3.10.2013, Marek Nahotko
zaliczenie = 15 minutowa kartkówka (2 pytania) można mieć maksymalnie 1 nieobecność
Zagadnienia - Wykład (I)
Zasady katalogowania w aspekcie historycznym
Struktury danych w katalogach zautomatyzowanych
Zasady ISDB i polskie przepisy katalogowania
Formaty MARC
Formaty MARC 21 a zasady katalogowania
Stosowanie ujednoliconych zasad katalogowania
Definicje i rodzaje metadanych
Zastosowanie metadanych w SIW
Dublin Core
Zagadnienia - Konwersatorium (II)
Podział dokumentów na rodzaje
Struktura i zasady sporządzania opisu bibliograficznego
Hasło opisu bibliograficznego : rodzaje, zasady formułowania i doboru haseł
Budowa tradycyjnego katalogu alfabetycznego
Struktura katalogu komputerowego (system Virtua)
Struktura fizyczna i zawartość rekordu bibliograficznego w formacie MARC 21 dla książek i
wydawnictw ciągłych
Zasady i sposoby opisu w formacie MARC 21 różnych rodzajów dokumentów zwartych i wydawnictw
ciągłych (serie wydawnicze, czasopisma, wydawnictwa zbiorowe, wydawnictwa aktualizowane)
LITERATURA:
Katalogowanie alfabetyczne zbiorów bibliotecznych / Dorota Grabowska. - Warszawa, 2003
Metadane : Sposób a uporządkowanie Internetu / Marek Nahotko.- Kraków, 2004
Stosowanie polskich norm w zautomatyzowanych katalogach bibliotecznych / Andrzej Padziński. -
Warszawa, 2000
Format MARC 21 rekordu bibliograficznego dla dokumentu elektronicznego / Krystyna Sanetra.-
Warszawa , 2003
10.10.2013, Marek Nahotko

Dokument

– każde źródło informacji zapisane na nośniku materialnym, nadająca się do wykorzystania

w celach informacyjnych, badawczych lub jako dowód, np. rękopis, druk, grafika, obiekt muzealny,
dzieło sztuki, strona Web (definicja wg Paul`a Otlet`a, 1934r.)

Cechy dokumentów:



Materialne utrwalenie myśli ludzkiej (informacji)



Każde materialnie utrwalone stwierdzenie jakiegoś faktu lub stanu zawierające informację
przeznaczoną do przekazywania w czasie i przestrzeni

– projekt (idea) Paul`a Otlet`a; miał pomóc człowiekowi dotrzeć do różnych źródeł

Mundaneum

informacji; coś podobnego do Internetu jaki znamy dziś. Chciał, żeby wiedza (informacja) była tak
skondensowana, że mogłaby się zmieścić na jednym biurku, oraz tak zindeksowana by zapewniała
maksymalną dostępność.

VANNEVAR BUSH – w 1945 roku wymyślił projekt „Memex” – biurko, które pomieści całą wiedzę z
wszystkich książek przy użyciu mikrofilmów.

TYPOLOGIA DOKUMENTÓW

1)Wg pochodzenia

DOKUMENTY

PIERWOTNE

POCHODNE

WTÓRNE

PIERWOTNE:



Publikowane:
- wydawnictwa zwarte (książka, broszura)
- wydawnictwa ciągłe (czasopisma, serie)
- wydawnictwa specjalne (opisy patentowe, normy, literatura firmowa)



Niepublikowane:

- sprawozdania (np. z wyjazdów)
- dysertacje naukowe
- materiały archiwalne (rękopisy)

POCHODNE – dokumenty tworzone w bibliotekach na podstawie dokumentu pierwotnego;
ich zadaniem jest ułatwienie dostępu do dokumentów pierwotnych. Np.:



Opis bibliograficzny (katalogowy)



Analiza dokumentalna (abstrakt)



Opracowanie analityczno-syntetyczne



Opracowanie faktograficzne



Tłumaczenie

WTÓRNE – dokumenty sporządzone z dokumentów pierwotnych w takiej samej formie i
treści; kopia



Reprodukcja (faksymile)



Kopia (kserokopia, fotokopia = skan)



Duplikat

2) Wg utrwalonego sygnału

DOKUMENT

AUDIALNE

WIZUALNE

DOTYKOWE

-taśma magnetofonowa

-fotografia

-dokumenty drukowane

-płyta gramofonowa

-film

pismem Braille`a

-przeźrocze:

Dok. Graficzne i piśmiennicze

3) Wg nośnika informacji; sposobu utrwalenia

DOKUMENTY

DRUKOWANE

UTRWALONE MECHANICZNIE

ELEKTRONICZNE

-dokumenty analogowe:

-audialne

Płyty, taśmy, wydruki 3D

-wizualne

4) Wg punktu widzenia sposobu przekazu

DOKUMENTY

PIŚMIENNICZE (tekstowe)

NIEPIŚMIENNICZE (POZATEKSTOWE)

(treść wyrażona przy pomocy tekstu lub znaków

(treść wyrażona przy pomocy obrazu,

graficznych)

dźwięku, obrazu i dźwięku)

piśmienniczo

wydawniczo

oglądowe

słuchowe

oglądowo-słuchowe

-samoistnie

(wizualne)

(audialne)

(audio-wizualne)

-niesamoistnie

17.10.2013, Marek Nahotko
powtórka definicji : dokument (Paul Otlet, Bush) ----> zeszyt
TYPOLOGIA DOKUMENTÓW PIŚMIENNICZYCH PUBLIKOWANYCH:
DOKUMENTY PIŚMIENNICZE PUBLIKOWANE:
- książki (dokumenty zwarte)
- wydawnictwa ciągłe (czasopisma)
Książka (wyd. zwarte) wydawnictwo zwarte ukazujące się jako całość lub o przewidzianym z góry
zakończeniu, zawierające tekst utrwalony graficznie, obejmujące jedną lub więcej jednostek

Piśmiennictwo
samoistne

Wydawnictwo
niesamoistne

Wydawnictwo
samoistne

Piśmiennictwo
niesamoistne

nie

Artykuł w czasopiśmie

Rozdział w książce

Książka jednotomowa

Pojedynczy tom książki
wielotomowej bez
indywidualnego tytułu

fizycznych dowolnej objętości, może mieć formę kodeksu, skoroszytu, teki, luźnej arty, harmonijki lub
zwoju.
Wydawnictwo ciągłe (czasopisma) - wydawnictwo, którego zakończenia się nie przewiduje, ukazujące
się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu częściami opatrzonymi wspólnym tytułem i
zwykle oznaczonymi numerycznie lub chronologicznie (jak numery, zeszyty, tomy i roczniki). Szata
graficzna jest ujednolicona.
TYPOLOGIA WYDAWNICTW CIĄGŁYCH
WYDAWNICTWA CIĄGŁE:
- periodyczne
- nieperiodyczne (serie wydawnicze)
TYPOLOGIA KSIĄŻEK
KSIĄŻKI:
- jednotomowe
- wielotomowe
Nie piśmiennicze źródła informacji:
- mapy, plany, nuty, fotografie, ilustracje, rysunki techniczne
- dokumenty audiowizualne
- instytucjonalne źródła informacji (instytucje)
- personalne źródła informacji (osoby fizyczne)
Katalog to:
-Zbiór informacyjny zawierający spis obiektów ( i ewentualnie dotyczących ich metainformacji),
należących do określonego zbioru obiektów, uporządkowany wg z góry określonych zasad, zwanych
układem; stworzone narzędzia umożliwiające dostęp do zbioru
(-katalog biblioteczny jest spisem obiektów bibliograficznych, czyli dokumentów)
*zbiór informacyjny - narzędzie służące do informowania
Katalogowanie to :
a) sporządzanie - zgodnie z przepisami- opisów katalogowych dokumentów, przy ustalonej dla
każdego typu dokumentu jednostce opisu, w celu utworzenia katalogu lub katalogów bibliotecznych.
Funkcje katalogu - Anthony Panizzi
-Dyrektor British Library
-"Ninety-one cataloguing rules" (1841).
-Cele katalogu biblioteki:
a) powiązanie różnych dzieł danego autora w taki sposób , aby użytkownik mógł znaleźć informację o
wszystkich dziełach tego autora;(łączenie wszystkich dzieł autora)
b) identyfikacja i rozróżnienie poszczególnych wydań, tłumaczeń itp danego dzieła w taki sposób, aby
były one rozróżnialne;
c) gromadzenie wszystkich wydań dzieła tak, aby użytkownik poszukujący danej publikacji nie tylko ją
znalazł, ale także otrzymał informację o wszystkich wydaniach danego dzieła przez nią
reprezentowanego, a także dzieł z nią związanych (łączenie wszystkich wydań)
Funkcje katalogu - Charles Cutter
-umożliwienie odnalezienia dokumentu dla którego znany jest:
a) Autor, lub
b) Tytuł, lub
c) Przedmiot
-prezentacja zasobów biblioteki:

a) według nazwy autora
b) według przedmiotu dokumentu
c) według rodzaju piśmiennictwa
-wspomaganie wyboru dokumentu:
a) według cech wydawniczych (bibliograficznych)
b) według zawartości (rodzaju literackiego lub tematu)
Funkcje katalogu - Karol Estreicher
Katalog powinien pozwalać na:
- łatwe odnalezienie żądanej rzeczy
- określenie i kontrolę stanu zbiorów biblioteki (przydatne np. w przypadku przekazywania biblioteki)
- określanie braków i luk w księgozbiorze
- grupowanie dzieł jednego rodzaju zgodnie z przyjętymi, różnorodnymi kryteriami,
- ochronę i zabezpieczenie mienia bibliotecznego
23.10.2013, Marek Nahotko

Funkcje katalogu - zasady paryskie (1961)
-dotyczyły wyboru hasła formalnego;
Katalog pozwala sprawdzić:
- czy biblioteka posiada dane wydawnictwo, określone przez jego autora lub tytuł
- jakie dzieła danego autora znajdują się w bibliotece
- jakie wydania danego dzieła można w niej znaleźć (tytułu ujednolicone)
Zadania użytkowania wg FRBR- wymogi funkcjonalne dla rekordu bibliograficznych (1983)
- Wyszukiwanie według określonych kryteriów
- Identyfikacja określanie podobieństwa i różnic jednostek opisanej i otrzymanej,
- Wybór jednostki odpowiedniej do wyrażonych potrzeb użytkownika
- Otrzymywanie dostępu poprzez wypożyczenie, zakup, online, itp
FRBR to model, nie zasady!
Cele i funkcje katalogu wg ICP IFLA (2009)
-Katalog powinien być skutecznym i sprawnym narzędziem, które umożliwi użytkownikowi:
1. znalezienie zasobów bibliograficznych w zbiorze przez wyszukiwanie za pomocą atrybutów lub
relacji przypisanych do tych zasobów:
1.1. znalezienie pojedynczego zasobu
1.2. znalezienie zbiorów (grup) zasobów reprezentujących:
wszystkie zasoby odnoszące się do tego samego dzieła
wszystkie zasoby wyrażone przez tę samą realizację
wszystkie zasoby stanowiące przykład tej samej materializacji
wszystkie zasoby związane z daną osobą, rodziną lub ciałem zbiorowym
wszystkie zasoby na dany temat
wszystkie zasoby określone przez inne kryteria (język, miejsce wydania, datę wydania, typ zawartości,
typ nośnika) stosowane zazwyczaj jako dodatkowe ograniczenie wyników wyszukiwania
ICP - międzynarodowe zasady katalogowania
!! atrybuty = pola w MARC-u !!
Cele i funkcje katalogu wg IFLA (2009) - ciąg dalszy:

2. identyfikacja zasobu bibliograficznego lub agenta (tzn. potwierdzenie, że opisana jednostka
odpowiada jednostce poszukiwanej lub rozróżnienie od siebie dwóch lub więcej jednostek o
podobnych cechach);
3. wybór zasobu bibliograficznego, który odpowiada potrzebom użytkownika (tzn. wybór dokumentu,
który zaspokaja wymagania użytkownika pod względem formy przekazu, zawartości, nośnika itd. lub
odrzucenie dokumentu nie spełniającego oczekiwań użytkownika)
4. nabycie lub otrzymanie dostępu do opisanego egzemplarza (tzn. dostarczenie informacji, które
umożliwią użytkownikowi uzyskanie egzemplarza przez zakup, wypożyczenie, itd. lub zdalny dostęp
do egzemplarza przez połączenie online do zdalnego źródła); albo nabycie, otrzymanie lub uzyskanie
dostępu do danych wzorcowych lub bibliograficznych
5. poruszanie się po katalogu i poza nim
Zasady wynikające z funkcji i celów wg ICP (IFLA 2009)
1. Wygoda użytkownika. Decyzje dotyczące tworzenia opisów i kontrolowania form nazw jako
punktów dostępu powinny być podejmowane z myślą o użytkowniku.
2. Powszechne użycie Słownictwo stosowane w opisach i punktach dostępu powinno być zgodne ze
słownictwem używanym przez większość użytkowników
3. Reprezentatywność Opisy i kontrolowane formy nazw powinny odpowiadać sposobowi, w który
jednostka się samookreśla
4. Trafność Opisywana jednostka powinna być wiernie przedstawiona
5. Wystarczalność i konieczność W opisach i kontrolowanych formach nazw jako punktach dostępu,
powinny się znaleźć tylko te elementy danych, które odpowiadają potrzebom użytkownika i są
niezbędne do jednoznacznej identyfikacji jednostki
6. Znaczenie Elementy danych powinny być znaczące bibliograficznie.
7. Ekonomia Gdy istnieją alternatywne drogi osiągnięcia celu należy dać pierwszeństwo sposobowi
najbardziej wydajnemu (tzn. najniższy koszt, najmniejszy nakład pracy bibliotekarza i użytkownika lub
najprostszy sposób)
8. Spójność i standaryzacja W miarę możliwości należy znormalizować opisy i budowę punktów
dostępu. To umożliwi większą spójność, która z kolei zwiększy mozliwość wymiany danych
bibliograficznych i wzorcowych.
9. Integracja Opisy wszystkich typów dokumentów i kontrolowane formy nazw wszystkich typów
jednostek powinny być zgodne w miarę możliwości - ze wspólnymi zasadami.
Zasady stosowane w przepisach katalogowania powinny być uzasadnione a nie narzucane arbitralnie.
W pewnych sytuacjach te zasady mogą być wzajemnie sprzeczne, wówczas należy zastosować
uzasadnione, sprawdzone rozwiązania.
Najczęściej spotykane formy katalogu:
a) katalog książkowy (Katalog rękopisów biblioteki Raczyńskich w poznaniu)
b) katalog kartkowy (kartoteka)
c) katalogi na mikrofilmach (mikrofilmy, mikrofisza)
d) katalog na maszynowych nośnikach informacji OPAC - online public access catalog
Katalogi - podział
1. Wg rodzaju hasła: autorski, tytułowy
2. Wg układu : alfabetyczny, działowy, klasowy, krzyżowy (autorski + przedmiotowy), przedmiotowy,
rzeczowy, systematyczny, topograficzny (wg sygnatur)
3. Wg zasięgu: centralny, główny, specjalny

4. Wg zbioru do którego należą opisywane elementy : biblioteczny, księgarski, antykwarski, składowy,
wydawniczy, wystawy
5. Wg sposobu wyszukiwania: manualne, zautomatyzowany
6. Wg przeznaczenia: pomocniczy, wewnętrzny
7. Wg formy: kartkowy, książkowy, OPAC etc