Wskaźniki efektywności zaangażowania kapitałów

Analiza rentowności jest przeprowadzana z różnych punktów widzenia i może

obejmować zarówno określone rodzaje kapitałów, jak i różne wielkości wyniku, np. w

literaturze ekonomicznej wyróżnia się najczęściej:

−

rentowność

kapitału

całkowitego

(aktywów,

majątku)

nazwaną

rentownością

gospodarczą – ekonomiczną,

−

rentowność zaangażowanych kapitałów własnych lub kapitałów stałych określaną jako

rentowność finansowa,

−

rentowność sprzedaży nazywaną rentownością handlową.

Do grupy wskaźników efektywności zaangażowanego kapitału zalicza się

najczęściej:

-

wskaźnik rentowności kapitału całkowitego,

-

wskaźnik rentowności kapitału własnego,

-

wskaźnik rentowności kapitału podstawowego.

Wskaźnik rentowności kapitału całkowitego zalicza się do najbardziej

syntetycznych mierników oceny efektywności gospodarowania. Na jego poziom wpływa

całokształt zjawisk i procesów gospodarczych zachodzących w przdsiębiorstwie. Wskaźnik

ten określa się jako stosunek zysku netto (zysk po opodatkowaniu) lub brutto (zysk przed

opodatkowaniem) do przeciętnej kwoty kapitału całkowitego (majątku, aktywów ogółem).

Wskaźnik

rentowności

kapitału

całkowitego

wyraża

efektywność

przedsiębiorstwa w dziedzinie generowania zysku przedstawiając relacje stanowiące

wymierny obraz zdolności firmy do wytwarzania zysku z zainwestowanego kapitału

(własnego i obcego) – aktywów ogółem.

Omawiany wskaźnik ilustruje jaka kwota zysku netto lub brutto przypada na jednostkę

kapitału lub jaki procent zysku osiągniętego z zaangażowanych kapitałów.

−

wskaźnik rentowności kapitału całkowitego (Wrkc)

100

Kc

stan

przeciętny

Zn

x

Wrkc

=

−

wskaźnik rentowności aktywów ogółem (Wrao)

100

Ao

stan

przeciętny

Zn

x

Wrao

=

Przedstawiony wskaźnik jest niezwykle ważny w zarządzaniu przedsiębiorstwem,

gdyż odzwierciedlając zdolność aktywów – kapitałów do generowania zysku wskazuje na

efektywność firmy w zarządzaniu aktywami – majątkiem.

Przyjmując zysk netto lub brutto w liczniku wzoru Wrkc, zwraca się uwagę, że nie

zapewnia on obliczenia pełnego poziomu rentowności całego zainwestowanego kapitału

(własnego i obcego), gdyż jak wynika z zobowiązujących zasad systemu podatkowego i

ewidencji odsetek zysk netto i zysk brutto stanowią wielkości pomniejszone o odsetki

płacone od kapitału obcego.

Dlatego też dla uzyskania w pełni dokładnego pomiaru osiągniętej rentowności

zaangażowanego kapitału należy powiększać wymienione wielkości o kwotę zapłaconych

odsetek, zmniejszając je równocześnie o równowartość korzyści podatkowych (odsetki są

płacone przed opodatkowaniem, co zmniejsza podstawę opodatkowania i przynosi firmie

korzyści podatkowe).

−

wskaźnik rentowności kapitału całkowitego przed skorygowaniem odsetek o

podatek dochodowy

100

Kc

stan

przeciętny

Ko

od

odsetki

Zn

x

Wrkc

+

=

Wskaźniki rentowności kapitału własnego (Wrkw) odzwierciedla stosunek zysku netto

do przecietnego stanu łącznej kwoty zaangażowanego kapitału własnego w firmie. Rosnąca

wartość tego wskaźnika świadczy w syntetycznym wyrazie o wyższej efektywności

zaangażowanego kapitału własnego w różnych jego formach. Należy jednak zaznaczyć, że

ocena taka jest uzasadniona jedynie w warunkach stabilizacji lub wzrostu udziału kapitału

własnego w finansowaniu majątku.

Wśród wskaźników rentowności kapitału własnego należy wyróżnić:

Wskaźnik rentowności kapitału własnego w ogólnej jego kwocie, stanowiący

relację wyniku finansowego (zysku netto) do kapitału własnego skupiającego oprócz kapitału

akcyjnego i zapasowego, także kapitał uzyskany ze sprzedaży akcji powyżej ich wartości

nominalnej, ewentualne kwoty kapitału powiększone na skutek przeszacowania aktywów, nie

rozliczony zysk z lat ubiegłych oraz zysk roku bieżącego.

Wzór na obliczenie wskaźnika rentowności kapitału własnego przyjmuje następujący układ:

100

Kw

stan

przeciętny

Zn

x

Wrkw

=

Wskaźnik rentowności kapitału podstawowego (Wrkp) stanowi dalsze

uszczególnienie wskaźnika rentowności kapitału własnego.

Podobnie jak przy wskaźniku rentowności kapitału własnego oblicza się go jako relację zysku

do kapitału podstawowego stosując wzór:

100

Kp

stan

przeciętny

Zn

x

Wrkp

=

Wskaźnik określa wielkość zysku, która przypada na jednostkę kapitału akcyjnego

lub udziałowego. Informuje akcjonariuszy o możliwościach osiągnięcia korzyści, a rosnąca

rentowność kapitału podstawowego zwiększa potencjalnie możliwości wzrostu zysków

akcjonariuszy.

Funkcjonowanie przedsiębiorstwa w warunkach konkurencji wiąże się z ciągłym

odnawianiem i powiększaniem aktywów przedsiębiorstwa. Powstają potrzeby kapitałowe,

które mogą być pokryte kapitałem własnym. W strukturze pasywów podmiotów

gospodarczych występują więc kapitały obce.

Istnienie dwóch źródeł zasilania wymaga prowadzenia stałych badań struktury

kapitału i jej wpływu na zysk i ryzyko firmy. Poziom finansowania przedsięwzięcia

inwestycyjnego za pomocą długu zewnętrznego wyznacza m.in. dźwignia finansowa.

Dźwignia finansowa wyraża strukturę kapitału i można ją zdefiniować jako użycie

niższego kosztu kapitału własnego wpływa na decyzje odnośnie stałego powiększania stopnia

zadłużenia. Wynika ono z zależności między strukturą kapitałową a rentownością kapitału

własnego, a mianowicie: im większy udział kapitału obcego w strukturze źródeł

finansowania, tym większa jest rentowność kapitału własnego. Tak polityka finansowa

przedsiębiorstwa ma miejsce tylko w tych przypadkach , gdy przeciętna rentowność całego

kapitału (własnego i obcego) jest wyższa od niż wysokość stopy odsetek płaconych przy

pozyskiwaniu kapitału obcego.

W analizie rentowności zainwestowanych kapitałów istotne są nie tylko wielkości

przedstawionych trzech podstawowych wskaźników, ale też relacje zachodzące między tymi

wskaźnikami. Porównanie wskaźnika rentowności kapitału całkowitego i wskaźnika

rentowności kapitału własnego informuje nas o występującej dźwigni finansowej lub też

madżudze finansowej. W zależności od wielkości uzyskanych wielkości przez te wskaźniki

mogą wystąpić dwa przypadki: Wrkw > Wrkc

→

dźwignia finansowa, Wrkw < Wrkc

→

madżuga finansowa.

Zbyt wysoki stopień zadłużenia firmy może pociągnąć za sobą wzrost

oprocentowania kredytów. Dodatkowa premia dla kredytodawcy, jako wynik zwiększonego

ryzyka, powoduje podwyższenia odsetek płaconych od kapitału obcego i w rezultacie osłabia

efekt dźwigni finansowej. Zbyt niski udział kapitału obcego w strukturze źródeł finansowania

obniża wysokość zapłaconych odsetek, jednak ze względu na niski poziom wskaźnika

struktury kapitałowej efekt dźwigni finansowej będzie bardzo niewielki.

Korzystne zjawisko dźwigni finansowej posiada także ograniczenia, a mianowicie:

−

wysokość spłaty kredytów nie powinna przekraczać zdolności płatniczych,

−

kredytodawcy wykazują na ogół tendencję do zwiększania stopy procentowej w miarę

pogłębiania się nierównowagi pomiędzy zadłużeniem a kapitałami własnymi firmy,

−

akcjonariusze, ze względu na większe ryzyko kapitału akcyjnego, w miarę wzrostu

stopnia zadłużenia oczekiwali będą wyższej stopy zwrotu od własnego kapitału,

−

przedsiębiorstwu grozi utrata niezależności finansowej i ekonomicznej.

Wskaźniki opłacalności zużycia czynników produkcji

W drugiej grupie wskaźników opłacalności zużycia czynników produkcji na uwagę zasługują:

-

wskaźnik rentowności sprzedaży,

-

wskaźnik rentowności sprzedaży towarów i produktów,

-

wskaźnik poziomu kosztów.

Wskaźniki rentowności sprzedaży są stosunkiem procentowym zysku do

przychodu ze sprzedaży lub kosztów uzyskania przychodów. Określają one w jakiej istocie

udział odpowiedniego wyniku finansowego w wartości uzyskanej ze sprzedaży produktów,

towarów oraz zrealizowanych operacji finansowych. Dodać należy, że ze względu na

bezpośrednią relację dwóch wskaźników dynamicznych w liczniku i mianowniku nie

wymagają one w toku praktycznej analizy korekty inflacyjnej.

−

wskaźnik rentowności sprzedaży ma następującą postać:

100

x

Po

Zn

Wrs

=

Wskaźnik ten informuje o stopniu opłacalności sprzedaży. Im wyższy ten wskaźnik,

tym większa opłacalność sprzedaży. Poziom rentowności sprzedaży zależy od wielu

czynników min. od cen sprzedaży i kosztów. Na ogół wskaźnik ten powinien być wyższy w

przedsiębiorstwach o dłuższym cyklu produkcyjnym, wiążącym się z większymi kosztami

zamrożenia środków i większym ryzykiem.

−

do

oceny

efektywności

podstawowej

działalności

należy

wykorzystać

szczegółową postać tego wskaźnika, a mianowicie:

100

towarów

produktów,

sprzedaży

ze

przychody

sprzedaży

na

zysk

x

Wrs

=

Poziom tego wskaźnika oceniać należy na tle jego wielkości w sektorze lub też wielkości

osiągniętej przez przodujące przedsiębiorstwa tego sektora. Poziom rentowności sprzedaży

często się wiąże z udziałem w rynku danego przedsiębiorstwa. Im większa rentowność

sprzedaży, tym przedsiębiorstwo jest bardziej konkurencyjne na rynku. Oferuje on klientom

produkty i towary, którym klient przypisuje większą wartość przy mniejszych ponoszonych

kosztach.

Kolejnym wskaźnikiem w grupie wskaźników opłacalności zużycia czynników

produkcji jest wskaźnik poziomu kosztów. W najbardziej ogólnej postaci jest on relacją:

100

Po

sprzedaży

ny

koszt wlas

x

Wpk

=

Wskaźnik poziomu kosztów oblicza się i ocenia w przedsiębiorstwach rentownych, nisko

rentownych i deficytowych. W pierwszym będzie przyjmował wielkości mniejsze niż 100, w

drugich – w granicach 100, a w trzecich powyżej 100. Pozytywnie zostanie oceniona

działalność tego przedsiębiorstwa, które uzyska wskaźnik poziomu kosztów mniejszy niż 100

i w analizowanym okresie ma on tendencje malejącą. Wskaźnik ten więc zachowuje się

odmiennie od dotychczas przedstawionych.

W przypadku produkcji nieporównywalnej obliczanie i porównywanie wskaźników

poziomu kosztów ma tylko znaczenie informacyjne. Zachodzi wówczas konieczność podjęcia

dodatkowych kierunków analizy przyczynowej. Polega ona przed wszystkim na

rozczłonkowaniu ogólnego wskaźnika poziomu kosztów na odrębne wskaźniki dotyczące:

produkcji porównywalnej i produkcji nieporównywalnej, działalności produkcyjne, handlowej

oraz operacji finansowych, sprzedaży krajowej i sprzedaży eksportowej lub nawet niektórych

asortymentów produkcji i porównywaniu ich. Dopiero tak szczegółowe obliczenia dają

orientację na temat źródeł ogólnej poprawy lub pogorszenia omawianego wskaźnika.

Analogicznie możliwości i celowość uszczegółowienia obliczeń występują również przy

analizie wskaźnika rentowności netto.

Dalsze pogłębienie wartości poznawczej wskaźnika poziomu kosztów można osiągnąć

przez zastosowanie formuły nakładochłonnościowej. Szczególnie interesującym – o dużej

wartości poznawczej – jest bowiem badanie poziomu kosztów powiązane z oceną

efektywności wykorzystania czynników produkcji.

Przedstawiony wskaźnik poziomu kosztów można ustalić odrębnie dla działalności

produkcyjnej, handlowej oraz operacji finansowych. Zwiększenie wartości poznawczej i

analitycznej uzyskuje się w wyniku dalszej dezagregacji każdego z wymienionych

elementów.

W badaniu poziomu kosztów działalności produkcyjnej celowy jest podział kosztów

według czynników produkcji. Ogólna postać o dużej przydatności praktycznej tego wskaźnika

przedstawia się następująco:

P

Pk

P

Zm

P

A

P

Kp

+

+

+

=

Wpk

gdzie: Kp – koszty płac wraz z narzutami, A – amortyzacja, Zm – koszty zużytych

materiałów, Pk – pozostałe koszty, P – przychody ze sprzedaży.

Omawianie wskaźniki rentowności: sprzedaży, sprzedaży towarów i produktów i

poziomu kosztów wykazują, że w ocenie wskaźników rentowności kapitałów posiadają one

dużą wartość poznawczą dostarczając wiele cennych informacji w przyczynowej analizie

finansowej.

Analiza przyczynowa – model Du Ponta

W przyczynowej analizie zwrotu zainwestowanych kapitałów dużą wartość poznawczą

przypisuje się modelowi Du Ponta.

Model Du Ponta może wyprowadzić wiele zależności przyczynowo-skutkowych, które mogą

być podstawą do zbadania źródeł zmian wskaźników opłacalności zainwestowanych

kapitałów. Same wielkości wskaźników raczej pozwalają na zadawanie pytań, niż na

udzielanie odpowiedzi.

W wypadku stopy zwrotu z zainwestowanego kapitału własnego można pogłębić

zależność przyczynowo – skutkową. Wówczas oprócz dwóch wymienionych czynników, tj.

rentowności sprzedaży, produktywności kapitału (majątku), istotna jest struktura

kapitałowa, czyli poziom zadłużenia, co ilustruje wzór:

Kw

Kc

Kc

Po

Po

Zn

Kw

Zn

x

x

=

Strategie te mogą być realizowane przy różnej strukturze kapitałowej. Wzrost

zadłużenia prowadzi do wzrostu rentowności kapitału własnego tylko wówczas, gdy nie

spowoduje odpowiednio szybszego spadku rentowności sprzedaży wywołanego wzrostem

kosztów oprocentowania kapitału obcego. Poprawa zwrotu kapitału własnego jest więc

wynikiem działania trzech, przedstawionych, równoznacznych czynników.

Oznacza to, że zmniejszenie jednego wskaźnika może być zrekompensowane wzrostem

innych czynników.

Na podstawie przedstawionych wzorów i po zastosowaniu odpowiednich metod

można ustalić wpływ wybranego zestawu czynników na analizowaną wielkość wskaźnika

rentowności kapitałów własnych.

Przyczynowa analiza rentowności oparta na systemie modelu Du Ponta ma bardzo

dużą wartość poznawczą w zarządzaniu finansami i podejmowaniu decyzji gospodarczych

wpływających na polepszenie efektywności gospodarowania.

Do szczególnych zalet analizy finansowej w dziedzinie oceny rentowności można

zaliczyć:

−

uwidocznienie roli sprzedaży, rotacji środków – kapitałów oraz stopnia zastosowania

kapitałów obcych w osiąganiu zysku a więc w osiągniętym wskaźniku rentowności,

−

odrębne wykazywanie w ujęciu przyczynowym zarówno rentowności kapitału całkowitego

(Wrkc), jak i rentowności kapitału własnego (Wrkw),

−

ewidentne wykazywanie równorzędności czynników: zyskowności sprzedaży, szybkości

obrotu środków – kapitałów oraz struktury kapitałów, co oznacza, że zmniejszenie

jednych z czynników może być zrekompensowane wzrostem innych czynników, np.

zmniejszenie wysokości marży zysku na sprzedaży może być pokryte zwiększoną

szybkością obrotu.

Przedstawione sposoby przyczynowej analizy wskaźników rentowności zwiększają

znacznie wartość poznawczą prowadzonych badań. Stwarzają one podstawy informacyjne

dla ujawnienia przyczyn zaistniałych zjawisk o charakterze pozytywnym lub też

negatywnym. Przedstawione zależności ekonomiczne wyznaczają kierunki działań i mogą być

wykorzystane w przedsiębiorstwie do planowania finansowego i w zarządzaniu

strategicznym.

Wstępna ocena aktywów bilansu

Aktywa przedsiębiorstwa odzwierciedlają składniki majątkowe, które służą przede

wszystkim

do

zarobkowania

czyli

wygospodarowania

zysku,

będącego

jednym

z podstawowych celów działalności gospodarczej przedsiębiorstwa.

W strukturze składników majątkowych wyróżnia się dwie grupy środków, tj. majątek

trwały i majątek obrotowy. Majątek trwały zaangażowany jest w przedsiębiorstwie przez

dłuższy okres czasu (powyżej 1 roku). Uczestniczy on w wielu powtarzających się cyklach

produkcyjnych zużywając się stopniowo i przenosząc na każdy produkt tylko część swojej

wartości. Majątek trwały obciążony jest dużym ryzykiem. Nakłady na inwestycje ponoszone

są w momencie rozpoczęcia ich realizacji lub nawet przed i nigdy nie ma pewności czy

nastąpi pełny ich zwrot z bieżących wpływów działalności gospodarczej.

Koszt zużycia majątku trwałego ma charakter stały. Tendencje zachodzące w

strukturze kosztów powodują małą elastyczność przedsiębiorstwa i trudniejsze dostosowanie

się do zmian zachodzących na rynku. W przypadku niepełnego wykorzystania zdolności

produkcyjnych następuje szybkie obniżenie się rentowności.

W przeciwieństwie do majątku trwałego czas przebywania poszczególnych składników

majątku obrotowego w postaci zapasów, należności, środków pieniężnych uzależniony jest

od charakteru procesu produkcyjnego, terminowości regulowania rozrachunków itd. Z reguły

czas ten jest względnie krótki.

Wartość składników należących do obu grup, czyli relacja majtku trwałego do

majątku obrotowego nie jest dla przedsiębiorstwa sprawą obojętną. Przedsiębiorstwom

zależy na posiadaniu możliwie jak największej ilości środków obrotowych, środków płynnych

przynoszących zyski a jak najmniej środków trwałych, które tylko pośrednio przyczyniają się

do osiągania zysków.

Zatem majątku trwałego powinno być tylko tyle, ile jest nieodzowne do prowadzenia

działalności. Jest oczywiste, że ta wzajemna relacja między majątkiem trwałym a majątkiem

obrotowym stanowi wielkość zróżnicowaną, która zależy od rodzaju przedsiębiorstwa i

specyfiki konkretnego przedsiębiorstwa. Im więcej środków ulokowanych jest w majątku

obrotowym, tym jest on łatwiejszy do zaangażowania w działalności gospodarczej i tym

samym przedsiębiorstwo ma większą płynność majątkową – bilansową.

Duże znaczenie ma analiza relacji zachodzących w obrębie majątku obrotowego.

Struktura majątku obrotowego wywiera wpływ na:

−

wielkość zaangażowanego majątku obrotowego,

−

rentowność środków – kapitałów,

−

wypłacalność przedsiębiorstwa, tj. możliwość regulowania bieżących zobowiązań.

Istota i funkcje majątku trwałego i majątku obrotowego powodują, że podstawowym

celem wstępnej oceny aktywów bilansu jest ogólne zbadanie zmian zachodzących w relacji

między majątkiem trwałym a majątkiem obrotowym oraz w strukturze i dynamice

poszczególnych składników w obu wymienionych grupach majątku.

Pełna analiza aktywów musi być oparta na wskaźnikach wypracowanych w teorii i w praktyce

gospodarki rynkowej.

Analiza aktywów obejmuje przede wszystkim określenie i ocenę struktury majątku

oraz zmian, które w niej wystąpiły na przestrzeni badanego okresu.

Do tego celu służą dwa rodzaje wskaźników:

1. Wskaźniki udziału majątku trwałego i obrotowego w majątku całkowitym:

a).

100

Mo

Mt

x

b).

100

Mc

Mo

x

2. Podstawowy wskaźnik struktury majątku.

100

Mc

Mt

x

Poziom tego wskaźnika jest zróżnicowany w poszczególnych działach gospodarki.

Jest szczególnie wysoki w przedsiębiorstwach przemysłowych, w których proces produkcji

wiąże się ponadto ze stałym rozwojem techniki, co wymaga dużej ilości i kosztownych

środków produkcji.

Porównawczy przegląd pasywów bilansu

Struktura pasywów bilansu odzwierciedla pochodzenie aktywów czyli źródła ich

finansowania. Klasyfikując ogół źródeł finansowania majątku trwałego i obrotowego przy

uwzględnieniu kryterium własności wyróżnia się:

−

Kapitały własne,

−

Kapitały obce.

Kapitały własne pochodzić mogą z wkładów właścicieli, wspólników, udziałowców lub

akcjonariuszy jak też z części przeznaczonego zysku.

W zależności od formy organizacyjno - prawnej jednostki gospodarczej kapitałem własnym

są:

−

fundusz założycielski i fundusz przedsiębiorstwa w przedsiębiorstwach państwowych,

−

kapitał podstawowy, zapasowy oraz rezerwy w spółkach akcyjnych, w spółkach z

ograniczoną odpowiedzialnością oraz w spółkach z udziałem kapitału zagranicznego,

−

udział lub kapitał zakładowy w spółce jawnej,

−

kapitały w przedsiębiorstwach prywatnych osób fizycznych,

−

fundusz udziałowy, zasobowy oraz fundusze specjalne w spółdzielniach.

Dokonując wstępnego przeglądu struktury kapitałów trzeba brać pod uwagę czas

użytkowania kapitałów obcych i odrębnie rozpatrywać:

−

kapitały długoterminowe (zobowiązania i kredyty długoterminowe),

−

kapitały krótkookresowe (zobowiązania i kredyty krótkoterminowe).

Punktem wyjścia przy porównawczej analizie pasywów jest wstępna ocena struktury

i ustosunkowania się do relacji zachodzących pomiędzy kapitałem własnym a kapitałem

obcym. Po między tymi wielkościami powinna zachodzić właściwa proporcja, gdyż nagłe

zmniejszenie kapitałów własnych w stosunku do kapitałów obcych może spowodować

trudności płatnicze i wywołać niebezpieczeństwo niewypłacalności.

Pierwsza grupa kapitałów łączy się w przeważającej mierze z finansowaniem

majątku trwałego, ale również i majątku obrotowego. Druga grupa kapitałów finansuje

środki obrotowe – bieżące. Przy porównawczym przeglądzie pasywów trzeba ocenić relację

udziału trzech grup kapitałów w łącznej kwocie pasywów, tj. kapitału własnego, kapitału

obcego długoterminowego i kapitału obcego krótkoterminowego.

Wstępna analiza porównawcza opiera się w znacznej mierze na wynikach analizy

rentowności, która wyprzedza analizę pasywów bilansu.

Do analizy struktury kapitału, a więc stopnia zadłużenia przedsiębiorstwa służą

następujące wskaźniki:

−

wskaźnik zadłużenia

Kw

Ko

=

Wz

−

wskaźnik źródeł finansowania

Ko

Kw

=

Wzf

−

wskaźnik udziału kapitału obcego w kapitale całkowitym

Kc

Ko

=

Wuko

−

wskaźnik udziału kapitału własnego w kapitale całkowitym

Kc

Kw

=

Wukw

Dokonując wstępnej analizy pasywów bilansu pożądane jest zwrócenie uwagi na

stosunek występujący miedzy kapitałami własnymi a kapitałami obcymi. Pomiędzy tymi

wielkościami powinna być zachowana właściwa relacja, odpowiadająca warunkom działania

danego przedsiębiorstwa. Jak wiadomo korzystanie z kapitałów obcych pociąga za sobą

konieczność ponoszenia kosztów obsługi długu. Stąd też duży udział kredytów i pożyczek w

łącznej kwocie pasywów może spowodować trudności płatnicze i doprowadzić nawet do jego

niewypłacalności. Natomiast duży udział kapitałów własnych w ogólnej strukturze kapitału

jest równoznaczny z dużym z zakresem samodzielności finansowej i mocną pozycją

finansową przedsiębiorstwa.

Wysoki stan kapitałów własnych do kapitałów obcych świadczy o silnych podstawach

finansowych przedsiębiorstwa, ale nie koniecznie pozytywnie o jego rentowności.

Im są większe kapitały obce w stosunku do kapitałów własnych, tym w określonych

warunkach może być większa rentowność, lecz także i większe ryzyko oraz mniejsza

pewność stabilnej działalności gospodarczej przedsiębiorstwa.

Określając strukturę źródeł finansowania trzeba pamiętać, że:

−

przedsiębiorstwo osiągające relatywnie odpowiedni poziom rentowności jest w stanie

udźwignąć ciężar nawet dużego zadłużenia,

−

przedsiębiorstwo nierentowne musi w końcu upaść bez względu na posiadaną strukturę

źródeł finansowania.

Wstępna analiza pasywów opiera się w znacznej mierze na wynikach analizy

rentowności, która powinna wyprzedać analizę pasywów bilansu, np. ocena celowości

powiększania kapitałów obcych w stosunku do kapitałów własnych (dźwignia finansowa w

analizie rentowności). Podobnie jak przy wstępnej analizie aktywów, porównawczy przegląd

pasywów w przedstawionej formie może być przeprowadzony tylko w ramach analizy

wewnętrznej w przedsiębiorstwie.

Płynność krótkoterminowa.

W analizach zewnętrznych i wewnętrznych najczęściej jest stosowane kryterium

rachunkowe. Według niego podział środków obrotowych przedstawia się następująco:

-

I stopień płynności – kasa, czeki, rachunki bankowe, papiery wartościowe

przeznaczone do obrotu,

-

II stopień płynności – należności i roszczenia,

-

III stopień płynności – zapasy oraz czynne rozliczenia międzyokresowe w części

dotyczącej wydatków lub zużycia składników majątkowych w następnych miesiącach po

miesiącu, w którym je poniesiono.

-

płynność finansowa I stopnia płynności finansowej

100

*

min owe

er

iaktrótkot

zobowiąobo

nansowej

pynnośynno

MoIstopnia

-

płynność finansowa II stopnia (quick ratio)

100

min

x

owe

r

iakrótkote

zobowiąobo

IIstopnia

MoIstopnia

+

-

płynność finansowej III stopnia

100

min

x

owe

r

iakrótkote

zobowiąobo

Moogóem

W długoterminowej analizie płynności bada się przede wszystkim stopień sfinansowania

majątku trwałego kapitałem własnym. Im wyższy ten stopień pokrycia majątku trwałego

kapitałem własnym, tym bardziej wierzyciele mogą liczyć na odzyskanie swoich kapitałów.

W analizie źródeł finansowania majątku trwałego wykorzystuje się następujące

wskaźniki:

−

I stopień pokrycia:

100

*

Mt

Kw

−

II stopień pokrycia:

100

*

owy

dugotermin

Mt

Ko

Kw

+

Wskaźnik I stopnia pokrycia majątku trwałego może przyjmować wielkości równe 100 %,

mniejsze lub większe od przedstawionego wzorca. Z punktu widzenia wierzycieli korzystny

jest wskaźnik I stopnia pokrycia wynoszący 100 % i więcej, zapewnia bowiem spłatę

zobowiązań firmy nawet w przypadku upadłości. Tak znaczne zaangażowanie kapitału

własnego

w

finansowanie

majątku

trwałego

w

dynamicznie

rozwijających

się

przedsiębiorstwach nie jest możliwe. Ponadto wysoki stopień niezależności finansowej może

powodować obniżenie się rentowności. Przyjmuje się zatem możliwość sfinansowania

majątku

trwałego

nie

tylko

kapitałem

własnym,

ale

także

kapitałem

obcym

długoterminowym. Wskaźnik II stopnia pokrycia musi jednak osiągnąć wielkości

przewyższające 100 %. Wynika to z konieczności sfinansowania stałych potrzeb w obrocie.

Analiza długoterminowej płynności finansowej obejmuje więc ocenę wskaźników pokrycia I i

II stopnia.

Główne kierunki analizy wyniku finansowego

Najczęściej w pracach analitycznych dokonuje się oceny osiągniętych wyników

ekonomicznych w porównaniu z rokiem ubiegłym, ustalając w ten sposób dynamikę

podstawowych wskaźników ekonomicznych. Dla potrzeb operatywnego zarządzania jest

także celowe rozpatrywanie w krótszych odcinkach czasu. Możliwe jest porównywanie

konkretnych kwartałów lub miesięcy roku sprawozdawczego z podobnymi kwartałami lub

miesiącami roku ubiegłego.

W systemie syntetycznej analizy wyników ekonomicznych wyróżnić można dwa

etapy analizy:

−

analizę porównawczą (model następstwa szeregowego),

−

analizę przyczynową.

W ważnej roli, jaką spełnia wynik finansowy w zarządzaniu przedsiębiorstwem,

wynikają podstawowe zadania w zakresie jego analizy. Można do nich zaliczyć:

−

ustalenie struktury i tempa wzrostu wyniku finansowego, a w tym także

ustalenia wpływu inflacji (analiza ex post),

−

stworzenia podstaw do planowania i kontroli wyniku finansowego,

−

dokładne ustalenia czynników wpływających na wielkość wyniku

finansowego oraz wymierny pomiar stopnia tego wpływu,

−

dokonanie oceny szans i zagrożeń w możliwej do przewidzenia przyszłości (analiza ex

ante).

Model następstwa szeregowego

Obserwacja i wstępny opis osiąganych wielkości wyniku finansowego, ulegnie znacznemu

wzbogaceniu, gdy obok wykorzystywanej metody porównań czy metod statystyki opisowej

(wskaźniki dynamiki, wskaźniki struktury) zastosowanie znajdą układy nierówności zwane

także modelami następstwa szeregowego.

Zastosowania układów nierówności polega na tym, że wykorzystuje się w nich znane

prawidłowości ekonomiczne pochodzące z poprzedzającej analizy przyczynowo – skutkowej.

Opierając się na znajomości prawidłowych tendencji, które powinny zachodzić miedzy

poszczególnymi wskaźnikami, ustala się układy nierówności. Poszczególne wskaźniki są

umieszczane według rosnącej skali dynamiki. Oznacza to, że kolejno umieszczany wskaźnik

powinien wykazywać szybszy wzrost od poprzedniego.

Typowe układy nierówności mogą przybierać następujące postacie:

−

wskaźników kwantytatywnych – typowy model prosty

iR < iM < iK < iS < iZ

−

wskaźników kwalitatywnych – model rozwinięty

Kw

Z

i

M

Z

i

S

Z

i

R

S

i

M

S

i

R

M

i

<

<

<

<

<

lub iT < iWps < iW < iWrs < iWra < iWrkw

Sytuacja korzysta ma miejsce wówczas, gdy tempo wzrostu wyników ekonomicznych jest

wyższe niż poniesionych nakładów jednorazowych (zatrudnienie, środki trwałe i środki

obrotowe), jak i nakładów bieżących (koszty własne). Wyższe tempo kosztów własnych niż

posiadanego

majątku

stanowi

podstawę

oceny

prawidłowości

i

wykorzystania

zgromadzonych zasobów, co wyraża się we wzroście szybkości obrotu i w szybszym

przenoszeniu wartości w postaci kosztów własnych.

Po zbadaniu relacji w ramach jednego układu nierówności można przystąpić do porównania

ich z wielkościami układu nierówności z roku ubiegłego i z układami wzorcowymi.

Analiza przyczynowa

Zasadnicze wnioski z zakresu kształtowania się wyniku finansowego uzyskuje się dopiero w

toku analizy przyczynowej. Przy jej opracowywaniu można przyjąć, że na podstawowy wynik

finansowy uzyskany ze sprzedaży produktów wpływają następujące czynniki:

−

wielkość sprzedaży,

−

struktura asortymentowa sprzedaży,

−

ceny sprzedaży,

−

wielkości jednostkowych kosztów własnych

Wzrost wielkości sprzedaży (przy założeniu, że produkcja jest rentowna, a pozostałe czynniki

pozostają bez zmian) powoduje przyrost kwoty zysku, a jej zmniejszenie wywołuje skutek

odwrotny. Wzrost zysku finansowego można osiągnąć dzięki zwiększeniu udziału wyrobów o

wyższym stosunkowo zysku w całości produkowanych wyrobów. Przesunięcia w strukturze

asortymentowej sprzedaży idące w przeciwnym kierunku wywołują zmniejszenie wyniku

finansowego. Zmiany cen sprzedaży i jednostkowych kosztów własnych oddziaływają w

zupełnie przeciwnych kierunkach. Wzrost cen i obniżka kosztów jednostkowych wywołują

zwiększenie zysku, a wzrost kosztów jednostkowych i zmniejszenie wysokości cen obniża

zysk finansowy.

W przypadku produkcji jednorodnej wielkości przychodów ze sprzedaży można

przedstawić w formie iloczynu liczby wyrobów ich ceny (q x p), a wielkość kosztów wyrazić

iloczynem liczby wyrobów i ich jednostkowych kosztów własnych (q x k). W praktyce

występuje najczęściej produkcja różnorodna. Stąd też wielkość przychodów uzyskanych ze

sprzedaży i kosztu własnego sprzedaży przedstawia się w postaci sumy, obejmującej pełny

asortyment wyrobów (przychody - ∑q x p, koszty - ∑q x k).

Przy ustalaniu i analizie przyczynowej głównej części wyniku finansowego, tj. zysku lub

straty na sprzedaży wyrobów gotowych można zastosować następujący wzór:

Zs = (∑q x p - ∑q x k)

Odchylenie łączne między wielkością wyniku finansowego na sprzedaży, będącego

przedmiotem badania a podstawą odniesienia w formie wyniku planowanego lub wielkości z

okresu ubiegłego wynika z następującego porównania:

R = (∑q

1

x p

1

- ∑q

1

x k

1

) – (∑p

0

x p

0

- ∑q

0

k

0

)

W celu oddzielenia wpływu zmian wielkości sprzedaży i przesunięć w strukturze

asortymentowej wykorzystuje się wskaźnik zmian (d) wielkości przychodów ze sprzedaży,

obliczany według wzoru:

∑

∑

=

0

0

0

1

xk

q

xk

q

d

Opierając się na podanym wzorze i wskaźniku dynamiki przychodów ze sprzedaży oraz

stosując odpowiednie podstawienia, można obliczyć wpływ poszczególnych czynników na

łączne odchylenie wielkości wyniku finansowego osiągniętego na sprzedaży wyrobów w

stosunku do przyjętej podstawy odniesienia.

Odchylenie łączne:

R = Z

1

– Z

0

Metody porównań (metody odchyleń)

Metoda ta polega na porównywaniu badanych zjawisk z innymi wielkościami oraz na

ustaleniu różnic między cechami porównywalnych zjawisk.

Przy zastosowaniu metody porównań ocenia się zawsze co najmniej dwie kategorie liczb.

Jedna z nich wyraża stan faktyczny, a druga stanowi podstawę porównań tj., podstawę

odniesienia zwaną również bazą. W rezultacie otrzymuje się różnice – dodatnie lub ujemne –

zachodzące między porównywalnymi wielkościami. Obliczone różnice zwane są powszechnie

odchyleniami.

Przedmiotem porównań mogą być liczby absolutne i wielkości względne. Należy pamiętać, że

od liczby porównywanej odejmuje się zawsze wielkość stanowiącą podstawę porównań. Jest

rzeczą oczywistą, że porównywać można tylko wielkości porównywalne.

W przypadku porównań bardzo prostych czynników uzyskane odchylenia mogą mieć

wartość praktyczną, ale tylko w ściśle ograniczonym zakresie. Trzeba ponadto pamiętać, że

wielkość porównywalnych wielkości jest funkcją dwóch lub większej liczby czynników, np.

dochód uzyskany ze sprzedaży stanowi funkcję liczby produktów i ich ceny, globalny koszt

zużytych materiałów jest funkcją liczby wyrobów, normy zużycia materiałów i ceny

jednostkowej materiałów. Proste porównanie tego typu wielkości doprowadza jedynie do

określenia ogólnego odchylenia, w którym nie wykazuje się wpływu poszczególnych

czynników na ustalone odchylenie. Proste porównania polegają zatem tylko na obliczeniu

różnic w porównywalnych zjawiskach, a uzyskane w ten sposób odchylenia nie mogą

stanowić podstawy do oceny zaistniałych przyczyn i tym samym nie mają one w tej formie

odpowiedniej wartości poznawczej. Wszelkie sposoby oceny opisowej, polegającej na

określaniu przypuszczalnego wpływu i rangi poszczególnych czynników, nie pozwalają na

właściwą ocenę nie tylko pierwotnych przyczyn występowania odchyleń, ale nawet stopnia

oddziaływania przyczyn wtórnych.

Występujące w analizach finansowych porównania są przeprowadzane w różnych

kierunkach, a zależnie od przedmiotu i celu badań przyjmuje się określony bazy

porównawcze – podstawy odniesienia. Do najczęściej stosowanych zalicza się wielkości

planowane, wskaźniki rzeczywiste z lat ubiegłych, wielkości osiągane w przedsiębiorstwach

przodujących, średnie wielkości branżowe i wielkości wzorcowe oraz prognozowane. Zależnie

od rodzaju przyjętej podstawy odniesienia rozróżnia się następujące kierunki porównań:

−

porównania w czasie (analizy ex-post i analizy ex ante),

−

porównanie wielkości rzeczywistych z danymi planowanymi (kontrola wykonania planu),

−

porównania w przestrzeni, np. porównania międzyzakładowe.

Założenia planu finansowego wymagają stałego ich porównania z rzeczywiście osiągniętymi

wynikami. Plany finansowe stanowią bowiem cenną bazę porównania – podstawę

odniesienia w analizie finansowej, stwarzając przesłanki do wyjaśniania przyczyn odchyleń

od wykonania planu, co ma znaczenie zarówno w usprawnianiu działalności gospodarczej,

jak i procesie planowania dotyczącym przyszłości.