http://e-prawnik.pl

Dowody

Kto może odmówić składania zeznań w postępowaniu karnym?

Data: 10-07-2009 r.

W polskim procesie karnym dowód ze świadków jest najczęstszym sposobem dochodzenia do
prawdy. Gdy dostajemy wezwanie z sądu, by stawić się w roli świadka, mamy obowiązek udać się
do sądu we wskazanym terminie i zgodnie z prawdą przekazać to, co jest nam wiadome. Są jednak
sytuacje, gdy osoba wezwana na świadka może odmówić składania zeznań lub odpowiedzi na
pewne pytania. Regulują to przepisy

Kodeksu postępowania karnego

.

Każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania -
tak rozpoczyna się rozdział 21

Kodeksu postępowania karnego

, dotyczący świadków. Obowiązek

zawarty w tym przepisie nie jest jednak absolutny. Istnieją sytuacje, kiedy to od złożenia zeznań
można się uchylić.

Tajemnica służbowa i zawodowa

Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy służbowej lub tajemnicy związanej z wykonywaniem
zawodu lub funkcji mogą odmówić zeznań, ale tylko co do tych okoliczności, na które
rozciąga się ten obowiązek. Sąd lub prokurator może jednak w ogóle zwolnić te osoby od
obowiązku zachowania tajemnicy, co spowoduje, że będą musiały zeznawać także w tym zakresie.

Nieco inaczej prawo traktuje osoby zobowiązane do zachowania tajemnicy notarialnej,
adwokackiej, radcy prawnego, lekarskiej lub dziennikarskiej. Mogą być przesłuchiwane co do
faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości,
a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. W postępowaniu
przygotowawczym w przedmiocie przesłuchania lub zezwolenia na przesłuchanie takich osób
decyduje sąd, na posiedzeniu bez udziału stron, w terminie nie dłuższym niż 7 dni od daty
doręczenia wniosku prokuratora. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie.

Dodatkowo zwolnienie dziennikarza od obowiązku zachowania tajemnicy nie może dotyczyć
danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub innego
materiału o tym charakterze, jak również identyfikację osób udzielających informacji
opublikowanych lub przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie
powyższych danych. Ta reguła nie ma zastosowania tylko wtedy, gdy informacja dotyczy

przestępstw: ludobójstwa (art. 118 k.k.), zamachu na niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej (art.
127 k.k.), zamachu stanu (art. 128 k.k.), szpiegostwa (art. 130 k.k.), zamachu na życie Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej (art. 134 k.k.), zamachu na jednostkę Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej
Polskiej (art. 140 k.k.), zabójstwa (art. 148 k.k.), sprowadzenia niebezpieczeństwa powszechnego
(art. 163 k.k.), przejęcia kontroli nad statkiem wodnym lub powietrznym (art. 166 k.k.) i wzięcia
zakładnika (art. 252 k.k.) - o tych przestępstwach każdy ma obowiązek powiadomić organy ścigania
(niepowiadomienie jest zaś przestępstwem z art. 240 k.k.).

Warto zauważyć, że można przesłuchać dziennikarza na okoliczności objęte tajemnicą
dziennikarską,, jeżeli on sam chce takie zeznania złożyć, tj. złamać wiążącą go tajemnicę.

Więzy pokrewieństwa

Zeznań może odmówić osoba najbliższa dla oskarżonego. O tym, kto jest "osobą najbliższą"
przesądza

art. 115 § 11 k.k.

- jest to: małżonek, wstępny (każdy z rodziców, dziadków,

pradziadków itd.), zstępny (każdy z dzieci, wnuków itd.), rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii
lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba
pozostająca we wspólnym pożyciu. Tu od razu warto wyjaśnić, że zarówno rodzeństwo
małżonka, jak i małżonek rodzeństwa oskarżonego to także "osoby najbliższe". Odnośnie
"wspólnego pożycia" zastrzec należy, że chodzi tu o konkubinat, tj. związek osób różnej płci, które
faktycznie żyją jak małżeństwo.

Prawo odmowy zeznań trwa mimo ustania małżeństwa lub przysposobienia.

Oskarżony o współudział

Prawo odmowy zeznań przysługuje także świadkowi, który w innej toczącej się sprawie jest
oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem. Nie zawsze bowiem
wszystkich współsprawców jednego przestępstwa sądzi ten sam sąd. Sprawy mogą od początku
toczyć się w różnych sądach, mogą być także rozdzielone.

Chodzi o to, by ów "oskarżony w innej toczącej się sprawie", na skutek zmiany swojej sytuacji
procesowej nie był w istocie zmuszony zeznawać przeciwko sobie. W "swojej" sprawie, jako
oskarżony, mógłby bowiem odmówić składania wyjaśnień bez żadnego powodu. Jako świadek - w
braku omawianej regulacj - musiałby zaś zeznawać, pod groźbą odpowiedzialności karnej za
złożenie fałszywych zeznań. Tymczasem okoliczności, o których miałby zeznawać, obciążyć
mogłyby także jego samego.

Odmowa odpowiedzi na pytanie

Świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby
narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo
skarbowe. Oczywiście nie chodzi tu o odmowę składania zeznań w ogóle, a tylko prawo do

odmowy udzielenia odpowiedzi na konkretne pytanie - sądu, oskarżonego, obrońcy, prokuratora
itd. Jak wskazał Sąd Najwyższy, sąd nie może dociekać powodów, dla których świadek odmawia
odpowiedzi na pytanie, zasłaniając się obawą przed grożącą mu odpowiedzialnością karną, co
dotyczy także takich sytuacji, gdy odmową swoją świadek zubaża materiał dowodowy i tym samym
utrudnia sądowi dotarcie do prawdy. Wypytywanie świadka o okoliczności dotyczące skorzystania
przez niego z uprawnienia z art. 183 § 1 k.p.k. musiałoby być wręcz ocenione w kategoriach
rażącego naruszenia prawa (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 2005 r., sygn. akt II
KK 353/2004, OSNKW 2005/7-8 poz. 64).

Ponadto świadek może żądać, aby przesłuchano go na rozprawie z wyłączeniem jawności, jeżeli
treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą. Ewentualna odmowa
sądu nie podlega jednak zaskarżeniu.

Szczególnie bliski stosunek osobisty

Ponieważ nie da się przewidzieć wszystkich możliwych sytuacji, Kodeks przewiduje, że sąd może
zwolnić od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytania osobę pozostającą z oskarżonym w
szczególnie bliskim stosunku osobistym, jeżeli osoba taka wnosi o zwolnienie. Jako przykłady
takiego stosunku osobistego można podać posiadanie wspólnego dziecka przez osobę składającą
zeznania i podejrzanego bądź oskarżonego, narzeczeństwo, bliską przyjaźń. Do tej także
kategorii zaliczać się mogą związki osób tej samej płci. Raczej ostrożnie organy podchodzą
natomiast do luźniejszych, typowych dla kultury młodzieżowej związków ("chodzenia ze sobą") -
trzeba tu zbadać, czy w rzeczywistości zaistniał szczególnie bliski stosunek osobisty.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. -

Kodeks postępowania karnego

(Dz.U. 1997 r., Nr 89, poz. 555, ze

zm.).

http://e-prawnik.pl