1

1. POLITYKA SPOŁECZNA; DEFINICJA, PRZEDMIOT P.S., FUNKCJE,

CELE, INSTRUMENTY, UWARUNKOWANIA, KIERUNKI, ZADANIA

Polityka społeczna – wiąże się ściśle z państwem, zbiór procesów, których realizację
podejmuje administracja w ramach swej misji zaspokojenia potrzeb publicznych.
Implikuje zbiorowy, publiczny charakter problemów w odróżnieniu do spraw priorytetowych
jednostek, czy mniejszych grup społecznych. To naukowo usystematyzowany zbiór
wskazówek, jak usunąć, a choćby łagodzić niesprawiedliwości i szkody płynące dla jednostki
i społeczeństwa, jak przeciwdziałać dalszemu narastaniu tych niesprawiedliwości i powstaniu
nowszy szkód. Jest uzależniona od kontekstu ideologicznego i politycznego.

Polityka społeczna – sfera aktywności władzy publicznej, której przedmiotem są potrzeby
jednostek i proces ich zaspokajania a istotą jakieś postępowanie wobec różnic społecznych.
Podmioty: Za podmioty uznaje się głównie państwo i/lub wyspecjalizowane w zakresie
polityki społecznej części składowe (np. poszczególne ministerstwa czy fundusze celowe),
czyli władzę publiczną (państwo) i jej organy, ale też organizacje pracodawców i
pracowników, organizacje społeczne, partie polityczne.; Cele, wartości i zadania polityki
społecznej realizowane są także w skali światowej. Są więc też ponadpaństwowe podmioty
polityki społecznej – ONZ i podmioty realizujące politykę społeczną w UE; Organizacje
pozarządowe – zajmują się zaspokajaniem określonych potrzeb, uczestniczą w politycznym
procesie podejmowania decyzji dotyczących polityki społecznej.
Cel: Kształtowanie godnych warunków życia i stosunków międzyludzkich zwłaszcza w
środowisku pracy i zamieszkania; przekształcanie struktur społecznych (żeby osiągnąć postęp
społeczny - definicja Kruczkowskiego) 2. kreowanie postępów społecznych (tu też zgoda na
przebudowę struktur – def. Daneckiego) 3. łagodzenie skutków nierówności społecznej.
Zakres – mieszkalnictwo, ochrona zdrowia, bezpieczeństwo socjalne (ubezpieczenia
socjalne, reformy emerytalne).

Modele polityki społecznej.
1. Model środowiskowy – polityka społeczne jest uzależniona od środowiska (od struktury
środowiska) i gospodarki tego środowiska.
2. Model polityczny – o lokalnej polityce społecznej decyduje lokalna władza. Polityka zależy
do tego, kto rządzi.
3. Model inkrementalny (stopniowych zmian, przyrostowy) – zasadnicze znaczenie w
kształtowaniu polityki mają nie politycy, ale fachowcy (urzędnicy danych urzędów).
Niemożliwe są szybkie zmiany polityki społecznej, bo jest określona przez normy finansowe,
które często narzucane są z góry.
Instrumenty:, finansowe, system podatkowy,.
Instrumenty ekonomiczne – świadczenia społeczne; regulują dostęp do dóbr będących
wytworem gospodarki, dostęp do własności, do dóbr konsumpcyjnych. Dostęp ten następuje
poprzez pracę lub różnego rodzaju świadczenia społeczne; Źródłem finansowania są; składki
z ubezpieczeń społecznych; podatki pośrednie i bezpośrednie; środki pochodzące z
częściowej odpłatności (np. w służbie zdrowia); zakładowe fundusze socjalne.
Instrumenty prawne - ustawodawstwo społeczne; tworzenie procedur, rozpowszechnienie
zachowań pożądanych, ograniczanie zachowań niepożądanych; prawo pracy i rynek pracy;
ustawodawstwo dotyczące zabezpieczenia społecznego; prawo rodzinne

2

Instrumenty kształtowania przestrzeni tj. infrastruktura społeczna – to ogół urządzeń i
instytucji publicznych świadczących usługi w takich sferach jak: ochrona zdrowia, oświata i
wychowanie, kultura, pomoc społeczna, rekreacja i kultura fizyczna.
Instrumenty kadrowe – to ludzie, którzy świadczą usługi społeczne i decydują o przyznaniu
dóbr ekonomicznych potrzebującym, którzy stanowią i stosują, którzy informują, wychowują,
uczą i radzą. To także ci, którzy decydują i kierunkach polityki społecznej, polityków,
parlamentarzystów, samorządowców; oraz ci, którzy świadczą profesjonalne usługi dla
konkretnych ludzi – służby społeczne – np. nauczyciel, pedagog, lekarz, rehabilitant,
inspektor pracy, doradca zawodowy, doradca ubezpieczeniowy, pracownik socjalny.
instrumenty informacyjne - informacje przekazywane za pomocą systemu szkolnego,;
informacje medialne,; poradnictwo indywidualne.

2. DEFINICJA „POLITYKI”

Działalność państwa, instytucji, proces decyzyjny w ramach procesu sprawowania władzy,
interesy grup społecznych.
Definicje:
- Dążenie do udziału władzy lub do wywierania wpływu na podział władzy między
państwami w obrębie państwa lub między grupami ludzi, który to państwo tworzą. (WEBER)
- Sztuka rządzenia państwem do której niezbędne są: wiedza, umiejętność, predyspozycje
psychiczne.
- roztropne działania na rzecz wspólnego dobra. Cel: wspólne dobro. Sprawiedliwy podział
dóbr. Równość szans w życiu społeczno-gospodarczym i politycznym. Równość wobec
prawa. (JPII)

POLITYKA –

najczęściej definiuje się ogół działań, które są związane z dążeniem do zdobycia i

utrzymania władzy państwowej, jej wykonaniem, a także z wytyczaniem kierunku rozwoju
państwa, między innymi w takich dziedzinach jak polityka społeczna i polityka zagraniczna.
Polityczna sfera życia społecznego obejmuje system organów państwa, system partyjny,
system, myśl polityczną i kulturę polityczną

.

3. NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNE

Oznaczają nierówny podział dóbr materialnych, a także niematerialnych w

społeczeństwie. To zróżnicowanie społeczne rozpatrywane w aspekcie wartościującym,
normatywnym. Warunkowane naturą – wynikające z różnego wieku, stanu zdrowia, sił
fizycznych. Nierówności moralne, czy polityczne (stworzone przez ludzi i przez nich
utrwalane lub znoszone. Zależne są od różnie przydzielanych przywilejów, którymi jedni
cieszą się na niekorzyść drugich). Same w sobie nie są czymś negatywnym. Problemy
pojawiają się dopiero wówczas, gdy mamy do czynienia z (moralną, ekonomiczną itd.)
kategoryzacją i klasyfikacją, kiedy różnice przyporządkowane są pozycjom na określonej
"skali wartości". Na nierówności wpływa wiele czynników, przede wszystkim są to dobra
społeczne (bogactwo, prestiż oraz władzę), których każda osoba posiada mniej lub więcej,
warstwy i klasy społeczne, a także ruchliwość społeczna; dotyczą sytuacji, gdy ludzie są
nierówni wobec siebie nie z racji jakichkolwiek cech cielesnych, czy psychicznych, lecz z
powodu ich przynależności do różnych grup albo zajmowania różnych pozycji społecznych

Nierówność dostępu (lub szans dostępu) do społecznie cenionych dóbr; (dobra

powszechnie upragnione, których zasób jest ograniczony: Bogactwo, władza, prestiż,
wykształcenie – zdrowie.

3

4. POLITY, POLICY I POLITICS

POLICY – normatywna treść polityki, decyzje podejmowane przez jednostkę lub grupę,
dotyczące szukania metod realizacji celów, konkretne wskazania dla partii, nie ma granic.

POLITY – zbiorowość.

POLITICS – proces decyzyjny, poglądy. Określa proces w systemie społecznym,
polegający na selekcjonowaniu i porządkowaniu celów tego systemu według kryteriów
ich ważności i możliwości realizacji. Decyzje dotyczące ekonomii, polityki, obszarów
kulturalnych i socjalnych.

5. POLITYKA SPOŁECZNA A POLITYKA GOSPODARCZA; JAKIE SĄ

RELACJE POMIĘDZY NIMI

Modele opisujące związek pomiędzy polityką gospodarczą a polityką społeczną:

‒ W pierwszym modelu polityka gospodarcza jest nadrzędna w stosunku do polityki

społecznej i zajmuje się wytwarzaniem. Zadaniem natomiast tej drugiej jest rozdzielanie
pozostałości po procesie zaspokajania potrzeb gospodarczych. Taki układ jest jednak
możliwy tylko w krótkim okresie.

‒ W drugim modelu polityka społeczna jest nadrzędna, a gospodarcza wytwarza taką ilość

środków na zaspokojenie potrzeb socjalnych, jaka wynika ze zgłoszonego
zapotrzebowania. W tej sytuacji jednak może jednak dojść do tego, że socjalna funkcja
państwa, będąc ważniejszą od tej gospodarczej, spowoduje zastój wzrostu
gospodarczego, co jest wynikiem braku środków. Taka relacja może gwarantować
jedynie krótkookresową równowagę.

‒ Trzeci model jest oparty a założeniu, że obie polityki równoważnie przyczyniają się do

kształtowania procesów społecznych i gospodarczych. Taki układ umożliwia
planowanie długofalowej strategii zrównoważonego wzrostu gospodarczego i
społecznego.

‒ W czwartym modelu rozważana jest sytuacja, gdy polityka gospodarcza i społeczna nie

współpracują i każda z nich zajmuje się realizacją własnych celów. Cele te w takiej
sytuacji mogą być sprzeczne.

6. UWARUNKOWANIA EKONOMICZNE POLITYKI SPOŁECZNEJ



wspólne korzenie - zarówno polityka społeczna jak i ekonomiczna wywodzą się z
ekonomii (mają wspólne korzenie), zainteresowane zaspokajaniem potrzeb
społeczeństwa, polityka społeczna jest nazywana CÓRKĄ ekonomii (ekonomiści
zbaczali z głównegonurtu, szukali wpływu ekonomii na życie ludzi)



wspólne cele - zdarza się, że obie te polityki realizują te same cele (wzmacnia to związki
między politykami, np. przy ograniczaniu bezrobocia), cele ekologiczne, mieszkalnictwa,
obszary wspólnych zainteresowań to polityka walki z bezrobociem, cele ekologiczne,
polityka mieszkaniowa



wzajemne oddziaływanie - polityka ekonomiczna wpływa na politykę społeczną i
odwrotnie, np.: 1. polityka ekonomiczna doprowadza do wysokiej inflacji, ma to skutki
społeczne (np. obniżenie standardu życia) 2. inwestowanie w człowieka przez politykę

4

społeczną (kapitał społeczny) prowadzi do polepszenia kwalifikacji i zwiększenia
korzyści dla gospodarki,



związki krótko- i długookresowe - krótki okres (1 rok): polityka społeczna przegrywa z
ekonomiczną (np. budżet); krótki okres nie sprzyja polityce społecznej, swoje znaczenie
ujawnia dopiero w długim okresie (ponad 1 rok). W Polsce nie ma polityki społecznej
długookresowej.



odmienne punkty widzenia (polityka społeczne patrzy na świat przez pryzmat

pojedynczego człowieka, polityka gospodarcza – na makro-zjawiska) - polityka
społeczna i ekonomiczna mają odmienne punkty widzenia. Politykę ekonomiczną
najbardziej interesują problemy gospodarcze, a dopiero potem problemy społeczne, w
polityce społecznej jest odwrotnie.



konkurencja o ograniczone środki - obie polityki muszą konkurować o ograniczone
środki, walka o nie może być oparta na sile przetargowej, nie da się zrealizować
WSZYSTKICH celów społecznych i ekonomicznych, trzeba wybierać najważniejsze.



Działania polityki społecznej są skierowane do poszczególnych jednostek, polityka
ekonomiczna kieruje się do społeczeństwa lub grup społecznych, jak np. konsumenci.



polityczno-ustrojowe,



doktrynalne,



związane z systemem gospodarczym



przyrodnicze,



odnoszące się do przynależności ugrupowań politycznych



materialne



wynikające z międzynarodowej sytuacji polityczne i gospodarczej, związane z relacjami
państw sąsiednich

.

7. PROSZĘ SCHARAKTERYZOWAĆ DEMOGRAFICZNE

UWARUNKOWANIA POLITYKI SPOŁECZNEJ

Demografia to nauka o prawidłowościach rozwoju ludności w konkretnych warunkach
społecznych i gospodarczych, zajmująca się statystyczno-analitycznym opisem stanu i
struktury ludności oraz badaniem i oceną zmian tej struktury pod wpływem zjawisk
zachodzących w społecznościach ludzkich.

Polityka ludnościowa to oddziaływanie państwa za pomocą odpowiednich bodźców na
kształtowanie się stosunków ludnościowych celu osiągnięcia założonej liczby oraz (lub)
struktury ludności według płci i wieku, a także (lub) założonego tempa wzrostu
(dodatniego lub ujemnego) ujemnego rozmieszczenia terytorialnego. Polityka ludnościowa
jest w zasadzie polityką społeczno-ekonomiczną wymuszaną przez procesy i struktury
demograficzne

.

• liczba i struktura ludności według płci i wieku - ustalenie zasobów ludności zdolnej do

pracy; określenie wielkości i struktury konsumpcji dóbr i usług, określenie poziomu
rozwinięcia i utrzymania służby zdrowia, określenie odpowiedniej liczby szkół,
przedszkoli i żłobków, określenie przyszłych zasobów ludnościowych

• Starzenie się społeczeństwa i spadek umieralności - np. System emerytalny
• Przyrost naturalny/ Rozrodczość/umieralność/spadek płodności
• Struktura gospodarstw domowych, rodzin; zmiany wzorca tworzenia i rozpadu rodzin

(spadek skłonności do zawierania związków formalnych, opóźnianie zawierania

5

małżeństw, wzrost częstości kohabitacji, wzrost częstości rozwodów); Współczynnik
dzietności, zawierania małżeństw, rozwodów, umieralności niemowląt

• Migracje

8. CO TO JEST „PROBLEM SPOŁECZNY”

To taki stan społeczny, który znaczna część społeczeństwa definiuje jako łamanie norm
społecznych, będących dla nich szczególnie cennymi. Problemy społeczne mogą stanowić
przeszkodę dla efektywnego funkcjonowania państwa, utrudniają, bądź nawet uniemożliwiają
realizację celów społecznych. Problem społeczny stanowi rozdźwięk między uznanymi
wzorami a aktualnym stanem rzeczy. Warty podkreślenia jest fakt, że żadne warunki
społeczne nie mogą być uznane za problem społeczny, jeśli nie zostaną one określone za
pomocą uznanych wartości jako problem przez znaczącą liczbę ludności.
Do najczęściej występujących problemów społecznych zalicza się: wojny, przemoc, ubóstwo,
długotrwałe bezrobocie, bezdomność, nierówności

społeczne,

choroby

cywilizacyjne,

prostytucję, marnotrawstwo pieniędzy publicznych, niedemokratyczny system polityczny,
brak suwerenności politycznej.
Reakcje społeczne na negatywnie oceniane zjawiska oraz związane z nimi żądania mogą
przybierać różnorodne formy, np. protesty, petycje do władz, ruchy społeczne oraz aktywność
samopomocowa.

9. RÓŻNICA POMIĘDZY POLITYKĄ SPOŁECZNĄ A POLITYKĄ

SOCJALNĄ

Polityka socjalna (np. mieszkania komunalne) zawiera się w polityce społecznej (np. szkoły
wyższe, kultura, ochrona środowiska). Jednocześnie polityka społeczna wywodzi się od
polityki socjalnej.
Polityka socjalna oznacza politykę świadczeń socjalnych w postaci pieniężnej lub usług dla
różnego rodzaju kategorii ludzi, np. ubogich, bezrobotnych, bezdomnych, os.chorymi,
niepełnosprawnymi, starszymi, dziećmi z patologicznych rodzin, ofiarami przemocy. Zakres
polityki społecznej obejmuje wszystkie najważniejsze potrzeby społeczne bez
zaspokojenia, których społeczeństwo nie może sprawnie funkcjonować np. Ochrona
zdrowia, edukacja, kultura, mieszkalnictwo itp... Różnica pomiędzy obiema politykami
polega na zakresie potrzeb, które mieszczą się w 1 i 2 określeniu.
Wg J. Daneckiego „tradycyjna polityka socjalna zajmowała się sytuacją grup najbardziej
upośledzonych” natomiast badania polityki społecznej obejmują zasięgiem całą ludność
kraju.

6

Kryterium

Polityka socjalna

Polityka społeczna

Przedmiot

Materialne warunki bytu,
konsumpcja towarów i usług,
dochody pieniężne, poziom życia

Społeczeństwo, stosunki społeczne,
organizacja życia społecznego, jakość życia

Cele

Poprawa materialnych warunków
bytu (szczególnie najbiedniejszych),
wzrost konsumpcji, „pokój socjalny”,
łagodzenie kwestii socjalnych

Postęp społeczny, równowaga społeczna,
porządek społeczny, dobro wspólne, moc
narodu, harmonia między celami osobistymi
i społecznymi

Środki

Bezekwiwalentne (w tym
nieodpłatne) świadczenia społeczne

„instytucjonalizacja, formalizacja i
organizowanie warunków życia dla całych
zbiorowości”; środki: ekonomiczne, prawne,
informacyjne, kadrowe; style: liberalny,
rygorystyczny, bodźcowy, opiekuńczy

Sposoby
działania

Doraźne ratownictwo, interwencja,
ochrona za pomocą wytwarzania i
rozdzielania świadczeń społecznych

Perspektywiczne zapobieganie, planowanie,
zmienianie struktury społecznej

Adresaci

Grupy słabe względnie (np.
pracownicy najemni, lokatorzy) lub
absolutnie (np. chorzy, bezdomni,
niepełnosprawni)

Społeczeństwo jako całość, wszyscy
obywatele

10. POLITYKA SOCJALNA; DEFINICJA, CELE, PRZEDMIOT, FUNKCJE,

OBSZAR

Polityka socjalna „ogranicza swe zamierzenia do poprawy zakresu i poziomu świadczeń
społecznych”.
Polityka socjalna ogranicza się do badania poszczególnych elementów poziomu życia w
powiązaniu z istniejącym i postulowanym systemem świadczeń i służb socjalnych. Domeną
polityki socjalnej jest poziom życia (głównie konsumpcja).



Wg J. Daneckiego „tradycyjna polityka socjalna zajmowała się sytuacją grup najbardziej
upośledzonych” natomiast badania polityki społecznej obejmują zasięgiem całą ludność
kraju.



Wg Szczepańskiego Polityka socjalna to rozwiązywanie problemu zaspokojenia potrzeb
rzeczywistych



Sieńko uznaje natomiast, że polityka socjalna jest „skoncentrowana na rozdzielaniu
świadczeń społecznych i dóbr”



Krausa uważa, że polityka socjalna to prawo pracy i zabezpieczenie społeczne.

7

Podsumowując, polityka socjalna związana jest z pomocą państwa dla jednostek
nieuczestniczących w życiu społecznym i zawodowym z przyczyn od siebie niezależnych, np.
choroby, starości.

CELE:



Poprawa materialnych warunków bytu (szczególnie najbiedniejszych),



wzrost konsumpcji,



„pokój socjalny”,



łagodzenie kwestii socjalnych

PRZEDMIOT:



Materialne warunki bytu,



konsumpcja towarów i usług,



dochody pieniężne,



poziom życia

11. KONCEPCJA SOCJALNEJ FUNKCJI PAŃSTWA

Funkcja socjalna wyraża się w dążeniu państwa do zapewnienia obywatelom minimum
egzystencji, w efektywnym zwalczaniu bezrobocia, w polepszaniu warunków pracy
(bezpieczeństwa i higieny), w dbałości o ochronę środowiska naturalnego oraz w
doskonaleniu systemu świadczeń socjalnych. Wśród realizacji funkcji wymienić można
zapewnienie miejsc pracy, tworzyć nowe miejsca pracy, zapewniać odpowiednie warunki
bezpieczeństwa i higieny pracy, organizację ubezpieczeń społecznych, pomoc socjalną,
zaopatrzenie inwalidów oraz innych potrzebujących, organizację stołówek i noclegowni oraz
wiele, wiele innych. Do realizacji funkcji socjalnej zalicza się także dbanie o ochronę
zdrowia. W zakresie ubezpieczeń społecznych organizuje się obowiązkowe powszechne
ubezpieczenia obejmujące ubezpieczenia na rzecz niezdolnych do pracy (także w przypadku
choroby) oraz rodzin i ludzi starszych. Dotyczy to także zasiłków. W ramach funkcji
kulturalnej państwo będzie wspierać rozwój oświaty, badań naukowych, ochraniać zabytki i
miejsca pamięci narodowej

Niemcy: Socjal Stadt- to państwo socjalne, które miało być przeciwstawione idei państwa
klasowego. Miała zaistnieć równość obywateli w prawach socjalnych. Od lat 30’ uznano, że
funkcja socjalna jest obowiązkową funkcją państwa np. do ochrony zdrowia, mieszkania,
edukacji.

Wielka Brytania:



Social Insurance & Allied Services : raport Bewneridge’a (welfare State)



Państwo dobrobytu, państwo opiekuńcze, państwo pomyślności

Założenia: 1. Rola państwa 2. Przeciwdziałanie cykliczności rozwoju gosp. kapitali. 3.
Działalnośc pobudzająca wzrost gosp. 4. Realizacja reform socjalnych

8

12. Dobrobyt a polityka społeczna i polityka socjalna; zależności

13. CZYM JEST „KWESTIA SPOŁECZNA” I CZEGO DOTYCZY

Kwestia społeczna to bariera w społeczeństwie, uniemożliwiająca mu osiągniecie pełnej
satysfakcji, rozwoju, realizacji potrzeb. Do najpopularniejszych współczesnych ujęć kwestii
społecznych zalicza się ujęcie Jana Daneckiego. W imię tej teorii, kwestie społeczne to
konkretne problemy społeczne, które stanowią szczególne bariery uniemożliwiające
spełnianie podstawowych potrzeb. Założeniami tej teorii są:



Skala problemów zależy od porządku społecznego.



Kwestia społeczna wywiera silny negatywny wpływ na całość funkcjonowania
społeczeństwa.



Kwestie społeczne jako problemy stanowią wypaczenie naturalnego stanu rzeczy, dlatego
też dąży się do ich zlikwidowania. Należy dążyć do zlikwidowania wszelkich
istniejących kwestii jednocześnie, nie zaś każdej w izolacji.



Likwidacja kwestii społecznych jest zadaniem zbiorowości, nie zaś jednostki, której to
szczególnie dotyczy, gdyż jest ona zbyt słaba.



Kwestia społeczna jest silnie związana z istnieniem różnych

grup interesów

.

Przykłady:



Niepewność w zakresie zdobycia lub utrzymania pracy,



Ciężkie warunki pracy,



Niskie zarobki,



Złe warunki mieszkaniowe,



Brak czasu wolnego i odpoczynku,



Rozbicie rodziny, wyłącznie z życia społecznego i kulturalnego,



Niemożność zaoszczędzenia na wypadek choroby

14. WPŁYW SPOŁECZNEJ NAUKI KOŚCIOŁA NA POLITYKĘ SPOŁECZNĄ

Społeczna natura kościoła rozwinęła się w okresie ostatniego stulecia nie stoi ona na

gruncie indywidualizmu, czy kolektywizmu. Jej zwolennicy uważają, że rozwój społeczny
może zostać oceniony pozytywnie tylko wtedy gdy sprzyja rozwojowi rodziny i realizacji jej
funkcji. Zmiana roli rodziny, czy inaczej zwana jej funkcji w warunkach rozbudowanych
świadczeń socjalnych powodują, że zwolennicy społecznej nauki kościoła przyjmują
krytyczne stanowisko nie tylko wobec kolektywistów, ale także liberałów

i

instytucjonalistów.

Istotą społecznej nauki kościoła jest akcentowanie pewnych uniwersalnych zasad, których
wdrożenie powinno poprawić jakość życia społecznego. Należą do nich: zasada dobra
wspólnego, solidarności społecznej, pomocniczości, uczestnictwa.

9

15. CZYM JEST PAŃSTWO OPIEKUŃCZE, JAK POWSTAŁA TA

KONCEPCJA I W JAKIM CELU

Państwo opiekuńcze – koncepcja państwa oraz społeczeństwa powstała pod wpływem tzw.
ekonomii dobrobytu, ukształtowana po II wojnie światowej. Była głoszona w szczególności w
latach 50.-80. XX wieku. Państwo opiekuńcze to państwo kapitalistyczne z silnym
interwencjonizmem państwowym, będącym przeciwieństwem liberalizmu ekonomicznego,
ma kłaść szczególny nacisk na rozwiązywanie problemów społecznych.
Ma służyć przede wszystkim zabezpieczeniu przeciwko podstawowym ryzykom życiowym,
takimi jak: starość, choroba, niepełnosprawność czy bezrobocie. Stąd powszechny dostęp do
państwowego szkolnictwa i służby zdrowia, osłony socjalne w postaci ulg różnego rodzaju,
zasiłki dla bezrobotnych, budownictwo komunalne, wyższe emerytury i renty, dotacje
do eksportu

itp. Wydatki socjalne finansowane są wysokimi podatkami. Współcześnie duża

część wydatków realizowana jest poprzez finansowanie organizacji pozarządowych.
Państwo opiekuńcze dąży do konsensusu pomiędzy dynamiką wolnego rynku a
sprawiedliwością społeczną, rozumianą tu jako sprawiedliwy rozdział dochodu na wszystkie
grupy i klasy społeczne.Bezpieczeństwo socjalne powinno być godzone z ideałem
powszechnego dobrobytu, pojmowanego jako godne życie na odpowiednim poziomie
społeczno-ekonomicznym i kulturowym. Prócz klasycznych usług socjalnych i sposobów
redystrybucji dochodu narodowego, państwo opiekuńcze stawia sobie za cel również
zagwarantowanie powszechnie dostępnej edukacji na różnych etapach. Ważnym
instrumentem jest tu odpowiednia redystrybucja dochodu narodowego oraz zagwarantowanie
powszechnych i szerokich usług socjalnych.

16. MODELE POLITYKI SPOŁECZNEJ NA WYBRANYCH PRZYKŁADACH

PAŃSTW

O modelach polityki społecznej można mówić w dwojakim sensie. Po pierwsze, mogą one
odnosić się do rzeczywistej polityki prowadzonej w różnych krajach, po drugie, mogą
powstawać w oderwaniu od praktyki, stanowiąc pewne konstrukcje logiczne pożądanych czy
też możliwych do realizacji strategii polityki. W nauce o polityce społecznej przeważa
pierwsze podejście. Najważniejszymi elementami stosowanymi w analizie modeli polityki
społecznej są: uwarunkowania dostępu do świadczeń i usług, selektywność czy powszechność
ochrony socjalnej, jakość oraz poziom świadczeń i usług, zakres i cele polityki rynku pracy
(prawo do pracy czy prawo do zasiłku), rola władz publicznych w zaspokajaniu
podstawowych potrzeb socjalnych obywateli a także sposoby finansowania programów
społecznych.
Spośród licznych typologii, aktualnie jedną z najbardziej rozpowszechnionych jest ta, która
wyróżnia cztery modele europejskiej polityki społecznej: skandynawski, anglosaski,
kontynentalny, oraz śródziemnomorski.

Model anglosaski, realizowany w Wielkiej Brytanii i Irlandii. Niejednokrotnie jest
prezentowany wraz z modelem skandynawskim. Należy jednak podkreślić, iż posiada on
pewne elementy, które pozwalają odróżnić go od innych typów polityki społecznej: główną
grupą adresatów pomocy społecznej są osoby w wieku produkcyjnym. Ponadto, zapewnienie
stałego zatrudnienia to jeden z istotnych celów przeznaczanych przez państwo środków
finansowych. Dalszymi wyróżnikami tego typu polityki społecznej są: relatywnie niewielka
rola związków zawodowych, stosunkowo duża różnorodność płac i częste występowanie
niskich wynagrodzeń. Charakterystycznym elementem jest też szeroki zakres świadczeń
adresowanych do osób bezrobotnych, niemal tak rozwinięty jak w modelu skandynawskim

10

Model skandynawski (nordycki) posiada wiele elementów przypisywanych kategorii
instytucjonalno-redystrybucyjnego modelu polityki społecznej. Kraje skandynawskie
charakteryzuje największa ingerencja państwa w sferę polityki społecznej. Państwo prowadzi
aktywną politykę w tej materii. Programy socjalne obejmują wszystkie główne rodzaje ryzyka
socjalnego. Opieka państwa rozciąga się nad każdym obywatelem od kolebki aż po grób,
występuje też duży stopień instytucjonalizacji uprawnień socjalnych - obywatele państw
skandynawskich posiadają prawo świadczeń społecznych a także „prawo” do odpowiedniego
poziomu życia: wiele spośród świadczeń socjalnych przysługuje im z tytułu obywatelstwa lub
zamieszkania w danym kraju. Takie czynniki jak dotychczasowe zatrudnienie, uzyskiwane
dochody czy wysokość płaconych składek na świadczenia społeczne nie decydują o
przyznaniu świadczeń. Ponadto, kryteria rynkowe w dostępie do opieki społecznej nie
odgrywają w tym modelu większego znaczenia. Istotnym kryterium, stosowanym w modelu
skandynawskim, jest zasada społecznej odpowiedzialności, a jednym z głównych celów jest
stworzenie takiego systemu polityki społecznej, w którym dzięki solidarnej współpracy
obywateli potrzeby wszystkich członków wspólnoty zostaną zaspokojone na odpowiednio
wysokim poziomie. Charakterystyczną cechą przypisaną do modelu skandynawskiego jest
założenie, iż to przede wszystkim państwo ponosi odpowiedzialność za bezpieczeństwo
socjalne jednostek, ponieważ żadna inna instytucja (rynek prywatny, rodzina) nie są w stanie
zapewnić realizacji niezbędnych potrzeb na odpowiednim poziomie. Dodatkowo, zasadą nie
jest zagwarantowanie tylko niezbędnego minimum potrzeb, lecz jak najlepsze i najpełniejsze
ich zaspokojenie bowiem uznaje się, iż każda jednostka uprawniona jest do godziwego życia
na odpowiednio wysokim poziomie. W systemie skandynawskim nie występuje korelacja
pomiędzy wkładem własnym jednostki (np. podatki) a możliwością otrzymania świadczeń.
Występuje natomiast powszechny i zasadniczo bezpłatny system ochrony zdrowia i system
oświaty. Ponadto, emerytury i renty socjalne przysługują wszystkim ludziom starszym i
niepełnosprawnym, bez wyjątku. W tym typie polityki społecznej występuje również bardzo
rozbudowany system publicznych usług dla osób starych, chorych czy dla rodzin z dziećmi,
itp. Model skandynawski występuje w Danii, Szwecji, Finlandii, Norwegii a także w
Holandii.

Model śródziemnomorski, charakteryzuje się najsłabiej rozwiniętym systemem polityki
społecznej. Ten typ występuje w Grecji, Hiszpanii, Portugalii oraz we Włoszech. W
literaturze przedmiotu jest on niekiedy określany jako model krajów pasa łacińskiego, model
elementarny, południowoeuropejski lub też model katolicki, ze względu na silną w
wymienionych powyżej krajach rolę Kościoła katolickiego w dziedzinie działalności
charytatywnej i opiekuńczej. Do głównych cech tego modelu zaliczyć należy: wynaturzenia
programów gwarantowania dochodów (bardzo szczodre świadczenia dla niektórych grup przy
niewystarczającym poziomie ochrony innych grup, np. niski minimalny poziom rent i
emerytur, brak świadczeń dla osób bezrobotnych, które nie ukończyły 18 roku życia, niski
poziom świadczeń dla samotnych rodziców), odejście od rozwiązań korporacyjnych na rzecz
częściowego uniwersalizmu w ochronie zdrowia, niski stopień udziału państwa w sferze
pomocy społecznej, szczególny typ relacji pomiędzy podmiotami publicznymi i
niepublicznymi w tej sferze, obecność zjawiska klientelizmu, system patronacki w dystrybucji
świadczeń pieniężnych obecny w niektórych strefach, słabość instytucji państwowych,
umacnianie się partii politycznych jako głównych wyrazicieli interesów społecznych.
Świadczenia przyznawane są w szczególności osobom starszym, występuje też wysokie
zróżnicowanie w odniesieniu do uprawnień do pobierania świadczeń socjalnych. Model
śródziemnomorski charakteryzuje się także silną ochroną socjalną osób zatrudnionych i dość
niskim zakresem świadczeń z tytułu bezrobocia. W modelu tym występuje też stosunkowo
liczna populacja osób nieobjętych zabezpieczeniem socjalnym.

11

Model kontynentalny występuje w Austrii, Belgii, Francji, Niemczech i w Luksemburgu.
Powiązany z modelem motywacyjnym i korporacyjnym, odwołuje się do tradycji modelu
społecznego dziewiętnastowiecznych Niemiec Otto von Bismarcka. W modelu tym
dopuszcza się ingerencję państwa w sferę polityki socjalnej, jednak granicą obecności
państwa w tej dziedzinie jest niezakłócanie funkcjonowania gospodarki rynkowej i nie
hamowanie rozwoju gospodarczego. Podstawą otrzymania świadczeń socjalnych jest
kryterium stażu pracy, zasług i wydajności - decydującą rolę odgrywa więc status jednostki na
rynku pracy. Z zasady świadczenia skierowane są, przede wszystkim do osób
pokrzywdzonych z powodu wykonywanej pracy (wypadki przy pracy, choroby zawodowe), w
dalszej kolejności do kobiet na urlopie macierzyńskim, osób starszych i inwalidów. Ostatnią
grupą objętą najniższym zakresem świadczeń są osoby bezrobotne. Dodatkowo, największe
świadczenia otrzymują pracownicy sektora publicznego, co jeszcze bardziej pogłębia
istniejące na rynku pracy nierówności.

17. CO TO JEST REŻIM

- układ prawnych i nieformalnych zasad i mechanizmów, które regulują funkcjonowanie
władzy politycznej i sposób jej powiązania z otoczeniem społecznym
- to forma organizacji politycznej odgrywająca szczególną rolę w procesie stabilizacji
systemu politycznego
Rozróżniamy reżimy

a) Demokratyczne (parlamentarno- gabinetowe, prezydenckie, semiprezydenckie)
b) Niedemokratyczne ( totalitarne, autorytarne)

18. CO TO JEST EKSKLUZJA SPOŁECZNA, JAKIE SĄ PRZYCZYNY I SKUTKI

Ekskluzja społeczna - Dosłownie wykluczenie; pojęcie to pojawiło się we Francji w latach
60. XX w. Stopniowo weszło do słownika nauk społecznych europejskiego kręgu
kulturowego. Różni autorzy, w różnych krajach, w stosunku do różnych zjawisk społecznych
terminowi e. nadają odmienne znaczenie, m.in. terminu e.s. używa się często zamiennie z
terminem marginalizacji społecznej (marginalność). Przemawia za tym tożsamość kryteriów
kwalifikujących osobę/grupę do kategorii wykluczonych, czy zmarginalizowanych. Różnica
znaczeniowa staje się widoczna kiedy chodzi o wykluczenie osoby/grupy społecznej z
poszczególnych układów czy instytucji życia zbiorowego. Bardziej stosowne wydaje się
określenie, że ktoś jest wykluczony np. z udziału w świadczeniach społecznych aniżeli, że
pod tym względem jest zmarginalizowany. Termin e.s. można jednak rozumieć integralnie,
jako zjawisko w którym zachodzi równocześnie brak udziału w wielu aspektach życia
zbiorowego. Bywa też rozumiany jako skrajny wyraz marginalizacji i w tym aspekcie
dostrzega się różnicę pomiędzy tymi dwoma terminami. E.s. można rozumieć zarówno jako
pewien stan rzeczy – wykluczenie, jak i proces, który do tego stanu prowadzi – wykluczanie.
E.s. można też definiować w kontekście praw człowieka. Jest to koncepcja instytucjonalna,
definiująca e.s. jako brak realizacji podstawowych praw socjalnych człowieka,
gwarantowanych przez prawo międzynarodowe. Odmienne podejście do zdefiniowania e.s.
reprezentuje pogląd, że jest ona szczególną formą zerwania więzi społecznych. W tym
rozumieniu np. ubóstwo jest rezultatem szeregu zerwanych przynależności do struktury
społecznej oraz niepowodzeń w ustanawianiu więzi społecznych. Człowiek może więc
doznawać braku środków egzystencji, pewnego i stałego zatrudnienia, zarobków, własności,
kredytu, ziemi, mieszkania, minimalnego czy ogólnie przyjętego poziomu spożycia,

12

świadczeń dostarczanych przez państwo opiekuńcze, obywatelstwa, równości wobec prawa,
ludzkiego traktowania, szacunku, czy zrozumienia u innych. Może także doznawać braku
uczestnictwa w demokratycznych urządzeniach, braku dostępu do dóbr publicznych i
narodowych, do wykształcenia, zdrowia, bezpieczeństwa i samorealizacji. Jednostka/grupa
może być wykluczona w różnym stopniu z uczestniczenia w niektórych lub we wszystkich
tych dobrach.
Grupy społeczne najczęściej zagrożone e.s.: dzieci i młodzież, upośledzone rodziny, ludzie
starzy, bezdomni, emigranci i uchodźcy, mniejszości etniczne, ludzie ubodzy, nadużywający
narkotyków i alkoholu, osoby mające problemy w sferze zdrowia psychicznego, ludzie
fizycznie niepełnosprawni, bezrobotni oraz kobiety.
Przyczyny ekskluzji społecznej: ubóstwo, niepełnosprawność, przekonania religijne, poziom
wykształcenia, pochodzenie etniczne, itp.

19. CZYM JEST INKLUZJA SPOŁECZNA

Inkluzja społeczna - proces wtórnej socjalizacji, odzyskiwania dla społeczeństwa jednostek i
całych grup środowiskowych; Celowe, świadome podejmowanie dzialania przez
zorganizowane podmioty społeczne; Ma na celu pomoc jednostką, bądz grupą w uzyskaniu
szans i zasobów potrzebnych do pełnego uczestnictwa i normalnego funkcjonowania w
danym społeczeństwie; proces długotrwały

20. CO TO JEST UBÓSTWO

Amartya Kumar Sen: nie jako brak dochodów, ale jako niezdolność do pełnowartościowego

życia, spowodowaną niedostatkiem środków ekonomicznych -> nie same dobra (towary i
usługi) lecz ich właściwości umożliwiające określone sposoby funkcjonowania
poszczególnych jednostek
wspólna międzynarodowa definicja ubóstwa: porozumienie na Światowym Szczycie w
Kopenhadze poświęconym rozwojowi społecznemu w 1995 r. [UN, 1995] i dwupoziomowa
jego miara: absolutnego (absolute) i ogólnego (overall) => możliwość badania ubóstwa
zgodnie z powszechnie akceptowalnymi standardami, uwzględniającymi różny poziom
rozwoju krajów

21. PRZYCZYNY I SKUTKI UBÓSTWA

Przyczyny:

1. niski poziom wykształcenia - , brak konkurencyjności na rynku pracy
2. niskie dochody (wielodzietność rodzin, wysokie czynsze rtp.);
3. bezrobocie pełne lub częściowe;
4. niskie emerytury i renty większości uprawnionych;
5. trudności adaptacyjne pracowników do nowych warunków zawodów;
6. choroba i brak funduszy na leczenie;
7. niewłaściwy podział dochodu narodowego;
8. wysokie wydatki rodzin na żywność i używki, co przy niskich dochodach uniemożliwia

oszczędności;

9. nieakceptowana i niesprawna władza lokalna powodująca wzrost konfliktów i wycofanie

się ludzi z działalności społ. - publicznej;

10. mała dostępność mieszkań dla młodych ludzi (przeludnienie mieszkań, wynajmowanie

drogich mieszkań);

13

11. uczestnictwo w kulturze oparte na modelu telewizyjno-towarzysko-alkoholowym;
12. brak interesującej oferty kulturowej, co sprzyja prymitywizacji i wulgaryzacji życia oraz

rozprzestrzenianiu się postaw patologicznych;

13. dyskryminacja na rynku pracy
14. Ułomności indywidualne tj. brak aspiracji, niedbalstwo, brak umiejętności, zdolności i

możliwości. To że, jedni są biedni a drudzy bogaci jest kwestią charakterów.

15. ubóstwo może być rezultatem splotu wydarzeń pozostających poza kontrolą jednostki.

Biedni zostają biednymi, ponieważ nie mieli równego dostępu do szkół, miejsc pracy itp.
Ubóstwo powodować może również dyskryminacja ze względu na płeć czy kolor skóry.

16. Teoria wielkiego brata winę za ubóstwo ponosi rząd, jeśli niszczy bodźce do

umacniania niezależności ekonomicznej rodziny a przez wysokie podatki i inne programy
socjalne sprowadza ludzi na manowce państwowej pomocy i powoduje uzależnienie się
od tej pomocy

17. osobowe niezależne od człowieka: kalectwo, niepełnosprawność umysłową lub

fizyczną, długotrwałą, obłożną chorobę, podeszły wiek

18. subiektywne zależne od człowieka: określone postawy i cechy charakterologiczne

niektórych osób dotkniętych ubóstwem, są to np.: lenistwo, brak zasad, brak chęci do
pracy i kształtowania się, nieuczciwość, rozrzutność

19. obiektywne - istniejące niezależnie od woli człowieka (w tym strukturalne): masowe

bezrobocie.

Skutki:

1. Poczucie niesprawiedliwości społecznej.
2. Obniżenie poczucia wartości.
3. utrata motywacji do działania
4. poczucie bezradności
5. Dezintegracja/rozpad rodziny
6. Trudności w zdobyciu wykształcenia.

.

7. Rozwój patologii społecznej (przestępczość - szczególnie przeciwko mieniu, narkomania

,

pornografia

,

wykorzystywanie seksualne dzieci, prostytucja).

8. Pogorszenie stanu zdrowia.
9. Rozwój bezdomności.
10. ekskluzja; Marginalizacja w życiu społecznym i kulturowym.
11. Powstawanie postaw roszczeniowych wobec państwa

,

samorządów i organizacji

pozarządowych

22. UBÓSTWO ABSOLUTNE, UMIARKOWANE, WZGLĘDNE

absolutne – skrajne - a) Sytuacja materialno – żywnościowa najbiedniejszych jednostek w danej
grupie społecznej czy społeczeństwie; b) Sytuacja permanentnego zagrożenia egzystencji osób
czy grup społecznych c) potrzeby, których zaspokojenie nie może być odłożone w czasie, a
konsumpcja niższa od tego poziomu prowadzi do biologicznego wyniszczenia i zagrożenia życia
d.)

to stan warunków bytowych, który uniemożliwia lub w istotnym stopniu utrudnia

realizację podstawowych funkcji życiowych. To taki poziom egzystencji, który stawia pod
znakiem zapytania istnienie samego człowieka lub grupy społecznej

Ubóstwo umiarkowane: Jednostka fizyczna lub grupa społeczna dysponuje zasobami
ekonomiczno – dochodowymi, wystarczającymi na zaspokojenie potrzeb biologicznych (ilość
pożywienia zabezpieczająca przed głodem), ale nie pozwalającymi na zaspokojenie potrzeb
przynajmniej na poziomie minimum egzystencji, akceptowalnego w danym społeczeństwie

14

ubóstwo względne:
pogorszenie dotychczasowych warunków życia. Pogłębia się, gdy sytuacja bytowa nie ulega
zmianie i nie poprawia się.

Przyczyny ubóstwa względnego a funkcjonowanie systemu społeczno-ekonomicznego:
a) bezrobocie jako zjawisko niezależne od ubogich

b) niskie płace występujące w pewnych zawodach, regionach czy w stosunku do niektórych
dyskryminowanych grup ludności.
c. Brak odpowiedniego dochodu wynikającego z okoliczności niezależnych od świadomości i
woli ubogich jest pierwotną przyczyną ubóstwa.
d. Ma często charakter psychologiczno – mentalny z pewnymi akcentami socjologicznymi

23. MINIMUM EGZYSTENCJI A MINIMUM SOCJALNE

minimum egzystencji/ minimum biologiczne:

Poziom dochodów pozwalający pokryć wydatki na zaspokojenie niezbędnych potrzeb
życiowych.
Do tzw. koszyka minimum egzystencji zalicza się przede wszystkim: wydatki na żywność,
opłaty związane z utrzymaniem mieszkania oraz w mniejszym stopniu koszty leków, odzieży
Minimum egzystencji = przeżycie
wyznacza dolną granicę obszaru ubóstwa; zaspokojenie potrzeb życiowych na najniższym
poziomie
nie uwzględnia np. transportu i łączności, wypoczynku, kultury

minimum socjalne:

Minimum socjalne to wskaźnik społeczny mierzący koszty utrzymania gospodarstw
domowych. Zakres i poziom zaspokajanych potrzeb według tego modelu winny zapewniać
takie warunki życiowe, by na każdym z etapów rozwoju człowieka umożliwić reprodukcję
jego sił życiowych, posiadanie i wychowanie potomstwa oraz utrzymanie więzi społecznych.;
wyznacza górną granicę obzaru ubóstwa

warunek: utrzymywanie więzi ze społeczeństwem. W

koszyku minimum socjalnego znajdują się nie tylko dobra służące zaspokojeniu potrzeb
egzystencjalnych (żywność, odzież i obuwie, mieszkanie, ochrona zdrowia czy higiena), ale
także: do wykonywania pracy (transport lokalny i łączność), kształcenia (oświata i wychowanie
dzieci), utrzymywania więzi rodzinnych i kontaktów towarzyskich oraz skromnego uczestnictwa
w kulturze

24. CZYM JEST DEPRYWACJA

Deprywacja - stan psychiczny wynikający z braku jakiejś istotnej potrzeby człowieka
(biologicznej, emocjonalnej, sensorycznej kulturowej czy społecznej).
Deprywacja społeczna – polega na braku lub poważnym niedostatku zasobów
warunkujących maksymalizację szans przetrwania, zapewnienia potomstwu możliwości
wszechstronnego rozwoju, osiągnięcia odpowiedniej pozycji społecznej i efektywności w
realizowaniu założonych celów oraz satysfakcji.
Współcześnie deprywacja społeczna jest zjawiskiem dotykającym mniejszość społeczeństwa,
bądź przybiera skalę masowego ubóstwa (kraje rozwijając się).
- zjawisko uniwersalne – zjawisko które występować będzie zważywszy na naturalne
zróżnicowania i nierówności między ludźmi
- zjawisko relatywne – zmiennie w czasie i przestrzeni.

15

- Wykluczenie społecznie w porównaniu z ubóstwem oznacza więcej aspektów deprywacji,
które przeszkadzają ludziom w uczestnictwie w społecznych aktywnościach lub w
korzystaniu z publicznych lub prywatnych usług.

Dwa podstawowe modele deprywacji społecznej:
- bieda absolutna
- bieda relatywna

25. CZYM JEST ROZWARSTWIENIE SPOŁECZNE I JAK SIĘ JE MIERZY

poziom nierówności wpływa na sytuację ubogich społeczeństwie i zwiększa potencjał ich
nierównego traktowania



w społeczeństwie dużych kontrastów doświadczenie

niedostatku będzie się wydawać szczególnie dotkliwe
osobom nim dotkniętym



wzmacnia subiektywne poczucie ubóstwa i deprywacji



generuje dystans między różnymi warstwami i
prowadzi do ich zamykania się -> tendencji do
wykluczenia



osłabia spójność społeczną i prowadzi do erozji
kapitału społecznego, a ten jest ważnym czynnikiem
ułatwiającym

identyfikowanie

i

rozwiązywanie

problemów społecznych, m.in. właśnie ubóstwa

16

26. ZASADA ROZWOJU ZRÓWNOWAŻONEGO I JEJ MIEJSCE W POLIT. SPOŁ.

Zasada zrównoważonego rozwoju (najbardziej rozpowszechniona definicja pochodząca z
Raportu Brundtlanda) – rozwój, który zapewnia zaspokojenie potrzeb obecnych pokoleń nie
przekreślając możliwości zaspokojenia potrzeb pokoleń następnych.
„Zrównoważony rozwój to dążenie do poprawy jakości życia przy zachowaniu równości
społecznej, bioróżnorodności i bogactwa zasobów naturalnych. Rzecz w tym, aby dążąc do
dobrego żcyai nie zniszczyć przyrody, od której uzależnione jest życie na Ziemi, nie
wyczerpać wszystkich zasobów naturalnych w następstwie czego nie zostanie ich dla ludzi,
którzy będą tu żyli w przyszłości, ani też dążąc do poprawy jakości własnego życia nie
skazywać na biedę innych” (Gerwnin M.. Lokalne inicjatywy rozwojowe)

Ważną cechą zrównoważonego rozwoju jest wielopłaszczyznowość. Odnosi się ona do
szeregu nauk, między innymi społecznych i przyrodniczych. Ma przy tym charakter
integracyjny. Jej podstawowym celem jest zrównoważenie podstawowych elementów
systemu kształtującego przyszłość społeczności ludzkiej na ziemi, tj. środowiska,
społeczeństwa i gospodarki, tak aby rozwój jednego z elementów nie stanowił zagrożenia dla
pozostałych.
Zrównoważony rozwój - cele:
- wzrost dobrobytu społecznego i jednostkowego oraz harmonijne ułożenie relacji między
człowiekiem a przyrodą
- osiągnięcie dobrobytu, sprawiedliwości
- zaspokojenie fizycznych u psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie
jego stosunku do środowiska przyrodniczego
- zaspokojenie potrzeb podstawowych, koniecznych dla prawidłowego rozwoju fizycznego i
psychicznego człowieka – osiągnięcie zrównoważonej jakości życia.

27. MARGINALIZACJA A UBÓSTWO



marginalizacja to niemożność uczestniczenia w różnych sferach życia



Marginalizacja = wielopłaszczyznowość



Ubóstwo = niski poziom życia materialnego, którego istotną cechą jest marginalizacja



Ciężko zdecydować czy ubóstwo jest przyczyną marginalizacji czy też skutkiem



Niemożność społecznej partycypacji



Zmarginalizowane mogą być również osoby nie żyjące w ubóstwie np. niepełnosprawni

17

28. BEZROBOCIE; DEFINICJA, RODZAJE, PRZYCZYNY, SKUTKI

INDYWIDUALNE I SPOŁECZNE

Bezrobocie jest zjawiskiem społecznym polegającym na tym, że część ludzi zdolnych do
pracy i deklarujących chęć jej podjęcia nie znajduje faktycznego zatrudnienia z różnych
powodów . Bezrobocie może stanowić problem społeczny.

Rodzaje bezrobocia:



Bezrobocie dobrowolne dotyczy sytuacji, w której osoba bezrobotna nie akceptuje

oferowanej jej pracy, płacy albo warunków i okoliczności zatrudnienia; decyzja
bezrobotnego zależy od porównania kosztów i korzyści związanych z zatrudnieniem i
bezrobociem



Bezrobocie fikcyjne obejmuje osoby rejestrujące się w urzędach pracy pomimo

posiadania innych źródeł zatrudnienia i dochodu („praca na czarno”), np. w celu
niepłacenia podatków i dostępu do świadczeń społecznych (dostępu do świadczeń służby
zdrowia)



Bezrobocie naturalne stanowi pewien nieunikniony dodatni poziom bezrobocia

towarzyszący normalnie rozwijającej się gospodarce; wiąże się ono z naturalną dynamiką
procesów zachodzących na rynku pracy, czyli powstawania nowych i likwidowania już
istniejących miejsc pracy oraz ze zmianą aktywności siły roboczej; obejmuje ono
bezrobocie frykcyjne i strukturalne



Bezrobocie frykcyjne wynika z braku dostatecznej informacji na temat istniejących

wolnych miejsc pracy, osób szukających pracy, oferowanych płac oraz z kosztów
poszukiwań (pracy i pracowników)



Bezrobocie strukturalne to niedopasowania dotyczące regionów (bezrobocie

regionalne), zawodów, miejsca i czasu wykonywanej pracy (bezrobocie sezonowe);
wynika przede wszystkim z postępu technicznego (niedopasowania kwalifikacyjno-
zawodowe), geograficznego rozmieszczenia wakatów i pracy



Bezrobocie strukturalno-patologiczne polega na swoistej profesjonalizacji zjawiska

bezrobocia poprzez utrwalenie się w środowisku bezrobotnych postaw beznadziejności i
rezygnacji z poszukiwania pracy, trwałym pogodzeniu się ze statusem bezrobotnego przy
równoczesnym skoncentrowaniu aktywności nie na poszukiwaniu pracy, a pozyskaniu
świadczeń społecznych połączonej z pojawianiem się wśród pracodawców obawy przed
zatrudnianiem bezrobotnych



Bezrobocie sezonowe ma cykliczny charakter i wynika z sezonowości produkcji, na ogół

bezpośrednio lub pośrednio uzależnionej od warunków klimatycznych



Bezrobocie pokoleniowe dotyka całe rodziny, gdzie negatywne wzorce zachowań

związane z długotrwałym bezrobociem są dziedziczone przez dzieci i/lub powielane
przez współmałżonków



Bezrobocie przymusowe pojawia się wtedy, gdy popyt na pracę jest mniejszy niż podaż

pracy

18



Bezrobocie utajone (nigdzie nie rejestrowane) jest to zjawisko bardzo trudne do

uchwycenia – wymaga specjalnych badań ankietowych lub szacunków statystycznych;
szczególnym przykładem tego zjawiska jest bezrobocie ukryte na wsi; w miastach
bezrobocie ukryte występuje (a głównie występowało w przeszłości) w postaci zbędnego
zatrudnienia głównie w wielkich przedsiębiorstwach; bezrobocie ukryte występuje
również w postaci ucieczki z rynku pracy na (nienależne często) renty i wcześniejsze
emerytury

złożoność zjawiska - wiele przyczyn:



niedostosowanie struktury podaży pracy do popytu zgłaszanego przez pracodawców;



procesy restrukturyzacyjne w gospodarce, likwidowanie przestarzałych gałęzi produkcji,



modernizacja sektora rolniczego,



spadek produkcji z powodu ograniczonego popytu na określone towary/usługo;



niedoskonała informacja na rynku pracy o wolnych stanowiskach pracy;



niedostosowany sposób i kierunki kształcenia do wymagań rynku; niski poziom
wykształcenia



nadmierne obciążenia fiskalne



brak mobilności pracowników i osób poszukujących pracy



zmiana siedziby przedsiębiorstw



automatyzacja procesów produkcji, zmiany technologiczne



bariery biurokratyczne w tworzeniu nowych miejsc pracy



niedorozwój gospodarczy państw czy regionów



zła koniunktura gospodarcza w kraju i na świecie

Skutki indywidualne:



pogorszenie standardu życia, a nawet ubóstwo,



problemy z zagospodarowaniem wolnego czasu,



poczucie obniżenia statusu,



marginalizacja; ograniczenie lub zaniechanie uczestnictwa w życiu politycznym,
kulturalnym



i w życiu społeczności lokalnej



objawy depresyjne.



obniżenie samooceny



zaburzenia zdrowia psychicznego jako konsekwencje bezrobocia są nadal



przedmiotem wielu badań



reakcje emocjonalne; dyskomfort psychiczny, poczucie bezsilności, a czasami nawet

beznadziejności.



zaburzenia procesów poznawczych– pozostawanie w stanie bezrobocia zwiększa
trudności z koncentracją uwagi, pogarsza orientację w rzeczywistości

19

Skutki społęczne:



duże koszty świadczeń socjalnych,



niewykorzystany potencjał ludzkiej pracy,



poczucie zagrożenia bezrobociem ludzi zatrudnionych,



nasilenie się społecznej patologii (np. agresja, rozpad tradycyjnych więzi rodzinnych,



rozwody, alkoholizm),



ograniczenie realizacji potrzeb, towarzyszy temu silna frustracja objawiająca



się przede wszystkim w aspołecznych zachowaniach,



spadek dochodów społeczeństwa, skutkujący ograniczaniem globalnego popytu



demoralizacja mniej odpornych psychicznie jednostek,



tworzenie

potencjalnych warunków społecznych dla rozwoju przestępczości

29. CZYM JEST SPOŁECZNA GOSPODARKA RYNKOWA

Społeczna gospodarka rynkowa, forma gospodarki, która rozwinęła się w Niemczech
Zachodnich, stanowi połączenie gospodarki rynkowej i dużego zabezpieczenia socjalnego
pracowników.
Do najważniejszych zasad społecznej gospodarki rynkowej należą takie działania polityki
gospodarczej, które nie zagrażają celom o charakterze ogólnospołecznym, takie
zabezpieczenia socjalne, aby zmniejszyć ryzyko utraty środków do życia przez obywateli oraz
taka polityka społeczna, która w trakcie realizacji celów społecznych dba o wydajność w
gospodarce.
Bezpośrednim celem społecznej gospodarki rynkowej jest zapewnienie pełnego
zatrudnienia siły roboczej, wspieranie regionalnej mobilności siły roboczej (walka
z bezrobociem strukturalnym), ochrona pracy przez regulację stosunku pracy między
pracodawcą a pracownikiem, poprawa na rzecz podziału dochodu narodowego.
Aby zrealizować te cele, państwo podejmuje następujące działania: ustala płacę minimalną,
wysokie podatki przy zapewnieniu całościowej ochrony socjalnej (ubezpieczenie społ., zwrot
kosztów leczenia itd.), niskie ceny na artykuły pierwszej potrzeby (polityka subwencji wobec
producenta), wspiera kupowanie przez pracowników udziałów w przedsiębiorstwach, w
których pracują, a także rozwija szkolnictwo publiczne na wysokim poziomie itd.
Niemcy Zachodnie prowadząc przez lata taką politykę, doprowadziły do szybkiego rozwoju
gospodarczego, zachowując dużą ochronę socjalną. System, ten zaczął się jednak załamywać
po zjednoczeniu ze względu na różnice w rozwoju gospodarczym obu części Niemiec.

30. CZYM JEST LUDNOŚĆ BIERNA ZAWODOWO

Wg Badania Aktywności Zawodowej Ludności (BAEL) – są to osoby posiadające wyłącznie
własne niezarobkowe źródło utrzymania lub pozostające na utrzymaniu innych osób; do
grupy tej należą: emeryci, renciści, osoby uczące się, osoby, które zaniechały poszukiwania
pracy ze względu na zniechęcenie bezskutecznością poszukiwania pracy oraz inne powody, w
tym osobiste lub rodzinne

20

31. CZYM JEST PŁACA MINIMALNA I JAKA AKTUALNIE JEST WYSOKOŚĆ

MINIMALNEGO WYNAGRODZENIA W POLSCE

Płaca minimalna- odnosi się do kwoty określonej prawnie, jednolitej dla całego kraju. Jest to
kwota, poniżej której nie można opłacać pracownika zatrudnionego w pełnym wymiarze
czasu pracy. Do tak określonej płacy minimalnej pracownik może zgłaszać roszczenia prawne
w przypadku jej nieotrzymania. Płaca minimalna jest kategorią zarówno społeczną jak i
ekonomiczną. Jej społeczna rola polega na ustalaniu na jej poziomie zapewniającym
niezbędne środki do utrzymania i przeciwdziałaniu nadmiernej eksploatacji pracowników, zaś
ekonomiczny aspekt wynika z faktu, że płaca minimalna jest elementem polityki płac, która z
kolei ma wpływ na koszty pracy, konkurencyjność przedsiębiorstw i rynek pracy.
Płaca minimalna w Polsce :
2012 rok – 1500 zł
2013 rok – od 1 stycznia poziom płacy minimalnej wzrósł w porównaniu do roku
poprzedniego o 100 zł. Od 1 stycznia 2013 r. wysokość minimalnego wynagrodzenia
pracownika zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy nie może być niższa niż 1600 zł
brutto.

32. KIM JEST BEZROBOTNY I JAK MOŻNA UZYSKAĆ TEN STATUS



Wg Głównego Urzędu Statystycznego (BAEL) – osoba w wieku od 15 do 74 lat, która w
okresie badanego tygodnia nie była osobą pracującą; aktywnie poszukiwała pracy i była
gotowa podjąć pracę w tygodniu badania i następnym; do bezrobotnych zaliczają się
także osoby, które nie poszukiwały pracy, ponieważ oczekiwały na podjęcie pracy, którą
miały już obiecaną, ale oczekiwały na jej podjęcie nie dłużej niż trzy miesiące i były w
gotowości by tę pracę podjąć; do bezrobotnych nie zalicza się kształcących się w
systemie szkolnictwa w trybie dziennym



Definicja ta jest zbieżna z definicją bezrobocia Eurostatu

Kto to jest bezrobotny długotrwale - bezrobotny pozostający w rejestrze powiatowego
urzędu pracy łącznie przez okres ponad 12 miesięcy w okresie ostatnich 2 lat, z wyłączeniem
okresów odbywania stażu i przygotowania zawodowego dorosłych

W celu dokonania rejestracji osoba ubiegająca się o zarejestrowanie jako bezrobotny zgłasza
się do powiatowego urzędu pracy, właściwego ze względu na miejsce zameldowania stałego
lub czasowego, a jeżeli nie jest zameldowana – do powiatowego urzędu pracy, na którego
obszarze działania przebywa. Tam należy przedstawić odpowiednie dokumenty.

Grupy wykluczone (defaworyzowane)



Młodzież



Kobiety



Osoby powyżej 50. roku życia



Mieszkańcy obszarów wiejskich



Osoby niepełnosprawne



Osoby chore psychicznie



Imigranci i mniejszości narodowe



Bezdomni



Osoby opuszczające zakłady karne

33. Jaki wpływ ma bezrobocie na funkcjonowanie rodziny

21

34. CZYM JEST POLITYKA ZATRUDNIENIA I POLITYKA RYNKU PRACY

Polityka zatrudnienia – rozumiana jako czynne oddziaływanie władz państwowych na rynek
pracy pod kątem potrzeb gospodarki kraju oraz godzenia interesów pracodawców i
robotników, rozwinęła się w czasie wielkiego kryzysu gospodarczego na początku lat
trzydziestych naszego stulecia.

Dwie podstawowe funkcje polityki zatrudnienia:



Funkcja społeczna – wyznaczana przez obecne i przyszłe warunki rozwoju społecznego.



Funkcja ekonomiczna – związana z rozwojem gospodarczym.

Polityka rynku pracy - jest narzędziem korygowania zawodności rynku pracy. Jej zadaniem
jest rozwiązywanie problemów strukturalnych rynku pracy i poprawianie skuteczności jego
funkcjonowania. W funkcji aktywnej ma ona realizować cel zatrudnieniowy (ograniczanie
rozmiarów bezrobocia), cel strukturalny (zmniejszenie niedopasowań strukturalnych na rynku
pracy) i cel produkcyjny (wzrost produkcyjnego zastosowania zasobów pracy). Pełni również
funkcję socjalną (zabezpieczenia socjalnego bezrobotnych i dotkniętych zwolnieniami z
pracy).

Opiera się na instrumentach dostosowujących strukturę podaży pracy do struktury popytu na
pracę, wspomagających tworzenie nowych miejsc pracy, pomagających bezrobotnym w
podjęciu pracy. Cele polityki rynku pracy należy postrzegać z zestawieniu z celami polityki
zatrudnienia, która oddziałuje na ogólny poziom zatrudnienia w gospodarce poprzez
instrumenty polityki pieniężnej, fiskalnej, budżetowej, inwestycyjnej.

35. SKĄD MOŻNA UZYSKAĆ DANE NA TEMAT BEZROBOCIA



GUS



Urzędy Pracy



EURES – Europejskie Służby Zatrudnienia

36. CO TO JEST STOPA BEZROBOCIA

Stopa bezrobocia (wg GUS). - procentowy udział liczby bezrobotnych w liczbie ludności
aktywnej zawodowo (tzn. pracującej i bezrobotnej). W przypadku BAEL i NSP 2002
definicja odnosi się do osób bezrobotnych (zgodnie z pojęciem - "Bezrobotni według BAEL i
NSP 2002") i aktywnych zawodowo (będących sumą pracujących - zgodnie z pojęciem -
"Pracujący według BAEL i NSP 2002" i bezrobotnych (zgodnie z pojęciem - "Bezrobotni
według BAEL i NSP 2002"). W przypadku bezrobocia rejestrowanego definicja odnosi się do
osób bezrobotnych zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy (zgodnie z pojęciem -
"Bezrobotni zarejestrowani") i aktywnych zawodowo będących sumą zarejestrowanych osób
bezrobotnych i pracujących w jednostkach sektora publicznego i prywatnego. (Liczba
pracujących nie uwzględnia osób odbywających czynną służbę wojskową oraz pracowników
jednostek budżetowych prowadzących działalność w zakresie obrony narodowej i
bezpieczeństwa publicznego.)

22

37. CZYM JEST IDEA „FLEXICURITY”, NA CZYM POLEGA, JAKIE JEST

JEJ ZASTOSOWANIE

Flexurity - odnosi się do poszukiwania rozwiązań korzystnych dla obu stron rynku pracy, a
powstało w wyniku połączenia słów flexibility (elastyczność – chodzi o trudność pogodzenia
potrzeb pracodawcy z uwarunkowaniami pracownika, co stwarza konieczność wypracowania
metod

poszukiwania

równowagi

między

elastycznością

rynku

pracy)

oraz security(bezpieczeństwo socjalne). Ideą flexicurity jest zatem z jednej strony
zwiększenie swobody przy podejmowaniu pracy, a z drugiej zapewnienie bezpieczeństwa
zarówno dla pracownika jak i pracodawcy. Owa swoboda wyraża się w tym, że pracodawca
ma możliwość zatrudnienia pracownika na taką ilość godzin, dni, w których pracownik jest
mu potrzebny. Korzyści z takiego rozwiązania są obopólne, tzn. właściciel firmy nie musi
płacić składek społecznych (np. ZUS) za cały miesiąc, a jedynie za czas faktycznie
przepracowany przez osobę zatrudnianą, pracownik z kolei może podjąć pracę w kilku
firmach. W wyniku takiego działania zwiększa się poczucie bezpieczeństwa, gdyż po
pierwsze pracodawca nie musi ponosić kosztów, wtedy gdy pracownik nie jest mu potrzebny
(nie boi się zatem zatrudniać kolejnych osób), a po drugie pracownik, ma pewność, że za ilość
przeprowadzonych godzin będzie miał odprowadzane składki społeczne (nie ma już takiej
obawy o utratę pracy, tym bardziej, że posiada kilka źródeł dochodu). Równie istotne jest
zapewnienie pracownikowi odpowiedniego dochodu w okresie przed podjęciem pracy.
Rozwiązanie takie może być korzystne zarówno dla pracowników, jak i dla przedsiębiorstw.
Ta elastyczność oznacza bowiem stworzenie warunków, w których pracownicy będą mogli
łatwo zdobyć lub zmienić pracę, a poprawa ich kwalifikacji zwiększy bezpieczeństwo i
korzyści pracodawcy. Warto podkreślić, iż flexicuity jest koncepcją, starającą się
zrównoważyć korzyści i obowiązki zarówno z punktu widzenia pracodawcy, jak i
pracownika. Pozwala ona na dużą elastyczność w kwestii zarządzania personelem
(ograniczenie problemów związanych z zatrudnianiem oraz zwalnianiem pracowników), nie
pozbawiając jednocześnie znacznego wsparcia socjalnego dla pracobiorcy, jak i
bezrobotnych. Dodatkowo działania te powinny zostać poparte działaniem ze strony władz.
Współdziałanie wszystkich tych sił może prowadzić do następujących korzyści:
- swoboda zatrudnienia
-wzrost gospodarczy
-przepływ wiedzy
-rozwój zawodowy pracowników
-aktywacja zawodowa bezrobotnych
Strategie flexicurity obejmują jednocześnie elastyczne i rzetelne rozwiązania w zakresie
umów, aktywne polityki rynku pracy, kompleksowe strategie uczenia się przez całe życie oraz
nowoczesne systemy ochrony socjalnej zapewniające odpowiednie wsparcie dochodów w
okresach bezrobocia. Flexicurity ma na celu wzmocnienie konkurencyjności, zatrudnienia, jak
i zadowolenia z pracy dla wszystkich. Z punktu widzenia Unii proponowane strategie z
obszaru flexicurity mogą przyczynić się do znacznej modernizacji rynków pracy w Europie
oraz do skuteczniejszego sprostania wyzwaniom związanym z globalizacją i wykorzystania
tworzonych przez nią szans i możliwości oraz przeciwdziałania zagrożeniom.
Idea flexicurity obecna jest w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki, w ramach
Europejskiego Funduszu Społecznego.
Krajem, który po raz pierwszy zastosował zasady połączenia bezpieczeństwa socjalnego i
elastyczności rynku pracy, była dania. Model duński, który realizowany jest od 1993 r., opiera
się na trzech filarach: elastycznym rynku pracy, hojnym systemie socjalnym oraz aktywnej
polityce rynku.

23

Model duński.

38. JAKIE SĄ RODZAJE ZATRUDNIENIA

Kodeks pracy określa różne rodzaje i formy zatrudnienia. Zgodnie z art. 2 kodeksu
pracy pracownikiem (tzn. osobą pozostającą w stosunku pracy) jest osoba zatrudniona na
podstawie:
• powołania,
• wyboru,

• mianowania,
• spółdzielczej umowy o pracę,

• umowy o pracę.

Istotą nawiązania stosunku pracy jest zobowiązanie się pracownika do wykonywania pracy
określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz zobowiązanie
wzajemne

pracodawcy

do

zatrudniania

pracownika

za

wynagrodzeniem.

W praktyce najczęściej można spotkać się z zatrudnieniem w formie umowy o pracę. Kodeks
pracy wyróżnia następujące rodzaje umów o pracę:

• umowę o pracę zawartą na czas nieokreślony,

• umowę o pracę zawartą na czas określony (której szczególną postacią od dnia 29 listopada
2002 r. jest umowa o pracę na czas zastępstwa nieobecnego pracownika),
• umowę o pracę zawartą czas wykonania określonej pracy ,
• umowę o pracę zawartą na okres próbny, której istotą jest to, że może ona poprzedzać każdy
z trzech wyżej wskazanych rodzajów.

Pracownikami w rozumieniu prawa pracy nie są osoby, które świadczą pracę odpłatnie na
podstawie umów cywilnoprawnych (np. na podstawie umowy o dzieło czy umowy zlecenia).

24

39. JAKIE ZNASZ RODZAJE BEZROBOCIA ZE WZGLĘDU NA CZAS JEGO

TRWANIA



Krótkookresowe (do 3 miesięcy)



Średniookresowe ( od 3 do 6 miesięcy)



Długookresowe (od 6 miesięcy do 12 miesięcy)



Długotrwałe (zwane chronicznym) - dotyczy osób nie mogących znaleźć pracy przez
ponad 12 miesięcy; uznaje się je za najbardziej niekorzystne i niebezpieczne dla
gospodarki, ponieważ wywołuje negatywne skutki w niemal wszystkich sferach życia.



40. CO TO JEST EUROPEJSKI MODEL SPOŁECZNY

Europejski Model Społeczny, najogólniej rzecz biorąc, jest to wizja państw europejskich
odnosząca się do kształtu społeczeństwa z uwzględnieniem kluczowych obszarów takich jak
rozwój ekonomiczny, wysoki standard życia oraz dobre warunki pracy. Nie można jednak w
tym przypadku mówić o jednym modelu, gdyż w Europie funkcjonuje ich kilka. Wielość owa
wynika z odmiennych doświadczeń, tradycji i warunków rozwoju w poszczególnych
państwach po II Wojnie Światowej. Pomimo to, w 2002 r. powstała spójna definicja
Europejskiego Modelu Społecznego przyjęta przez Radę Europejską na szczycie w
Barcelonie. Zgodnie z tą definicją: „europejski model społeczny oparty jest na wydajnej
gospodarce, wysokim poziomie ochrony socjalnej i na edukacji i dialogu społecznym”.
Mówiąc o jednolitym Europejskim Modelu Społecznym, trzeba mieć na myśli zbiór
wspólnych, najważniejszych zasad, które leżą u podstaw różnych odmian państwa
opiekuńczego realizowanych w poszczególnych krajach europejskich. Prowadzi to do
pewnych różnic w poszczególnych modelach istniejących w Europie, jednak wszystkie, choć
w odmienny sposób respektują takie wartości jak dążenie do pełnego zatrudnienia, społeczne
zabezpieczenie dla wszystkich obywateli, walka z marginalizacją czy też szerzenie
demokracji. Historycznie, zręby Europejskiego Modelu Społecznego mają swoje początkiw
okresie po zakończeniu II Wojny Światowej. Protekcjonizm państwowy, a także dążenie do
osiągnięcia średniego standardu życia charakterystycznego dla Stanów Zjednoczonych
tamtego okresu, były głównymi czynnikami sprawczymi tworzenia się państwowych wizji
nowego kształtu społeczeństwa. Wiąże się to bezpośrednio z pojęciem państwa opiekuńczego.
Idea ta, głoszona w szczególności w okresie od lat 50’ do 80’, opiera się na funkcjonowaniu
państwa kapitalistycznego z silnym interwencjonizmem państwowym, nastawionym głównie
na zwalczanie problemów społecznych. Europejski Model Społeczny opisała Komisja
Europejska w Białej Księdze z 1994 r. Wspomniano tam o jego ujęciu w kontekście
demokracji i praw jednostek, wyrównywania nierówności społecznych, gospodarki rynkowej
a także zabezpieczenia społecznego.

Podstawy prawne.
Prace kodyfikacyjne mające na celu włączenie istotnych uregulowań prawnych dla polityki
socjalnej państw Wspólnoty Europejskiej rozpoczęły się podobnie jak sama historia pojęcia
Europejskiego Modelu Społecznego, po II Wojnie Światowej. Na ustawodawstwo socjalne
państw członkowskich Unii Europejskiej składają się zarówno akty międzynarodowe,

25

ratyfikowane przez państwa członkowskie takie jak np. dokumenty wydane przez Organizację
Narodów Zjednoczonych czy też Międzynarodową Organizację Pracy.
Współczesnym dorobkiem prawnym w dziedzinie ustawodawstwa socjalnego państw
europejskich są m.in. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, Europejska Konwencja Praw
Człowieka,

Europejska Karta Społeczna Rady Europy

. Do istotnych tzw. wspólnotowych

aktów pierwotnych zaliczają się ponadto: Traktat o EWWiS, Traktat o EWG, Traktat o
EUROATOM, Jednolity Akt Europejski, Traktat z Maastricht, Traktat Amsterdamski, Traktat
Nicejski, Traktat Lizboński, Zielona i Biała Księga. Doniosłe uregulowania prawne w materii
socjalnej zawierają się również w tzw. wspólnotowych aktach wtórnych, którymi są
rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie. Ponadto każde państwo członkowskie
Unii Europejskiej na drodze własnego ustawodawstwa wewnętrznego reguluje kwestie
socjalne we własnych aktach prawnych. Całokształt aktów prawnych dotyczących materii
socjalnej formułuje wiele różnych celów, które stoją przed Europejskim Modelem
Społecznym. Warto wspomnieć o niektórych zadaniach stawianych przez poszczególne akty
prawe. Karta Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników przykładowo zakłada dążenie do
równego traktowania kobiet i mężczyzn, postuluje swobodę zrzeszania się oraz negocjacje
umów zbiorowych, czy też mówi o swobodzie przemieszczania się i wyboru miejsca
zamieszkania.5 Traktat Amsterdamski z kolei postuluje poprawę standardu i jakości życia,
zapewnienie spójności gospodarczej i społecznej i solidarności między państwami
członkowskimi czy też trwały i nieinflacyjny wzrost gospodarczy.
Cechy i zadania EMS.
Cechy Europejskiego (Anthony Giddens): 1. cztery podstawowe cechy: państwo jako główny
podmiot z szerokim zakresem interwencjonizmu i odpowiednio wysokim poziomem
fiskalizmu, 2.bezpłatna i obowiązkowa edukacja, 3. solidny system ochrony socjalnej oraz 4.
ograniczenie nierówności.
Zadania EMS (Tito Boeri). 1. ograniczenie nierówności dochodowych oraz ubóstwa,
3.ochrona z ryzykiem związanym z działaniem rynku pracy oraz 4.wspieranie aktywności
zawodowej.

41. CZYM JEST OTWARTA METODA KOORDYNACJI

Otwarta metoda koordynacji - narzędzie wspierania europejskiego modelu. Ma w założeniu
pomóc państwom członkowskim w rozwoju własnych polityk. OMK została wprowadzona w
celu wzmocnienia integracji europejskiej i ułatwienia wprowadzania europejskich reform w
polityki krajowe. Choć w dokumentach europejskich widać ewidentnie, że jej głównym
zadaniem była pomoc w szybkim i skutecznym osiągnięciem celów Lizbońskich, wydaje się,
że ta metoda ma tyle samo zwolenników co sceptyków.
Jak zauważa Pollack, jest ona niewiążącą formą koordynacji polityk (policy) bazującą na
ustanowieniu wspólnych celów, wytycznych polityk i wzorców (benchmarks). Podkreśla też,
że OMK nie zastępuje, ale uzupełnia metodę wspólnotową w obszarach, w których państwa
członkowskie były niechętne do przyjęcia przepisów. Charakteryzujące elementy OMK to
zinstytucjonalizowana kooperacja, brak hierarchiczności i nacisk na wymianę informacji i
proces uczenia się (Pollack 2005). Otwarta Metoda Koordynacji ciągle budzi wiele
kontrowersji w debatach akademickich. Z jednej strony wydaje się doskonałym środkiem
wdrażania polityk europejskich. Daje możliwość elastycznego działania, nie ingeruje w
drażliwą kwestię suwerenności państw, daje możliwość działania w obiecujących obszarach.

26

Golinowska wymienia ponadto wiele zalet OMK przy prowadzeniu szeroko pojętej polityki
społecznej, takie jak ograniczenie kosztów tej metody, rozwój statystki społecznej i badań
społecznych, proces ciągłego uczenia się polityków i zaangażowanie urzędników dające nowe
możliwości rozwiązań kwestii społecznych. (Golinowska 2002).Analizując OMK w
kontekście Strategii lizbońskiej możemy zauważyć wiele niedociągnięć. Głównym
Założeniem SL był wzrost gospodarczy i przekształcenie Unii w najbardziej konkurencyjną
gospodarkę na świecie. Ciężko się nie zgodzić, że w tym obszarze OMK się nie sprawdziła. Z
drugiej strony znalazła doskonałe zastosowanie w szeroko pojętym obszarze wolności,
bezpieczeństwa i sprawiedliwości UE. Świetnie się sprawdza w udoskonalaniu polityki
imigracyjnej, azylowej czy socjalnej, które opierają się na korzystaniu z tak zwanych dobrych
praktyk. Mocną stroną OMK jest wykształcenie swoistego rodzaju procesu dzielenia się
wspólnymi doświadczeniami i tworzenia wspólnego języka i wyznaczników analizy polityki
publicznej. Pollack jednak podkreśla, że w momencie negocjacji na temat politycznie
wrażliwych kwestii czy szczegółowych planów narodowe przedstawicielstwa będą raczej
trzymały się swoich sztywnych, narodowych pozycji angażując się raczej w sam proces
negocjacji wykazując niewiele oznak możliwości zmiany podejścia do podstawowych kwestii
zatrudnienia i innych problemów Podsumowując OMK miała być metodą pomagającą w
szybkim wdrażaniu polityk związanych ze strategią Lizbońską, czyli przede wszystkim
wzrostem gospodarczym. Jednakże jej główne wady jak brak twardych regulacji prawnych,
brak sankcji, rozbieżności w unijnych wytycznych a krajowymi politykami sprawiły, że w
sferze ekonomicznej jest to narzędzie niedoskonałe. Niemniej jednak możemy zauważyć
pozytywny wpływ w tych dziedzinach polityki gdzie soft power przynosi więcej korzyści.
Myślę tu głównie o polityce socjalnej, imigracyjnej i szeroko pojętym obszarze wolności i
bezpieczeństwa UE. Należy podkreślić, że wraz z tą metodą zaczęto korzystać z tak zwanych
„dobrych praktyk”. Państwa członkowskie dzielą się swoimi doświadczeniami procesu
integracji europejskiej. Dzięki temu członkowie mogą uczyć się na doświadczeniach innych i
szybciej wdrażać prawo europejskie.

42. ZABEZPIECZENIE SPOŁECZNE W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ

ORAZ PROBLEMY ICH KOORDYNACJI

Przepisy UE dotyczące koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego nie zastępują
krajowych systemów zabezpieczenia społecznego jednym systemem europejskim. Z
politycznego punktu widzenia taka harmonizacja nie jest możliwa, ponieważ systemy
zabezpieczenia społecznego państw członkowskich są wynikiem wieloletnich tradycji
zakorzenionych głęboko w kulturze narodowej oraz preferencji.
celem przepisów UE w tej dziedzinie jest więc raczej koordynacja krajowych systemów
zabezpieczenia społecznego, a nie ich harmonizacja. Każde państwo członkowskie ma
swobodę decydowania o tym, kto ma być ubezpieczony na mocy jego ustawodawstwa, jakie
świadczenia są przyznawane i na jakich warunkach, jak te świadczenia są naliczane i jakie
składki należy opłacać. Przepisy koordynujące określają wspólne reguły i zasady, których
muszą przestrzegać wszystkie władze krajowe, instytucje zabezpieczenia społecznego, sądy i
trybunały przy stosowaniu przepisów prawa krajowego. W ten sposób gwarantuje się, że
stosowanie ustawodawstwa różnych krajów nie wywiera negatywnego wpływu na osoby
korzystające z prawa do swobodnego przepływu i pobytu na terytorium państw
członkowskich.

27

Innymi słowy, osoba korzystająca z prawa do przemieszczania się na obszarze Europy nie
powinna znaleźć się w warunkach gorszych niż osoba, która zawsze mieszkała i pracowała w
tym samym państwie członkowskim. Wymaga to rozwiązania następujących problemów:
- W niektórych państwach członkowskich dostęp do systemu zabezpieczenia społecznego
zależy od posiadania miejsca zamieszkania, podczas gdy w innych ubezpieczeniu podlegają
wyłącznie osoby wykonujące działalność zawodową (oraz członkowie ich rodzin). Aby
uniknąć sytuacji, w której pracownicy migrujący są albo ubezpieczeni w więcej niż jednym
państwie członkowskim, albo nie są ubezpieczeni w ogóle, przepisy koordynujące określają
ustawodawstwo krajowe mające zastosowanie do pracownika migrującego w każdym
szczególnym przypadku.
- Na mocy ustawodawstwa krajowego uprawnienia do świadczeń zależą niekiedy od
minimalnego okresu ubezpieczenia, zatrudnienia lub zamieszkania (zależnie od państwa
członkowskiego i rodzaju świadczeń – 6 miesięcy, 1 rok, 5 lat, 10 lat, a nawet, w niektórych
przypadkach, 15 lat). Przepisy koordynujące przewidują „sumowanie okresów”, co oznacza,
że okresy ubezpieczenia, zatrudnienia lub zamieszkania osiągnięte w ramach ustawodawstwa
jednego państwa członkowskiego są w razie potrzeby uwzględniane przy określaniu
uprawnień do świadczeń w ramach ustawodawstwa innego państwa członkowskiego.
Przepisy UE w zakresie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego mają
zastosowanie do ustawodawstwa krajowego w następujących dziedzinach:



świadczenia z tytułu choroby



świadczenia z tytułu macierzyństwa i równoważne świadczenia dla ojca



wypadki przy pracy



choroby zawodowe



świadczenia z tytułu inwalidztwa



emerytury



renty rodzinne



świadczenia z tytułu śmierci



świadczenia dla bezrobotnych



świadczenia rodzinne



świadczenia przedemerytalne

43. JAKIE SĄ WSPÓŁCZESNE PROBLEMY DEMOGRAFICZNE



gdy „młodych” jest za dużo w społeczeństwie, często okazuje się, że system nie jest
przygotowany do zagospodarowania ich możliwości i sprostania oczekiwaniom. Wyż
demograficzny najpierw stawia na nogi instytucje opiekuńczo-wychowawcze, potem
system edukacji i rynek pracy. Młodzi stanowiący roczniki demograficzne wyżu stają się
„kłopotem” dla systemu, gdy ten nie wykazuje wystarczających zdolności absorpcyjnych.



Niż demograficzny. Zbyt długo utrzymujące się niskie wskaźniki urodzeń sprawiają, że
zagrożona jest odtwarzalność populacji, zanika wymiana pokoleniowa na rynku pracy a
gospodarka musi posiłkować się importem siły roboczej. W konsekwencji pojawia się
nowa klasa problemów związanych z obecnością imigrantów, pogłębiającą się
hybrydyzacją kulturową społeczeństwa i nierównowagą pokoleń.

28



Społeczeństwa starzejące się, sprawiają, że gospodarka wytraca dynamizm, zanikają
naturalne mechanizmy presji na zmianę, nieproporcjonalnie do dochodu wytworzonego
rosną wydatki na cele socjalne (ubezpieczenia, emerytury, system opieki nad ludźmi w
podeszłym wieku)



Rozmieszczenie ludności nie jest równomierne – 30% powierzchni lądów jest

zamieszkiwanych na stałe. W związku z szybszym przemieszczaniem się ludności
wiejskiej do miast, następują zmiany w relacjach miasto – wieś, należy się liczyć z
dynamiczną urbanizacją i tworzeniem wielkich aglomeracji.



Do demograficznych problemów globalnych należy też zjawisko migracji, wędrówek i
uchodźstwa politycznego. Problemy demograficzne wiążą się z wyżywieniem ludzkości,
nowym ładem gospodarczym, konfliktami politycznymi, przemieszczeniem się ludności
biednej do zasobnych części świata, ekologicznymi problemami wywołanymi rozrostem
ludności i miast.



Demograficzne problemy globalne próbują rozwiązywać organizacje regionalne i
międzynarodowe – ONZ, OECD, WHO. Podejmowane są akcje kontroli i regulacji
urodzin, które napotykają sprzeciwy religijne; tworzone są programy pomocy, których
celem jest zagospodarowanie niezamieszkanych terenów, zapobieganie

44. PROSZĘ PODAĆ PRZYCZYNY I SKUTKI NISKIEJ DZIETNOŚCI

Przyczyny:



jedno dziecko wystarczy aby doświadczyć macierzyństwa/ojcostwa



brak warunków finansowych tudzież mieszkaniowych



konieczność kształcenia jako czynnik powodujący odwlekanie macierzyństwa



koncentracja na rozwoju osobistym



wzorowanie na modelu 2+1 – przyjęty w bogatych krajach zachodnich



dostępność środków antykoncepcyjnych



coraz większy wskaźnik bezpłodności



Trudność pogodzenia posiadania rodziny z obowiązkami w pracy.



brak stałego partnera,

Skutki :



spadek liczby ludności



starzenie się społeczeństwa; konieczność utrzymywania coraz to większej liczby

emerytów co w konsekwencji prowadzi do recesji gospodarczej (konieczność wysokich
podatków na utrzymanie ludzi starych)



niekorzystna zmiana proporcji między osobami w wieku produkcyjnym a

nieprodukcyjnym



niskie wpływy do budżetu versus wysokie wydatki na cele społeczne



w dalszej perspektywie spadek liczby osób w wieku produkcyjnym może grozić
kryzysem gospodarki (zahamowanie tempa rozwoju)



pojawiają się migranci

29

45. PROSZĘ WYJAŚNIĆ DEFINICJE: POLITYKA PRONATALISTYCZNA,

POLITYKA ANTYNATALISTYCZNA, GERONTOFOBIA, AGEIZM

Polityka pronatalistyczna - polityka ludnościowa, mająca na celu zwiększenie liczby
urodzeń. Polityka ta wyraża się w tworzeniu przez państwo różnego rodzaju zachęt
materialnych i moralnych do powiększania liczby dzieci w rodzinach i w otaczaniu
szczególną opieką rodzin wielodzietnych. Państwo tworzy pod tym kątem instytucjonalno-
prawne, organizacyjne i fiskalne rozwiązania systemowe, zachęcające rodziców do posiadania
więcej niż dwojga dzieci (np. różnego typu zasiłki; ulgi – np. na bezpłatną edukację, zakup
przyborów szkolnych; wydłużanie urlopu macierzyńskiego itp.). Polityka pronatalistyczna
stosowana była m.in. we Francji i w Polsce po wielkich stratach ludnościowych poniesionych
w czasie pierwszej wojny światowej. Obecnie prowadzą ją kraje skandynawskie
(Norwegia, Dania, Szwecja). Polska obecnie znalazła się w grupie krajów o najniższych
współczynnikach płodności kobiet. W obliczu narastania demograficznego kryzysu podjęcie
polityki pronatalistycznej staje się jednym z najważniejszych wyzwań dla polskiej polityki
społeczno-ekonomicznej.

Polityka antynatalistyczna -

polityka ludnościowa nastawiona na ograniczanie liczby

urodzeń i zmniejszanie tempa przyrostu naturalnego. Polityka antynatalistyczna uległa
spopularyzowaniu w drugiej połowie XX wieku w krajach o wysokim tempie przyrostu
naturalnego w wyniku rozpowszechnianych opinii o możliwości przeludnienia naszego globu.
Działania z zakresu polityki antynatalistycznej prowadziły kraje o największym w
świecie potencjale demograficznym: Chiny i Indie. W Chinach polityka ta posługiwała się
także środkami administracyjnymi (m.in. ustalanie przez władze dopuszczalnej liczby dzieci
w rodzinach, którym zapewniano zaopatrzenie w towary reglamentowane i dostęp do różnych
świadczeń). Obecnie okazuje się, że Chiny, poprzez stosowanie polityki antynatalistycznej,
stoją już w obliczu zagrożeń związanych z pogarszaniem struktury wiekowej – szybkim
starzeniem się ludności.

Gerontofobia – fobia lub lęk przed starością i osobami starszymi.

Ageizm – dyskryminacja ze względu na wiek. Najczęściej, choć nie zawsze dotyczy
problemów rynku pracy (tak z jej znalezieniem jak i utrzymaniem). Widoczny jest także w
lekceważącym traktowaniu osób starszych oraz barku oferty rozrywkowej i rekreacyjnej.
Wśród ofiar ateizmu znajdują się zazwyczaj kobiety po 35 roku życia oraz mężczyźni po 45.

46. PROSZĘ WYJAŚNIĆ ZJAWISKO „BOMBY DEMOGRAFICZNEJ”

Zjawisko „bomby demograficznej” - liczba ludności rośnie szybciej niż możliwości
zaspokojenia jej podstawowych potrzeb egzystencjalnych. Szybki wzrost liczby ludności
pociąga za sobą niedostateczną produkcję i problemy z dystrybucją żywności, chroniczny
głód i niedożywienie (ok. 70% ludności świata), rosnące bezrobocie, pogłębiający się konflikt
między Zachodem a krajami biednymi, ryzyko katastrofy ekologicznej (wzrost
zanieczyszczeń, coraz mniej wody zdatnej do picia). np. kraje Trzeciego Świata (Bangladesz,
Brazylia, Meksyk, Indie, Rwanda, Jemen).

30

47. CO TO JEST WIEK PRODUKCYJNY

Wiek produkcyjny - wiek zdolności do pracy; w Polsce jako granicę wieku zdolności do
pracy przyjęto: dla mężczyzn 18-64 lata, dla kobiet 18-59 lat.
Pojęcie "wieku produkcyjnego" jest jednym z ważniejszych w badaniu struktur społeczno-
zawodowych, które to prowadzone są na pograniczu ekonomii (szczególnie ekonomiki
zatrudnienia) i demografii. W Polsce w opracowaniach statystycznych z uwagi na wiek
zdolności do pracy wyróżnia się trzy podstawowe grupy:



ludność w wieku przedprodukcyjnym (0-17 lat),



ludność w wieku produkcyjnym (18-59 dla kobiet oraz 18-64 dla mężczyzn),



ludność w wieku poprodukcyjnym (60 i więcej dla kobiet oraz 65 lat i więcej dla
mężczyzn

).

48. PROSZĘ OPISAĆ FORMY OPIEKI NAD OSOBAMI STARSZYMI



Opieka domowa

a. realizowana w ramach systemu opieki zdrowotnej przez:

‒ pielęgniarkę środowiskowo-rodzinną pod nadzorem lekarza pierwszego

kontaktu

‒ pielęgniarkę domową (w oparciu o kontrakt na pielęgniarską opiekę

długoterminową),

‒ wielodyscyplinarny zespół opieki długoterminowej

b. w ramach pomocy społecznej przez:

‒ opiekunkę środowiskową (usługi opiekuńcze gospodarcze i pielęgnacja

podstawowa)

‒ pielęgniarkę lub innego terapeutę (usługi opiekuńcze specjalistyczne)
‒ na wniosek pracownika socjalnego



Opieka instytucjonalna

a. realizowana w ramach systemu opieki zdrowotnej w:

‒ oddziale szpitalnym dla przewlekle chorych,
‒ zakładzie opiekuńczo-leczniczym,
‒ zakładzie pielęgnacyjno -opiekuńczym,
‒ hospicjum;

b. w ramach pomocy społecznej w:

‒ domu pomocy społecznej.



Opieka półstacjonarna
a. realizowana w ramach systemu opieki zdrowotnej – w dziennym oddziale chorób

psychicznych;

b. w ramach pomocy społecznej - dziennym domu pomocy społecznej

31

49. PROSZĘ WYJAŚNIĆ POJĘCIA: MIGRACJA, EMIGRACJA, IMIGRACJA,

READMISJA

Migracja - przemieszczanie się mieszkańców kraju lub regionu. Przyczyny migracji mogą
mieć charakter ekonomiczny (migracja zarobkowa), polityczny (wojny, wysiedlenia,
prześladowania polityczne). Procesy migracyjne, jeśli przybierają masowy charakter, mogą
być przyczyną problemów społeczno-politycznych i konfliktów, pojawiania się ksenofobii.

Emigracja -

dobrowolne opuszczenie kraju rodzimego, także nazwa grupy ludzi –

emigrantów; forma migracji ludzi. Zjawisko związane z przyczynami politycznymi lub
ekonomicznymi. Emigracja polityczna jest wynikiem ucisku politycznego w kraju rodzimym,
niezgody na akceptację istniejącego reżimu politycznego lub niemożności pozostania w kraju
ze względu na opozycyjne poglądy. Emigracja ekonomiczna wiąże się z poszukiwaniem
pracy niezbędnej do przeżycia lub dążeniem do polepszenia warunków życiowych. Emigracja
może być korzystna dla kraju przyjmującego lub sprzeczna z narodowym interesem.
Emigranci organizują się na obczyźnie, niekiedy powołują zalążki instytucji politycznych,
mogą stanowić lobby na rzecz własnych interesów lub na rzecz ojczyzny, którą opuścili.
Imigracja -

przyjazd do obcego kraju w celu osiedlenia się tam na stałe. Imigracja jest

wynikiem emigracji i razem z nią tworzy procesy migracji ludności w świecie. Napływ
imigrantów może być przyczyną problemów gospodarczych, społecznych i politycznych,
dlatego państwa regulują zasady stałego pobytu. Ustawy imigracyjne mogą różnicować
przybyszów, w zależności od politycznych czy ekonomicznych interesów państwa
przyjmującego, wskazywać na preferowane kraje, zawody, poziom wykształcenia, określać
limity pozytywnie rozpatrzonych wniosków w okresie roku. Podpisuje się też umowy
międzynarodowe, najczęściej bilateralne, regulujące status imigrantów w krajach osiedlenia,
chroniące ich interesy. Wiąże się to z kwestią przyznawania obywatelstwa, traktowania
cudzoziemców, azylu i ekstradycji.
Readmisja - odsyłanie nielegalnych imigrantów do kraju, z którego przybyli na terytorium
danego państwa lub, jeżeli są uchodźcami, do pierwszego bezpiecznego kraju, na którego
terenie pozostawali po ucieczce z kraju rodzimego. Zasady postępowania w tej sprawie
regulują umowy międzynarodowe zawierane między państwami (tzw. umowy o readmisji).

50. CYM ZAJMUJE SIĘ POLITYKA RODZINNA, JAKIE SĄ JEJ CELE

Polityka rodzinna państwa- działania rządu na rzecz dzieci i ich rodzin; zwłaszcza taka

polityka, która ma na celu wywarcie wpływu na sytuację rodzin posiadających dzieci lub

poszczególnych osób w ich rolach rodzinnych; R

odzina jest podstawową i najważniejszą

instytucją społeczną i dlatego powinna być wspierana przez państwo;

polityka rodzinna oznacza

wielość polityk, a nie pojedynczy, jednolity akt prawny

32

51. CZYM JEST ZASIŁEK RODZINNY I JAKA JEST JEGO WYSOKOŚĆ

Ma na celu częściowe pokrycie wydatków na utrzymanie dziecka
Prawo do zasiłku rodzinnego i dodatków do tego zasiłku przysługuje:

1) rodzicom, jednemu z rodziców albo opiekunowi prawnemu dziecka;
2) opiekunowi faktycznemu dziecka;
Ad. 1) i 2): Do ukończenia przez dziecko:
 18 roku życia lub
 nauki w szkole, jednak nie dłużej niż do ukończenia 21 roku życia, albo
 24 roku życia, jeżeli kontynuuje naukę w szkole lub w szkole wyższej i legitymuje się

orzeczeniem o umiarkowanym albo znacznym stopniu niepełnosprawności

3) osobie uczącej się - jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę albo dochód osoby

uczącej się nie przekracza kwoty 552,30 zł (w przypadku dziecka niepełnosprawnego
w rodzinie- 638,90 zł)

Wysokość zasiłku rodzinnego wynosi miesięcznie (od listopada 2012):

1) 77,00 zł na dziecko w wieku do ukończenia 5 roku życia;
2) 106,00 zł na dziecko w wieku powyżej 5 roku życia do ukończenia 18 roku życia;
3) 115,00 zł na dziecko w wieku powyżej 18 roku życia do ukończenia 24 roku życia

52. CZYM JEST BECIKOWE I JAKA JEST JEGO WYSOKOŚĆ

1. Z tytułu urodzenia się żywego dziecka przyznaje się jednorazową zapomogę w wysokości
1.000 zł na jedno dziecko.

2. Wniosek o wypłatę jednorazowej zapomogi składa się w terminie 12 miesięcy od dnia
narodzin dziecka, a w przypadku gdy wniosek dotyczy dziecka objętego opieką prawną,
opieką faktyczną albo dziecka przysposobionego - w terminie 12 miesięcy od dnia objęcia
dziecka opieką albo przysposobienia nie później niż do ukończenia przez dziecko 18. roku
życia. Wniosek złożony po terminie organ właściwy pozostawia bez rozpoznania.

3. Jednorazowa zapomoga nie przysługuje, jeżeli członkowi rodziny przysługuje za granicą
świadczenie z tytułu urodzenia dziecka, chyba że przepisy o koordynacji systemów
zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią
inaczej.

4. Zapomoga przysługuje, jeżeli kobieta pozostawała pod opieką medyczną nie później niż
od 10 tygodnia ciąży do porodu- wymagane zaświadczenie lekarskie lub wystawione przez
położną (nie stosuje się do osób będących prawnymi lub faktycznymi opiekunami dziecka, a
także do osób, które przysposobiły dziecko

33

53. PROSZĘ PODAĆ RÓŻNICĘ POMIĘDZY ŚWIADCZENIEM

PIELĘGNACYJNYM A ZASIŁKIEM PIELĘGNACYJNYM

1. Zasiłek pielęgnacyjny (153,00 zł/ mies.)- dla częściowego pokrycia wydatków

wynikających z konieczności zapewnienia opieki i pomocy innej osoby w związku z
niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Jego wysokość jest niezależna od dochodów.
Otrzymanie zasiłku pielęgnacyjnego wyklucza pobieranie dodatku pielęgnacyjnego. Nie
przysługuje osobie umieszczonej w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie.

‒ niepełnosprawnemu dziecku;
‒ osobie niepełnosprawnej w wieku powyżej 16 roku życia, jeżeli legitymuje się

orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;

‒ osobie, która ukończyła 75 lat

2. Świadczenie pielęgnacyjne (520 zł/ mies.) z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej

pracy zarobkowej przez osobę zajmującą się niepełnosprawnym członkiem rodziny.

Powyższe świadczenia są niezależne.

54. DLACZEGO POLITYKA RODZINNA WE FRANCJI JEST JEDNĄ Z

NAJBARDZIEJ SKUTECZNYCH NA ŚWIECIE



Ma pronatalistyczny charakter,



Jest nastawiona na promowanie wielodzietności,



Stawia nacisk na integrację społeczną,



Ma charakter heterogeniczny (jest kształtowana przez wielu partnerów życia publicznego
podczas corocznych debat, konsultacji społ.)



Oferowany jest tam szeroki wachlarz świadczeń o charakterze uniwersalnym,



Na politykę rodzinną przeznacza się ogromne nakłady, sięgające 3,7% PKB (dla
porównania średnia dla krajów UE: 2,2%),



1 miejsce w rankingu International Living (2010) za najlepszą politykę rodzinną na

świecie



nastawiona tak na wspieranie opieki sprawowanej wewnątrz rodziny jak i wspieranie

rozwoju placówek opiekuńczych.



rozwój rozwiązań ułatwiających godzenie obowiązków zawodowych z rodzinnymi



wysokość świadczeń i ulg podatkowych; uwzględnienie w systemach specyfiki sytuacji
rodzin (materialnej, wielodzietności, niepełności, niepełnosprawności)



rozwój usług społecznych –opiekuńczo-edukacyjnych, pełniących funkcje prorozwojowe,
egalitaryzujące, aktywizujące

55. JAKIE SĄ PODSTAWOWE RÓŻNICE W POLITYCE RODZINNEJ FRANCJI,

WIELKIEJ BRYTANII I POLSKI



Francja: podatki jako narzędzie polityki rodzinnej



Francja, UK: pomoc w łączeniu życia zawodowego z rodzinnym



Urlopy wychowawcze



Wysokość świadczeń

34

56. CZYM JEST POLITYKA EDUKACYJNA, JAKIE SĄ JEJ FUNKCJE I CELE

Polityka oświatowa jest integralną częścią polityki społecznej. Obejmuje ona całokształt
problemów dotyczących ustroju szkolnictwa, organizacji procesu nauczania, metod
kształcenia i wychowania. Polityka edukacyjna – zawiera wizje, misje i cele kształcenia
Rozpowszechnianie się szkolnictwa powszechnego oraz średniego miało odmienny charakter
w różnych państwach świata. Najczęściej wiązało się to z wczesnej selekcji i różnicowania
uczniów.

Cele: Polityka oświatowa ma za zadanie realizacje celów związanych z poprawą warunków
bytu, poziomu życia ludności, usuwaniem nierówności społecznych jak i podnoszeniem
kultury życia. Można tu wymienić takie zagadnienia, jak:

 organizowanie przedszkoli,
 zapewnienie możliwości umieszczenia dzieci w domach dziecka oraz rodzinach

zastępczych,



rozbudowa specjalnych szkół zawodowych dla dzieci z niedorozwojem fizycznym i
umysłowym,



zapewnienie dożywiania w szkołach,



zabezpieczenie środków finansowych na rozwój zajęć pozalekcyjnych (świetlicowych)
dla uczniów,



prowadzenie internatów i domów studenckich,

 utworzenie funduszy stypendialnych,


przywrócenie do szkól opieki medycznej,



organizowanie dowożenia dzieci i młodzieży do szkół zbiorowych,

 doradztwo wychowawcze, szkolne i zawodowe .

Koszty i korzyści inwestycji w kapitał ludzki

35

57. PROSZĘ SCHARAKTERYZOWAĆ STRUKTURĘ POLSKIEGO SYSTEMU

EDUKACYJNEGO

• Oddzielnie funkcjonująca szkoła podstawowa i niska szkoła średnia (gimnazjum)
• Obowiązkowe co najmniej 9 lat nauki
• Możliwość pójścia do szkoły rok wcześniej

POLSKI SYSTEM EDUKACJI



Wydatki publiczne na oświatę i wychowanie (z budżetu pastwa i jednostek samorządu
terytorialnego) w 2011 r. wyniosły 58,3 mld z, co stanowiło 3,9% PKB. Część oświatowa
subwencji ogólnej, przekazywanej szkołom za pośrednictwem jednostek samorządu
terytorialnego, wyniosła 36,9 mld z, ponadto oprócz tej subwencji z budżetu pastwa
przeznaczono 2,2 mld zł na oświatę i wychowanie oraz edukacyjną opiekę
wychowawczą.

Typ struktury

Rodzaj szkoły

Wiek rozpoczynania

kształcenia

6

Podstawowa

6-7 lat

3

Niższa szkoła średnia

13

3

Wyższa szkoła średnia

16

3-6

Uniwersytet, wyższa szkoła zawodowa

19

36

58. CZYM JEST PROCES BOLOŃSKI, CZEGO DOTYCZY



Deklaracja Bolońska z 19.06.1999r.



Dokument zawierający zadania prowadzące do zbliżenia systemów szkolnictwa
wyższego krajów europejskich



Oecnie w procesie bierze udział 47 państw europejskich



Głównym celem stworzenie do 2010r. Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego,
który zakłada:

‒ wprowadzenie systemu przejrzystych i porównywalnych stopni poprzez wdrożenie

Suplementu do Dyplomu,

‒ przyjęcie systemu kształcenia opartego na dwóch/trzech poziomach kształcenia;
‒ powszechne stosowanie systemu punktów kredytowych (tj. ECTS- European Credit

Transfer System);

‒ promocja mobilności studentów, nauczycieli akademickich, naukowców oraz

personelu administracyjnego;

‒ promocja współpracy europejskiej w zakresie zwiększenia poziomu jakości

szkolnictwa wyższego;

‒ promocja europejskiego wymiaru szkolnictwa wyższego, szczególnie w zakresie

rozwoju zawodowego, mobilności oraz zintegrowanych programów nauczania,
szkolenia i badań.

59. PROSZĘ SCHARAKTERYZOWAĆ POLSKI SYSTEM EMERYTALNY

Emerytura: Świadczenie pieniężne mające służyć jako zabezpieczenie bytu na starość dla
osób, które ze względu na wiek nie posiadają już zdolności do pracy zarobkowej (jako
pracownicy, przedsiębiorcy, rolnicy i in.) albo utraciły ją w znacznym stopniu oraz nie
dysponują innymi źródłami dochodu gwarantującymi możliwość utrzymania się. Na
emerytury przekazywane jest 19,52% wynagrodzenia.

I Filar – ZUS



Obecnie z usług ZUS korzysta około 24 mln klientów



Środki Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, których dysponentem jest ZUS, stanowią
blisko 50 proc. zasobów pieniężnych państwa



Zakład nie prowadzi jednak własnej polityki finansowej i nie może samodzielnie ustalać
np. wysokości składek lub świadczeń



politykę w tym obszarze kształtuje Parlament w drodze ustaleń ustawowych.



12,22% wynagrodzenia

II filar: OFE



Otwarte fundusze emerytalne (OFE) są osobami prawnymi, których wyłącznym

przedmiotem działalności jest gromadzenie środków pieniężnych i ich lokowanie, z
przeznaczeniem na wypłatę członkom funduszu po osiągnięciu przez nich wieku
emerytalnego.



Obowiązek członkostwa dotyczy urodzonych po 31.12.1968r.



Składki do OFE:

37

- za okres do 30.04.2011 to 7,3%
- od 1.05.2011 do 31.12.2012 to 2,3%
- od 1.01.2017 to 3,5%

Zmiana funduszu emerytalnego OFE możliwa jest w dowolnym momencie przez cały
rok. Jednak faktyczne przeniesienia klientów OFE (tzw. transfery) dokonywane są przez ZUS
tylko cztery razy w roku i zawsze na ostatni dzień roboczy miesiąca: lutego, maja, sierpnia
lub listopada.
Koszty zmiany OFE.
160 PLN jeśli jesteśmy członkiem danego OFE krócej niż 12 miesięcy
80 PLN jeśli jesteśmy członkami OFE dłużej niż rok, ale krócej niż 24 miesiące.
Po dwóch latach OFE można zmienić bezpłatnie

III filar systemu emerytalnego:



dobrowolna forma gromadzenia środków pieniężnych



uzupełnienie przyszłej emerytury



instytucje prywatne



bez gwarancji państwa



PPE - Pracownicze Programy Emerytalne

• Są formą zorganizowanego, grupowego, systematycznego gromadzenia środków na

przyszłą emeryturę

• Tworzone są przez pracodawców dla zatrudnianych przez nich pracowników na okres

nie krócej niż 3 miesiące

• Pracownik zatrudniony w kilku miejscach pracy może przynależeć do kilku

programów naraz

• Pracodawca nie ma obowiązku tworzyć PPE, a pracownicy nie mają obowiązku

uczestnictwa w nim



Wypłata następuje:

• Po osiągnięciu przez uczestnika 70 lat
• Na wniosek uczestnika po ukończeniu przez niego 60 lat, lub 55 lat
• Na wniosek osoby uprawnionej – po śmierci uczestnika
• Oszczędności mogą zostać wypłacone jednorazowo bądź w ratach, w gotówce lub

przelewem

60. JAKA JEST RÓŻNICA POMIĘDZY IKE A IKZE

 IKE - Indywidualne Konta Emerytalne



Towarzystwa ubezpieczeniowe



Funduszy inwestycyjne



Domy maklerskie



Bank

38

IKE w BZ WBK Minimalna pierwsza wpłata do IKE wynosi 500 zł, a kolejne 100 zł
IKE w PKO Wysokość minimalnej wpłaty do IKE wynosi 50 zł
IKE w Millennium Jednorazowa wpłata do IKE nie może być mniejsza niż 100 zł
IKE w PZU Pierwsza wpłata na IKE nie może być niższa niż 100 zł, a każda kolejna
niż 50 zł

 IKZE - Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego



Jest podpisywana umowa, tak jak w IKE oraz z otwartym funduszem emerytalnym,

pod warunkiem, że jesteś jego klientem w ramach II filaru



Kwestia podatkowa



Limit wpłat

61. JAKA JEST RÓŻNICA POMIĘDZY SYSTEMEM REPARTYCYJNYM A

KAPITAŁOWYM

System repartycyjny –osoby pracujące opłacają składki, które następnie są przeznaczane na
finansowanie bieżących emerytur. Jego zasadniczą wadą jest duża wrażliwość na proces
starzenia się społeczeństwa i bezrobocie: oba zjawiska prowadzą do większych obciążeń osób
pracujących (które muszą wówczas płacić wyższą składkę). Dodatkową wadą systemu
repartycyjnego jest fakt sporego uzależnienia od nacisków politycznych. Do zalet systemu
repartycyjnego można zaliczyć małą wrażliwość na kryzysy rynków finansowych i zjawisko
inflacji.
System kapitałowy - każdy pracownik wpłaca składki na własne konto w funduszu
emerytalnym, który później będzie wypłacał świadczenia (emeryturę). Największe zagrożenia
dla rozwiązania kapitałowego to wysoka inflacja i kryzysy, obserwowane na rynkach
finansowych. System ten jest za to odporny na takie zjawiska, jak starzenie się społeczeństwa
czy bezrobocie.

39

62. CZYM JEST UBEZPIECZENIE RENTOWE

Ubezpieczenie rentowe - gwarantuje świadczenia pieniężne, w przypadku utraty
dochodów pieniężnych związanej z wystąpieniem ryzyka inwalidztwa (niezdolność do
pracy lub śmierć żywiciela). W takiej sytuacji osoby opłacające składki na ubezpieczenie
rentowe otrzymują rentę, która zastępuje im utracone wynagrodzenie lub dochód a w
przypadku śmierci ubezpieczonego żywiciela wypłacane są renty rodzinne.
Składka na ubezpieczenie rentowe.
Składka na ubezpieczenie rentowe wynosi 6 proc. podstawy wymiaru składki. Składka
opłacana jest w części przez pracodawcę (4,5 proc. podstawy wymiaru), a w części przez
pracownika (1,5 proc. podstawy wymiaru). Na ubezpieczenie rentowe składka naliczana
jest od podstawy wynoszącej maksymalnie 30 - krotność przeciętnego wynagrodzenia. W
momencie gdy wynagrodzenie osoby ubezpieczonej z tytułu niezdolności do pracy
przekroczy w danym roku kalendarzowym wysokość trzydziestokrotności przeciętnego
wynagrodzenia, w kolejnych miesiącach tego roku nie pobiera się składki z tytułu
ubezpieczenia.
Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje osobie, która spełnia łącznie
następujące warunki:
- jest niezdolna do pracy
- ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy

63. JAKA JEST RÓŻNICA POMIĘDZY FUNDUSZEM CHOROBOWYM A

FUNDUSZEM WYPADKOWYM

FUS - Fundusz Ubezpieczeń Społęcznych

Fundusz chorobowy – w ramach FUS



Składki wpłacane na fundusz chorobowy przeznaczane są na finansowanie wypłat:

1. Zasiłków chorobowych – z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej chorobą.
2. Świadczeń rehabilitacyjnych – dla osób, które po wyczerpaniu zasiłku chorobowego

są nadal niezdolne do pracy, a dalsze leczenie i rehabilitacja lecznicza rokują
odzyskanie zdolności do pracy.

3. Zasiłków wyrównawczych dla osób będących pracownikami, których wynagrodzenie

uległo obniżeniu w skutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu.

4. Zasiłków macierzyńskich – z tytułu urodzenia dziecka lub przyjęciu go na

wychowanie.

5. Zasiłków opiekuńczych – w razie konieczności sprawowania opieki nad dzieckiem lub

innym członkiem rodziny

Fundusz wypadkowy – w ramach FUS



Składki wpłacane na fundusz wypadkowy przeznaczane są na finansowanie wypłat:

1. Zasiłków chorobowych – dla ubezpieczonych, których niezdolność do pracy została

spowodowana wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową.

2. Świadczeń rehabilitacyjnych – dla ubezpieczonych, którzy po wyczerpaniu okresu

wypłaty zasiłku chorobowego byli niezdolni do pracy, a dalsze leczenie lub
rehabilitacja rokują odzyskanie zdolności do pracy.

3. Zasiłków wyrównawczych - dla ubezpieczonych będących pracownikami, których

wynagrodzenie uległo obniżeniu w skutek, stałego lub długotrwałego uszczerbku na
zdrowiu

40

64. PROSZĘ PODAĆ WYSOKOŚĆ NASTĘPUJĄCYCH SKŁADEK I ŹRÓDŁO

ICH FINANSOWANIA: SKŁADKA ZDROWOTNA, SKŁADKA

EMERYTALNA, FUNDUSZ PRACY

41

65. CZYM JEST FUNDUSZ REZERWY DEMOGRAFICZNEJ

Fundusz Rezerwy Demograficznej (FRD) – fundusz, w którym mają być gromadzone
środki na wypłatę świadczeń emerytalnych w czasie niekorzystnych zmian na rynku pracy po
roku 2020.
FRD utworzony został w 2002 r. w wyniku reformy emerytalnej. Po roku 2020 w wyniku
kompensacji wyżu demograficznego liczba osób pobierających emerytury może wzrosnąć
nawet o 60 %. W tym czasie środki zgromadzone w Funduszu Rezerwy Demograficznej
powinny wspomagać system emerytalny poprzez uzupełnianie niedoborów w FUS. Według
założeń reformy emerytalnej, fundusz miał być zasilany środkami z prywatyzacji spółek
państwowych.

Fundusz Rezerwy Demograficznej tworzy się dla ubezpieczeń emerytalnych ze

środków pozostających 31 grudnia każdego roku na rachunku funduszu emerytalnego w
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS). Środki te pomniejszone zostają o kwotę
niezbędną na zapewnienie wypłat świadczeń przypadających na pierwszy miesiąc kolejnego
roku.

66. CO TO JEST PREWENCJA RENTOWA

Prewencja rentowa - działanie prowadzone przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych mające
na celu leczenie ludzi pobierających od dłuższego czasu (min. 30 dni) zasiłek dla
bezrobotnych i mających realną szansę na odzyskanie zdolności do pracy. Najczęściej są to
ludzie cierpiący na choroby układu krążenia lub schorzenia układu ruchu. ZUS ma za zadanie
wspierać ubezpieczonych, aby zminimalizować wydatki na świadczenia z tytułu niezdolności
do pracy. W tym orzeka, a następnie kieruje na rehabilitację leczniczą i pokrywa część
kosztów tej rehabilitacji. Zadaniem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych jest również
przeprowadzanie badań na temat przyczyn inwalidztwa (wynikłego z tytułu wypadków przy
pracy lub chorób zawodowych) oraz finansowe wspieranie badań naukowych dotyczących
tych kwestii.

67. KIEDY I W JAKIM CELU POWSTAŁ OFE

OFE - Oznacza otwarty fundusz emerytalny, który został utworzony i jest zarządzany przez
powszechne towarzystwo. Przedmiotem działalności funduszu jest gromadzenie środków
pieniężnych i ich lokowanie, z przeznaczeniem na wypłatę członkom funduszu po osiągnięciu
przez nich wieku emerytalnego. Czas trwania funduszu jest nieograniczony. Organem
funduszu jest towarzystwo emerytalne utworzone zgodnie z przepisami ustawy.
Otwarte fundusze emerytalne powstały w ramach reformy systemu emerytalnego w 1999 roku
i pozwalają na gromadzenie środków pieniężnych na emeryturę w tzw. II filarze.

- w celu gromadzenia realnego kapitału na przyszłą emeryturę
- składki wpłacane do podsystemu trafią specjalnie do utworzonych w tym celu OFE
- fundusze emerytalne podejmują decyzję, gdzie najlepiej ulokować składki, aby

przyniosły jak najlepszy zysk

- bezpieczeństwo lokat

42

68. CZYM SĄ ZASIŁKI CHOROBOWE I KOMU PRZYSŁUGUJĄ

Zasiłki chorobowe - Osoba ubezpieczona, która jest niezdolna do pracy z powodu
choroby, ma prawo do otrzymywania zasiłku chorobowego. Zasiłek ten przysługuje
niezależnie od długości trwania niezdolności, jednak niezdolność ta powstała w czasie
trwania ubezpieczenia chorobowego. Powstanie takiej niezdolności wiąże się z
zaprzestaniem otrzymywania wynagrodzenia. Rolą zasiłku chorobowego jest zastąpienie
tych nieosiągalnych z powodu choroby zarobków. Zasiłek chorobowy przysługuje za
każdy dzień orzeczonej niezdolności do pracy z powodu choroby, nie wyłączając dni
wolnych od pracy. Przysługuje jednak przez okres nie dłuższy niż 6 miesięcy (180 dni).
Jeśli niezdolność spowodowana jest gruźlica to zasiłek ten może być wypłacany przez 9
miesięcy (270 dni). Okres wypłaty zasiłku może zostać przedłużony jeżeli dalsze leczenie
lub rehabilitacja wskazują na możliwość odzyskania zdolności do pracy. Wysokość zasiłku
chorobowego wynosi 80% wynagrodzenia lub przychodu stanowiącego podstawę jego
wymiaru. Zasiłek chorobowy za okres pobytu w szpitalu przysługuje w wysokości 70%
podstawy wymiaru. Jeżeli przyczyną niezdolności do pracy jest wypadek przy pracy, w
drodze do pracy lub z pracy albo choroba zawodowa lub też przypada na okres ciąży, a
także, jeżeli niezdolność do pracy powstała wskutek poddania się niezbędnym badaniom
lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów albo
zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów - zasiłek chorobowy przysługuje w
wysokości 100% podstawy wymiaru (także za okres pobytu w szpitalu).

69. CO TO JEST ZASIŁEK WYRÓWNAWCZY

Zasiłek wyrównawczy - przysługuje przez okres rehabilitacji i adaptacji zawodowej, nie
dłużej jednak niż przez 24 miesiące. Zasiłek nie przysługuje osobie uprawnionej do emerytury
lub renty z tytułu niezdolności do pracy. Jeżeli konieczność poddania się rehabilitacji
zawodowej spowodowana została wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową,
pracownikowi przysługuje zasiłek wyrównawczy z ubezpieczenia wypadkowego, w
pozostałych przypadkach przysługuje zasiłek wyrównawczy z ubezpieczenia chorobowego.
Zasiłek wyrównawczy z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługuje w przypadku, gdy:



doszło do naruszenia przez ubezpieczonego przepisów dotyczących ochrony życia i
zdrowia, wypadek spowodował umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa,



ubezpieczony był nietrzeźwy albo pod wpływem środków odurzających lub substancji

psychotropowych,



odmówił bez uzasadnionej przyczyny poddania się badaniu w celu ustalenia zawartości w
organizmie alkoholu, środków odurzających lub substancji psychotropowych albo
uniemożliwił przeprowadzenie takiego badania,



Zasiłek wyrównawczy to różnica między przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniem za
12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających rehabilitację a wynagrodzeniem
miesięcznym osiąganym podczas pracy z obniżonym wynagrodzeniem. O potrzebie
rehabilitacji zawodowej orzeka lekarz wojewódzkiego ośrodka medycyny pracy albo
lekarz orzecznik ZUS.

43

70. NA CZYM POLEGAŁ TZW. „PROGRAM CZTERECH REFORM

ZDROWOTNYCH” RZĄDU JERZEGO BUZKA

Program Czterech Reform powstał dzięki Jerzemu Buzkowi, który go opracował i
wprowadził. Składa się on z reformy oświatowej, reformy emerytalnej, reformy
administracyjnej i reformy zdrowotnej. Program został wprowadzony w 1999r. Reforma
emerytalna wprowadziła system trzech filarów w celu uzupełnienia aktualnej metody
finansowania rent i emerytur. Składki wchodzące w ZUS przez osoby pracujące stanowi
pierwszy filar. Wysokość tej emerytury jest zależna od wieku emerytalnego oraz lat okresu
pracy. Obejmuje to wszystkie osoby, które z dniem wejścia reformy w życie nie miały
ukończonego pierwszego roku życia. Składka wynosi 80% wysokości wcześniejszej składki
co stanowi 36% zarobków zainteresowanych. Drugi filar dotyczy tworzonych przez
Powszechne Towarzystwa Emerytalne OFE, czyli Otwartych Funduszy Emerytalnych.
Składka która jest gromadzona na indywidualnym koncie emerytalnym jest inwestycją w
rynek finansowy. Wynosi ona 20% składki, która nie jest wpłacana do pierwszego filaru.
Trzeci filar natomiast jest dla osób, które chcą się jeszcze dodatkowo zabezpieczyć. Są to
towarzystwa ubezpieczeniowe oraz pracownicze programy emerytalne.

71. JAKA JEST RÓŻNICA POMIĘDZY MEDICARE, MEDICAID

Oba programy zostały ustanowione przez rząd USA w 1965 r. i mają na celu pomoc w
pokryciu kosztów opieki zdrowotnej. Mimo podobnych nazw, znacznie się różnią. Różnice te
dotyczą:
Medicare – program ubezpieczeń społecznych, administrowany przez rząd Stanów
Zjednoczonych, zapewniający ubezpieczenie zdrowotne dla osób, które są w wieku 65 lat lub
więcej, które są poniżej 65 lat ale są fizycznie niepełnosprawne, które mają wrodzoną
niepełnosprawność fizyczną, lub dla tych, którzy spełniają innych specjalne kryteria.
Medicaid (USA)- program ochrony zdrowia przeznaczony dla osób i rodzin o niskich
dochodach i zasobach. Jest to program zależny od dochodów. Jest finansowany wspólnie
przez władze stanowe i federalne, a zarządzają nim poszczególne stany. Programem tym
objęci są amerykańscy obywatele lub stali rezydenci, w tym dorośli o niskich dochodach, ich
dzieci oraz ludzie niepełnosprawni.

Zestawienie różnic między programami:

Kryterium

Medicare

Medicaid

Beneficjenci

Starsze osoby (powyżej 65 r.ż.)
lub

poniżej

65r.ż,

ale

niepełnosprawne-

w

celu

zapewnienia

im

długotrwałej

opieki zdrowotnej

Osoby i rodziny ubogie

Występowanie kryterium
majątkowego/
dochodowego

Brak

Występuje (różne w zależności od stanu)

Dostępność/
powszechność

Dla

wszystkich

osób

(w

odpowiednim wieku)

Największy nacisk położony jest na
pomoc

konkretnym

grupom,

np.

kobietom w ciąży

44

Podmiot zarządzający

Władze federalne

Władze stanowe

Zróżnicowanie

w

zależności od stanu

Brak

Duże

Źródło finansowania

Rząd federalny

50% rząd federalny i 50% władze
stanowe

Zakres

Podzielony na części A (opieka
szpitalna),

B

(ubezpieczenie

medyczne) i D (leki na receptę)

Szerszy zakres niż Medicare- obejmuje
m.in.

usługi

laboratoryjne,

opiekę

dentystyczną (w tym chirurgiczną), usługi
pielęgniarskie

72. PROSZĘ PODAĆ DEFINICJĘ PATOLOGII SPOŁECZNEJ, RODZAJE I

PRZYCZYNY

• Patologia jako „nauka o cierpieniu”
• Występowanie zjawiska w większej zbiorowości
• Brak społecznej akceptacji dla takich zachowań
• Konieczność wykorzystania siły całej społeczności, aby z problemem sobie poradzić
• Słowo pochodzące ze starożytnej Grecji: Pathos (choroba) i logos (nauka)
• Słowo zaadoptowane do większości języków świata
• Podobieństwo znaczeniowe słów „dewiacja” i „patologia”, szczególnie w kontekście

społecznym

Definicje

Adam Podgórecki:

Patologia społeczna to rodzaj zachowania, ten typ instytucji, ten typ funkcjonowania jakiegoś
systemu społecznego czy ten rodzaj struktury, który pozostaje w zasadniczej, niedającej się
pogodzić sprzeczności ze światopoglądowymi wartościami, które w danej społeczności są
akceptowane.

Jan Malec:

Patologią społeczną jest ogół przypadków śmierci, obniżenia poziomu moralnego,
pogorszenia samopoczucia i strat materialnych spowodowanych naruszeniem reguł
prakseologicznych, moralnych i prawnych oraz postępowaniem autodestruktywnym

Rodzaje patologii społecznych



Uzależnienia: alkoholizm, narkomania, hazard



przemoc; Agresja wśród dzieci i młodzieży



przestępczość



Dewiacja samotnicza: samobójstwo



Patologie seksualne: prostytucja, pedofilia, dziecięca pornografia, kazirodztwo



Nietypowe zachowania seksualne: homoseksualizm (?)



Handel ludźmi



Akty terrorystyczne



Patologia instytucji: korupcja



Wykluczenie społeczne: mobbing, bezdomność, dzieci ulicy

Przyczyny:

45

73. CZYM SĄ DEWIACJE I JAKIE SĄ TYPY DEWIACJI

Dewiacje -

forma jednostkowego lub grupowego zachowania, które przez większość

członków danej grupy społecznej jest postrzegane i definiowane jako odstępstwo od
akceptowanych norm, wzorów i oczekiwań, a jednocześnie nie jest w ramach danej
zbiorowości tolerowane. Dewiacja jest w wielu przypadkach zjawiskiem kulturowo
zrelatywizowanym, co przejawia się w tym, iż to, co w jednej kulturze traktowane jest jako
zachowanie dewiacyjne (np. prostytucja, homoseksualizm), w innej uznawane być może za
nie przekraczające obowiązujących standardów obyczajowych. Do podstawowych
sposobów objaśniania przyczyn kształtowania się zachowań dewiacyjnych zalicza się:
teorie biologiczne (odwołujące się np. do zaburzeń chromosomalnych), teorie
psychologiczne (powołujące się np. na socjopatyczne zaburzenia osobowości) oraz teorie
socjologiczne (np. teoria naznaczania społecznego, traktująca dewiacje jako skutek
przypisania jednostce przez otoczenie społeczne etykietki dewianta).
Typy dewiacji:



Dewiacje negatywne



Dewiacje pozytywne

Typy dewiacji według M. Mankoff’a:



Dewiacja osiągnięta – złodziej, zabójcy, prostytutki, narkomani, członkowie sekt
religijnych



Dewiacja przypisana – osoby chore, kalekie.

74. JAKA JEST RÓŻNICA POMIĘDZY DEWIACJĄ NEGATYWNĄ A DEWIACJĄ

POZYTYWNĄ

Dewiacje negatywne – takie zachowanie, które w poszczególnych grupach, środowiskach
czy społeczeństwach traktowane są jako złe, czyli nie aprobowane.
Dewiacje pozytywne – wykraczają poza górną granicę oczekiwań społecznych, to m.in.
honorowy dawca krwi, osoba ratująca życie z narażeniem własnego, itd.; można przekraczać
normy w sensie pozytywnym, swoim zachowaniem podwyższać standardy przyjęte w
społeczeństwie. Na ogół bywa tak, że nie mówi się o dewiacji pozytywnej, koncentrując się
na dewiacji negatywnej. mają nie egoistyczną motywację (nie ze względu na własny interes,
dobro);; skutkiem tych zachowań jest pozytywna dezorganizacja społeczna.

75. Dewiacja a demoralizacja – różnice i miejsce w polityce społecznej

76. PROSZĘ PODAĆ PRZYKŁADY ZACHOWAŃ PATOLOGICZNYCH ORAZ

ZAGROŻEŃ Z NIMI ZWIĄZANYCH



alkoholizm – wzrost liczby osób nadużywających oraz uzależnionych od %, w tym coraz

więcej ludzi młodych



narkomania – wzrost asortymentu oferty narkotykowej co w skutkach prowadzi do wzrostu

uzależnionych



zaburzenia w relacjach międzyludzkich – brak życzliwości, tolerancji, obojętność,

nieuszanowanie ładu i porządku publicznego



przestępczość – wzrost czynów zabronionych, przeciwko mieniu, życiu, zdrowiu, poczucie
braku bezpieczeństwa wśród społeczeństwa

46



patologia funkcjonowania instytucji – naruszenie przepisów praworządności sprawiedliwości,

w konsekwencji brak zaufania do podmiotów



patologie pracy – wysokie bezrobocie



patologia warunków życia ludności – coraz większy zasięg niedostatku i biedy



patologia środowiska – zanieczyszczenia i degradacja środowiska naturalnego



przemoc domowa

77. CZYM JEST SPOŁECZNA I INDYWIDUALNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ

Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw (ang. Corporate Social Responsibility – CSR)
to dobrowolne, wykraczające poza minimalne wymogi prawne, uwzględnianie przez
przedsiębiorstwa problematyki społecznej i środowiskowej w swojej działalności komercyjnej
i stosunkach z zainteresowanymi stronami. Podstawowym założeniem CSR jest
odpowiedzialne i etyczne postępowanie biznesu względem grup społecznych, na które
oddziałuje z możliwie największym poszanowaniem środowiska przyrodniczego.
Indywidualna odpowiedzialność - Zasada odpowiedzialności indywidualnej polega na tym,
że sprawca odpowiada tylko za własne czyny. Jeżeli w popełnieniu przestępstwa
brało udział kilka osób, to każda z tych osób ponosi odpowiedzialność tylko za własne czyny.
Osoby takiej nie mogą obciążać zachowania pozostałych osób. (nie do końca jestem pewna
czy to chodzi o taką odpowiedzialność, nie znalazłam niestety innej definicji)

78. PATOLOGIE SPOŁECZNE A WYKLUCZENIE SPOŁECZNE

Patologie społeczne - to zachowania, które zakłócają równowagę społeczną. Patologia to
nieprzestrzeganie ogólnie przyjętych norm i wartości. Dotyczy ona jednostek lub grup
społecznych. Czynniki wywołujące zachowania patologiczne są różnorodne. Niektóre z nich
to np. mikro uszkodzenia mózgu podczas porodu, a następnie braki w wychowaniu jednostek,
czy wpływ środowiska i jego oddziaływanie na jednostkę. Do najbardziej powszechnych
zjawisk patologicznych w Polsce należą: alkoholizm, narkomania, przestępczość. Inne
zjawiska patologiczne to dewiacje seksualne, samobójstwa, czy prostytucja.
Wykluczenie społeczne - określa sytuację w której dana jednostka będąca
członkiem społeczeństwa nie może normalnie uczestniczyć w działaniach obywateli tego
społeczeństwa, przy czym ograniczenie to nie wynika z jej wewnętrznych przekonań, ale
znajduję się poza kontrolą wykluczonej jednostki. Wykluczenie społeczne jest zjawiskiem
wielowymiarowym i w praktyce oznacza niemożność uczestnictwa w życiu gospodarczym,
politycznym jak i kulturowym, w wyniku braku dostępu do zasobów, dóbr i instytucji,
ograniczenia praw społecznych oraz deprywacji potrzeb.
Grupy narażone na wykluczenie: osoby niepełnosprawne, chore psychiczne, bezrobotni,
uzależnieni.

47

79. CZYM JEST MOBBING, JAKIE SĄ RODZAJE MOBBINGU, PRZYCZYNY

MOBBINGU, JAKIE SĄ TAKTYKI MOBBINGU I SKUTKI SPOŁECZNE

Mobbing jest to rodzaj przemocy psychicznej, stosowanej przez jedną lub kilka osób
przeciwko przeważnie jednej, rzadziej przeciwko grupie osób. Najogólniej mobbing można
określić jako długotrwałe nękanie, dokuczanie, poniżanie, prześladowanie, straszenie
wybranej osoby (osób) przez przełożonych lub współpracowników.



pojęcia „mobbing” (w odniesieniu do środowiska pracy) użył i zdefiniował po raz
pierwszy H. Leymann



Wcześniej -K. Lorenz -oznaczenie zachowania zwierząt, polegającego na gromadnym
nękaniu jednego dużego zwierzęcia przez inne, mniejsze, ale działające w grupie.



Według art. 94 § 2. Kodeksu pracy „mobbing” oznacza działania lub zachowania
dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na
uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego
zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub
ośmieszenie

pracownika,

izolowanie

go

lub

wyeliminowanie

z

zespołu

współpracowników. Istotnym jest fakt, iż osobą dopuszczającą się mobbingu nie musi być
pracodawca, lecz może to być przełożony lub współpracownik

„Mobbowanie” wywiera niszczący wpływ na kontakty zawodowe ofiary oraz jej pozycję w
środowisku pracy. Stopniowe psucie jej dobrego imienia zaburza jej relacje nie tylko w
miejscu pracy, ale także poza nim.
Kryteria umozliwiajace identyfikację mobbingu:

• ma charakter ciągły (pojawia się przynajmniej raz na tydzień),
• trwa przez dłuższy okres czasu (co najmniej przez okres pół roku),
• ofiara i sprawca mobbingu pozostają na nierównorzędnych pozycjach w stosunku do

siebie, mobber w wielu przypadkach ma wyraźną przewagę nad swoją ofiarą; najczęściej
są to relacje zależności w hierarchii służbowej,

• ma charakter często, choć nie zawsze, celowych niszczycielskich
• często zdarza się, że podłożem mobbingu jest możliwość uzyskania przez mobbera

określonych korzyści (np. finansowych, poprzez wyeliminowanie konkurencji i awans),
ale niejednokrotnie zachowania osoby stosującej mobbing wydają się być pozbawione
racjonalnego uzasadnienia, a ich rzeczywistym źródłem są specyficzne cechy charakteru
mobbera,

• ofiara mobbingu w wielu przypadkach nie jest w stanie określić racjonalnych powodów

prześladowań,

• pracownicy często są biernymi świadkami, obserwatorami aktów przemocy psychicznej;

brak reakcji z ich strony powoduje, że mobbing może trwać bardzo długo, powodując
negatywne skutki nie tylko dla danej osoby, ale też dla całego zakładu pracy, wskutek
złej atmosfery oraz niskiej wydajności pracowników

Przykłady:

• Polecenie zostania w pracy po godzinach, bez dodatkowego wynagradzania
• Molestowanie seksualne
• Poniżanie

48

• Dyskryminacja
• Zlecanie ilości zadań niemożliwej do wykonania

Rodzaje:

• „poziomy”- gdy pracownik „mobbuje” innego pracownika
• „pionowy”- gdy podwładny staje przeciw przełożonemu
• „pochyły”- gdy przełożony występuje przeciwko podwładnemu

Wystepowanie mobingu:

• w instytucjach państwowych, urzędach, firmach o ograniczonych budżetach, w

których niewielkie są pespektywy awansu, za to niekorzystny „klimat” pracy wciąż
zwiększający ludzkie frustracje

• Szczególnie narażeni są młodzi pracownicy

Portret psychologiczny prześladowcy:

• Osoba, która wyolbrzymia poczucie własnej wartości, przecenia swoją wiedzę i

umiejętności

• Nie potrafi przyjmować krytyki dotyczącej swojej osoby, a na uwagi reaguje zupełną

ignorancją lub wybuchem złości

• Często wzbudza on u podwładnych atmosferę zazdrości, dając do zrozumienia, że ma

wśród nich swoich „informatorów”, którzy nagradza za lojalność wobec siebie

Taktyki mobbingu

• taktyka upokorzenia - dyskredytowanie osiągnięć osoby mobbowanej; Słowna np.

nadmierne krytykowanie pracy (także krzyk, poniżające wyrażenia, powoływanie się na
opinie inych); decyzje i działania np. odebranie przyznanej nagrody; Ponadto:
oczernianie i obmawianie, insynuacje dotyczące zdrowia i problemów osobistych,
izolowanie od kolegów, utrudnianie kontaktowania się z nimi, upokarzające zachowanie
się niewerbalne wobec ofiary (miny, uśmieszki, itp.), różnego rodzaju dowcipy i kawały
ośmieszające ofiarę, itd.



taktyka zastraszenia - na wiele różnych sposobów, przez aluzyjne lub bezpośrednie

komunikaty o zagrożeniu jej pozycji zawodowej lub społecznej w firmie, a nawet jej
poczucia bezpieczeństwa fizycznego; nadmierne kontrolowanie, fizyczne izolowanie lub
utrudnianie komunikacji z otoczeniem, wydawanie niemożliwych do wykonania poleceń,
zlecanie zadań znacznie przekraczających jej kompetencje



taktyka pomniejszenia kompetencji - niesprawiedliwe nagradzanie innych, zlecanie zadań

zbyt łatwych do wykonania dla ofiary, nieuzasadnione nadmierne kontrolowanie jej pracy



taktyka izolacji



obwinianie - wzbudzane jest nieadekwatne poczucie winy; forma słowna;

niesprawiedliwe traktowanie w sprawach premii, nagród, podwyżek, awansów itp.,
nadmierne, nieuzasadnione kontrolowanie pracy, zmuszanie do zostawania po godzinach,
ostentacyjne i niesprawiedliwe chwalenie innych, itd. Często ta forma mobbingu
pozostaje nie rozpoznawana, ponieważ łatwo pomylić niesłuszne obwinianie ze słusznym
pociąganiem do odpowiedzialności, subordynowaniem lub uzasadnionym karaniem



Manipulacja uczuciami - w celu jej emocjonalnego wyniszczenia; aby u człowieka

mobbowanego wywołać i podtrzymywać lęk, poczucie winy lub uczucie poniżenia,
upokorzenia. Te trzy emocje, jeśli są długotrwałe i silne, mogą doprowadzić do rozstroju
nerwowego i do bardzo negatywnych skutków zdrowotnych

80. Czym są zachowania o podłożu psychospołecznym, jaki są rodzaje, przyczyny i

skutki społeczne takich zachowań

49

81. PROSZĘ OPISAĆ ZJAWISKO PROSTYTUCJI WŚRÓD MĘŻCZYZN I

JEGO SKUTKI SPOŁECZNE

W Polsce jest to dość rzadkie zjawisko, częstsze natomiast np. na granicy polsko –
niemieckiej; dotyczy najczęściej kręgów homoseksualnych.
Występuje tu pewna złożona hierarchia i etapy, przez które przechodzi każdy (wg Jacka
Kurzępy - karuzela szalet – do pierwszego kontaktu dochodzi najczęściej w toalecie):



Książę – młody chłopak pracujący dla jednego, dwóch klientów, którym w pewien
sposób pozostaje wierny, ma wtedy największe powodzenie, ponieważ jest „nowy” na
rynku, zadbany, dobrze ubrany i zdrowy, może więc wybierać sobie klientów



Pracuś – następnie zaczyna szukać także nowych partnerów i doznań, zwiększa się liczba
jego kontaktów seksualnych, teraz to on stawia wymagania i wygórowane ceny, które
niejednokrotnie odstraszają klientów, następuje więc okres, kiedy prawie nikt się nim nie
interesuje



Omnibus – wchodzi w szersze kręgi z tego środowiska, jest polecany innym, ma coraz

więcej partnerów; następuje identyfikacja z grupą i poznanie zwyczajów, miejsc spotkań,
sposobów na pozyskanie klientów, pojawiają się także pierwsze kontakty z alkoholem i
narkotykami



Darek – następuje rozluźnienie wszelkich zahamowań, nie ma żadnych hamulców, szuka

klientów w klubach gejowskich, czego do tej pory nie robił, często już pod wpływem
alkoholu i narkotyków



Wędkarz à dżont – upadek na samo dno, chłopak traci reputację w swoich kręgach,
charakterystyczne dla tych etapów są wszelkie uzależnienia, konflikty z prawem,
zakażenia HIV i/lub AIDS; „wędkarz” ma jeszcze możliwość wyboru partnera, natomiast
„dżont” oddaje się każdemu w zamian za używki, nie negocjuje już ceny ani miejsca, z
czasem powraca do miejskich szaletów – czyli tam, gdzie wszystko się zaczęło

Przyczyny

Prostytucją zajmują się młodzi chłopcy, już nawet w wieku gimnazjalnym, ponieważ ich
najczęstszą rozrywką jest zabawa w drogich nocnych lokalach, więc żeby zdobyć na nią
środki, dorabiają w ten sposób.
Często nie uważają oni tego za prostytucję, a tylko za ekscytującą formę zarobku, robią to z
ciekawości, chęci sprawdzenia czegoś nowego (najczęstsze są kontakty homoseksualne)
Część z prostytuujących się chłopców uważa to po prostu za naukę nowych technik
seksualnych, chce przełamać monotonię w swoim życiu, bądź uznaje to za łatwy sposób na
dodatkowy zarobek, np. poprzez otrzymywanie drogich upominków
Inna kategoria wiekowa to kawalerowie, wdowcy i rozwiedzeni – szukający kobiety bez
zobowiązań, która dodatkowo zadba też np. o ich dom

50

82. PROSZĘ OPISAĆ KWESTIĘ RÓWNOUPRAWNIENIA MĘŻCZYZN I

KOBIET NA RYNKU PRACY

Dyrektywa 2006/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie
wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn w
dziedzinie zatrudnienia i pracy (wersja przeredagowana) [Dz.U. L 204 z 26.7.2006].
Równość kobiet i mężczyzn jest podstawową zasadą prawa europejskiego, która ma
zastosowanie do wszystkich aspektów życia społecznego, w tym do zatrudnienia. Na mocy
niniejszej dyrektywy zakazuje się bezpośredniej lub pośredniej dyskryminacji kobiet i
mężczyzn w odniesieniu do warunków:



rekrutacji, dostępu do zatrudnienia oraz prowadzenia działalności,



zwolnienia,



kształcenia i awansu zawodowego,



członkostwa w organizacjach pracowników lub pracodawców.

Na mocy Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (UE) (art. 157) zakazuje się

ponadto dyskryminacji ze względu na płeć w odniesieniu do wynagradzania za jednakową
pracę lub pracę o jednakowej wartości. Zasada ta ma zastosowanie również do systemu
zaszeregowania pracowników przy ustalaniu wynagrodzenia. Niemniej jednak odmienne
traktowanie kobiet i mężczyzn można uznać za niedyskryminacyjne, jeżeli ze względu na
rodzaj danej działalności podjęte środki są zgodne z prawem i proporcjonalne. Państwa
członkowskie zachęcają pracodawców i osoby odpowiedzialne za szkolenie zawodowe do
podejmowania działań mających na celu zwalczanie dyskryminacji ze względu na płeć oraz
mające w szczególności na celu zwalczanie molestowania i molestowania seksualnego.

Najczęstsze, w kontekście rynku pracy, przykłady dyskryminujących praktyk ze

względu na płeć:



Krzywdzące stereotypy – najczęściej wobec kobiet: dotyczące ich niskiego potencjału
jako pracownic oraz przekonaniu, że bycie matką negatywnie odbija się na jakości pracy
(rola ojca dla pracodawców nie ma znaczenia).



Odmowa zatrudnienia tylko ze względu na płeć (a nie kwalifikacje) – zaznaczenie
pożądanej płci w ogłoszeniach o pracę, stosowanie ukrytych ograniczeń w rekrutacji –
oficjalnie płeć nie ma znaczenia, a w praktyce jest istotnym kryterium (np. pielęgniarka
lub dyrektor).



Segregacja pionowa – utrudniony awans kobiet i tzw. „szklane zjawiska”. Zróżnicowane

wynagrodzenie za tę samą pracę bądź pracę tej samej wartości – w Polsce to ok. 20% na
korzyść mężczyzn.



Przemoc ze względu na płeć – molestowanie seksualne, które częściej dotyka kobiety.

12. Dobrobyt a polityka społeczna i polityka socjalna; zależności
33. Jaki wpływ ma bezrobocie na funkcjonowanie rodziny
43. Jakie są współczesne problemy demograficzne
55. Jakie są podstawowe różnice w polityce rodzinnej Francji, Wielkiej Brytanii i Polski
75. Dewiacja a demoralizacja – różnice i miejsce w polityce społecznej
80. Czym są zachowania o podłożu psychospołecznym, jaki są rodzaje, przyczyny i skutki

społeczne takich zachowań

51

83. CZYM JEST DYSKRYMINACJA I JAKIE SĄ RODZAJE I FORMY

DYSKRYMINACJI

Dyskryminacja - traktowanie pewnych osób lub grup społecznych w inny sposób, zwykle
mniej sprawiedliwy, niż innych osób i grup. Oparta jest ona na uprzedzeniach i
etykietowaniu. Należy pamiętać, że jest ona kwestią władzy, czyli tego, kto definiuje pewne
grupy jako nadrzędne lub podrzędne. Pojęcie "dyskryminacja" używane jest w różnych
znaczeniach. Z tych koncepcji wynika wiele konsekwencji, np. kto jest odpowiedzialny za
rozstrzyganie sporów (sądy, ciała administracyjne), kto jest adresatem (samo państwo, czy
państwo i osoby prywatne).
Nieuzasadnione różnicowanie czyjejś sytuacji albo praw, w szczególności ze względu na płeć,
rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, religię lub wyznanie, światopogląd, poglądy
polityczne, niepełnosprawność, wiek, orientację seksualną, stan cywilny oraz rodzinny
określane jest jako dyskryminacja. Dyskryminacja oznacza nierówne traktowanie, prawnie
nieusprawiedliwione i nieuzasadnione obiektywnymi przyczynami. Każde takie działanie
stanowi naruszenie zasady równego traktowania i jest pogwałceniem podstawowych praw i
wolności człowieka.
O dyskryminacji można mówić na różnych płaszczyznach, w różnych kontekstach i różnych
znaczeniach. Świadomość, czym jest dyskryminacja i jak się przed nią chronić staje się
nieodzownym elementem współczesnego świata. Aby dobrze zrozumieć, czym jest
dyskryminacja, należy rozróżnić dwie podstawowe perspektywy, w których każdy z nas
funkcjonuje. Pierwszą z nich jest nasze życie prywatne, drugą nasze życie w sferze
publicznej. Za szczególnie istotną sferę (z uwagi na rolę, jaką pełni w życiu większości ludzi)
należy uznać działalność zawodową. Zarówno w życiu prywatnym, publicznym i
zawodowym występuje zjawisko dyskryminacji, które zawsze charakteryzuje się wspólnymi
cechami.
Dyskryminacją jest „zróżnicowane traktowanie osób znajdujących się w tej samej sytuacji.
Jednak samo różne traktowanie nie wystarcza, aby można było za każdym razem mówić o
dyskryminacji. Koniecznym elementem jest również wskazanie, że brak jest obiektywnych
przesłanek, dla których w analogicznych sytuacjach jedna osoba jest inaczej traktowana.
Dyskryminacja jest zabroniona przez prawo. Zakazuje jej zarówno wewnętrzne prawo
polskie, jak i prawo Unii Europejskiej. System ochrony praw człowieka w Unii Europejskiej,
opiera się w dużej mierze na osiągnięciach ONZ i Rady Europy. Prawo każdej osoby do
równości wobec prawa i ochrony przed dyskryminacją stanowi powszechne prawo, które jest
uznane w następujących aktach, a których wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej
są sygnatariuszami: Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, Konwencja Narodów
Zjednoczonych w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet, Międzynarodowa
Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej, Międzynarodowy
Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, Międzynarodowy Pakt Praw
Obywatelskich i Politycznych, Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i
Podstawowych Wolności.

Rodzaje dyskryminacji.:

Płeć (seksizm); Rasa (rasizm), pochodzenie etniczne i narodowość

(ksenofobia) [antysemityzm – dyskryminacja osób narodowości żydowskiej]; Wiek (ageizm);
Niepełnosprawność (handicapizm, ableism); Religia, wyznanie i przekonania; Orientacja
seksualna (homofobia)

Formy dyskryminacji :

Przemoc ; fizyczna, seksualna, psychiczna i ekonomiczna. Każda z

nich jest przestępstwem, W zależności od tego jaką formę przybiera ma charakter
jednorazowy, czy też się powtarza jest ścigana z różnych artykułów kodeksu karnego.