Zespó∏ naukowców
z Polski, Belgii, Fran-
cji, Hiszpanii, Niemiec, Austrii, Czech,
Ukrainy i Rosji zosta∏ uhonorowany w
listopadzie ub.r. presti˝owym wyró˝nie-
niem Unii Europejskiej – Nagrodà
Kartezjusza (Descartes Prize) – za opra-
cowanie niezwykle dok∏adnego modelu
ruchu Ziemi. Polsk´ reprezentowa∏
prof. Aleksander Brzeziƒski z Centrum
Badaƒ Kosmicznych PAN.
Ziemia wiruje nieco inaczej ni˝ szkol-
ny globus – jej oÊ obrotu nie wskazuje
stale Gwiazdy Polarnej, lecz nieustan-
nie w´druje. Na ruch ten sk∏ada si´
precesja, którà ju˝ w II wieku p.n.e. za-
obserwowali Grecy oraz zbiór ruchów
eliptycznych o okresach od 18.6 roku do
kilku godzin, zwany nutacjà. Powodo-
wana jest ona przez oddzia∏ywanie gra-
witacyjne Ksi´˝yca i S∏oƒca na odbie-
gajàcy od symetrii kulistej rozk∏ad mas
naszej planety. Dzi´ki tegorocznym
laureatom Nagrody Kartezjusza mo˝na
ju˝ przewidywaç ruchy przestrzenne
osi Ziemi z dok∏adnoÊcià do
2–3 cm.
Prof. Brzeziƒski przez
ostatnie trzy lata by∏ koordy-
natorem grupy zajmujàcej si´
modelowaniem sk∏adowych
nutacyjnych o okresach do-
bowych i krótszych. WczeÊ-
niej natomiast bada∏, jaki
wp∏yw na ruch nutacyjny Zie-
mi majà przep∏ywy mas at-
mosfery i wód oceanicznych.
Brzeziƒski twierdzi, ˝e cho-
cia˝ dok∏adnoÊç stworzonego przez je-
go grup´ modelu jest wcià˝ kilkakrotnie
ni˝sza ni˝ precyzja wyznaczeƒ parame-
trów nutacyjnych, projekt jest ogrom-
nym sukcesem naukowym. „W najbli˝-
szym czasie trudno b´dzie otrzymaç
lepszy model. W miar´ zwi´kszania do-
k∏adnoÊci natrafiamy na coraz powa˝-
niejsze problemy. Temat jest jednak
otwarty, mamy jeszcze bardzo du˝o do
zrobienia” – mówi.
Tak precy-
zyjna zna-
jomoÊç ru-
chu naszej planety ma
ogromne znaczenie w misjach ba-
dawczych wykorzystujàcych satelity (np.
dotyczàcych monitoringu Êrodowiska,
badaƒ ziemskiej grawitacji, obserwacji
pokrywy lodowej czy wreszcie systemów
nawigacji satelitarnej). Porównanie mo-
deli teoretycznych z obserwowanà nu-
tacjà mo˝e równie˝ dostarczyç wielu da-
nych o budowie Ziemi. Dzi´ki pracom
nagrodzonego zespo∏u mo˝liwe sta∏o si´
wyznaczenie eliptycznoÊci granicy mi´-
dzy p∏aszczem Ziemi a ciek∏ym jàdrem
oraz okreÊlenie oddzia∏ywaƒ elektro-
magnetycznych w jej wn´trzu.
W tym roku o Nagrod´ Kartezjusza
rywalizowa∏o blisko 900 uczonych pra-
cujàcych w 230 mi´dzynarodowych
zespo∏ach, z których do fina∏u zakwali-
fikowano tylko osiem. Zespó∏ prof. Brze-
ziƒskiego otrzyma∏ 300 tys. euro. Nato-
miast Nagrod´ Kartezjusza w wysokoÊci
700 tys. euro za udzia∏ w tworzeniu no-
wych technologii otrzyma∏ zespó∏ bada-
czy z pi´ciu krajów europejskich za
projekt dotyczàcy rozwoju technologii
wyÊwietlaczy polimerowych.
P.S.
STYCZE¡ 2004
ÂWIAT NAUKI
91
Polak laureatem Descartes Prize
k∏ady. Wojciech Derkowski pomaga organizatorom, prowadzi
zaj´cia i zapewnia opiek´ medycznà na wyjazdach i obozach dla
uczestników programu. Zarówno oni, jak i wszyscy wspó∏pra-
cujàcy z funduszem naukowcy oraz artyÊci – wybitne osobo-
woÊci polskiej nauki i sztuki – sà wolontariuszami. „To jest dzia-
∏anie wychowawcze – mówià. – Dzieci bardzo szanujà naszà
prac´, choç z poczàtku sà zdumione, ˝e za darmo poÊwi´ca-
my im tyle czasu”. Mimo ˝e z zewnàtrz wszystko wyglàda sie-
lankowo, organizatorzy przyznajà, ˝e fundusz trapià powa˝-
ne problemy finansowe. Potrzebne sà pieniàdze na przejaz-
dy dzieci na warsztaty, wy˝ywienie, spanie, kserokopie,
materia∏y plastyczne. „To smutne, bo przecie˝ nie chodzi o
du˝e pieniàdze – mówi Maria Mach. – Tymczasem co roku
nie mamy pewnoÊci, czy wystarczy nam Êrodków na realiza-
cj´ programu”.
Paulina Szczuciƒska
Strona internetowa Krajowego Funduszu na rzecz Dzieci:
www.fundusz.org
ZDOBYWCA
unijnej
Nagrody Kartezjusza
prof. Aleksander Brzeziƒski.
Portal dla mobilnych naukowców
W CZERWCU 2003 ROKU powsta∏ europejski portal dla mobilnych naukowców http://euro-
pa.eu.int/eracareers. Jest wszechstronnym êród∏em praktycznych informacji dla pracow-
ników uniwersytetów, instytutów naukowo-badawczych i przedsi´biorstw prowadzàcych
badania w Europie i w innych krajach. Portal ma stworzyç lepsze warunki dla rozwoju karie-
ry naukowej w granicach Europejskiej Przestrzeni Badawczej (ERA). Umo˝liwi organizacjom
naukowym zamieszczanie og∏oszeƒ o programach stypendialnych i ofert pracy dla naukowców
oraz wyszukiwanie odpowiednich kandydatów do prowadzenia prac naukowo-badawczych.
By zach´ciç organizacje do publikowania i rozpowszechniania propozycji pracy, Komisja
Europejska ju˝ na poczàtku tego roku ma udost´pniç program komputerowy do tworzenia ba-
zy danych. Jednostka badawcza po umieszczeniu programu na swojej stronie internetowej
b´dzie gromadziç wszystkie zg∏oszone w obr´bie ró˝nych wydzia∏ów i instytutów oferty dla na-
ukowców. Dane te b´dà równie˝ automatycznie przesy∏ane do bazy ofert w portalu europejskim.
Portal powsta∏ dzi´ki wspólnej inicjatywie Komisji Europejskiej i 33 krajów uczestniczà-
cych w 6 Programie Ramowym KE. Udost´pnia równie˝ informacje prawne i spo∏eczno-kul-
turowe niezwykle przydatne zw∏aszcza tym naukowcom, którzy ju˝ teraz pracujà za granica-
mi swego kraju.
P.S.
ARCHIWUM