ZAGADNIENIA DO KOLOKWIUM Z PEDAGOGIKI OGÓLNEJ

1.

Charakterystyka pedagogiki jako nauki

Nauka - społecznie zorganizowana działalność poznawcza ludzi, która systematycznie stawia i metodycznie,
w sposób przemyślany rozwiązuje problemy tak teoretycznie , jak praktyczne . Stawianie problemów w
nauce wymaga posługiwania się terminologią.

Nauka:

•

Sens dydaktyczny- nauka, uczenie się

•

Sens treściowy – kompletny system uzasadnionych twierdzeń i hipotez oddających wiernie obraz
rzeczywistości sposobach jej poznawania i przekształcania

•

Sens historyczny – dziedzina kultury obejmująca całokształt działalności poznawczej, uprawiany przez
badaczy jako odrębną grupę społeczną (system wiedzy, narzędzia, środki)

•

Sens funkcjonalny – ogół czynności składający się na działalność badawczą w cel tworzenia i rozwoju nauki
w sensie treściowym (zgodne z metodami, zasadne, obiektywne poznanie)

Etapy procesu poznania:
1.Obserwacja
2. Rejestracja wyników badań
3. uogólnienie efektów obserwacji
4. Postanowienie hipotezy
Nauka dzieli się na empiryczne i społeczne. Ze względu na rodzaj prowadzonych badań dzielimy naukę na
empiryczne i formalne.

Pojęcia pedagogia i pedagogika wywodzą się ze starożytnej Grecji od słowa paidagogos, oznaczającego niewolnika
prowadzącego dziecko do szkoły (prowadzący chłopca).
W pedagogice jako nauce zachodzi ścisły związek między teorią i praktyką. Teoria rozwiązuje problemy dostarczone
przez praktykę, ale skuteczność rozwiązań teoretycznych wykazuje ostatecznie praktyka.
termin pedagogia oznacza samo dzieło wychowania, zespól czynności i umiejętności wychowawczych, np. pedagogia
domowa, szkolna.

Pedagogika jest więc nauką, której przedmiot stanowi sprawa praktycznej pedagogii wszelkiego rodzaju (sztuki i

techniki wychowania), czyli wychowawczego prowadzenia dzieci, młodzieży oraz oddziaływania na rozwój ludzi
dorosłych.
Pedagogika - dział dziecięcy,
hebagogika - dział o wychowaniu młodzieży,
andragogika - obejmująca oświatę i wychowanie dorosłych
gerontogogika - czyli pedagogiką starszego wieku.

pedagogika naukowo interesuje się wszystkimi rodzajami wychowania, tak naturalnego, jak u zwierząt

(zoopedagogika). jak tradycyjnego w rodzinie lub w społeczeństwie oraz wychowania zawodowo umiejętnego.
Współcześnie ujmuje się te trzy rodzaje wychowania, jako:

1 - wychowanie naturalne, czyli uczestniczące w życiu rodzinnym, społecznym, w zbiorowej pracy lub w sytuacji

kulturowej wolnego czasu. np. czytanie książki lub oglądanie filmu;

2 - wychowanie celowo zamierzone, czyli przygotowujące dziecko, młodzieńca do przyszłego zawodu, stanu,

pracy czy walki, np. wychowanie rycerskie, terminowanie w rzemiośle, nowicjat w zakonie lub wychowanie grupowe
płci - inne dla chłopców, inne dla dziewcząt, oraz

3 - wychowanie organizowane programowo w specjalnych instytucjach wychowawczych, jak szkoła,

uniwersytet, seminarium duchowne itp.''

Czy pedagogika jest nauką?
1. Posiada własny przedmiot badań (rozwój człowieka od narodzenia do śmierci.)
2. Miejsce jakie zajmuje w systemie nauk (empiryczna, społeczna)
3.Posiada własny, swoisty przedmiot badań (jak człowiek zmienia się pod wpływem drugiego człowieka.)
4. Posiada warsztat metodologiczny (obserwacja, eksperyment, analiza wytworów ucznia.)

Na tej podstawie dochodzimy do wniosku, iż współczesna pedagogika jest wszechstronną nauką o całej
rzeczywistości wychowawczej, w której istotę stanowi całożyciowy rozwój człowieka oraz wszelkie tak dodatnie, jak
i ujemne wpływy jednych ludzi na drugich oraz wpływy środowiska. Spory o naukowy charakter pedagogiki przez
zaliczenie jej do nauki praktycznej lub filozoficznej, normatywnej czy opisowej wynikają stąd, że w refleksji nad
działaniem wychowawczym występują, jak mówiliśmy, tak sądy teoretyczne o zjawiskach rozwojowych i o celach
rozwoju człowieka, jak też dyrektywy praktyczne o metodach i środkach działania wychowawczego

2. Związek teorii naukowych z praktyką edukacyjną.

Mówiąc o teorii jako rezultacie poznania, możemy mówić o: 1) Teoriach potocznych, które powstają w umysłach
ludzi i są przedmiotem badań naukowych, 2) Teoriach wytwarzanych przez filozofów, które przybierają postać
systemów filozoficznych, 3) Teoriach naukowych, które są weryfikowalnym opisem pewnego fragmentu
rzeczywistości.
W filozofii starożytnej, teorią nazywano intelektualny ogląd bytu, czyli rezultat poznania uzyskany w drodze dedukcji
i intuicji intelektualnej, który cechować powinna ogólność, powszechność i konieczność.
Teoria od praktyki różni się tym, że teoria zawiera uporządkowaną wiedzę ogólną o określonym fragmencie
rzeczywistości, a praktyka jest zespołem działań przekształcających ten fragment rzeczywistości.
Teoria jest wytworem powstającym w wyniku działalności badawczej, w której obowiązują badaczy określone
procedury, zasady i reguły legitymizujące wytwarzanie wiedzy zawartej w teorii. Cechami wyróżniającymi teorię
naukową są:
-Abstrakcyjność (twierdzenia są formułowane przy użyciu terminów naukowych, pozwalających na ujmowanie
„prawd” ponadjednostkowych, odnoszących się do szerszej klasy cech, zjawisk i procesów niż jeden konkretny
przykład);
-Weryfikowalność (twierdzenia zawarte w teorii poddają się sprawdzeniu. Ciągłe ponawianie próby empirycznej i
logicznej ich weryfikacji mogą powodować zmianę niektórych twierdzeń lub odrzucenie teorii w całości).
Współczesne rozumienie praktyki edukacyjnej: Każda praktyka jest zawsze społeczno-kulturowym wytworem ludzi
w określonym miejscu i czasie historycznym, podobnie zresztą jak rozumienie teorii czy uznawanie określonego
modelu nauki lub preferowanie określonego typu racjonalności. Pedagogika współczesna , czyniąc przedmiotem
badań praktykę edukacji jako wytwór społeczno-kulturowy, zakreśla jednocześnie zakres swoich zainteresowań
poprzez przyjęcie i wyrażenie w terminach naukowych definicji „edukacji”-działalność polegająca na
upowszechnianiu wykształcenia ogólnego i zawodowego, wychowanie w rodzinie, oraz system szkolnictwa,
kształcenie równoległe i ustawiczne.
Procesy edukacyjne jako przedmiot badań pedagogicznych: Dziesięciościan edukacyjny (obejmuje 10 szczegółowych
procesów edukacyjnych):
1. Hominizacja- proces kształtowania cech gatunkowych człowieka (uczłowieczenie).

2. Kształcenie i humanizacja- procesy nauczania i uczenia się umożliwiające poznanie przyrody, społeczeństwa i
kultury oraz rozwój kompetencji poznawczych.

3. Wychowanie i jurdyfikacja- wdrażanie do akceptowania i realizowania czynności i ról społecznych oraz
kształtowanie świadomości prawnej.

4. Inkulturacja i personalizacja- proces wzrastania w określoną kulturę, zmierzający do uzyskiwania tożsamości
autonomicznej.

5. Socjalizacja- rozumiana jako procesy socjalizacji pierwotnej w rodzinie.

6. Polityzacja, biurokratyzacja, profesjonalizacja- kształtowanie przydatności do zatrudnienia i funkcjonowania w
społeczeństwie zorganizowanym.

7. Kolektywizacja- procesy socjalizacji wtórnej.

8. Nacjonalizacja- procesy kształtowania więzi z narodem.

9. Etatyzacja- wprowadzenie w organizację i struktury funkcjonowania państwa oraz powinności obywatelskie.

10. Globalizacja- wprowadzenie w problemy globalne.
Taki dziesięciościan- jako model harmonijnych wpływów wszystkich składowych procesów edukacyjnych- jest
wytworem intelektu. W praktyce edukacyjnej mamy do czynienia natomiast z rozmaitymi zakłóceniami równowagi
pomiędzy tymi dziesięcioma szczegółowymi procesami. Skutki braku równowagi ujawniają się w postaci nadmiaru
jednych procesów i niedomiaru innych. Wszelkiego rodzaju zakłócenia równowagi są (zdaniem Kwiecińskiego)
źródłem patologii edukacji jako praktyki społecznej, a tym samym niezwykle interesującym przedmiotem badań
pedagogicznych.
Trzy typy dyskursów o rodzinie:

Dyskurs normatywny- jest zawsze dyskursem ideologicznym, ponieważ musi odwoływać się do wartości
legitymizujących i sankcjonujących cele wspólnoty rodzinnej.
Dyskurs instrumentalno- techniczny- dotyczy zachowań i działań członków wspólnoty rodzinnej w kontekście
ich skuteczności w realizowaniu założonych lub afirmowanych celów.
Dyskurs praktyczno- moralny- jest oparty na przesłankach umożliwiających człowiekowi kreowanie całościowej
wizji świata i siebie w świecie, w kontekście której możliwe jest „rozumienie” i nadawanie sensów i znaczeń
działaniom człowieka.

3. Rozwój naukowy pedagogiki

Dla zrozumienia podstaw pedagogiki ważne jest dostrzeżenie ewolucji tej nauki w Polsce w ostatnim pięćdziesięcioleciu.
Fundamentalne znaczenie ma sposób definiowania pedagogiki jako nauki – lokował on ją w strukturze nauk
humanistycznych albo społecznych. Dostrzegalny jest w tych określeniach, zakres zmian w obszarze przedmiotu badań tej
nauki, który dokonywał się z biegiem lat jej istnienia i rozwoju. W toku ostatniego półwiecza zachodziły zmiany treściowe i
strukturalne w rozumieniu tej dziedziny, ewoluującej od autonomicznej nauki o wychowaniu do szeroko rozumianych nauk
o wychowaniu.
Etap pierwszy – ortodoksja ideologiczna.
Obejmuje rozwój linearny pedagogiki od końca lat 40. poprzez 50., 60. i 70. XX wieku. Po 1947 roku nastąpił kryzys i
załamanie w polskiej pedagogice w wyniku przyjęcia przez Biuro Polityczne KC PPR ofensywy ideologicznej,
wzmocnionej stosowaniem przemocy i represji, celem podporządkowania systemu oświatowego. Był to czas tworzenia
monocentrycznego ładu społcznego, który cechowało dążenie do patriarchalizmu, stabilności oraz zdogmatyzowana
wartość systemu polityczo-gospodarczego. W latach 50. część polskich pedagogów skupiła się na adaptacji i
upowszechnianiu pedagogiki radzieckiej. W latach 60. i 70. powstała pedagogika upaństwowiona i upartyjniona
zakładająca:
ideał człowieka podporządkowany wizji postępu
krytyka wszystkich nurtów teoretycznych i ideologicznych z okresu II RP oraz z zachodu
dominacja ideologi pozytywistycznej w dążeniu do ustalania prawidłowości naukowych
dominacja paradygmatu „naukowej pedagogiki socjalistycznej” wraz z marginalizacją wszystkich innych
W społeczeństwie quasi-totalitarnym, w którym panowało dążenie do ujednolicenia elementów struktury społecznej.
Pedagogika legitymizowała ostateczną i niepodważalną ideologię oddziaływań politycznych, jako pedagogicznych.
(podporządkowanie ideologii politycznej). W tamtym czasie odrzucane były wszystkie alternatywy gdyż uważano że
mogłyby one jedynie osłabić pedagogikę oraz zakłócić proces wychowania czy kształcenia. Tym samym,
podporządkowanie to utrwalało izolację od innych prądów wychowawczych, tłumiąc zdolność do autokrytyki i
samokorekty.
Wytworzyła się tego rodzaj sytuacja, że największymi autorytetami pedagogicznymi stali się wielcy politycy i
publikacje pedagogiczne miały zmieniać swój ton w zależności od tego, co w czasie ostatniego przemówienia
powiedział ten lub inny polityk. W ten sposób produkcja pedagogiczna uległa niesłychanie szybkiemu starzeniu się i
dezaktualizacji. Tymczasem politycy rozumowali często podobnie, jak ów legendarny kalif palący aleksandryjską
bibliotekę: Jeżeli piszesz o tym co jest już zawarte u Kairowa (naczelny pedagog bloku komunistycznego), to praca twoja
jest niepotrzebna, jeśli zaś zawiera to czego u Kairowa nie ma, jest szkodliwa. W ten sposób zlikwidowano najbardziej
twórczy dział pedagogiki – refleksję pedagogiczną, podcinając zupełnie byt pedagoga teoretyka, który wyręczany we
wszystkim przez polityka nie miał właściwie nic do roboty. Brak nowych naukowych metod badawczych w pedagogice po
zdeprecjonowaniu burżuazyjnych starano się wyrównać zażyczeniem od polityki generalnej metody propagandy.
W tym okresie rozwój przeżywała pedologia (paidos- dziecko, logos – myśl) termin ten wprowadził amerykański badacz
Oskar Chrisman w 1893 r. Przedmiotem badań tej dyscypliny miało być dziecko, które jest kształtowane od samego
urodzenia przez wychowanie. Omijano jednak nazywanie dyscypliny po imieniu, gdyż zawężała ona zakres wpływów
pedagogiki tylko na dziecko a Suchodolski (czołowy pedagog socjalistycznej Polski) pisał, że Nie istnieje rozwój dziecka
poza wychowaniem, wychowanie jest czynnikiem i elementem tego rozwoju, badanie dziecka nie jest więć badaniem
rzeczywistości niezależnej od wychowania, badanie dziecka jest badaniem rzeczywistości współtwytwarzanej przez
czynności wychowawcze.
Etap drugi – heterodoksja
Ten etap był efektem wzrostu napięć politycznych i stopnia represyjności systemu, którego obrona przed korozją
wywoływała zwiększone zapotrzebowanie na uzasadnienie i metodyczne rozwinięcia ortodoksyjnej socjalistycznej
pedagogiki. Etap ten przypadł na lata 80. XX wieku czyli, okres powstania niezależnego ruchu związkowego "Solidarność"
i zmiany ustrojowej w 1989 roku. Cechowało go załamanie się dotychczas dominującego paradygmatu
zinstrumentalizowanej pedagogiki socjalistycznej oraz zakwestionowanie i odrzucenie ideologii sankcjonującej (nie)ład
społeczny i jedynie obowiązującą teorię wychowania oraz kształcenia specjalistycznego. Pojawiły się pierwsze warianty
"anty-"i "neo-", krytyczne, opozycyjne wobec dominującego paradygmatu pedagogiki, przy szerokim otwarciu się polskich
humanistów na inne prądy i nurty wychowywania Zachodu. Był to także okres ścierania się teorii, odmiennych
światopoglądów, relatywizacji poglądów, konkurowania i wzajemnego zwalczania koncepcji funkcjonalizmu, teorii
krytycznej i interpretacjonalizmu. Pojawił się zarazem "partyzancki" i dekadencki styl uprawiania pedagogiki. Wyłoniły się
też studia i ideologie feministyczne, zaś w tekstach pedagogicznych doszła do głosu różnorodność nastojów i konkurencja
ideologii.
W tym okresie swoje podejście do pedagogiki jako nauki o wychowaniu zaczął zmieniać Heliodor Muszyński czołowy
ideolog pedagogiki socjalistycznej. Rozczarowany brakiem rezultatów zakresie zbudowania pedagogiki jako wyodrębnionej
i rozwiniętej, nauki praktycznej, empirycznej, to znaczy uwolnionej od metod "pseudoflozoficznego spekulatywizmu",
która mogłaby stanowić odpowiednik pozapraktycznych nauk społecznych, stwierdził, że czeka tę dyscyplinę wiedzy
przejście w jeszcze jedno stadium: ścisłego powiązania z naukami wyjaśniającymi rzeczywistość, będącą przedmiotem
celowej interwencji. Z tych względów stadium to określamy jako stadium integryzmu.
Etap ten w zachodnioniemieckiej pedagogice dzieli sie na dwie fazy - kontestacji i rezygnacji:
faza kontestacji i antyautotytaryzmu - przypadła na drugą połowę lat 60., na intensywny przłom i rozwój pedagogiki
emancypacyjnej (krytycznych teorii wychowania) oraz pedagogiki analityczno-empirycznej. Wówczas powstała krytyczna
nauka o wychowaniu, która zaowocowała różnymi teoriami wychowania od liberalnej, poprzez krytyczno-emancypacyjną
aż po ortodoksyjno-marksistowską.

Faza rezygnacji - przypadła na połowę lat 70. Z jednej strony rozwinęła się pedagogika humanistyczna (rogersowska,
pedagogika Gestalt), z drugiej zaś teorie wychowania emancypacyjnego zaczęły być wypierane przez neokonserwatystów.
W owym czasie powstał ruch "Nowego Wychowania" jako wyraz oporu wobec liberalnej pedagogiki. To także okres
rozwoju aksjologii wychowania i pojawienia się w połowie lat 70. antypedagogiki (czarnej pedagogiki)
Etap trzeci - interakcja globalna (postmodernizm)
W Polsce ten etap przypada na lata 90., które cechuje dominacja różnych gier mimetycznych (maski-uczulenia-ucieczki-
nawrócenia), łączące chęć ukrycia, wyparcia pomniejszenia lub zapomnienia przeszłości. Przełom formacyjny w Polsce w
roku 1989 postawił przed pedagogami problem otwarcia się na nowe, częściowo nieznane, podstawowe prądy i teorie
pedagogiczne, funkcjonujące w społeczeństwach otwartych. Przed zadaniem budowania takiego społeczeństwa stanęła
polska pedagogika, której dążenia nie musiały już wpisywać się w proces ujednolicania struktury społeczno-politycznej.
Wejście w system liberalny, pluralistyczny, w którym tolerowana jest różnorodność ideologicznych czy normatywnych
orientacji i działań, uwydatnił jeszcze inny wymiar polskiej i zachodniej wspólnoty badań porównawczych, które powinny
pomóc każdemu pedagogowi w praktykowaniu odmiennego stylu wychowania, wybieraniu odmiennej drogi badań, krytyki
i afinacji określonych teorii kształcenia czy wychowania.
Pedagogika traci w tym okresie monopol na "urządzanie" człowieka i świata poprzez edukację i wychowanie.
Pojawiają się w tej dziedzinie nauki teorie należące do tradycji subiektywistycznych - teorie radykalnego humanizmu
(teorie krytyczne) i interpretatywizmu (teorie fenomenologiczne i hermeneutyczne), promujące antypozytywizm i
preferujące metody idiograficzne. To także charakterystyczny dla pedagogiki, intertekstualny, warunkowy, całościowy,
refleksyjny, pragmatyczny i eklektyczny styl uprawiania nauki, dyskutujących ze sobą i przeplatających się, ale i
komplementarnych wobec siebie różnych teorii i szkół naukowych. Jest to także okres pomieszania języków (nauki i idei),
pluralizmu teorii i dyskursów wychowania, dający szansę na program odnowy różnorodności teorii pedagogicznych.
Podejście to pomaga dostrzec teoretyczne spory w naukach o wychowaniu, w perspektywie walki różnych wersji
rzeczywistości o to która z nich stanie się rzeczywistością "obowiązującą" i "naturalną". Mimo radykalności swoich tez
dyskurs tego kierunku nie zajmuje w tej walce pozycji antagonistycznej, wrogiej, mającej na celu zdeprymowanie i
wyeliminowanie pozostałych dyskursów z pola prawomocności naukowej jako pozbawionych wartości naukowej, etycznej
i politycznej. Konsekwentnie, wyraźnie i adekwatnie do epistemologicznej struktury własnego pola naukowego,
przedstawiciele tego kierunku optują za teoretyczną rywalizacją, która dostarczyłaby konstruktywnych impulsów dla
tworzenia, dekonstrukcji i rekonstrukcji różnych teorii w ich wysiłku zrozumienia i przekształcania świata, przy
jednoczesnej rezygnacji z kolonizacji konkurencyjnych podejść.

4. Związek pedagogiki z innymi naukami

Związek pedagogiki z psychologią:

1. Co jest przedmiotem badań psychologii?
Psychologia próbuje odpowiadać na pytanie co jest i dlaczego jest oraz jak być powinno, to znaczy formułuje twierdzenia
opisowo-wyjaśniające. Najbardziej interesującymi z pedagogicznego punktu widzenia są współcześnie takie działy
psychologii jak: psychologia wychowawcza, psychologia rozwoju oraz psychologia twórczości.
2.W jakim stopniu pedagogika korzysta z osiągnięć psychologii?
Choć pedagogika jest nauką normatywną, podstawy teoretyczne dla tych aspektów, które tyczą się jednostki, bierze właśnie
z psychologii. Jednym z kluczowych celów pedagogiki jest optymalizacja działań podmiotu, a najskuteczniej cel ten
zrealizować można znając właściwości psychologiczne człowieka. Pedagog zatem może znacznie zwiększyć efekty swoich
działań umiejętnie nimi kierując a także działając w odpowiednim momencie. Niezmiernie ważną dla pedagogiki wydaje się
być również psychologia twórczości, która dostarcza wiedzy o skutecznym stymulowaniu umysłu do działań kreatywnych i
abstrakcyjnego myślenia. Kolejnym istotnym dla pedagoga źródłem wiedzy może być psychologia uczenia się. Dzięki niej
bowiem otrzyma on informację jak zmierzyć efekty uczenia się.
3. Czy psychologia korzysta z osiągnięć pedagogiki? Jeśli tak to z jakich?
nie istnieje całkowita rozłączność psychologii wychowawczej i pedagogiki. Pedagogika dostarcza wiedzy o problemach,
pojawiających się przy praktycznym zastosowaniu twierdzeń i hipotez psychologicznych, pozwala na weryfikację ich
słuszności oraz realnych efektów. Psychologia rozwojowa bada czynniki środowiskowe a więc nauczanie i wychowanie, a
weryfikacja wiedzy psychologicznej odbywa się właśnie w działaniach pedagogicznych.

Związek pedagogiki z filozofią:

Pedagogika od filozofii:
- dzięki analizie porównawczej czerpie uniwersalne dla wszystkich nauk szczegółowych koncepcje metodologiczne;
-dzięki analizie porównawczej celów poznawczych: stosowanie specyficznego dla filozofii całościowego ujmowania
rzeczywistości w jej rozwoju i skomplikowaniu;
- uwzględnianie wykrytych przez filozofię praw i procesów w przyrodzie, społeczeństwie oraz kulturze;
- inspiracja w projektowaniu celów pedagogicznych, analizowaniu problematyki natury człowieka, w rozumieniu kultury i
społeczeństwa jako czynnika kształtującego osobowość;
- pomaga człowiekowi w rozumieniu złożonego świata ludzkiego, integruje wiedze nauk szczegółowych i umożliwia
tworzenie wiedzy humanistycznej na wyższym poziomie uogólnienia.
- tworzenie teologii pedagogicznej
-formułowanie celów wychowania na najtrwalsze potrzeby i skłonności natury ludzkiej
- odpowiada na fundamentalne dla pedagogiki pytania
-analizuje wartość ludzkiego życia, szuka warunków do rozwoju zgodnego z ideałami kulturowymi
- czerpie idee, sposoby myślenia o człowieku, kulturze, argumenty uzasadniające cele i normy wychowawcze;
- przyczyna powstania pedagogiki kultury, odkrywanie powiązań pomiędzy człowiekiem a kulturą i społeczeństwem;

- dziedzina informacji, doświadczeń umożliwiająca tworzenie systemów wychowawczych i teorii pedagogicznych.

Związek pedagogiki i etyki:

1. Co jest przedmiotem badań danej nauki?
Rozróżnia się etykę opisową i normatywną: Etyka opisowa zajmuje się genezą, historią i funkcją moralności. W etyce
opisowej wyróżnia się: socjologię i psychologię moralności, która jest zawiłą i zaniedbaną dziedziną oraz metaetykę. Etyka
normatywna – w tym przypadku wyróżnia się: aksjologię, aretologię, perfekcjonistkę, felicytologię, biotechnikę,
deontologię, etykę społeczną i bioetykę.
2. W jakim stopniu pedagogika korzysta z tej dziedziny?
Jest ona niezmiernie ważna dla całego systemu wychowania. Ważne jest nie tylko poznanie i przyswojenie zasad
moralnych, ale przede wszystkim to by człowiek działał w duchu przyjętych przez siebie norm. Pedagogika jest więc
zastosowaniem etyki w praktyce. Etyka wpływa na myśl pedagogiczną.
3. Czy ta nauka korzysta z osiągnięć pedagogiki a jeśli tak to z jakiej?
Tak, korzysta np. z koncepcji Konfucjusza oparta na próbie wypracowania zasad wychowawczoetycznych, społecznych i
politycznych jak i sposobów sprawowania władzy. Podstawą wartości według Konfucjusza była rodzina. Korzysta jeszcze z
poglądów Sokratesa, Platona i Arystotelesa. Ponieważ byli oni wzorem dla filozofów i nauczycieli.

Związek pedagogiki i socjologii:

•

Wspólny przedmiot badań z pedagogiką: " wychowawcze działanie społeczne podmiotu wychowania, jakim jest
społeczeństwo wpływające na osobowość wychowanka, w celu jej ukształtowania zgodnie z uznawanymi i
przewidywanym dobrem tak podmiotu, jak i przedmiotu wychowania" - czyli wychowanie wychowanka przez
społeczeństwo , tak by wychowanek zachowywał się zgodnie z zasadami uznanymi przez społeczeństwo w celu
osiągnięcia ogólnego dobra.

•

Pedagogikę oraz socjologię łączy wspólny przedmiot badań, jak działania społeczne wpływają na osobowość
wychowanka oraz jak kształtuje się on zgodnie z uznaniem i wymaganiami stawianymi przez ogół. Jest to związek
określonych badań do których należą przede wszystkim:

-przystosowanie jednostki do w określonych społecznych ramach kultury do pełnienia ról społecznych i uczestnictwa w
konsumpcji oraz pomnażaniu wartości kultury.
-badania systemów edukacyjnych, ustrojów szkolnych oraz drabin oświatowych. Badania oświaty pod względem równego
startu, równych szans.
-społeczne nakłady na oświatę, wpływ na poziom oświaty, system zarządzania i kierowania instytucjami edukacyjnymi,
badanie polityki oświatowej.
-badania szczebli oświatowych, z wyszczególnieniem szkół oraz klas szkolnych, badanie instytucji pozaszkolnych,
stowarzyszeń społeczno-kulturowych, regionalnych i lokalnych.
-badanie nauczycieli jako grupy zawodowej, ich biografii, ich cech osobowych, ich cyklu życia w odniesieniu do wpływu
poszczególnych faz na efektywność zawodową.
3. Socjologia korzysta z osiągnięć pedagogiki, takich jak :kwestionariusze ankiety, wywiady terenowe badania
dokumentów oficjalnych, analizy statystyk szkolnych i oświatowych, ankiety prasowe, szkolne, telefoniczne,
okolicznościowe, metoda monografii i biografii.

HISTORIA KULTURY I JEJ RELACJE Z PEDAGOGIKĄ:
1.PRZEDMIOT BADA

Ń

: kultura ,z punktu historycznego tradycja – dziedzictwo -zabytki kultury

2.STOPIE

Ń KORZYSTANIA

: proces socjalizacji i wychowania .

Korzystają z niej wszelkie dziedziny o podstawie nauk socjologicznych jak i humanistycznych .
Dyscypliny naukowe tj. archeologia, etnografia, socjologia, historia sztuki, literaturoznawstwo jak i
pedagogika. Kultura jako podstawowy składnik wychowania ,kluczowy składnik w potencjale wychowawczym w ujęciu

współczesnym jak i historycznym. Ważną role pełni w procesie wychowania narodowego i obywatelskiego.

3.Historia jak najbardziej korzysta z pedagogiki i pedagogika korzysta z historii .Pełni funkcje
wychowawczą. Jeśli rozpatrzymy w ujęciu historycznym zostaje możliwość wnikliwego objaśnienia kwestii

pedagogicznej w współczesności .

6. Pedagogika jako nauka pogranicza; pedagogika jako metafora hipermarketu i labiryntu myśli

Oprócz współdziałania nauk pedagogicznych ważne są dla pedagogiki m. in.:

•

nauki zajmujące się wychowaniem(rzeczywistością wychowawczą) z innego punktu widzenia niż robi to pedagogika:

- nauki biologiczne- zajmują się rozwojem osobniczym, dziedzicznością, cechami wrodzonymi i nabytymi,
funkcjonowaniem mózgu, higieną oraz profilaktyką zdrowotną;
- nauki psychologiczne(szczególnie psychologia ogólna, rozwojowa i wychowawcza)- zajmują się procesami rozwoju
umysłowego i emocjonalnego człowieka, strukturą osobowości człowieka
-nauki społeczne( zwłaszcza socjologia i demografia)-badają specyficzne problemy różnych zbiorowości i środowisk
wychowawczych
-nauki ekonomiczne( ekonomika i ekonomia zarządzania)- pedagodzy dzięki nim posiadają umiejętności planowania
oświatowego
2) nauki nie związane bezpośrednio z wychowaniem, ale bardzo ważne dla pedagogiki:

- nauki filozoficzne( antropologia filozoficzna, estetyka, etyka, logika i metodologia)
- nauki polityczne i prawne- ukazują dynamikę przemian ustrojowych i społecznych, ukazują różnorodne regulacje

prawne, politykę innych państw czy wspólnot narodowych

-teologie( nauki omawiające sposoby rozumienia prawd wiary)

3) Inne nauki, z których korzysta pedagogika w sposób instrumentalny (okazjonalny) np. matematyka, statystyka,
niektóre inżynierie i technologie
PEDAGOGIKA JAKO METAFORA HIPERMARKETU I LABIRYNTU MYŚLI:

•

dlaczego współcześnie możemy odczytać metaforę pedagogiki jako metaforę hipermarketu i labiryntu myśli?

Dzięki metaforze hipermarketu możemy się odwołać do naszych odczuć, doznań własnych i cudzych doświadczeń
pedagogicznych, wywołując zarazem obrazy, asocjacje, które nie tylko pozwalają na dostrzeżenie istniejącej w wiedzy o
teoriach i prądach pedagogicznych pewnej socjotechniki, ale też zwracają uwagę na labirynt, po jakim muszą się poruszać
w różny sposób naturalni i profesjonalni wychowawcy czy nauczyciele

•

Jakie jest podobieństwo między pedagogiką, a hipermarketem i labiryntem myśli?

Obie metafory symbolizują wędrówkę po labiryncie i przez wszystkie nauki. Czyli symbolizują wędrówkę przez nauki o
wychowaniu.
-można dotknąć, sprawdzić produkty i tak samo w pedagogice można przejrzeć różne poradniki i różne teorie
-przeklejane daty na towarach przeterminowanych, podobnie pedagodzy prezentują przestarzałe ideologie, zastępują
archaiczne zwroty nowymi określeniami-nalepkami
- teoriocholicy = zakupocholicy
- dużo teorii, dużo metod= dużo towarów
- wyścig, który towar lepszy= wyścig która teoria lepsza, która ważniejsza
-w markecie zmienia się oferta= zmieniają się teorie czy orientacje aksjonormatywne czy ideologie naukowców
-w hipermarkecie przylegające= nauki pogranicza pedagogiki
placówki usługowe, kiosk, parking, itp.

7. Metodologia poznania pedagogicznego

1) Geneza i założenia hermeneutyki .
Pojęcie „hermeneutyka”- pochodzi od greckiego słowa hermeneuein oznaczającego objaśnianie sensu jakiejś

wypowiedzi, przybliżanie się do zrozumienia. Hermeneutyka powstała w ścisłym związku z naukami dotyczącymi mowy.
W Średniowieczu rozwijała się głównie jako umiejętność interpretacji Biblii oraz istniejących praw. Obecnie określana jest
jako nauka o sztuce interpretacji tekstów, a metoda hermeneutyczna stosowana jest w naukach społecznych i
humanistycznych. Do dzisiaj pozostaje ona podstawową metodą współczesnej jakościowej tradycji badawczej.
Hermeneutyka powróciła do łask w początkach XIX w. kiedy to F. D. E. Schleiermacher nadał jej sens nauki o sztuce
rozumienia. Rozróżnił on dwie formy rozumienia: rozumienie gramatyczne – bezpośrednia interpretacja językowa oraz
rozumienie psychologiczne – identyfikacja z nadawcą i uchwycenie sensu wypowiedzi poprzez znajomość losów twórcy.
Celem interpretacji hermeneutycznej jest zrozumienie tekstu tak samo jak jego twórca a nawet lepiej. Staje się to możliwe
dzięki dokonaniu rekonstrukcji gramatycznej oraz psychologicznej sytuacji autora wypowiedzi. Pod koniec XIX stulecia W.
Dilthey uczynił z hermeneutyki ogólną metodologiczną podstawę nauk humanistycznych. Według niego nauki
humanistyczne zmierzają do zrozumienia znaczenia ludzkiej ekspresji - znaków - w postaci tekstów pisanych, dzieł sztuki
itp. Rozumienie w naukach humanistycznych możliwe jest dopiero gdy poznamy kontekst (historyczny,
społecznokulturowy, biograficzny) gdyż to on wpływa na stan rzeczy (sprawia że są jakimi są) i dopiero po poznaniu tych
dwóch czynników ukazuje się nam prawdziwy sens. Zatem powszechne obowiązywanie wypowiedzi naukowych (naturalne
dla nauk przyrodniczych) nie istnieje w hermeneutyce, ma ona bowiem przybliżać rozumienie uwarunkowane obszarem
kulturowym oraz sytuacją historyczną. Następcy tej myśli myśli postulowali aby w naukach humanistycznych odrzucić
całkowicie pojęcie „powszechnego obowiązywania” i jako kryterium prawdziwości stosować pojęcie „obiektywności”
rozmienianej jako dostosowanie danej wiedzy do jej przedmiotu. Obiektywność wypowiedzi naukowych nie powinna być
więc określana poprzez ich wyniki lecz jako proces stałej intersubiektywnej samokontroli i autokorekty.

2)Proces rozumienia hermeneutycznego:
1. Koło hermeneutyczne- opisuje kolisty ruch rozumienia, czyli ruch po okręgu. Pojedyncze elementy jakiegoś tekstu

dadzą się wywnioskować jedynie z całości oraz odwrotnie- całość tekstu można zrozumieć jedynie na bazie jego elementów
składowych. Rozumienie hermeneutyczne nigdy nie kończy się całkowicie, bowiem jest to proces.

2. Rozróżniamy trzy fazy interpretacji tekstu:
- interpretacja wstępna: Musimy sprawdzić, czy tekst jest oryginalny oraz uświadomić sobie własne rozumienie wstępne,

posiadaną już wiedzę i rozumienie tematu. Musimy także wypracować ogólny sens tekstu,

- interpretacja immanentna: W jej centrum znajdują się badania semantyczne i syntaktyczne, odnoszące się do znaczenia

słów i związków gramatycznych, oraz analizy logiczne, usiłujące zrozumieć sens tekstu,

- interpretacja koordynująca: W tej fazie można włączyć inne dzieła danego autora, należy także próbować odtworzyć

jego założenia. W ostatnich dziesięcioleciach wysuwano w stosunku do hermeneutyki przede wszystkim trzy zarzuty: -
Rozumienie jej jest subiektywne i spekulatywne. Jest to metoda intuicyjna- niemożliwa do sprawdzenia empirycznie.
Możliwe są różnorodne interpretacje jednego tekstu,

Hermeneutyka humanistyczna posiada implikacje konserwatywne,
-Metoda hermeneutyczna ograniczyła się do egzegezy tekstów i nie zrealizowała sformułowanego przez siebie postulatu,

by dostarczyć hermeneutycznej analizy rzeczywistości wychowawczej. W aktualnej dyskusji metodologicznej w naukach
społecznych i pedagogicznych hermeneutyka pod wieloma względami odgrywa główną rolę: W kontekście jakościowych
badań pedagogicznych zajmuje centralną pozycję- jako metoda rozumienia znaczeń. Ma bardzo duże znaczenie w
ilościowych badaniach empirycznych- bez analiz hermeneutycznych nie jest możliwe formułowanie hipotez badawczych
ani omawianie i interpretowanie tabel statystycznych.

3) Koncepcja badawcza: Rozwój hermeneutyki humanistycznej w kierunku jakościowych badań pedagogicznych

odbywał się przez etap pośredni czyli tak zwane badania w działaniu. To koncepcja badawcza, która decydujący sposób
określała dyskusję metodologiczną w naukach o wychowaniu w latach 70. XX wieku. Poprawa stosunków międzyludzkich:
Realizacja projektów badań w działaniu w USA i Anglii a latach 40. XX wieku, mających na celu poprawę stosunków
międzyludzkich (w zakładach przemysłowych). Kurt Lewin 1946r.: Lewin i jego uczniowie realizowali projekty, których
celem była poprawa społecznego klimatu w szkołach i innych instytucjach pedagogicznych; rozwój demokratycznego stylu
wychowania i nauczania wśród nauczycieli. Lata 60. XX wieku w Anglii: Tworzenie koncepcji rozwoju programów
bliskich szkole i praktyce oraz badań nad nauczycielami. Krytyczne odcięcie od pedagogiki empirycznoanalitycznej:

Początek prac nad rozwojem metodologii pedagogicznych badań w działaniu stanowiło krytyczne odcięcie się od

pedagogiki empiryczni-analitycznej. (Zarzucano jej, iż cele poznawcze wyznacza wyłącznie na potrzeby teorii lub zaleceń
administracyjnych). Założenia W. Klafkiego: 3 podstawowe założenia, które powinny spełniać badania wg W. klafkiego:
-po pierwsze: badania w działaniu są powiązane z praktyką społeczno-pedagogiczną, mają bowiem służyć rozwiązywaniu
problemów społecznych wynikających z praktyki pedagogicznej -po drugie: badania te ingerują w praktykę i same muszą
otworzyć się na sygnały zwrotne płynące z owej praktyki jak i na problematykę i metody badań naukowych -po trzecie:
świadomie i celowo usuwają podział na badacza i pedagoga-praktyka (na korzyść współpracy naukowców i praktyków)
Badania Innowacyjne: Badania w działaniu w kontekście nauki o wychowaniu były rozumiane jako badania innowacyjne
realizowane w powiązaniu z celami projektowanych w oświacie reform. Klasyczne kryteria Nowe kryteria: - klasyczne
kryteria jakości badań: obiektywność, trafność -zastąpione kryteriami H. Monsera przejrzystość, zgodność i wpływ badacza
Metody jakościowe i/lub ilościowe:
Niektórzy naukowcy/badacze twierdzili że nie da się połączyć tych metod w badaniach w działaniu. Inni zaś byli zdania, że
obok metod hermeneutycznych powinno się w badaniach w działaniu stosować również ilościowe narzędzia badawcze,
Czyli opowiadali się za połączeniem metod jakościowych i ilościowych w badaniach w działaniu.

4) Praktyka badań w działaniu, cechy charakterystyczne
1. Działania w badaniu jako złożony proces badawczy i uczenia się:
-złożony dynamiczny charakter;
-kompleksowość ( wielość czynników wpływających na proces, konieczność zmiany kilku, jeśli coś nie działa);
-możliwość redukcji kompleksowości (aby nie ograniczyć inwencji twórczej)
- podczas projektu uczą się zarówno badacze, nauczyciele i uczniowie. Uczenie się jest nieodzownym, idącym w parze

( z projektem) procesem

2. Równoprawna współpraca i paradygmatyczne różnicowanie zadań.
- wspólne ponoszenie odpowiedzialności za nowe elementy programów;
-konieczność różnicowania ról w projekcie (różne kwalifikacje, brak doświadczenia badaczy, brak wieloletniej praktyki

w danej dziedzinie, odmienne warunki pracy podczas realizowania projektu);

3. Otwartość celów i metodologicznych form:
-nie przystępować do badań z gotowymi celami;
4. Oddziaływanie wyników naukowych i poprawka praktyki pedagogicznej
- w trakcie projektu poprawiamy interakcje pedagogiczne ( po przez wielokrotne otrzymywanie informacji zwrotnej)

[ naprawiamy coś jeśli widzimy że nie działa tak jak chcieliśmy]

-osoby zainteresowane powinny uczestniczyć ( być poinformowane!) o wynikach projektu, brać udział w ich omawianiu;
5. Inne cechy charakterystyczne i problemy badań w działaniu
-problemy komunikacyjne pomiędzy naukowcami a praktykami;
-problem z zagwarantowaniem anonimowości podczas badań;
-trudności wynikające z nacisków wywieranych z strony grup zewnętrznych ;
-problemy czasowego i psychicznego przeciążenia praktyków i badaczy.

7. Rola pedagoga/nauczyciela/ wychowawcy we współczesnym społeczeństwie

Historia, rozwój zawodowy i życiowy nauczycieli

•

HISTORIA:

Zawód nauczyciel zalizany jest do najstarszych. Istnieją dowody z Antyku potwierdzające istnienie zawodu nauczyciel, np.
Kwintylian.
W Średniowieczu pojawiły się pierwsze Uniwersytety, a wraz z nimi nowy typ nauczyciela-nauczyciel akademicki.
Tylko nauczyciele gimnazjów byli przygotowywani na uniwersytetach, pedagodzy szkół podstawowych nie kończyli
studiów wyższych.
W zawodzie nauczyciela pracuje zdecydowanie więcej kobiet niż mężczyzn.
Dzisiaj zawód ten należy do najliczniejszych.

 Definicja:

W rozumieniu potocznym za nauczyciela uważa się osobę nauczającą w szkole.
Ale istnieją też profesjonaliści poza szkołą, którzy także nauczają np. instruktorzy sportowi czy przewodnicy w muzeum.
Należy zatem rozróżnić dwa pojęcia: Edukator i Nauczyciel.
EDUKATOR-to profesjonalista, który prowadzi edukację.
NAUCZYCIEL-to osoba, której profesjonalna działalność obejmuje przekazywanie wiedzy, kształtowanie postaw i
umiejętności, które są sprecyzowane w formalnych programach kształcenia dla uczniów i studentów określonych instytucji
edukacyjnych. Kategoria ,, nauczyciel” dotyczy pracowników, którzy prowadzą bezpośrednie kształcenie uczniów.
-Nauczyciel jest główną osobą przekazującą systematycznie uporządkowaną i porównywalną wiedzę z najróżniejszych
dziedzin nauki w szkole, a zarazem obok ojca i matki jest trzecim, głównym czynnikiem wychowawczym.

-Nauczyciel to ,,jeden z podstawowych czynników procesu kształcenia, profesjonalnie wykwalifikowany pracownik
pedagogiczny, współodpowiedzialny za przygotowanie, kierowanie, organizację i wyniki tego procesu”

•

ROZWÓJ ZAWODOWY I ŻYCIOWY:

-Im wyższy jest etap rozwoju zawodowego nauczyciela, tym jego praca ma wyższą jakość
-Rozwój składa się z etapów:
a) wybór zawodu- Zainteresowanie studiami nauczycielskimi jest stale wysokie. Najbardziej charakterystyczną cechą
kandydatów na studia nauczycielskie jest znaczna przewaga kobiet
b) profesjonalny start zawodowy- nauczyciel początkowy- stażysta
c) profesjonalna adaptacja zawodowa- pierwsze lata wykonywania zawodu
d) profesjonalna stabilizacja zawodowa-
e) wypalenie zawodowe

Ad. b) i c) Start i adaptacja
- Pierwszy rok pracy w szkole rozstrzyga czy dany nauczyciel wykształci profesjonalne umiejętności i przystosuje się do
zadań oraz wymogów stawianych przez zawód
-jedne z największych problemów początkujących nauczycieli to np. utrzymanie dyscypliny w klasie, motywowanie
uczniów, ocenianie osiągnięć uczniów, czy rozwijanie relacji z rodzicami
Ad. d) i e) Stabilizacja i wypalenie
-Nauczyciel może zostać skutecznym profesjonalistą po 5 latach praktyki
-zdecydowanie mniej osób podejmuje pracę w szkole po skończonych studiach pedagogicznych niż je studiuje
-pewna grupa absolwentów odchodzi z zawodu po pierwszych kilku latach pracy, wśród tych którzy wytrwają większość
stanowią kobiety

 Drogi życiowe nauczycieli

Wg Gavora- ,,życie nauczyciela jest pedagogicznym laboratorium, są to bowiem poszukiwania, próby i doświadczenia,
które trwają przez całe życie. Nauczyciel nie jest jedynie wytworem szkoły wyższej, nauczyciela-opiekuna, swego
dyrektora, kolegów i tak dalej, ale w znacznej mierze jest kreatorem siebie samego.”
Reasumując zawód nauczyciela i praca poszczególnych pedagogów jest zawsze związana zarówno z zewnętrznymi,
społecznymi i politycznymi oraz ekonomicznymi warunkami jak i z cechami osobowości konkretnych osób.

Myślenie i postępowanie nauczycieli.

W ostatnich latach bada się problematykę określaną jako nauczycielskie (pedagogiczne) myślenie.
Pojęcie to wyraża:

–

typowe podejście nauczyciela do nauczania w klasach, poglądy dotyczące sposobów przeprowadzania zajęć, jakie
maja wyobrażenia o spełnianiu celów nauczania i tym podobne. Zależności takie określamy terminem
nauczycielskie pojmowanie nauczania

–

jakie przekonania mają nauczyciele odnośnie swojego zawodu, jego użyteczności, oczekiwań z którymi do niego
wstępowali, odnośnie własnej odpowiedzialności za wyniki pracy

–

jakie postawy zajmują nauczyciele wobec wyzwań i poleceń, przekazywanych przez nadzór pedagogiczny, organ
prowadzący szkołę czy organy polityczne, z jakim zaangażowaniem przystępują do wdrażania założeń reform
pedagogicznych i tym podobne

Twierdzi się , że prezentowane przez nauczycieli postawy są relatywnym czynnikiem jakości edukacji.
Postawy nauczycieli wobec szkolnych innowacji i reform.
Teoretycy edukacji wysuwają postulat: Bez aktywnego zaangażowania nauczycieli w urzeczywistnianie zmian w
szkolnictwie, nie jest możliwe osiągnięcie pozytywnych efektów. Nauczyciele określani są tu jako „nośnicy zmian”
proklamowanej „wewnętrznej przemiany szkoły”.
Apel ten nie uwzględnia jednak warunku przygotowania nauczycieli do wprowadzanych zmian, możliwości jakie mają
nauczyciele do realizacji zmian w danych warunkach oraz stosunku wewnętrznego do samych zmian. Mimo że powyższy
warunek zdaje się być oczywisty rzadko i w ograniczonym zakresie dochodzi do jego respektowania. Autorzy reform
oczekują entuzjazmu do wprowadzanych zmian jednak nikt nie diagnozuje poziomu chęci nauczyciela do wprowadzania
ich w życie, zaakceptowania i poparcia.
Niemieckie badania udowodniły poparcie zmian w szkolnictwie przez nauczycieli, jednak pokazały że akceptacja nie
wpłynęła na postępowanie zawodowe.
Plusem takiego stanu rzeczy jest: zapewnienie ciągłości edukacji, przez stosowanie tych samych metod, co przynosi
zachowanie stabilności w edukacji w warunkach niestabilnego Świata
Minusem: brak faktycznych przemian.
Deklarowanie w badaniach poparcia zmian mogło wynikać z faktu, że w środowisku nauczycielskim brak akceptacji zmian
i entuzjazmu w podejściu do reform często postrzegany jest jako zacofanie i mała elastyczność.
Nauczyciele jako twórcy edukacyjnego klimatu klas i szkół.
Przestrzenią pracy nauczyciela są klasy i szkoły, w których dochodzi do specyficznej interakcji podporządkowanej
zobowiązaniu do realizowania funkcji edukacyjnej. Zatem wszystko co dzieje się w nich podlega pewnym
prawidłowościom zachowań uczniów i nauczycieli. Są to normy i konwencje dotyczące:

–

porozumiewania się z uczniami

–

oceniania

–

karania

–

odnoszenia się do innych

W ogólnych normach pojawia się miejsce na indywidualność nauczyciela wynikającą z płci, wieku, temperamentu,
samooceny, doświadczeń i wielu innych czynników – to miejsce nazywane jest specyficznym klimatem komunikacyjnym i
psychosocjalnym.
Klimat w klasie jest przede wszystkim wytworem nauczyciela, choć powstaje we współpracy z uczniami. Można
powiedzieć, że o jakości konkretnego nauczyciela najbardziej świadczy istniejący w jego klasach klimat.
Nauczycielskie myślenie i postępowanie skrywa jeszcze wiele elementów, gdyż zawód niszczyciela nie jest rzemiosłem
lecz sztuką.

Zakres pracy nauczycieli

Zakres pracy nauczycieli nie kończy się jedynie na nauczaniu uczniów, wielu ludzi ma mylne przekonania co do czasu
pracy jaki obowiązuje w tym zawodzie. Nauczyciel oprócz samego nauczania (który wynosi ok. 20-24 godzin) musi
również: kierować kołami zainteresowań, przygotowywać lekcje, współpracować z rodzicami, dokształcać się, douczać
uczniów, jego czas również pochłania pozostała aktywność w szkole, administracja, działalność publiczna, porady,
konsultacje itp. tak więc reasumując nauczyciel poświęca ok. 39h tygodniowo na wykonywanie swojego zawodu. Te
różnice są dość znaczące dlatego też należy rozróżnić czas nauczania od czasu pracy.
Czas nauczania- jest definiowany jako suma bezpośrednich godzin nauczania, czyli takich w czasie których nauczyciel
bezpośrednio naucza uczniów
czas pracy- jest definiowany jako suma nauczania oraz czasu wypełnionego innymi czynnościami nauczyciela, związanymi
z procesem kształcenia.

Kompetencje nauczyciela

Termin nauczycielskie kompetencje oznacza zbór profesjonalnych umiejętności, wiedzy, wartości oraz postaw, którymi
musi dysponować każdy nauczyciel, aby efektywnie wykonywać swoją pracę.
Najczęściej wymienia się dwie grupy kompetencji
1 kompetencje osobowościowe -odnoszące się do umiejętnośći, postaw i innych psychicznych właściwiści
2 kompetencje zawodowe-odnoszące się do umiejętności dydaktycznych, komunikacyjnych itp.
Robert Kwaśnica wymienia 2 gł. Kompetencji nauczyciela :
1 praktyczno – moralne- zajmują naczelną pozycję, są priorytetowe. Każdy nauczyciel powinien sobie odpowiedzieć na
pytanie:”co zrobić, aby cele, metody i środki wychowania nie stały się narzędziem manipulacji i zniewolenia innego
człowieka?”
2 techniczne – mają w tym zawodzie ograniczony zasięg, gdyż wpisują się tylko w sferę projektowania i organizowania
przekazu wiedzy przedmiotowej
Vladimira Spilkowa mówi o tym , że kompetencje mogą być realizowane poprzez doświadczenie nauczyciela.
Natomiast Chris Kyriacou wymienia według niego 7 kluczowych kompetencji nauczyciela:
1. Planowanie i przygotowanie- formułowanie celów lekcji, ustalenie co uczeń powinien panować, dokonanie wyboru
najlepszych środków
2. Realizacja jednostki lekcyjnej- umiejętności potrzebne do włączanie uczniów w proces uczenia się.
3. Kierowanie lekcja- takie kierowanie by w czasie zajęć utrzymać koncentrację, zainteresowanie oraz aktywny udział
4. Klimat pracy- umiejętności potrzebne do stworzenia i utrzymania pozytywnych postaw uczniów
5. Dyscyplina- umiejętności potrzebne do utrzymania porządku i rozwiązywania problemów
6. Ocena osiągnięć uczniów- umiejętność potrzebna do oceniania uczniów w ramach oceniania
formatywnego( ukierunkowanego na udzielanie pomocy uczniom w ich rozwoju) jak i sumatywnego (rejestrowanie
osiągnięć i formułowanie danych związanych z wynikami procesu kształcenia)
7. Refleksje nad własna praca – umiejętności niezbędne do oceniania własnej pracy

Podstawowym celem studiów nauczycielskich jest przygotowanie wykwalifikowanego pracownika do wykonania jego
zawodu . Zakłada się, że programy studiów nauczycielskich są tak skonstruowane iż umożliwiają studentom zdobycie
wiedzy i umiejętności oraz postaw które składają się na nauczycielskie profesjonalne kompetencje . Chodzi zatem o
czynności dotyczących nauki jak i innych spraw związanych z wykonywanie zawodu. Nauczyciele twierdzą, że do treści
które są przekazywane podczas przygotowania do tego zawodu powinno się wprowadzić na studia nauczycielski dodatkowe
kursy z zakresu socjologii , psychologii postępowania z ludźmi, tendencje w wychowaniu i kształceniu oraz dzieje
europejskiej kultury.

Kształcenie nauczycieli.

Przygotowanie nauczyciela do zawodu przebiega zgodnie z dwoma modelami:

•

model równoległy- przyszli nauczyciele studiują równolegle przedmioty o charakterze ogólnym i wybrane
dyscypliny pedagogiczne, dydaktyczne oraz psychologiczne, a w toku studiów uczęszczają na praktyki do szkół.
Ten model realizowany jest w większości krajów UE, głównie w zakresie przygotowania do zawodu nauczycieli
szkół podstawowych. Ćwiczenia praktyczne włączone są w tok studiów teoretycznych. Przedmiotowe
przygotowanie jest połączone z ćwiczeniami praktycznymi i przebiega w sposób integralny.

•

Model dualny- przyszli nauczyciele studiują najpierw na pierwszym poziomie kształcenia zawodowego w ramach
danej dziedziny (np. nauk przyrodniczych), a dopiero po jego zakończeniu przygotowują się specjalnie do zawodu
nauczyciela w ramach dalszych studiów pedagogicznych. Część przedmiotowa( z zakresu danej dyscypliny
wiedzy) i pedagogiczna są od siebie oddzielone.

Kształcenie nauczycieli w Niemczech przebiega dwufazowo:

•

studia zaczynają się zgodnie z modelem równoległym, czyli studenci przygotowują się najczęściej w wyższych
szkołach pedagogicznych, a częściowo na uniwersytetach. Po pozytywnym zakończeniu studiów i zdaniu
pierwszego egzaminu państwowego następuje druga faza.

•

Kandydat musi ukończyć tak zwaną służbę przygotowawczą, która jest odmienna w zależności od rodzaju i stopnia
szkoły, do pracy w której kandydat się przygotowuje. Służba ta zwykle trwa dwa lata, obejmuje hospitalizacją u
doświadczonych nauczycieli i samokształcenia kandydatów, które kończy się drugim egzaminem państwowym.

Pozytywne zakończenie obu faz i zdanie egzaminów jest warunkiem uzyskania certyfikatu nauczycielskiego.

Kształcenie nauczycieli w Anglii-student po zakończeniu jednej z form studiów nauczycielskich podejmuje pracę w szkole
choć nie jest jeszcze wykwalifikowanym nauczycielem (nauczyciel początkujący). Taka osoba musi zaliczyć jeden rok
praktyki aby zyskać pełne kwalifikacje zawodowe. Studium nauczycielskie przebiega w większości przypadków w modelu
równoległym, ale i model dualny ma zastosowanie w kształceniu nauczycieli szkół podstawowych.

Zawód nauczyciela w Anglii i Walii jest ukazywany w ostatnich latach poprzez zakres takich problemów jak:

~niedostatek wykwalifikowanych nauczycieli w szkołach
~wzrastająca agresywność uczniów powodująca odchodzenie pedagogów do innych zawodów
~nieprzygotowanie nauczycieli do pracy z grupami różnych grup etnicznych
Naukowcy uważają że w związku z tym należy się skoncentrować się na doskonaleniu przygotowania nauczycieli za
pomocą standardów które zostały opracowane w 1996 przez Agencję do spraw Przygotowania Nauczycieli. W związku z
tym standardem każdy nauczyciel rozpoczynający pracę w szkole musi odbyć rok stażu, wspomaga go nauczyciel-opiekun,
który ma być szkoleniowcem, doradcą i osobą oceniającą jego praktykę.
Troska o początkującego nauczyciela jest krótka i nieefektywna, tłumi indywidualność nauczycieli, podporządkowuje ich
jednemu typowi, nie pobudza do samodzielnej pracy, nie sprzyja wprowadzeniu zmian w klasie szkolnej oraz nie szanuje
odmienności potrzeb początkujących pedagogów.
Kształcenie nauczycieli w Australii (standardy narodowe)
przygotowanie do tego zawodu jest realizowanie na uniwersytetach choć istnieją między nimi różnice wynikające z
przepisów federalnych. W wieku XX pojawiły się tendencje do wyeliminowania tych odmienności przez opracowanie
„narodowego modelu przygotowania nauczycieli” . Wynikiem tych starań było powstanie narodowych standardów
kształcenia nauczycieli które zostały sformułowane przez grupę specjalistów reprezentujących wydziały przygotowujące do
zawodu nauczycielskiego oraz stowarzyszenia nauczycielskie. Dokument ten określa 49 kompetencji które miałyby
osiągnąć wykwalifikowany nauczyciel.
W Stanach Zjednoczonych aby zweryfikować czy dana osoba nadaje się na nauczyciela stosowane są 'testy kwalifikacyjne'
składające się z dwóch części:

•

pierwsza dotyczy umiejętności komunikacyjnych, komunikacji językowej, np. umiejętności czytania i
analizowania tekstu ze zrozumieniem, napisanie eseju na dany temat oraz interpretowania tablic i wykresów

•

druga część ukierunkowana jest na wykładane przedmioty, w której dana osoba ma wykazać się znajomością
odpowiedniego przedmiotu.

8. Aksjologia wychowania; rodzina kolebką wartości pokolenia naszych dziadków

Aksjologia wychowania; rodzina kolebką wartości naszych dziadków.

I. Geneza i przedmiot badań aksjologii jako nauki o wartościach

Geneza:
Myśl aksjologiczna narodziła się w Grecji na przełomie VII/VI wieku p.n.e. dzięki Sokratesowi, Platonowi i
Arystotelesowi.

Przedmiot aksjologi:

1. W szerokim znaczeniu obejmuje ontologiczne, epistemologiczne, metodologiczne, socjologiczne i

kulturowe problemy dotyczące wartości w aspekcie:
a) teoretycznym, zajmuje się:
- analizą natury wartości, czym jest wartość, jaki ma charakter

- dociekaniem źródeł i mechanizmów powstawania wartości
b) systematyzującym i postulatywnym, zajmuje się:
- podstawami i kryteriami wartościowania
- klasyfikacją wartości, ich podziałem na typy lub rodzaje; kryteriami tego podziału
- budowaniem hierarchii wartości i ustalaniem, co stanowi wartość najwyższą
- relacjami wartości z innymi bytami
- sposobami poznawania i realizowania wartości i ich źródła
c) kulturowym, zajmuje się badaniem społecznego funkcjonowania wartości
- w danej epoce historycznej
- w zbiorowości społecznej
- w kulturze

2. W węższym znaczeniu – szczegółowa teoria wartości

a) wchodzi w skład poszczególnych dyscyplin naukowych:
- pedagogiki
- psychologii
- socjologi
- filozofii
- etyki
- estetyki
- ekonomii i innych
b) jest dziedziną rozważań nad wartościami określonego rodzaju

Aksjologia – nauka o wartościach, nazywana także filozofią wartości, dociekająca istoty moralnego zachowania
i piękna oraz podejmująca próby ustalenia, jakie postępowanie jest dobre, a jakie jest przeciwieństwem.
W zakres aksjologii wchodzą 2 działy filozofii o wychowaniu: etyka i estetyka.
Etyka – teoria moralności, niekiedy oznacza zespół norm i ocen moralnych i/lub określony system etyczny
charakteryzujący daną społeczność, i w takim wypadku bywa utożsamiana z moralnością.

•

etyka opisowa

– opisywanie zjawiska moralności (jak jest?)

•

etyka normatywna

– uzasadnienie i postulowanie moralności (jak powinno być?)

•

metaetyka

– metareflaksja na temat sądów moralnych

Estetyka – ogólna refleksja nad twórczością artystyczną i jej rezultatem. W wąskim znaczeniu jest nauką o
pięknie oraz o przeżyciach z nim związanych. W znaczeniu szerokim pojmowana jest jako ogólna teoria sztuki
bądź przedmiotów naturalnych.

II. Rozumienie wartości i ich typologie

Wartość – podstawowa kategoria aksjologii, oznaczająca wszystko co cenne i godne pożądania, co stanowi cel
dążeń ludzkich, co uważane jest za ważne oraz sprzyjające i w taki sposób urzeczywistniane. Wartości
występują tylko w antroposferze i mogą zaistnieć wówczas, gdy człowiek dokonuje aksjologizacji świata.
Wartość uniwersalna to CZŁOWIECZEŃSTWO.
Wartości naczelne dzielą się na wartości pochodne:
a) biotyczne:

–

użyteczność

–

stosowność

–

wydajność

–

trafność itp.

b) poznawcze:

–

prawda

–

autentyczność

–

niezależność

–

zgodność ze stanem faktycznym itp.

c) moralne:

–

dobroć

–

miłość

–

lojalność

–

wierność

–

uczciwość itp.

d) estetyczne:

–

piękno

–

brzydota

–

tragizm

–

komizm

–

poetyczność itp.

Relatywizm estetyczny – zaprzecza istnieniu stałych i powszechnie obowiązujących wartości. Zaprzecza
istnieniu dobra absolutnego, oraz obiektywnych wartości i norm moralnych.
Relatywizm historyczny zobowiązuje do postrzegania i oceniania faktów historycznych zawsze w kontekście
epoki/okresu historycznego.
Relatywizm kulturowy zwraca uwagę na konieczność oglądu każdego zjawiska w kręgu kulturowym, w
obrębie którego ono występuje.
Relatywizm poznawczy głosi, że niemożliwe jest uzyskanie prawdy absolutnej w procesie poznawczym.
Relatywizm socjologiczny zobowiązuje do badania zjawisk społecznych w powiązaniu z sytuacją, potrzebami i
interesami grup społecznych.

III. Aksjologia pedagogiczna

Aksjologia pedagogiczna zajmuje się wartościami w socjalizacji i wychowaniu człowieka. Bada ogólna naturę
wartości, możliwości ich poznania i definiowania.

Proces wychowania:
Ogólna filozofia edukacji:
Między wychowawcą/nauczycielem a wychowankiem/uczniem dochodzi do relacji procesu wychowania, które
wpływają na wzajemnie na siebie:

–

dziedziny wychowania

–

zasady wychowania

–

metody wychowania

–

techniki wychowania

–

strategie wychowawcze

–

praca nad sobą, samowychowanie

–

atmosfera wychowawcza

–

organizacja procesu wychowania

–

podstawowe środowiska wychowawcze

–

kontrola i ocena rezultatów wychowania

Wspólnota wychowawców i wychowanków wprowadzana jest w świat wartości, wspólnie zdążających ku
prawdzie, dobru i pięknu.

Wrażliwość aksjologiczna – zdolność człowieka do wartościowania wrażeń pochodzących ze świata
zewnętrznego lub/i ze świata wewnętrznego organizmu oraz do internalizowania systemu wartości jako
podstawy postępowania podmiotu.

IV. Rodzina kolebką wartości naszych dziadków.

Aksjologiczne różnice między światem współczesnym a początkiem XX w.:

- rewolucja techniczna
- rewolucja przemysłowa
- reforma edukacji
- procesy globalizacyjne
- obalenie totalitaryzmu
- przesunięcie socjalizacyjne
- wpływ mass mediów na człowieka
- eskalacja konsumpcjonizmu

Szczególną rolę w życiu naszych dziadków odgrywała :
rodzina, tradycja, więzy krwi - pokrewieństwo, cenili chwile z bliskim i umieli się dla nich poświęcić.
Starali się żyć godnie, rozsądnie i z zachowaniem szacunku do drugiego człowieka.

Ludzie pomagali sobie, nawet jeśli byli sobie obcy.
Praca i obowiązki towarzyszyły człowiekowi od najmłodszych lat, gdy dorastał pomagał rodzicom.
Związki były długotrwałe, ludzie nie kłócili się o codzienne głupstwa, jeśli już doszło do kłótni potrafili się
szybko porozumieć.
Świat bez techniki był lepszy bo ludzie widzieli człowieka w człowieku.
Negatywne wartości jakie wnoszą w nasze życie:
- nadopiekuńczość
- przekonanie o nieomylności
- narzekanie na obecny świat
- często krytyka wynikająca z "luki w pamięci" lub niezorientowania w obecnym świecie, ponieważ nie
pamiętają/ nie chcą pamiętać co robili w naszym wieku, krytykują nasze zachowania.
Pozytywne:
- poszanowanie tradycji
- pamięć o przodkach
- kultywowanie rodzinnych uroczystość
- pomoc w wychowaniu/ opieka nad wnukami
- wyrozumiałość
- przekazywanie nam że rodzina jest najważniejsza w życiu człowieka
- dobry przykład
- dobra rada
-zaangażowanie w życie rodziny