Bezpieczeństwo w eksploatacji maszyn

dr hab. inż. M. Sikorski [e-mail]

http://www.zie.pg.gda.pl/sikorski

Data wykładu: . . . . . . . . . . . . .

Metody oceny ryzyka zawodowego

na stanowiskach pracy

90 min

Razem slajdów: 34

2

Przegląd wybranych metod

•

metoda ogólna wg PN-N-18002

•

trójstopniowa

•

pi

ę

ciostopniowa

•

metody nietypowe

•

kalkulator ryzyka

•

FMEA – Failure Mode and Effect Analysis

•

WPR – Wska

ź

nik Poziomu Ryzyka

•

metoda „Risk Score”

•

metoda OR wg normy MIL STD 882

•

mapa postrzeganego ryzyka

3

Metoda

ogólna wg PN

4

4

1. Zebranie informacji

- klasyfikacja prac

2. Identyfikacja zagro

ż

e

ń

- zidentyfikowanie zagro

ż

e

ń

3. Oszacowanie ryzyka

- wyznaczenie poziomu ryzyka

4. Wyznaczenie dopusz-

czalno

ś

ci ryzyka

- decyzja o ryzyku

5. Okre

ś

lenie zakresu

wymaganych działa

ń

- przygotowanie planu działania

6. Okresowa weryfikacja

poziomu ryzyka

- sprawdzenie zgodno

ś

ci

Metoda ORZ wg PN

5

•

Jakiego rodzaju wypadki mog

ą

wyst

ą

pi

ć

podczas wykonywania czynno

ś

ci ?

•

Na jakie czynno

ś

ci niebezpieczne jest nara

ż

ony

człowiek podczas wykonywania czynno

ś

ci ?

•

Czy podczas pracy mog

ą

wyst

ę

powa

ć

problemy lub odchylenia

od jej normalnego przebiegu ?

•

Czy wykonywanie zada

ń

ł

ą

czy si

ę

z du

ż

ym wysiłkiem lub

obci

ąż

eniem psychicznym ?

•

Czy podczas wykonywania czynno

ś

ci pracownik jest nara

ż

ony

na szkodliwe czynniki fizycznego

ś

rodowiska pracy ?

•

Czy podczas wykonywania czynno

ś

ci pracownik jest nara

ż

ony

na szkodliwe czynniki biologiczne i chemiczne ?

Zakres problemowy identyfikacji zagrożeń

6

• poło

ż

enie stanowiska pracy w stosunku do powierzchni

ziemi lub podłogi pomieszczenia,

• ograniczone przestrzenie (doj

ś

cia, przej

ś

cia, dost

ę

py),

• powierzchnie, na których jest mo

ż

liwy upadek

pracuj

ą

cych

• ostrza, ostre kraw

ę

dzie, wystaj

ą

ce elementy,

chropowato

ść

i szeroko

ść

wyrobów, urz

ą

dze

ń

i narz

ę

dzi,

• poruszaj

ą

ce si

ę

maszyny i mechanizmy,

• ruchome elementy urz

ą

dze

ń

technicznych,

• temperatura powierzchni wyposa

ż

enia i materiałów,

• ci

ś

nienie (gazy pod ci

ś

nieniem, płyny pod ci

ś

nieniem),

• hałas (słyszalny, infrad

ź

wi

ę

kowy, ultrad

ź

wi

ę

kowy),

• drgania (miejscowe lub ogólne),

Czynniki brane pod uwagę w ORZ

7

• jonizacja powietrza, promieniowanie jonizuj

ą

ce,

• promieniowanie (laserowe, nadfioletowe, podczerwone),
• pole elektromagnetyczne,
• pole elektrostatyczne, elektryczno

ść

statyczna,

• napi

ę

cie w obwodzie elektrycznym,

• pyły (np. pyły drewna, pyły zawieraj

ą

ce woln

ą

,

krystaliczn

ą

krzemionk

ę

), aerozole stałe i ciekłe,

• zagro

ż

enie wybuchem i po

ż

arem

• obci

ąż

enie fizyczne

• statyczne, dynamiczne, monotypia

• obci

ąż

enie psychiczne

• przeci

ąż

enie lub niedoci

ąż

enie percepcyjne

• obci

ąż

enie emocjonalne

Czynniki brane pod uwagę w ORZ

8

Ustalenie zwi

ą

zanego z zidentyfikowanymi zagro

ż

eniami zwi

ą

zku mi

ę

dzy:

• prawdopodobie

ń

stwem wyst

ą

pienia zagro

ż

e

ń

• ci

ęż

ko

ś

ci

ą

szkodliwych nast

ę

pstw tych zagro

ż

e

ń

Prawdopodobie

ń

stwo

wyst

ą

pienia

zagro

ż

enia

Ci

ęż

ko

ść

nast

ę

pstw

mała

ś

rednia

du

ż

a

Mało prawdopodobne

małe

małe

ś

rednie

Prawdopodobne

małe

ś

rednie

du

ż

e

Wysoce prawdopodobne

ś

rednie

du

ż

e

du

ż

e

dopuszczalne

dopuszczalne (niezbędne są działania korygujące)

niedopuszczalne

Oszacowanie ryzyka w skali trójstopniowej

9

dopuszczalne

dopuszczalne (niezbędne są działania korygujące)

niedopuszczalne

Prawdopodobie

ń

stwo

wyst

ą

pienia

zagro

ż

enia

Ci

ęż

ko

ść

nast

ę

pstw

mała

ś

rednia

du

ż

a

Mało prawdopodobne

bardzo
małe

małe

ś

rednie

Prawdopodobne

małe

ś

rednie

du

ż

e

Wysoce prawdopodobne

ś

rednie

du

ż

e

bardzo
du

ż

e

Oszacowanie ryzyka w skali pięciostopniowej

10

Nast

ę

pstwa o małej szkodliwo

ś

ci - s

ą

to urazy i choroby, nie powoduj

ą

ce długotrwałych

dolegliwo

ś

ci i absencji w pracy (czasowe pogorszenie stanu zdrowia, np. niewielkie

stłuczenia, zranienia, podra

ż

nienia oczu, objawy niewielkiego zatrucia, bóle głowy itp.).

Nast

ę

pstwa o

ś

redniej szkodliwo

ś

ci - s

ą

to urazy i choroby, które powoduj

ą

niewielkie, ale

długotrwałe lub nawracaj

ą

ce okresowo dolegliwo

ś

ci, zwi

ą

zane z krótkimi okresami absencji

(np. zranienia, oparzenia II stopnia na niewielkiej powierzchni ciała, alergie skórne,
nieskomplikowane złamania, zespoły przeci

ąż

eniowe układu mi

ęś

niowo-szkieletowego.

Nast

ę

pstwa o du

ż

ej szkodliwo

ś

ci - s

ą

to urazy i choroby powoduj

ą

ce ci

ęż

kie i stałe

dolegliwo

ś

ci i /lub

ś

mier

ć

(np. oparzenia III stopnia, rozległe oparzenia II stopnia, amputacje,

skomplikowane złamania z nast

ę

pow

ą

dysfunkcj

ą

, choroby nowotworowe, toksyczne

uszkodzenia narz

ą

dów wewn

ę

trznych i układu nerwowego w wyniku nara

ż

enia na czynniki

chemiczne, zespół wibracyjny, zawodowe uszkodzenia słuchu, astma, za

ć

ma itp.

Mało prawdopodobne: nast

ę

pstwa zagro

ż

e

ń

, które nie powinny wyst

ą

pi

ć

podczas

całego okresu aktywno

ś

ci zawodowej pracownika.

Prawdopodobne: nast

ę

pstwa zagro

ż

e

ń

, które mog

ą

wyst

ą

pi

ć

nie wi

ę

cej ni

ż

kilkakrotnie

podczas okresu aktywno

ś

ci zawodowej pracownika.

Wysoce prawdopodobne: nast

ę

pstwa zagro

ż

e

ń

, które mog

ą

wyst

ą

pi

ć

wielokrotnie

podczas okresu aktywno

ś

ci zawodowej pracownika.

Wskazówki do szacowania RZ

11

Opis skutków wystąpienia zagrożeń

12

Zasady wyznaczania dopuszczalno

ś

ci ryzyka zawodowego (skala 3-stopniowa):

Konieczne jest zapewnienie, ze ryzyko zawodowe
pozostaje co najwyżej na tym samym poziomie.

małe

Zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których
celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego.

dopuszczalne

średnie

Jeżeli ryzyko zawodowe jest związane z praca już
wykonywaną, działania w celu jego zmniejszenia
należy podjąć natychmiast.
Planowana praca nie może być rozpoczęta do czasu
zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu
dopuszczalnego.

niedopuszczalne

duże

Niezbędne działania

Dopuszczalność ryzyka

zawodowego

Oszacowanie

ryzyka

zawodowego

Wyznaczanie dopuszczalności RZ (3 stopnie)

13

Nie jest konieczne prowadzenie żadnych działań

bardzo małe

Praca nie może być rozpoczęta ani kontynuowana do
czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu
dopuszczalnego.

bardzo duże

Konieczne jest zapewnienie, ze ryzyko zawodowe
pozostaje co najwyżej na tym samym poziomie.

małe

Zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których celem
jest zmniejszenie ryzyka zawodowego.

dopuszczalne

średnie

Jeżeli ryzyko zawodowe jest związane z praca już
wykonywaną, działania w celu jego zmniejszenia należy
podjąć natychmiast.
Planowana praca nie może być rozpoczęta do czasu
zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu
dopuszczalnego.

niedopuszczalne

duże

Niezbędne działania

Dopuszczalność

ryzyka zawodowego

Oszacowanie

ryzyka

zawodowego

Wyznaczanie dopuszczalności RZ (5 stopni)

14

Przykład:

•

okre

ś

li

ć

poziom ryzyka zawodowego dla

pracownika stacji paliw

•

okre

ś

li

ć

poziom bezpiecze

ń

stwa dla stacji paliw

jako obiektu

•

bezpiecze

ń

stwo techniczne

•

bezpiecze

ń

stwo zwi

ą

zane z zachowaniami człowieka

(personel, klienci)

15

Metody

nietypowe

16

Bardzo

często

10

-1

Często

10

- 2

Okazjo-

nalnie

10

- 3

Rzadko

10

- 4

Bardzo

rzadko

10

- 5

Niepra-
wdopo-

dobne

Prawdopo-

dobie

ń

stwo

<1%
b. rzadko

1% rzadko

25%

50%

75%

100%
ciągle

Ekspozycja

na zagro

ż

enie

(% czasu)

wiele
ofiar

ś

mierć

utrata
kończyny
utrata dłoni,
stopy

utrata palca

stłuczenie

Skutki

D

C

B

A

Ryzyko

Kalkulator ryzyka

17

•

Metoda kalkulatora ryzyka wykorzystuje nomogram, z
którego na podstawie poziomu prawdopodobie

ń

stwa

niebezpiecznego zdarzenia, czasu ekspozycji na
niebezpiecze

ń

stwo oraz jednego z mo

ż

liwych jego

skutków odczytujemy wynikowy poziom ryzyka:

•

A - wysoki, w którym ryzyko nie mo

ż

e by

ć

akceptowane

pod

ż

adnym warunkiem,

•

B - istotny, przy którym poziom ryzyka powinien by

ć

zmniejszony tak dalece jak to mo

ż

liwe,

•

C - umiarkowany, przy którym ryzyko mo

ż

e by

ć

akceptowane o ile koszty jego redukcji s

ą

zbyt wysokie w

stosunku do uzyskanych korzy

ś

ci,

•

D - niski, gdy ryzyko mo

ż

e by

ć

zaakceptowane bez

podejmowania

ś

rodków prewencyjnych.

Kalkulator ryzyka

18

Kalkulator ryzyka - uwagi

Problemy z kalkulatorem ryzyka:

•

mała dokładno

ść

•

konieczno

ść

arbitralnego wyznaczenia granic

poziomów ryzyka (A, B, C, D)

•

nie uwzgl

ę

dnia specyfiki lokalnych warunków

•

poziom organizacji pracy, systemy bezpiecze

ń

stwa itp.

•

konieczno

ść

kalibracji do konkretnych

zastosowa

ń

•

konieczno

ść

zbierania danych z praktyki

eksploatacyjnej

•

dla bran

ż

y, dla zakładu pracy

19

Liczba ryzyka R = W · O · Z

W - wska

ź

nik prawdopodobie

ń

stwa wyst

ą

pienia bł

ę

du

O - wska

ź

nik wykrywalno

ś

ci bł

ę

du

Z - wska

ź

nik znaczenia skutków bł

ę

du

prawdopodobie

ń

stwo

wykrywalno

ść

znaczenie skutków

W

O

Z

nieprawdopodobne 1

bardzo prawdop.

1

nieodczuwalne

1

b. mało prawdop.

2-3

do

ś

c prawdop.

2-5

słabo odczuwalne

2-3

mało prawdop.

4-6

mało prawdop.

6-8

odczuwalne

4-6

do

ść

prawdop.

7-8

b. mało prawdop.

9

silnie odczuwalne

7-8

bardzo prawdop.

9-10

nieprawdopodobne 10

krytyczne 9-10

analiza: stan obecny - stan docelowy

FMEA – analiza przyczyn i skutków

20

analiza stanu PRZED i PO zastosowaniu
usprawnienia

analiza czynników składowych
(konstrukcyjnych, funkcjonalnych,
organizacyjnych) wpływaj

ą

cych na wynik

prawdopodobie

ń

stwo

wykrywalno

ść

znaczenie skutków

W

O

Z

nieprawdopodobne 1

bardzo prawdop.

1

nieodczuwalne

1

b. mało prawdop.

2-3

do

ś

c prawdop.

2-5

słabo odczuwalne

2-3

mało prawdop.

4-6

mało prawdop.

6-8

odczuwalne

4-6

do

ść

prawdop.

7-8

b. mało prawdop.

9

silnie odczuwalne

7-8

bardzo prawdop.

9-10

nieprawdopodobne 10

krytyczne 9-10

analiza: stan obecny - stan docelowy

FMEA – analiza przyczyn i skutków

21

Metoda WPR – Wskaźnik Poziomu Ryzyka

Metoda polega na przyporz

ą

dkowaniu wag czynnikom

składaj

ą

cym si

ę

na ryzyko w rozwa

ż

anej sytuacji.

Zakłada si

ę

,

ż

e ryzyko jest składnikiem czterech czynników:

•

A - prawdopodobie

ń

stwa wyst

ą

pienia zdarzenia,

•

B - cz

ę

stotliwo

ś

ci ekspozycji na zagro

ż

enie,

•

C - najwi

ę

kszej spodziewanej straty,

•

D - liczby osób nara

ż

onych na zagro

ż

enie.

Wska

ź

nik poziomu ryzyka WPR jest obliczany jako iloczyn

WPR = A

×

B

×

C

×

D

WPR mo

ż

e osi

ą

ga

ć

warto

ść

w przedziale od 0 do 13500.

22

Metoda WPR – Wskaźnik Poziomu Ryzyka

Warto

ś

ci składowych – wagi czynników ryzyka

23

E

– Ekspozycja

•

ekspozycja
pracownika na
zagro

ż

enie

P

– Prawdopodobie

ń

stwo

•

prawdopo-
dobie

ń

stwo

wyst

ą

pienia

zdarzenia
wypadkowego

Metoda „Risk Score”

24

Ocen

ę

ryzyka zawodowego metod

ą

„Risk Score” mo

ż

na prowadzi

ć

niezale

ż

nie od oceny metod

ą

trójstopniow

ą

wg Polskiej Normy PN-N-18002:2000

Obliczona dla ka

ż

dego zagro

ż

enia warto

ść

wska

ź

nika oceny ryzyka:

R= S · E · P

wyznacza kategori

ę

ryzyka zawodowego

Metoda „Risk Score”

25

Metoda ORZ wg normy MIL STD 882

26

Wska

ź

nik oceny ryzyka wg MIL STD 882

Metoda ORZ wg normy MIL STD 882

27

Metoda ORZ wg normy MIL STD 882

Kryteria oceny ryzyka wg MIL STD 882

Metoda ORZ wg normy MIL STD 882

28

• w marketingu:

przedstawiaj

ą

sposób postrzegania produktu przez

klienta lub skorelowane za sob

ą

cechy produktu

Przykłady:

• percepcja działania

ś

rodków przeciwbólowych

• skuteczno

ść

– skutki

uboczne

• skuteczno

ść

– cena

Mapy percepcji

29

•

dwuwymiarowa mapa postrzeganego ryzyka

•

diagram czynników wpływu:

Dwuwymiarowa mapa rozwiązań

30

Oceniane elementy składowe

Czynnik „człowiek”:

•

Dost

ę

pno

ść

informacji i porad

•

Dyscyplina

•

Gotowo

ść

•

Komunikowalno

ść

•

Kwalifikacje

•

Ś

rodowisko pracy wewn

ę

trzne

•

Ś

rodowisko pracy zewn

ę

trzne

Czynnik „technika”:

•

Gotowo

ść

•

Procesy

•

Ś

rodowisko pracy wewn

ę

trzne

•

Ś

rodowisko pracy zewn

ę

trzne

•

Urz

ą

dzenia

•

U

ż

ytkowanie

•

do analizy danych wykorzystano system
wspomagania decyzji Expert Choice

•

ogólny diagram czynników wpływu (człowiek, technika)

•

ocena danych zebranych ze stacji paliw

•

ocena (ranking) poziomu ryzyka na stacjach paliw

•

diagnoza stanu bezpiecze

ń

stwa

31

Diagram czynników wpływu

32

Wyniki oceny

33

Opis stanów i skala ocen

34

Dwuwymiarowa mapa rozwiązań

•

analiza bezpiecze

ń

stwa na stacjach paliw

•

problem wyboru
obszaru akceptowalno

ś

ci

•

problem oceny siły wpływu
ka

ż

dego z czynników

•

problem wyznaczenia
oceny syntetycznej
U = C x T