Renata Czabaj

terapii pedagogicznej

P

rzegląd metod

Terapia pedagogiczna

Termin terapia został zaczerpnięty z medycyny.

Oznacza działania mające na celu przywrócenie
zdrowia (z języka greckiego therapeia – lecze-
nie).Określenie to przyjęte zostało na gruncie peda-
gogiki specjalnej, której jeden z działów zajmuje się
parcjalnymi zaburzeniami rozwoju.(I. Czajkowska,
K. Herda 1996). W ogólnym rozumieniu tego poję-
cia przyjmuje się, że terapia jest działaniem mają-
cym na celu usunięcie przyczyn i objawów trudności
w uczeniu się i eliminowanie niepowodzeń szkol-
nych. Jej konsekwencją powinna być zmiana po-
stawy ucznia wobec trudności w uczeniu się oraz
wzrost motywacji do nauki, a przede wszystkim opa-
nowanie umiejętności poprawnego pisania i czytania
oraz wyeliminowanie błędów.

Działania zmierzające do poprawy funkcjonowa-

nia ucznia w nauce czytania i pisania określało się
różnymi terminami. Wcześniej używano określenia
reedukacja. Reedukować to inaczej przywracać utra-
cone umiejętności. W przypadku uczniów z dyslek-
sją trudno mówić o przywracaniu umiejętności
czytania czy pisania, gdyż wcześniej ich nie posiedli.

Specjalistyczną pomoc udzielaną uczniom ze spe-
cyficznymi trudnościami w nauce czytania i pisania
określa się więc mianem terapia pedagogiczna.
Istotą oddziaływania terapeutycznego jest organizo-
wanie aktywności ucznia w taki sposób, aby przez
zaspokojenie jego specjalnych potrzeb rozwojowych
i edukacyjnych wywołać zmianę motywacji do nauki,
a następnie usprawnić i korygować zaburzone pro-
cesy poznawcze oraz niewykształcone lub znie-
kształcone umiejętności szkolne typu czytanie
i pisanie.

l

Terapia pedagogiczna nie została jednoznacz-

nie zdefiniowana, można więc dowolnie wybierać za-
kres treści tego pojęcia po to, by kierować się nim
podczas udzielania pomocy psychopedagogicznej
uczniom jej potrzebującym. Jedną z wielu definicji
podają W. Brejnak i K. J. Zabłocki (1999 - w opar-
ciu o poglądy M. Bogdanowicz, I. Czajowskiej
i K. Herdy, J. Jastrząb, B. Kaji, M. Szurmiak): jest to
system zintegrowanych działań stymulująco-
usprawniających i korekcyjno-kompensacyjnych
realizowanych przez nauczyciela terapeutę przy
współpracy z nauczycielami i rodzicami dziecka.

Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji

13

Skuteczność terapii gwarantują głównie odpowiednio dobrane do rodzaju usprawnianych funkcji i do
wieku uczniów metody terapeutyczne. Najbardziej efektywne jest oddziaływanie polisensoryczne, czyli
jednoczesne angażowanie wielu zmysłów.

© 2008 Jupiterimages Corporation

Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji

14

Przez terapię pedagogiczną rozumie się zatem sys-

tem oddziaływań dydaktycznych i wychowawczych,
których celem jest stymulacja ogólnego rozwoju
dziecka, usprawnianie funkcji percepcyjno-motorycz-
nych, ćwiczenie koncentracji uwagi. Ma doprowadzić
do wytworzenia w uczniu świadomości jego mocnych
stron, eliminowania słabych, hamujących czy utrud-
niających procesy uczenia się. Jest to system zinte-
growanych działań stymulująco-usprawniających
i korekcyjno-kompensacyjnych realizowanych przez
nauczyciela terapeutę przy współ-
pracy z nauczycielami i rodzicami
dziecka.

Z treści tej, jak wielu innych de-

finicji (zob. J.Jastrząb, B.Za-
krzewska, i inni), wynika, że
zadaniem terapii jest kompensowa-
nie braków w zakresie poszczegól-
nych funkcji w oparciu o mocne
strony ucznia i umożliwienie mu
wszechstronnego rozwoju. Praca
terapeutyczna ma korekcyjno-kompensacyjny cha-
rakter, gdy zajmuje się nauczeniem poprawnego czy-
tania i pisania, a równocześnie zapobieganiem
powstawaniu zaburzeń emocjonalnych, ewentualne
ich niwelowaniem oraz wypracowaniem właściwej
motywacji do nauki. Realizację działań terapeutycz-
nych określają zasady postępowania, którymi powi-
nien kierować się terapeuta. Jego twórcza postawa
i perfekcyjna znajomość warsztatu pracy decydują
o efektywności terapii. Serdeczna, przyjazna atmo-
sfera, jaka powinna panować na zajęciach, wyzwala
w uczniach zaufanie, poczucie bezpieczeństwa i przy-
czynia się do aktywnej pracy.

O skuteczności terapii decydują głównie stoso-

wane przez nauczyciela terapeutę pedagogicznego
metody terapeutyczne. Najbardziej efektywne jest od-
działywanie polisensoryczne, czyli jednoczesne an-
gażowanie wielu zmysłów. O doborze metod

terapeutycznych decydują rodzaj usprawnianych funk-
cji oraz wiek uczniów.

Przegląd niektórych metod stoso-
wanych w terapii pedagogicznej

W literaturze przedmiotu dydaktyka istnieje wiele

różnorodnych metod nauczania i uczenia się. Mogą
być zastosowane w terapii w różny sposób i w różnym
zakresie. To terapeuta dokonuje wyboru, decyduje
o tym, która z nich najlepiej pomoże zrealizować kon-

kretne zadania terapeutyczne.
Opierając się na osobistym do-
świadczeniu w tym względzie, pro-
ponuję kompilacyjne zestawienie
tych metod, które moim zdaniem
sprawdzają się w praktyce tera-
peutycznej, a są jednocześnie bli-
skie dydaktyce szkolnej. Posłużę
się tu między innymi propozycjami
W. Okonia (1998) i Z. Zaczyń-
skiego (1967).

l

Metody asymilacji wiedzy

są oparte na aktyw-

ności poznawczej. Do tej grupy zaliczamy pogadankę,
dyskusję, wykład, pracę z książką. Sądzę, że te me-
tody nie wymagają szczegółowego opisu. Są znane
i stosowane od wielu lat.

l

Metody waloryzacyjne zwane też eksponują-

cymi

stymulują aktywność emocjonalno-artystyczną

ucznia. Polegają na stwarzaniu sytuacji, w których
uczniowie poznają systemy wartości społecznych,
moralnych, estetycznych czy naukowych. Angażują
ucznia emocjonalnie i uczą wyrażania odczuć.

l

Metody praktyczne

cechuje aktywność. Zmie-

niając rzeczywistość, wykorzystując posiadaną wie-
dzę, uczeń zmienia samego siebie. Kształtuje swój
stosunek do pracy, swoje przekonania i postawy,
swoją osobowość. Metody praktyczne dzielą się na
dwie grupy. Pierwsza obejmuje ćwiczenia, druga służy
realizacji zadań wytwórczych.

Zadaniem terapii jest kom-
pensowanie braków
w zakresie poszczególnych
funkcji w oparciu
o mocne strony ucznia
i umożliwienie mu wszech-
stronnego rozwoju.

3

Ćwiczenie

jest wielokrotnym wykonywaniem

określonej czynności dla uzyskania wprawy intelek-
tualnej i praktycznej. Ćwiczenia mają wykształcić
umiejętności i nawyki niezbędne przy wykonywaniu
różnych zadań, co łatwo wykorzystywać w terapii do
usprawniania funkcji percepcyjno-motorycznych. Pa-
miętać jednak należy, aby nie ograniczać się jedynie
do powtarzania czynności. W trakcie wykonywania
ćwiczeń ważne jest, aby uczeń był świadom celu, ja-
kiemu mają one służyć.

3

Realizację zadań wytwórczych

cechuje prze-

waga aktywności praktycznej, mającej na celu uświa-
domienie, czemu ćwiczenie ma służyć, oraz
uświadomienie reguł działania i kolejności ich wyko-
nania. Zadania wytwórcze znakomicie można wyko-
rzystać w ćwiczeniach usprawniających motorykę rąk.

l

Metody aktywizujące

rozwijają zainteresowania,

kształtują umiejętność pracy w zespole, pobudzają
myślenie twórcze, wzbogacają słownik ucznia. Spraw-
dzają się szczególnie w pracy z uczniami dyslektycz-
nymi. Atrakcyjna i urozmaicona forma ćwiczeń
zachęca ucznia do pracy nad problemem. Wdraża go
do samodzielności. W tej grupie są specjalne metody
terapeutyczne, które wymieniam wraz ze wskazaniem
źródła w literaturze. Stosowane są najczęściej metody
słowne, poglądowe, praktycznego działania, czyli pi-
sanie, rysowanie, czytanie, ćwiczenia pamięci. Po-
nadto wielu terapeutów stosuje elementy kinezjologii
edukacyjnej, wizualizację, słowa haki, metodę zakła-
dek, muzykoterapię, arteterapię, dramę, elementy my-
ślenia twórczego, mandale, elementy pedagogiki
zabawy.

3

Metoda Ruchu Rozwijającego

Weroniki Sherborne

(metoda psychomotoryczna); M. Bogdanowicz,
D. Okrzesik, Opis i planowanie zajęć według Metody
Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne, Gdańsk 2005. 

3

Metoda Dobrego Startu

Marty Bogdanowicz

(metoda psychomotoryczna); M. Bogdanowicz, Me-
toda Dobrego Startu, Warszawa 1999.

3

Metoda „ Rytmiczny   ruch”

Kerstin Linde

i Harald Blomberg (metoda psychomotoryczna);
J. Krzyżewska, Aktywizujące metody i techniki w edu-
kacji wczesnoszkolnej, Suwałki 1998-2000; I. Mań-
kowska, Kreowanie rozwoju dziecka,  Gdynia 2005.

3

Metoda integracji sensorycznej

Violet Maas

(metoda polisensoryczna); V. F. Maas, Uczenie się
przez zmysły, Warszawa 1998.

3

Kinezjologia edukacyjna

Paula i Gail Denni-

son (metoda wspomagająca naturalny rozwój czło-
wieka); P. Dennison, G. Dennison, Brain Gym
EduKinesthetics, Inc., 1994; Twórcza kinezjologia
w praktyce,  (praca zbiorowa),  Warszawa 2002;
I. Mańkowska, Kreowanie rozwoju dziecka , Gdynia
2005. 

3

Logorytmika

(metoda psychomotoryczna); J.

Tokarczyk, Wykorzystanie ćwiczeń logorytmicznych
w terapii dzieci z zaburzeniami mowy i współwystę-
pującymi nieprawidłowościami w rozwoju psycho-
motorycznym, Słupsk 1997.

3

Gry i zabawy w terapii pedagogicznej

(me-

toda psychomotoryczna); J. Jastrząb, Gry i zabawy
w terapii pedagogicznej, Warszawa 2005. 

3

Usprawnianie funkcji percepcyjno-moto-

rycznych u dzieci dyslektycznych

(program psy-

chokorektywny); J. Jastrząb, Usprawnianie funkcji
percepcyjno-motorycznych u dzieci dyslektycznych,
Warszawa 2005.

3

Metoda 18 struktur wyrazowych

Ewy Kujawy

i Marii Kurzyny (nauka czytania i pisania); E. Ku-
jawa, M. Kurzyna, Reedukacja dzieci z trudnościami
w czytaniu i pisaniu metodą 18 struktur wyrazowych,
Warszawa 1994.

3

Metoda sylabowa w czytaniu i pisaniu

i pro-

gram ćwiczeń (metoda alternatywa wobec metod
konwencjonalnych); K. Grabałowska, J. Jastrząb,
J. Mickiewicz, M. Wojak, Ćwiczenia w czytaniu i pi-
saniu. Poradnik metodyczny do terapii dzieci dyslek-
tycznych, Toruń 1995.

Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji

15

Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji

16

3

Program Edukacyjno-Terapeutyczny ORTO-

GRAFFITI

(nauka czytania i pisania i techniki ćwi-

czeń psychomotorycznych); J. Studnicka, Ortograffiti
dla uczniów gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych,
Gdynia 2003; D. Chwastniewska, R. Czabaj, Czytam,
rozumiem, piszę. Ortograffiti dla kl. IV-V, Gdynia
2006; R. Czabaj, A. Piechnik-Kaszuba, Czytam, rozu-
miem, piszę. Ortograffiti dla kl.V-VI, Gdynia 2006.

3

Metody supernauczania

(metoda twórczego

rozwiązywania problemów); S. Ostrander, L. -
Schroeder, Superlearning 2000 podręcznik,   War-
szawa 1999.

3

Metoda mapy pojęciowej

(notatka nieli-

nearna); T. Buzan, Mapy twoich myśli, Łódź 1999; T.
Buzan, Podręcznik szybkiego czytania, Łódź  2002; T.
Buzan, Rusz głową, Łódź 1999.

3

Metoda kolorowej ortografii

Lesława Furmagi;

L. Furmaga, Ortofrajda: gawęda i teoria. Przewodnik,
Wejherowo 2007; R. Janiec, Ortofrajda. Nauka ortogra-
fii zupełnie inaczej,  "Biuletyn Oświatowy"  nr 12/2002.

3

Drama

– K. Pankowska, Edukacja przez dramę.

Przewodnik metodyczny, Warszawa 1997.

3

Ekspresja artystyczna

– I. Mańkowska, Kreowa-

nie rozwoju dziecka, Gdynia 2005.

3

Programy multimedialne

– Oferta jest ciągle

poszerzana. Zachęcam do poszukiwania na stronach
internetowych.

Autorami wymienionych metod są znani pedago-

dzy, psycholodzy, logopedzi i terapeuci. Trzeba pa-
miętać, że nie są to metody uniwersalne, jednakowo
skuteczne dla wszystkich. Adresowane są do dzieci
i uczniów w różnym wieku, znajdujących się na róż-
nych etapach rozwoju. Doświadczony terapeuta wie,
jak wykorzystać daną metodę i które ćwiczenia będą
stymulowały określone funkcje percepcyjno-moto-
ryczne. Nie ma szybkiego sposobu na przezwycięże-
nie specyficznych trudności w nauce. Tylko dobrze
zorganizowana systematyczna praca terapeutyczna,
połączona z dużym zaangażowaniem się ucznia, ro-
dziców i nauczycieli może przynieść efekty.

Bi blio gra fia

M. Bogdanowicz, A. Adryjanek, Uczeń z dysleksją w szkole, Gdynia 2005.
W. Brejnak, K. J. Zabłocki, Dysleksja w teorii i praktyce, Warszawa 1999.
Z. Brześkiewicz, Superczytanie, Warszawa 1996.
I. Czajkowska, K. Herda, Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w szkole, Warszawa 1996.
K. Gozdek-Michaelis, Supermożliwości twojego umysłu, Warszawa 1995
Z. Hanzel, Dyktanda graficzne, Gdańsk 2003.
J. Jastrząb (red.), Edukacja terapeutyczna, Toruń 2002.
J. Jastrząb, Przegląd programów terapeutycznych dla dzieci dyslektycznych, "Wychowanie na co dzień" nr 3-5/2003.
G. Krasowicz, Język, czytanie i dysleksja, Lublin 1997.
H. Lorayne, Sekrety superpamięci, Łódź 1998.
E. Małek, Dziecięce Hip-Hop. Zabawy stymulujące psychomotoryczny rozwój dziecka, Kraków 2000.
W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Warszawa 1998.  
Z. Saduś, Jak pomóc uczniowi w nauce ortografii, Opole 2003.
B. Sawa, Jeżeli dziecko źle czyta i pisze, Warszawa 1980.
L. Szyndler, Pomyśl zapamiętaj zapisz, Kraków 2006.
W. Turewicz (red.),  Jak pomóc dziecku z dysortografią, Zielona Góra 2002.
W. Zaczyński, Rozwój metody eksperymentalnej i jej zastosowanie w dydaktyce, Warszawa 1967.