotne tylko dla jednostki. Pod koniec XVIII w. i na początku XIXw.

Johann Peter Frank wprowadził nowe znaczenie higieny, która przynosi korzyść zdrowiu

wszystkich ludzi w państwie. Frank twierdził, że człowiek w naturze był szczęśliwy i zdrowy

nawet, gdy mieszkał w jaskini. Natomiast ludzie mieszkający w miastach są bardziej skłonni

na choroby i przez to mniej szczęśliwi.

W XIXw. Przeprowadzono szereg badań, które miały wprowadzić szereg regół, ktore

podnosiły stan higieniczny i miały zapobiec przed epidemiani chorób. Rozwój bakteriologii i

parazytologii pozwolił na określenie odpowiedniej profilaktyki przed chorobami, ktore np.

pasożyty wywołują. William Farr wydał „Vital statistic”, ktore było spisem norm

statystycznych w zakresie higieny. Epidemie cholery i duru brzusznego skłoniły wielu

uczonych do wprowadzenia odpowiednich norm profilktyki. Jednym z nich był Southwood

Smith, który wydał zarządzenia sanitarno-epidemiologiczne co do cholery i żółtaczki.

Natomiast John Snow udowodnił, że cholera szerzy się przez pobieranie wody z zatrutych

studni w Londynie i chciał ich zamknięcia. Starał się poprawić stan higieniczny miast i

osiedli, a także warunków dzieci zatrudnionych w fabrykach. Najznakomitszym pionierem

higieny był John Simon, gdyż pokazał władzom złe warunki mieszkaniowe i sanitarno-

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

higieniczne. Zwrócił uwagę na kiepski stan wodno-kanalizacyjny, który był przyczyną

większości chorób.

Pierwszy podręcznik higieny został wydany w Francji w 1844r. przez Michela

Levy’iego. W podręczniku zwrócono uwagę, że stosowanie higieny i środków

profilaktycznych jest lepsze niż nie jedne leki. W tym też kraju powstały pierwsze katedry

higieny w Paryżu, Montpellier i Strasburgu. Max Pettenkofer wydał „Podręcznik higieny i

chorób zawodowych”, a Karl Flügge zajął się higieną w medycynie przemysłowej. Po tym

czasie wprowadzono podział tej nauki na higienę:

• Środowiska,

• Pracy,

• Żywienia,

• Środków spożywczych,

• Mieszkań,

• Odzieży,

• Sanitarną,

• Komunalną,

• Społeczną,

• Szkolną

• Klimatologia.

W Polsce higieną interesował się Jakub Szymkiewicz, ktory wydał „Nauka o chorobach

dzieci” oraz „Dzieło o pijaństwie”, gdzie opisywał zgubne skutki alkoholu. Odo Bujwid

założył drugi w Europie, zakład szczepień przeciwko wściekliźnie w Warszawie. Do

wybitnych polskich higienistów zaliczamy:

• Kazimierza Karaffę-Korbuta,

• Witolda Gądzikiewicza,

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

• Witolda Chodźko,

• Marcina Kasprzaka

• Rudolfa Weigla – wynalazł szczepionkę przeciwko durowi plamistemu.

93. Wyjaśnij różnicę w pojęciach ‘galeniści” i „paracelsyści” jako przedstawicieli

dwóch nurtów farmakoterapii.

Galen (adekwatnie zwolennicy jego terapii to galeniści ;))- twórca leków o postaciach leków

– uważał, że od postaci w jakiej są one podawane choremu, zależy skuteczność ich działania.

Wprowadził : delikatne proszki, nalewki (na winie/wodzie/occie), stosował napary, odwary,

pastylki, pigułki, powidełka, środki do pędzlowania i wcierania, maści, plastry, mazidła,

kataplazmy oraz środki do okadzania. Swoją działalność realizował we własnej aptece,

która pełniła rolę laboratorium – tu Claudius Galenus opracowywał i sprawdzał technologię

sporządzania leków. Dużą uwagę przykładał do właściwego doboru surowców i ich wstępnej

obróbki (proszkowania, przesiewania, rozpuszczania), a na dalszym etapie do dodawania

substancji nadających lekom odpowiednią postać, smak oraz zapach. Jego działalność w

tej dziedzinie dała początek dzisiejszej farmacji stosowanej. Galen skupił się również na

badaniach nad zastępowaniem jednych leków innymi (środki zastępcze).

Stosował:

• Miód jako środek wymiotny

• Winogrona, mleko, serwatkę, kapustę i inne jako środki przeczyszczające

• Ser, kasztany, kość paloną, czerwone wino jako środki przeciw biegunce

• Seler, pietruszka- środki moczopędne

• Makowce – środki narkotyczne

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

Paracelus (paracelsyści, jatrochemicy) – prekursor oddania chemii na usługi medycyny. Od

jego czasów istnieje biochemiczne pojmowanie zdrowia i choroby, według niego większość

chorób jest natury chemicznej. W chemii upatrywał główne zadanie w przygotowywaniu

leków, rozszerzył asortyment leków chemicznych. Jest właściwym twórcą farmacji. Jako

pierwszy polecał używanie substancji chemicznych do leczenia wewnętrznego. Wprowadził

do lecznictwa sole rtęci (jako środki przeciwko kile), sole żelaza, miedzi, ołowiu i arsenu

(arsen stosowany był zewnętrznie). W zakresie terapii wprowadził dozowanie leków. Na

Paracelsusie kończy się okres alchemii średniowiecznej, a rozpoczyna okres chemii lekarskiej

= jatrochemii. [ Rozwijał również sygnaturę – znaki zewnętrzne choroby wskazują na

odpowiedni lek. (liście kształtu nerkowatego miały leczyć nerki, sercowate – choroby serca,

a żółte rośliny miały leczyć żółtaczki)]. Od jego czasów lekarzy dzielono na paracelsystów

– zwolenników środków pochodzenia chemicznego jako leków, oraz zielarzy. Zarzucenie

starych teorii Galena i Awicenny.

Jatrochemia – XVI, XVIIw. Głowynym zadaniem chemii jest sporządzanie leków;

wyjaśnianie procesów chemicznych zachodzących w żywym org. ludzkim – główną rolę w

zachodzących przemianach miała odgrywać rtęć, siarka i sól, a naruszenie równowagi tych

składników miało wywoływać choroby (leczenie polegało na przywracaniu ich równowagiza

pomocą odpowiednich środków- z reguły nieorganicznych).

94. Omów zasługi Ludwika Pasteura dla rozwoju mikrobiologii oraz wyjaśnij pojęcie

pasteryzacji i znaczenie odkrycia procesu fermentacji.

Pasteur badał fermentację mlekową, potem masłową, alkoholową i octową. Wykazał, że

proces ten, uważany dotąd za wyłącznie chemiczny, wywołują drobnoustroje, różne dla

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

różnych typów fermentacji.

Zajął się też badaniem pebryny, choroby jedwabników; ustalił, że jest pochodzenia

bakteryjnego i opracował metody jej zapobiegania.

W badaniach nad zakaźnością cholery drobiu, wąglika, różycy świń udowodnił ostatecznie,

że choroby zakaźne wywołuje swoisty dla nich zarazek i że można im skutecznie zapobiegać

przez uodparnianie organizmu metodą szczepień ochronnych osłabionymi zarazkami;

1880 wprowadził szczepienia ochronne przeciw cholerze drobiu, 1881 — wąglikowi, 1883 —

różycy świń. Badania nad wścieklizną doprowadziły Pasteura do zastosowania z sukcesem,

1885 pierwszej szczepionki przeciw wściekliźnie u człowieka pokąsanego przez wściekłego

psa.

Pasteur pierwszy też opracował metodykę laboratoryjnej pracy bakteriologicznej.

Pasteryzacja to technika konserwacji przy pomocy odpowiednio dobranego podgrzewania

produktów spożywczych, tak aby zniszczyć lub zahamować wzrost drobnoustrojów

chorobotwórczych lub enzymów przy jednoczesnym zachowaniu smaku produktów

i uniknięciu obniżenia ich wartości odżywczych. Proces ten nie niszczy form

przetrwalnikowych ani większości wirusów.

Odkrycie bakterii zaburzających pożądane procesy fermentacyjne doprowadziło do dalszych

odkryć związanych m. in. z chorobami zakaźnymi – początkowo u zwierząt ale później także

u ludzi. Doświadczenia Pasteura dotyczące drobnoustrojów występujących w powietrzu

obaliły ostatecznie teorię samorództwa. Odkrycia te zrewolucjonizowały podejście do wielu

chorób, dały możliwość ich leczenia, a także zapobiegania. Prace uczonego dały podłoże dla

powstania immunologii.

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

95. Omów zasługi Roberta Kocha dla rozwoju mikrobiologii oraz omów problem

wprowadzenia tuberkuliny do leczenia gruźlicy.

Robert Koch:

1. Opisał odkryte przez Pasteura laseczki wąglika, opracował ich hodowlę na podłożu stałym,

a także metodę otrzymywania czystej hodowli za pomocą „ wiszącej kropli” ciała szklistego

oka wołu.

2. Zaobserwował i opisał rozmnażanie się bakterii, a także powstawanie i naturę form

przetrwalnikowych(zarodnikowych). Wyjaśnił dzięki temu przyczynę zakażenia się

wąglikiem krów pasących się na łąkach, na których choroba występowała dużo wcześniej.

Koch zaobserwował, że bakterie jednego gatunku rozmnażają się zawsze w obrębie własnej

kolonii z równoczesnym niszczeniem bakterii obcogatunkowych. Wykorzystał to do metody

na czystych kultur na gotowanym ziemniaku lub bulionie z żelatyną.

3. Opracował nowe metody barwienia. Koch po zastosowaniu błękitu metylenowego po raz

pierwszy ujrzał prątki gruźlicy(prątki Kocha)- wcześniej nie można było ich zobaczyć w

preparatach mikrobiologicznych.

Koch dla prątków opracował podłoże hodowlane- skrzepłą surowicę krwi.

Wykazał także eksperymentalnie kropelkowy charakter przenoszenia się gruźlicy.

Koch próbował leczyć gruźlicę lub jej zapobiec. Uodparniał zawiesiną osłabionych bakterii

lub substancja będącą metabolitem produkowanym przez prątki(bezskuteczne próby

zniechęciły go do jej terapeutycznego stosowania). Tuberkulina okazała się najlepsza przy

diagnostyce gruźlicy. Za pracę nad gruźlicą dostał Nagrodę Nobla w 1905roku.

Przedstawił też podstawy klasyfikacji i kryteriów choroby zakaźnej: „zarazek powinien dać

się wyhodować na sztucznym podłożu i wykazać w każdym przypadku danej choroby, można

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

ją wywołać przez doświadczalne zakażenie hodowlą odpowiedniego drobnoustroju.”- była to

tzw. triada Kocha.

4. Wyjaśnił także etiologię gronkowcową zakażeń przyrannych,

5. Odkrył i opisał przecinkowca cholery i zarazka egipskiego zapalenia oczu.

Koch był jednym z pierwszych mikrobiologów zajmującymi się chorobami tropikalnymi

Afryki i Indii.

Problem wprowadzenia tuberkuliny.

Koch w 1890 roku wprowadził szczepionkę przeciwko gruźlicy(nazywana była „limfą

Kocha” lub „kochiną”). Był to przesącz hodowli bulionowej prątków(Odo Bujwid nadał jej

nazwę tuberkulina).

Tuberkulina nie tylko nie leczyła, ani nie zapobiegała gruźlicy, ale powodowała uczynnienie i

zaostrzenie się choroby u pacjentów, którym była podana.

Po obserwacji „fenomenu Kocha”, zjawiska opartego na alergii przy powtórnym

wprowadzeniu antygenu w postaci wyciągu z żywych prątków, tuberkulina została

wykorzystana do diagnostyki: skaryfikacyjnej- Clemensa Petera Pirqueta- wprowadzonej w

1905, naskórnej- Ernsta Moro(1907), śródskórnej-Charlesa Mantoux,1908.

Próby odegrały rolę w zapobieganiu gruźlicy, zwłaszcza do wprowadzenia szczepionki

przeciwgruźliczej przez Alberta Calmetta i Camilla Guerina, uzyskanej z osłabionego prątka-

nazwanego od ich nazwisk- Bacille Calmette Guerin, tworząc w ten sposób skrótową nazwę

szczepionki BCG. Pierwsze szczepienie w 1921 roku, przez doustne podanie noworodkowi,

którego matka zmarła na gruźlicę. Szczepienie to stało się jednym z zasadniczych czynników

opanowania w Europie gruźlicy, która w XIX i pierwszej połowie XX wieku znajdowała się

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

na czołowym miejscu wśród przyczyn zgonów.

96. Wyjaśnij kiedy miało miejsce odkrycie prawidłowej budowy i funkcji układu

krążenia i jakie były tego konsekwencje dla rozwoju medycyny.

Wątpliwości co do słuszności obowiązującej starożytnej koncepcji krążenia wg. Galena

pojawiły się już w XIII wieku. Ibn an Nafis w komentarzu do Kanonu Avicenny opisał po raz

pierwszy małe krążenie, jednak pozostało to bez echa w zachowanej literaturze.

Pierwszym znanym odkrywcą małego krążenia był Miguel Servato (1511-1553)

Człowiekiem, który doprowadził do zmiany poglądów na temat krążenia był londyński lekarz

William Harvey (1578-1657) Swoje poglądy ukształtował w 1615 roku, a w rok później

przedstawił je w College of physicians. W postaci pracy wydał je we Frankfurcie w 1628

roku.

Wydarzenie to jest tak znaczące dla medycyny, że od tej daty liczy się okres przejścia od

odrodzenia do baroku. Metodą eksperymentalną, Harvey ustalił to, co teraz wiemy o krążeniu

krwi. Typowe jego doświadczenie polegało na zakładaniu opaski uciskowej na ramię i kiedy

żyły nabrzmiały, naciskał je, w celu przekonania się, w którym kierunku płynie krew. W ten

sposób odkrył, że krew w żyłach zawsze płynie w kierunku serca. Odkrycie Harveya miało

znaczący wpływ na rozwój fizjologii, patofizjologii,a także było podwaliną kardiologii.

97. Wymień kierunki rozwoju medycyny w Europie w XVII i XVIII w i omów jeden z nich

1.Jatrochemia

2. Jatrofizyka

3. Jatromatematyka

4. Witalizm

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

U podstaw jatrochemii znalazły się koncepcje alchemików. Podczas procesów alchemicznych

poznawano różne reakcje chemiczne, otrzymywano nowe związki, poznawano ich

właściwości. Uznanie jedności kosmosu i astrologiczne tłumaczenie zjawisk ziemskich, było

uzasadnieniem, że metale posiadają duszę planet.

Odnosiła się ona głównie do opisu zjawisk fizjologicznych, w patologii natomiast sięgała

coraz częściej do interpretacji nauk fizycznych, ale i nauki Hipokratesa i Galena.

Paracelsus i van Helmont wprowadzili do niej elementy Archeusza, w postaci archei insiti,

kierującymi pracą narządów i archei influi, nadrzędnych arche uszy.

Jatrochemicy podkreślali ponadto znaczenie fermentacji.

Zgodnie z ich koncepcjami,świat składał się z 4 elementów i piątego, quinta essentia, z

którego powstały pozostałe 4, które z kolei składały się z trzech składowych, siarki, rtęci i

soli.

98. Wymień dwa największe - według Ciebie - odkrycia w dziejach medycyny i

uzasadnij swój wybór.

• Bezpieczne znieczulenie

30 września 1846 r. dentysta William Green Morton wykonał pierwszy zabieg usunięcia

zęba z użyciem eteru. Pacjent po przebudzeniu potwierdził, że nie czuł żadnego bólu; 16

października, po podaniu przez Mortona środka znieczulającego, podczas zabiegu jeden z

chirurgów usunął pacjentowi guz z karku. Nie był on pierwszym lekarzem, który zastosował

eter do znieczulenia wziewnego, lecz przeprowadzona demonstracja wyzwoliła szereg zmian

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

w praktyce chirurgicznej. Dotychczas chirurdzy mogli działać tylko na powierzchni ciała,

wykonując nieliczne większe operacje okupione drastycznymi cierpieniami chorego. Po

wprowadzeniu znieczulenia ogólnego i wraz z jego rozwojem i doskonaleniem w chirurgii

stało się możliwe wkraczanie do jamy brzusznej, mózgu, klatki piersiowej, a wreszcie do

wnętrza serca, czyli w strefy dotąd dla chirurga zupełnie niedostępne.

• Promienie Roentgena

8 listopada 1895 Wilhelm Rentgen rozpoczął obserwacje promieni katodowych podczas

eksperymentów z lampami próżniowymi. W wyniku doświadczeń odkrył nowy typ

promieniowania, które sam nazwał promieniowaniem X.

Promieniowanie rentgenowskie jest wykorzystywane do uzyskiwania zdjęć rentgenowskich,

które pozwalają m.in. na diagnostykę złamań kości i chorób płuc oraz do rentgenowskiej

tomografii komputerowej. Wysokoenergetyczne promieniowanie rentgenowskie (rzędu MeV)

stosowane jest jako wygodna alternatywa napromieniowania za pomocą radioizotopów (brak

konieczności okresowej wymiany materiału promieniotwórczego) w radioterapii niektórych

nowotworów.

• Mikrobiologiczne odkrycia Pasteura

Pasteur badał fermentację mlekową, potem masłową, alkoholową i octową. Wykazał, że

proces ten, uważany dotąd za wyłącznie chemiczny, wywołują drobnoustroje, różne dla

różnych typów fermentacji.

Odkrycie bakterii zaburzających pożądane procesy fermentacyjne doprowadziło do dalszych

odkryć związanych m. in. z chorobami zakaźnymi – początkowo u zwierząt ale później także

u ludzi. Doświadczenia Pasteura dotyczące drobnoustrojów występujących w powietrzu

obaliły ostatecznie teorię samorództwa. Odkrycia te zrewolucjonizowały podejście do wielu

chorób, dały możliwość ich leczenia, a także zapobiegania. Prace uczonego dały podłoże dla

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

powstania immunologii.

99. Wyjaśnij na czym polegała medycyna klasztorna oraz jakie były jej możliwości i

ograniczenia.

Miejscem gdzie rozpoczyna się historia medycyny klasztornej jest klasztor na Monte

Cassino, został on założony w 529 r. przez Benedykta z Nursji, późniejszego świętego.

Benedykt z Nursji(480-547) w oparciu o Pismo Święte, dzieła ojców kościoła i doświadczenia

monastycyzmu wschodniego i zachodniego spisał tzw. Regułę Benedyktyńską, która byłą

zbiorem przepisów normujących życie zakonne, stała się punktem wyjścia do rozwoju

medycyny klasztornej. Zgodnie z zasadą miłosierdzia klasztory starały się służyć wszelką

pomocą potrzebującym. Głównie była to pomoc religijna i opieka duchowa, jednak z

tej zasady pochodzi reguła niesienia ulgi cierpiącym, wynika z tego rozwój medycyny

klasztornej. Czas obecności medycyny klasztornej w historii liczy się od VIw. do XIIw.

Początkowo medycyna klasztorna była przekształconą medycyną ludową, z licznymi

elementami mistycznymi, miejsce pogańskich bogów zastępowali święci chrześcijańscy.

Klasztorna medycyna skupiała się na ziołolecznictwie i dość dokładnym wywiadzie,

towarzyszyła temu modlitwa, odprawianie egzorcyzmów i dotykanie relikwiami. W kwestii

dociekania przyczyn chorób mnisi nie dokonali odkrywczych spostrzeżeń ograniczając się do

twierdzeń, że 'najdoskonalszą i uniwersalną przyczyną była wola Boga'. Ciekawym pomysłem

klasztorów był również sposób kształcenia składający się z trivium (gramatyka, dialektyka,

retoryka) i quadrivium (arytmetyka, muzyka, geometria i astronomia).W czasach wczesnego

średniowiecza klasztory były jedynymi z niewielu miejsc gdzie przechowywano księgi, mnisi

trudnili się ich przepisywaniem.

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011

Podsumowując, medycyna klasztorna przyczyniła się do ogólnego rozwoju medycyny

mimo średniowiecznego scholastycznego podejścia do nauki, należy pamiętać o wkładzie w

ziołolecznictwo i zachowanie niektórych pism lekarzy starożytnych.

100. Omów zasługi Karola Jonschera dla medycyny łódzkiej.

Od początku swojej pracy zawodowej doktor Karol Jonscher włączył się w działania

społeczne prowadzące do poprawy warunków sanitarnych i zdrowotnych w dynamicznie

rozwijającej się dziewiętnastowiecznej Łodzi. Opieką lekarską otoczył najbardziej

potrzebujących robotników łódzkich. Jako domowy lekarz Karola Scheiblera, dał pomysł

budowy pierwszego szpitala dla robotników.(obecnie szpital jego imienia)

Był współorganizatorem Komitetu Wspierania Biednych przekształconego później w Łódzkie

Chrześcijańskie Towarzystwo Dobroczynności, którego prezesem został w 1905 roku. Do

działań towarzystwa należała organizacja zasiłków dla robotników i bezrobotnych, tanich

kuchni, ochronki dla dzieci, przytułku porodowego, a także kolonii letnich dla dzieci.

Współorganizował szpital pediatryczny im. Anny Marii (obecnie im. Janusza Korczaka)

i "Kochanówkę" - szpital dla nerwowo i umysłowo chorych. Współtwórca Oddziału

Łódzkiego Towarzystwa Higienicznego "Kropla Mleka". Zajmował się krzewieniem higieny

wieku niemowlęcego i dziecięcego. Należał do grona założycieli Łódzkiego Towarzystwa

Lekarskiego i Towarzystwa Pogotowia Ratunkowego.

Opracowanie zagadnień na zaliczenie z historii medycyny.

Stworzone dzięki współpracy grup 1, 2, 9, 10, 15, 16. ŁÓDŹ 2011