1
Światłoczułość czyli ISO
Każdy praktykujący fotoamator zetknął się z określeniem "czułość" lub
"światłoczułość". Nie trudno domyślić się co ono oznacza - skoro film w
klasycznym aparacie, czy matryca CCD w cyfrówce, zapisują światło, to
muszą być na to światło wrażliwe. Jest to oczywiście stwierdzenie
prawdziwe, ale nie wyjaśnia nam istoty mechanizmu. Warto przyjrzeć
się temu zagadnieniu bliżej.
Zgodnie z definicją "światłoczułość" określa poziom uczulenia materiału
fotograficznego na światło i wyrażana jest wartością określoną przez
międzynarodowy standard ISO.
W fotografii cyfrowej mówimy o "ekwiwalencie czułości”, lecz żeby dobrze zrozumieć, co to znaczy
powinniśmy zacząć od fotografii tradycyjnej. Zwykły film fotograficzny, w największym uproszczeniu,
składa się podkładu pomalowanego roztworem specjalnych związków srebra. To właśnie one
odpowiedzialne są za powstawanie obrazu - pod wpływem światła zachodzi reakcja chemiczna, w
wyniku której mocniej naświetlone obszary klatki filmowej ulegają zaczernieniu. Po wywołaniu widzimy
to jako obraz (odwrócony), z którego następnie wykonuje się odbitkę.
Jednakże każdy film ma na opakowaniu oznaczona czułość - najczęściej spotykane to ISO 100, 200
lub 400. Każda kolejna wartość w tym ciągu oznacza 2-krotny wzrost czułości. Przykładowo, jeśli
podczas robienia zdjęcia przy czułości ISO 100 czas otwarcia migawki wynosił 1/250 sek., to w tej
samej sytuacji przy czułości ISO 200 musielibyśmy skrócić czas naświetlania o połowę do 1/500 sek.
Tak więc obok czasu otwarcia migawki i wartości przysłony, to właśnie czułość jest trzecim ważnym
parametrem, od którego zależy czy zdjęcie będzie prawidłowo wykonane.
Cały czas nie wiemy jednak, co sprawia, że czułość jednego filmu jest wyższa niż innego. Zależy to
bezpośrednio od wielkości kryształków wspominanych halogenków srebra - im kryształy większe tym
bardziej uczulone. W fotografii cyfrowej jest inaczej - spotykane w opisach aparatów określenie to
"ekwiwalent czułości". Jak wiadomo film zastępuje tu matryca światłoczuła CCD składająca się w z
milionów drobnych punktów (pikseli), które pełnią taką samą funkcję jak owe kryształki. O ile jednak
czułość zwykłego filmu jest stała to aparaty cyfrowe oferują zmianę ISO stosowanie do warunków
oświetleniowych. O ekwiwalencie mówimy, dlatego, że fizyczna wielkość pojedynczego piksela jest
niezmienna - poradzono sobie z tym w ten sposób, że aby osiągnąć wyższą światłoczułość, kilka
sąsiadujących ze sobą pikseli udaje jeden duży punkt. Dzięki precyzji sensorów CCD możemy mówić o
ekwiwalencie czyli odpowiedniku "prawdziwej" czułość znanej z tradycyjnych materiałów
fotograficznych.
Im większa czułość tym większe ziarno
Z opisanym mechanizmem wiąże się jednak pewne utrudnienie, które każdy
fotoamator powinien zapamiętać jako jedną z podstawowych zasad. Im
większa jest światłoczułość tym bardziej widoczna będzie ziarnistość
rejestrowanego obrazu. Skoro kryształki (w filmie) lub grupy pikseli (w CCD)
są większe to są bardziej widoczne jako pojedyncze plamki. Wiele zależy od
jakości aparatu, którym dysponujemy, ale zawsze, kiedy to możliwe
powinniśmy korzystać z możliwie niskiej czułości. Przyjrzyjmy się kilku
przykładom:
Przykład 1
Fotografujemy przy dobrym świetle słonecznym budynek pomalowany na
jasny kolor. Od razu widać, że ilość światła jest całkowicie wystarczająca by
skorzystać z niskiej czułości, na przykład ISO, 50 (jeśli fotografujemy aparatem hp photosmart 935).
Sugerowany przez aparat czas naświetlenia będzie wynosił około 1/500 sek., a przysłona F4.0.
Przykład 2
