1 

 

1.  POLITYKA SPOŁECZNA; DEFINICJA, PRZEDMIOT P.S., FUNKCJE, 

CELE, INSTRUMENTY, UWARUNKOWANIA, KIERUNKI, ZADANIA 

Polityka  społeczna  –  wiąże  się  ściśle  z  państwem,  zbiór  procesów,  których  realizację 
podejmuje  administracja  w  ramach  swej  misji  zaspokojenia  potrzeb  publicznych.  
Implikuje zbiorowy, publiczny charakter problemów w odróżnieniu do spraw priorytetowych 
jednostek,  czy  mniejszych  grup  społecznych.  To  naukowo  usystematyzowany  zbiór 
wskazówek, jak usunąć, a choćby łagodzić niesprawiedliwości i szkody płynące dla jednostki 
i społeczeństwa, jak przeciwdziałać dalszemu narastaniu tych niesprawiedliwości i powstaniu 
nowszy szkód. Jest uzależniona od kontekstu ideologicznego i politycznego. 

 

Polityka  społeczna  –  sfera  aktywności  władzy  publicznej,  której  przedmiotem  są  potrzeby 
jednostek i proces ich zaspokajania a istotą jakieś postępowanie wobec różnic społecznych. 
Podmioty:  Za  podmioty  uznaje  się  głównie  państwo  i/lub  wyspecjalizowane  w  zakresie 
polityki  społecznej  części  składowe  (np.  poszczególne  ministerstwa  czy  fundusze  celowe), 
czyli  władzę  publiczną  (państwo)  i  jej  organy,  ale  też  organizacje  pracodawców  i 
pracowników,  organizacje  społeczne,  partie  polityczne.;  Cele,  wartości  i  zadania  polityki 
społecznej realizowane  są także w skali  światowej. Są  więc też ponadpaństwowe podmioty 
polityki  społecznej  –  ONZ  i  podmioty  realizujące  politykę  społeczną  w  UE;  Organizacje 
pozarządowe  –  zajmują  się  zaspokajaniem  określonych  potrzeb,  uczestniczą  w  politycznym 
procesie podejmowania decyzji dotyczących polityki społecznej.  
Cel:    Kształtowanie  godnych  warunków  życia  i  stosunków  międzyludzkich  zwłaszcza  w 
środowisku pracy i zamieszkania; przekształcanie struktur społecznych (żeby osiągnąć postęp 
społeczny - definicja Kruczkowskiego) 2. kreowanie postępów społecznych (tu też zgoda na 
przebudowę struktur – def. Daneckiego) 3. łagodzenie skutków nierówności społecznej.  
Zakres  –  mieszkalnictwo,  ochrona  zdrowia,  bezpieczeństwo  socjalne  (ubezpieczenia 
socjalne, reformy emerytalne). 

 

Modele polityki społecznej.  
1.  Model  środowiskowy  –  polityka  społeczne  jest  uzależniona  od  środowiska  (od  struktury 
środowiska) i gospodarki tego środowiska.   
2. Model polityczny – o lokalnej polityce społecznej decyduje lokalna władza. Polityka zależy 
do tego, kto rządzi.   
3.  Model  inkrementalny  (stopniowych  zmian,  przyrostowy)  –  zasadnicze  znaczenie  w 
kształtowaniu  polityki  mają  nie  politycy,  ale  fachowcy  (urzędnicy  danych  urzędów). 
Niemożliwe  są szybkie zmiany polityki społecznej, bo jest określona przez normy finansowe, 
które często narzucane są z góry. 
Instrumenty:, finansowe, system podatkowy,. 
Instrumenty  ekonomiczne  –  świadczenia  społeczne;  regulują  dostęp  do  dóbr  będących 
wytworem gospodarki, dostęp do własności, do dóbr konsumpcyjnych. Dostęp ten następuje 
poprzez pracę lub różnego rodzaju świadczenia społeczne; Źródłem finansowania są; składki 
z  ubezpieczeń  społecznych;  podatki  pośrednie  i  bezpośrednie;  środki  pochodzące  z 
częściowej odpłatności (np. w służbie zdrowia); zakładowe fundusze socjalne.  
Instrumenty  prawne  -  ustawodawstwo  społeczne;  tworzenie  procedur,  rozpowszechnienie 
zachowań  pożądanych,  ograniczanie  zachowań  niepożądanych;  prawo  pracy  i  rynek  pracy; 
ustawodawstwo dotyczące zabezpieczenia społecznego; prawo rodzinne  

2 

 

Instrumenty  kształtowania  przestrzeni  tj.  infrastruktura  społeczna  –  to  ogół  urządzeń  i 
instytucji publicznych świadczących usługi w takich sferach jak: ochrona zdrowia, oświata i 
wychowanie, kultura, pomoc społeczna, rekreacja i kultura fizyczna.  
Instrumenty kadrowe  – to ludzie, którzy świadczą usługi społeczne  i decydują o przyznaniu 
dóbr ekonomicznych potrzebującym, którzy stanowią i stosują, którzy informują, wychowują, 
uczą  i  radzą.  To  także  ci,  którzy  decydują  i  kierunkach  polityki  społecznej,  polityków, 
parlamentarzystów,  samorządowców;  oraz  ci,  którzy  świadczą  profesjonalne  usługi  dla 
konkretnych  ludzi  –  służby  społeczne  –  np.  nauczyciel,  pedagog,  lekarz,  rehabilitant, 
inspektor pracy, doradca zawodowy, doradca ubezpieczeniowy, pracownik socjalny.  
instrumenty  informacyjne  -  informacje  przekazywane  za  pomocą  systemu  szkolnego,; 
informacje medialne,; poradnictwo indywidualne.  
 

2.  DEFINICJA „POLITYKI” 

Działalność  państwa,  instytucji,  proces  decyzyjny  w  ramach  procesu  sprawowania  władzy, 
interesy grup społecznych.   
Definicje:  
-  Dążenie  do  udziału  władzy  lub  do  wywierania  wpływu  na  podział  władzy  między 
państwami w obrębie państwa lub między grupami ludzi, który to państwo tworzą. (WEBER) 
-  Sztuka  rządzenia  państwem  do  której  niezbędne  są:  wiedza,  umiejętność,  predyspozycje 
psychiczne. 
-  roztropne  działania  na  rzecz  wspólnego  dobra.  Cel:  wspólne  dobro.  Sprawiedliwy  podział 
dóbr.  Równość  szans  w  życiu  społeczno-gospodarczym  i  politycznym.  Równość  wobec 
prawa. (JPII) 

POLITYKA – 

najczęściej definiuje się ogół działań, które są związane z dążeniem do zdobycia i 

utrzymania  władzy  państwowej,  jej  wykonaniem,  a  także  z  wytyczaniem  kierunku  rozwoju 
państwa, między innymi w takich dziedzinach jak polityka społeczna i polityka zagraniczna. 
Polityczna  sfera  życia  społecznego  obejmuje  system  organów  państwa,  system  partyjny, 
system, myśl polityczną i kulturę polityczną

. 

3.  NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNE 

Oznaczają  nierówny  podział  dóbr  materialnych,  a  także  niematerialnych  w 

społeczeństwie.  To  zróżnicowanie  społeczne  rozpatrywane  w  aspekcie  wartościującym, 
normatywnym.  Warunkowane  naturą  –  wynikające  z  różnego  wieku,  stanu  zdrowia,  sił 
fizycznych.  Nierówności  moralne,  czy  polityczne  (stworzone  przez  ludzi  i  przez  nich 
utrwalane  lub  znoszone.  Zależne  są  od  różnie  przydzielanych  przywilejów,  którymi  jedni 
cieszą  się  na  niekorzyść  drugich).  Same  w  sobie  nie  są  czymś  negatywnym.  Problemy 
pojawiają  się  dopiero  wówczas,  gdy  mamy  do  czynienia  z  (moralną,  ekonomiczną  itd.) 
kategoryzacją  i  klasyfikacją,  kiedy  różnice  przyporządkowane  są  pozycjom  na  określonej 
"skali  wartości".  Na  nierówności  wpływa  wiele  czynników,  przede  wszystkim  są  to  dobra 
społeczne  (bogactwo,  prestiż  oraz  władzę),  których  każda  osoba  posiada  mniej  lub  więcej, 
warstwy i klasy społeczne, a także ruchliwość społeczna;   dotyczą  sytuacji,  gdy  ludzie  są 
nierówni  wobec  siebie  nie  z  racji  jakichkolwiek  cech  cielesnych,  czy  psychicznych,  lecz  z 
powodu ich przynależności do różnych grup albo zajmowania różnych pozycji społecznych 

Nierówność  dostępu  (lub  szans  dostępu)  do  społecznie  cenionych  dóbr;  (dobra 

powszechnie  upragnione,  których  zasób  jest  ograniczony:  Bogactwo,  władza,  prestiż,  
wykształcenie – zdrowie.  

3 

 

4.  POLITY, POLICY I POLITICS 

POLICY – normatywna treść polityki, decyzje podejmowane przez jednostkę lub grupę, 
dotyczące szukania metod realizacji celów, konkretne wskazania dla partii, nie ma granic. 

POLITY – zbiorowość. 

POLITICS – proces decyzyjny, poglądy. Określa proces w systemie społecznym, 
polegający na selekcjonowaniu i porządkowaniu celów tego systemu według kryteriów 
ich ważności i możliwości realizacji. Decyzje dotyczące ekonomii, polityki, obszarów 
kulturalnych i socjalnych. 

 

5.  POLITYKA SPOŁECZNA A POLITYKA GOSPODARCZA; JAKIE SĄ 

RELACJE POMIĘDZY NIMI 

Modele opisujące związek pomiędzy polityką gospodarczą a polityką społeczną:   

‒  W  pierwszym  modelu  polityka  gospodarcza  jest  nadrzędna  w  stosunku  do  polityki 

społecznej i zajmuje się wytwarzaniem. Zadaniem natomiast tej drugiej jest rozdzielanie 
pozostałości  po  procesie  zaspokajania  potrzeb  gospodarczych.  Taki  układ  jest  jednak 
możliwy tylko w krótkim okresie. 

‒  W drugim modelu polityka społeczna jest nadrzędna, a gospodarcza wytwarza taką ilość 

środków  na  zaspokojenie  potrzeb  socjalnych,  jaka  wynika  ze  zgłoszonego 
zapotrzebowania. W tej sytuacji jednak może jednak dojść do tego, że socjalna funkcja 
państwa,  będąc  ważniejszą  od  tej  gospodarczej,  spowoduje  zastój wzrostu 
gospodarczego,  co  jest  wynikiem  braku  środków.  Taka  relacja  może  gwarantować 
jedynie krótkookresową równowagę. 

‒  Trzeci model jest oparty a założeniu, że obie polityki równoważnie przyczyniają się do 

kształtowania  procesów  społecznych  i  gospodarczych.  Taki  układ  umożliwia 
planowanie  długofalowej  strategii  zrównoważonego  wzrostu  gospodarczego  i 
społecznego. 

‒  W czwartym modelu rozważana jest sytuacja, gdy polityka gospodarcza i społeczna nie 

współpracują  i  każda  z  nich  zajmuje  się  realizacją  własnych  celów.  Cele  te  w  takiej 
sytuacji mogą być sprzeczne. 

 
 

6.  UWARUNKOWANIA EKONOMICZNE POLITYKI SPOŁECZNEJ 

 



 

wspólne  korzenie  -  zarówno  polityka  społeczna  jak  i  ekonomiczna  wywodzą  się  z 
ekonomii  (mają  wspólne  korzenie),  zainteresowane  zaspokajaniem  potrzeb 
społeczeństwa,  polityka  społeczna  jest  nazywana  CÓRKĄ  ekonomii  (ekonomiści 
zbaczali z głównegonurtu, szukali wpływu ekonomii na życie ludzi) 



 

wspólne cele - zdarza się, że obie te polityki realizują te same cele (wzmacnia to związki 
między politykami, np. przy ograniczaniu bezrobocia), cele ekologiczne, mieszkalnictwa, 
obszary  wspólnych  zainteresowań  to  polityka  walki  z  bezrobociem,  cele  ekologiczne, 
polityka mieszkaniowa  



 

wzajemne  oddziaływanie  -  polityka  ekonomiczna  wpływa  na  politykę  społeczną  i 
odwrotnie,  np.:  1. polityka ekonomiczna doprowadza do wysokiej  inflacji,  ma to skutki 
społeczne  (np.  obniżenie  standardu  życia)  2.  inwestowanie  w  człowieka  przez  politykę 

4 

 

społeczną  (kapitał  społeczny)  prowadzi  do  polepszenia  kwalifikacji  i  zwiększenia 
korzyści dla gospodarki, 



 

związki krótko- i długookresowe - krótki okres (1 rok): polityka społeczna przegrywa z 
ekonomiczną (np. budżet); krótki okres nie sprzyja polityce społecznej, swoje znaczenie 
ujawnia  dopiero  w  długim  okresie  (ponad  1  rok).  W  Polsce  nie  ma  polityki  społecznej 
długookresowej. 



  odmienne  punkty  widzenia  (polityka  społeczne  patrzy  na  świat  przez  pryzmat 

pojedynczego  człowieka,  polityka  gospodarcza  –  na  makro-zjawiska)  -  polityka 
społeczna  i  ekonomiczna  mają  odmienne  punkty  widzenia.  Politykę  ekonomiczną 
najbardziej  interesują  problemy  gospodarcze,  a  dopiero  potem  problemy  społeczne,  w 
polityce społecznej jest odwrotnie. 



 

konkurencja  o  ograniczone  środki  -  obie  polityki  muszą  konkurować  o  ograniczone 
środki,  walka  o  nie  może  być  oparta  na  sile  przetargowej,  nie  da  się  zrealizować 
WSZYSTKICH celów społecznych i ekonomicznych, trzeba wybierać najważniejsze. 



 

Działania  polityki  społecznej  są  skierowane  do  poszczególnych  jednostek,  polityka 
ekonomiczna kieruje się do społeczeństwa lub grup społecznych, jak np. konsumenci. 



  polityczno-ustrojowe, 



  doktrynalne, 



 

związane z systemem gospodarczym 



  przyrodnicze, 



 

odnoszące się do przynależności ugrupowań politycznych 



  materialne 



 

wynikające z międzynarodowej sytuacji polityczne i gospodarczej, związane z relacjami 
państw sąsiednich

.

 

 

7.  PROSZĘ SCHARAKTERYZOWAĆ DEMOGRAFICZNE 

UWARUNKOWANIA POLITYKI SPOŁECZNEJ 

Demografia  to  nauka  o  prawidłowościach  rozwoju  ludności  w  konkretnych  warunkach 
społecznych  i    gospodarczych,  zajmująca  się  statystyczno-analitycznym  opisem  stanu  i 
struktury  ludności  oraz    badaniem  i  oceną  zmian  tej  struktury  pod  wpływem  zjawisk 
zachodzących w  społecznościach  ludzkich.  

Polityka  ludnościowa  to  oddziaływanie  państwa  za  pomocą  odpowiednich  bodźców  na 
kształtowanie    się  stosunków  ludnościowych  celu  osiągnięcia  założonej  liczby  oraz  (lub) 
struktury  ludności  według    płci    i    wieku,    a    także    (lub)    założonego    tempa    wzrostu  
(dodatniego  lub  ujemnego)  ujemnego  rozmieszczenia terytorialnego. Polityka ludnościowa 
jest  w  zasadzie  polityką  społeczno-ekonomiczną  wymuszaną  przez  procesy  i    struktury 
demograficzne

.  

•  liczba i struktura ludności według płci i wieku - ustalenie zasobów ludności zdolnej do 

pracy; określenie wielkości i struktury konsumpcji dóbr i usług, określenie poziomu 
rozwinięcia i utrzymania służby zdrowia, określenie odpowiedniej liczby szkół, 
przedszkoli i żłobków, określenie przyszłych zasobów ludnościowych  

•  Starzenie się społeczeństwa i  spadek umieralności - np. System emerytalny 
•  Przyrost naturalny/ Rozrodczość/umieralność/spadek płodności 
•  Struktura gospodarstw domowych, rodzin;  zmiany wzorca tworzenia i rozpadu rodzin 

(spadek skłonności do zawierania związków formalnych, opóźnianie zawierania 

5 

 

małżeństw, wzrost częstości kohabitacji, wzrost częstości rozwodów); Współczynnik 
dzietności, zawierania małżeństw, rozwodów, umieralności niemowląt 

•  Migracje 

 

 

8.  CO TO JEST „PROBLEM SPOŁECZNY” 

To taki  stan  społeczny,  który  znaczna  część społeczeństwa definiuje  jako  łamanie norm 
społecznych,  będących  dla  nich  szczególnie  cennymi.  Problemy  społeczne  mogą  stanowić 
przeszkodę dla efektywnego funkcjonowania państwa, utrudniają, bądź nawet uniemożliwiają 
realizację  celów  społecznych.  Problem  społeczny  stanowi  rozdźwięk  między  uznanymi 
wzorami  a  aktualnym  stanem  rzeczy.  Warty  podkreślenia  jest  fakt,  że  żadne  warunki 
społeczne  nie  mogą  być  uznane  za  problem  społeczny,  jeśli  nie  zostaną  one  określone  za 
pomocą uznanych wartości jako problem przez znaczącą liczbę ludności. 
Do najczęściej występujących problemów społecznych zalicza się: wojny, przemoc, ubóstwo, 
długotrwałe bezrobocie, bezdomność, nierówności 

społeczne, 

choroby 

cywilizacyjne, 

prostytucję,  marnotrawstwo  pieniędzy  publicznych,  niedemokratyczny  system  polityczny, 
brak suwerenności politycznej. 
Reakcje  społeczne  na  negatywnie  oceniane  zjawiska  oraz  związane  z  nimi  żądania  mogą 
przybierać różnorodne formy, np. protesty, petycje do władz, ruchy społeczne oraz aktywność 
samopomocowa. 

 
 

9.  RÓŻNICA POMIĘDZY POLITYKĄ SPOŁECZNĄ A POLITYKĄ 

SOCJALNĄ 

 

Polityka  socjalna  (np.  mieszkania komunalne) zawiera  się w polityce społecznej (np. szkoły 
wyższe,  kultura,  ochrona  środowiska).  Jednocześnie  polityka  społeczna  wywodzi  się  od 
polityki socjalnej. 
Polityka socjalna oznacza politykę  świadczeń socjalnych w postaci pieniężnej  lub usług dla 
różnego  rodzaju  kategorii  ludzi,  np.  ubogich,  bezrobotnych,  bezdomnych,  os.chorymi, 
niepełnosprawnymi, starszymi, dziećmi z patologicznych rodzin, ofiarami przemocy. Zakres 
polityki  społecznej  obejmuje  wszystkie  najważniejsze  potrzeby  społeczne  bez 
zaspokojenia,  których  społeczeństwo  nie  może  sprawnie  funkcjonować np.  Ochrona 
zdrowia,  edukacja,  kultura,  mieszkalnictwo  itp...  Różnica  pomiędzy  obiema  politykami 
polega na zakresie potrzeb, które mieszczą się w 1 i 2 określeniu. 
Wg  J.  Daneckiego  „tradycyjna  polityka  socjalna  zajmowała  się  sytuacją  grup  najbardziej  
upośledzonych”  natomiast  badania  polityki  społecznej    obejmują  zasięgiem  całą  ludność 
kraju. 

 

 
 
 
 
 
 
 

6 

 

Kryterium  

Polityka socjalna  

Polityka społeczna  

Przedmiot  

Materialne warunki bytu, 
konsumpcja towarów i usług, 
dochody pieniężne, poziom życia 

Społeczeństwo, stosunki społeczne, 
organizacja życia społecznego, jakość życia  

Cele  

Poprawa materialnych warunków 
bytu (szczególnie najbiedniejszych), 
wzrost konsumpcji, „pokój socjalny”, 
łagodzenie kwestii socjalnych  

Postęp społeczny, równowaga społeczna, 
porządek społeczny, dobro wspólne, moc 
narodu, harmonia między celami osobistymi 
i społecznymi  

Środki  

Bezekwiwalentne (w tym 
nieodpłatne) świadczenia społeczne  

„instytucjonalizacja, formalizacja i 
organizowanie warunków życia dla całych 
zbiorowości”; środki: ekonomiczne, prawne, 
informacyjne, kadrowe; style: liberalny, 
rygorystyczny, bodźcowy, opiekuńczy  

Sposoby 
działania  

Doraźne ratownictwo, interwencja, 
ochrona za pomocą wytwarzania i 
rozdzielania świadczeń społecznych  

Perspektywiczne zapobieganie, planowanie, 
zmienianie struktury społecznej  

Adresaci  

Grupy słabe względnie (np. 
pracownicy najemni, lokatorzy) lub 
absolutnie (np. chorzy, bezdomni, 
niepełnosprawni)  

Społeczeństwo jako całość, wszyscy 
obywatele  

 
 
 

10. POLITYKA SOCJALNA; DEFINICJA, CELE, PRZEDMIOT, FUNKCJE, 

OBSZAR 

 

Polityka  socjalna  „ogranicza  swe  zamierzenia  do  poprawy  zakresu  i    poziomu    świadczeń 
społecznych”.  
Polityka  socjalna  ogranicza  się  do  badania  poszczególnych  elementów  poziomu    życia  w 
powiązaniu z  istniejącym i postulowanym systemem świadczeń i służb socjalnych. Domeną 
polityki socjalnej jest poziom życia (głównie konsumpcja). 



 

Wg J. Daneckiego „tradycyjna polityka socjalna zajmowała się sytuacją grup najbardziej  
upośledzonych” natomiast badania polityki społecznej  obejmują zasięgiem całą ludność 
kraju. 

 



 

Wg Szczepańskiego  Polityka socjalna to rozwiązywanie problemu zaspokojenia potrzeb 
rzeczywistych 



 

Sieńko  uznaje  natomiast,    że  polityka  socjalna  jest  „skoncentrowana  na  rozdzielaniu  
świadczeń społecznych i dóbr” 



 

Krausa uważa, że polityka socjalna to prawo pracy i zabezpieczenie społeczne. 

 

7 

 

Podsumowując,  polityka  socjalna  związana  jest  z  pomocą  państwa  dla  jednostek 
nieuczestniczących w życiu społecznym i zawodowym z przyczyn od siebie niezależnych, np. 
choroby, starości. 
 
CELE: 



 

Poprawa materialnych warunków bytu (szczególnie najbiedniejszych),  



  wzrost konsumpcji,  



 

„pokój socjalny”, 



   łagodzenie kwestii socjalnych 

PRZEDMIOT: 



  Materialne warunki bytu, 



 

konsumpcja towarów i usług, 



  dochody pieniężne,  



 

poziom życia 

 
 

11. KONCEPCJA SOCJALNEJ FUNKCJI PAŃSTWA 

Funkcja  socjalna  wyraża  się  w  dążeniu  państwa  do  zapewnienia  obywatelom  minimum 
egzystencji,  w  efektywnym  zwalczaniu  bezrobocia,  w  polepszaniu  warunków  pracy 
(bezpieczeństwa  i  higieny),  w  dbałości  o  ochronę  środowiska  naturalnego  oraz  w 
doskonaleniu  systemu  świadczeń  socjalnych.  Wśród  realizacji  funkcji  wymienić  można 
zapewnienie  miejsc  pracy,  tworzyć  nowe  miejsca  pracy,  zapewniać  odpowiednie  warunki 
bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  organizację  ubezpieczeń  społecznych,  pomoc  socjalną, 
zaopatrzenie inwalidów oraz innych potrzebujących, organizację stołówek i noclegowni oraz 
wiele,  wiele  innych.    Do  realizacji  funkcji  socjalnej  zalicza  się  także  dbanie  o  ochronę 
zdrowia.  W  zakresie  ubezpieczeń  społecznych  organizuje  się  obowiązkowe  powszechne 
ubezpieczenia obejmujące ubezpieczenia na rzecz niezdolnych do pracy (także w przypadku 
choroby)  oraz  rodzin  i  ludzi  starszych.  Dotyczy  to  także  zasiłków.  W  ramach  funkcji 
kulturalnej państwo będzie wspierać rozwój oświaty, badań naukowych, ochraniać zabytki i 
miejsca pamięci narodowej 

Niemcy:  Socjal  Stadt-  to  państwo  socjalne,  które  miało  być  przeciwstawione  idei  państwa 
klasowego. Miała zaistnieć równość obywateli w prawach socjalnych. Od lat 30’ uznano, że 
funkcja  socjalna  jest  obowiązkową  funkcją  państwa  np.  do  ochrony  zdrowia,  mieszkania, 
edukacji. 

Wielka Brytania: 



 

Social Insurance & Allied Services : raport Bewneridge’a (welfare State) 



 

Państwo dobrobytu, państwo opiekuńcze, państwo pomyślności 

Założenia: 1. Rola państwa 2. Przeciwdziałanie cykliczności rozwoju gosp. kapitali. 3.  
Działalnośc pobudzająca wzrost gosp. 4. Realizacja reform socjalnych 

8 

 

12. Dobrobyt a polityka społeczna i polityka socjalna; zależności 

 

13. CZYM JEST „KWESTIA SPOŁECZNA” I CZEGO DOTYCZY 

 

Kwestia  społeczna  to  bariera  w  społeczeństwie,  uniemożliwiająca  mu  osiągniecie  pełnej 
satysfakcji,  rozwoju,  realizacji  potrzeb.  Do  najpopularniejszych  współczesnych  ujęć  kwestii 
społecznych  zalicza  się  ujęcie  Jana  Daneckiego.  W  imię  tej  teorii,  kwestie  społeczne  to 
konkretne  problemy  społeczne,  które  stanowią  szczególne  bariery  uniemożliwiające 
spełnianie podstawowych potrzeb. Założeniami tej teorii są: 



 

Skala problemów zależy od porządku społecznego. 



 

Kwestia społeczna wywiera silny negatywny wpływ na całość funkcjonowania 
społeczeństwa. 



 

Kwestie społeczne jako problemy stanowią wypaczenie naturalnego stanu rzeczy, dlatego 
też dąży się do ich zlikwidowania. Należy dążyć do zlikwidowania wszelkich 
istniejących kwestii jednocześnie, nie zaś każdej w izolacji. 



 

Likwidacja kwestii społecznych jest zadaniem zbiorowości, nie zaś jednostki, której to 
szczególnie dotyczy, gdyż jest ona zbyt słaba. 



 

Kwestia społeczna jest silnie związana z istnieniem różnych 

grup interesów

. 

Przykłady:  



 

Niepewność w zakresie zdobycia lub utrzymania pracy, 



 

Ciężkie warunki pracy, 



  Niskie zarobki, 



 

Złe warunki mieszkaniowe, 



  Brak czasu wolnego i odpoczynku, 



 

Rozbicie rodziny, wyłącznie z życia społecznego i kulturalnego, 



 

Niemożność zaoszczędzenia na wypadek choroby 
 
 
 

14. WPŁYW SPOŁECZNEJ NAUKI KOŚCIOŁA NA POLITYKĘ SPOŁECZNĄ 

 

Społeczna  natura  kościoła  rozwinęła  się  w  okresie  ostatniego  stulecia  nie  stoi  ona  na 

gruncie  indywidualizmu,  czy  kolektywizmu.  Jej  zwolennicy  uważają,  że  rozwój  społeczny 
może zostać oceniony pozytywnie tylko wtedy gdy sprzyja rozwojowi rodziny i realizacji jej 
funkcji.  Zmiana  roli  rodziny,  czy  inaczej  zwana  jej  funkcji  w  warunkach  rozbudowanych 
świadczeń  socjalnych  powodują,  że  zwolennicy  społecznej  nauki  kościoła  przyjmują 
krytyczne  stanowisko  nie  tylko  wobec  kolektywistów,  ale  także  liberałów 

i 

instytucjonalistów.  

Istotą  społecznej  nauki  kościoła  jest  akcentowanie  pewnych  uniwersalnych  zasad,  których 
wdrożenie  powinno  poprawić  jakość  życia  społecznego.  Należą  do  nich:  zasada  dobra 
wspólnego, solidarności społecznej, pomocniczości, uczestnictwa. 

 
 
 
 

9 

 

15. CZYM JEST PAŃSTWO OPIEKUŃCZE, JAK POWSTAŁA TA 

KONCEPCJA I W JAKIM CELU 

Państwo  opiekuńcze –  koncepcja państwa oraz społeczeństwa powstała  pod  wpływem  tzw. 
ekonomii dobrobytu, ukształtowana po II wojnie światowej. Była głoszona w szczególności w 
latach  50.-80. XX  wieku.  Państwo  opiekuńcze  to  państwo kapitalistyczne z  silnym 
interwencjonizmem  państwowym,  będącym  przeciwieństwem liberalizmu  ekonomicznego, 
ma kłaść szczególny nacisk na rozwiązywanie problemów społecznych. 
Ma służyć przede wszystkim zabezpieczeniu przeciwko podstawowym ryzykom życiowym, 
takimi jak: starość, choroba, niepełnosprawność czy bezrobocie. Stąd powszechny dostęp do 
państwowego szkolnictwa i służby  zdrowia,  osłony  socjalne  w  postaci  ulg  różnego  rodzaju, 
zasiłki  dla  bezrobotnych, budownictwo komunalne,  wyższe emerytury i renty,  dotacje 
do eksportu

 

itp.  Wydatki  socjalne  finansowane  są  wysokimi podatkami.  Współcześnie  duża 

część wydatków realizowana jest poprzez finansowanie organizacji pozarządowych.  
Państwo  opiekuńcze  dąży  do  konsensusu  pomiędzy  dynamiką  wolnego  rynku  a 
sprawiedliwością społeczną, rozumianą tu jako sprawiedliwy rozdział dochodu na wszystkie 
grupy  i  klasy  społeczne.Bezpieczeństwo  socjalne  powinno  być  godzone  z  ideałem 
powszechnego  dobrobytu,  pojmowanego  jako  godne  życie  na  odpowiednim  poziomie 
społeczno-ekonomicznym  i  kulturowym.  Prócz  klasycznych  usług  socjalnych  i  sposobów 
redystrybucji  dochodu  narodowego,  państwo  opiekuńcze  stawia  sobie  za  cel  również 
zagwarantowanie  powszechnie  dostępnej  edukacji  na  różnych  etapach.  Ważnym 
instrumentem jest tu odpowiednia redystrybucja dochodu narodowego oraz zagwarantowanie 
powszechnych i szerokich usług socjalnych. 

 
 

16. MODELE POLITYKI SPOŁECZNEJ NA WYBRANYCH PRZYKŁADACH 

PAŃSTW 

O  modelach  polityki  społecznej  można  mówić  w  dwojakim  sensie.  Po  pierwsze,  mogą  one 
odnosić  się  do  rzeczywistej  polityki  prowadzonej  w  różnych  krajach,  po  drugie,  mogą 
powstawać w oderwaniu od praktyki, stanowiąc pewne konstrukcje logiczne pożądanych czy 
też  możliwych  do  realizacji  strategii  polityki.  W  nauce  o  polityce  społecznej  przeważa 
pierwsze  podejście.  Najważniejszymi  elementami  stosowanymi  w  analizie  modeli  polityki 
społecznej są: uwarunkowania dostępu do świadczeń i usług, selektywność czy powszechność 
ochrony socjalnej, jakość oraz poziom świadczeń i usług, zakres i cele polityki rynku pracy 
(prawo  do  pracy  czy  prawo  do  zasiłku),  rola  władz  publicznych  w  zaspokajaniu 
podstawowych  potrzeb  socjalnych  obywateli  a  także  sposoby  finansowania  programów 
społecznych. 
Spośród licznych typologii, aktualnie  jedną z  najbardziej rozpowszechnionych  jest ta, która 
wyróżnia  cztery  modele  europejskiej  polityki  społecznej:  skandynawski,  anglosaski, 
kontynentalny, oraz śródziemnomorski. 

Model  anglosaski,  realizowany  w  Wielkiej  Brytanii  i  Irlandii.  Niejednokrotnie  jest 
prezentowany  wraz  z  modelem  skandynawskim.  Należy  jednak  podkreślić,  iż  posiada  on 
pewne elementy, które pozwalają odróżnić go od  innych typów polityki  społecznej:  główną 
grupą adresatów pomocy społecznej są osoby w wieku produkcyjnym. Ponadto, zapewnienie 
stałego  zatrudnienia  to  jeden  z  istotnych  celów  przeznaczanych  przez  państwo  środków 
finansowych. Dalszymi wyróżnikami tego typu polityki społecznej są:  relatywnie  niewielka 
rola  związków  zawodowych,  stosunkowo  duża  różnorodność  płac  i  częste  występowanie 
niskich  wynagrodzeń.  Charakterystycznym  elementem  jest  też  szeroki  zakres  świadczeń 
adresowanych do osób bezrobotnych, niemal tak rozwinięty jak w modelu skandynawskim 

10 

 

Model  skandynawski  (nordycki) posiada  wiele  elementów  przypisywanych  kategorii 
instytucjonalno-redystrybucyjnego  modelu  polityki  społecznej.  Kraje  skandynawskie 
charakteryzuje największa ingerencja państwa w sferę polityki społecznej. Państwo prowadzi 
aktywną politykę w tej materii. Programy socjalne obejmują wszystkie główne rodzaje ryzyka 
socjalnego.  Opieka  państwa  rozciąga  się  nad  każdym  obywatelem  od  kolebki  aż  po  grób, 
występuje  też  duży  stopień  instytucjonalizacji  uprawnień  socjalnych  -  obywatele  państw 
skandynawskich posiadają prawo świadczeń społecznych a także „prawo” do odpowiedniego 
poziomu życia: wiele spośród świadczeń socjalnych przysługuje im z tytułu obywatelstwa lub 
zamieszkania  w  danym  kraju.  Takie  czynniki  jak  dotychczasowe  zatrudnienie,  uzyskiwane 
dochody  czy  wysokość  płaconych  składek  na  świadczenia  społeczne  nie  decydują  o 
przyznaniu  świadczeń.  Ponadto,  kryteria  rynkowe  w  dostępie  do  opieki  społecznej  nie 
odgrywają w tym modelu większego znaczenia. Istotnym kryterium, stosowanym w modelu 
skandynawskim, jest zasada społecznej odpowiedzialności, a jednym z głównych celów jest 
stworzenie  takiego  systemu  polityki  społecznej,  w  którym  dzięki  solidarnej  współpracy 
obywateli  potrzeby  wszystkich  członków  wspólnoty  zostaną  zaspokojone  na  odpowiednio 
wysokim  poziomie.  Charakterystyczną  cechą  przypisaną  do  modelu  skandynawskiego  jest 
założenie,  iż  to  przede  wszystkim  państwo  ponosi  odpowiedzialność  za  bezpieczeństwo 
socjalne jednostek, ponieważ żadna inna instytucja (rynek prywatny, rodzina) nie są w stanie 
zapewnić realizacji niezbędnych potrzeb na odpowiednim poziomie. Dodatkowo, zasadą nie 
jest zagwarantowanie tylko niezbędnego minimum potrzeb, lecz jak najlepsze i najpełniejsze 
ich zaspokojenie bowiem uznaje się, iż każda jednostka uprawniona jest do godziwego życia 
na  odpowiednio  wysokim  poziomie.  W  systemie  skandynawskim   nie  występuje  korelacja 
pomiędzy  wkładem  własnym  jednostki  (np.  podatki)  a  możliwością  otrzymania  świadczeń. 
Występuje  natomiast  powszechny  i  zasadniczo  bezpłatny  system  ochrony  zdrowia  i  system 
oświaty.  Ponadto,  emerytury  i  renty  socjalne  przysługują  wszystkim  ludziom  starszym  i 
niepełnosprawnym, bez wyjątku. W tym typie polityki społecznej występuje również bardzo 
rozbudowany system publicznych usług dla osób starych, chorych czy dla rodzin z dziećmi, 
itp.  Model  skandynawski  występuje  w  Danii,  Szwecji,  Finlandii,  Norwegii  a  także  w 
Holandii. 

Model  śródziemnomorski,  charakteryzuje  się  najsłabiej  rozwiniętym  systemem  polityki 
społecznej.  Ten  typ  występuje  w  Grecji,  Hiszpanii,  Portugalii  oraz  we  Włoszech.  W 
literaturze przedmiotu jest on niekiedy określany jako model krajów pasa łacińskiego, model 
elementarny,  południowoeuropejski   lub  też  model  katolicki,  ze  względu  na  silną  w 
wymienionych  powyżej  krajach  rolę  Kościoła  katolickiego  w  dziedzinie  działalności 
charytatywnej  i opiekuńczej. Do głównych cech tego modelu zaliczyć należy:  wynaturzenia 
programów gwarantowania dochodów (bardzo szczodre świadczenia dla niektórych grup przy 
niewystarczającym  poziomie  ochrony  innych  grup,  np.  niski  minimalny  poziom  rent  i 
emerytur,  brak  świadczeń  dla  osób  bezrobotnych,  które  nie  ukończyły  18  roku  życia,  niski 
poziom świadczeń dla samotnych rodziców), odejście od rozwiązań korporacyjnych na rzecz 
częściowego  uniwersalizmu  w  ochronie  zdrowia,  niski  stopień  udziału  państwa  w  sferze 
pomocy  społecznej,  szczególny  typ  relacji  pomiędzy  podmiotami  publicznymi  i 
niepublicznymi w tej sferze, obecność zjawiska klientelizmu, system patronacki w dystrybucji 
świadczeń  pieniężnych  obecny  w  niektórych  strefach,  słabość  instytucji  państwowych, 
umacnianie  się  partii  politycznych  jako  głównych  wyrazicieli  interesów  społecznych. 
Świadczenia  przyznawane  są  w  szczególności  osobom  starszym,  występuje  też  wysokie 
zróżnicowanie  w  odniesieniu  do  uprawnień  do  pobierania  świadczeń  socjalnych.  Model 
śródziemnomorski charakteryzuje się także silną ochroną socjalną osób zatrudnionych i dość 
niskim  zakresem  świadczeń  z  tytułu  bezrobocia.  W  modelu  tym  występuje  też  stosunkowo 
liczna populacja osób nieobjętych zabezpieczeniem socjalnym. 

11 

 

Model  kontynentalny  występuje  w  Austrii,  Belgii,  Francji,  Niemczech  i  w  Luksemburgu. 
Powiązany  z  modelem  motywacyjnym  i  korporacyjnym,  odwołuje  się  do  tradycji  modelu 
społecznego  dziewiętnastowiecznych  Niemiec  Otto  von  Bismarcka.  W  modelu  tym 
dopuszcza  się  ingerencję  państwa  w  sferę  polityki  socjalnej,  jednak  granicą  obecności 
państwa  w  tej  dziedzinie  jest  niezakłócanie  funkcjonowania  gospodarki  rynkowej  i  nie 
hamowanie  rozwoju  gospodarczego.  Podstawą  otrzymania  świadczeń  socjalnych  jest 
kryterium stażu pracy, zasług i wydajności - decydującą rolę odgrywa więc status jednostki na 
rynku  pracy.  Z  zasady  świadczenia  skierowane  są,  przede  wszystkim  do  osób 
pokrzywdzonych z powodu wykonywanej pracy (wypadki przy pracy, choroby zawodowe), w 
dalszej kolejności do kobiet na urlopie macierzyńskim, osób starszych i inwalidów. Ostatnią 
grupą objętą  najniższym  zakresem świadczeń są  osoby  bezrobotne. Dodatkowo, największe 
świadczenia  otrzymują  pracownicy  sektora  publicznego,  co  jeszcze  bardziej  pogłębia 
istniejące na rynku pracy nierówności. 

 

17. CO TO JEST REŻIM 

-  układ  prawnych  i  nieformalnych  zasad  i  mechanizmów,  które  regulują  funkcjonowanie 
władzy politycznej i sposób jej powiązania z otoczeniem społecznym 
-  to  forma  organizacji  politycznej  odgrywająca  szczególną  rolę  w  procesie  stabilizacji 
systemu politycznego 
Rozróżniamy reżimy 

a)  Demokratyczne (parlamentarno- gabinetowe, prezydenckie, semiprezydenckie)  
b)  Niedemokratyczne ( totalitarne, autorytarne) 
 

18. CO TO JEST EKSKLUZJA SPOŁECZNA, JAKIE SĄ PRZYCZYNY I SKUTKI 

 

Ekskluzja społeczna - Dosłownie wykluczenie; pojęcie to pojawiło się we Francji w latach 
60.  XX  w.  Stopniowo  weszło  do  słownika  nauk  społecznych  europejskiego  kręgu 
kulturowego. Różni autorzy, w różnych krajach, w stosunku do różnych zjawisk społecznych 
terminowi  e.  nadają  odmienne  znaczenie,  m.in.  terminu  e.s.  używa  się  często  zamiennie  z 
terminem  marginalizacji  społecznej  (marginalność). Przemawia za tym tożsamość kryteriów 
kwalifikujących  osobę/grupę  do  kategorii  wykluczonych,  czy  zmarginalizowanych.  Różnica 
znaczeniowa  staje  się  widoczna  kiedy  chodzi  o  wykluczenie  osoby/grupy  społecznej  z 
poszczególnych  układów  czy  instytucji  życia  zbiorowego.  Bardziej  stosowne  wydaje  się 
określenie,  że  ktoś  jest  wykluczony  np.  z  udziału  w  świadczeniach  społecznych  aniżeli,  że 
pod tym  względem  jest  zmarginalizowany.  Termin  e.s.  można  jednak  rozumieć  integralnie, 
jako  zjawisko  w  którym  zachodzi  równocześnie  brak  udziału  w  wielu  aspektach  życia 
zbiorowego.  Bywa  też  rozumiany  jako  skrajny  wyraz  marginalizacji  i  w  tym  aspekcie 
dostrzega się różnicę pomiędzy tymi dwoma terminami. E.s. można rozumieć zarówno jako 
pewien stan rzeczy – wykluczenie, jak i proces, który do tego stanu prowadzi – wykluczanie. 
    E.s. można też definiować w kontekście praw człowieka. Jest to koncepcja instytucjonalna, 
definiująca  e.s.  jako  brak  realizacji  podstawowych  praw  socjalnych  człowieka, 
gwarantowanych  przez  prawo  międzynarodowe.  Odmienne  podejście  do  zdefiniowania  e.s. 
reprezentuje  pogląd,  że  jest  ona  szczególną  formą  zerwania  więzi  społecznych.  W  tym 
rozumieniu  np.  ubóstwo  jest  rezultatem  szeregu  zerwanych  przynależności  do  struktury 
społecznej  oraz  niepowodzeń  w  ustanawianiu  więzi  społecznych.  Człowiek  może  więc 
doznawać braku środków egzystencji, pewnego i stałego zatrudnienia, zarobków, własności, 
kredytu,  ziemi,  mieszkania,  minimalnego  czy  ogólnie  przyjętego  poziomu  spożycia, 

12 

 

świadczeń dostarczanych przez państwo opiekuńcze, obywatelstwa, równości wobec prawa, 
ludzkiego  traktowania,  szacunku,  czy  zrozumienia  u  innych.  Może  także  doznawać  braku 
uczestnictwa  w  demokratycznych  urządzeniach,  braku  dostępu  do  dóbr  publicznych  i 
narodowych,  do  wykształcenia,  zdrowia,  bezpieczeństwa  i  samorealizacji.  Jednostka/grupa 
może  być  wykluczona  w  różnym  stopniu  z  uczestniczenia  w  niektórych  lub  we  wszystkich 
tych dobrach.    
Grupy  społeczne  najczęściej  zagrożone  e.s.:  dzieci  i  młodzież,  upośledzone  rodziny,  ludzie 
starzy, bezdomni, emigranci i uchodźcy, mniejszości etniczne, ludzie ubodzy, nadużywający 
narkotyków  i  alkoholu,  osoby  mające  problemy  w  sferze  zdrowia  psychicznego,  ludzie 
fizycznie niepełnosprawni, bezrobotni oraz kobiety. 
Przyczyny ekskluzji społecznej: ubóstwo, niepełnosprawność, przekonania religijne, poziom 
wykształcenia, pochodzenie etniczne, itp. 

 

19. CZYM JEST INKLUZJA SPOŁECZNA 

Inkluzja społeczna - proces wtórnej socjalizacji, odzyskiwania dla społeczeństwa jednostek i 
całych  grup  środowiskowych;  Celowe,  świadome  podejmowanie  dzialania  przez 
zorganizowane podmioty społeczne; Ma na celu  pomoc jednostką, bądz grupą  w uzyskaniu 
szans  i  zasobów  potrzebnych  do  pełnego  uczestnictwa  i  normalnego  funkcjonowania w 
danym społeczeństwie; proces długotrwały 

 

20. CO TO JEST UBÓSTWO 

 

Amartya Kumar Sen: nie jako brak dochodów, ale jako niezdolność do pełnowartościowego 

życia,  spowodowaną  niedostatkiem  środków  ekonomicznych  ->  nie  same  dobra  (towary  i 
usługi)  lecz  ich  właściwości  umożliwiające  określone  sposoby  funkcjonowania 
poszczególnych jednostek 
wspólna  międzynarodowa  definicja  ubóstwa:  porozumienie  na  Światowym  Szczycie  w 
Kopenhadze poświęconym rozwojowi społecznemu w 1995 r. [UN, 1995] i dwupoziomowa 
jego  miara:  absolutnego  (absolute)  i  ogólnego  (overall)  =>  możliwość  badania  ubóstwa 
zgodnie  z  powszechnie  akceptowalnymi  standardami,  uwzględniającymi  różny  poziom 
rozwoju krajów  

 

21. PRZYCZYNY I SKUTKI UBÓSTWA 

Przyczyny: 

1.  niski poziom wykształcenia - , brak konkurencyjności na rynku pracy  
2.  niskie dochody (wielodzietność rodzin, wysokie czynsze rtp.);  
3.  bezrobocie pełne lub częściowe;   
4.  niskie emerytury i renty większości uprawnionych;  
5.  trudności adaptacyjne pracowników do nowych warunków zawodów;  
6.  choroba i brak funduszy na leczenie;  
7.  niewłaściwy podział dochodu narodowego;  
8.  wysokie wydatki rodzin na żywność i używki, co przy niskich dochodach uniemożliwia 

oszczędności; 

9.   nieakceptowana i niesprawna władza lokalna powodująca wzrost konfliktów i wycofanie 

się ludzi z działalności społ. - publicznej;  

10. mała dostępność mieszkań dla młodych ludzi (przeludnienie mieszkań, wynajmowanie 

drogich mieszkań); 

13 

 

11.  uczestnictwo w kulturze oparte na modelu telewizyjno-towarzysko-alkoholowym;  
12. brak interesującej oferty kulturowej, co sprzyja prymitywizacji i wulgaryzacji życia oraz 

rozprzestrzenianiu się postaw patologicznych;  

13. dyskryminacja na rynku pracy 
14. Ułomności  indywidualne  tj.  brak  aspiracji,  niedbalstwo,  brak  umiejętności,  zdolności  i 

możliwości. To że, jedni są biedni a drudzy bogaci jest kwestią charakterów. 

15. ubóstwo  może  być  rezultatem  splotu  wydarzeń  pozostających  poza  kontrolą  jednostki. 

Biedni zostają biednymi, ponieważ nie mieli równego dostępu do szkół, miejsc pracy itp. 
Ubóstwo powodować może również dyskryminacja ze względu na płeć czy kolor skóry. 

16. Teoria  wielkiego  brata  winę  za  ubóstwo  ponosi  rząd,  jeśli  niszczy  bodźce  do 

umacniania niezależności ekonomicznej rodziny a przez wysokie podatki i inne programy 
socjalne sprowadza ludzi na manowce państwowej pomocy i powoduje uzależnienie się 
od tej pomocy 

17.  osobowe  niezależne  od  człowieka:  kalectwo,  niepełnosprawność  umysłową  lub 

fizyczną, długotrwałą, obłożną chorobę, podeszły wiek 

18.  subiektywne  zależne  od  człowieka:  określone  postawy  i  cechy  charakterologiczne 

niektórych  osób  dotkniętych  ubóstwem,  są  to  np.:  lenistwo,  brak  zasad,  brak  chęci  do 
pracy i kształtowania się, nieuczciwość, rozrzutność 

19. obiektywne  -  istniejące  niezależnie  od  woli  człowieka  (w  tym  strukturalne):  masowe 

bezrobocie. 

 

Skutki: 

1.   Poczucie niesprawiedliwości społecznej.  
2.   Obniżenie poczucia wartości.  
3.  utrata motywacji do działania  
4.  poczucie bezradności  
5.   Dezintegracja/rozpad rodziny  
6.   Trudności w zdobyciu wykształcenia.

.

 

7.  Rozwój patologii społecznej (przestępczość - szczególnie przeciwko mieniu, narkomania

,

 

pornografia

,

 wykorzystywanie seksualne dzieci, prostytucja).  

8.  Pogorszenie stanu zdrowia.  
9.   Rozwój bezdomności.  
10. ekskluzja; Marginalizacja w życiu społecznym i kulturowym.  
11.  Powstawanie postaw roszczeniowych wobec państwa

,

 samorządów i organizacji 

pozarządowych 
 

22. UBÓSTWO ABSOLUTNE, UMIARKOWANE, WZGLĘDNE 

absolutne – skrajne - a) Sytuacja materialno – żywnościowa najbiedniejszych jednostek w danej 
grupie  społecznej  czy  społeczeństwie;  b)  Sytuacja  permanentnego  zagrożenia  egzystencji  osób 
czy  grup  społecznych  c)  potrzeby,  których  zaspokojenie  nie  może  być  odłożone  w  czasie,  a 
konsumpcja niższa od tego poziomu prowadzi do biologicznego wyniszczenia i zagrożenia życia  
d.) 

to  stan  warunków  bytowych,  który  uniemożliwia  lub  w  istotnym  stopniu  utrudnia 

realizację  podstawowych  funkcji  życiowych.  To  taki  poziom  egzystencji,  który  stawia  pod 
znakiem zapytania istnienie samego człowieka lub grupy społecznej 

 
Ubóstwo  umiarkowane:    Jednostka  fizyczna  lub  grupa  społeczna  dysponuje  zasobami 
ekonomiczno  –  dochodowymi,  wystarczającymi  na  zaspokojenie  potrzeb  biologicznych  (ilość 
pożywienia  zabezpieczająca  przed  głodem),  ale  nie  pozwalającymi  na  zaspokojenie  potrzeb 
przynajmniej na poziomie minimum egzystencji, akceptowalnego w danym społeczeństwie  

14 

 

ubóstwo względne:  
pogorszenie dotychczasowych warunków życia. Pogłębia się, gdy sytuacja bytowa nie ulega 
zmianie i nie poprawia się.  
 
Przyczyny ubóstwa względnego a funkcjonowanie systemu społeczno-ekonomicznego:  
a) bezrobocie jako zjawisko niezależne od ubogich  

b) niskie płace występujące w pewnych zawodach, regionach czy w stosunku do niektórych 
dyskryminowanych grup ludności.  
c. Brak odpowiedniego dochodu wynikającego z okoliczności niezależnych od świadomości i 
woli ubogich jest pierwotną przyczyną ubóstwa.  
d. Ma często charakter psychologiczno – mentalny z pewnymi akcentami socjologicznymi 

 

23. MINIMUM EGZYSTENCJI A MINIMUM SOCJALNE 

minimum egzystencji/ minimum biologiczne:  

Poziom  dochodów  pozwalający  pokryć  wydatki  na  zaspokojenie  niezbędnych  potrzeb 
życiowych.  
Do tzw.  koszyka  minimum  egzystencji  zalicza  się  przede  wszystkim:  wydatki  na  żywność, 
opłaty związane z utrzymaniem mieszkania oraz w mniejszym stopniu koszty leków, odzieży  
Minimum egzystencji = przeżycie 
wyznacza  dolną  granicę  obszaru  ubóstwa;  zaspokojenie  potrzeb  życiowych  na  najniższym 
poziomie 
nie uwzględnia np. transportu i łączności, wypoczynku, kultury 

minimum socjalne:  

Minimum  socjalne  to  wskaźnik  społeczny  mierzący  koszty  utrzymania  gospodarstw 
domowych.  Zakres  i  poziom  zaspokajanych  potrzeb  według  tego  modelu  winny  zapewniać 
takie  warunki  życiowe,  by  na  każdym  z  etapów  rozwoju  człowieka  umożliwić  reprodukcję 
jego sił życiowych, posiadanie i wychowanie potomstwa oraz utrzymanie więzi społecznych.; 
wyznacza górną granicę obzaru ubóstwa

warunek:  utrzymywanie  więzi  ze  społeczeństwem.  W 

koszyku  minimum  socjalnego  znajdują  się  nie  tylko  dobra  służące  zaspokojeniu  potrzeb 
egzystencjalnych  (żywność,  odzież  i  obuwie,  mieszkanie,  ochrona  zdrowia  czy  higiena),  ale 
także: do wykonywania pracy (transport  lokalny  i  łączność), kształcenia (oświata  i wychowanie 
dzieci), utrzymywania więzi rodzinnych i kontaktów towarzyskich oraz skromnego uczestnictwa 
w kulturze 

 

24. CZYM JEST DEPRYWACJA 

Deprywacja  -  stan  psychiczny  wynikający  z  braku  jakiejś  istotnej  potrzeby  człowieka 
(biologicznej, emocjonalnej, sensorycznej kulturowej czy społecznej).  
Deprywacja  społeczna  –  polega  na  braku  lub  poważnym  niedostatku  zasobów 
warunkujących  maksymalizację  szans  przetrwania,  zapewnienia  potomstwu  możliwości 
wszechstronnego  rozwoju,  osiągnięcia  odpowiedniej  pozycji  społecznej  i  efektywności  w 
realizowaniu założonych celów oraz satysfakcji. 
Współcześnie deprywacja społeczna jest zjawiskiem dotykającym mniejszość społeczeństwa, 
bądź przybiera skalę masowego ubóstwa (kraje rozwijając się). 
-  zjawisko  uniwersalne  –  zjawisko  które  występować  będzie  zważywszy  na  naturalne 
zróżnicowania i nierówności między ludźmi 
- zjawisko relatywne – zmiennie w czasie i przestrzeni. 

15 

 

-  Wykluczenie  społecznie  w  porównaniu  z  ubóstwem  oznacza  więcej  aspektów  deprywacji, 
które  przeszkadzają  ludziom  w  uczestnictwie  w  społecznych  aktywnościach  lub  w 
korzystaniu z publicznych lub prywatnych usług.  

Dwa podstawowe modele deprywacji społecznej:  
- bieda absolutna  
- bieda relatywna 
 

25. CZYM JEST ROZWARSTWIENIE SPOŁECZNE I JAK SIĘ JE MIERZY 

poziom nierówności wpływa na sytuację ubogich społeczeństwie i zwiększa potencjał ich 
nierównego traktowania   



   w  społeczeństwie  dużych  kontrastów  doświadczenie 

niedostatku  będzie  się  wydawać  szczególnie  dotkliwe 
osobom nim dotkniętym  



 

wzmacnia subiektywne poczucie ubóstwa i deprywacji  



 

generuje  dystans  między  różnymi  warstwami  i 
prowadzi  do  ich  zamykania  się  ->  tendencji  do 
wykluczenia  



 

osłabia  spójność  społeczną  i  prowadzi  do  erozji 
kapitału  społecznego,  a  ten  jest  ważnym  czynnikiem 
ułatwiającym 

identyfikowanie 

i 

rozwiązywanie 

problemów społecznych, m.in. właśnie ubóstwa  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

16 

 

26. ZASADA ROZWOJU ZRÓWNOWAŻONEGO I JEJ MIEJSCE W POLIT. SPOŁ. 

Zasada  zrównoważonego  rozwoju  (najbardziej  rozpowszechniona  definicja  pochodząca  z 
Raportu Brundtlanda)  –  rozwój, który zapewnia zaspokojenie potrzeb obecnych pokoleń  nie 
przekreślając możliwości zaspokojenia potrzeb pokoleń następnych. 
„Zrównoważony  rozwój  to  dążenie  do  poprawy  jakości  życia  przy  zachowaniu  równości 
społecznej,  bioróżnorodności  i  bogactwa zasobów  naturalnych. Rzecz w tym,  aby dążąc do 
dobrego  żcyai  nie  zniszczyć  przyrody,  od  której  uzależnione  jest  życie  na  Ziemi,  nie 
wyczerpać wszystkich zasobów naturalnych w  następstwie czego nie zostanie  ich dla  ludzi, 
którzy  będą  tu  żyli  w  przyszłości,  ani  też  dążąc  do  poprawy  jakości  własnego  życia  nie 
skazywać na biedę innych” (Gerwnin M.. Lokalne inicjatywy rozwojowe) 

Ważną  cechą  zrównoważonego  rozwoju  jest  wielopłaszczyznowość.  Odnosi  się  ona  do 
szeregu  nauk,  między  innymi  społecznych  i  przyrodniczych.  Ma  przy  tym  charakter 
integracyjny.  Jej  podstawowym  celem  jest  zrównoważenie  podstawowych  elementów 
systemu  kształtującego  przyszłość  społeczności  ludzkiej  na  ziemi,  tj.  środowiska, 
społeczeństwa i gospodarki, tak aby rozwój jednego z elementów nie stanowił zagrożenia dla 
pozostałych. 
Zrównoważony rozwój -  cele: 
-  wzrost  dobrobytu  społecznego  i  jednostkowego  oraz  harmonijne  ułożenie  relacji  między 
człowiekiem a przyrodą 
- osiągnięcie dobrobytu, sprawiedliwości 
-  zaspokojenie  fizycznych  u  psychicznych  potrzeb  człowieka  poprzez  prawidłowe  ułożenie 
jego stosunku do środowiska przyrodniczego 
- zaspokojenie potrzeb podstawowych, koniecznych dla prawidłowego rozwoju  fizycznego  i 
psychicznego człowieka – osiągnięcie zrównoważonej jakości życia. 

 

27. MARGINALIZACJA A UBÓSTWO 



 

marginalizacja to niemożność uczestniczenia w różnych sferach życia  



  Marginalizacja = wielopłaszczyznowość  



 

Ubóstwo = niski poziom życia materialnego, którego istotną cechą jest marginalizacja  



 

Ciężko zdecydować czy ubóstwo jest przyczyną marginalizacji czy też skutkiem  



 

Niemożność społecznej partycypacji 



 

Zmarginalizowane mogą być również osoby nie żyjące w ubóstwie  np. niepełnosprawni 

 

 

 

 

 

 

17 

 

28. BEZROBOCIE; DEFINICJA, RODZAJE, PRZYCZYNY, SKUTKI 

INDYWIDUALNE I SPOŁECZNE 

 

Bezrobocie  jest  zjawiskiem  społecznym  polegającym  na  tym,  że  część  ludzi  zdolnych  do 
pracy  i  deklarujących  chęć  jej  podjęcia  nie  znajduje  faktycznego  zatrudnienia  z  różnych 
powodów . Bezrobocie może stanowić problem społeczny.  

Rodzaje bezrobocia: 
 



  Bezrobocie  dobrowolne  dotyczy  sytuacji,  w  której  osoba  bezrobotna  nie  akceptuje 

oferowanej  jej  pracy,  płacy  albo  warunków  i  okoliczności  zatrudnienia;  decyzja 
bezrobotnego  zależy  od  porównania  kosztów  i  korzyści  związanych  z  zatrudnieniem  i 
bezrobociem  



  Bezrobocie  fikcyjne  obejmuje  osoby  rejestrujące  się  w  urzędach  pracy  pomimo 

posiadania  innych  źródeł  zatrudnienia  i  dochodu  („praca  na  czarno”),  np.  w  celu 
niepłacenia podatków i dostępu do świadczeń społecznych (dostępu do świadczeń służby 
zdrowia)  



  Bezrobocie  naturalne  stanowi  pewien  nieunikniony  dodatni  poziom  bezrobocia 

towarzyszący normalnie rozwijającej się gospodarce; wiąże się ono z naturalną dynamiką 
procesów zachodzących  na rynku pracy, czyli powstawania  nowych  i  likwidowania  już 
istniejących  miejsc  pracy  oraz  ze  zmianą  aktywności  siły  roboczej;  obejmuje  ono 
bezrobocie frykcyjne i strukturalne  



  Bezrobocie  frykcyjne  wynika  z  braku  dostatecznej  informacji  na  temat  istniejących 

wolnych  miejsc  pracy,  osób  szukających  pracy,  oferowanych  płac  oraz  z  kosztów 
poszukiwań (pracy i pracowników)  



  Bezrobocie  strukturalne  to  niedopasowania  dotyczące  regionów  (bezrobocie 

regionalne),  zawodów,  miejsca  i  czasu  wykonywanej  pracy  (bezrobocie  sezonowe); 
wynika  przede  wszystkim  z  postępu  technicznego  (niedopasowania  kwalifikacyjno-
zawodowe), geograficznego rozmieszczenia wakatów i pracy  



  Bezrobocie  strukturalno-patologiczne  polega  na  swoistej  profesjonalizacji  zjawiska 

bezrobocia poprzez utrwalenie się w środowisku bezrobotnych postaw beznadziejności i 
rezygnacji z poszukiwania pracy, trwałym pogodzeniu się ze statusem bezrobotnego przy 
równoczesnym  skoncentrowaniu  aktywności  nie  na  poszukiwaniu  pracy,  a  pozyskaniu 
świadczeń społecznych połączonej z pojawianiem się wśród pracodawców obawy przed 
zatrudnianiem bezrobotnych  



  Bezrobocie sezonowe ma cykliczny charakter i wynika z sezonowości produkcji, na ogół 

bezpośrednio lub pośrednio uzależnionej od warunków klimatycznych  



  Bezrobocie  pokoleniowe  dotyka  całe  rodziny,  gdzie  negatywne  wzorce  zachowań 

związane  z  długotrwałym  bezrobociem  są  dziedziczone  przez  dzieci  i/lub  powielane 
przez współmałżonków  



  Bezrobocie przymusowe pojawia się wtedy, gdy popyt na pracę jest mniejszy niż podaż 

pracy  

18 

 



  Bezrobocie  utajone  (nigdzie  nie  rejestrowane)  jest  to  zjawisko  bardzo  trudne  do 

uchwycenia  –  wymaga  specjalnych  badań  ankietowych  lub  szacunków  statystycznych; 
szczególnym  przykładem  tego  zjawiska  jest  bezrobocie  ukryte  na  wsi;  w  miastach 
bezrobocie ukryte występuje (a głównie występowało w przeszłości) w postaci zbędnego 
zatrudnienia  głównie  w  wielkich  przedsiębiorstwach;  bezrobocie  ukryte  występuje 
również  w  postaci  ucieczki  z  rynku  pracy  na  (nienależne  często)  renty  i  wcześniejsze 
emerytury  

złożoność zjawiska -  wiele przyczyn: 



  niedostosowanie struktury podaży pracy do popytu zgłaszanego przez pracodawców; 



  procesy restrukturyzacyjne w gospodarce, likwidowanie przestarzałych gałęzi produkcji, 



  modernizacja sektora rolniczego, 



  spadek produkcji z powodu ograniczonego popytu na określone towary/usługo; 



 

niedoskonała informacja na rynku pracy o wolnych stanowiskach pracy; 



 

niedostosowany sposób i kierunki kształcenia do wymagań rynku; niski poziom 
wykształcenia 



 

nadmierne obciążenia fiskalne 



 

brak mobilności pracowników i osób poszukujących pracy 



 

zmiana siedziby przedsiębiorstw 



 

automatyzacja procesów produkcji, zmiany technologiczne 



  bariery biurokratyczne w tworzeniu nowych miejsc pracy 



 

niedorozwój gospodarczy państw czy regionów 



 

zła koniunktura gospodarcza w kraju i na świecie 

 

Skutki indywidualne:  



 

pogorszenie standardu życia, a nawet ubóstwo, 



  problemy z zagospodarowaniem wolnego czasu, 



 

poczucie obniżenia statusu, 



 

marginalizacja; ograniczenie lub zaniechanie uczestnictwa w życiu politycznym, 
kulturalnym 



 

i w życiu społeczności lokalnej 



  objawy depresyjne.  



 

obniżenie samooceny  



 

zaburzenia zdrowia psychicznego jako konsekwencje bezrobocia są nadal 



 

przedmiotem wielu badań 



  reakcje emocjonalne; dyskomfort psychiczny, poczucie bezsilności, a czasami nawet 

beznadziejności. 



 

zaburzenia procesów poznawczych– pozostawanie w stanie bezrobocia zwiększa 
trudności z koncentracją uwagi, pogarsza orientację w rzeczywistości 
 
 

 

19 

 

Skutki społęczne:  



 

duże koszty świadczeń socjalnych, 



  niewykorzystany potencjał ludzkiej pracy, 



 

poczucie zagrożenia bezrobociem ludzi zatrudnionych, 



 

nasilenie się społecznej patologii (np. agresja, rozpad tradycyjnych więzi rodzinnych, 



  rozwody, alkoholizm), 



 

ograniczenie realizacji potrzeb, towarzyszy temu silna frustracja objawiająca 



 

się przede wszystkim w aspołecznych zachowaniach,  



 

spadek dochodów społeczeństwa, skutkujący ograniczaniem globalnego popytu 



  demoralizacja mniej odpornych psychicznie jednostek,  



 

tworzenie

 potencjalnych warunków społecznych dla rozwoju przestępczości 

 

29. CZYM JEST SPOŁECZNA GOSPODARKA RYNKOWA 

Społeczna  gospodarka  rynkowa, forma  gospodarki,  która  rozwinęła  się  w  Niemczech 
Zachodnich,  stanowi  połączenie  gospodarki  rynkowej  i  dużego  zabezpieczenia  socjalnego 
pracowników. 
Do  najważniejszych  zasad  społecznej  gospodarki  rynkowej  należą  takie  działania  polityki 
gospodarczej,  które  nie  zagrażają  celom  o  charakterze  ogólnospołecznym,  takie 
zabezpieczenia socjalne, aby zmniejszyć ryzyko utraty środków do życia przez obywateli oraz 
taka  polityka  społeczna,  która  w  trakcie  realizacji  celów  społecznych  dba  o  wydajność  w 
gospodarce. 
Bezpośrednim  celem  społecznej  gospodarki  rynkowej  jest  zapewnienie  pełnego 
zatrudnienia siły  roboczej,  wspieranie  regionalnej  mobilności  siły  roboczej  (walka 
z bezrobociem strukturalnym),  ochrona  pracy  przez  regulację  stosunku  pracy  między 
pracodawcą  a  pracownikiem,  poprawa  na  rzecz  podziału dochodu  narodowego. 
Aby  zrealizować  te  cele,  państwo  podejmuje  następujące  działania:  ustala płacę minimalną, 
wysokie podatki przy zapewnieniu całościowej ochrony socjalnej (ubezpieczenie społ., zwrot 
kosztów leczenia itd.), niskie ceny na artykuły pierwszej potrzeby (polityka subwencji wobec 
producenta),  wspiera  kupowanie  przez  pracowników  udziałów  w  przedsiębiorstwach,  w 
których  pracują,  a  także  rozwija  szkolnictwo  publiczne  na  wysokim  poziomie  itd. 
Niemcy Zachodnie prowadząc przez lata taką politykę, doprowadziły do szybkiego rozwoju 
gospodarczego, zachowując dużą ochronę socjalną. System, ten zaczął się jednak załamywać 
po zjednoczeniu ze względu na różnice w rozwoju gospodarczym obu części Niemiec. 

 

30. CZYM JEST LUDNOŚĆ BIERNA ZAWODOWO 

Wg Badania Aktywności Zawodowej Ludności (BAEL) – są to osoby posiadające wyłącznie 
własne  niezarobkowe  źródło  utrzymania  lub  pozostające  na  utrzymaniu  innych  osób;  do 
grupy tej  należą:  emeryci, renciści, osoby uczące się, osoby, które zaniechały poszukiwania 
pracy ze względu na zniechęcenie bezskutecznością poszukiwania pracy oraz inne powody, w 
tym osobiste lub rodzinne  

 
 
 
 

20 

 

31. CZYM JEST PŁACA MINIMALNA I JAKA AKTUALNIE JEST WYSOKOŚĆ 

MINIMALNEGO WYNAGRODZENIA W POLSCE 

Płaca minimalna- odnosi się do kwoty określonej prawnie, jednolitej dla całego kraju. Jest to 
kwota, poniżej której nie można opłacać pracownika zatrudnionego w pełnym wymiarze 
czasu pracy. Do tak określonej płacy minimalnej pracownik może zgłaszać roszczenia prawne 
w przypadku jej nieotrzymania. Płaca minimalna jest kategorią zarówno społeczną jak i 
ekonomiczną. Jej społeczna rola polega na ustalaniu na jej poziomie zapewniającym 
niezbędne środki do utrzymania i przeciwdziałaniu nadmiernej eksploatacji pracowników, zaś 
ekonomiczny aspekt wynika z faktu, że płaca minimalna jest elementem polityki płac, która z 
kolei ma wpływ na koszty pracy, konkurencyjność przedsiębiorstw i rynek pracy. 
Płaca minimalna w Polsce : 
2012 rok – 1500 zł 
2013 rok – od 1 stycznia poziom płacy minimalnej wzrósł w porównaniu do roku 
poprzedniego o 100 zł. Od 1 stycznia 2013 r. wysokość minimalnego wynagrodzenia 
pracownika zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy nie może być niższa niż 1600 zł 
brutto. 

32. KIM JEST BEZROBOTNY I JAK MOŻNA UZYSKAĆ TEN STATUS  

 



 

Wg Głównego Urzędu Statystycznego (BAEL) – osoba w wieku od 15 do 74 lat, która w 
okresie badanego tygodnia nie była osobą pracującą; aktywnie poszukiwała pracy i była 
gotowa  podjąć  pracę  w  tygodniu  badania  i  następnym;  do  bezrobotnych  zaliczają  się 
także osoby, które nie poszukiwały pracy, ponieważ oczekiwały na podjęcie pracy, którą 
miały już obiecaną, ale oczekiwały na jej podjęcie nie dłużej niż trzy miesiące i były w 
gotowości  by  tę  pracę  podjąć;  do  bezrobotnych  nie  zalicza  się  kształcących  się  w 
systemie szkolnictwa w trybie dziennym  



 

Definicja ta jest zbieżna z definicją bezrobocia Eurostatu  

 
Kto  to  jest  bezrobotny  długotrwale  -  bezrobotny  pozostający  w  rejestrze  powiatowego 
urzędu pracy łącznie przez okres ponad 12 miesięcy w okresie ostatnich 2 lat, z wyłączeniem 
okresów odbywania stażu i przygotowania zawodowego dorosłych  
 
W celu dokonania rejestracji osoba ubiegająca się o zarejestrowanie jako bezrobotny zgłasza 
się do powiatowego urzędu pracy, właściwego ze względu na miejsce zameldowania stałego 
lub  czasowego,  a  jeżeli  nie  jest  zameldowana  –  do  powiatowego  urzędu  pracy,  na  którego 
obszarze działania przebywa. Tam należy przedstawić odpowiednie dokumenty.  
 
Grupy wykluczone (defaworyzowane) 



 

Młodzież  



  Kobiety  



 

Osoby powyżej 50. roku życia  



 

Mieszkańcy obszarów wiejskich  



 

Osoby niepełnosprawne  



  Osoby chore psychicznie  



 

Imigranci i mniejszości narodowe  



  Bezdomni  



 

Osoby opuszczające zakłady karne  

 

 

33. Jaki wpływ ma bezrobocie na funkcjonowanie rodziny 

21 

 

34. CZYM JEST POLITYKA ZATRUDNIENIA I POLITYKA RYNKU PRACY 

Polityka zatrudnienia – rozumiana jako czynne oddziaływanie władz państwowych na rynek 
pracy  pod  kątem  potrzeb  gospodarki  kraju  oraz  godzenia  interesów  pracodawców  i 
robotników,  rozwinęła  się  w  czasie  wielkiego  kryzysu  gospodarczego  na  początku  lat 
trzydziestych naszego stulecia.  

Dwie podstawowe funkcje polityki zatrudnienia: 



 

Funkcja społeczna – wyznaczana przez obecne i przyszłe warunki rozwoju społecznego. 



  Funkcja ekonomiczna – związana z rozwojem gospodarczym.  

 

Polityka rynku pracy -  jest narzędziem korygowania zawodności rynku pracy. Jej zadaniem 
jest  rozwiązywanie  problemów  strukturalnych  rynku  pracy  i  poprawianie  skuteczności  jego 
funkcjonowania.  W  funkcji  aktywnej  ma  ona  realizować  cel  zatrudnieniowy  (ograniczanie 
rozmiarów bezrobocia), cel strukturalny (zmniejszenie niedopasowań strukturalnych na rynku 
pracy) i cel produkcyjny (wzrost produkcyjnego zastosowania zasobów pracy). Pełni również 
funkcję  socjalną  (zabezpieczenia  socjalnego  bezrobotnych  i  dotkniętych  zwolnieniami  z 
pracy). 

Opiera się  na instrumentach dostosowujących strukturę podaży pracy do struktury popytu na 
pracę,  wspomagających  tworzenie  nowych  miejsc  pracy,  pomagających  bezrobotnym  w 
podjęciu pracy. Cele polityki rynku pracy należy postrzegać z zestawieniu z celami polityki 
zatrudnienia,  która  oddziałuje  na  ogólny  poziom  zatrudnienia  w  gospodarce  poprzez 
instrumenty polityki pieniężnej, fiskalnej, budżetowej, inwestycyjnej.  

 

35. SKĄD MOŻNA UZYSKAĆ DANE NA TEMAT BEZROBOCIA 



  GUS 



 

Urzędy Pracy  



  EURES – Europejskie Służby Zatrudnienia 

 

36. CO TO JEST STOPA BEZROBOCIA 

Stopa  bezrobocia  (wg  GUS).  -  procentowy  udział  liczby  bezrobotnych  w  liczbie  ludności 
aktywnej  zawodowo  (tzn.  pracującej  i  bezrobotnej).  W  przypadku  BAEL  i  NSP  2002 
definicja odnosi się do osób bezrobotnych (zgodnie z pojęciem - "Bezrobotni według BAEL i 
NSP  2002")  i  aktywnych  zawodowo  (będących  sumą  pracujących  -  zgodnie  z  pojęciem  - 
"Pracujący  według  BAEL  i  NSP  2002"  i  bezrobotnych  (zgodnie  z  pojęciem  -  "Bezrobotni 
według BAEL i NSP 2002"). W przypadku bezrobocia rejestrowanego definicja odnosi się do 
osób bezrobotnych  zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy (zgodnie  z pojęciem  - 
"Bezrobotni zarejestrowani") i aktywnych zawodowo będących sumą zarejestrowanych osób 
bezrobotnych  i  pracujących  w  jednostkach  sektora  publicznego  i  prywatnego.  (Liczba 
pracujących nie uwzględnia osób odbywających czynną służbę wojskową oraz pracowników 
jednostek  budżetowych  prowadzących  działalność  w  zakresie  obrony  narodowej  i 
bezpieczeństwa publicznego.)  

22 

 

37. CZYM JEST IDEA „FLEXICURITY”, NA CZYM POLEGA, JAKIE JEST 

JEJ ZASTOSOWANIE 

Flexurity - odnosi się do poszukiwania rozwiązań korzystnych dla obu stron rynku pracy, a 
powstało w wyniku połączenia słów flexibility (elastyczność – chodzi o trudność pogodzenia 
potrzeb pracodawcy z uwarunkowaniami pracownika, co stwarza konieczność wypracowania 
metod 

poszukiwania 

równowagi 

między 

elastycznością 

rynku 

pracy) 

oraz security(bezpieczeństwo  socjalne).  Ideą  flexicurity  jest  zatem  z  jednej  strony 
zwiększenie  swobody  przy  podejmowaniu  pracy,  a  z  drugiej  zapewnienie  bezpieczeństwa 
zarówno dla pracownika jak i pracodawcy. Owa swoboda wyraża się w tym, że pracodawca 
ma  możliwość zatrudnienia pracownika  na taką  ilość godzin, dni, w których pracownik  jest 
mu  potrzebny.  Korzyści  z  takiego  rozwiązania  są  obopólne,  tzn.  właściciel  firmy  nie  musi 
płacić  składek  społecznych  (np.  ZUS)  za  cały  miesiąc,  a  jedynie  za  czas  faktycznie 
przepracowany  przez  osobę  zatrudnianą,  pracownik  z  kolei  może  podjąć  pracę  w  kilku 
firmach.  W  wyniku  takiego  działania  zwiększa  się  poczucie  bezpieczeństwa,  gdyż  po 
pierwsze pracodawca nie musi ponosić kosztów, wtedy gdy pracownik nie jest mu potrzebny 
(nie boi się zatem zatrudniać kolejnych osób), a po drugie pracownik, ma pewność, że za ilość 
przeprowadzonych  godzin  będzie  miał  odprowadzane  składki  społeczne  (nie  ma  już  takiej 
obawy  o  utratę  pracy,  tym  bardziej,  że  posiada  kilka  źródeł  dochodu).  Równie  istotne  jest 
zapewnienie  pracownikowi  odpowiedniego  dochodu  w  okresie  przed  podjęciem  pracy. 
Rozwiązanie takie może być korzystne zarówno dla pracowników, jak i dla przedsiębiorstw. 
Ta  elastyczność  oznacza  bowiem  stworzenie  warunków,  w  których  pracownicy  będą  mogli 
łatwo  zdobyć  lub  zmienić  pracę,  a  poprawa  ich  kwalifikacji  zwiększy  bezpieczeństwo  i 
korzyści  pracodawcy.  Warto  podkreślić,  iż  flexicuity  jest  koncepcją,  starającą  się 
zrównoważyć  korzyści  i  obowiązki  zarówno  z  punktu  widzenia  pracodawcy,  jak  i 
pracownika.  Pozwala  ona  na  dużą  elastyczność  w  kwestii  zarządzania  personelem 
(ograniczenie problemów związanych z zatrudnianiem oraz zwalnianiem pracowników), nie 
pozbawiając  jednocześnie  znacznego  wsparcia  socjalnego  dla  pracobiorcy,  jak  i 
bezrobotnych. Dodatkowo działania te powinny zostać poparte działaniem ze strony władz.  
Współdziałanie wszystkich tych sił może prowadzić do następujących korzyści: 
- swoboda zatrudnienia 
-wzrost gospodarczy 
-przepływ wiedzy 
-rozwój zawodowy pracowników 
-aktywacja zawodowa bezrobotnych 
Strategie  flexicurity  obejmują   jednocześnie  elastyczne  i  rzetelne  rozwiązania  w  zakresie 
umów, aktywne polityki rynku pracy, kompleksowe strategie uczenia się przez całe życie oraz 
nowoczesne  systemy  ochrony  socjalnej  zapewniające  odpowiednie  wsparcie  dochodów  w 
okresach bezrobocia. Flexicurity ma na celu wzmocnienie konkurencyjności, zatrudnienia, jak 
i  zadowolenia  z  pracy  dla  wszystkich.  Z  punktu  widzenia  Unii  proponowane  strategie  z 
obszaru  flexicurity  mogą  przyczynić  się  do  znacznej  modernizacji  rynków  pracy  w  Europie 
oraz  do  skuteczniejszego  sprostania  wyzwaniom  związanym  z  globalizacją  i  wykorzystania 
tworzonych przez nią szans i możliwości oraz przeciwdziałania zagrożeniom. 
Idea  flexicurity  obecna  jest  w  Programie  Operacyjnym  Kapitał  Ludzki,  w  ramach 
Europejskiego Funduszu Społecznego.  
Krajem,  który  po  raz  pierwszy  zastosował  zasady  połączenia  bezpieczeństwa  socjalnego  i 
elastyczności rynku pracy, była dania. Model duński, który realizowany jest od 1993 r., opiera 
się  na  trzech  filarach:  elastycznym  rynku  pracy,  hojnym  systemie  socjalnym  oraz  aktywnej 
polityce rynku.  

23 

 

Model duński. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

38. JAKIE SĄ RODZAJE ZATRUDNIENIA 

 

Kodeks  pracy  określa  różne  rodzaje  i  formy  zatrudnienia.  Zgodnie  z  art.  2 kodeksu 
pracy pracownikiem  (tzn.  osobą  pozostającą  w  stosunku  pracy)  jest  osoba  zatrudniona  na 
podstawie: 
• powołania,   
• wyboru, 

 

• mianowania,  
• spółdzielczej umowy o pracę, 

 

• umowy o pracę. 

 

 
Istotą  nawiązania  stosunku  pracy  jest  zobowiązanie  się  pracownika  do  wykonywania  pracy 
określonego  rodzaju  na  rzecz  pracodawcy  i  pod  jego  kierownictwem  oraz  zobowiązanie 
wzajemne 

pracodawcy 

do 

zatrudniania 

pracownika 

za 

wynagrodzeniem. 

W praktyce najczęściej można spotkać się z zatrudnieniem w formie umowy o pracę. Kodeks 
pracy wyróżnia następujące rodzaje umów o pracę: 

 

• umowę o pracę zawartą na czas nieokreślony, 

 

• umowę o pracę zawartą na czas określony (której szczególną postacią od dnia 29 listopada 
2002  r.  jest  umowa  o  pracę  na  czas  zastępstwa  nieobecnego  pracownika), 
• umowę o pracę zawartą czas wykonania określonej pracy , 
• umowę o pracę zawartą na okres próbny, której istotą jest to, że może ona poprzedzać każdy 
z trzech wyżej wskazanych rodzajów. 

 

Pracownikami  w  rozumieniu  prawa  pracy  nie  są  osoby,  które  świadczą  pracę  odpłatnie  na 
podstawie umów cywilnoprawnych (np. na podstawie umowy o dzieło czy umowy zlecenia).

 

 

 

24 

 

39. JAKIE ZNASZ RODZAJE BEZROBOCIA ZE WZGLĘDU NA CZAS JEGO 

TRWANIA 



 

Krótkookresowe (do 3 miesięcy) 



 

Średniookresowe ( od 3 do 6 miesięcy) 



 

Długookresowe (od 6 miesięcy do 12 miesięcy) 



 

Długotrwałe (zwane  chronicznym)  -  dotyczy  osób  nie  mogących  znaleźć  pracy  przez 
ponad  12  miesięcy;  uznaje  się  je  za  najbardziej  niekorzystne  i  niebezpieczne  dla 
gospodarki, ponieważ wywołuje negatywne skutki w niemal wszystkich sferach życia. 



   

40. CO TO JEST EUROPEJSKI MODEL SPOŁECZNY 

Europejski  Model  Społeczny,  najogólniej  rzecz  biorąc,  jest  to  wizja  państw  europejskich 
odnosząca się do kształtu społeczeństwa z uwzględnieniem kluczowych obszarów takich jak 
rozwój ekonomiczny, wysoki standard życia oraz dobre warunki pracy. Nie można jednak w 
tym przypadku mówić o jednym modelu, gdyż w Europie funkcjonuje ich kilka. Wielość owa 
wynika  z  odmiennych  doświadczeń,  tradycji  i  warunków  rozwoju  w  poszczególnych 
państwach  po  II  Wojnie  Światowej.  Pomimo  to,  w  2002  r.  powstała  spójna  definicja 
Europejskiego  Modelu  Społecznego  przyjęta  przez  Radę  Europejską  na  szczycie  w 
Barcelonie.  Zgodnie  z  tą  definicją:  „europejski  model  społeczny  oparty  jest  na  wydajnej 
gospodarce,  wysokim  poziomie  ochrony  socjalnej  i  na  edukacji  i  dialogu  społecznym”. 
Mówiąc  o  jednolitym  Europejskim  Modelu  Społecznym,  trzeba  mieć  na  myśli  zbiór 
wspólnych,  najważniejszych  zasad,  które  leżą  u  podstaw  różnych  odmian  państwa 
opiekuńczego  realizowanych  w  poszczególnych  krajach  europejskich.  Prowadzi  to  do 
pewnych różnic w poszczególnych modelach istniejących w Europie, jednak wszystkie, choć 
w odmienny sposób respektują takie wartości jak dążenie do pełnego zatrudnienia, społeczne 
zabezpieczenie  dla  wszystkich  obywateli,  walka  z  marginalizacją  czy  też  szerzenie 
demokracji.  Historycznie,  zręby  Europejskiego  Modelu  Społecznego  mają  swoje  początkiw 
okresie po zakończeniu II Wojny Światowej. Protekcjonizm państwowy, a także dążenie do 
osiągnięcia  średniego  standardu  życia  charakterystycznego  dla  Stanów  Zjednoczonych 
tamtego  okresu,  były  głównymi  czynnikami  sprawczymi  tworzenia  się  państwowych  wizji 
nowego kształtu społeczeństwa. Wiąże się to bezpośrednio z pojęciem państwa opiekuńczego. 
Idea ta, głoszona w szczególności w okresie od lat 50’ do 80’, opiera się na funkcjonowaniu 
państwa kapitalistycznego z silnym interwencjonizmem państwowym, nastawionym głównie 
na  zwalczanie  problemów  społecznych.  Europejski  Model  Społeczny  opisała  Komisja 
Europejska  w  Białej  Księdze  z  1994  r.  Wspomniano  tam  o  jego  ujęciu  w  kontekście 
demokracji i praw jednostek, wyrównywania nierówności społecznych, gospodarki rynkowej 
a także zabezpieczenia społecznego. 

Podstawy prawne. 
Prace  kodyfikacyjne  mające  na  celu  włączenie  istotnych  uregulowań  prawnych  dla  polityki 
socjalnej państw Wspólnoty Europejskiej rozpoczęły się podobnie  jak sama  historia pojęcia 
Europejskiego  Modelu  Społecznego,  po  II  Wojnie  Światowej.  Na  ustawodawstwo  socjalne 
państw  członkowskich  Unii  Europejskiej  składają  się  zarówno  akty  międzynarodowe, 

25 

 

ratyfikowane przez państwa członkowskie takie jak np. dokumenty wydane przez Organizację 
Narodów Zjednoczonych czy też Międzynarodową Organizację Pracy. 
Współczesnym  dorobkiem  prawnym  w  dziedzinie  ustawodawstwa  socjalnego  państw 
europejskich są m.in. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, Europejska Konwencja Praw 
Człowieka, 

Europejska  Karta  Społeczna  Rady  Europy

.  Do  istotnych  tzw.  wspólnotowych 

aktów  pierwotnych  zaliczają  się  ponadto:  Traktat  o  EWWiS,  Traktat  o  EWG,  Traktat  o 
EUROATOM, Jednolity Akt Europejski, Traktat z Maastricht, Traktat Amsterdamski, Traktat 
Nicejski, Traktat Lizboński, Zielona i Biała Księga. Doniosłe uregulowania prawne w materii 
socjalnej  zawierają  się  również  w  tzw.  wspólnotowych  aktach  wtórnych,  którymi  są 
rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie. Ponadto każde państwo członkowskie 
Unii  Europejskiej  na  drodze  własnego  ustawodawstwa  wewnętrznego  reguluje  kwestie 
socjalne  we  własnych  aktach  prawnych.  Całokształt  aktów  prawnych  dotyczących  materii 
socjalnej  formułuje  wiele  różnych  celów,  które  stoją  przed  Europejskim  Modelem 
Społecznym. Warto wspomnieć o niektórych zadaniach stawianych przez poszczególne akty 
prawe. Karta Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników przykładowo zakłada dążenie do 
równego  traktowania  kobiet  i  mężczyzn,  postuluje  swobodę  zrzeszania  się  oraz  negocjacje 
umów  zbiorowych,  czy  też  mówi  o  swobodzie  przemieszczania  się  i  wyboru  miejsca 
zamieszkania.5  Traktat  Amsterdamski  z  kolei  postuluje  poprawę  standardu  i  jakości  życia, 
zapewnienie  spójności  gospodarczej  i  społecznej  i  solidarności  między  państwami 
członkowskimi czy też trwały i nieinflacyjny wzrost gospodarczy. 
Cechy i zadania EMS. 
Cechy Europejskiego (Anthony Giddens): 1. cztery podstawowe cechy: państwo jako główny 
podmiot  z  szerokim  zakresem  interwencjonizmu  i  odpowiednio  wysokim  poziomem 
fiskalizmu, 2.bezpłatna i obowiązkowa edukacja, 3. solidny system ochrony socjalnej oraz 4. 
ograniczenie nierówności.  
Zadania  EMS  (Tito  Boeri).  1.  ograniczenie  nierówności  dochodowych  oraz  ubóstwa, 
3.ochrona  z  ryzykiem  związanym  z  działaniem  rynku  pracy  oraz  4.wspieranie  aktywności 
zawodowej. 
 

41. CZYM JEST OTWARTA METODA KOORDYNACJI 

Otwarta  metoda  koordynacji  -  narzędzie  wspierania  europejskiego  modelu.  Ma  w  założeniu 
pomóc państwom członkowskim w rozwoju własnych polityk. OMK została wprowadzona w 
celu wzmocnienia  integracji  europejskiej  i  ułatwienia wprowadzania europejskich reform w 
polityki  krajowe.  Choć  w  dokumentach  europejskich  widać  ewidentnie,  że  jej  głównym 
zadaniem była pomoc w szybkim i skutecznym osiągnięciem celów Lizbońskich, wydaje się, 
że ta metoda ma tyle samo zwolenników co sceptyków. 
Jak  zauważa  Pollack,  jest  ona  niewiążącą  formą  koordynacji  polityk  (policy)  bazującą  na 
ustanowieniu wspólnych celów, wytycznych polityk i wzorców (benchmarks). Podkreśla też, 
że OMK nie zastępuje, ale uzupełnia metodę wspólnotową w obszarach, w których państwa 
członkowskie  były  niechętne  do  przyjęcia  przepisów.  Charakteryzujące  elementy  OMK  to 
zinstytucjonalizowana  kooperacja,  brak  hierarchiczności  i  nacisk  na  wymianę  informacji  i 
proces  uczenia  się  (Pollack  2005).  Otwarta  Metoda  Koordynacji  ciągle  budzi  wiele 
kontrowersji  w  debatach  akademickich.  Z  jednej  strony  wydaje  się  doskonałym  środkiem 
wdrażania  polityk  europejskich.  Daje  możliwość  elastycznego  działania,  nie  ingeruje  w 
drażliwą kwestię suwerenności państw, daje możliwość działania w obiecujących obszarach. 

26 

 

Golinowska wymienia ponadto wiele zalet OMK przy prowadzeniu szeroko pojętej polityki 
społecznej,  takie  jak  ograniczenie  kosztów  tej  metody,  rozwój  statystki  społecznej  i  badań 
społecznych, proces ciągłego uczenia się polityków i zaangażowanie urzędników dające nowe 
możliwości  rozwiązań  kwestii  społecznych.  (Golinowska  2002).Analizując  OMK  w 
kontekście  Strategii  lizbońskiej  możemy  zauważyć  wiele  niedociągnięć.  Głównym 
Założeniem SL  był wzrost gospodarczy  i przekształcenie Unii w  najbardziej konkurencyjną 
gospodarkę na świecie. Ciężko się nie zgodzić, że w tym obszarze OMK się nie sprawdziła. Z 
drugiej  strony  znalazła  doskonałe  zastosowanie  w  szeroko  pojętym  obszarze  wolności, 
bezpieczeństwa  i  sprawiedliwości  UE.  Świetnie  się  sprawdza  w  udoskonalaniu  polityki 
imigracyjnej, azylowej czy socjalnej, które opierają się na korzystaniu z tak zwanych dobrych 
praktyk.  Mocną  stroną  OMK  jest  wykształcenie  swoistego  rodzaju  procesu  dzielenia  się 
wspólnymi doświadczeniami i tworzenia wspólnego języka i wyznaczników analizy polityki 
publicznej.  Pollack  jednak  podkreśla,  że  w  momencie  negocjacji  na  temat  politycznie 
wrażliwych  kwestii  czy  szczegółowych  planów  narodowe  przedstawicielstwa  będą  raczej 
trzymały  się  swoich  sztywnych,  narodowych  pozycji  angażując  się  raczej  w  sam  proces 
negocjacji wykazując niewiele oznak możliwości zmiany podejścia do podstawowych kwestii 
zatrudnienia  i  innych  problemów  Podsumowując  OMK  miała  być  metodą  pomagającą  w 
szybkim  wdrażaniu  polityk  związanych  ze  strategią  Lizbońską,  czyli  przede  wszystkim 
wzrostem gospodarczym. Jednakże  jej główne wady  jak  brak twardych regulacji prawnych, 
brak  sankcji,  rozbieżności  w  unijnych  wytycznych  a  krajowymi  politykami  sprawiły,  że  w 
sferze  ekonomicznej  jest  to  narzędzie  niedoskonałe.  Niemniej  jednak  możemy  zauważyć 
pozytywny  wpływ  w  tych  dziedzinach  polityki  gdzie  soft  power  przynosi  więcej  korzyści. 
Myślę  tu  głównie  o  polityce  socjalnej,  imigracyjnej  i  szeroko  pojętym  obszarze  wolności  i 
bezpieczeństwa UE. Należy podkreślić, że wraz z tą metodą zaczęto korzystać z tak zwanych 
„dobrych  praktyk”.  Państwa  członkowskie  dzielą  się  swoimi  doświadczeniami  procesu 
integracji europejskiej. Dzięki temu członkowie mogą uczyć się na doświadczeniach innych i 
szybciej wdrażać prawo europejskie. 

 
 

42. ZABEZPIECZENIE SPOŁECZNE W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ 

ORAZ PROBLEMY ICH KOORDYNACJI 

Przepisy  UE  dotyczące  koordynacji  systemów  zabezpieczenia  społecznego  nie  zastępują 
krajowych  systemów  zabezpieczenia  społecznego  jednym  systemem  europejskim.  Z 
politycznego  punktu  widzenia  taka  harmonizacja  nie  jest  możliwa,  ponieważ  systemy 
zabezpieczenia  społecznego  państw  członkowskich  są  wynikiem  wieloletnich  tradycji 
zakorzenionych głęboko w kulturze narodowej oraz preferencji. 
celem  przepisów  UE  w  tej  dziedzinie  jest  więc  raczej  koordynacja  krajowych  systemów 
zabezpieczenia  społecznego,  a  nie  ich  harmonizacja.  Każde  państwo  członkowskie  ma 
swobodę decydowania o tym, kto ma być ubezpieczony na mocy jego ustawodawstwa, jakie 
świadczenia  są  przyznawane  i  na  jakich  warunkach,  jak  te  świadczenia  są  naliczane  i  jakie 
składki  należy  opłacać.  Przepisy  koordynujące  określają  wspólne  reguły  i  zasady,  których 
muszą przestrzegać wszystkie władze krajowe, instytucje zabezpieczenia społecznego, sądy i 
trybunały  przy  stosowaniu  przepisów  prawa  krajowego.  W  ten  sposób  gwarantuje  się,  że 
stosowanie  ustawodawstwa  różnych  krajów  nie  wywiera  negatywnego  wpływu  na  osoby 
korzystające  z  prawa  do  swobodnego  przepływu  i  pobytu  na  terytorium  państw 
członkowskich. 

27 

 

Innymi  słowy,  osoba  korzystająca  z  prawa  do  przemieszczania  się  na  obszarze  Europy  nie 
powinna znaleźć się w warunkach gorszych niż osoba, która zawsze mieszkała i pracowała w 
tym samym państwie członkowskim. Wymaga to rozwiązania następujących problemów: 
-  W  niektórych  państwach  członkowskich  dostęp  do  systemu  zabezpieczenia    społecznego 
zależy od posiadania  miejsca zamieszkania, podczas gdy w  innych ubezpieczeniu podlegają 
wyłącznie  osoby  wykonujące  działalność  zawodową  (oraz  członkowie  ich  rodzin).  Aby 
uniknąć sytuacji, w której pracownicy  migrujący są albo ubezpieczeni w więcej niż jednym 
państwie członkowskim, albo  nie są ubezpieczeni  w ogóle, przepisy koordynujące określają 
ustawodawstwo  krajowe  mające  zastosowanie  do  pracownika  migrującego  w  każdym 
szczególnym przypadku. 
-  Na  mocy  ustawodawstwa  krajowego  uprawnienia  do  świadczeń  zależą  niekiedy  od 
minimalnego  okresu  ubezpieczenia,  zatrudnienia  lub  zamieszkania  (zależnie  od  państwa 
członkowskiego i rodzaju świadczeń – 6 miesięcy, 1 rok, 5 lat, 10 lat, a nawet, w niektórych 
przypadkach, 15  lat). Przepisy koordynujące przewidują  „sumowanie okresów”, co oznacza, 
że okresy ubezpieczenia, zatrudnienia lub zamieszkania osiągnięte w ramach ustawodawstwa 
jednego  państwa  członkowskiego  są  w  razie  potrzeby  uwzględniane  przy  określaniu 
uprawnień do świadczeń w ramach ustawodawstwa innego państwa członkowskiego. 
Przepisy  UE  w  zakresie  koordynacji  systemów  zabezpieczenia  społecznego  mają 
zastosowanie do ustawodawstwa krajowego w następujących dziedzinach: 



   świadczenia z tytułu choroby 



   świadczenia z tytułu macierzyństwa i równoważne świadczenia dla ojca 



   wypadki przy pracy 



   choroby zawodowe 



   świadczenia z tytułu inwalidztwa 



   emerytury 



   renty rodzinne 



   świadczenia z tytułu śmierci 



   świadczenia dla bezrobotnych 



   świadczenia rodzinne 



   świadczenia przedemerytalne 

 

43. JAKIE SĄ WSPÓŁCZESNE PROBLEMY DEMOGRAFICZNE 



 

gdy  „młodych”  jest  za  dużo  w  społeczeństwie,  często  okazuje  się,  że  system  nie  jest 
przygotowany  do  zagospodarowania  ich  możliwości  i  sprostania  oczekiwaniom.  Wyż 
demograficzny  najpierw  stawia  na  nogi  instytucje  opiekuńczo-wychowawcze,  potem 
system edukacji i rynek pracy. Młodzi stanowiący roczniki demograficzne wyżu stają się 
„kłopotem” dla systemu, gdy ten nie wykazuje wystarczających zdolności absorpcyjnych. 



 

Niż demograficzny. Zbyt długo utrzymujące się niskie wskaźniki urodzeń sprawiają, że 
zagrożona jest odtwarzalność populacji, zanika wymiana pokoleniowa na rynku pracy a 
gospodarka  musi  posiłkować  się  importem  siły  roboczej.  W  konsekwencji  pojawia  się 
nowa  klasa  problemów  związanych  z  obecnością  imigrantów,  pogłębiającą  się 
hybrydyzacją kulturową społeczeństwa i nierównowagą pokoleń.  

28 

 



 

Społeczeństwa  starzejące  się,  sprawiają,  że  gospodarka  wytraca  dynamizm,  zanikają 
naturalne  mechanizmy presji  na  zmianę,  nieproporcjonalnie do dochodu wytworzonego 
rosną wydatki  na cele  socjalne (ubezpieczenia, emerytury, system opieki  nad  ludźmi w 
podeszłym wieku) 



   Rozmieszczenie  ludności  nie  jest  równomierne  –  30%  powierzchni  lądów  jest 

zamieszkiwanych  na  stałe.  W  związku  z  szybszym  przemieszczaniem  się  ludności 
wiejskiej  do  miast,  następują  zmiany  w  relacjach  miasto  –  wieś,  należy  się  liczyć  z 
dynamiczną urbanizacją i tworzeniem wielkich aglomeracji. 



 

Do  demograficznych  problemów  globalnych  należy  też  zjawisko migracji,  wędrówek  i 
uchodźstwa politycznego. Problemy demograficzne wiążą się z wyżywieniem ludzkości, 
nowym ładem gospodarczym, konfliktami politycznymi, przemieszczeniem się ludności 
biednej do zasobnych części świata, ekologicznymi problemami wywołanymi rozrostem 
ludności i miast. 



 

Demograficzne  problemy  globalne  próbują  rozwiązywać  organizacje  regionalne  i 
międzynarodowe  – ONZ, OECD, WHO.  Podejmowane  są  akcje  kontroli  i  regulacji 
urodzin,  które  napotykają  sprzeciwy  religijne;  tworzone  są  programy  pomocy,  których 
celem jest zagospodarowanie niezamieszkanych terenów, zapobieganie 

 

44. PROSZĘ PODAĆ PRZYCZYNY I SKUTKI NISKIEJ DZIETNOŚCI 

Przyczyny: 



  jedno dziecko wystarczy aby doświadczyć macierzyństwa/ojcostwa 



 

brak warunków finansowych tudzież mieszkaniowych 



 

konieczność kształcenia jako czynnik powodujący odwlekanie macierzyństwa 



  koncentracja na rozwoju osobistym 



  wzorowanie na modelu 2+1 – przyjęty w bogatych krajach zachodnich 



 

dostępność środków antykoncepcyjnych 



 

coraz większy wskaźnik bezpłodności 



  Trudność pogodzenia posiadania rodziny z obowiązkami w pracy. 



 

brak stałego partnera, 
 

Skutki : 



 

spadek liczby ludności 



   starzenie się społeczeństwa; konieczność utrzymywania coraz to większej liczby 

emerytów co w konsekwencji prowadzi do recesji gospodarczej (konieczność wysokich 
podatków na utrzymanie ludzi starych) 



  niekorzystna  zmiana  proporcji  między  osobami  w  wieku  produkcyjnym  a 

nieprodukcyjnym 



 

niskie wpływy do budŜetu versus wysokie wydatki na cele społeczne 



 

w  dalszej  perspektywie  spadek  liczby  osób  w  wieku  produkcyjnym  moŜe  grozić 
kryzysem gospodarki (zahamowanie tempa rozwoju) 



 

pojawiają się migranci 

 

 

 

29 

 

45. PROSZĘ WYJAŚNIĆ DEFINICJE: POLITYKA PRONATALISTYCZNA, 

POLITYKA ANTYNATALISTYCZNA, GERONTOFOBIA, AGEIZM 

Polityka  pronatalistyczna  -  polityka  ludnościowa,  mająca  na  celu  zwiększenie  liczby 
urodzeń. Polityka ta  wyraża  się  w  tworzeniu  przez  państwo  różnego  rodzaju  zachęt 
materialnych  i  moralnych  do  powiększania  liczby  dzieci  w rodzinach i  w  otaczaniu 
szczególną  opieką  rodzin  wielodzietnych.  Państwo  tworzy  pod  tym  kątem  instytucjonalno-
prawne, organizacyjne i fiskalne rozwiązania systemowe, zachęcające rodziców do posiadania 
więcej  niż  dwojga dzieci (np.  różnego typu  zasiłki;  ulgi  –  np.  na  bezpłatną edukację,  zakup 
przyborów  szkolnych;  wydłużanie  urlopu  macierzyńskiego  itp.).  Polityka  pronatalistyczna 
stosowana była m.in. we Francji i w Polsce po wielkich stratach ludnościowych poniesionych 
w  czasie  pierwszej  wojny  światowej.  Obecnie  prowadzą  ją  kraje  skandynawskie 
(Norwegia, Dania, Szwecja).  Polska  obecnie  znalazła  się  w  grupie  krajów  o  najniższych 
współczynnikach płodności kobiet. W obliczu narastania demograficznego kryzysu podjęcie 
polityki  pronatalistycznej  staje  się  jednym  z  najważniejszych  wyzwań  dla  polskiej  polityki 
społeczno-ekonomicznej. 
 
Polityka  antynatalistyczna  - 

 

polityka ludnościowa  nastawiona  na  ograniczanie  liczby 

urodzeń  i  zmniejszanie  tempa przyrostu  naturalnego.  Polityka  antynatalistyczna  uległa 
spopularyzowaniu  w  drugiej  połowie XX  wieku w krajach o  wysokim  tempie  przyrostu 
naturalnego w wyniku rozpowszechnianych opinii o możliwości przeludnienia naszego globu. 
Działania  z  zakresu  polityki  antynatalistycznej  prowadziły  kraje  o  największym  w 
świecie potencjale  demograficznym: Chiny  i Indie.  W  Chinach polityka  ta posługiwała  się 
także środkami administracyjnymi (m.in. ustalanie przez władze dopuszczalnej liczby dzieci 
w rodzinach, którym zapewniano zaopatrzenie w towary reglamentowane i dostęp do różnych 
świadczeń).  Obecnie  okazuje  się,  że  Chiny,  poprzez  stosowanie  polityki  antynatalistycznej, 
stoją  już  w  obliczu  zagrożeń  związanych  z  pogarszaniem struktury  wiekowej –  szybkim 
starzeniem się ludności. 
 
Gerontofobia – fobia lub lęk przed starością i osobami starszymi.  
 
Ageizm  –  dyskryminacja  ze  względu  na  wiek.  Najczęściej,  choć  nie  zawsze  dotyczy 
problemów rynku pracy (tak z  jej  znalezieniem  jak  i utrzymaniem).  Widoczny  jest także w 
lekceważącym  traktowaniu  osób  starszych  oraz  barku  oferty  rozrywkowej  i  rekreacyjnej. 
Wśród ofiar ateizmu znajdują się zazwyczaj kobiety po 35 roku życia oraz mężczyźni po 45.  

 

46. PROSZĘ WYJAŚNIĆ ZJAWISKO „BOMBY DEMOGRAFICZNEJ” 

 

Zjawisko  „bomby  demograficznej”  -  liczba  ludności  rośnie  szybciej  niż  możliwości 
zaspokojenia  jej  podstawowych  potrzeb  egzystencjalnych.  Szybki  wzrost  liczby  ludności 
pociąga  za  sobą  niedostateczną  produkcję  i  problemy  z  dystrybucją  żywności,  chroniczny 
głód i niedożywienie (ok. 70% ludności świata), rosnące bezrobocie, pogłębiający się konflikt 
między  Zachodem  a  krajami  biednymi,  ryzyko  katastrofy  ekologicznej  (wzrost 
zanieczyszczeń, coraz mniej wody zdatnej do picia). np. kraje Trzeciego Świata (Bangladesz, 
Brazylia, Meksyk, Indie, Rwanda, Jemen). 

 

30 

 

47. CO TO JEST WIEK PRODUKCYJNY 

Wiek  produkcyjny  -   wiek  zdolności  do  pracy;  w  Polsce  jako  granicę  wieku  zdolności  do 
pracy przyjęto: dla mężczyzn 18-64 lata, dla kobiet 18-59 lat.  
Pojęcie  "wieku  produkcyjnego"  jest  jednym  z  ważniejszych  w  badaniu  struktur  społeczno-
zawodowych,  które  to  prowadzone  są  na  pograniczu  ekonomii  (szczególnie  ekonomiki 
zatrudnienia)  i  demografii.  W  Polsce  w  opracowaniach  statystycznych  z  uwagi  na  wiek 
zdolności do pracy wyróżnia się trzy podstawowe grupy: 

 

ludność w wieku przedprodukcyjnym (0-17 lat), 

 

ludność w wieku produkcyjnym (18-59 dla kobiet oraz 18-64 dla mężczyzn), 

 

ludność  w  wieku  poprodukcyjnym  (60  i  więcej  dla  kobiet  oraz  65  lat  i  więcej  dla 
mężczyzn

). 

 

48. PROSZĘ OPISAĆ FORMY OPIEKI NAD OSOBAMI STARSZYMI 



  Opieka domowa 

a.  realizowana w ramach systemu opieki zdrowotnej przez: 

‒  pielęgniarkę środowiskowo-rodzinną pod nadzorem lekarza pierwszego 

kontaktu 

‒  pielęgniarkę domową (w oparciu o kontrakt na pielęgniarską opiekę 

długoterminową), 

‒  wielodyscyplinarny zespół opieki długoterminowej 

b.  w ramach pomocy społecznej przez: 

‒  opiekunkę środowiskową (usługi opiekuńcze gospodarcze i pielęgnacja 

podstawowa)  

‒  pielęgniarkę lub innego terapeutę (usługi opiekuńcze specjalistyczne) 
‒  na wniosek pracownika socjalnego 



  Opieka instytucjonalna 

a.  realizowana w ramach systemu opieki zdrowotnej w: 

‒  oddziale szpitalnym dla przewlekle chorych, 
‒  zakładzie opiekuńczo-leczniczym, 
‒  zakładzie pielęgnacyjno -opiekuńczym, 
‒  hospicjum; 

b.  w ramach pomocy społecznej w: 

‒  domu pomocy społecznej. 



 

Opieka półstacjonarna 
a.  realizowana w ramach systemu opieki zdrowotnej – w dziennym oddziale chorób 

psychicznych; 

b.  w ramach pomocy społecznej - dziennym domu pomocy społecznej 

 

 

 

31 

 

49. PROSZĘ WYJAŚNIĆ POJĘCIA: MIGRACJA, EMIGRACJA, IMIGRACJA, 

READMISJA 

Migracja  -  przemieszczanie  się  mieszkańców  kraju  lub  regionu.  Przyczyny  migracji  mogą 
mieć  charakter  ekonomiczny  (migracja  zarobkowa),  polityczny  (wojny,  wysiedlenia, 
prześladowania  polityczne).  Procesy  migracyjne,  jeśli  przybierają  masowy  charakter,  mogą 
być przyczyną problemów społeczno-politycznych i konfliktów, pojawiania się ksenofobii.

  

Emigracja  -

 

dobrowolne  opuszczenie  kraju  rodzimego,  także  nazwa  grupy  ludzi  – 

emigrantów;  forma migracji ludzi.  Zjawisko  związane  z  przyczynami  politycznymi  lub 
ekonomicznymi. Emigracja polityczna jest wynikiem ucisku politycznego w kraju rodzimym, 
niezgody na akceptację istniejącego reżimu politycznego lub niemożności pozostania w kraju 
ze  względu  na  opozycyjne  poglądy.  Emigracja  ekonomiczna  wiąże  się  z  poszukiwaniem 
pracy niezbędnej do przeżycia lub dążeniem do polepszenia warunków życiowych. Emigracja 
może  być  korzystna  dla  kraju  przyjmującego  lub  sprzeczna  z  narodowym  interesem. 
Emigranci  organizują  się  na  obczyźnie,  niekiedy  powołują  zalążki  instytucji  politycznych, 
mogą stanowić lobby na rzecz własnych interesów lub na rzecz ojczyzny, którą opuścili. 
Imigracja  -

   

przyjazd  do  obcego  kraju  w  celu  osiedlenia  się  tam  na  stałe.  Imigracja  jest 

wynikiem emigracji  i  razem  z  nią  tworzy  procesy migracji ludności  w  świecie.  Napływ 
imigrantów  może  być  przyczyną  problemów  gospodarczych,  społecznych  i  politycznych, 
dlatego  państwa  regulują  zasady  stałego  pobytu.  Ustawy  imigracyjne  mogą  różnicować 
przybyszów,  w  zależności  od  politycznych  czy  ekonomicznych  interesów  państwa 
przyjmującego,  wskazywać  na  preferowane  kraje,  zawody,  poziom  wykształcenia,  określać 
limity  pozytywnie  rozpatrzonych  wniosków  w  okresie  roku.  Podpisuje  się  też  umowy 
międzynarodowe, najczęściej bilateralne, regulujące status imigrantów w krajach osiedlenia, 
chroniące  ich  interesy.  Wiąże  się  to  z  kwestią  przyznawania obywatelstwa,  traktowania 
cudzoziemców, azylu i ekstradycji. 
Readmisja  -  odsyłanie  nielegalnych  imigrantów do  kraju,  z  którego  przybyli  na  terytorium 
danego  państwa  lub,  jeżeli  są  uchodźcami,  do  pierwszego  bezpiecznego  kraju,  na  którego 
terenie  pozostawali  po  ucieczce  z  kraju  rodzimego.  Zasady  postępowania  w  tej  sprawie 
regulują umowy międzynarodowe zawierane między państwami (tzw. umowy o readmisji). 

 

50. CYM ZAJMUJE SIĘ POLITYKA RODZINNA, JAKIE SĄ JEJ CELE 

Polityka rodzinna państwa-  działania rządu na rzecz dzieci i ich rodzin; zwłaszcza taka 

polityka, która ma na celu wywarcie wpływu na sytuację rodzin posiadających dzieci lub 

poszczególnych osób w ich rolach rodzinnych; R

odzina jest podstawową i najważniejszą 

instytucją społeczną i dlatego powinna być wspierana przez państwo; 

polityka rodzinna oznacza 

wielość polityk, a nie pojedynczy, jednolity akt prawny 

 

 

 

32 

 

51. CZYM JEST ZASIŁEK RODZINNY I JAKA JEST JEGO WYSOKOŚĆ 

Ma na celu częściowe pokrycie wydatków na utrzymanie dziecka 
Prawo do zasiłku rodzinnego i dodatków do tego zasiłku przysługuje: 

1)  rodzicom, jednemu z rodziców albo opiekunowi prawnemu dziecka; 
2)  opiekunowi faktycznemu dziecka; 
Ad. 1) i 2): Do ukończenia przez dziecko: 
  18 roku życia lub 
  nauki w szkole, jednak nie dłużej niż do ukończenia 21 roku życia, albo 
  24 roku życia, jeżeli kontynuuje naukę w szkole lub w szkole wyższej i legitymuje się 

orzeczeniem o umiarkowanym albo znacznym stopniu niepełnosprawności 

3)  osobie uczącej się - jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę albo dochód osoby 

uczącej się nie przekracza kwoty 552,30 zł (w przypadku dziecka niepełnosprawnego 
w rodzinie- 638,90 zł) 

Wysokość zasiłku rodzinnego wynosi miesięcznie (od listopada 2012): 

1)  77,00 zł na dziecko w wieku do ukończenia 5 roku życia; 
2)  106,00 zł na dziecko w wieku powyżej 5 roku życia do ukończenia 18 roku życia; 
3)  115,00 zł na dziecko w wieku powyżej 18 roku życia do ukończenia 24 roku życia 

 

52. CZYM JEST BECIKOWE I JAKA JEST JEGO WYSOKOŚĆ 

1. Z tytułu urodzenia się żywego dziecka przyznaje się jednorazową zapomogę w wysokości 
1.000 zł na jedno dziecko. 

2.  Wniosek  o  wypłatę  jednorazowej  zapomogi  składa  się  w  terminie  12  miesięcy  od  dnia 
narodzin  dziecka,  a  w  przypadku  gdy  wniosek  dotyczy  dziecka  objętego  opieką  prawną, 
opieką  faktyczną  albo  dziecka  przysposobionego  -  w  terminie  12  miesięcy  od  dnia  objęcia 
dziecka  opieką  albo  przysposobienia  nie  później  niż  do  ukończenia  przez  dziecko  18.  roku 
życia. Wniosek złożony po terminie organ właściwy pozostawia bez rozpoznania. 

3.   Jednorazowa zapomoga nie przysługuje,  jeżeli członkowi rodziny  przysługuje za granicą 
świadczenie  z  tytułu  urodzenia  dziecka,  chyba  że  przepisy  o  koordynacji  systemów 
zabezpieczenia społecznego  lub dwustronne umowy o zabezpieczeniu  społecznym  stanowią 
inaczej. 

4.   Zapomoga  przysługuje,  jeżeli  kobieta  pozostawała  pod  opieką  medyczną  nie  później  niż 
od  10 tygodnia  ciąży  do  porodu-  wymagane  zaświadczenie  lekarskie  lub  wystawione  przez 
położną (nie stosuje się do osób będących prawnymi lub faktycznymi opiekunami dziecka, a 
także do osób, które przysposobiły dziecko 

 

 

 

 

33 

 

53. PROSZĘ PODAĆ RÓŻNICĘ POMIĘDZY ŚWIADCZENIEM 

PIELĘGNACYJNYM A ZASIŁKIEM PIELĘGNACYJNYM 

1.  Zasiłek  pielęgnacyjny  (153,00  zł/  mies.)-  dla  częściowego  pokrycia  wydatków 

wynikających  z  konieczności  zapewnienia  opieki  i  pomocy  innej  osoby  w  związku  z 
niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Jego wysokość jest niezależna od dochodów. 
Otrzymanie zasiłku pielęgnacyjnego wyklucza pobieranie dodatku pielęgnacyjnego. Nie 
przysługuje osobie umieszczonej w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie.   

‒  niepełnosprawnemu dziecku; 
‒  osobie niepełnosprawnej w wieku powyżej 16 roku życia, jeżeli legitymuje się 

orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności; 

‒  osobie, która ukończyła 75 lat 

2.  Świadczenie  pielęgnacyjne  (520  zł/  mies.)  z  tytułu  rezygnacji  z  zatrudnienia  lub  innej 

pracy zarobkowej przez osobę zajmującą się niepełnosprawnym członkiem rodziny.  

Powyższe świadczenia są niezależne. 

 

54. DLACZEGO POLITYKA RODZINNA WE FRANCJI JEST JEDNĄ Z 

NAJBARDZIEJ SKUTECZNYCH NA ŚWIECIE 



  Ma pronatalistyczny charakter, 



 

Jest nastawiona na promowanie wielodzietności, 



 

Stawia nacisk na integrację społeczną, 



 

Ma charakter heterogeniczny (jest kształtowana przez wielu partnerów życia publicznego 
podczas corocznych debat, konsultacji społ.) 



 

Oferowany jest tam szeroki wachlarz świadczeń o charakterze uniwersalnym, 



 

Na politykę rodzinną przeznacza się ogromne nakłady, sięgające 3,7% PKB (dla 
porównania średnia dla krajów UE: 2,2%), 



  1 miejsce w rankingu International Living (2010) za najlepszą politykę rodzinną na 

świecie 



  nastawiona tak na wspieranie opieki sprawowanej wewnątrz rodziny jak i wspieranie 

rozwoju placówek opiekuńczych. 



 

rozwój rozwiązań ułatwiających godzenie obowiązków zawodowych z rodzinnymi 



 

wysokość świadczeń i ulg podatkowych; uwzględnienie w systemach specyfiki sytuacji 
rodzin (materialnej, wielodzietności, niepełności, niepełnosprawności) 



 

rozwój usług społecznych –opiekuńczo-edukacyjnych, pełniących funkcje prorozwojowe, 
egalitaryzujące, aktywizujące 
 

55. JAKIE SĄ PODSTAWOWE RÓŻNICE W POLITYCE RODZINNEJ FRANCJI, 

WIELKIEJ BRYTANII I POLSKI 



 

Francja: podatki jako narzędzie polityki rodzinnej 



 

Francja, UK: pomoc w łączeniu życia zawodowego z rodzinnym 



  Urlopy wychowawcze 



 

Wysokość świadczeń 

34 

 

56. CZYM JEST POLITYKA EDUKACYJNA, JAKIE SĄ JEJ FUNKCJE I CELE 

 

Polityka  oświatowa  jest  integralną  częścią  polityki  społecznej.  Obejmuje  ona  całokształt 
problemów  dotyczących  ustroju  szkolnictwa,  organizacji  procesu  nauczania,  metod 
kształcenia  i  wychowania.   Polityka  edukacyjna  –  zawiera  wizje,  misje  i  cele  kształcenia 
Rozpowszechnianie się szkolnictwa powszechnego oraz średniego miało odmienny charakter 
w różnych  państwach  świata. Najczęściej wiązało się to z wczesnej  selekcji  i różnicowania 
uczniów.  

Cele:  Polityka oświatowa ma za zadanie realizacje celów związanych z poprawą warunków 
bytu,  poziomu  życia  ludności,  usuwaniem  nierówności  społecznych  jak  i  podnoszeniem 
kultury życia. Można tu wymienić takie zagadnienia, jak: 

  organizowanie przedszkoli, 
  zapewnienie możliwości umieszczenia dzieci w domach dziecka oraz rodzinach 

zastępczych, 

 

rozbudowa specjalnych szkół zawodowych dla dzieci z niedorozwojem fizycznym i 
umysłowym, 

 

zapewnienie dożywiania w szkołach, 

 

zabezpieczenie środków finansowych na rozwój zajęć pozalekcyjnych (świetlicowych) 
dla uczniów, 

 

prowadzenie internatów i domów studenckich, 

  utworzenie funduszy stypendialnych, 
 

przywrócenie do szkól opieki medycznej, 

 

organizowanie dowożenia dzieci i młodzieży do szkół zbiorowych, 

  doradztwo wychowawcze, szkolne i zawodowe . 

Koszty i korzyści inwestycji w kapitał ludzki 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

35 

 

57. PROSZĘ SCHARAKTERYZOWAĆ STRUKTURĘ POLSKIEGO SYSTEMU 

EDUKACYJNEGO 

 

•  Oddzielnie funkcjonująca szkoła podstawowa i niska szkoła średnia (gimnazjum) 
•   Obowiązkowe co najmniej 9 lat nauki 
•   Możliwość pójścia do szkoły rok wcześniej 

 

POLSKI SYSTEM EDUKACJI 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Wydatki  publiczne  na  oświatę  i  wychowanie  (z  budżetu  pastwa  i  jednostek  samorządu 
terytorialnego) w 2011 r. wyniosły 58,3 mld z, co stanowiło 3,9% PKB. Część oświatowa 
subwencji  ogólnej,  przekazywanej  szkołom  za  pośrednictwem  jednostek  samorządu 
terytorialnego,  wyniosła  36,9  mld  z,  ponadto  oprócz  tej  subwencji  z  budżetu  pastwa 
przeznaczono  2,2  mld  zł  na  oświatę  i  wychowanie  oraz  edukacyjną  opiekę 
wychowawczą. 

 

 

 

Typ struktury 

Rodzaj szkoły 

Wiek rozpoczynania 

kształcenia 

6 

Podstawowa 

6-7 lat 

3 

Niższa szkoła średnia 

13 

3 

Wyższa szkoła średnia 

16 

3-6 

Uniwersytet, wyższa szkoła zawodowa 

19 

36 

 

58. CZYM JEST PROCES BOLOŃSKI, CZEGO DOTYCZY 

 

 

Deklaracja Bolońska z 19.06.1999r. 

 

Dokument zawierający zadania prowadzące do zbliżenia systemów szkolnictwa 
wyższego krajów europejskich 

 

Oecnie w procesie bierze udział 47 państw europejskich 

 

Głównym celem stworzenie do 2010r. Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego, 
który zakłada: 

‒  wprowadzenie systemu przejrzystych i porównywalnych  stopni poprzez wdrożenie 

Suplementu do Dyplomu,  

‒  przyjęcie systemu kształcenia opartego na dwóch/trzech poziomach kształcenia;  
‒  powszechne stosowanie systemu punktów kredytowych (tj. ECTS- European Credit 

Transfer System);  

‒  promocja mobilności studentów, nauczycieli akademickich, naukowców oraz 

personelu administracyjnego;  

‒  promocja współpracy europejskiej w zakresie zwiększenia poziomu jakości 

szkolnictwa wyższego;  

‒  promocja europejskiego wymiaru szkolnictwa wyższego, szczególnie w zakresie 

rozwoju zawodowego, mobilności oraz zintegrowanych programów nauczania, 
szkolenia i badań.  
 

59. PROSZĘ SCHARAKTERYZOWAĆ POLSKI SYSTEM EMERYTALNY 

Emerytura:  Świadczenie  pieniężne  mające  służyć  jako  zabezpieczenie  bytu  na  starość  dla 
osób,  które  ze  względu  na  wiek  nie  posiadają  już  zdolności  do  pracy  zarobkowej  (jako 
pracownicy,  przedsiębiorcy,  rolnicy  i  in.)  albo  utraciły  ją  w  znacznym  stopniu  oraz  nie 
dysponują  innymi  źródłami  dochodu  gwarantującymi  możliwość  utrzymania  się.  Na 
emerytury przekazywane jest 19,52% wynagrodzenia.  
 
I Filar – ZUS 



 

Obecnie z usług ZUS korzysta około 24 mln klientów 



 

Środki  Funduszu  Ubezpieczeń  Społecznych,  których  dysponentem  jest  ZUS,  stanowią 
blisko 50 proc. zasobów pieniężnych państwa 



 

Zakład nie prowadzi jednak własnej polityki finansowej i nie może samodzielnie ustalać 
np. wysokości składek lub świadczeń  



 

politykę w tym obszarze kształtuje Parlament w drodze ustaleń ustawowych. 



  12,22% wynagrodzenia 

 
II filar: OFE  



  Otwarte  fundusze  emerytalne  (OFE)  są  osobami  prawnymi,  których  wyłącznym 

przedmiotem  działalności  jest  gromadzenie  środków  pieniężnych  i  ich  lokowanie,  z 
przeznaczeniem  na  wypłatę  członkom  funduszu  po  osiągnięciu  przez  nich  wieku 
emerytalnego. 



 

Obowiązek członkostwa dotyczy urodzonych po 31.12.1968r. 



 

Składki do OFE:  

37 

 

     - za okres do 30.04.2011 to 7,3% 
     - od 1.05.2011 do 31.12.2012 to 2,3% 
     - od 1.01.2017 to 3,5% 
 
Zmiana  funduszu  emerytalnego  OFE  możliwa  jest  w  dowolnym  momencie  przez  cały 
rok. Jednak faktyczne przeniesienia klientów OFE (tzw. transfery) dokonywane są przez ZUS 
tylko cztery  razy  w  roku  i  zawsze  na  ostatni  dzień  roboczy  miesiąca:  lutego,  maja,  sierpnia 
lub listopada. 
Koszty zmiany OFE. 
160 PLN jeśli jesteśmy członkiem danego OFE krócej niż 12 miesięcy 
80 PLN jeśli jesteśmy członkami OFE dłużej niż rok, ale krócej niż 24 miesiące. 
Po dwóch latach OFE można zmienić bezpłatnie 

 

III filar systemu emerytalnego:  



  dobrowolna forma gromadzenia środków pieniężnych  



   uzupełnienie przyszłej emerytury 



   instytucje prywatne 



 

bez gwarancji państwa 



  PPE - Pracownicze Programy Emerytalne 

•  Są  formą  zorganizowanego,  grupowego,  systematycznego  gromadzenia  środków  na 

przyszłą emeryturę 

•  Tworzone są przez pracodawców dla zatrudnianych przez nich pracowników na okres 

nie krócej niż 3 miesiące 

•  Pracownik  zatrudniony  w  kilku  miejscach  pracy  może  przynależeć  do  kilku 

programów naraz  

•  Pracodawca  nie  ma  obowiązku  tworzyć  PPE,  a  pracownicy  nie  mają  obowiązku 

uczestnictwa w nim 



 

Wypłata następuje:  

•  Po osiągnięciu przez uczestnika 70 lat 
•  Na wniosek uczestnika po ukończeniu przez niego 60 lat, lub 55 lat 
•  Na wniosek osoby uprawnionej – po śmierci uczestnika 
•  Oszczędności mogą zostać wypłacone jednorazowo bądź w ratach, w gotówce lub 

przelewem 

 

 

60. JAKA JEST RÓŻNICA POMIĘDZY IKE A IKZE 

 

  IKE - Indywidualne Konta Emerytalne 



  Towarzystwa ubezpieczeniowe 



  Funduszy inwestycyjne 



  Domy maklerskie 



  Bank 

 

38 

 

 

 

IKE w BZ WBK Minimalna pierwsza wpłata do IKE wynosi 500 zł, a kolejne 100 zł 
IKE w PKO Wysokość minimalnej wpłaty do IKE wynosi 50 zł 
IKE w Millennium  Jednorazowa wpłata do IKE nie może być mniejsza niż 100 zł 
IKE w  PZU  Pierwsza wpłata na IKE nie może być niższa niż 100 zł, a każda kolejna 
niż 50 zł 
 

  IKZE - Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego 



  Jest podpisywana umowa, tak jak w IKE oraz z otwartym funduszem emerytalnym, 

pod warunkiem, że jesteś jego klientem w ramach II filaru 



  Kwestia podatkowa 



 

Limit wpłat  
 

61. JAKA JEST RÓŻNICA POMIĘDZY SYSTEMEM REPARTYCYJNYM A 

KAPITAŁOWYM 

System repartycyjny –osoby pracujące opłacają składki, które następnie są przeznaczane na 
finansowanie  bieżących  emerytur.  Jego  zasadniczą  wadą  jest  duża  wrażliwość  na  proces 
starzenia się społeczeństwa i bezrobocie: oba zjawiska prowadzą do większych obciążeń osób 
pracujących  (które  muszą  wówczas  płacić  wyższą  składkę).  Dodatkową  wadą  systemu 
repartycyjnego  jest  fakt  sporego  uzależnienia  od  nacisków  politycznych.  Do  zalet  systemu 
repartycyjnego można zaliczyć małą wrażliwość na kryzysy rynków finansowych i zjawisko 
inflacji. 
System  kapitałowy  -  każdy  pracownik  wpłaca  składki  na  własne  konto  w  funduszu 
emerytalnym, który później będzie wypłacał świadczenia (emeryturę). Największe zagrożenia 
dla  rozwiązania  kapitałowego  to  wysoka  inflacja  i  kryzysy,  obserwowane  na  rynkach 
finansowych. System ten jest za to odporny na takie zjawiska, jak starzenie się społeczeństwa 
czy bezrobocie. 

 

 

 

39 

 

62. CZYM JEST UBEZPIECZENIE RENTOWE 

Ubezpieczenie  rentowe  -  gwarantuje  świadczenia  pieniężne,  w  przypadku  utraty 
dochodów  pieniężnych  związanej  z  wystąpieniem  ryzyka  inwalidztwa  (niezdolność  do 
pracy lub śmierć żywiciela). W takiej sytuacji osoby opłacające składki na ubezpieczenie 
rentowe  otrzymują  rentę,  która  zastępuje  im  utracone  wynagrodzenie  lub  dochód  a  w 
przypadku śmierci ubezpieczonego żywiciela wypłacane są renty rodzinne. 
Składka na ubezpieczenie rentowe. 
Składka  na  ubezpieczenie  rentowe  wynosi  6  proc.  podstawy  wymiaru  składki.  Składka 
opłacana jest w części przez pracodawcę (4,5 proc. podstawy wymiaru), a w części przez 
pracownika  (1,5  proc.  podstawy  wymiaru). Na  ubezpieczenie  rentowe  składka  naliczana 
jest od podstawy wynoszącej maksymalnie 30 - krotność przeciętnego wynagrodzenia. W 
momencie  gdy  wynagrodzenie  osoby  ubezpieczonej  z  tytułu  niezdolności  do  pracy 
przekroczy  w  danym  roku  kalendarzowym  wysokość  trzydziestokrotności  przeciętnego 
wynagrodzenia,  w  kolejnych  miesiącach  tego  roku  nie  pobiera  się  składki  z  tytułu 
ubezpieczenia. 
Renta  z  tytułu  niezdolności  do  pracy  przysługuje  osobie,  która  spełnia  łącznie 
następujące warunki:  
- jest niezdolna do pracy 
- ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy 

 

63. JAKA JEST RÓŻNICA POMIĘDZY FUNDUSZEM CHOROBOWYM A 

FUNDUSZEM WYPADKOWYM 

FUS - Fundusz Ubezpieczeń Społęcznych  
 
Fundusz chorobowy – w ramach FUS 

 



 

Składki wpłacane na fundusz chorobowy przeznaczane są na finansowanie wypłat: 

1.  Zasiłków chorobowych – z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej chorobą. 
2.  Świadczeń rehabilitacyjnych – dla osób, które po wyczerpaniu zasiłku chorobowego 

są nadal niezdolne do pracy, a dalsze leczenie i rehabilitacja lecznicza rokują 
odzyskanie zdolności do pracy. 

3.  Zasiłków wyrównawczych dla osób będących pracownikami, których wynagrodzenie 

uległo obniżeniu w skutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. 

4.  Zasiłków macierzyńskich – z tytułu urodzenia dziecka lub przyjęciu go na 

wychowanie. 

5.  Zasiłków opiekuńczych – w razie konieczności sprawowania opieki nad dzieckiem lub 

innym członkiem rodziny 

 

Fundusz wypadkowy – w ramach FUS 



 

Składki wpłacane na fundusz wypadkowy przeznaczane są na finansowanie wypłat: 

1.  Zasiłków chorobowych – dla ubezpieczonych, których niezdolność do pracy została 

spowodowana wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową. 

2.  Świadczeń rehabilitacyjnych – dla ubezpieczonych, którzy po wyczerpaniu okresu 

wypłaty zasiłku chorobowego byli niezdolni do pracy, a dalsze leczenie lub 
rehabilitacja rokują odzyskanie zdolności do pracy. 

3.  Zasiłków wyrównawczych - dla ubezpieczonych będących pracownikami, których 

wynagrodzenie uległo obniżeniu w skutek, stałego lub długotrwałego uszczerbku na 
zdrowiu 

40 

 

64. PROSZĘ PODAĆ WYSOKOŚĆ NASTĘPUJĄCYCH SKŁADEK I ŹRÓDŁO 

ICH FINANSOWANIA: SKŁADKA ZDROWOTNA, SKŁADKA 

EMERYTALNA, FUNDUSZ PRACY 

 

 

 

 

 

41 

 

65. CZYM JEST FUNDUSZ REZERWY DEMOGRAFICZNEJ 

Fundusz  Rezerwy  Demograficznej (FRD)  –  fundusz,  w  którym  mają  być  gromadzone 
środki na wypłatę świadczeń emerytalnych w czasie niekorzystnych zmian na rynku pracy po 
roku 2020. 
FRD  utworzony  został  w  2002  r.  w  wyniku  reformy  emerytalnej.  Po  roku  2020  w  wyniku 
kompensacji  wyżu  demograficznego  liczba  osób  pobierających  emerytury  może  wzrosnąć 
nawet  o  60 %.  W  tym  czasie  środki  zgromadzone  w  Funduszu  Rezerwy  Demograficznej 
powinny  wspomagać  system  emerytalny  poprzez  uzupełnianie  niedoborów  w FUS.  Według 
założeń  reformy  emerytalnej,  fundusz  miał  być  zasilany  środkami  z  prywatyzacji  spółek 
państwowych.

 

Fundusz Rezerwy Demograficznej tworzy się dla ubezpieczeń emerytalnych ze 

środków  pozostających  31 grudnia  każdego  roku  na  rachunku  funduszu  emerytalnego  w 
Funduszu  Ubezpieczeń  Społecznych  (FUS).  Środki  te  pomniejszone  zostają  o  kwotę 
niezbędną na zapewnienie wypłat świadczeń przypadających na pierwszy miesiąc kolejnego 
roku. 

 

66. CO TO JEST PREWENCJA RENTOWA 

Prewencja  rentowa  -  działanie prowadzone przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych mające 
na  celu  leczenie  ludzi  pobierających  od  dłuższego  czasu  (min.  30  dni) zasiłek  dla 
bezrobotnych i  mających  realną  szansę  na  odzyskanie  zdolności  do  pracy.  Najczęściej  są  to 
ludzie cierpiący na choroby układu krążenia lub schorzenia układu ruchu. ZUS ma za zadanie 
wspierać ubezpieczonych, aby zminimalizować wydatki na świadczenia z tytułu niezdolności 
do  pracy.  W  tym  orzeka,  a  następnie  kieruje  na rehabilitację leczniczą  i  pokrywa  część 
kosztów  tej  rehabilitacji.  Zadaniem Zakładu  Ubezpieczeń  Społecznych jest  również 
przeprowadzanie  badań  na temat przyczyn inwalidztwa (wynikłego z tytułu wypadków przy 
pracy  lub  chorób  zawodowych)  oraz  finansowe  wspieranie  badań  naukowych  dotyczących 
tych kwestii. 

 

67. KIEDY I W JAKIM CELU POWSTAŁ OFE 

OFE - Oznacza otwarty fundusz emerytalny, który został utworzony i jest zarządzany przez 
powszechne  towarzystwo.  Przedmiotem  działalności  funduszu  jest  gromadzenie  środków 
pieniężnych i ich lokowanie, z przeznaczeniem na wypłatę członkom funduszu po osiągnięciu 
przez  nich  wieku  emerytalnego.  Czas  trwania  funduszu  jest  nieograniczony.  Organem 
funduszu jest towarzystwo emerytalne utworzone zgodnie z przepisami ustawy. 
Otwarte fundusze emerytalne powstały w ramach reformy systemu emerytalnego w 1999 roku 
i pozwalają na gromadzenie środków pieniężnych na emeryturę w tzw. II filarze. 

-  w celu gromadzenia realnego kapitału na przyszłą emeryturę 
-  składki wpłacane do podsystemu trafią specjalnie do utworzonych w tym celu OFE 
-  fundusze emerytalne podejmują decyzję, gdzie najlepiej ulokować składki, aby 

przyniosły jak najlepszy zysk 

-  bezpieczeństwo lokat 

 

 

 

42 

 

68. CZYM SĄ ZASIŁKI CHOROBOWE I KOMU PRZYSŁUGUJĄ 

Zasiłki  chorobowe  -  Osoba  ubezpieczona,  która  jest  niezdolna  do  pracy  z  powodu 
choroby,  ma  prawo  do  otrzymywania  zasiłku  chorobowego.  Zasiłek  ten  przysługuje 
niezależnie  od  długości  trwania  niezdolności,  jednak  niezdolność  ta  powstała  w  czasie 
trwania  ubezpieczenia  chorobowego.  Powstanie  takiej  niezdolności  wiąże  się  z 
zaprzestaniem  otrzymywania wynagrodzenia.  Rolą  zasiłku  chorobowego  jest  zastąpienie 
tych  nieosiągalnych  z  powodu  choroby  zarobków.  Zasiłek  chorobowy  przysługuje  za 
każdy  dzień  orzeczonej  niezdolności  do  pracy  z  powodu  choroby,  nie  wyłączając  dni 
wolnych od pracy. Przysługuje  jednak przez okres  nie dłuższy  niż 6  miesięcy (180 dni). 
Jeśli  niezdolność spowodowana  jest gruźlica to zasiłek ten  może  być wypłacany przez 9 
miesięcy (270 dni). Okres wypłaty zasiłku może zostać przedłużony jeżeli dalsze leczenie 
lub rehabilitacja wskazują na możliwość odzyskania zdolności do pracy. Wysokość zasiłku 
chorobowego  wynosi  80%  wynagrodzenia  lub  przychodu  stanowiącego  podstawę  jego 
wymiaru.  Zasiłek  chorobowy  za  okres  pobytu  w  szpitalu  przysługuje  w  wysokości  70% 
podstawy  wymiaru.  Jeżeli  przyczyną  niezdolności  do  pracy  jest  wypadek  przy  pracy,  w 
drodze do pracy  lub z pracy albo  choroba zawodowa lub też przypada  na okres ciąży,  a 
także, jeżeli  niezdolność do pracy powstała wskutek poddania  się  niezbędnym  badaniom 
lekarskim  przewidzianym  dla  kandydatów  na  dawców  komórek, tkanek  i  narządów  albo 
zabiegowi  pobrania  komórek,  tkanek  i  narządów  -  zasiłek  chorobowy  przysługuje  w 
wysokości 100% podstawy wymiaru (także za okres pobytu w szpitalu). 
 

69. CO TO JEST ZASIŁEK WYRÓWNAWCZY 

Zasiłek  wyrównawczy  -  przysługuje  przez  okres  rehabilitacji  i  adaptacji  zawodowej,  nie 
dłużej jednak niż przez 24 miesiące. Zasiłek nie przysługuje osobie uprawnionej do emerytury 
lub  renty  z  tytułu  niezdolności  do  pracy.  Jeżeli konieczność  poddania  się  rehabilitacji 
zawodowej spowodowana  została  wypadkiem  przy  pracy  lub  chorobą  zawodową, 
pracownikowi  przysługuje  zasiłek  wyrównawczy  z  ubezpieczenia  wypadkowego,  w 
pozostałych przypadkach przysługuje zasiłek wyrównawczy z ubezpieczenia chorobowego.  
Zasiłek wyrównawczy z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługuje w przypadku, gdy: 



 

doszło  do  naruszenia  przez  ubezpieczonego  przepisów  dotyczących  ochrony  życia  i 
zdrowia, wypadek spowodował umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, 



  ubezpieczony  był  nietrzeźwy  albo  pod  wpływem  środków  odurzających  lub  substancji 

psychotropowych, 



 

odmówił bez uzasadnionej przyczyny poddania się badaniu w celu ustalenia zawartości w 
organizmie  alkoholu,  środków  odurzających  lub  substancji  psychotropowych  albo 
uniemożliwił przeprowadzenie takiego badania, 



 

Zasiłek wyrównawczy to różnica między przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniem za 
12  miesięcy  kalendarzowych  poprzedzających  rehabilitację  a  wynagrodzeniem 
miesięcznym  osiąganym  podczas  pracy  z  obniżonym  wynagrodzeniem.  O potrzebie 
rehabilitacji  zawodowej orzeka  lekarz  wojewódzkiego  ośrodka  medycyny  pracy  albo 
lekarz orzecznik ZUS. 

 
 

 

43 

 

70. NA CZYM POLEGAŁ TZW. „PROGRAM CZTERECH REFORM 

ZDROWOTNYCH” RZĄDU JERZEGO BUZKA 

Program  Czterech  Reform  powstał  dzięki  Jerzemu  Buzkowi,  który  go  opracował  i 
wprowadził.  Składa  się  on  z  reformy  oświatowej,  reformy  emerytalnej,  reformy 
administracyjnej  i  reformy  zdrowotnej.  Program  został  wprowadzony  w  1999r.  Reforma 
emerytalna  wprowadziła  system  trzech  filarów  w  celu  uzupełnienia  aktualnej  metody 
finansowania  rent  i  emerytur.  Składki  wchodzące  w  ZUS  przez  osoby  pracujące  stanowi 
pierwszy  filar.  Wysokość tej emerytury  jest zależna od wieku emerytalnego oraz  lat okresu 
pracy.  Obejmuje  to  wszystkie  osoby,  które  z  dniem  wejścia  reformy  w  życie  nie  miały 
ukończonego pierwszego roku życia. Składka wynosi 80% wysokości wcześniejszej  składki 
co  stanowi  36%  zarobków  zainteresowanych.  Drugi  filar  dotyczy  tworzonych  przez 
Powszechne  Towarzystwa  Emerytalne  OFE,  czyli  Otwartych  Funduszy  Emerytalnych. 
Składka  która  jest  gromadzona  na  indywidualnym  koncie  emerytalnym  jest  inwestycją  w 
rynek  finansowy.  Wynosi  ona  20%  składki,  która  nie  jest  wpłacana  do  pierwszego  filaru. 
Trzeci  filar  natomiast  jest  dla  osób,  które  chcą  się  jeszcze  dodatkowo  zabezpieczyć.  Są  to 
towarzystwa ubezpieczeniowe oraz pracownicze programy emerytalne. 

71. JAKA JEST RÓŻNICA POMIĘDZY MEDICARE, MEDICAID 

Oba  programy  zostały  ustanowione  przez  rząd  USA  w  1965  r.  i  mają  na  celu  pomoc  w 
pokryciu kosztów opieki zdrowotnej. Mimo podobnych nazw, znacznie się różnią. Różnice te 
dotyczą: 
Medicare  –  program  ubezpieczeń  społecznych,  administrowany  przez  rząd  Stanów 
Zjednoczonych, zapewniający ubezpieczenie zdrowotne dla osób, które są w wieku 65 lat lub 
więcej,  które  są  poniżej  65  lat  ale  są  fizycznie  niepełnosprawne,  które  mają  wrodzoną 
niepełnosprawność fizyczną, lub dla tych, którzy spełniają innych specjalne kryteria. 
Medicaid    (USA)-    program  ochrony  zdrowia  przeznaczony  dla  osób  i  rodzin  o  niskich 
dochodach  i  zasobach.  Jest  to  program  zależny  od  dochodów.  Jest  finansowany  wspólnie 
przez  władze  stanowe  i  federalne,  a  zarządzają  nim  poszczególne  stany.  Programem  tym 
objęci są amerykańscy obywatele lub stali rezydenci, w tym dorośli o niskich dochodach, ich 
dzieci oraz ludzie niepełnosprawni.  
 
Zestawienie różnic między programami:  

 
Kryterium 

Medicare 

Medicaid 

Beneficjenci 

Starsze  osoby  (powyżej  65  r.ż.) 
lub 

poniżej 

65r.ż, 

ale 

niepełnosprawne- 

w 

celu 

zapewnienia 

im 

długotrwałej 

opieki zdrowotnej 

Osoby i rodziny ubogie 

Występowanie  kryterium 
majątkowego/ 
dochodowego 

Brak 

Występuje (różne w zależności od stanu) 

Dostępność/ 
powszechność 

Dla 

wszystkich 

osób 

(w 

odpowiednim wieku) 

Największy  nacisk  położony  jest  na 
pomoc 

konkretnym 

grupom, 

np. 

kobietom w ciąży 

44 

 

Podmiot zarządzający 

Władze federalne 

Władze stanowe 

Zróżnicowanie 

w 

zależności od stanu 

Brak 

Duże 

Źródło finansowania 

Rząd federalny 

50%  rząd  federalny  i  50%  władze 
stanowe 

Zakres 

Podzielony  na  części  A  (opieka 
szpitalna), 

B 

(ubezpieczenie 

medyczne) i D (leki na receptę)  

Szerszy  zakres  niż  Medicare-  obejmuje 
m.in. 

usługi 

laboratoryjne, 

opiekę 

dentystyczną (w tym chirurgiczną), usługi 
pielęgniarskie 

 

 

72. PROSZĘ PODAĆ DEFINICJĘ PATOLOGII SPOŁECZNEJ, RODZAJE I 

PRZYCZYNY 

 

•  Patologia jako „nauka o cierpieniu” 
•  Występowanie zjawiska w większej zbiorowości  
•  Brak społecznej akceptacji dla takich zachowań  
•  Konieczność wykorzystania siły całej społeczności, aby z problemem sobie poradzić  
•  Słowo pochodzące ze starożytnej Grecji: Pathos (choroba) i logos (nauka) 
•  Słowo zaadoptowane do większości języków świata 
•  Podobieństwo znaczeniowe słów „dewiacja” i „patologia”, szczególnie w kontekście 

społecznym 

Definicje  

Adam Podgórecki:  

Patologia społeczna to rodzaj zachowania, ten typ instytucji, ten typ funkcjonowania jakiegoś 
systemu  społecznego  czy  ten  rodzaj  struktury,  który  pozostaje  w  zasadniczej,  niedającej  się 
pogodzić  sprzeczności  ze  światopoglądowymi  wartościami,  które  w  danej  społeczności  są 
akceptowane. 

Jan Malec:  

Patologią  społeczną  jest  ogół  przypadków  śmierci,  obniżenia  poziomu  moralnego, 
pogorszenia  samopoczucia  i  strat  materialnych  spowodowanych  naruszeniem  reguł 
prakseologicznych, moralnych i prawnych oraz postępowaniem autodestruktywnym

 

Rodzaje patologii społecznych  



 

Uzależnienia: alkoholizm, narkomania, hazard  



 przemoc; Agresja wśród dzieci i młodzieży  



 

przestępczość 



 

Dewiacja samotnicza: samobójstwo  



 

Patologie seksualne: prostytucja, pedofilia, dziecięca pornografia, kazirodztwo  



 Nietypowe zachowania seksualne: homoseksualizm (?)  



 

Handel ludźmi  



 Akty terrorystyczne  



 Patologia instytucji: korupcja  



 

Wykluczenie społeczne: mobbing, bezdomność, dzieci ulicy  

Przyczyny:  

45 

 

73. CZYM SĄ DEWIACJE I JAKIE SĄ TYPY DEWIACJI 

Dewiacje  - 

 

forma  jednostkowego  lub  grupowego  zachowania,  które  przez  większość 

członków  danej  grupy  społecznej  jest  postrzegane  i  definiowane  jako  odstępstwo  od 
akceptowanych  norm,  wzorów  i  oczekiwań,  a  jednocześnie  nie  jest  w  ramach  danej 
zbiorowości  tolerowane.  Dewiacja  jest  w  wielu  przypadkach  zjawiskiem  kulturowo 
zrelatywizowanym, co przejawia się w tym, iż to, co w jednej kulturze traktowane jest jako 
zachowanie dewiacyjne (np. prostytucja, homoseksualizm), w innej uznawane być może za 
nie  przekraczające  obowiązujących  standardów  obyczajowych.  Do  podstawowych 
sposobów  objaśniania  przyczyn  kształtowania  się  zachowań  dewiacyjnych  zalicza  się: 
teorie  biologiczne  (odwołujące  się  np.  do  zaburzeń  chromosomalnych),  teorie 
psychologiczne (powołujące się np. na socjopatyczne zaburzenia osobowości) oraz teorie 
socjologiczne  (np.  teoria  naznaczania  społecznego,  traktująca  dewiacje  jako  skutek 
przypisania jednostce przez otoczenie społeczne etykietki dewianta). 
Typy dewiacji:  



  Dewiacje negatywne  



  Dewiacje pozytywne  

Typy dewiacji według M. Mankoff’a: 



 

Dewiacja osiągnięta – złodziej, zabójcy, prostytutki, narkomani, członkowie sekt 
religijnych 



  Dewiacja przypisana – osoby chore, kalekie. 

74. JAKA JEST RÓŻNICA POMIĘDZY DEWIACJĄ NEGATYWNĄ A DEWIACJĄ 

POZYTYWNĄ 

Dewiacje  negatywne  –  takie  zachowanie,  które  w  poszczególnych  grupach,  środowiskach 
czy społeczeństwach traktowane są jako złe, czyli nie aprobowane. 
Dewiacje  pozytywne  –    wykraczają  poza  górną  granicę  oczekiwań  społecznych,  to  m.in. 
honorowy dawca krwi, osoba ratująca życie z narażeniem własnego, itd.; można przekraczać 
normy  w  sensie  pozytywnym,  swoim  zachowaniem  podwyższać  standardy  przyjęte  w 
społeczeństwie. Na ogół bywa tak, że nie mówi się o dewiacji pozytywnej, koncentrując się 
na dewiacji negatywnej.  mają nie egoistyczną motywację (nie ze względu na własny interes, 
dobro);; skutkiem tych zachowań jest pozytywna dezorganizacja społeczna. 

 

75. Dewiacja a demoralizacja – różnice i miejsce w polityce społecznej 

76. PROSZĘ PODAĆ PRZYKŁADY ZACHOWAŃ PATOLOGICZNYCH ORAZ 

ZAGROŻEŃ Z NIMI ZWIĄZANYCH 



  alkoholizm  –  wzrost  liczby  osób  nadużywających  oraz  uzależnionych  od  %,  w  tym  coraz 

więcej ludzi młodych 



  narkomania  –  wzrost  asortymentu  oferty  narkotykowej  co  w  skutkach  prowadzi  do  wzrostu 

uzależnionych 



  zaburzenia  w  relacjach  międzyludzkich  –  brak  życzliwości,  tolerancji,  obojętność, 

nieuszanowanie ładu i porządku publicznego 



 

przestępczość  –  wzrost  czynów  zabronionych,  przeciwko  mieniu,  życiu,  zdrowiu,  poczucie 
braku bezpieczeństwa wśród społeczeństwa 

46 

 



  patologia funkcjonowania instytucji – naruszenie przepisów praworządności sprawiedliwości, 

w konsekwencji brak zaufania do podmiotów 



  patologie pracy – wysokie bezrobocie 



 

patologia warunków życia ludności – coraz większy zasięg niedostatku i biedy 



 

patologia środowiska – zanieczyszczenia i degradacja środowiska naturalnego 



  przemoc domowa 

 

77. CZYM JEST SPOŁECZNA I INDYWIDUALNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ 

Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw (ang. Corporate Social Responsibility – CSR) 
to  dobrowolne,  wykraczające  poza  minimalne  wymogi  prawne,  uwzględnianie  przez 
przedsiębiorstwa problematyki społecznej i środowiskowej w swojej działalności komercyjnej 
i  stosunkach  z  zainteresowanymi  stronami.  Podstawowym  założeniem  CSR  jest 
odpowiedzialne  i  etyczne  postępowanie  biznesu  względem  grup  społecznych,  na  które 
oddziałuje z możliwie największym poszanowaniem środowiska przyrodniczego. 
Indywidualna odpowiedzialność - Zasada odpowiedzialności indywidualnej polega na tym, 
że  sprawca  odpowiada  tylko  za własne  czyny.  Jeżeli  w  popełnieniu  przestępstwa 
brało udział kilka osób, to każda z tych osób ponosi odpowiedzialność tylko za własne czyny. 
Osoby takiej  nie  mogą obciążać  zachowania pozostałych osób. (nie do końca  jestem pewna 
czy to chodzi o taką odpowiedzialność, nie znalazłam niestety innej definicji) 

 

78. PATOLOGIE SPOŁECZNE A WYKLUCZENIE SPOŁECZNE 

Patologie  społeczne  -  to  zachowania,  które  zakłócają  równowagę  społeczną.  Patologia  to 
nieprzestrzeganie  ogólnie  przyjętych  norm  i  wartości.  Dotyczy  ona  jednostek  lub  grup 
społecznych. Czynniki wywołujące zachowania patologiczne są różnorodne. Niektóre z nich 
to np. mikro uszkodzenia mózgu podczas porodu, a następnie braki w wychowaniu jednostek, 
czy  wpływ  środowiska  i  jego  oddziaływanie  na  jednostkę.  Do  najbardziej  powszechnych 
zjawisk  patologicznych  w  Polsce  należą:  alkoholizm,  narkomania,  przestępczość.  Inne 
zjawiska patologiczne to dewiacje seksualne, samobójstwa, czy prostytucja. 
Wykluczenie  społeczne  -  określa  sytuację  w  której  dana  jednostka  będąca 
członkiem społeczeństwa nie  może  normalnie  uczestniczyć  w  działaniach obywateli tego 
społeczeństwa,  przy  czym  ograniczenie  to  nie  wynika  z  jej  wewnętrznych  przekonań,  ale 
znajduję  się  poza  kontrolą  wykluczonej  jednostki.  Wykluczenie  społeczne  jest  zjawiskiem 
wielowymiarowym  i  w  praktyce  oznacza  niemożność  uczestnictwa  w  życiu  gospodarczym, 
politycznym  jak  i  kulturowym,  w  wyniku  braku  dostępu  do  zasobów,  dóbr  i  instytucji, 
ograniczenia praw społecznych oraz deprywacji potrzeb. 
Grupy  narażone  na  wykluczenie:  osoby  niepełnosprawne,  chore  psychiczne,  bezrobotni, 
uzależnieni. 

 

 

 

47 

 

79. CZYM JEST MOBBING, JAKIE SĄ RODZAJE MOBBINGU, PRZYCZYNY 

MOBBINGU, JAKIE SĄ TAKTYKI MOBBINGU I SKUTKI SPOŁECZNE 

Mobbing jest  to  rodzaj  przemocy  psychicznej,  stosowanej  przez  jedną  lub  kilka  osób 
przeciwko  przeważnie  jednej,  rzadziej  przeciwko  grupie  osób. Najogólniej  mobbing  można 
określić  jako  długotrwałe  nękanie,  dokuczanie,  poniżanie,  prześladowanie,  straszenie 
wybranej osoby (osób) przez przełożonych lub współpracowników. 



 

pojęcia  „mobbing”  (w  odniesieniu  do  środowiska  pracy)  użył  i  zdefiniował  po  raz 
pierwszy H. Leymann  



 

Wcześniej -K. Lorenz -oznaczenie zachowania zwierząt, polegającego na gromadnym 
nękaniu jednego dużego zwierzęcia przez inne, mniejsze, ale działające w grupie. 



 

Według  art.  94 §  2. Kodeksu  pracy  „mobbing”  oznacza  działania  lub  zachowania 
dotyczące  pracownika  lub  skierowane  przeciwko  pracownikowi,  polegające  na 
uporczywym  i  długotrwałym  nękaniu  lub  zastraszaniu  pracownika,  wywołujące  u  niego 
zaniżoną ocenę przydatności  zawodowej, powodujące lub  mające na celu  poniżenie lub 
ośmieszenie 

pracownika, 

izolowanie 

go 

lub 

wyeliminowanie 

z 

zespołu 

współpracowników. Istotnym jest fakt, iż osobą dopuszczającą się mobbingu nie musi być 
pracodawca, lecz może to być przełożony lub współpracownik 

„Mobbowanie” wywiera  niszczący  wpływ  na kontakty  zawodowe ofiary oraz  jej pozycję w 
środowisku  pracy.  Stopniowe  psucie  jej  dobrego  imienia  zaburza  jej  relacje  nie  tylko  w 
miejscu pracy, ale także poza nim. 
Kryteria umozliwiajace identyfikację mobbingu: 

•  ma charakter ciągły (pojawia się przynajmniej raz na tydzień), 
•  trwa przez dłuższy okres czasu (co najmniej przez okres pół roku), 
•  ofiara i sprawca mobbingu pozostają na nierównorzędnych pozycjach w stosunku do 

siebie, mobber w wielu przypadkach ma wyraźną przewagę nad swoją ofiarą; najczęściej 
są to relacje zależności w hierarchii służbowej, 

•  ma charakter często, choć nie zawsze, celowych niszczycielskich 
•  często zdarza się, że podłożem mobbingu jest możliwość uzyskania przez mobbera 

określonych korzyści (np. finansowych, poprzez wyeliminowanie konkurencji i awans), 
ale niejednokrotnie zachowania osoby stosującej mobbing wydają się być pozbawione 
racjonalnego uzasadnienia, a ich rzeczywistym źródłem są specyficzne cechy charakteru 
mobbera, 

•  ofiara mobbingu w wielu przypadkach nie jest w stanie określić racjonalnych powodów 

prześladowań, 

•  pracownicy często są biernymi świadkami, obserwatorami aktów przemocy psychicznej; 

brak reakcji z ich strony powoduje, że mobbing może trwać bardzo długo, powodując 
negatywne skutki nie tylko dla danej osoby, ale też dla całego zakładu pracy, wskutek 
złej atmosfery oraz niskiej wydajności pracowników 

Przykłady: 

•  Polecenie zostania w pracy po godzinach, bez dodatkowego wynagradzania 
•  Molestowanie seksualne 
•  Poniżanie 

48 

 

•  Dyskryminacja 
•  Zlecanie ilości zadań niemożliwej do wykonania 

Rodzaje: 

•  „poziomy”- gdy pracownik „mobbuje” innego pracownika 
•  „pionowy”-  gdy podwładny staje przeciw przełożonemu 
•  „pochyły”- gdy przełożony występuje przeciwko podwładnemu 

Wystepowanie mobingu: 

•  w  instytucjach  państwowych,  urzędach,  firmach  o  ograniczonych  budżetach,  w 

których  niewielkie  są  pespektywy  awansu,  za  to niekorzystny  „klimat”  pracy  wciąż 
zwiększający ludzkie frustracje 

•  Szczególnie narażeni są młodzi pracownicy 

Portret psychologiczny prześladowcy: 

•  Osoba, która wyolbrzymia poczucie własnej wartości, przecenia swoją wiedzę i 

umiejętności 

•  Nie potrafi przyjmować krytyki dotyczącej swojej osoby, a na uwagi reaguje zupełną 

ignorancją lub wybuchem złości 

•  Często wzbudza on u podwładnych atmosferę zazdrości, dając do zrozumienia, że ma 

wśród nich swoich „informatorów”, którzy nagradza za lojalność wobec siebie 

Taktyki mobbingu 

•  taktyka  upokorzenia  -  dyskredytowanie  osiągnięć  osoby  mobbowanej;    Słowna  np.  

nadmierne krytykowanie pracy  (także krzyk, poniżające wyrażenia, powoływanie się  na 
opinie  inych);  decyzje  i  działania  np.  odebranie  przyznanej  nagrody;  Ponadto: 
oczernianie  i  obmawianie,  insynuacje  dotyczące  zdrowia  i  problemów  osobistych, 
izolowanie od kolegów, utrudnianie kontaktowania się z nimi, upokarzające zachowanie 
się niewerbalne wobec ofiary (miny, uśmieszki, itp.), różnego rodzaju dowcipy i kawały 
ośmieszające ofiarę, itd. 



  taktyka  zastraszenia  -  na  wiele  różnych  sposobów,  przez  aluzyjne  lub  bezpośrednie 

komunikaty  o  zagrożeniu  jej  pozycji  zawodowej  lub  społecznej  w  firmie,  a  nawet  jej 
poczucia bezpieczeństwa fizycznego; nadmierne kontrolowanie, fizyczne izolowanie lub 
utrudnianie komunikacji z otoczeniem, wydawanie niemożliwych do wykonania poleceń, 
zlecanie zadań znacznie przekraczających jej kompetencje 



  taktyka pomniejszenia kompetencji - niesprawiedliwe nagradzanie innych, zlecanie zadań 

zbyt łatwych do wykonania dla ofiary, nieuzasadnione nadmierne kontrolowanie jej pracy 



  taktyka izolacji  



  obwinianie  -  wzbudzane  jest  nieadekwatne  poczucie  winy;  forma  słowna; 

niesprawiedliwe  traktowanie  w  sprawach  premii,  nagród,  podwyżek,  awansów  itp., 
nadmierne, nieuzasadnione kontrolowanie pracy, zmuszanie do zostawania po godzinach, 
ostentacyjne  i  niesprawiedliwe  chwalenie  innych,  itd.  Często  ta  forma  mobbingu 
pozostaje nie rozpoznawana, ponieważ łatwo pomylić niesłuszne obwinianie ze słusznym 
pociąganiem do odpowiedzialności, subordynowaniem lub uzasadnionym karaniem 



  Manipulacja  uczuciami  -  w  celu  jej  emocjonalnego  wyniszczenia;  aby  u  człowieka 

mobbowanego  wywołać  i  podtrzymywać  lęk,  poczucie  winy  lub  uczucie  poniżenia, 
upokorzenia. Te trzy emocje, jeśli są długotrwałe i silne, mogą doprowadzić do rozstroju 
nerwowego i do bardzo negatywnych skutków zdrowotnych 

80. Czym są zachowania o podłożu psychospołecznym, jaki są rodzaje, przyczyny i 

skutki społeczne takich zachowań 

49 

 

81. PROSZĘ OPISAĆ ZJAWISKO PROSTYTUCJI WŚRÓD MĘŻCZYZN I 

JEGO SKUTKI SPOŁECZNE 

 

W  Polsce  jest  to  dość  rzadkie  zjawisko,  częstsze  natomiast  np.  na  granicy  polsko  – 
niemieckiej; dotyczy najczęściej kręgów homoseksualnych.  
Występuje  tu  pewna  złożona  hierarchia  i  etapy,  przez  które  przechodzi  każdy  (wg  Jacka 
Kurzępy - karuzela szalet – do pierwszego kontaktu dochodzi najczęściej w toalecie): 



 

Książę  –  młody  chłopak  pracujący  dla  jednego,  dwóch  klientów,  którym  w  pewien 
sposób  pozostaje  wierny,  ma  wtedy  największe  powodzenie,  ponieważ  jest  „nowy”  na 
rynku, zadbany, dobrze ubrany i zdrowy, może więc wybierać sobie klientów 



 

Pracuś – następnie zaczyna szukać także nowych partnerów i doznań, zwiększa się liczba 
jego  kontaktów  seksualnych,  teraz  to  on  stawia  wymagania  i  wygórowane  ceny,  które 
niejednokrotnie odstraszają klientów, następuje więc okres, kiedy prawie nikt się nim nie 
interesuje 



  Omnibus  –  wchodzi  w  szersze  kręgi  z  tego  środowiska,  jest  polecany  innym,  ma  coraz 

więcej partnerów; następuje identyfikacja z grupą i poznanie zwyczajów, miejsc spotkań, 
sposobów na pozyskanie klientów, pojawiają się także pierwsze kontakty z alkoholem  i 
narkotykami 



  Darek – następuje rozluźnienie wszelkich zahamowań, nie ma żadnych hamulców, szuka 

klientów  w  klubach  gejowskich,  czego  do  tej  pory  nie  robił,  często  już  pod  wpływem 
alkoholu i narkotyków 



 

Wędkarz  à  dżont  –  upadek  na  samo  dno,  chłopak  traci  reputację  w  swoich  kręgach, 
charakterystyczne  dla  tych  etapów  są  wszelkie  uzależnienia,  konflikty  z  prawem, 
zakażenia HIV i/lub AIDS; „wędkarz” ma jeszcze możliwość wyboru partnera, natomiast 
„dżont” oddaje się każdemu w zamian za używki, nie negocjuje już ceny ani miejsca, z 
czasem powraca do miejskich szaletów – czyli tam, gdzie wszystko się zaczęło 

 
Przyczyny 
 
Prostytucją  zajmują  się  młodzi  chłopcy,  już  nawet  w  wieku  gimnazjalnym,  ponieważ  ich 
najczęstszą  rozrywką  jest  zabawa  w  drogich  nocnych  lokalach,  więc  żeby  zdobyć  na  nią 
środki, dorabiają w ten sposób. 
Często nie uważają oni tego za prostytucję, a tylko za ekscytującą formę zarobku, robią to z 
ciekawości, chęci sprawdzenia czegoś nowego (najczęstsze są kontakty homoseksualne) 
Część  z  prostytuujących  się  chłopców  uważa  to  po  prostu  za  naukę  nowych  technik 
seksualnych, chce przełamać monotonię w swoim życiu, bądź uznaje to za łatwy sposób na 
dodatkowy zarobek, np. poprzez otrzymywanie drogich upominków 
Inna  kategoria  wiekowa  to  kawalerowie,  wdowcy  i  rozwiedzeni  –  szukający  kobiety  bez 
zobowiązań, która dodatkowo zadba też np. o ich dom 
 

 

50 

 

82. PROSZĘ OPISAĆ KWESTIĘ RÓWNOUPRAWNIENIA MĘŻCZYZN I 

KOBIET NA RYNKU PRACY 

Dyrektywa 2006/54/WE Parlamentu  Europejskiego  i  Rady  z  dnia  5 lipca 2006  r.  w  sprawie 
wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn w 
dziedzinie zatrudnienia i pracy (wersja przeredagowana) [Dz.U. L 204 z 26.7.2006]. 
Równość  kobiet  i  mężczyzn  jest  podstawową  zasadą  prawa  europejskiego,  która  ma 
zastosowanie  do  wszystkich  aspektów  życia  społecznego,  w tym  do  zatrudnienia.  Na  mocy 
niniejszej  dyrektywy  zakazuje  się  bezpośredniej  lub  pośredniej  dyskryminacji  kobiet  i 
mężczyzn w odniesieniu do warunków: 



 

rekrutacji, dostępu do zatrudnienia oraz prowadzenia działalności, 



  zwolnienia, 



 

kształcenia i awansu zawodowego, 



 

członkostwa w organizacjach pracowników lub pracodawców. 

Na  mocy  Traktatu  o  funkcjonowaniu  Unii  Europejskiej  (UE)  (art.  157)  zakazuje  się 

ponadto  dyskryminacji  ze  względu  na  płeć  w  odniesieniu  do  wynagradzania  za  jednakową 
pracę  lub  pracę  o  jednakowej  wartości.  Zasada  ta  ma  zastosowanie  również  do  systemu 
zaszeregowania  pracowników  przy  ustalaniu  wynagrodzenia.  Niemniej  jednak  odmienne 
traktowanie  kobiet  i  mężczyzn  można  uznać  za  niedyskryminacyjne,  jeżeli  ze  względu  na 
rodzaj  danej  działalności  podjęte  środki  są  zgodne  z  prawem  i  proporcjonalne.  Państwa 
członkowskie  zachęcają  pracodawców  i  osoby  odpowiedzialne  za  szkolenie  zawodowe  do 
podejmowania działań mających na celu zwalczanie dyskryminacji ze względu na płeć oraz 
mające w szczególności na celu zwalczanie molestowania i molestowania seksualnego. 

Najczęstsze,  w  kontekście  rynku  pracy,  przykłady  dyskryminujących  praktyk  ze 

względu na płeć: 



 

Krzywdzące stereotypy – najczęściej wobec kobiet: dotyczące ich niskiego potencjału 
jako pracownic oraz przekonaniu, że bycie matką negatywnie odbija się na jakości pracy 
(rola ojca dla pracodawców nie ma znaczenia). 



 

Odmowa zatrudnienia tylko ze względu na płeć (a nie kwalifikacje) – zaznaczenie 
pożądanej płci w ogłoszeniach o pracę, stosowanie ukrytych ograniczeń w rekrutacji – 
oficjalnie płeć nie ma znaczenia, a w praktyce jest istotnym kryterium (np. pielęgniarka 
lub dyrektor).  



  Segregacja pionowa – utrudniony awans kobiet i tzw. „szklane zjawiska”. Zróżnicowane 

wynagrodzenie za tę samą pracę bądź pracę tej samej wartości – w Polsce to ok. 20% na 
korzyść mężczyzn. 



 

Przemoc ze względu na płeć – molestowanie seksualne, które częściej dotyka kobiety.  

 

12. Dobrobyt a polityka społeczna i polityka socjalna; zależności 
33. Jaki wpływ ma bezrobocie na funkcjonowanie rodziny 
43. Jakie są współczesne problemy demograficzne 
55. Jakie są podstawowe różnice w polityce rodzinnej Francji, Wielkiej Brytanii i Polski 
75. Dewiacja a demoralizacja – różnice i miejsce w polityce społecznej 
80. Czym są zachowania o podłożu psychospołecznym, jaki są rodzaje, przyczyny i skutki 

społeczne takich zachowań 

51 

 

83. CZYM JEST DYSKRYMINACJA I JAKIE SĄ RODZAJE I FORMY 

DYSKRYMINACJI 

Dyskryminacja  -   traktowanie  pewnych  osób  lub  grup  społecznych  w  inny  sposób,  zwykle 
mniej  sprawiedliwy,  niż  innych  osób  i  grup.  Oparta  jest  ona  na  uprzedzeniach  i 
etykietowaniu. Należy pamiętać, że jest ona kwestią władzy, czyli tego, kto definiuje pewne 
grupy  jako  nadrzędne  lub  podrzędne.  Pojęcie  "dyskryminacja"  używane  jest  w  różnych 
znaczeniach.  Z  tych  koncepcji  wynika  wiele  konsekwencji,  np.  kto  jest  odpowiedzialny  za 
rozstrzyganie  sporów  (sądy,  ciała  administracyjne),  kto  jest  adresatem  (samo  państwo,  czy 
państwo i osoby prywatne).   
Nieuzasadnione różnicowanie czyjejś sytuacji albo praw, w szczególności ze względu na płeć, 
rasę,  pochodzenie  etniczne,  narodowość,  religię  lub  wyznanie,  światopogląd,  poglądy 
polityczne,  niepełnosprawność,  wiek,  orientację  seksualną,  stan  cywilny  oraz  rodzinny 
określane  jest  jako  dyskryminacja.  Dyskryminacja  oznacza  nierówne  traktowanie,  prawnie 
nieusprawiedliwione  i  nieuzasadnione  obiektywnymi  przyczynami.  Każde  takie  działanie 
stanowi  naruszenie zasady równego traktowania  i  jest pogwałceniem podstawowych praw  i 
wolności człowieka.   
O dyskryminacji można mówić na różnych płaszczyznach, w różnych kontekstach i różnych 
znaczeniach.  Świadomość,  czym  jest  dyskryminacja  i  jak  się  przed  nią  chronić  staje  się 
nieodzownym  elementem  współczesnego  świata.  Aby  dobrze  zrozumieć,  czym  jest 
dyskryminacja,  należy  rozróżnić  dwie  podstawowe  perspektywy,  w  których  każdy  z  nas 
funkcjonuje.  Pierwszą  z  nich  jest  nasze  życie  prywatne,  drugą  nasze  życie  w  sferze 
publicznej. Za szczególnie istotną sferę (z uwagi na rolę, jaką pełni w życiu większości ludzi) 
należy  uznać  działalność  zawodową.  Zarówno  w  życiu  prywatnym,  publicznym  i 
zawodowym występuje zjawisko dyskryminacji, które zawsze charakteryzuje się wspólnymi 
cechami. 
Dyskryminacją  jest  „zróżnicowane  traktowanie  osób  znajdujących  się  w  tej  samej  sytuacji. 
Jednak  samo  różne  traktowanie  nie  wystarcza,  aby  można  było  za  każdym  razem  mówić  o 
dyskryminacji.  Koniecznym  elementem  jest  również  wskazanie,  że  brak  jest  obiektywnych 
przesłanek,  dla  których  w  analogicznych  sytuacjach  jedna  osoba  jest  inaczej  traktowana. 
Dyskryminacja  jest  zabroniona  przez  prawo.  Zakazuje  jej  zarówno  wewnętrzne  prawo 
polskie, jak i prawo Unii Europejskiej. System ochrony praw człowieka w Unii Europejskiej, 
opiera  się  w  dużej  mierze  na  osiągnięciach  ONZ  i  Rady  Europy.  Prawo  każdej  osoby  do 
równości wobec prawa i ochrony przed dyskryminacją stanowi powszechne prawo, które jest 
uznane w następujących aktach, a których wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej 
są  sygnatariuszami:  Powszechna  Deklaracja  Praw  Człowieka,  Konwencja  Narodów 
Zjednoczonych w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet, Międzynarodowa 
Konwencja  w  sprawie  likwidacji  wszelkich  form  dyskryminacji  rasowej,  Międzynarodowy 
Pakt  Praw  Gospodarczych,  Społecznych  i  Kulturalnych,  Międzynarodowy  Pakt  Praw 
Obywatelskich  i  Politycznych,  Europejska  Konwencja  o  Ochronie  Praw  Człowieka  i 
Podstawowych Wolności. 
 
Rodzaje dyskryminacji.: 

Płeć (seksizm); Rasa (rasizm), pochodzenie etniczne i narodowość 

(ksenofobia) [antysemityzm – dyskryminacja osób narodowości żydowskiej]; Wiek (ageizm); 
Niepełnosprawność (handicapizm, ableism); Religia, wyznanie i przekonania; Orientacja 
seksualna (homofobia)

 

Formy dyskryminacji : 

Przemoc ; fizyczna, seksualna, psychiczna i ekonomiczna. Każda z 

nich  jest  przestępstwem,  W  zależności  od  tego  jaką  formę  przybiera  ma  charakter 
jednorazowy, czy też się powtarza jest ścigana z różnych artykułów kodeksu karnego.