Halina i Arkadiusz Piankowscy
G d a ń s k 2 0 0 1
Przewodnik metodyczny
© C o p y r i g h t b y Y o u n g D i g i t a l P o l a n d S . A . , 2 0 0 1
Gimnazjum, klasy 1–3
1
SPIS TRE
Ś
CI
I. Budowa przewodnika .......................................................... 5
II. Podstawa programowa kształcenia ogólnego. Chemia ...... 7
Cele edukacyjne...................................................................................7
Zadania nauczyciela i szkoły..................................................................7
III. Standardy wymagań egzaminacyjnych po ukończeniu
gimnazjum z zakresu przedmiotów matematyczno-
przyrodniczych ......................................................................... 9
Wyszukiwanie i stosowanie informacji ..................................................10
Wskazywanie i opisywanie faktów, związków i zależności –
przyczynowo–skutkowych, funkcjonalnych, przestrzennych i czasowych..10
IV. Projekty lekcji................................................................... 13
V. Ścieżki edukacyjne............................................................. 70
2
SPIS TRE
Ś
CI
VII. Przykładowe scenariusze lekcji...................................... 79
VIII. Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć szkolnych uczniów
............................................................................................. 118
Taksonomia celów poznawczych ........................................................119
Propozycje norm wymagań na poszczególne oceny szkolne:.................120
Substancje i ich przemiany ................................................................120
Atomy i cząsteczki ............................................................................122
Roztwory wodne...............................................................................124
Kwasy i wodorotlenki ........................................................................126
Surowce i tworzywa pochodzenia mineralnego....................................130
Węgiel i jego związki z wodorem........................................................132
Pochodne węglowodorów..................................................................134
Związki chemiczne w żywieniu i w życiu codziennym ...........................136
Rozdział I: Substancje i ich przemiany................................................140
Cele i wymagania poszczególnych zadań testowych:............................146
Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena: ..........................................147
Rozdział II: Atom i cząsteczka ..........................................................148
Cele i wymagania poszczególnych zadań testowych:............................154
Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena ...........................................155
Rozdział III: Roztwory wodne............................................................156
Cele i wymagania poszczególnych zadań testowych.............................164
3
SPIS TRE
Ś
CI
Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena:.......................................... 165
Przyporządkowanie zadań testowych do oczekiwanych osiągnięć zgodnych
z
Podstawą programową kształcenia ogólnego.................................... 166
Rozdział I: Kwasy i wodorotlenki ....................................................... 167
Cele i wymagania poszczególnych testów ........................................... 173
Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena ........................................... 174
Rozdział II: Sole............................................................................... 175
Cele i wymagania poszczególnych testów ........................................... 181
Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena ........................................... 182
Rozdział III: Surowce i tworzywa pochodzenia mineralnego................. 183
Cele i wymagania poszczególnych testów ........................................... 189
Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena ........................................... 190
Przyporządkowanie zadań testowych do oczekiwanych osiągnięć zgodnych
z
Podstawą programową kształcenia ogólnego.................................... 191
Rozdział I: Węgiel i jego związki ........................................................ 192
Cele i wymagania poszczególnych testów ........................................... 197
Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena ........................................... 199
Rozdział II: Pochodne węglowodorów ................................................ 200
Cele i wymagania poszczególnych testów ........................................... 204
Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena:.......................................... 206
Rozdział III: Związki chemiczne w żywieniu i życiu codziennym........... 207
Cele i wymagania poszczególnych testów ........................................... 212
Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena ........................................... 213
Przyporządkowanie zadań testowych do oczekiwanych osiągnięć zgodnych
z
Podstawą programową kształcenia ogólnego................................... 214
IX. Układ okresowy pierwiastków ....................................... 216
X. eduLAN ............................................................................. 218
4
SPIS TRE
Ś
CI
Co to jest eduLAN? ...........................................................................218
Wymagania techniczne .....................................................................219
Wymagania techniczne dla wersji jednostanowiskowej.........................219
Wymagania techniczne dla wersji sieciowej.........................................219
Instalacja jednostanowiskowa ...........................................................220
cja sieciowa ...........................................................................220
Moduł nauczycielski ..........................................................................222
Opis funkcjonalności wersji sieciowej .................................................222
Wybór materiału ..............................................................................223
Sterowanie pracą uczniów.................................................................224
Głosowanie ......................................................................................226
Praca grupowa uczniów ....................................................................226
Praca grupowa .................................................................................227
Dokonywanie oceny pracy uczniów ....................................................227
Raporty wyników..............................................................................228
Przekazywanie uczniom uwag i wskazówek drogą elektroniczną ..........228
Aplikacja ucznia................................................................................229
5
I
BUD
O
WA PRZEWOD
N
IK
A
Treści zawarte w multimedialnym podręczniku eduROM Chemia zostały opracowa-
ne zgodnie z Podstawą programową kształcenia ogólnego w zakresie chemii
w gimnazjum, z uwzględnieniem ścieżek edukacyjnych. Podręcznik składa się
z trzech części, które mogą odpowiadać poszczególnym klasom gimnazjum,
i obejmuje dziewięć tematycznych rozdziałów:
1. Substancje i ich przemiany
2. Atomy i cząsteczki
3. Roztwory
wodne
4. Kwasy i wodorotlenki
5. Sole
6. Surowce i tworzywa pochodzenia mineralnego
7. Węgiel i jego związki z wodorem
8. Pochodne
węglowodorów
9. Związki chemiczne w żywieniu i w życiu codziennym
Każda z zaproponowanych lekcji zawiera:
!
tekst zasadniczy, uwzględniający treści nauczania zgodne z Podstawą progra-
mową w zakresie nauczania chemii w gimnazjum;
!
opis eksperymentów chemicznych oraz filmy przedstawiające ich wykonanie;
!
animacje modelowe, wyjaśniające przebieg zachodzących procesów chemicz-
nych w ujęciu atomowo-cząsteczkowym;
!
ćwiczenia interaktywne, sprawdzające bieżące opanowanie poznanych treści
nauczania, łączące w sobie elementy poznawcze i utrwalające;
!
zebranie najważniejszych treści nauczania w formie Zapamiętaj;
!
wykaz nowych terminów i pojęć wraz z objaśnieniami;
6
BUD
O
WA PRZEWOD
N
IK
A
I
!
ćwiczenia sprawdzające zakres opanowanych wiadomości i umiejętności
w formie zadań rachunkowych, problemowych (zadania „z luką”, „na dobie-
ranie”, „prawda/ fałsz” oraz zadania zamknięte wielokrotnego wyboru
i krzyżówki);
!
sprawdziany osiągnięć wraz z normami wymagań na poszczególne oceny
szkolne.
Ponadto podręcznik zawiera treści dodatkowe, rozszerzające wiedzę ucznia. Treści
te, w zależności od rodzaju lekcji, podzielone zostały na sześć powtarzających się
grup tematycznych w ciągu całego cyklu nauczania chemii w gimnazjum:
1. Przypomnij sobie – przypomnienie treści nauczania poznanych na lekcjach
chemii, fizyki, biologii czy matematyki, które są skorelowane z zasadniczymi
treściami lekcji;
2. Wiadomości o substancjach – przedstawienie najważniejszych właściwości
fizycznych i chemicznych niektórych substancji;
3. Zasłużeni dla chemii – informacje o życiu i osiągnięciach naukowych wybit-
nych uczonych, którzy wnieśli duży wkład w rozwój wiedzy chemicznej;
4. Dla zainteresowanych – ciekawe informacje dotyczące odkryć, rozwoju
chemii, właściwości substancji i przebiegu przemian chemicznych;
5. Obliczenia chemiczne – przykładowe rozwiązania zadań rachunkowych
i problemowych;
6. Grafy pojęciowe – graficzne zestawienie wiedzy o substancjach.
7
II
PODSTAWA PROGRAM
O
WA KSZTA
ŁCENIA OG
Ó
LNEGO. CHEMIA
ODSTAWA PROGRAMOWA KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO
1. Nabycie
umiejętności obserwacji i opisu zjawisk chemicznych zachodzących
w otaczającym świecie.
2. Poznanie znaczenia wiedzy chemicznej w procesach przetwarzania materii
przez człowieka.
3. Nabycie umiejętności i nawyku postępowania zgodnego z zasadami dbałości
o własne zdrowie i ochronę środowiska.
1. Ukształtowanie myślenia prowadzącego do zrozumienia poznanej wiedzy
chemicznej i posługiwania się nią w różnych sytuacjach życiowych.
2. Zapoznanie uczniów z właściwościami substancji chemicznych i metodami
bezpiecznego obchodzenia się z nimi.
3. Umożliwienie uczniom zdobycia wiadomości i umiejętności zarówno praktycz-
nych, jak i stanowiących podstawę do kształcenia w następnych etapach.
1. Substancje i przemiany chemiczne w otoczeniu człowieka: metale i niemetale,
mieszaniny, powietrze jako mieszanina gazów, tlen i azot – właściwości,
tlenki, zanieczyszczenie powietrza.
2. Budowa atomu: jądro i elektrony, składniki jądra, izotopy, promieniotwórczość
i jej różnorodne konsekwencje, atomy, jony i cząsteczki, pierwiastki i związki
chemiczne, symbole chemiczne, wartościowość pierwiastków, wiązania che-
miczne – jonowe i atomowe.
3. Teoria
atomistyczno-cząsteczkowa – nieciągłość budowy materii; układ okre-
sowy pierwiastków chemicznych – sposób usystematyzowania pierwiastków.
4. Wagowe stosunki stechiometryczne w związkach chemicznych i reakcjach
chemicznych: masa atomowa i cząsteczkowa, prawo stałości składu, prawo
zachowania masy.
5. Reakcje chemiczne i równania reakcji chemicznych.
8
II
PODSTAWA PROGRAM
O
WA KSZTA
ŁCENIA OG
Ó
LNEGO. CHEMIA
6. Woda i roztwory wodne – zagrożenia cywilizacyjne wynikające z jej zanieczy-
szczeń.
7. Roztwory:
rozpuszczalność, stężenia procentowe roztworów – podstawowe
obliczenia.
8. Typy
związków nieorganicznych: kwasy, zasady, wodorotlenki, dysocjacja
jonowa, odczyn roztworu, pH – w ujęciu jakościowym, sole: reakcje substan-
cji o właściwościach kwasowych z substancjami o właściwościach zasado-
wych, podstawowe właściwości i zastosowania wybranych soli.
9. Surowce i tworzywa pochodzenia mineralnego: węgiel kamienny, ropa nafto-
wa, gaz ziemny, wapień, gips i szkło.
10. Węgiel i jego związki: proste węglowodory nasycone i nienasycone, alkohole,
kwasy karboksylowe, mydła, estry, tłuszcze, cukry, białka jako podstawowe
składniki organizmów żywych, tworzywa sztuczne.
11. Działanie niektórych substancji na organizm człowieka: leki, trucizny, alkoho-
le, narkotyki, nawozy, środki ochrony roślin.
1. Określanie właściwości różnorodnych substancji oraz ich powiązanie z zasto-
sowaniem i wpływem na środowisko naturalne.
2. Wyjaśnianie przebiegu prostych procesów chemicznych i zapisywanie pozna-
nych reakcji chemicznych w postaci równań.
3. Projektowanie i przeprowadzanie prostych doświadczeń chemicznych.
4. Bezpieczne posługiwanie się prostym sprzętem laboratoryjnym, substancjami
wyrobami o poznanym składzie chemicznym.
5. Dostrzeganie przemian chemicznych w otoczeniu oraz czynników wpływają-
cych na ich przebieg;.
6.
Wykonywanie prostych obliczeń stechiometrycznych.
9
III
STANDAR
D
Y W
Y
MAGA
Ń
EG
Z
A
MINA
C
Y
JNY
CH P
O
UK
O
Ń
CZ
ENIU GIMNAZ
JU
M
Z ZAK
R
ES
U
P
R
ZEDMIOTÓ
W
MATEMATY
C
Z
NO-P
R
Z
Y
R
ODNI
C
Z
Y
C
H
TANDARDY WYMAGAŃ EGZAMINACYJNYCH
PO UKOŃCZENIU GIMNAZJUM Z ZAKRESU PRZEDMIOTÓW MATE-
MATYCZNO
I PROCEDUR Z ZAKRESU PRZEDMIOTÓW
W PRAKTYCE ŻYCIOWEJ I DALSZYM KSZTAŁCENIU
Uczeń:
1. Stosuje terminy i pojęcia matematyczno-przyrodnicze:
a) czyta ze zrozumieniem teksty, w których występują terminy i pojęcia
matematyczno-przyrodnicze, np. w podręcznikach, w prasie,
b) wybiera odpowiednie terminy i pojęcia do opisu zjawisk, właściwości, za-
chowań obiektów i organizmów,
c) stosuje terminy dotyczące racjonalnego użytkowania środowiska.
2. Wykonuje obliczenia w różnych sytuacjach praktycznych:
a) stosuje w praktyce własności działań,
b) operuje
procentami,
c) posługuje się przybliżeniami,
d) posługuje się jednostkami miar.
3. Posługuje się własnościami figur:
a) dostrzega
kształty figur geometrycznych w otaczającej rzeczywistości,
b) oblicza miary figur płaskich i przestrzennych,
c) wykorzystuje
własności miar.
10
III
STANDAR
D
Y W
Y
MAGA
Ń
EG
Z
A
MINA
C
Y
JNY
CH P
O
UK
O
Ń
CZ
ENIU GIMNAZ
JU
M
Z ZAK
R
ES
U
P
R
ZEDMIOTÓ
W
MATEMATY
C
Z
NO-P
R
Z
Y
R
ODNI
C
Z
Y
C
H
YSZUKIWANIE I STOSOWANIE INFORMACJI
Uczeń:
4. Odczytuje informacje przedstawione w formie:
a) tekstu,
b) mapy,
c) tabeli,
d) wykresu,
e) rysunku,
f) schematu,
g) fotografii.
5. Operuje
informacją:
a) selekcjonuje
informacje,
b) porównuje
informacje,
c) analizuje
informacje,
d) przetwarza
informacje,
e) interpretuje
informacje,
f)
czytelnie prezentuje informacje,
g) wykorzystuje informacje w praktyce.
SKAZYWANIE I OPISYWANIE FAKTÓW
Uczeń:
6. Wskazuje
prawidłowości w procesach, w funkcjonowaniu układów
i systemów:
11
III
STANDAR
D
Y W
Y
MAGA
Ń
EG
Z
A
MINA
C
Y
JNY
CH P
O
UK
O
Ń
CZ
ENIU GIMNAZ
JU
M
Z ZAK
R
ES
U
P
R
ZEDMIOTÓ
W
MATEMATY
C
Z
NO-P
R
Z
Y
R
ODNI
C
Z
Y
C
H
a) wyodrębnia z kontekstu dane zjawisko,
b) określa warunki jego występowania,
c) opisuje przebieg zjawiska w czasie i przestrzeni,
d) wykorzystuje zasady i prawa do objaśniania zjawisk.
7. Posługuje się językiem symboli i wyrażeń algebraicznych:
a) zapisuje
wielkości za pomocą symboli,
b) zapisuje
wielkości za pomocą wyrażeń algebraicznych,
c) przekształca wyrażenia algebraiczne,
d) zapisuje
związki i procesy za pomocą równań i nierówności,
8. posługuje się funkcjami:
a) wskazuje
zależności funkcyjne,
b) opisuje funkcje za pomocą wzorów, wykresów i tabel,
c) analizuje funkcje przedstawione w różnej postaci i wyciąga wnioski.
9. Stosuje
zintegrowaną wiedzę do objaśniania zjawisk przyrodniczych:
a) łączy zdarzenia w ciągi przemian,
b) wskazuje
współczesne zagrożenia dla zdrowia człowieka i środowiska
przyrodniczego,
c) analizuje przyczyny i skutki oraz proponuje sposoby przeciwdziałania
współczesnym zagrożeniom cywilizacyjnym,
d) potrafi
umiejscowić sytuacje dotyczące środowiska przyrodniczego
w szerszym kontekście społecznym.
TOSOWANIE ZINTEGROWANEJ WIEDZY I UMIEJĘTNOŚCI
Uczeń:
10.
Stosuje techniki twórczego rozwiązywania problemów:
a) formułuje i sprawdza hipotezy,
b) kojarzy
różnorodne fakty, obserwacje, wyniki doświadczeń i wyciąga
wnioski.
12
III
STANDAR
D
Y W
Y
MAGA
Ń
EG
Z
A
MINA
C
Y
JNY
CH P
O
UK
O
Ń
CZ
ENIU GIMNAZ
JU
M
Z ZAK
R
ES
U
P
R
ZEDMIOTÓ
W
MATEMATY
C
Z
NO-P
R
Z
Y
R
ODNI
C
Z
Y
C
H
11. Analizuje sytuację problemową:
a) dostrzega i formułuje problem,
b) określa wartości dane i szukane (określa cel).
12. Tworzy modele sytuacji problemowej:
a) wyróżnia istotne wielkości i cechy sytuacji problemowej,
b) zapisuje je w terminach nauk matematyczno-przyrodniczych.
13. Tworzy i realizuje plan rozwiązania:
a) rozwiązuje równania i nierówności stanowiące model problemu,
b) układa i wykonuje procedury osiągania celu.
14. Opracowuje wyniki:
a) ocenia
wyniki,
b) interpretuje
wyniki,
c)
przedstawia wyniki.
13
IV
PROJEKTY LEKCJI
Projekty lekcji
Lp.
Temat
Treści zasadnicze
Przykładowe środki
medialne
Treści do-
datkowe,
rozszerza-
jące wiedzę
i umiejęt-
ności ucznia
1.
O czym
będziemy się
uczyć na lek-
cjach chemii?
Informacja wstępna,
dotycząca chemii jako
przedmiotu nauczania.
Znaczenie chemii
w życiu i gospodarce
człowieka. Uświado-
mienie uczniom, że
znajomość chemii po-
zwala na zrozumienie
procesów zachodzą-
cych w przyrodzie.
Wykorzystanie chemii
dla ochrony środowiska
i zastosowania w pro-
cesach technologicz-
nych. Zasady bez-
piecznej pracy w labo-
ratorium. Regulamin:
„Pamiętaj, chemiku
młody”. Oznaczenia
substancji żrących,
trujących, łatwopal-
nych i wybuchowych.
Podstawowy sprzęt
i szkło laboratoryjne.
Podstawowe czynności
laboratoryjne: ogrze-
wanie, odparowywanie,
sączenie.
Praca w laboratorium
chemicznym film
Szkolna pracownia
chemiczna film
Ogrzewanie substancji
film-doświadczenie
Badanie zapachu film-
doświadczenie
Sączenie (filtrowanie)
film-doświadczenie
Odparowywanie cieczy
film-doświadczenie
14
IV
PROJEKTY LEKCJI
2.
Substancje
chemiczne
wokół nas
Właściwości fizyczne sub-
stancji: stan skupienia,
barwa, połysk, rozpusz-
czalność w wodzie, tem-
peratura wrzenia
i topnienia, zachowanie
się wobec magnesu, gę-
stość. Substancje che-
miczne proste i złożone.
Podział substancji pro-
stych na metale
i niemetale.
Badanie stanu skupienia i
barwy substancji film-
doświadczenie
Rozpuszczalność
w wodzie film-
doświadczenie
Badanie właściwości ma-
gnetycznych substancji
film-doświadczenie
Badanie temperatury
wrzenia alkoholu
i wody film-
doświadczenie
Graf pojęcio-
wy: Podział
substancji
chemicznych
Przypomnij
sobie:
Stany sku-
pienia ciał
Dla zaintere-
sowanych:
Gęstość
Obliczenia
chemiczne:
Obliczanie
masy, obję-
tości
i gęstości
substancji
Doświadcze-
nie domowe
3.
Metale
Właściwości metali.
Wspólne i różne cechy
metali. Metale szlachetne
i metale nieszlachetne.
Położenie metali w ukła-
dzie okresowym. Symbole
chemiczne poznanych
metali. Zastosowanie me-
tali.
Badanie właściwości me-
tali film-doświadczenie
Badanie twardości metali
film-doświadczenie
Badanie kowalności me-
tali film
Badanie temperatury
topnienia metali anima-
cja 3D
Badanie przewodnictwa
cieplnego metali film-
doświadczenie
Badanie przewodnictwa
elektrycznego metali sy-
mulacja 3D – ćwiczenie
interaktywne
Doświadcze-
nie domowe
15
IV
PROJEK
TY
LEK
C
JI
4.
Stopy me-
tali
Właściwości i zastosowa-
nie stopów. Brąz, mo-
siądz, duraluminium, sto-
py złota.
Badanie właściwości brą-
zu, miedzi i cyny film-
doświadczenie
Dla zaintere-
sowanych:
Właściwości
i zastosowa-
nie stopów
Stop New-
tona
Stop Wooda
Stop Moneta
Obliczenia
chemiczne:
Obliczanie
zawartości
procentowej
składników
stopów
5.
Poznajemy
niemetale
Właściwości fizyczne nie-
których niemetali – np.
siarki, fosforu, węgla,
chloru i bromu. Informa-
cja o innych niemetalach.
Określenie położenia nie-
metali w układzie okreso-
wym. Symbole poznanych
niemetali. Podział sub-
stancji na metale i nieme-
tale
Badanie przewodnictwa
elektrycznego symulacja
3D – ćwiczenie interak-
tywne
Stan skupienia i barwa
niemetali film-
doświadczenie
Rozpuszczanie niemetali
w wodzie film-
doświadczenie
Wiadomości
o substan-
cjach:
Fosfor
Zestawienie
właściwości
metali i nie-
metali
Dla zaintere-
sowanych:
Odkrycie fos-
foru
16
IV
PROJEKTY LEKCJI
6.
Mieszaniny
substancji
Mieszaniny substancji
o różnych stanach skupie-
nia. Mieszaniny jednorod-
ne i niejednorodne. Różni-
ce właściwości fizycznych
składników jako podstawa
do rozdzielania mieszanin.
Sposoby rozdzielania mie-
szanin na składniki: są-
czenie, odparowywanie,
rozdzielanie mechaniczne.
Oddzielanie składników
mieszaniny magnesem.
Sposoby zmieniania skła-
du mieszanin. Skład pro-
centowy mieszanin.
Wpływ składu ilościowego
mieszaniny na jej właści-
wości.
Badanie mieszaniny siar-
ki i żelaza film-
doświadczenie
Rozdzielanie mieszaniny
siarki i żelaza film-
doświadczenie
Badanie mieszaniny cu-
kru i siarki film-
doświadczenie
Rozdzielanie mieszaniny
cukru i siarki film-
doświadczenie
Sporządzanie i rozdziela-
nie mieszaniny soli
i wody film-
doświadczenie
Rozdzielanie składników
tuszu film-doświadczenie
Graf pojęcio-
wy: Podział
materii
Dla zaintere-
sowanych:
Chromato-
grafia
Doświadcze-
nie domowe
7.
Zjawisko
fizyczne a
przemiana
chemiczna
Zjawisko fizyczne i prze-
miana chemiczna – reak-
cja chemiczna. Związek
chemiczny – substancja
złożona z pierwiastków;
substraty i produkty reak-
cji chemicznej – reagenty.
Różnica między mieszani-
ną a związkiem chemicz-
nym.
Rozdrabnianie i spalanie
papieru film-
doświadczenie
Topnienie i spalanie pa-
rafiny film-doświadczenie
Właściwości magnezu
film-doświadczenie
Ogrzewanie mieszaniny
siarki i żelaza film-
doświadczenie
Mieszanina siarki i żelaza
oraz siarczek żelaza ani-
macja 3D – ćwiczenie
interaktywne
Wiadomości
o substan-
cjach:
Siarka
17
IV
PROJEK
TY
LEK
C
JI
8.
Czym jest
powietrze?
Powietrze jako mieszanina
gazów. Podstawowe
składniki powietrza. Wy-
krywanie składników po-
wietrza. Właściwości fi-
zyczne i chemiczne skład-
ników powietrza. Powie-
trze jako surowiec do
otrzymywania tlenu, azotu
i helowców (gazów szla-
chetnych). Zastosowanie
składników powietrza.
Badanie składu powietrza
film-doświadczenie
Obieg azotu w przyrodzie
animacja 2D
Zastosowanie azotu ani-
macja 3D
Zastosowanie tlenu ani-
macja 3D
Zastosowanie gazów
szlachetnych animacja
3D
Cząsteczka azotu model
3D
Cząsteczka tlenu model
3D
Wiadomości
o substan-
cjach:
Azot
Argon
Dla zaintere-
sowanych:
Znaczenie
azotu dla
rozwoju ro-
ślin
Skroplenie
powietrza
w 1883 r.
Zasłużeni dla
chemii:
Karol Ol-
szewski
9.
Odkrycie
tlenu
Historia odkrycia tlenu.
Otrzymywanie tlenu
z tlenku rtęci(II).
Reakcja analizy. Właści-
wości fizyczne tlenu. Ozon
–alotropowa
odmiana tlenu. Słowny
zapis reakcji rozkładu.
Pierwiastek chemiczny.
Związek chemiczny.
Ogrzewanie tlenku rtę-
ci(II) film-doświadczenie
Identyfikacja tlenu film-
doświadczenie
Powstawanie dziury ozo-
nowej animacja 3D
Cząsteczka tlenu model
3D
Cząsteczka ozonu model
3D
Identyfikacja tlenu film-
doświadczenie
Wiadomości
o substan-
cjach:
Rtęć
Dla zaintere-
sowanych:
Ozon – od-
miana alo-
tropowa tle-
nu
Zasłużeni dla
chemii:
Joseph Prie-
stley
18
IV
PROJEKTY LEKCJI
10.
Jak po-
wstają
tlenki
Otrzymywanie tlenu
w laboratorium z KMnO4.
Właściwości chemiczne
tlenu. Reakcja utleniania
a reakcja spalania. Za-
chowanie się metali w
powietrzu. Korozja metali
jako zjawisko niekorzyst-
ne. Zapis reakcji łączenia
się pierwiastków z tlenem.
Reakcja syntezy. Wpływ
tlenku siarki(IV)
i tlenku węgla(IV) na śro-
dowisko. Tlenki metali i
tlenki niemetali. Słowna
interpretacja zapisu
przemian chemicznych.
Otrzymywanie tlenu film-
doświadczenie
Cząsteczka tlenu model
3D
Cząsteczka ozonu model
3D
Obieg tlenu w przyrodzie
animacja 2D
Reakcja siarki z tlenem
animacja 3D
Reakcja węgla z tlenem
animacja 3D
Reakcja magnezu z tle-
nem animacja 3D
Spalanie siarki, węgla
i magnezu w tlenie film-
doświadczenie
Wiadomości
o substan-
cjach:
Tlen
Dla zaintere-
sowanych:
Rola tlenu
Doświadcze-
nie domowe
11.
Dwutlenek
węgla –
składnik
powietrza
Dwutlenek węgla jako
zmienny składnik powie-
trza. Właściwości fizyczne
i chemiczne tlenku wę-
gla(IV). Reakcja pojedyn-
czej wymiany. Źródła po-
wstawania dwutlenku wę-
gla. Wykrywanie dwutlen-
ku węgla. Efekt cieplar-
niany, jego przyczyny i
skutki. Obieg dwutlenku
węgla w przyrodzie.
Tlenek węgla(IV) bitma-
pa: model 3D
Wykrywanie dwutlenku
węgla film-doświadczenie
Obieg dwutlenku węgla w
przyrodzie animacja 2D
Fotosynteza animacja 2D
Otrzymywanie dwutlenku
węgla film-doświadczenie
Badanie właściwości
dwutlenku węgla film-
doświadczenie
Reakcja tlenku węgla(IV)
z magnezem
animacja 3D
Efekt cieplarniany
animacja 3D
Zastosowanie dwutlenku
węgla film 3D
Wiadomości
o substan-
cjach:
Tlenek wę-
gla(IV)
Dla zaintere-
sowanych:
Fotosynteza
Efekt cieplar-
niany
19
IV
PROJEK
TY
LEK
C
JI
12.
Wodór –
najlżejszy
gaz
Położenie wodoru
w układzie okresowym.
Występowanie wodoru we
wszechświecie. Właściwo-
ści fizyczne i chemiczne.
Mieszanina wybuchowa –
piorunująca (2 obj. wodo-
ru i 1 obj. tlenu). Spalanie
wodoru. Redukcyjne wła-
ściwości wodoru. Reduk-
cja jako proces odwrotny
do utleniania. Zastosowa-
nie
wodoru.
Cząsteczka wodoru
model 3D
Otrzymywanie wodoru
film-doświadczenie
Spalanie wodoru w bań-
kach film-doświadczenie
Spalanie wodoru w po-
wietrzu animacja 3D
Redukcja tlenku mie-
dzi(II) wodorem film-
doświadczenie
Zastosowanie wodoru
animacja 3D
Tlenek rtęci(II) – analiza
animacja 3D
Tlenek węgla(IV) – syn-
teza animacja 3D
Tlenek węgla(IV) – reak-
cja wymiany animacja 3D
Wiadomości
o substan-
cjach:
Wodór
Dla zaintere-
sowanych:
Występowa-
nie wodoru
we wszech-
świecie
Zasłużeni dla
chemii:
Henry
Cavendish
Graf pojęcio-
wy:
Typy reakcji
chemicznych
13.
Para wodna
– składnik
powietrza
Występowanie wody
w przyrodzie. Obecność
pary wodnej w atmosfe-
rze. Zjawisko higroskopij-
ności. Skład chemiczny
wody. Rozkład wody na
pierwiastki – elektroliza
wody.
Wykrywanie pary wodnej
w powietrzu film-
doświadczenie
Pochłanianie pary wodnej
przez wodorotlenek sodu
film-doświadczenie
Reakcja magnezu z parą
wodną film-doświad-
czenie
Rozkład wody prądem
elektrycznym animacja
3D
Wiadomości
o substan-
cjach:
Woda
Dla zaintere-
sowanych:
Historia wody
20
IV
PROJEKTY LEKCJI
14.
Zanie-
czyszczenia
powietrza
Źródła zanieczyszczeń
powietrza: naturalne (wy-
buchy wulkanów,
wybuchy gazu ziemnego,
pożary lasów, pyły
kosmiczne);przemy-słowe
(motoryzacja, elektrow-
nie, elektro-ciepłownie,
przemysł
chemiczny i farma-
ceutyczny, cementownie,
pyły kopalniane, huty).
Kwaśne opady. Zagroże-
nia dla przyrody wynika-
jące z zanieczyszczeń po-
wietrza.
Zapobieganie skażeniom:
bezpieczne technologie,
wysokie kominy, filtry,
katalizatory dopalające
benzynę, odsiarczanie
węgla. Porosty – natural-
ne wskaźniki czystości
atmosfery.
Główne źródła zanie-
czyszczeń powietrza
animacja 3D
Badanie zanieczyszczeń
powietrza film-
doświadczenie
Badanie spalin samocho-
dowych film-
doświadczenie
Wpływ dwutlenku siarki
na rośliny film-
doświadczenie
Dla zaintere-
sowanych:
Katalizator
samocho-
dowy
Znaki infor-
mujące
o zanieczy-
szczeniu
powietrza
15.
Sprawdź
swoja wie-
dzę z roz-
działu
„Substan-
cje i ich
przemiany”
Test sprawdzający
wiedzę i umiejętności
uczniów – wielostop-
niowy.
21
IV
PROJEK
TY
LEK
C
JI
16.
Jak zbudo-
wana jest
materia?
Budowa materii. Nieciągły
charakter materii. Dowo-
dy ziarnistości materii
(dyfuzja, kontrakcja cie-
czy, rozpuszczanie, mie-
szanie, zmiany stanu sku-
pienia, rozchodzenie się
zapachów). Rodzaje dro-
bin: atomy i cząsteczki.
Drobinowe modele stanów
skupienia materii.
Mieszanie się gazów –
powietrza i par bromu
film-doświadczenie
Ciało stałe animacja 3D
Ciecz animacja 3D
Gaz animacja 3D
Dyfuzja amoniaku i chlo-
rowodoru film-
doświadczenie
Mieszanie się cieczy film-
doświadczenie
Mieszanie gliceryny
z wodą film-doświad-
czenie
Model mieszających się
cieczy film-doświadczenie
Rozpuszczanie kryształu
manganianu(VII) potasu
film-doświadczenie
Rozchodzenie się
atramentu w kredzie
film-doświadczenie
Przypomnij
sobie:
Stany sku-
pienia materii
– modele
drobinowe
Dla zaintere-
sowanych:
Odczuwanie
zapachów
Doświadcze-
nie domowe
22
IV
PROJEKTY LEKCJI
17.
Atom –
najmniej-
sza część
pierwiastka
Historyczny rozwój teorii
atomistyczno-cząstecz-
kowej budowy materii:
Demokryt, Arystoteles,
Dalton. Model atomu za-
proponowany przez Ru-
therforda i Nielsa Bohra.
Atom – najmniejsza część
pierwiastka. Masy i roz-
miary atomów. Atomowa
jednostka masy. Masa
atomowa. Odczytywanie z
układu okresowego mas
atomowych różnych pier-
wiastków.
Modelowe przedstawienie
reakcji syntezy, wymiany
i analizy animacja 3D
Modelowe przedstawienie
konkretnej reakcji
chemicznej – synteza
siarczku żelaza
animacja 3D
Układ planetarny
animacja 3D
Zasłużeni dla
chemii:
John Dalton
18.
Jak zbudo-
wany jest
atom?
Budowa atomu – jądro i
powłoki elektronowe.
Cząstki elementarne: pro-
ton, neutron i elektron;
ich symbole i ładunki.
Wzajemne stosunki mas.
Skład jądra atomowego.
Powłoka walencyjna, elek-
trony walencyjne. Liczba
atomowa Z jako liczba
protonów w jądrze. Liczba
masowa A – suma proto-
nów i neutronów w jądrze.
Określanie liczby proto-
nów, neutronów i elektro-
nów w atomach pierwiast-
ków na podstawie znajo-
mości liczby atomowej i
liczby masowej. Elek-
tryczna obojętność atomu
na skutek równoważenia
się ładunków jądra i elek-
tronów.
Model atomu animacja
3D
Jądro atomu węgla model
3D
Jądro atomu magnezu
model 3D
Atomy wodoru, azotu
i tlenu z krążącymi elek-
tronami modele 3D
Model atomu bromu ani-
macja 3D
Model atomu tlenu
z krążącymi elektronami
animacja 3D
Konfiguracja elektronowa
atomu bromu; elektrony
w atomie bromu ilustra-
cja (model powłokowy)
Model atomu sodu ilu-
stracja (model powłoko-
wy)
Dla zaintere-
sowanych:
Odkrycie
elektronu
Odkrycie
neutronu
Wprowadze-
nie pojęcia
liczby ato-
mowej
23
IV
PROJEK
TY
LEK
C
JI
19.
Co to są
izotopy?
Pojęcie izotopu jako pier-
wiastka o takiej samej
liczbie protonów,
ale o różnej liczbie neu-
tronów. Występowanie
izotopów w przyrodzie.
Izotopy wodoru, tlenu
i węgla. Rodzaje izoto-
pów: trwałe i nietrwałe –
promieniotwórcze. Izotopy
promieniotwórcze i ich
bezpieczne wykorzystanie
oraz przechowywanie.
Izotopy chloru animacja
3D
Modele izotopów wodoru
z ruchomymi elektronami
model 3D
Jądra izotopów tlenu
i węgla modele 3D
Dla zaintere-
sowanych:
Ciężka woda
Izotopy wy-
stępujące
w przyrodzie
Oznaczanie
masy ato-
mowej
20.
Zjawisko
promienio-
twórczości
Promieniotwórczość natu-
ralna i sztuczna. Rodzaje
promieniowania natural-
nego (
α
,
β
,
χ
) i jego wła-
ściwości. Wkład Marii
Skłodowskiej-Curie
w rozwój wiedzy o pro-
mieniotwórczości. Zagro-
żenia związane ze zjawi-
skiem promieniotwórczo-
ści.
Wpływ promieniowania na
organizmy żywe. Zasto-
sowanie pierwiastków
promieniotwórczych.
Promieniowanie
α
anima-
cja 3D
Promieniowanie
β
anima-
cja 3D
Przenikanie promienio-
wania
α
,
β
i
γ
animacja
3D
Szereg promieniotwórczy
uranu – 238 animacja 3D
Zastosowanie pierwiast-
ków promieniotwórczych
animacja 3D
Zegar archeologiczny
animacja 2D
Laboratorium fizyki ją-
drowej foto
Dla zaintere-
sowanych:
Naturalne
szeregi pro-
mieniotwór-
cze.
Okres poło-
wicznego
rozpadu
Zegar arche-
ologiczny
Wkład uczo-
nych w roz-
wój promie-
niotwórczości
Graf pojęcio-
wy:
Rodzaje
promienio-
wania
Zasłużeni dla
chemii:
Wilhelm Con-
rad Roentgen
Antoine Henri
Becquerel
Maria Skło-
dowska-Curie
24
IV
PROJEKTY LEKCJI
Pierre Curie
Irena Joliot-
Curie
Friderick
Joliot
Enrico Ferni
21.
Układ
okresowy
pierwiast-
ków
Budowa współczesnego
układu okresowego: gru-
pa, okres.
Informacje wynikające
z numeru grupy, numeru
okresu
i liczby atomowej.
Zmiana właściwości pier-
wiastków na tle układu
okresowego. Prawo okre-
sowości.
Atomy: wodór, lit, sód,
potas, rubid, cez, frans,
magnez, glin, krzem,
fosfor, siarka, chlor, ar-
gon modele 3D
Układ okresowy Mendele-
jewa z 1869 r. ilustracja
Dla zaintere-
sowanych:
Historia po-
wstawania
układu okre-
sowego.
Próby klasy-
fikacji pier-
wiastków
chemicznych
przez Johna
Alexandra
Newlandsa
(prawo
oktaw) i Jo-
hanna Wol-
fganga
Doebereinera
(triady)
25
IV
PROJEK
TY
LEK
C
JI
22.
Symbole
pierwiast-
ków
i wzory
chemiczne
Znaczenie symbolu
i wzoru chemicznego. In-
terpretacja indeksu ste-
chiometrycznego. Okre-
ślenie symbolu pierwiast-
ka na podstawie układu
okresowego. Jöns Jacob
Berzelius – twórca symbo-
liki chemicznej. Wzory
cząsteczek pierwiastków i
związków chemicznych.
Jak tworzono nazwy pier-
wiastków? Wzory suma-
ryczne określające rodzaj
i liczbę atomów wchodzą-
cych w skład cząsteczki.
Modele cząsteczek pier-
wiastków i związków
chemicznych. Obliczanie
mas cząsteczkowych.
Cząsteczki dwuatomowe
(O2, N2, H2, Cl2) oraz
wieloatomowe (O3, S8,
P4). Cząsteczki związków
chemicznych.
Atomy wodoru, tlenu,
azotu, węgla, magnezu,
siarki, żelaza, sodu, rtęci
modele 3D
Cząsteczki: wodoru, tle-
nu, azotu, chloru modele
3D
Cząsteczka ozonu model
3D
Modele cząsteczek fosfo-
ru P4 i siarki S8 modele
3D
Powstawanie tlenku wę-
gla(IV) i powstawanie
wody animacja 3D
Tlenek węgla(IV) model
3D
Cząsteczka wody model
3D
Tlenek magnezu model
3D
Reakcja syntezy HCl
animacja 3D
Reakcja syntezy CO2
animacja 3D
Reakcja syntezy N2 ani-
macja 3D
Woda model 3D
Tlenek glinu model 3D
Modele cząsteczek: NH3,
SO2, N2, FeS, H2S mo-
dele 3D
Dla zaintere-
sowanych:
Odkrycie
114. pier-
wiastka
Zasłużeni dla
chemii: Jöns
Jacob Berze-
lius
Obliczenia
chemiczne:
Obliczanie
masy czą-
steczkowej
Ćwiczenie
interaktywne
26
IV
PROJEKTY LEKCJI
23.
Jak atomy
łączą się w
cząsteczki?
Mechanizm tworzenia się
wiązań atomowych – ko-
walencyjnych. Rola elek-
tronów walencyjnych
w tworzeniu się wiązań
chemicznych. Oktet elek-
tronowy – trwały stan
atomu. Tworzenie się
wspólnych par elektrono-
wych. Wiązania
w cząsteczkach H2, Cl2,
O2 i N2 jako przykłady
wiązania atomowego.
Wiązanie atomowe spola-
ryzowane w tlenku wę-
gla(IV). Wiązanie jonowe
w chlorku sodu. Wzór
elektronowy i wzór kre-
skowy.
Powstawanie cząsteczki
wodoru animacja 3D
Powstanie cząsteczki
chloru animacja 3D
Atom chloru model 3D
Powstawanie cząsteczki
tlenu animacja 3D
Powstawanie cząsteczki
azotu animacja 3D
Powstawanie tlenku wę-
gla(IV) animacja 3D
Reakcja sodu z chlorem
film-doświadczenie
Wiązanie metaliczne
animacja 3D
Powstawanie chlorku so-
du animacja 3D
Atom sodu model 3D
Atom chloru model 3D
Dla zaintere-
sowanych:
Wiązanie
metaliczne
24.
Wzory czą-
steczek:
sumarycz-
ne i struk-
turalne
Pojęcie wartościowości
pierwiastka jako liczby
wiązań chemicznych, jakie
tworzy atom danego
pierwiastka w cząsteczce
związku chemicznego.
Różne wartościowości te-
go samego pierwiastka w
związkach chemicznych.
Nazwy związków che-
micznych z podaną warto-
ściowością. Wzory suma-
ryczne i srukturalne. Od-
czytywanie wartościowo-
ści pierwiastków z układu
okresowego. Obliczanie
wartościowości jednego
składnika na podstawie
wzoru sumarycznego i
znanej wartościowości
drugiego składnika
związku chemicznego.
Ustalanie wzorów związ-
ków chemicznych – reguła
krzyżowa.
Cząsteczka wody model
3D
Atom wodoru model 3D
Cząsteczka wody model
3D
Cząsteczka tlenku wę-
gla(IV) model 3D
Cząsteczka tlenku wę-
gla(II) model 3D
Ustalanie wzoru suma-
rycznego 3 animacje 2D
Tlenek glinu model 3D
Tlenek miedzi(I) model
3D
Tlenek miedzi(II) model
3D
Tlenek siarki(IV) model
3D
Tlenek siarki(VI) model
3D
Wiadomości
o substan-
cjach:
Tlenek wę-
gla(II)
Dla zaintere-
sowanych:
Jak odczytać
wartościo-
wość pier-
wiastków
z układu
okresowego
Zasłużeni dla
chemii: Ję-
drzej Śnia-
decki – twór-
ca polskiego
słownictwa
chemicznego
27
IV
PROJEK
TY
LEK
C
JI
25.
Równania
chemiczne
Równania chemiczne jako
skrócony zapis przebiegu
reakcji chemicznej przy
użyciu symboli i wzorów.
Składniki równania che-
micznego, bilans atomów,
odczytywanie równania
chemicznego, dobieranie
współczynników stechio-
metrycznych.
Reakcja siarki z tlenem
animacja 3D
Reakcja miedzi z siarką
film-doświadczenie
Reakcja miedzi z siarką
animacja 3D
Mieszanina i związek
chemiczny siarki z mie-
dzią animacja 3D
Rozkład tlenku rtęci(II)
film-doświadczenie
Rozkład tlenku rtęci(II)
animacja 3D
Reakcja rozkładu tlenku
rtęci(II) animacja 3D
Elektroliza wody anima-
cja 3D
Cząsteczka wody model
3D
Cząsteczka tlenu model
3D
Cząsteczka wodoru mo-
del 3D
Reakcja magnezu
z parą wodną film-
doświadczenie
Reakcja magnezu
z parą wodną animacja
3D
Reakcja magnezu
z parą wodną animacja
3D
Reakcja tlenku miedzi(II)
z węglem film-
doświadczenie
Reakcja tlenku miedzi(II)
z węglem animacja 3D
Reakcja powstawania
dwutlenku węgla anima-
cja 3D
Ćwiczenie
interaktywne
28
IV
PROJEKTY LEKCJI
26.
Prawo za-
chowania
masy
Prawo zachowania masy –
zależność między masą
substratów i masą pro-
duktów reakcji. Obliczenia
z wykorzystaniem prawa
zachowania masy.
M. Łomonosow i A. Lavo-
isier – odkrywcy prawa
zachowania masy.
Ogrzewanie miedzi
w zamkniętej kolbie film-
doświadczenie
Reakcja miedzi z tlenem
animacja 3D
Prawo zachowania masy
animacja 3D
Reakcja syntezy tlenku
węgla(IV) animacja 3D
Zasłużeni dla
chemii:
Antoine Lau-
rent Lavoisier
27.
Prawo sta-
łości składu
Prawo stałości składu.
Drobinowe uzasadnienie
prawa stałości składu.
Skład związku chemiczne-
go w postaci stosunku
atomowego. Stosunek
masowy i procentowy
pierwiastków w związku
chemicznym. Obliczenia
chemiczne związane z
prawem stałości składu. J.
L. Proust – odkrywca pra-
wa stałości składu.
Otrzymywanie siarczku
miedzi(I) film-
doświadczenie
Wyznaczanie stosunku
masy miedzi do masy
siarki w siarczku mie-
dzi(I) film-doświadczenie
Tlenek glinu model 3D
Tlenek żelaza(III) model
3D
Dla zaintere-
sowanych:
Wyrażanie
składu ilo-
ściowego
związku
chemicznego
Obliczenia
chemiczne:
Ustalanie
wzorów su-
marycznych
związków
chemicznych
Zasłużeni dla
chemii:
Joseph Luis
Proust
28.
Obliczenia
stechiome-
tryczne na
podstawie
reakcji
chemicz-
nych
Masowy stosunek ste-
chiometryczny reagentów.
Zasada stechiometrii (ma-
sa jednego reagenta
określa masę pozostałych
reagentów). Obliczenia
chemiczne oparte na rów-
naniu chemicznym. Algo-
rytm obliczeń do stechio-
metrii równań.
Synteza tlenku magnezu
3D animacja
Reakcja tlenku miedzi(II)
z węglem animacja 3D
Dla zaintere-
sowanych:
Stechiome-
tria.
29
IV
PROJEK
TY
LEK
C
JI
29.
Sprawdź
swoją wie-
dzę z roz-
działu
„Atomy i
cząsteczki”
Sprawdzian wiedzy
i umiejętności uczniów.
Test sprawdzający wielo-
stopniowy.
30.
Woda i jej
rola
w przyro-
dzie
Występowanie i krążenie
wody w przyrodzie. Stany
skupienia wody (powtó-
rzenie z lekcji przyrody).
Obieg wody w przyrodzie.
Rodzaje wód w przyro-
dzie. Woda naturalna jako
roztwór – pojęcie roztwo-
ru. Woda jako rozpusz-
czalnik. Znaczenie wody
dla organizmów żywych
(przypomnienie
z lekcji przyrody). Wody
mineralne i ich znaczenie
dla człowieka.
Kula ziemska animacja
3D
Prażenie gipsu film-
doświadczenie
Pochłanianie pary wodnej
przez wodorotlenek sodu
film-doświadczenie
Czy jest woda w ryżu?
film-doświadczenie
Krążenie wody w przyro-
dzie animacja 3D
Ułożenie cząsteczek wody
w stanie gazowym ani-
macja 3D
Ułożenie cząsteczek wody
w stanie ciekłym anima-
cja 3D
Ułożenie cząsteczek wody
w lodzie animacja 3D
Zmiany stanu skupienia
wody film-doświadczenie
Odparowanie wody wo-
dociągowej ze zbiornika
wodnego i destylowanej
film-doświadczenie
Dla zaintere-
sowanych:
Co dzieje się
z drobinami
wody w cza-
sie zmiany
stanu sku-
pienia?
Dla zaintere-
sowanych:
Kiedy woda
pojawiła się
na Ziemi?
Zasłużeni dla
chemii:
Wojciech
Oczko
30
IV
PROJEKTY LEKCJI
31.
Zanie-
czyszczenia
wód natu-
ralnych
Przyczyny i źródła zanie-
czyszczeń wody natural-
nej. Wpływ zanieczysz-
czeń wody na organizmy
żywe. Sposoby uzdatnia-
nia wody metodami me-
chanicznymi (sedymenta-
cja, dekantacja, sączenie)
oraz fizykochemicznymi
(destylacja, chlorowanie,
ogrzewanie, ozonowanie).
Ścieki
i oczyszczalnie ścieków.
Rola bakterii w oczysz-
czaniu wód.
Źródła zanieczyszczenia
wody animacja 3D
Ptasie pióra w ropie naf-
towej film-doświadczenie
Usuwanie zanieczyszczeń
z ropy naftowej film-
doświadczenie
Praca oczyszczalni ście-
ków film
Dla zaintere-
sowanych:
Zapach wody
32.
Budowa
cząsteczki
wody
Budowa cząsteczki wody:
wzór sumaryczny
i strukturalny – elektro-
nowy i kreskowy. Typ
wiązania w cząsteczce
wody. Polarna budowa
cząsteczki i wynikające
z tego konsekwencje.
Cząsteczka wody model
3D
Atom tlenu – wyróżnienie
elektronów walencyjnych
model 3D
Atom wodoru model 3D
Powstawanie cząsteczki
wody animacja 3D
Asocjacja cząsteczek wo-
dy animacja 3D
Połączenie sześciu dipoli
wody ilustracja
Ułożenie cząsteczek wody
w lodzie ilustracja
Zmiana objętości wody
ze wzrostem temperatury
animacja 3D
Rozpuszczanie w wodzie
denaturatu i nafty film-
doświadczenie
Dla zaintere-
sowanych:
Struktura
lodu
31
IV
PROJEK
TY
LEK
C
JI
33.
Badanie
zjawiska
rozpusz-
czania się
substancji
w wodzie
Rozpuszczanie się sub-
stancji w wodzie. Podział
substancji na łatwo
i trudno rozpuszczalne
w wodzie. Roztwory
i zawiesiny. Roztwór kolo-
idalny i roztwór właściwy.
Mieszaniny jednorodne i
niejednorodne. Znaczenie
wody jako rozpuszczalnika
w życiu codziennym i w
przyrodzie. Rozdzielanie
składników roztworu – np.
destylacja i odparowanie
rozpuszczalnika – oraz
zawiesiny – np. sedymen-
tacja, dekantacja, filtro-
wanie.
Badanie rozpuszczania
się substancji w wodzie
film-doświadczenie
Rozpuszczanie kryształu
w wodzie animacja 3D
Badanie rozpuszczania
oleju w benzynie film-
doświadczenie
Rozdzielanie oleju i wody
film-doświadczenie
Sączenie zawiesiny pia-
sku z wodą film-
doświadczenie
Odzyskiwanie cukru
i siarczanu(VI) mie-
dzi(II) przez odparowanie
wody film-doświadczenie
Rozdzielanie roztworu
siarczanu(VI) miedzi(II)
przez destylację film-
doświadczenie
Wiadomości
o substan-
cjach:
Siarczan(VI)
miedzi(II)
Dla zaintere-
sowanych:
Modelowe
przedstawie-
nie procesu
rozpuszcza-
nia się sub-
stancji
w wodzie
Doświadcze-
nie domowe
34.
Roztwory
koloidowe
Właściwości roztworów
koloidowych. Efekt Tyn-
dalla. Zol i żel. Piana
i emulsja.
Rozproszenie w powie-
trzu dezodorantu film-
doświadczenie
Przygotowanie roztworu
białka jaja kurzego film-
doświadczenie
Badanie efektu Tyndalla
film-doświadczenie
Przygotowanie właściwe-
go i koloidowego roztwo-
ru mydła film-
doświadczenie
Przygotowanie właściwe-
go i koloidowego roztwo-
ru soli kamiennej film-
doświadczenie
Struktura żelu model 3D
Ogrzewanie galaretki
film-doświadczenie
Dla zaintere-
sowanych:
Piany i emul-
sje
Graf pojęcio-
wy:
Podział mie-
szanin ze
względu na
wielkość czą-
stek substan-
cji rozpusz-
czonej
Doświadcze-
nie domowe
32
IV
PROJEKTY LEKCJI
35.
Jakie czyn-
niki wpły-
wają na
szybkość
rozpusz-
czania sub-
stancji?
Czynniki wpływające
na szybkość rozpuszcza-
nia substancji: tempera-
tura, rodzaj substancji,
rodzaj rozpuszczalnika,
mieszanie i rozdrabnianie
substancji. Rozpuszczanie
jako proces fizyczny. Róż-
ne rodzaje roztworów – w
zależności od substancji
rozpuszczonej
i rozpuszczalnika.
Wpływ rozdrabniania
substancji na szybkość
rozpuszczania film-
doświadczenie
Wpływ rozdrabniania
substancji na szybkość
rozpuszczania
animacja 3D
Wpływ mieszania
na szybkość rozpuszcza-
nia film-doświadczenie
Wpływ mieszania
na szybkość rozpuszcza-
nia animacja 3D
Wpływ temperatury
na szybkość rozpuszcza-
nia film-doświadczenie
Wpływ temperatury
na szybkość rozpuszcza-
nia animacja 3D
Badanie rozpuszczania
siarczanu(VI) miedzi(II)
w benzynie film-
doświadczenie
Rozpuszczanie oleju
w benzynie film-
doświadczenie
Przypomnij
sobie:
Rozpuszcza-
nie oleju
w benzynie
Wiadomości
o substan-
cjach: Woda
Dla zaintere-
sowanych:
Podział roz-
tworów
w zależności
od stanu
skupienia
rozpuszczal-
nika i sub-
stancji roz-
puszczonej
36.
Rozpusz-
czalność
substancji
Podział roztworów – ze
względu na ilość substan-
cji rozpuszczonej – na
roztwory nasycone i roz-
twory nienasycone.
Wpływ temperatury na
nasycenie roztworu. Roz-
puszczalność jako cecha
danej substancji. Krzywa
rozpuszczalności. Wyko-
rzystanie krzywych roz-
puszczalności w praktyce i
do rozwiązywania zadań
rachunkowych. Rozpusz-
czalność gazów. Oblicze-
nia chemiczne.
Badanie rozpuszczalności
cukru, soli kamiennej,
siarczanu(VI) miedzi(II)
i kwasu borowego film-
doświadczenie
Ogrzewanie nasyconych
roztworów cukru, soli
kamiennej, siarczanu(VI)
miedzi(II)
i kwasu borowego film-
doświadczenie
Odczytywanie rozpusz-
czalności substancji z
krzywych rozpuszczalno-
ści 3 animacje 2D
(w tym dwa ćwiczenia
interaktywne)
Otwieranie butelki
z napojem gazowanym
film-doświadczenie
Obliczenia
chemiczne:
Obliczanie
rozpuszczal-
ności sub-
stancji i ilości
składników
roztworu na-
syconego
Wiadomości
o substan-
cjach:
Kwas borowy
H3BO3
33
IV
PROJEK
TY
LEK
C
JI
37.
Otrzymy-
wanie
kryształów
– krystali-
zacja
Krystalizacja jako proces
odwrotny do rozpuszcza-
nia. Występowanie sub-
stancji krystalicznych
w przyrodzie – kryształy
uwodnione. Wpływ tem-
peratury na proces
krystalizacji. Wydajność
krystalizacji.
Zastosowanie
krystalizacji.
Krystalizacja saletry po-
tasowej, czyli azotanu(V)
potasu film-
doświadczenie
Hodowanie kryształów
siarczanu(VI) miedzi(II)
film-doświadczenie
Stan równowagi w roz-
tworze animacja 3D
Prażenie uwodnionego
kryształu siarczanu(VI)
miedzi(II) film-
doświadczenie
Odczytywanie rozpusz-
czalności azotanu(V) po-
tasu w temperaturze
20°C i 100°C
animacja 2D
Dla zaintere-
sowanych:
Stan równo-
wagi w roz-
tworze
Obliczenia
chemiczne:
Obliczanie
wydajności
krystalizacji.
Doświadcze-
nie domowe
38.
Stężenie
procentowe
roztworu
Podział roztworów
ze względu na ilość roz-
puszczonej substancji:
roztwór rozcieńczony i
roztwór stężony. Stęże-
nie roztworu. Stężenie
procentowe roztworu.
Roztwory o określonym
stężeniu procentowym
znane z życia codzienne-
go. Przygotowanie roz-
tworu o określonym stę-
żeniu. Obliczenia rachun-
kowe dotyczące stężenia
procentowego. Zmiana
stężenia przez rozcień-
czanie i zagęszczanie
roztworu.
Sporządzanie roztworów
cukru o różnym stężeniu
film-doświadczenie
Modele roztworów
o różnych stężeniach
animacja 3D
Przygotowanie 100 g 15-
procentowego roztworu
cukru film-doświadczenie
Dla zaintere-
sowanych:
Różne sposo-
by wyrażania
stężeń
Obliczanie
masy sub-
stancji roz-
puszczonej
Obliczanie
masy sub-
stancji roz-
tworu
Obliczanie
masy sub-
stancji roz-
puszczalnika
Obliczanie
stężenia pro-
centowego
roztworu
39.
Sprawdź
swoja wie-
dze z roz-
działu
„Roztwory
wodne”
Test sprawdzający wielo-
stopniowy
34
IV
PROJEKTY LEKCJI
Projekty lekcji.
Lp
.
Temat
Treści zasadnicze
Przykładowe
środki me-
dialne
Treści dodatkowe,
rozszerzające wiedzę
i umiejętności ucznia
1.
Czy tlenki
niemetali
reagują z
wodą?
Reakcja tlenku siarki(IV)
SO
2
z wodą. Kwas siar-
kowy(IV). Zmiana barwy
wskaźników w roztworze
kwasu siarkowego(IV).
Odczyn kwasowy. Bada-
nie zmiany barwy wywa-
ru z czerwonej kapusty,
papierka lakmusowego,
uniwersalnego papierka
wskaźnikowego
i oranżu metylowego pod
wpływem kwasu siarko-
wego(IV). Kwas siarko-
wy(IV) jako kwas nie-
trwały.
Otrzymywanie
kwasu siarko-
wego(IV) film-
doświadczenie,
reakcje mode-
lowe 3D
Wskaźniki film-
doświadczenie
Właściwości
kwasu siarko-
wego(IV) film-
doświadczenie
Rozkład kwasu
siarkowego(IV)
film-
doświadczenie,
reakcja mode-
lowa 3D
Cząsteczka
kwasu siarko-
wego(IV) mo-
del 3D
Przypomnij sobie:
Tlenki
Graf pojęciowy:
Podział tlenków
2.
Kwas węglo-
wy
Reakcja tlenku węgla(IV)
z wodą. Badanie zmiany
barwy wskaźników
w roztworze kwasu wę-
glowego. Kwas węglowy
jako kwas nietrwały. Ga-
zowane wody i napoje.
Inne kwasy znane
uczniom z życia
codziennego.
Otrzymywanie
kwasu węglo-
wego film-
doświadczenie,
reakcje mode-
lowe 3D
Cząsteczka
kwasu węglo-
wego model
3D
Ćwiczenie interaktyw-
ne: Właściwości kwasu
octowego
Dla zainteresowanych:
Kwasy z domowej ap-
teczki
35
IV
PROJEK
TY
LEK
C
JI
Rozkład kwasu
węglowego
filmy doświad-
czenia, reakcja
modelowa 3D
3.
Kwas siar-
kowy(VI)
Kwas siarkowy(VI) – bu-
dowa cząsteczki, otrzy-
mywanie, właściwości
fizyczne i chemiczne oraz
zastosowanie. Badanie
zmiany barwy wskaźni-
ków w roztworze kwasu
siarkowego(VI). Wydzie-
lanie się energii w czasie
rozcieńczania kwasu
siarkowego(VI). Kataliza-
tor – substancja, która
przyspiesza przebieg re-
akcji. Proces egzoter-
miczny i endotermiczny.
Cząsteczka
kwasu siarko-
wego(VI) mo-
del 3D
Otrzymywanie
tlenku siar-
ki(VI) i kwasu
siarkowego(VI)
filmy doświad-
czenia, reakcje
modelowe 3D
Właściwości
kwasu siarko-
wego(VI) filmy
doświadczenia
Niszczące dzia-
łanie kwasu
siarkowego(VI)
film-
doświadczenie
Rozcieńczanie
kwasu siarko-
wego(VI) film-
doświadczenie
Barwa wskaź-
ników
w roztworze
kwasu siarko-
wego(VI) film-
doświadczenie
Zastosowanie
kwasu siarko-
wego(VI) ani-
macja 3D
Kombinat siar-
kowy film
Ćwiczenie interaktyw-
ne: Właściwości kwasu
siarkowego(VI)
Wiadomości
o substancjach:
Kwas siarkowy(VI)
Dla zainteresowanych:
Kombinat siarkowy
36
IV
PROJEKTY LEKCJI
4.
Kwas fosfo-
rowy(V)
Kwas fosforowy(V) –
H
3
PO
4
. Budowa czą-
steczki – model. Właści-
wości fizyczne i chemicz-
ne. Otrzymywanie i za-
stosowanie H
3
PO
4
. Kwas
fosforowy jako kwas
trwały. Zmiana barwy
wskaźników w roztworze
kwasu fosforowego(V).
Otrzymywanie
kwasu fosfo-
rowego(V) i
tlenku fosfo-
ru(V) filmy
doświadczenia,
reakcja mode-
lowa 3D
Budowa kwasu
fosforowe-
go(V) model
3D
Barwa wskaź-
ników
w roztworze
kwasu fosfo-
rowego(V)
film-
doświadczenie
Rozkład kwasu
fosforowe-
go(V) film-
doświadczenie
Zastosowanie
kwasu fosfo-
rowego(V)
animacja 3D
Dla zainteresowanych:
Kwasy fosforowe
Wiadomości
o substancjach:
Kwas fosforowy(V)
5.
Kwas azoto-
wy(V)
Kwas azotowy(V) – HNO
3
– budowa cząsteczki,
właściwości fizyczne
i chemiczne, zastosowa-
nie. Zmiana barwy
wskaźników w roztworze
kwasu azotowego(V).
Reakcja charakterystycz-
na.
Cząsteczka
kwasu azoto-
wego(V) model
3D
Otrzymywanie
tlenku azo-
tu(V) i kwasu
azotowego(V)
reakcja mode-
lowa 3D
Właściwości
kwasu azoto-
wego(V) filmy
doświadczenia
Reakcje kwasu
azotowego(V)
filmy doświad-
czenia
Dla zainteresowanych:
Otrzymywanie kwasu
azotowego(V) z powie-
trza i wody
Ćwiczenie interaktyw-
ne: Otrzymywanie kwa-
su azotowego(V) z po-
wietrza i wody
Zasłużeni dla chemii:
Ignacy Mościcki
Dla zainteresowanych:
Historia kwasu azoto-
wego(V)
Wiadomości
o substancjach:
Kwas azotowy(V)
37
IV
PROJEK
TY
LEK
C
JI
Barwa wskaź-
ników
w roztworze
kwasu azoto-
wego(V) film-
doświadczenie
Zastosowanie
kwasu azoto-
wego(V) ilu-
stracje
6.
Czy wszyst-
kie kwasy
zawierają
tlen?
Kwas chlorowodorowy
(solny) i siarkowodorowy
– budowa cząsteczek
i ich modele. Właściwości
fizyczne i chemiczne
kwasu solnego oraz jego
zastosowanie. Kwas sol-
ny jako odczynnik
laboratoryjny.
Cząsteczka
chlorowodoru
model 3D
Otrzymywanie
chlorowodoru
film-
doświadczenie,
reakcja mode-
lowa 3D
Otrzymywanie
kwasu chloro-
wodorowego
animacja 3D
Właściwości
kwasu solnego
filmy doświad-
czenia
Zabarwienie
wskaźników w
kwasie solnym
film-
doświadczenie
Reakcja kwasu
solnego
z metalami
film-
doświadczenie
Otrzymywanie
chlorku ma-
gnezu reakcja
modelowa 3D
Zastosowanie
kwasu solnego
ilustracje
Wiadomości
o substancjach:
Chlorowodór
Kwas chlorowodorowy
Siarkowodór
Kwas siarkowodorowy
38
IV
PROJEKTY LEKCJI
Cząsteczka
siarkowodoru
model 3D
Otrzymywanie
siarkowodoru
film-
doświadczenie,
reakcja mode-
lowa 3D
7.
Budowa i
podział kwa-
sów
Wzory i modele pozna-
nych kwasów. Podział
kwasów na tlenowe
i beztlenowe. Wzór ogól-
ny kwasów. Nazwy reszt
kwasowych i ich warto-
ściowość. Porównanie
budowy i właściwości
kwasów. Kwasy trwałe
i nietrwałe.
Ćwiczenie interaktyw-
ne: Modele i wzory
sumaryczne kwasów
Zasłużeni dla chemii:
Leon Marchlewski
Ćwiczenie interaktyw-
ne: Kwasy tlenowe
i beztlenowe
Dla zainteresowanych:
Wodorki
Ćwiczenie interaktyw-
ne: Wartościowość reszt
kwasowych
8.
Dlaczego
wodne roz-
twory kwa-
sów przewo-
dzą prąd
elektryczny?
Podział wodnych roztwo-
rów na elektrolity
i nieelektrolity. Przewod-
nictwo elektryczne kwa-
sów. Pojęcia jonu, katio-
nu i anionu. Proces dyso-
cjacji elektrolitycznej
chlorowodoru.
Przewodnictwo
elektryczne
kwasów film-
doświadczenie
Cząsteczka
chlorowodoru
model 3D
Rozpad czą-
steczek chlo-
rowodoru ani-
macje 3D
Dysocjacja
chlorowodoru
reakcja mode-
lowa 3D
Elektrolity
mocne i słabe
film-
doświadczenie
Ćwiczenie interaktyw-
ne: Przewodnictwo
elektryczne kwasów
Przypomnij sobie:
Budowa cząsteczki wo-
dy
Graf pojęciowy:
Podział jonów
39
IV
PROJEK
TY
LEK
C
JI
9.
Dysocjacja
elektrolitycz-
na kwasów
Definicja kwasów według
Arrheniusa. Nazwy anio-
nów reszt kwasowych.
Zależność między liczbą
ładunków a wartościowo-
ścią jonu. Słowna inter-
pretacja równań reakcji
dysocjacji elektrolitycz-
nej.
Dysocjacja
chlorowodoru
animacja 3D
Dysocjacja
chlorowodoru
reakcja mode-
lowa 3D
Dysocjacja
kwasu azoto-
wego(V) reak-
cja modelowa
3D
Dysocjacja
kwasu siarko-
wego(VI) re-
akcja modelo-
wa 3D
Dysocjacja
kwasu siarko-
wego(IV) re-
akcja modelo-
wa 3D
Dysocjacja
kwasu węglo-
wego reakcja
modelowa 3D
Dysocjacja
kwasu fosfo-
rowego(V)
reakcja
modelowa 3D
Zasłużeni dla chemii:
Svante August Arrhe-
nius
Ćwiczenia interaktyw-
ne: Reakcje dysocjacji
kwasu siarkowego(IV),
kwasu węglowego
i kwasu fosforowego(V)
Dla zainteresowanych:
Etapy dysocjacji kwasu
siarkowego(VI)
Etapy dysocjacji kwasu
fosforowego(V)
Tabela:
Aniony niektórych kwa-
sów
40
IV
PROJEKTY LEKCJI
10. Kwaśne
deszcze i ich
wpływ na
środowisko
Zestawienie wzorów,
nazw kwasów i jonów,
na które kwasy rozpadają
się w procesie dysocjacji
elektrolitycznej. Zanie-
czyszczenie powietrza
tlenkami niemetali. Kwa-
śne opady: powstawanie
i wpływ na środowisko
(rośliny, zwierzęta i lu-
dzi).
Powstawanie
tlenku siar-
ki(IV) reakcja
modelowa 3D
Działanie tlen-
ku siarki(IV)
na rośliny film-
doświadczenie
Powstawanie
tlenku azo-
tu(II) reakcja
modelowa 3D
Powstawanie
tlenku azo-
tu(IV) reakcja
modelowa 3D
Powstawanie
tlenku azo-
tu(III) reakcja
modelowa 3D
Wpływ tlenku
azotu(IV) na
rośliny film-
doświadczenie
Kwaśne opady
animacja 3D,
film-
doświadczenie
Ćwiczenie interaktyw-
ne:
Wpływ tlenku azotu(IV)
na rośliny
Dla zainteresowanych:
Kwaśne deszcze
Ćwiczenia interaktyw-
ne:
Działanie kwasów na
metale
41
IV
PROJEK
TY
LEK
C
JI
11. Czy tlenki
metali reagu-
ją z wodą?
Otrzymanie wodorotlen-
ków w reakcji tlenków
metali z wodą. Barwy
wskaźników w roztworze
wodorotlenku magnezu
i wapnia. Wodorotlenek
magnezu i wapnia: wła-
ściwości i zastosowanie.
Woda wapienna. Odczyn
zasadowy roztworu.
Działanie wody
na tlenki me-
tali film-
doświadczenie
Powstawanie
wodorotlenku
magnezu reak-
cja modelowa
3D
Fenoloftaleina
– badanie za-
barwienia film-
doświadczenie
Budowa wodo-
rotlenku wap-
nia model 3D
Budowa wodo-
rotlenku ma-
gnezu model
3D
Rozkład wodo-
rotlenków
wapnia i ma-
gnezu film-
doświadczenie
Rozkład wodo-
rotlenku wap-
nia reakcja
modelowa 3D
Rozkład wodo-
rotlenku ma-
gnezu reakcja
modelowa 3D
Zastosowanie
wodorotlenku
wapnia anima-
cja 3D
Zastosowanie
wodorotlenku
magnezu ilu-
stracje
Ćwiczenie interaktyw-
ne:
Powstawanie wodoro-
tlenku wapnia
Wiadomości
o substancjach:
Wodorotlenek wapnia
Wodorotlenek magnezu
.
42
IV
PROJEKTY LEKCJI
12. Właściwości
wodorotlen-
ków
Wodorotlenek sodu i po-
tasu. Badanie właściwości
NaOH i KOH; higrosko-
pijność. Zmiana barwy
wskaźników w roztworze
zasady sodowej i pota-
sowej. Wzór ogólny wo-
dorotlenków. Bezpieczne
posługiwanie się sub-
stancjami żrącymi.
Cząsteczka
wodorotlenku
sodowego i
wodorotlenku
potasu modele
3D
Właściwości
wodorotlenków
sodu i potasu
filmy doświad-
czenia
Barwy wskaź-
ników
w roztworach
wodorotlenków
filmy doświad-
czenia
Wykrywanie
zasady sodo-
wej film-
doświadczenie
Barwienie
płomienia pal-
nika gazowego
film-
doświadczenie
Zastosowanie
wodorotlenku
sodu i potasu
ilustracje
Ćwiczenie interaktyw-
ne:
Barwy wskaźników w
roztworach wodorotlen-
ków
Właściwości
o substancjach:
Wodorotlenek sodu
i potasu
Dla zainteresowanych:
Barwienie płomienia
palnika gazowego
Ćwiczenie interaktyw-
ne:
Barwienie płomienia
palnika gazowego
43
IV
PROJEK
TY
LEK
C
JI
13. Sposoby
otrzymywa-
nia wodoro-
tlenków
Otrzymywanie wodoro-
tlenków w reakcji metalu
aktywnego z wodą oraz
tlenku metalu z wodą.
Zapis równań reakcji
chemicznych. Zasada
amonowa. Zmiana barwy
wskaźników w roztwo-
rach zasad. Nazwy wodo-
rotlenków.
Otrzymywanie
wodorotlenków
sodu i potasu
film-
doświadczenie
Powstawanie
wodorotlenku
sodu reakcja
modelowa 3D
Powstawanie
wodorotlenku
potasu reakcja
modelowa 3D
Otrzymywanie
wodorotlenku
wapnia film-
doświadczenie
Powstawanie
wodorotlenku
wapnia reakcja
modelowa 3D
Otrzymywanie
wodorotlenku
miedzi(II) i
wodorotlenku
żelaza(III)
filmy doświad-
czenia
Ćwiczenie interaktyw-
ne: Otrzymywanie wo-
dorotlenku potasu
Wiadomości
o substancjach:
Sód, potas
i wapń
Dla zainteresowanych:
Wodorotlenek mie-
dzi(II) i wodorotlenek
żelaza(III)
Tabela:
Nazwy wodorotlenków
Graf pojęciowy:
Od pierwiastka do
związku chemicznego
14. Dysocjacja
elektrolitycz-
na zasad
Przewodnictwo elektrycz-
ne wodnych roztworów
wodorotlenków. Definicja
zasad według Arrheniusa.
Grupa wodorotlenowa
i jon wodorotlenkowy.
Reakcje dysocjacji elek-
trolitycznej zasad. Słow-
na interpretacja równań
reakcji dysocjacji.
Przewodnictwo
elektryczne
zasad film-
doświadczenie
Dysocjacja
wodorotlenku
sodu animacja
3D, reakcja
modelowa 3D
Dysocjacja
wodorotlenku
potasu reakcja
modelowa 3D
Ćwiczenia interaktyw-
ne: Równanie reakcji
dysocjacji wodorotlenku
potasu
Reakcja dysocjacji wo-
dorotlenku wapnia
Dla zainteresowanych:
Etapowa dysocjacja
zasad
Wiadomości
o substancjach:
Amoniak
44
IV
PROJEKTY LEKCJI
Dysocjacja
wodorotlenku
wapnia reakcja
modelowa 3D
Badanie zasa-
dowych wła-
ściwości amo-
niaku film-
doświadczenie
Dla zainteresowanych:
Amoniak
15. Barwy
wskaźników
w roztworach
wodorotlen-
ków i kwa-
sów
Barwy wskaźników
w roztworach zasad
i kwasów. Odczyn roz-
tworów zasadowy, obo-
jętny i kwasowy. Skala
pH. Zobojętnianie kwasu
zasadą. P. Sörensen –
twórca skali pH.
Barwy wskaź-
ników w roz-
tworach kwa-
sów i zasad
film-
doświadczenie
Odczyn roz-
tworów anima-
cja 2D
Określanie
odczynu roz-
tworu film-
doświadczenie
Zobojętnianie
kwasu zasadą
film-
doświadczenie
Zobojętnianie
kwasu solnego
zasadą pota-
sową reakcja
modelowa 3D
Ćwiczenie interaktyw-
ne: Barwy wskaźników
w roztworach kwasów i
zasad
Zasłużeni dla chemii:
Peter Sörensen
Ćwiczenie interaktyw-
ne: Określenie odczynu
roztworu
Dla zainteresowanych:
Zmiana wartości pH
w
jamie ustnej i żołądku
16. Sprawdź
swoją wiedzę
o kwasach i
wodorotlen-
kach
Sprawdzian wiedzy
i umiejętności uczniów
na temat kwasów i wodo-
rotlenków. Test spraw-
dzający – wielostopnio-
wy.
17. Jak można
otrzymać
sól?
Sole – nowa grupa
związków chemicznych.
Reakcja niektórych meta-
li z kwasami jako jeden
ze sposobów otrzymyania
soli. Sól i wodór jako pro-
ukty reakcji kwasów z
Sól kamienna
film
Otrzymywanie
soli film-
doświadczenie,
reakcja mode-
lowa 3D
Ćwiczenia interaktyw-
ne:
Otrzymywanie soli
Przypomnij sobie:
Reakcja miedzi ze stę-
żonym kwasem azoto-
wym(V)
45
IV
PROJEK
TY
LEK
C
JI
niektórymi metalami.
Zapis przebiegających
reakcji. Szereg aktywno-
ści metali.
Reakcje miedzi
ze stężonym
kwasem azo-
towym(V) film-
doświadczenie,
moduł reakcji
Reakcja kwasu
siarkowego(VI)
z metalami
film-
doświadczenie,
reakcja mode-
lowa 3D
Reakcja miedzi ze stę-
żonym kwasem siarko-
wym(VI)
Ćwiczenie interaktyw-
ne:
Reakcje metalu z kwa-
sem siarkowym(VI).
Dla zainteresowanych:
Obliczenia chemiczne –
objętość molowa gazów
Obliczenia chemiczne:
Objętość molowa gazów
Ćwiczenia interaktyw-
ne:
Objętość molowa gazów
Reaktywność metali
Graf pojęciowy:
Podział substancji che-
micznych
18. W jaki spo-
sób tworzy
się nazwy
soli?
Budowa jonowa soli.
Wzory i nazwy soli:
chlorki, siarczki, siarcza-
ny(VI), siarczany(IV),
azotany(V), fosforany(V),
węglany. Wzór ogólny
soli.
Wzory soli
animacja 2D
Powstawanie
chlorku wapnia
reakcja mode-
lowa 3D
Powstawanie
siarczanu(VI)
wapnia reakcja
modelowa 3D
Powstawanie
węglanu żela-
za(III) reakcja
modelowa 3D
Rozkład ter-
miczny wodo-
rowęglanu so-
du film-
doświadczenie
Przypomnij sobie:
Nazwy kwasów i ich
anionów
Tabele:
Jony metali
i ich ładunki
Reszty kwasowe i ich
ładunki
Dla zainteresowanych:
Wodorosole, sole amo-
nowe
Ćwiczenie interaktyw-
ne:
Równanie reakcji roz-
kładu termicznego wo-
dorowęglanu sodu
46
IV
PROJEKTY LEKCJI
19. Dysocjacja
elektrolitycz-
na soli
Dysocjacja elektrolitycz-
na soli. Jony: kationy
metalu i aniony reszty
kwasowej. Badanie prze-
wodnictwa elektrycznego
soli. Korzystanie z tablicy
rozpuszczalności soli.
Zapis równań dysocjacji
soli. Definicja soli według
Arrheniusa.
Przewodnictwo
elektryczne
wodnych roz-
tworów soli
film-
doświadczenie
Wiązanie jo-
nowe animacja
3D
Dysocjacja
chlorku sodu
reakcja mode-
lowa 3D
Dysocjacja
siarczanu(VI)
magnezu reak-
cja modelowa
3D
Przypomnij sobie:
Wiązania jonowe
Dysocjacja elektroli-
tyczna
Ćwiczenia interaktyw-
ne:
Dysocjacja elektroli-
tyczna
Dla zainteresowanych:
Elektroliza chlorku sodu
20. Reakcje zo-
bojętniania
jako jeden ze
sposobów
otrzymywa-
nia soli
Reakcja zobojętniania.
Odczyn obojętny. Wyko-
rzystanie reakcji zobojęt-
niania w życiu codzien-
nym. Zapis reakcji zobo-
jętniania w formie czą-
steczkowej i jonowej
Otrzymywanie
chlorku sodu w
reakcji zobo-
jętniania film-
doświadczenie,
reakcja mode-
lowa 3D
Dysocjacja
wodorotlenku
sodu, kwasu
solnego
i chlorku sodu
reakcje mode-
lowe 3D
Reakcje zobo-
jętniania reak-
cja modelowa
3D, animacja
3D
Miareczkowa-
nie film-
doświadczenie
Miareczkowa-
nie wodoro-
tlenku potasu
z kwasem
siarkowym(VI)
Dla zainteresowanych:
Miareczkowanie
Ćwiczenie interaktyw-
ne:
Zapis równania reakcji
zobojętniania
w formie jonowej
47
IV
PROJEK
TY
LEK
C
JI
film-
doświadczenie,
reakcja mode-
lowa 3D
Dobieranie
współczynni-
ków stechio-
metrycznych,
animacja 2D
21. Otrzymywa-
nie soli w
reakcjach
tlenków me-
tali
z kwasami
Reakcje tlenków metali z
kwasami jako jeden ze
sposobów otrzymywania
soli. Zestawienie pozna-
nych sposobów otrzymy-
wania soli (metal +
kwas; tlenek metalu +
kwas; zasada + kwas).
Ćwiczenia w pisaniu rów-
nań reakcji otrzymywania
soli.
Reakcje tlen-
ków metali
z kwasem sol-
nym filmy do-
świadczenia,
reakcje mode-
lowe 3D
Tlenki amfote-
ryczne film-
doświadczenie
Reakcje tlen-
ków metali
z kwasem
siarkowym(VI)
film-
doświadczenie,
reakcja mode-
lowa 3D
Przypomnij sobie:
Reakcje tlenków metali
z wodą
Ćwiczenie interaktyw-
ne:
Reakcje tlenków metali
z kwasem solnym
Dla zainteresowanych:
Tlenki amfoteryczne –
tlenek glinu
Ćwiczenie interaktyw-
ne:
Reakcje tlenków metali
z kwasem siarko-
wym(VI)
48
IV
PROJEKTY LEKCJI
22. Różne spo-
soby otrzy-
mywania soli
Sposoby otrzymywania
soli: reakcje metali
z niemetalami; reakcja
tlenków metali z tlenkami
niemetali; reakcja zasad
z tlenkami niemetali.
Działanie chlo-
ru na metale
film-
doświadczenie,
reakcja mode-
lowa 3D
Reakcje sodu z
chlorem film-
doświadczenie
Reakcje metali
z siarką filmy
doświadczenia,
reakcje mode-
lowe 3D
Reakcje tlen-
ków metali
z tlenkami
niemetali mo-
duły reakcji,
film-
doświadczenie
Wytrącanie
węglanu wap-
nia film-
doświadczenie,
reakcje mode-
lowe 3D
Ćwiczenie interaktyw-
ne:
Działanie chloru na me-
tale
Przypomnij sobie:
Reakcja sodu z chlorem
Wiadomości
o substancjach:
Chlor
Zasłużeni dla chemii:
Karol Scheele
Wiadomości
o substancjach:
Siarka
Ćwiczenie interaktyw-
ne:
Równanie reakcji metali
z siarką
23. Sole łatwo
i trudno roz-
puszczalne
w wodzie
Sole łatwo i trudno roz-
puszczalne w wodzie.
Powstawanie soli trudno
rozpuszczalnych jako
łączenie się odpowiednich
jonów. Cząsteczkowy,
jonowy i skrócony zapis
równań reakcji powsta-
wania soli trudno roz-
puszczalnych. Analiza
tabeli rozpuszczalności.
Badanie roz-
puszczalności
soli film-
doświadczenie
Rozpuszczal-
ność substan-
cji animacje
3D
Otrzymywanie
soli nieroz-
puszczalnych
film-
doświadczenie,
reakcja mode-
lowa 3D
Powstawanie
siarczanu(VI)
Ćwiczenia interaktyw-
ne:
Rozpuszczalność soli
w wodzie
Przypomnij sobie:
Rozpuszczalność
substancji
Tabela:
Tabela rozpuszczalności
Ćwiczenia interaktyw-
ne:
Reakcje wytrącanie
osadów soli
49
IV
PROJEK
TY
LEK
C
JI
baru animacja
3D, reakcja
modelowa 3D
Sączenie siar-
czanu(VI) baru
film-
doświadczenie,
reakcja mode-
lowa 3D
Wytrącanie
osadów soli
film-
doświadczenie,
reakcja mode-
lowa 3D
24. Reakcje soli
Reakcje soli z kwasami,
zasadami i metalami.
Zestawienie poznanych
sposobów otrzymywania
soli: kwas + metal, sól +
kwas, kwas + tlenek me-
talu, sól + zasada, kwas
+ wodorotlenek, metal +
sól, metal + niemetal,
tlenek metalu + tlenek
niemetalu, wodorotlenek
+ tlenek niemetalu.
Reakcje soli z
kwasami film-
doświadczenie,
reakcje mode-
lowe 3D
Reakcje soli z
zasadami film-
doświadczenie
Reakcje metali
z solami filmy
doświadczenia,
reakcje mode-
lowe 3D
Ćwiczenia interaktyw-
ne:
Równania reakcji soli
z kwasami
Równania reakcji soli
z zasadami
Równania reakcji metali
z solami
Dla zainteresowanych:
Szereg aktywności me-
tali
25. Sole wokół
nas
Zastosowanie niektórych
soli w gospodarstwie do-
mowym, przemyśle, rol-
nictwie i lecznictwie.
Chlorek sodu – sól ka-
mienna: właściwości,
zastosowanie i występo-
wanie. Inne sole stoso-
wane w kuchni i ich
wpływ na organizm czło-
wieka. Nawozy sztuczne
– ich wpływ
na środowisko. Sole wy-
stępujące w wodach mi-
neralnych i ich znaczenie
dla człowieka.
Rozpuszczal-
ność chlorków
film-
doświadczenie,
reakcja mode-
lowa 3D
Azotany film-
doświadczenie
Nawozy
sztuczne film-
doświadczenie,
reakcja mode-
lowa 3D
Eutrofizacja
animacja 2D
Dla zainteresowanych:
Chlorek potasu
Eutrofizacja
Sól gorzka
Graf pojęciowy:
Substancje chemiczne
50
IV
PROJEKTY LEKCJI
26. Sprawdź
swoją wiedzę
o solach
Test sprawdzający wie-
dzę i umiejętności
uczniów – wielostopnio-
wy.
27. Skały wa-
pienne jako
surowiec
mineralny
Skały wapienne i ich ro-
dzaje: wapień, kreda
i marmur. Porównanie
właściwości fizycznych
skał wapiennych. Węglan
wapnia jako główny
składnik skał wapien-
nych. Identyfikacja wa-
pieni – reakcja charakte-
rystyczna. Występowanie
wapieni w Polsce. Inne
surowce mineralne (sól
kamienna, siarka, rudy
metali, ropa naftowa i
gaz ziemny). Niszczenie
budowli spowodowane
obecnością zanieczysz-
czeń w powietrzu.
Stalaktyty i
stalagmity
animacja 3D,
reakcje mode-
lowe 3D
Zamki z wa-
pienia film
Zastosowanie
wapieni ani-
macja 3D
Właściwości
skał wapien-
nych film-
doświadczenie
Identyfikacja
skał wapien-
nych film-
doświadczenie,
reakcje mode-
lowe 3D
Dla zainteresowanych:
Stalaktyty i stalagmity
Zamki z wapienia
Ćwiczenie interaktyw-
ne: Właściwości skał
wapiennych
28. Otrzymywa-
nie i zasto-
sowanie
wapna
palonego
Wapno palone, wapno
gaszone – właściwości
i zastosowanie. Warunki
bezpieczeństwa w czasie
gaszenia wapna palone-
go.
Termiczny roz-
kład wapieni
film-
doświadczenie,
reakcje mode-
lowe 3D
Otrzymywanie
wapna palone-
go animacja
2D
Badanie twar-
dości wody
film-
doświadczenie,
reakcje mode-
lowe 3D
Gaszenie wap-
na palonego
film-
doświadczenie,
reakcja mode-
lowa 3D
Ćwiczenie interaktyw-
ne:
Termiczny rozkład
wapieni
Dla zainteresowanych:
Twardość wody
Ćwiczenia interaktyw-
ne:
Twardość wody
Równanie reakcji tlenku
wapnia z tlenkiem wę-
gla(IV)Przypomnij so-
bie: Reakcje
endoenergetyczne i
egzoenergetyczne
Zastosowanie wodoro-
tlenku wapnia
51
IV
PROJEK
TY
LEK
C
JI
29. Dlaczego
zaprawa mu-
rarska
twardnieje?
Zaprawa murarska –
otrzymywanie i tward-
nienie. Czynniki wpływa-
jące na szybkość tward-
nienia zaprawy murar-
skiej. Znaczenie wapieni
w budownictwie. Cement
jako materiał wiążący.
Beton i żelbeton.
Zaprawa mu-
rarska film-
doświadczenie,
reakcja mode-
lowa 3D
Czynniki
wpływające na
szybkość
twardnienia
zaprawy mu-
rarskiej film-
doświadczenie,
animacja 3D
Wykrywanie
węglanu wap-
nia w tynku
film-
doświadczenie
Cement film-
doświadczenie
Produkcja ce-
mentu w ce-
mentowni
animacja 3D
Beton film
Ćwiczenie interaktyw-
ne:
Zaprawa murarska
Dla zainteresowanych:
Piramida Chefrena
Dla zainteresowanych:
Produkcja cementu
Ćwiczenie interaktyw-
ne:
Działanie kwasu solne-
go na tynk
30. Skały gipso-
we
Skały gipsowe – anhy-
dryt, gips i alabaster.
Siarczan(VI) wapnia –
główny składnik skał gip-
sowych. Hydraty – sole
uwodnione. Gips krysta-
liczny i gips palony oraz
jego zastosowanie.
Właściwości
gipsu filmy
doświadczenia,
reakcja mode-
lowa 3D
Gips palony
film-
doświadczenie
Twardnienie
gipsu reakcja
modelowa 3D
Zastosowanie
gipsu palonego
animacja 3D
Dla zainteresowanych:
Sole uwodnione
Ćwiczenie interaktyw-
ne:
Cechy zewnętrzne gipsu
Zasłużeni dla chemii:
Antoine Lavoisier
52
IV
PROJEKTY LEKCJI
31. Tlenek krze-
mu(IV) i jego
odmiany
Tlenek krzemu(IV) jako
składnik minerałów.
Kwarc, piasek, krzemień.
Właściwości fizyczne mi-
nerałów zawierających
tlenek krzemu(IV). Za-
stosowanie tlenku krze-
mu(IV) jako półprzewod-
nika. Szkło wodne –
wodny roztwór krzemia-
nu sodu. Reakcja tlenku
krzemu(IV) z magnezem.
Krzemień ani-
macja 2D
Właściwości
krzemionki –
tlenku krze-
mu(IV) filmy
doświadczenia,
reakcja mode-
lowa 3D
Szkło wodne
film-
doświadczenie
Właściwości
tlenku krze-
mu(IV) film-
doświadczenie,
reakcja mode-
lowa 3D
Ćwiczenie interaktyw-
ne:
Równanie reakcji zasa-
dy sodowej z tlenkiem
węgla(IV)
Dla zainteresowanych:
Tlenek krzemu(IV)
Krzemiany.
Przypomnij sobie:
Reakcja magnezu z
tlenkiem węgla(IV)
Ćwiczenie interaktyw-
ne: Krzem – położenie
w układzie okresowym
32. Co to jest
szkło?
Struktura i właściwości
szkła. Otrzymywanie
szkła i formowanie
przedmiotów szklanych.
Rodzaje szkła ze względu
na zawarte w nim skład-
niki oraz jego zastosowa-
nie. Szkło jako jedno z
najlepszych opakowań do
produktów spożywczych.
Szkło – nowoczesny ma-
teriał budowlany.
Otrzymywanie
szkła film
Formowanie
przedmiotów
szklanych film
Właściwości
szkła film-
doświadczenie
Światłowody
film
Dla zainteresowanych:
Światłowody
33. Gleba i jej
właściwości
Skład chemiczny skorupy
ziemskiej. Sfery Ziemi:
skorupa, płaszcz i jądro.
Gleba jako cienka, ze-
wnętrzna warstwa po-
krywająca powierzchnię
lądów skorupy ziemskiej.
Produkty wietrzenia skał
oraz rozkładających się
substancji organicznych.
Właściwości sorpcyjne
Wietrzenie
gleby animacja
2D
Skład gleby
film-
doświadczenie
Właściwości
gleby – chłon-
ność film-
doświadczenie
Wykres kołowy:
Skład chemiczny skoru-
py ziemskiej
Ćwiczenia interaktyw-
ne:
Właściwości gleby –
chłonność
Odczyn gleby
53
IV
PROJEK
TY
LEK
C
JI
gleby oraz jej chłonność.
Odczyn gleby.
Właściwości
gleby – sorpcja
film-
doświadczenie
Odczyn gleby
film-
doświadczenie
34. Występowa-
nie i otrzy-
mywanie
metali
Występowanie metali
w stanie wolnym i w sta-
nie związanym. Rudy
metali jako naturalne
źródła metali. Sposoby
otrzymywania metali
z rud. Elektroliza jako
metoda oczyszczania
metali. Huty metali
uciążliwe dla środowiska.
Odzyskiwanie metali ze
złomu.
Otrzymywanie
metali z rud
film-
doświadczenie,
reakcja mode-
lowa 3D
Aluminotermia
animacja 3D
Wielki piec
animacja 3D,
reakcje mode-
lowe 3D
Elektroliza
animacja 3D,
reakcja mode-
lowa 3D
Przypomnij sobie:
Właściwości metali
Reakcja tlenku mie-
dzi(II) z wodorem
Dla zainteresowanych:
Aluminotermia
35. Węgle kopal-
ne
Węgiel kamienny – waż-
ny surowiec energetycz-
ny. Złoża węgla kamien-
nego w Polsce. Podział
węgli kopalnych: węgiel
kamienny, węgiel bru-
natny i torf. Powstanie
i zastosowanie węgli ko-
palnych. Sucha destyla-
cja węgla kamiennego
i zastosowanie jej pro-
duktów. Wydobycie wę-
gla kamiennego, jego
eksploatacja a środowi-
sko.
Powstawanie
węgli kopal-
nych animacja
3D
Zastosowanie
torfu film
Sucha destyla-
cja węgla ka-
miennego film-
doświadczenie
Woda pogazo-
wa film-
doświadczenie
Amoniak
model 3D
Zastosowanie
produktów
suchej desty-
lacji węgla
kamiennego
ilustracje
Ćwiczenie interaktyw-
ne:
Pokłady węgli kopal-
nych
54
IV
PROJEKTY LEKCJI
36. Ropa nafto-
wa i jej wła-
ściwości
Ropa naftowa i towarzy-
szący jej gaz jako surow-
ce energetyczne. Złoża
ropy naftowej i gazu
ziemnego w Polsce i na
świecie. Powstanie i za-
stosowanie tych surow-
ców energetycznych.
Produkty frakcjonowanej
destylacji ropy naftowej.
Właściwości
ropy naftowej
film-
doświadczenie
Destylacja ro-
py naftowej
film-
doświadczenie,
animacja 2D
Zastosowanie
ropy naftowej
ilustracje
Rafineria
Gdańska film
Ćwiczenie interaktyw-
ne:
Występowanie ropy
naftowej
Zasłużeni dla chemii:
Ignacy Łukasiewicz
Dla zainteresowanych:
Rafineria Gdańska
Lampa naftowa
37. Poszukiwanie
źródeł ener-
gii
Tradycyjne źródła energii
(węgiel kamienny, ropa
naftowa i gaz ziemny).
Wyczerpywanie się su-
rowców energetycznych.
Ochrona naturalnego
środowiska jako przyczy-
na poszukiwania i stoso-
wania innych źródeł
energii. Pozawęglowe
źródła energii, wykorzy-
stujące energię wiatru,
Słońca, wody, reakcji
jądrowych i biochemicz-
nych. Biogaz jako cenne
źródło energii.
Ochrona śro-
dowiska natu-
ralnego ani-
macja 3D
Energia ato-
mowa anima-
cja 3D
Energia sło-
neczna anima-
cja 3D, film
Biogaz film
Energia siły
wiatru film
Elektrownie i
młyny wodne
film
Dla zainteresowanych:
Czy energia słoneczna
może zastąpić zapałkę?
38. Sprawdź
swoją wiedzę
o surowcach
i tworzywach
mineralnych
Sprawdzian wiedzy
i umiejętności uczniów
na temat surowców
i tworzyw pochodzenia
mineralnego. Test
sprawdzający – wielo-
stopniowy.
55
IV
PROJEK
TY
LEK
C
JI
Projekty lekcji
Temat
Treści zasadnicze
Przykładowe środki
medialne
Treści do-
datkowe,
rozszerzają-
ce wiedzę
ucznia
1.
Występowa-
nie węgla
w przyrodzie
Charakterystyka węgla
na podstawie jego poło-
żenia w układzie okreso-
wym. Nieorganiczne
związki węgla – przypo-
mnienie właściwości i
zastosowania tlenku
węgla(IV) i węglanów.
Węgle kopalne: węgiel
kamienny, węgiel bru-
natny i torf. Ropa nafto-
wa i gaz ziemny. Węgiel
– składnik biosfery.
Fotosynteza animacja 2D
Obieg węgla animacja 2D
Wpływ temperatury na
związki organiczne filmy
doświadczenia
Wykrywanie węgla film-
doświadczenie
Ćwiczenia
interaktywne:
Określenie
położenia wę-
gla w układzie
okresowym
na podstawie
liczby atomo-
wej.
Równanie
reakcji tlenku
miedzi(II)
z węglem
Dla zaintere-
sowanych:
Związki orga-
niczne
2.
Węgiel jako
pierwiastek
Odmiany alotropowe
węgla: diament, grafit
i fullereny. Właściwości
diamentu i grafitu wyni-
kające z budowy ich sieci
krystalicznych. Zastoso-
wanie diamentu i grafitu.
Sadza i jej zastosowanie.
Sieć krystaliczna
diamentu animacja 3D
Sieć krystaliczna grafitu
animacja 3D
Spalanie drewna i ropy
naftowej film-
doświadczenie
Fullereny modele 3D
Zastosowanie diamentu
i grafitu ilustracje
Ćwiczenia
interaktywne:
Właściwości
diamentu
i grafitu
Badanie prze-
wodnictwa
elektrycznego
diamentu
i grafitu.
Tabela:
Właściwości
diamentu
i grafitu
Dla zaintere-
sowanych:
Odkrycie ful-
lerenów
Sztuczne dia-
menty
Barwy dia-
mentów
Lp.
56
IV
PROJEKTY LEKCJI
3.
Związki wę-
gla z wodo-
rem
Metan – główny składnik
gazu ziemnego. Właści-
wości fizyczne i chemicz-
ne metanu oraz jego
zastosowanie. Mieszani-
na wybuchowa metanu
z powietrzem. Czad –
tlenek węgla(II) jako
produkt niecałkowitego
spalania gazu.
Cząsteczka metanu mo-
del 3D
Otrzymywanie metanu
film-doświadczenie
Mieszanina wybuchowa
film-doświadczenie
Aktywność chemiczna
metanu film-
doświadczenie, reakcje
modelowe 3D
Gaz błotny animacja 2D
Zastosowanie metanu
ilustracje
Dla zaintere-
sowanych:
Lampa
Davy’ego
Zasłużenie dla
chemii:
Humphry Davy
Ćwiczenia
interaktywne:
Równanie
reakcji spala-
nia metanu
Wiadomości
o substan-
cjach:
Metan
4.
Alkany –
węglowodory
nasycone
Węglowodory nasycone:
etan, propan i butan –
właściwości fizyczne;
wzory sumaryczne,
strukturalne i półstruktu-
ralne oraz modele czą-
steczek; właściwości
chemiczne: palność,
nasycony charakter wią-
zań. Zastosowanie alka-
nów.
Cząsteczka etanu
model 3D
Cząsteczki propanu
i butanu modele 3D
Mieszanina propanu
i butanu film-
doświadczenie
Węglowodory nasycone
film-doświadczenie
Reakcja podstawiania
film-doświadczenie
Ćwiczenia
interaktywne:
Równanie
reakcji spala-
nia etanu oraz
butanu
Tabela:
Węglowodory
nasycone
Ćwiczenia
interaktywne:
Wzory pół-
strukturalne
Dla zaintere-
sowanych:
Reakcja pod-
stawiania –
substytucji
5.
Szereg ho-
mologiczny
węglowodo-
rów
Zmiany właściwości fi-
zycznych w szeregu ho-
mologicznym. Wzór
ogólny i nazewnictwo
alkanów.
Szereg homologiczny
węglowodorów nasyco-
nych animacje 2D
Badanie palności produk-
tów destylacji
Ćwiczenie
interaktywne:
Ustalanie wzo-
rów węglowo-
dór nasyco-
nych
57
IV
PROJEK
TY
LEK
C
JI
ropy naftowej film-
doświadczenie
Spalanie węglowodorów
przy małym dostępie
tlenu animacja 2D
Rozpuszczalność węglo-
wodorów w wodzie film-
doświadczenie
Gaszenie pożarów wywo-
łanych substancjami
organicznymi animacja
2D
Tabela:
Właściwości
fizyczne wę-
glowodorów
nasyconych
Ćwiczenia
interaktywne:
Równania
reakcji spala-
nia węglowo-
dorów
Dla zaintere-
sowanych:
Liczba oktano-
wa
Gaszenie po-
żarów wywo-
łanych sub-
stancjami
organicznymi
6.
Eten – wę-
glowodór
nienasycony
Eten (etylen) – budowa
cząsteczki; wzór suma-
ryczny, strukturalny
oraz model cząsteczki.
Otrzymywanie etenu.
Właściwości fizyczne
i chemiczne etenu: pal-
ność, przyłączanie. Za-
chowanie się etenu wo-
bec KMnO
4
i wody bro-
mowej. Zastosowanie
etenu. Szereg homolo-
giczny alkenów: wiązanie
podwójne, wzór ogólny
oraz nazewnictwo alke-
nów.
Model etenu animacja 3D
Cząsteczka etenu model
3D
Otrzymywanie etenu
film-doświadczenie
Spalanie etenu film-
doświadczenie, reakcja
modelowa 3D
Badanie zachowania
etenu wobec wody bro-
mowej i roztworu man-
ganianu(VII) potasu film-
doświadczenie
Reakcja addycji reakcja
modelowa 3D
Dojrzewanie owoców
animacja 3D
Szereg homologiczny
alkenów modele 3D
Zastosowanie etenu
animacja 3D
Dla zaintere-
sowanych:
Otrzymywanie
etenu
Ćwiczenia
interaktywne:
Równania
reakcji przyłą-
czania chloru
i wodoru
do etenu
Wiadomości
o substan-
cjach:
Eten
Dla zaintere-
sowanych:
Dojrzewanie
owoców
Karoten
58
IV
PROJEKTY LEKCJI
7.
Polietylen
i inne two-
rzywa synte-
tyczne
Polimeryzacja etenu.
Monomer i polimer. Wła-
ściwości fizyczne i che-
miczne polietylenu. Inne
tworzywa syntetyczne:
polipropylen, polichlorek
winylu – PCV, kauczuk
syntetyczny.
Polimeryzacja etenu
animacja 3D
Badanie termoplastycz-
ności polietylenu film-
doświadczenie
Badanie palności poliety-
lenu film-doświadczenie
Zastosowanie PVC ani-
macja 3D
Badanie odporności
chemicznej polietylenu
film-doświadczenie
Ćwiczenia
interaktywne:
Przedmioty
wykonane
z polietylenu
Wiadomości
o substan-
cjach:
Polietylen
Dla zaintere-
sowanych:
Inne polimery
Kauczuk syn-
tetyczny
8.
Etyn i jego
właściwości
Etyn – acetylen: wzór
sumaryczny i struktural-
ny oraz model cząstecz-
ki. Otrzymywanie acety-
lenu z karbidu. Właści-
wości fizyczne. Właści-
wości chemiczne: pal-
ność oraz zachowanie się
wobec wodnego roztworu
KMnO
4
i wody bromowej.
Zastosowanie acetylenu.
Szereg homologiczny
alkinów: wiązanie po-
trójne, wzór ogólny
i nomenklatura.
Budowa cząsteczki etynu
animacja 3D, model 3D
Otrzymywanie etynu
film-doświadczenie, re-
akcja modelowa 3D
Palność etynu film-
doświadczenie
Reakcje z wodą bromową
i manganianem(VII)
potasu film-
doświadczenie, reakcja
modelowa 3D
Reakcja uwodornienia
reakcja modelowa 3D
Szereg homologiczny
alkinów modele 3D
Zastosowanie acetylenu
film
Dla zaintere-
sowanych:
Chlorek winylu
Ćwiczenie
interaktywne:
Równanie
reakcji spala-
nia etynu
Przypomnij
sobie:
Spalanie wę-
glowodorów
Wiadomości
o substan-
cjach:
Etyn
Ćwiczenie
interaktywne:
Równanie
reakcji przyłą-
czania chloru
do etynu
Dla zaintere-
sowanych:
Chlorek winylu
Graf pojęcio-
wy:
Podział wę-
glowodorów
59
IV
PROJEK
TY
LEK
C
JI
9.
Naturalne
źródła wę-
glowodorów
Ropa naftowa i gaz
ziemny jako naturalne
źródła węglowodorów.
Powstanie ropy naftowej
i gazu ziemnego. Desty-
lacja frakcjonowana ropy
naftowej. Kraking pro-
duktów destylacji ropy
naftowej jako jedna
z metod otrzymywania
benzyny.
Heptan, cykloheksan,
izoheksan, butan, izobu-
tan modele 3D
Destylacja frakcjonowa-
na ropy naftowej anima-
cja 2D
Ogrzewanie parafiny
w obecności katalizatora
film-doświadczenie
Dla zaintere-
sowanych:
Izomeria łań-
cuchowa
Tabela:
Ilość izomerów
w zależności
od długości
łańcucha wę-
glowego
10. Sprawdź
swoją wie-
dzę o węglu
i jego związ-
kach
Sprawdzian wiedzy
i umiejętności uczniów.
Test sprawdzający –
wielostopniowy.
11. Alkohole
jako po-
chodne wę-
glowodorów
Przypomnienie wzorów
i nazw alkanów C
1
-C
4
.
Wzór ogólny oraz szereg
homologiczny alkanów.
Wzór sumaryczny
i strukturalny oraz mode-
le metanolu, etanolu,
propanolu i butanolu.
Grupa funkcyjna alkoho-
li. Wzór ogólny alkoholi
i nazewnictwo.
Metanol, etanol modele
3D
Otrzymywanie metanolu
reakcja modelowa 3D
Otrzymywanie etanolu
animacja 3D, reakcja
modelowa 3D
Badanie rozpuszczalności
jodu w etanolu i w wo-
dzie film-doświadczenie
Zastosowanie etanolu
ilustracje
Dla zaintere-
sowanych:
Otrzymywanie
alkoholu z
etenu
Jodyna
Denaturat
Tabela:
Budowa alko-
holi
60
IV
PROJEKTY LEKCJI
12. Metanol
i etanol –
przedstawi-
ciele alkoholi
Metanol i etanol – wła-
ściwości fizyczne i
otrzymywanie. Właści-
wości chemiczne: pal-
ność, odczyn. Otrzymy-
wanie i zastosowanie
metanolu i etanolu.
Wpływ etanolu na orga-
nizm człowieka. Metanol
– silna trucizna.
Właściwości alkoholi film-
doświadczenie
Kontrakcja objętości
film-doświadczenie
Odczyn alkoholi film-
doświadczenie
Reakcja etanolu z sodem
film-doświadczenie, re-
akcja modelowa 3D
Reakcja etanolu z kwa-
sem solnym reakcja mo-
delowa 3D
Spalanie alkoholi film
oświadczenie
Działanie etanolu na
białko film-doświadczenie
Wykrywanie etanolu
film-doświadczenie
Badanie trzeźwości
u kierowcy film
Alkohol a zdrowie anima-
cja 2D
Dla zaintere-
sowanych:
Największa
kontrakcja
Reakcja
etanolu z
sodem
Ćwiczenie
interaktywne:
Równanie
reakcji spala-
nia metanolu
Wiadomości
o substan-
cjach:
Metanol
Etanol
Dla zaintere-
sowanych:
Probierz
trzeźwości
61
IV
PROJEK
TY
LEK
C
JI
13. Inne alkoho-
le
Alkohole jednowodoro-
tlenowe i wielowodoro-
tlenowe. Glicerol – mo-
del cząsteczki, wzór su-
maryczny, strukturalny
i półstrukturalny. Wła-
ściwości fizyczne i che-
miczne: odczyn, palność.
Zastosowanie glicerolu.
Dynamit – materiał wy-
buchowy. Glikol i jego
zastosowanie.
Alkohole jednowodoro-
tlenowe modele 3D
Glicerol model 3D
Właściwości glicerolu
filmy doświadczenia
Odróżnianie glicerolu od
innych alkoholi film-
doświadczenie
Glikol etylenowy model
3D
Zastosowanie glicerolu
animacja 3D
Ćwiczenie
interaktywne:
Równanie
reakcji spala-
nia glicerolu
Dla zaintere-
sowanych:
Jak zapalić
glicerol bez
zapałki?
Glikol etyle-
nowy – etano-
diol
Ćwiczenie
interaktywne:
Równanie
reakcji spala-
nia glikolu
etylenowego
Dla zaintere-
sowanych:
Nitrogliceryna
Zasłużeni dla
chemii:
Alfred Bernard
Nobel
Graf pojęcio-
wy:
Podział
alkoholi
62
IV
PROJEKTY LEKCJI
14. Występowa-
nie i budowa
niektórych
kwasów
karboksylo-
wych
Kwasy karboksylowe
jako pochodne węglo-
wodorów. Nazwy zwy-
czajowe i systematyczne
niektórych kwasów
karboksylowych. Wzory
sumaryczne i struktural-
ne; grupa węglowodoro-
wa i karboksylowa. Wzór
ogólny. Otrzymywanie
i zastosowanie kwasu
mrówkowego i octowego.
Kwas masłowy.
Fermentacja octowa –
reakcja modelowa 3D
Budowa kwasu octowego
model 3D
Zastosowanie kwasu
octowego ilustracje
Budowa kwasu mrówko-
wego model 3D
Zastosowanie kwasu
mrówkowego ilustracje
Powstawanie kwasu mle-
kowego w mięśniach
animacja 2D
Dla zaintere-
sowanych:
Lodowaty
kwas octowy
Otrzymywanie
kwasu mrów-
kowego
Kwas masłowy
Ćwiczenie
interaktywne:
Wzory propa-
nu, propanolu
i kwasu pro-
panowego
Tabela:
Wzory kwasów
karboksylo-
wych
Ćwiczenia
interaktywne:
Porównanie
wzorów kwa-
sów karboksy-
lowych
Dla zaintere-
sowanych:
Kwas mlekowy
15. Dysocjacja
elektroli-
tyczna kwa-
sów karbok-
sylowych
Przypomnienie dysocjacji
elektrolitycznej kwasów
nieorganicznych oraz
barwy wskaźników
w zależności od odczynu
roztworu. Odczyn roz-
tworów kwasów karbok-
sylowych. Dysocjacja
elektrolityczna kwasów
karboksylowych. Nazwy
jonów powstałych w
wyniku dysocjacji.
Dysocjacja elektrolitycz-
na kwasów animacja 3D,
reakcja modelowa 3D
Odczyn kwasów karbok-
sylowych film-
doświadczenie
Dysocjacja kwasów kar-
boksylowych film-
doświadczenie, reakcje
modelowe 3D
Ćwiczenie
interaktywne:
Równanie
reakcji dyso-
cjacji elektroli-
tycznej kwa-
sów
Przypomnij
sobie:
Barwy wskaź-
ników
Ćwiczenie
interaktywne:
63
IV
PROJEK
TY
LEK
C
JI
Odczyn kwa-
sów karboksy-
lowych
Dla zaintere-
sowanych:
Kwas szcza-
wiowy
Ćwiczenie
interaktywne:
Równania
reakcji dyso-
cjacji kwasów
karboksylo-
wych
Dla zaintere-
sowanych:
Dysocjacja
kwasów kar-
boksylowych
16. Poznajemy
właściwości
kwasu
mrówkowego
i octowego
Właściwości fizyczne
i chemiczne kwasu
mrówkowego i octowego,
reakcje z metalami i
wodorotlenkami oraz
reakcje spalania. Nazwy
soli kwasów karboksylo-
wych.
Właściwości kwasu
mrówkowego i octowego
film-doświadczenie
Reakcje kwasu mrówko-
wego i octowego filmy
doświadczenia, reakcje
modelowe 3D
Reakcja kwasów karbok-
sylowych z metalami
film-doświadczenie
Reakcja kwasów karbok-
sylowych z mangania-
nem(VII) potasu film-
doświadczenie
Palność kwasów karbok-
sylowych film-
doświadczenie
Ćwiczenia
interaktywne:
Reakcje kwasu
mrówkowego
i octowego
Nazwy soli
kwasów kar-
boksylowych
Dla zaintere-
sowanych:
Jak odróżnić
kwas mrów-
kowy od kwa-
su octowego?
Wiadomości
o substan-
cjach:
Kwas octowy
i mrówkowy
Ćwiczenie
interaktywne:
Równania
spalania kwa-
sów karboksy-
lowych
64
IV
PROJEKTY LEKCJI
17. Kwasy kar-
boksylowe
o długich
łańcuchach
węglowych
Wyższe kwasy karboksy-
lowe: kwas palmitynowy,
stearynowy i oleinowy.
Modele cząsteczek, wzo-
ry strukturalne i pół-
strukturalne oraz suma-
ryczne. Właściwości fi-
zyczne i chemiczne. Re-
akcja zobojętniania;
mydła. Odczyn wyższych
kwasów karboksylowych.
Zestawienie właściwości
kwasów karboksylowych.
Kwas palmitynowy, kwas
stearynowy, kwas ole-
inowy modele 3D
Właściwości wyższych
kwasów karboksylowych
film-doświadczenie
Palność wyższych kwa-
sów tłuszczowych film-
doświadczenie
Stearyna animacja 3D
Reakcje wyższych kwa-
sów karboksylowych
filmy doświadczenia,
reakcje modelowe 3D
Dla zaintere-
sowanych:
Wzory pół-
strukturalne
Ćwiczenie
interaktywne:
Właściwości
wyższych
kwasów kar-
boksylowych
Dla zaintere-
sowanych:
Stearyna
Właściwości
kwasów kar-
boksylowych
Ćwiczenie
interaktywne:
Równania
reakcji wyż-
szych kwasów
karboksylo-
wych
18. Mydła i de-
tergenty
Podział mydeł. Budowa
cząsteczki mydła: część
hydrofilowa i część hy-
drofobowa. Mechanizm
prania. Woda twarda
i woda miękka. Deter-
genty. Wpływ mydeł
i detergentów na środo-
wisko naturalne człowie-
ka.
Budowa cząsteczek my-
dła model 3D, animacja
3D
Usuwanie brudu anima-
cja 3D, film-
doświadczenie
Mydło dobrze i słabo
rozpuszczalne film-
doświadczenie, reakcja
modelowa 3D
Detergenty film-
doświadczenie, animacja
3D
Zagrożenie środowiska
animacja 2D
Ćwiczenie
interaktywne:
Mydło dobrze
i słabo roz-
puszczalne –
równania re-
akcji
Dla zaintere-
sowanych:
Wybielacze
optyczne
Detergenty
65
IV
PROJEK
TY
LEK
C
JI
19. Jaki jest
produkt
reakcji kwa-
sów z alko-
holami?
Estry - produkty reakcji
kwasów z alkoholami.
Mechanizm reakcji estry-
fikacji. Budowa cząste-
czek estrów. Wzór ogól-
ny. Właściwości i zasto-
sowanie estrów. Nazew-
nictwo, zastosowanie i
występowanie. Hydroliza
estrów.
Reakcja kwasu octowego
z alkoholem etylowym
film-doświadczenie, re-
akcja modelowa 3D
Właściwości octanu etylu
filmy doświadczenia
Otrzymywanie estrów
model 3D
Zastosowanie estrów
animacja 3D
Dla zaintere-
sowanych:
Hydroliza es-
trów
Ćwiczenia
interaktywne:
Równanie
spalania octa-
nu etylu
Równanie
otrzymywania
estrów
Dla zaintere-
sowanych:
Alkoholiza
estrów
Zapachy es-
trów
Estry kwasów
nieorganicz-
nych
20. Sprawdź
swoją wie-
dzę o po-
chodnych
węglowodo-
rów
Sprawdzian wiedzy
i umiejętności uczniów.
Test sprawdzający –
wielostopniowy.
21. Chemiczne
składniki
żywności
Podstawowe składniki
żywności i ich rola dla
organizmu człowieka:
budulcowe (białka i sole
mineralne), energetycz-
ne (tłuszcze, węglowo-
dany), regulujące (wita-
miny i sole mineralne).
Znaczenie mikro- i ma-
kro elementów. Skład
chemiczny podstawo-
wych produktów żywno-
ściowych. Zasady prawi-
dłowego żywienia. Zna-
czenie wody dla organi-
zmu.
Podstawowe substancje
odżywcze animacja 2D
Białka animacja 3D
Woda animacja 2D, film-
doświadczenie
Kwas askorbinowy model
3D
Witaminy ilustracje
Dla zaintere-
sowanych:
Skład ciała
ludzkiego
Witaminy
Herbata a glin
66
IV
PROJEKTY LEKCJI
22. Tłuszcze i ich
właściwości
Podział tłuszczów
ze względu na stan sku-
pienia (ciekłe i stałe)
i pochodzenie (roślinne
i zwierzęce). Właściwości
fizyczne tłuszczów. Che-
miczne właściwości:
reakcja z bromem, zmy-
dlanie i hydroliza tłusz-
czów. Otrzymywanie,
zasady przechowywania
i zastosowanie tłuszczów.
Substancje tłuste.
Właściwości tłuszczów
filmy doświadczenia
Substancje tłuste filmy
doświadczenia
Odróżnianie tłuszczów
roślinnych od zwierzę-
cych film-doświadczenie
Reakcje kwasów tłusz-
czowych z bromem film-
doświadczenie
Zmydlanie tłuszczów
film-doświadczenie
Ćwiczenie
interaktywne:
Podział tłusz-
czów
Dla zaintere-
sowanych:
Hydroliza
tłuszczów
Dla zaintere-
sowanych:
Emulsje, mle-
ko, masło
Przypomnij
sobie:
Reakcja kwasu
oleinowego
z bromem
Dla zaintere-
sowanych:
Utwardzanie
tłuszczów
23. Jak zbudo-
wane są
białka?
Występowanie białek
w przyrodzie. Rola i zna-
czenie białek. Skład
pierwiastkowy białek.
Budowa – aminokwasy
jako składniki białek.
Wiązanie peptydowe.
Białka proste i złożone.
Z jakich pierwiastków
zbudowane są białka?
filmy doświadczenia,
reakcja modelowa 3D
Cząsteczki kwasów:
octowego, aminooctowe-
go, propionowego, ami-
nopropionowego modele
3D
Powstawanie wiązania
peptydowego reakcja
modelowa 3D
Różne struktury białek
modele 3D
Dla zaintere-
sowanych:
Cząsteczki
białek
Zawartość
procentowa
pierwiastków
w białkach
Zasłużeni dla
chemii:
Linus Carl
Pauling
Dla zaintere-
sowanych:
Podział i zna-
czenie białek
Białka proste
i złożone.
67
IV
PROJEK
TY
LEK
C
JI
24. Badanie
właściwości
białek
Badanie właściwości
białek. Roztwory kolo-
idalne białek. Efekt Tyn-
dalla. Wysolenie i dena-
turacja białka. Reakcje
charakterystyczne bia-
łek: biuretowa i ksanto-
proteinowa.
Efekt Tyndalla film-
doświadczenie
Właściwości białek film-
doświadczenie
Wysolenie białka film-
doświadczenie
Denaturacja białka film-
doświadczenie
Reakcje charakterystycz-
ne białek filmy doświad-
czenia
Przypomnij
sobie:
Efekt Tyndalla
Dla zaintere-
sowanych:
Enzymy
Pęcznienie
ziaren grochu
i fasoli
25. Włókna na-
turalne i
syntetyczne
Włókna białkowe: wełna
i jedwab naturalny. Wła-
ściwości włókien białko-
wych. Działanie kwasów
i zasad na włókna biał-
kowe. Włókna syntetycz-
ne (nylon, stylon, anila-
na).
Właściwości wełny i je-
dwabiu naturalnego film-
doświadczenie
Wykrywanie białka we
włóknach wełny i jedwa-
biu naturalnego film-
doświadczenie
Działanie zasad i kwasów
na włókna wełny i je-
dwabiu naturalnego filmy
doświadczenia
Produkcja włókien synte-
tycznych film
Dla zaintere-
sowanych:
Hodowla je-
dwabników
Wełna
Włókna synte-
tyczne
26. Poznajemy
cukry
Glukoza i fruktoza jako
przedstawiciele cukrów
prostych; ich występo-
wanie w przyrodzie.
Skład pierwiastkowy
cukrów. Wzór sumarycz-
ny glukozy i fruktozy.
Właściwości fizyczne i
chemiczne glukozy: re-
dukujące właściwości;
próba Trommera i Tol-
lensa, fermentacja glu-
kozy oraz jej powstawa-
nie w procesie fotosynte-
zy. Rola cukru dla orga-
nizmu człowieka; zasto-
sowanie glukozy. Gluko-
za i fruktoza jako izome-
ry.
Budowa glukozy film-
doświadczenie, model 3D
Właściwości fizyczne
glukozy film-
doświadczenie
Fermentacja glukozy
animacja 3D
Wykrywanie glukozy
filmy doświadczenia
Cykl przemian cukrów w
przyrodzie animacja 3D
Zastosowanie glukozy
film
Ćwiczenie
interaktywne:
Równanie
reakcji rozkła-
du glukozy
Dla zaintere-
sowanych:
Glukoza
i fruktoza
Ćwiczenie
interaktywne:
Fermentacja
glukozy
Ćwiczenie
interaktywne:
Równanie
reakcji glukozy
z wodorotlen-
kiem mie-
dzi(II)
68
IV
PROJEKTY LEKCJI
27. Sacharoza –
przedstawi-
ciel dwucu-
krów
Występowanie sacharozy
w przyrodzie. Skład
pierwiastkowy i wzór
sumaryczny. Właściwości
fizyczne i chemiczne
sacharozy (hydroliza).
Zastosowanie sacharozy.
Właściwości fizyczne
sacharozy film-
doświadczenie
Właściwości chemiczne
sacharozy film-
doświadczenie
Cząsteczka sacharozy
model 3D
Trawienie sacharozy
animacja 3D
Dla zaintere-
sowanych:
Odkrycie sa-
charozy
Ćwiczenie
interaktywne:
Równanie
reakcji rozkła-
du sacharozy
Dla zaintere-
sowanych:
Hydroliza sa-
charozy
Dwucukry –
laktoza, mal-
toza
28. Skrobia –
cukier zapa-
sowy roślin
Skrobia jako materiał
zapasowy roślin. Zna-
czenie skrobi w proce-
sach życiowych roślin
i zwierząt. Występowanie
i właściwości fizyczne
skrobi. Reakcja charak-
terystyczna skrobi. Za-
chowanie się skrobi w
zimnej i gorącej wodzie.
Hydroliza skrobi. Prze-
miana skrobi zachodząca
w organizmie. Dekstryny
– pośrednie produkty
rozkładu skrobi.
Glikogen animacja 2D
Właściwości skrobi filmy
doświadczenia
Wykrywanie skrobi filmy
doświadczenia
Hydroliza skrobi film-
doświadczenie
Dla zaintere-
sowanych:
Glikogen
Dla zaintere-
sowanych:
Dekstryny
Ćwiczenie
interaktywne:
Wykrywanie
skrobi
Dla zaintere-
sowanych:
Hydroliza
skrobi w prze-
wodzie po-
karmowym
29. Celuloza
Występowanie i znacze-
nie celulozy. Właściwości
fizyczne i chemiczne;
hydroliza celulozy. Prze-
róbka i zastosowanie
celulozy. Zestawienie
wiedzy o cukrach, po-
dział cukrów oraz wzór
ogólny.
Właściwości celulozy
filmy doświadczenia
Wyodrębnianie celulozy
z drewna film
Spalanie celulozy film-
doświadczenie
Hydroliza celulozy film-
doświadczenie
Dla zaintere-
sowanych:
Wyodrębnianie
celulozy
z drewna
Człowiek nie
trawi celulozy
Jedwab
sztuczny
69
IV
PROJEK
TY
LEK
C
JI
Zastosowanie celulozy
ilustracje
Otrzymywanie jedwabiu
sztucznego film-
doświadczenie
Graf pojęcio-
wy:
Podział cukrów
30. Chemia,
która leczy
Związki chemiczne
w walce z chorobami –
chemoterapia. Prawidło-
we stosowanie leków.
Znane leki: aspiryna,
insulina, antybiotyki,
witamina C. Leki natu-
ralne.
Przemiany chemiczne
w organizmie człowieka
film
Chemoterapia film
Przenikanie lekarstw
z naczyń włosowatych
do komórek animacja 3D
Właściwości aspiryny
film-doświadczenie
Antybiotyki film
Testowanie leków film
Dla zaintere-
sowanych:
Zespół Reye'a
31. Nikotyna jest
trucizną
Występowanie i otrzy-
mywanie nikotyny. Wła-
ściwości fizyczne. Niko-
tyna jako jedna z naj-
gwałtowniejszych tru-
cizn. Szkodliwe substan-
cje zawarte w dymie
papierosowym. Wpływ
palenia papierosów
na zdrowie.
Właściwości nikotyny
animacja 2D
Nikotyna w organizmie
animacja 3D
Badanie papierosów film-
doświadczenie
Palenie a zdrowie anima-
cja 2D
Bierni palacze film
Dla zaintere-
sowanych:
Bierni palacze
32. Alkoholizm
Alkoholizm – niebez-
pieczne uzależnienie.
Wpływ alkoholu na orga-
nizm człowieka; reakcja
organizmu na alkohol.
Przemiany alkoholu
w organizmie.
Utlenianie etanolu film-
doświadczenie, reakcja
modelowa 3D
Wpływ alkoholu na orga-
nizm człowieka animacja
2D
Reakcja organizmu
na alkohol animacje 2D
Przenikanie alkoholu do
krwiobiegu animacja 2D
Dla zaintere-
sowanych:
Przenikanie
alkoholu
do krwiobiegu
70
IV
PROJEKTY LEKCJI
33. Narkomania
niebezpiecz-
ne uzależ-
nienie
Narkomania – jedno
z najbardziej niebez-
piecznych uzależnień.
Niebezpieczne narkotyki:
morfina, haszysz i mari-
huana, kokaina, LSD.
Uzależnienie psychiczne
od narkotyków.
Narkotyki – obrzędy
Indian film
Uzależnienie psychiczne
i fizyczne od narkotyków
animacja 2D
34. Sprawdź
swoją wie-
dzę o związ-
kach che-
micznych
w żywieniu
i w życiu
codziennym
Sprawdzian wiedzy
i umiejętności uczniów.
Test sprawdzający –
wielostopniowy
Lp.
Treści nauczania
Nazwa ścieżki
Numer jednostki
tematycznej
1. Bezpieczne posługiwanie się sub-
stancjami chemicznymi. Regula-
min pracowni chemicznej.
Edukacja prozdrowotna 1., 2.
2. Media jako środki poznawania
historii i rozwoju chemii.
Wykopaliska prehistoryczne do-
wodem na stosowanie metali
w przeszłości.
Edukacja czytelnicza
i medialna
3.
3. Działanie czynników atmosferycz-
nych na metale. Korozja metali.
Edukacja ekologiczna
3., 10.
4. Elementy historii i geografii świata
starożytnego. Stosowanie stopów
metali w czasach prehistorycz-
nych.
Edukacja europejska
4., 5.
71
V
Ś
CIE
Ż
KI EDUKACYJNE
5. Wpływ substancji na zdrowie
człowieka. Szkodliwe działanie
bromu, chloru, fosforu i rtęci
na organizm ludzki.
Edukacja prozdrowotna 5., 9.
6. Przyczyny i skutki niepożądanych
zmian w atmosferze. Zmiany
składu powietrza: dziura ozono-
wa, efekt cieplarniany, kwaśne
deszcze.
Edukacja ekologiczna
8., 9., 11., 14.
7. Rozpoznawanie substancji szko-
dliwych i trujących. Rtęć i jej
związki, tlenek węgla(II), tlenek
siarki(IV).
Edukacja ekologiczna
i prozdrowotna
9., 14., 24.
8. Zagrożenia dla zdrowia i środowi-
ska, wynikające z nieprawidłowe-
go obchodzenia się z substancjami
chemicznymi. Mieszanina piorunu-
jąca.
Edukacja prozdrowotna
i ekologiczna
13.
9. Zanieczyszczenia powietrza jako
niepożądana zmiana składu at-
mosfery: zanieczyszczenia pyło-
we, spaliny samochodowe. Wpływ
tlenku siarki(IV) na rośliny i zdro-
wie człowieka.
Edukacja ekologiczna
i prozdrowotna
14.
10.
Poglądy Demokryta i Arystotelesa
na budowę materii.
Edukacja filozoficzna
17.
11.
Wpływ izotopów promieniotwór-
czych na zdrowie człowieka.
Edukacja prozdrowotna 20.
12.
Zagrożenie dla środowiska, wyni-
kające ze składowania odpadów
promieniotwórczych. Energetyka
jądrowa.
Edukacja ekologiczna
20.
13.
Zastosowanie izotopów promie-
niotwórczych w medycynie.
Edukacja prozdrowotna 20.
14.
Korzystanie z różnych źródeł in-
formacji. Wykopaliska – datowa-
nie węglem C14. Korzystanie
z układu okresowego.
Edukacja czytelnicza
i medialna
3., 5., 9.,12., 20.,
21., 22.
72
V
Ś
CIE
Ż
KI EDUKACYJNE
15.
Media jako środki poznawania
odkryć chemicznych. Odkrycia
nowych pierwiastków: 114., 116.,
118.
Edukacja czytelnicza
i medialna
22.
16.
Trujące właściwości substancji
zagrożeniem dla zdrowia i życia.
Tlenek węgla(II).
Edukacja prozdrowotna 24.
17.
Zanieczyszczenie wód zagroże-
niem dla zdrowia i środowiska.
Edukacja prozdrowotna
i ekologiczna
31.
18.
Bezpieczne stosowanie roztworów
substancji chemicznych. Roztwór
CuSO4 – zwalczanie chwastów
i owadów. Roztwór H3BO3 – wła-
ściwości bakteriobójcze.
Edukacja ekologiczna
i prozdrowotna
33., 36.
19.
Woda i jej rola w przyrodzie. Zna-
czenie czystości wody naturalnej
i wodociągowej dla zdrowia i go-
spodarki człowieka.
Edukacja ekologiczna
i prozdrowotna
1., 2.
20.
Zachowanie ostrożności w obcho-
dzeniu się z nieznanymi substan-
cjami chemicznymi.
Edukacja prozdrowotna
i ekologiczna
1., 5., 9.
Lp.
Treści nauczania
Nazwa ścieżki
Numer jednostki
tematycznej
1.
Bezpieczne posługiwanie się sub-
stancjami chemicznymi. Przypo-
mnienie regulaminu pracowni
chemicznej.
Edukacja prozdrowotna 1.
2.
Niekorzystny wpływ substancji
chemicznych na zdrowie człowieka
i na stan przyrody. Szkodliwe
działanie tlenku siarki(IV) na or-
ganizm ludzki, rośliny i zwierzęta.
Edukacja prozdrowotna
i ekologiczna
1.
3.
Troska o własne zdrowie. Kwasy
z apteczki domowej.
Edukacja prozdrowotna 2.
73
V
Ś
CIE
Ż
KI EDUKACYJNE
4.
Zagrożenia wynikające z niepra-
widłowego obchodzenia się z sub-
stancjami chemicznymi. Żrące
właściwości kwasu siarkowe-
go(VI), solnego i azotowego(V).
Edukacja ekologiczna
i prozdrowotna
3., 5., 6.
5.
Bezpieczne posługiwanie się sub-
stancjami chemicznymi. Rozcień-
czanie kwasu siarkowego(VI).
Edukacja prozdrowotna 3.
6.
Zachowanie ostrożności w czasie
pracy ze szkodliwymi substancja-
mi. Drażniące działanie kwasu
fosforowego(V) na skórę i błony
śluzowe.
Edukacja prozdrowotna 4.
7.
Trujące substancje zagrożeniem
dla zdrowia i życia. Trujące wła-
ściwości kwasu siarkowodorowe-
go. Chlor – silna trucizna.
Edukacja ekologiczna
i prozdrowotna
6., 22.
8.
Korzystanie z różnych źródeł in-
formacji. Prace badawcze Leona
Marchlewskiego, dotyczące gęsto-
ści kwasów.
Edukacja czytelnicza
i medialna.
7.
9.
Zanieczyszczenie powietrza tlen-
kami niemetali przyczyną po-
wstawania kwaśnych opadów.
Kwaśne deszcze i ich wpływ
na środowisko.
Edukacja ekologiczna
10.
10.
Działanie kwasów na metale.
Edukacja ekologiczna
17.
11.
Substancje o właściwościach żrą-
cych, niebezpieczne dla środowi-
ska. Wodorotlenek sodu i potasu
oraz wodorotlenek wapnia.
Edukacja ekologiczna
i prozdrowotna
11., 12.
12.
Zachowanie szczególnej ostrożno-
ści przy obchodzeniu się z meta-
lami – sodem i potasem.
Edukacja prozdrowotna 13.
13.
Eutrofizacja zbiorników wodnych.
Nadmierne stosowanie nawozów
sztucznych.
Edukacja ekologiczna
25.
14.
Lecznicze właściwości niektórych
soli.
Edukacja prozdrowotna 25.
74
V
Ś
CIE
Ż
KI EDUKACYJNE
15.
Elementy historii i geografii świata
starożytnego. Stosowanie szkła
przez Egipcjan.
Kultura polska na tle
tradycji śródziemno-
morskiej
32.
16.
Skażenie atmosfery przyczyną
skażenia gleby. Kwasowy odczyn
gleby zagrożeniem dla plonów.
Edukacja ekologiczna
31.
17.
Właściwa eksploatacja bogactw
naturalnych. Odzyskiwanie metali
ze złomu jako sposób na oszczę-
dzanie bogactw naturalnych
i zmniejszanie odpadów.
Edukacja ekologiczna
34.
18.
Stosowanie metali od tysięcy lat.
Pogłębianie zrozumienia świata
przyrodniczego.
Edukacja filozoficzna
32.
19.
Wyczerpywanie się zasobów bo-
gactw naturalnych. Oszczędzanie
surowców energetycznych: węgla
kamiennego, ropy naftowej i ga-
zu.
Edukacja ekologiczna
35., 36.
20.
Zachowanie ostrożności w czasie
pracy z substancjami łatwopalny-
mi.
Edukacja ekologiczna
i prozdrowotna
36.
21.
Zanieczyszczenie środowiska po-
wstałe w wyniku eksploatacji su-
rowców mineralnych.
Edukacja ekologiczna
34., 35., 36.
22.
Zagrożenia dla środowiska i zdro-
wia człowieka, wynikające
ze składowania odpadów promie-
niotwórczych.
Edukacja ekologiczna
i prozdrowotna
37.
Lp.
Treści nauczania
Nazwa ścieżki
Numer jednostki
tematycznej
1.
Zanieczyszczenie atmosfery ga-
zami cieplarnianymi. Tlenek wę-
gla(IV) – produkt spalania paliw
(węgli kopalnych, ropy naftowej
i gazu ziemnego).
Edukacja ekologiczna
1.
75
V
Ś
CIE
Ż
KI EDUKACYJNE
2.
Korzystanie z różnych źródeł in-
formacji. Układ okresowy. Odkry-
cie Friedricha Wöhlera o możliwo-
ści syntezy związków organicz-
nych.
Edukacja filozoficzna
1.
3.
Przestrzeganie zasad bezpieczeń-
stwa w czasie pracy z substan-
cjami łatwopalnymi. Metan jako
gaz palny.
Edukacja ekologiczna
3.
4.
Trujące właściwości substancji
zagrożeniem dla zdrowia i życia
człowieka. Tlenek węgla(II), po-
wstający w czasie spalania meta-
nu, etanu, propanu i butanu oraz
innych węglowodorów przy małym
dostępie powietrza.
Edukacja prozdrowotna
i ekologiczna
1., 2., 3., 4.
5.
Zagrożenia dla zdrowia i środowi-
ska, wynikające z nieprawidłowe-
go obchodzenia się z substancjami
chemicznymi. Spalanie wybucho-
we mieszaniny metanu z powie-
trzem. Metan przyczyną niebez-
piecznych wybuchów w kopal-
niach.
Edukacja prozdrowotna
i ekologiczna
3.
6.
Zanieczyszczenie środowiska na-
turalnego spowodowane złym sta-
nem pojazdów oraz emisją związ-
ków chemicznych powstałych
podczas spalania zanieczyszczo-
nych paliw.
Edukacja ekologiczna
5.
7.
Przestrzeganie zasad bezpieczeń-
stwa w czasie stosowania łatwo-
palnych tworzyw sztucznych. Poli-
etylen – substancja łatwopalna.
Edukacja ekologiczna.
Ochrona cywilna
7.
8.
Właściwe opakowania dla sub-
stancji organicznych zawierają-
cych tłuszcze. Działanie tłuszczów
zwierzęcych na polietylen.
Edukacja ekologiczna
i prozdrowotna
7.
9.
Bezpieczne posługiwanie się sub-
stancjami palnymi. Spawanie
i cięcie metali palnikiem acetyle-
nowo-tlenowym.
Edukacja ekologiczna
8.
76
V
Ś
CIE
Ż
KI EDUKACYJNE
10.
Zanieczyszczenie naturalnego
środowiska powstałe w wyniku
eksploatacji surowców energe-
tycznych.
Edukacje ekologiczna
9.
11.
Trujące właściwości substancji
chemicznych. Metanol i glikol ety-
lenowy (płyn Borygo) jako sub-
stancje silnie trujące.
Edukacja prozdrowotna 11., 13.
12.
Szkodliwe działanie substancji
chemicznych na organizm. Alkohol
etylowy – spożywanie grozi utratą
zdrowia.
Edukacja prozdrowotna 11.
13.
Korzystanie z osiągnięć nauko-
wych i technicznych. Alfred Nobel
– wynalazca dynamitu.
Edukacja czytelnicza
i medialna
13.
14.
Silnie trujące i żrące właściwości
substancji chemicznych. Kwas
mrówkowy – substancja silnie
trująca. Żrące właściwości kwasu
octowego.
Edukacja prozdrowotna
i ekologiczna
14.
15.
Przestrzeganie zasad bezpieczeń-
stwa w czasie ogrzewania sub-
stancji organicznych. Palność
kwasów karboksylowych.
Edukacja ekologiczna.
Ochrona cywilna
16., 17.
16.
Zanieczyszczenie środowiska
spowodowane stosowaniem nad-
miernych ilości środków piorą-
cych.
Edukacja ekologiczna
18.
17.
Przestrzeganie zasad prawidłowe-
go żywienia. Podstawowe składni-
ki żywności: białka, tłuszcze, cu-
kry, sole mineralne, woda i wita-
miny.
Edukacja prozdrowotna 21.
18.
Osiągnięcia naukowe wybitnych
chemików. Linus Pauling – na-
ukowiec, który jako pierwszy
przeprowadził syntezę białka.
Edukacja czytelnicza
i medialna
23.
77
V
Ś
CIE
Ż
KI EDUKACYJNE
19.
Przestrzeganie zasad postępowa-
nia z włóknami białkowymi i syn-
tetycznymi. Wełna i jedwab natu-
ralny jako włókna białkowe.
Włókna sztuczne: nylon, anilana
itp.
Edukacja ekologiczna
25.
20.
Troska o własne zdrowie. Właści-
we stosowanie leków.
Edukacja prozdrowotna 30.
21.
Poznawanie zagrożeń cywilizacyj-
nych: alkoholizm, narkomania
i palenie papierosów.
Edukacja prozdrowotna
i ekologiczna
31., 32., 33.
22.
Trujące właściwości substancji
zagrożeniem dla zdrowia. Nikoty-
na jako jedna z najgwałtowniej-
szych trucizn.
Edukacja prozdrowotna 31.
78
VI
FUNKCJA PODR
Ę
CZ
NI
KA
M
U
LTI
M
E
DI
A
LNEGO W PROCES
IE
DYDA
KTYCZ
N
YM
UNKCJA PODRĘCZNIKA MULTIMEDIALNEGO W PROCESIE
Multimedialny podręcznik do chemii w gimnazjum jest nowatorską pozycją
na rynku wydawniczym. Zastosowanie go w procesie dydaktycznym umożliwi re-
alizację treści nauczania w sposób ciekawy, pobudzający do aktywności i zaanga-
żowania uczniów w proces kształcenia.
Znaczna część wiedzy chemicznej ma podstawy empiryczne, a jej źródłami w pro-
cesie nauczania są właściwie wykonane doświadczenia. Stanowią one bowiem
podstawę do wprowadzenia nowych dla ucznia pojęć z zakresu tej dyscypliny.
Zaproponowane w naszym podręczniku eksperymenty pozwolą mu śledzić
na ekranie monitora przebieg przemian chemicznych, zaobserwować użyte sub-
straty i powstałe produkty oraz efekty towarzyszące tym przemianom – takie jak
wybuch, zmiana barwy reagentów czy też błysk. Przygotowane animacje modelo-
we natomiast wyjaśnią przebieg zachodzących przemian w ujęciu atomowo-
cząsteczkowym.
Możliwość zatrzymania programu w wybranym miejscu daje nauczycielowi okazję
włączenia własnego komentarza, stosownego do sytuacji na lekcji. Umożliwi mu to
wpływanie na proces kształcenia pojęć chemicznych, kierowanie uwagi na naj-
istotniejsze aspekty procesu dydaktycznego oraz kontrolowanie rozumienia przy-
swajanych treści nauczania.
Podręcznik multimedialny może również odegrać dużą rolę w kształceniu w zakre-
sie rozwiązywania sytuacji problemowych. Wysuwane przez uczniów hipotezy zo-
stają zweryfikowane po wprowadzeniu odpowiedniego fragmentu filmu, animacji
czy też tekstu zasadniczego. Zaproponowane na wielu lekcjach ćwiczenia interak-
tywne wdrażają ucznia do systematycznego rozwiązywania, często prostych, sy-
tuacji problemowych. W ten sposób praca z przygotowanym podręcznikiem powo-
duje włączenie się ucznia w proces przyswajania nowych treści nauczania.
Natomiast zaangażowanie emocjonalne, które towarzyszy pracy z komputerem,
zachęca uczniów do nauki, sprzyja ich rozwojowi i stwarza okazje do uzupełniania
wiedzy i nabywania coraz to nowych umiejętności i nawyków.
Konstrukcja poszczególnych jednostek lekcyjnych jest zbliżona do sytuacji panu-
jącej w klasie, co zwiększa walory kształcące tego podręcznika. Korzystający
z niego uczniowie mogą odnieść wrażenie, że uczą się pod kierunkiem nauczycie-
la.
Przygotowany podręcznik jest szczególnie przydatny uczniom zainteresowanym
chemią. Znajdą w nim wiele ciekawych informacji, filmów ilustrujących przemiany
chemiczne, animacji wyjaśniających ich przebieg oraz propozycje bezpiecznych
doświadczeń, które uczeń może wykonać samodzielnie.
79
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
Część I
Rozdział I
Substancje i ich przemiany
Moduł A
Substancje chemiczne
Lekcja 3.
Metale
Oczekiwane osią-
gnięcia
Uczeń:
zna nazwy kilku metali; umie zbadać właściwości metali; rozumie
wspólne i różne cechy metali; potrafi określić położenie metali
w układzie okresowym.
Scenariusz lekcji
Etap
lekcji
Strona
Propozycja pracy z programem
I
2.
•
Obserwacja przedmiotów codziennego użytku wykonanych
z różnych metali.
•
Próby określania właściwości metali, wynikających z ich zastoso-
wania w życiu codziennym.
•
Wysuwanie hipotez dotyczących właściwości wybranych metali.
II
3.
•
Weryfikacja hipotez.
•
Obserwacja próbek metali: żelaza, cynku, cyny, ołowiu, magne-
zu, wolframu, rtęci, miedzi, sodu, srebra i złota.
•
Określenie stanu skupienia, barwy i połysku metali.
III
4.
5.
6.
•
Badanie właściwości metali.
•
Badanie twardości metali. Porównanie wyników badań z wykre-
sem twardości.
•
Badanie kowalności.
•
Badanie temperatury topnienia.
•
Badanie przewodnictwa cieplnego.
80
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
7.
8.
Ćwiczenia interaktywne:
•
Badanie przewodnictwa elektrycznego.
•
Porównanie wyników badań i obserwacji metali w życiu codzien-
nym z danymi w tabeli Wybrane właściwości metali.
IV
9.
•
Określanie położenia metali w układzie okresowym.
V
10.
Praca z opcją Zapamiętaj:
•
Zestawienie właściwości metali; wspólne i różne cechy metali.
VI
11.
Sprawdź swoją wiedzę:
•
Utrwalenie poznanych treści nauczania.
•
Rozwiązywanie wybranych lub całości zaproponowanych zadań.
Doświadczenie: Badanie właściwości metali
81
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
Część I
Substancje i ich przemiany
Moduł C
Udział składników powietrza w reakcjach chemicznych
Lekcja 13.
Para wodna – składnik powietrza
Oczekiwane osią-
gnięcia
Uczeń:
wie, że para wodna jest składnikiem powietrza; umie wyjaśnić
obecność pary wodnej w powietrzu na podstawie zjawisk zacho-
dzących w przyrodzie: deszczu, gradu, śniegu, szronu; potrafi
wykryć obecność pary wodnej w powietrzu; umie wyciągnąć
wnioski na temat składu wody na podstawie przeprowadzonych
doświadczeń; wie, że woda jest związkiem chemicznym wodoru
i tlenu.
Scenariusz lekcji
Etap
lekcji
Strona
Propozycja pracy z programem
I
2.
•
Nawiązanie do spostrzeżeń i obserwacji uczniów, dotyczących
zjawisk, jakim może ulegać woda.
•
Prezentacja zdjęć: drzewa, krzewy.
•
Hipoteza: para wodna powinna znajdować się w powietrzu.
II
3.
4.
•
Weryfikacja hipotezy.
•
Doświadczenie: wykrywanie pary wodnej w powietrzu.
•
Doświadczenie: pochłanianie pary wodnej przez wodorotlenek
sodu.
•
Analiza wyników doświadczeń i wyciągnięcie wniosku: para wod-
na jest składnikiem powietrza.
III
5.
6.
•
Przedstawienie problemu: czym jest woda – pierwiastkiem
czy związkiem chemicznym? Prezentacja doświadczeń. Badanie
składu chemicznego wody.
•
Reakcja magnezu z parą wodną. Na podstawie powstałych pro-
duktów uczniowie wnioskują, że woda jest związkiem chemicz-
nym wodoru i tlenu.
•
Rozkład wody prądem elektrycznym w aparacie Hoffmana. Pre-
zentowany film utwierdza ucznia w przekonaniu, że woda jest
związkiem chemicznym: tlenkiem wodoru.
82
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
3.
•
Zestawienie właściwości wody.
•
Analiza tabeli: woda – tlenek wodoru H2O.
•
Porównanie zawartych w tabeli informacji z wynikami przeprowa-
dzonych badań.
V
7.
Praca z opcją Zapamiętaj:
•
Przypomnienie dowodów występowania wody w przyrodzie
oraz składu pierwiastkowego wody.
VI
8.
Sprawdź swoją wiedzę:
•
Utrwalenie i sprawdzenie poznanych treści nauczania.
•
Indywidualne rozwiązywanie zaproponowanych zadań.
Para wodna – składnik powietrza
83
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
Część I
Rozdział II
Atomy i cząsteczki
Moduł A
Poznajemy budowę atomu
Lekcja 18.
Jak zbudowany jest atom?
Oczekiwane osią-
gnięcia
Uczeń:
zna budowę atomu; rozumie elektryczną obojętność atomów; ro-
zumie pojęcie liczby atomowej i liczby masowej; umie podać licz-
bę atomową danego pierwiastka na podstawie układu okresowe-
go; potrafi wyjaśnić pojęcie nuklidu; wie, jak rozmieszczone są
elektrony na powłokach elektronowych; umie wyjaśnić pojęcie
„elektrony walencyjne”.
Scenariusz lekcji
Etap
lekcji
Strona
Propozycja pracy z programem
I
2.
3.
•
Informacja o budowie atomów. Cząstki elementarne: proton,
neutron i elektron.
•
Zapoznanie się z tekstem oraz obserwacja modelu atomu.
•
Cechy cząstek elementarnych. Symbol cząstki, elementarny ła-
dunek oraz przybliżona masa.
•
Wnioskowanie o ładunku jądra i ładunku atomu.
•
Wodór jako pierwiastek posiadający najprostsze jądro zawierają-
ce jeden proton.
II
4.
•
Wprowadzenie pojęcia liczby atomowej Z.
Ćwiczenia interaktywne:
•
Określanie liczby atomowej na podstawie położenia pierwiastka
w układzie okresowym.
•
Wspólne określanie liczby protonów i elektronów w atomie węgla
na podstawie liczby atomowej Z=6.
•
Samodzielne określanie liczby atomowej pierwiastków na pod-
stawie układu okresowego.
84
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
III
5.
6.
7.
•
Wykorzystanie tekstu zasadniczego do wprowadzenia pojęcia
liczby masowej A jako liczby protonów i neutronów wchodzących
w skład jądra atomowego.
•
Jak zapisać liczbę atomową i liczbę masową w symbolu pier-
wiastka?
Dla zainteresowanych:
•
James Chadwick – odkrywca neutronu.
•
Na podstawie modeli atomu wodoru, azotu i tlenu uczniowie
wskazują zależność między liczbą protonów w jądrze i elektronów
poruszających się na powłokach elektronowych.
•
Uczniowie wnioskują, ze atomy to cząstki elektrycznie obojętne.
•
Na podstawie modeli atomu wodoru, azotu i tlenu uczeń podaje
ilość powłok elektronowych oraz ilość elektronów na powłoce ze-
wnętrznej.
Dla zainteresowanych:
•
Joseph John Thomson – odkrywca elektronu.
IV
8.
•
Określenie ilości elektronów na powłokach elektronowych atomu
bromu.
•
Wprowadzenie pojęć „konfiguracja elektronowa” i „elektrony wa-
lencyjne”.
•
Analiza tabeli Konfiguracja elektronowa wybranych pierwiastków.
V
9.
Praca z opcją Zapamiętaj:
•
Przypomnienie podstawowych pojęć: protony, neutrony, elektro-
ny, jądro atomowe, konfiguracja elektronowa, elektrony walen-
cyjne.
VI
10.
Sprawdź swoją wiedzę:
•
Utrwalenie i sprawdzenie treści związanych z budową atomu.
•
Samodzielne rozwiązanie proponowanych zadań.
85
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
Budowa atomu – Liczba masowa
Część I
Rozdział II
Atomy i cząsteczki
Moduł B
Co możemy odczytać z układu okresowego
Lekcja 24.
Wzory cząsteczek sumaryczne i strukturalne
Oczekiwane osią-
gnięcia
Uczeń:
rozumie pojęcie wzoru sumarycznego i strukturalnego; umie
układać wzory sumaryczne i strukturalne na podstawie znanych
wartościowości.
86
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
Scenariusz lekcji
Etap
lekcji
Strona
Propozycja pracy z programem
I
2.
•
Wprowadzenie pojęcia wartościowości – wykorzystanie tekstu
zasadniczego.
•
Uczniowie określają wartościowość wodoru i tlenu na podstawie
zaprezentowanych modeli atomu wodoru i cząsteczki wody.
II
3., 4.,
5.
•
Przedstawienie problemu: czym różnią się wzory sumaryczne
i strukturalne?
•
Uczniowie analizują wzory sumaryczne i strukturalne wody, tlen-
ku węgla(II) i tlenku węgla(IV) i porównują je z modelami czą-
steczek tych substancji.
•
Porównanie interpretacji wzorów sumarycznych i strukturalnych,
dokonanej przez uczniów, z tekstem podręcznika.
•
Wnioskowanie o różnej wartościowości węgla w tlenku węgla(II)
i tlenku węgla(IV).
•
Analiza wartościowości pierwiastków na podstawie tabeli Warto-
ściowość niektórych pierwiastków – metali i niemetali oraz ukła-
du okresowego.
III
6.
7., 8.
9., 10.
•
Animacje: Ustalanie wzoru sumarycznego chlorku sodu i tlenku
magnezu.
•
Animacja Ustalanie wzoru sumarycznego tlenku glinu.
•
Wprowadzenie pojęcia najmniejszej wspólnej wielokrotności
NWW.
•
Ustalanie wzorów sumarycznych i strukturalnych tlenku miedzi(I)
i tlenku miedzi(II).
•
Wykorzystanie zaproponowanych w programie animacji.
IV
11., 12.
•
Na podstawie podanej wartościowości siarki uczniowie układają
wzory sumaryczne i strukturalne tlenków siarki: tlenku siarki(IV)
i tlenku siarki(VI), a następnie porównują je z wzorami przed-
stawionymi w programie.
Dla zainteresowanych:
•
informacja, jak można odczytać wartościowość z układu okreso-
wego.
87
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
V
13.
Praca z opcją Zapamiętaj:
•
Przypomnienie pojęć: „wzór sumaryczny”, „wzór strukturalny”.
•
Ustalanie wzorów sumarycznych i strukturalnych.
VI
14.
Sprawdź swoją wiedzę:
•
Utrwalenie i sprawdzenie umiejętności układania wzorów suma-
rycznych i strukturalnych.
Wzory tlenku siarki(IV)
Część I
Rozdział III
Roztwory wodne
Moduł A
Woda – związek chemiczny wodoru i tlenu
Lekcja 30.
Woda i jej rola w przyrodzie
88
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
Oczekiwane osią-
gnięcia
Uczeń:
wie, w jakich sferach Ziemi występuje woda; umie zbadać,
w jakich substancjach się ona znajduje; rozumie, jak woda krąży
w przyrodzie; potrafi zbadać, czy w wodzie naturalnej znajdują
się rozpuszczone substancje.
Scenariusz lekcji
Etap
lekcji
Strona
Propozycja pracy z programem
I
2.
3., 4.
•
Informacja na temat występowania wody w przyrodzie – ze
szczególnym uwzględnieniem hydrosfery.
•
Postawienie problemu: czy woda występuje w litosferze?
•
Doświadczenie: Prażenie gipsu upewnia ucznia, że litosfera za-
wiera rzeczywiście wodę.
•
O występowaniu wody w atmosferze przypomina doświadczenie
Pochłanianie wody przez wodorotlenek sodu.
•
Na podstawie tekstu i przeprowadzonego doświadczenia Prażenie
ryżu uczeń dowiaduje się, że woda występuje również
w biosferze.
•
Uczniowie wnioskują, że woda zawarta jest w hydrosferze, lito-
sferze, atmosferze i biosferze.
II
5.
•
Analiza interaktywnego modelu Jak woda krąży w przyrodzie?
III
6.
7.
8.
•
Przedstawienie problemu: czy temperatura może wpłynąć na
zmianę stanu skupienia wody?
•
Stany skupienia wody: ciekły i gazowy.
•
Zmiany stanu skupienia wody w przyrodzie.
•
Badanie zmiany stanu skupienia wody. Określenie temperatury
topnienia lodu i wrzenia wody.
IV
9.
•
Badanie wody naturalnej.
•
Doświadczenie: Odparowywanie wody z jeziora, wodociągowej
i destylowanej.
Zasłużeni dla chemii:
•
Wojciech Oczko, autor traktatu o leczeniu balneologicznym.
V
10.
Praca z opcją Zapamiętaj pozwala na przypomnienie poznanych
treści nauczania o znaczeniu wody w przyrodzie.
VI
11.
Sprawdź swoją wiedzę:
•
Utrwalenie i sprawdzenie treści o występowaniu wody w przyro-
dzie.
89
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
Zmiany stanu skupienia wody
Część I
Rozdział III
Roztwory wodne
Moduł A
Woda – związek chemiczny wodoru i tlenu
Lekcja 32.
Budowa cząsteczki wody
Oczekiwane osią-
gnięcia:
Uczeń:
wie, z jakich pierwiastków zbudowana jest woda; rozumie me-
chanizm tworzenia się wiązań w cząsteczce wody; rozumie, dla-
czego lód nie tonie; umie wyjaśnić zjawisko asocjacji cząsteczek
wody.
Scenariusz lekcji
Etap
lekcji
Strona
Propozycja pracy z programem
90
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
I
2.
•
Przypomnienie składu pierwiastkowego wody. Propozycja napisa-
nia wzoru sumarycznego, strukturalnego i zbudowania cząsteczki
wody oraz weryfikacja wyników z programem narzędziowym.
II
3.
4.
•
Przypomnienie budowy atomu tlenu i atomu wodoru – prezenta-
cja modeli.
•
Przedstawienie mechanizmu tworzenia się wiązań w cząsteczce
wody.
•
Wiązanie kowalencyjne spolaryzowane – jako wiązanie utworzo-
ne przez wspólną parę elektronową przesuniętą w kierunku jed-
nego z atomów.
•
Wprowadzenie pojęcia „dipol” na podstawie modelu cząsteczki
wody.
III
5.
•
Asocjacja cząsteczek wody w większe ugrupowanie przyczyną
tworzenia się lodu i powstawania płatków śniegu
IV
6.
•
Nawiązanie do obserwacji i spostrzeżeń uczniów. Postawienie
problemu: dlaczego lód nie tonie?
•
Hipotezy uczniów.
•
Weryfikacja hipotez. Przedstawienie struktury lodu, zwrócenie
uwagi na wolne przestrzenie między poszczególnymi cząstecz-
kami wody.
V
7.
•
Dlaczego jeziora i rzeki pokrywają się lodem tylko na powierzch-
ni? – postawienie problemu.
•
Hipotezy uczniów.
•
Weryfikacja hipotez uczniów na podstawie tekstu zasadniczego.
Dla zainteresowanych:
•
Wpływ temperatury na zmiany objętości wody.
VI
8.
•
Postawienie problemu: czy wszystkie substancje rozpuszczają
się w wodzie jednakowo?
•
Hipotezy uczniów.
•
Weryfikacja hipotez na podstawie przeprowadzonych doświad-
czeń.
•
Badanie rozpuszczalności denaturatu i nafty w wodzie.
VII
9.
Praca z opcją Zapamiętaj:
•
Zestawienie właściwości wody wynikających z polarnej budowy
cząsteczek.
91
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
VIII
10.
Sprawdź swoją wiedzę:
•
Utrwalenie i sprawdzenie treści na temat właściwości wody wyni-
kających z polarnej budowy cząsteczek.
Struktura lodu
Część II
Rozdział I
Kwasy i wodorotlenki
Moduł A
Kwasy tlenowe
Lekcja 2.
Kwas węglowy
92
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
Oczekiwane osią-
gnięcia
Uczeń:
wie, że napoje gazowane zawierają tlenek węgla(IV); umie napi-
sać równanie reakcji tlenku węgla(IV) z wodą; rozumie, że kwas
węglowy jest kwasem nietrwałym; zna wzór kwasu węglowego.
Scenariusz lekcji
Etap
lekcji
Strona
Propozycja pracy z programem
I
2.
•
Nawiązanie do obserwacji i spostrzeżeń uczniów dotyczących
soków i wód gazowanych.
•
Prezentacja zdjęć: napoje gazowane.
•
Hipoteza: w roztworze wody sodowej oraz innych napojów gazo-
wanych powinien znajdować się kwas.
II
3.
Weryfikacja hipotez:
•
Doświadczenie: Otrzymywanie kwasu węglowego.
⇒
Spalanie węgla w tlenie.
⇒
Reakcja tlenku węgla(IV) z wodą.
⇒
Badanie odczynu roztworu poreakcyjnego.
⇒
Analiza wyników przeprowadzonych doświadczeń.
⇒
Wniosek: w reakcji tlenku węgla(IV) powstaje kwas
węglowy.
4.
Model i wzór sumaryczny kwasu węglowego.
III
5.,6.
•
Przedstawienie problemu: co dzieje się z napojami gazowanymi
po podgrzaniu; jaki smak ma roztwór wody sodowej przechowy-
wany w ciepłym miejscu?
•
Doświadczenie: Ogrzewanie kwasu węglowego i badanie odczynu
powstałego produktu. Uczniowie wnioskują, że kwas węglowy
jest kwasem nietrwałym.
•
Wniosek. kwas węglowy jest kwasem nietrwałym – podczas
ogrzewania ulega rozkładowi.
IV
7.
•
Kwasy w najbliższym otoczeniu: ocet – rozcieńczony roztwór
kwasu octowego, kwas cytrynowy – zawarty w cytrynach, kwas
mlekowy – powstający w mięśniach podczas wysiłku, kwas
szczawiowy – zawarty np. w szczawiu i rabarbarze – i inne.
93
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
V
7.
Dla zainteresowanych:
•
Kwasy z domowej apteczki
VI
8.
Praca z opcją Zapamiętaj:
•
Przypomnienie poznanych treści.
VII
9.
Sprawdź swoją wiedzę:
•
Utrwalenie i sprawdzenie poznanej wiedzy.
•
Indywidualne rozwiązywanie zaproponowanych zadań.
Rozkład kwasu węglowego
94
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
Część II
Rozdział I
Kwasy i wodorotlenki
Moduł B
Kwasy beztlenowe
Lekcja 6.
Czy wszystkie kwasy zawierają tlen?
Oczekiwane osią-
gnięcia
Uczeń:
wie, że kwas chlorowodorowy i siarkowodorowy to kwasy beztle-
nowe; umie przedstawić równania reakcji otrzymywania chloro-
wodoru i siarkowodoru; potrafi zbadać właściwości kwasu solne-
go – chlorowodorowego; umie określić odczyn roztworu na pod-
stawie zmiany barwy wskaźników.
Scenariusz lekcji
Etap
lekcji
Strona Propozycja pracy z programem
I
2.
•
Przypomnienie budowy oraz właściwości poznanych kwasów.
•
Informacja o chlorowodorze: model cząsteczki oraz wzór suma-
ryczny.
•
Wnioskowanie o możliwości otrzymania chlorowodoru w wyniku
syntezy chloru i wodoru.
•
Kwas chlorowodorowy jako kwas beztlenowy.
II
3.
•
Doświadczenie: Otrzymywanie chlorowodoru.
•
Weryfikacja zaobserwowanych właściwości chlorowodoru z da-
nymi w tabeli Wiadomości o substancjach.
4.
•
Przedstawienie problemu: jaka substancja powstanie w wyniku
rozpuszczenia chlorowodoru w wodzie i jakie będzie miała wła-
ściwości?
•
Prezentacja filmu – formułowanie spostrzeżeń i wniosków.
5., 6.
•
Badanie właściwości kwasu chlorowodorowego – solnego: żrące
właściwości, zachowanie się wskaźników w roztworze kwasu sol-
nego, reakcja z metalami
7., 8.
•
Analiza tabeli Wiadomości o substancjach: kwas chlorowodorowy.
•
Porównanie zawartych w tabeli informacji z wynikami przeprowa-
dzonych doświadczeń.
95
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
9.
•
Wnioskowanie o zastosowaniu kwasu solnego na podstawie za-
mieszczonych ilustracji.
•
Kwas solny – składnik soku żołądkowego oraz jako ważny od-
czynnik w laboratorium.
10.,11.
•
Kwas siarkowodorowy jako kwas beztlenowy.
12.
Praca z opcją Zapamiętaj:
•
Kwas chlorowodorowy i siarkowodorowy jako przedstawiciele
kwasów beztlenowych.
•
Żrące właściwości kwasu solnego. Kwas siarkowodorowy – silna
trucizna.
13.
Sprawdź swoją wiedzę:
•
Utrwalenie i sprawdzenie poznanych treści nauczania o kwasach
beztlenowych.
•
Indywidualne rozwiązywanie zaproponowanych zadań.
Znaczenie kwasu solnego
96
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
Część II
Rozdział I
Kwasy i wodorotlenki
Moduł C
Wodorotlenki
Lekcja 14.
Dysocjacja elektrolityczna zasad
Oczekiwane osią-
gnięcia
Uczeń:
wie, że roztwory kwasów i zasad przewodzą prąd elektryczny;
rozumie przebieg procesu dysocjacji elektrolitycznej zasad; umie
zapisać równania reakcji dysocjacji elektrolitycznej zasad
Scenariusz lekcji
Etap
lekcji
Strona Propozycja pracy z komputerem
I
1.
•
Przypomnienie poznanych właściwości kwasów i wodorotlenków
ze zwróceniem uwagi na zmianę barwy wskaźników w roztwo-
rach, przewodnictwo elektryczne i dysocjację elektrolityczną
kwasów.
II
2.
•
Przedstawienie problemu: czy roztwory wodorotlenków przewo-
dzą prąd elektryczny?
•
Hipotezy uczniów i ich weryfikacja.
•
Doświadczenie: Badanie przewodnictwa elektrycznego roztworów
wodorotlenków.
•
Analiza wyników doświadczenia i upewnienie się uczniów,
że roztwory wodorotlenków – zasady – podobnie jak kwasy
przewodzą prąd elektryczny.
III
3.
•
Wnioskowanie przez uczniów, że zasady, podobnie jak kwasy,
ulegają dysocjacji elektrolitycznej.
•
Potwierdzenie wniosku uczniów. Animacja Rozpad wodorotlenku
sodu na jony.
•
Zapis reakcji dysocjacji wodorotlenku sodu.
97
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
III
4., 5.
Ćwiczenie interaktywne:
•
Na podstawie modelu przebiegu reakcji dysocjacji elektrolitycznej
zasady potasowej i zasady wapniowej – przedstawienie przebiegu
tych procesów za pomocą równań chemicznych.
IV
7.
•
Zapis ogólny reakcji dysocjacji za pomocą oznaczeń literowych
V
5.
Dla zainteresowanych:
•
Etapowa dysocjacja zasad zawierających więcej niż jedną grupę
wodorotlenową.
VI
6.
•
Przypomnienie poznanych rodzajów wiązań.
•
Postawienie problemu: jaki rodzaj wiązań występuje w wodoro-
tlenkach?
VI
7.
•
Wprowadzenie pojęcia „odczyn zasadowy roztworu”
VII
7.
Dla zainteresowanych:
•
Zasadowy odczyn roztworu amoniaku.
•
Poszerzenie wiedzy o amoniaku – interpretacja danych zawartych
w tabeli Wiadomości o substancjach: amoniak.
VIII
8.
Praca z opcją Zapamiętaj:
•
Przypomnienie przewodnictwa elektrycznego i dysocjacji elektro-
litycznej zasad.
IX
9.
Sprawdź swoją wiedzę:
•
Utrwalenie i sprawdzenie poznanych treści dotyczących przewod-
nictwa elektrycznego i procesu dysocjacji elektrolitycznej zasad.
•
Samodzielne rozwiązywanie zaproponowanych zadań.
98
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
Dysocjacja elektrolityczna wodorotlenku sodu
Część II
Rozdział II
Sole
Moduł A
Otrzymywanie soli
Lekcja 20.
Reakcje zobojętniania jako jeden ze sposobów otrzymy-
wania soli
Oczekiwane osią-
gnięcia
Uczeń:
wie, że reakcje zobojętniania zachodzą między kwasami i zasa-
dami; rozumie przebieg reakcji zobojętniania; umie zapisać reak-
cję zobojętniania między kwasami i zasadami w formie cząstecz-
kowej i jonowej
Scenariusz lekcji
Etap
lekcji
Strona
Propozycja pracy z programem
99
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
I
2.
•
Przypomnienie poznanych sposobów otrzymywania soli w reakcji
metali, tlenków metali oraz wodorotlenków z kwasami.
•
Ćwiczenia w pisaniu równań reakcji potwierdzających możliwość
otrzymania soli poznanymi sposobami.
II
2.
•
Przedstawienie problemu: czy sole można również otrzymać
w wyniku innych reakcji chemicznych?
•
Doświadczenie: Reakcja kwasu solnego z zasadą sodową
w obecności fenoloftaleiny.
•
Propozycja zapisu równania reakcji zobojętniania między kwasem
solnym a wodorotlenkiem sodu.
•
Sprawdzenie poprawności zapisu równania z tekstem.
3.
4.
•
Wprowadzenie pojęcia reakcji zobojętniania.
•
Animacja 3D: Modelowe przedstawienie procesu zobojętniania.
Dla zainteresowanych:
•
Miareczkowanie.
•
Wprowadzenie pojęcia „miareczkowanie” na podstawie tekstu
zasadniczego.
•
Doświadczenie: Miareczkowanie zasady sodowej kwasem solnym.
III
5.
•
Utrwalenie pojęcia reakcji zobojętniania.
•
Doświadczenie: Reakcja wodorotlenku potasu z kwasem siarko-
wym(VI).
•
Zapis reakcji chemicznej przebiegającej między użytymi substan-
cjami oraz słowna interpretacja równania reakcji.
Ćwiczenia interaktywne:
•
Zapisanie reakcji wodorotlenku potasu z kwasem solnym w for-
mie jonowej.
IV
6.
•
Otrzymywanie różnych soli w reakcji kwasu z zasadą.
•
Propozycja nauczyciela otrzymywania różnych soli.
•
Obserwacja zdjęć: kwasy i wodorotlenki stosowane w życiu co-
dziennym w reakcjach zobojętniania.
100
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
V
7.
Ćwiczenia interaktywne:
•
Właściwe dobieranie współczynników stechiometrycznych w rów-
naniach reakcji.
VI
8.
Praca z opcją Zapamiętaj:
•
W reakcji kwasów z wodorotlenkami powstają sole i woda.
VII
9.
Sprawdź swoją wiedzę:
•
Utrwalenie treści dotyczących reakcji zobojętniania.
•
Ćwiczenia w pisaniu równań reakcji zobojętniania w formie czą-
steczkowej i jonowej.
Reakcja zobojętniania
101
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
Część II
Rozdział III
Surowce i tworzywa pochodzenia mineralnego
Moduł A
Skały wapienne
Lekcja 27.
Skały wapienne jako surowiec mineralny
Oczekiwane osią-
gnięcia
Uczeń:
wie, że głównym składnikiem skał wapiennych jest minerał kal-
cyt; rozumie pojęcia minerału i skały; umie rozpoznać wapień,
kredę i marmur; potrafi zidentyfikować skały wapienne oraz zapi-
sać równanie reakcji węglanu wapnia z kwasem solnym.
Scenariusz lekcji
Etap
lekcji
Strona
Propozycja pracy z programem
I
2.
3.
•
Wprowadzenie pojęcia surowce mineralne na podstawie tekstu
zasadniczego.
•
Skały i minerały.
•
Prezentacja zdjęć: bogactwa naturalne Ziemi.
II
3. i 4.
5.
6.
7.
•
Skały wapienne – występowanie i zastosowanie – zapoznanie
z tekstem oraz prezentacja zdjęć i filmów.
•
Obserwacja skał wapiennych.
•
Wapień.
•
Kreda.
•
Marmur.
III
8.
•
Postawienie problemu: jak odróżnić poszczególne skały wapienne
– marmur, wapień i kredę.
•
Doświadczenie: Porównanie właściwości fizycznych skał wapien-
nych.
Ćwiczenia interaktywne:
•
Określenie barwy, twardości i odporności na uderzenie wapienia,
marmuru i kredy.
102
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
IV
9.
•
Identyfikacja skał wapiennych.
•
Doświadczenie: Reakcja wapieni z kwasem solnym. Wydzielanie
się tlenku węgla(IV) w czasie reakcji pozwala na wykrycie skał
wapiennych.
•
Zapis równania reakcji chemicznej między węglanem wapnia
i kwasem solnym oraz między tlenkiem węgla(IV) i wodorotlen-
kiem wapnia zawartym w wodzie wapiennej oraz porównanie ich
z przedstawionym modułem.
V
3.
Dla zainteresowanych:
•
Stalaktyty i stalagmity występujące w podziemnych jaskiniach.
VI
10.
Praca z opcją Zapamiętaj:
•
Węglan wapnia jako podstawowy składnik skał wapiennych.
•
Kwas solny umożliwiający identyfikację skał wapiennych: wapie-
ni, kredy i marmuru.
VII
11.
Sprawdź swoją wiedzę:
•
Utrwalenie i sprawdzenie wiedzy i umiejętności dotyczących skał
wapiennych.
Właściwości skał wapiennych
103
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
Część II
Rozdział III
Surowce i tworzywa pochodzenia mineralnego.
Moduł B
Bogactwa skorupy ziemskiej
Lekcja 34.
Występowanie i otrzymywanie metali
Oczekiwane osią-
gnięcia
Uczeń:
wie, że metale występują w przyrodzie w stanie wolnym i w sta-
nie związanym; umie wyjaśnić reakcje zachodzące w wielkim pie-
cu; potrafi zapisać reakcje redukcji tlenków metali węglem; ro-
zumie procesy zachodzące na elektrodach podczas elektrolizy
wodnego roztworu chlorku miedzi(II).
Scenariusz lekcji
Etap
lekcji
Strona Propozycja pracy z programem.
I
2.
•
Informacja o występowaniu metali w stanie wolnym i w stanie
rodzimym – zapoznanie z tekstem.
•
Prezentacja zdjęć: wyroby ze złota, srebra i żelaza.
II
2.
•
Przypomnienie właściwości metali.
•
Zestawienie wiedzy o metalach z tekstem Właściwości metali.
III
3.
•
Występowanie w skorupie ziemskiej metali: żelaza, miedzi, glinu,
cynku i ołowiu – korelacja z geografią.
•
Prezentacja zdjęć minerałów zawierających metale.
IV
4.
•
Przedstawienie problemu: jak można otrzymać metale z rud?
•
Nawiązanie do znanych już uczniom sposobów otrzymywania
metali; redukcja tlenków metali wodorem.
•
Doświadczenie: Otrzymywanie ołowiu. Wykonane doświadczenie
wskazuje, że węgiel – podobnie jak wodór – posiada właściwości
redukcyjne.
Dla zainteresowanych:
•
Aluminotermia jako jeden ze sposobów otrzymywania niektórych
metali – np. chromu czy wanadu.
V
5., 6.
•
Postawienie problemu: jak otrzymuje się metale na wielką skalę?
•
Animacja: Wytapianie żelaza z rud w wielkim piecu.
•
Reakcje chemiczne zachodzące w wielkim piecu.
•
Węgiel i tlenek węgla(II) jako substancje o właściwościach redu-
kujących.
•
Zapis równań reakcji zachodzących w wielkim piecu.
104
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
V
7.
•
Postawienie problemu: jak można otrzymać metale aktywne
z ich związków chemicznych?
•
Zapoznanie z tekstem zasadniczym.
•
Animacja: Elektroliza chlorku miedzi(II). Zwrócenie uwagi
na procesy zachodzące na elektrodach.
VI
8.
•
Przedstawienie problemu: jakie znaczenie ma odzyskiwanie me-
tali ze złomu?
•
Prezentacja zdjęć: złom glinowy i żelazny.
•
Wypowiedzi uczniów.
VII
9.
Praca z opcją Zapamiętaj:
•
Przypomnienie sposobów otrzymywania metali z rud.
•
Występowanie metali w stanie wolnym i związanym.
VIII
10.
Sprawdź swoją wiedzę:
•
Utrwalenie i sprawdzenie treści nauczania o występowaniu, za-
stosowaniu i otrzymywaniu metali.
Stal
105
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
Część III
Rozdział I
Węgiel i jego związki
Lekcja 3.
Związki węgla z wodorem
Oczekiwane
osiągnięcia
Uczeń:
wie, że węgiel w związkach organicznych jest czterowartościo-
wy; zna wzór sumaryczny metanu; rozumie konieczność zacho-
wania ostrożności w czasie obchodzenia się z gazem; umie zapi-
sać równanie reakcji spalania metanu w zależności od dostępu
powietrza; wie, że metan nie odbarwia wody bromowej.
Scenariusz lekcji
Etap
lekcji
Strona
Propozycja pracy z programem
I
2.
•
Informacja o węglowodorach, najprostszych związkach węgla z
wodorem – zapoznanie z tekstem.
•
Metan – główny składnik gazu ziemnego: budowa cząsteczki,
wiązania chemiczne, wzór sumaryczny, strukturalny oraz model
cząsteczki metanu.
•
Próby określenia właściwości metanu.
II
3.
4.
5.
6.
•
Doświadczenie: Otrzymywanie metanu.
•
Doświadczenie: Badanie palności metanu. Spalanie metanu
zmieszanego z powietrzem – mieszanina wybuchowa.
Ćwiczenia interaktywne:
•
Zapis równań reakcji spalania metanu.
•
Doświadczenie: Badanie zachowania się metanu wobec wody
bromowej i manganianu(VII) potasu.
III
6.
•
Porównanie wyników badań właściwości metanu z danymi w
tabeli Wiadomości o substancjach: Metan.
106
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
IV
4.
Dla zainteresowanych:
•
Pierwsza lampa górnicza.
Zasłużeni dla chemii:
•
Humphry Davy.
V
7.
•
Animacja Metan – główny składnik gazu błotnego.
VI
8.
•
Prezentacja zdjęć – zastosowanie metanu.
VII
9.
Praca z opcją Zapamiętaj:
•
Zestawienie właściwości metanu.
VIII
10.
Sprawdź swoją wiedzę:
•
Utrwalenie i sprawdzenie wiedzy o metanie.
•
Indywidualne rozwiązywanie zaproponowanych zadań.
Metan
107
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
Część III
Rozdział I
Węgiel i jego związki
Lekcja 6.
Eten – węglowodór nienasycony
Oczekiwane
osiągnięcia
Uczeń:
zna wzór sumaryczny etenu; rozumie nienasycony charakter
wiązań w etenie; umie zapisać reakcją spalania etenu; potrafi
zapisać reakcję etenu z bromem, chlorem i wodorem oraz obli-
czyć zawartość procentową pierwiastka w etenie; umie dokonać
obliczeń stechiometrycznych.
Scenariusz lekcji
Etap
lekcji
Strona Propozycja pracy z programem
I
2.
•
Przypomnienie właściwości fizycznych i chemicznych poznanych
węglowodorów nasyconych – praca z tekstem.
•
Informacja o etenie: budowa cząsteczki, charakter wiązań mię-
dzy atomami węgla.
•
Animacja 3D: Budowanie modelu etenu.
II
3.
3.
•
Przedstawienie problemu: czy właściwości fizyczne i chemiczne
etenu są podobne do właściwości poznanych węglowodorów na-
syconych?
•
Doświadczenie: Otrzymywanie etenu.
Dla zainteresowanych:
•
Możliwość otrzymania etenu z alkoholu etylowego.
•
Wysuwanie przez uczniów hipotez odnośnie przewidywanych
właściwości etenu.
III
3.
4.
4. i 5.
•
Weryfikacja hipotez.
•
Doświadczenie: Spalania etenu.
•
Doświadczenie: Badanie zachowania się etenu wobec wody bro-
mowej i roztworu manganianu(VII) potasu.
•
Reakcja etenu z bromem jako reakcja przyłączania.
IV
5. i 6.
Ćwiczenia interaktywne:
•
Zapis przebiegu reakcji etenu z chlorem i wodorem.
108
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
V
6.
•
Porównanie wyników badań z danymi zebranymi w tabeli Wia-
domości o substancjach: Eten.
VI
7. i 8.
•
Szereg homologiczny alkenów.
•
Ćwiczenia w pisaniu wzorów sumarycznych węglowodorów.
VII
6. i 9.
8.
Dla zainteresowanych:
•
Wpływ etenu na dojrzewanie owoców i warzyw.
•
Karoteny – węglowodory o kilku wiązaniach podwójnych.
VIII
10.
Praca z opcją Zapamiętaj:
•
Zestawienie właściwości etenu.
IX
11.
Sprawdź swoją wiedzę:
•
Wzory sumaryczne i strukturalne poznanych alkenów.
•
Równania reakcji spalania etenu.
•
Obliczenia stechiometryczne.
Zastosowanie etenu
109
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
Część III
Rozdział II
Pochodne węglowodorów
Lekcja 12.
Metanol i etanol – przedstawiciele alkoholi
Oczekiwane
osiągnięcia
Uczeń:
wie, że alkohole to pochodne węglowodorów; wie, że metanol
jest silną trucizną; umie zbadać właściwości metanolu i etanolu;
potrafi wyjaśnić, dlaczego alkohole mają odczyn obojętny, a tak-
że zapisać reakcję spalania metanolu i etanolu.
Scenariusz lekcji
Etap
lekcji
Strona
Propozycja pracy z programem
I
2.
•
Przypomnienie budowy cząstek poznanych alkoholi – metylowe-
go i etylowego.
II
2.
3.
•
Doświadczenie: Badanie właściwości fizycznych metanolu i eta-
nolu.
•
Analiza wyników doświadczenia. Określenie właściwości metano-
lu i etanolu.
•
Obserwacja zjawiska kontrakcji podczas mieszania etanolu
z wodą.
Dla zainteresowanych:
•
Największa kontrakcja w czasie mieszania etanolu z wodą.
III
4.
•
Próby określenia odczynu metanolu i etanolu na podstawie bu-
dowy ich cząsteczek.
•
Weryfikacja przewidywań uczniów.
•
Doświadczenie: Badanie odczynu metanolu i etanolu.
•
Wnioskowanie, że alkohole mają odczyn obojętny, ponieważ
nie ulegają reakcji dysocjacji elektrolitycznej.
IV
5.
6.
•
Nawiązanie do spostrzeżeń uczniów dotyczących palności etano-
lu.
•
Doświadczenie: Badanie palności metanolu i etanolu. Uczniowie
wnioskują, że metanol i etanol są substancjami łatwopalnymi
i należy obchodzić się z nimi ostrożnie.
Ćwiczenie interaktywne:
•
Zapis reakcji spalania metanolu.
•
Doświadczenie: Działanie alkoholu na białko. Uczniowie wniosku-
110
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
4.
5.
ją o niszczącym działaniu etanolu na białko.
Dla zainteresowanych:
•
Reakcja etanolu z sodem.
•
Zestawienie właściwości metanolu i etanolu, porównanie z da-
nymi w tabeli Wiadomości o substancjach: Metanol i etanol.
V
7.
•
Niszczące działanie alkoholu.
•
Animacja 2D: Alkohol – twój wróg.
VI
8.
Praca z opcją Zapamiętaj:
•
Przypomnienie właściwości metanolu i etanolu.
•
Metanol silną trucizną. Niszczące działanie metanolu.
VII
9.
Sprawdź swoją wiedzę:
•
Utrwalenie i sprawdzenie poznanych treści o metanolu i etanolu.
Właściwości alkoholi
111
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
Część III
Rozdział II
Pochodne węglowodorów
Lekcja 15.
Dysocjacja elektrolityczna kwasów karboksylowych
Oczekiwane
osiągnięcia
Uczeń:
wie, że proces dysocjacji elektrolitycznej zachodzi pod wpływem
cząsteczek wody, umie wyjaśnić proces rozpadu cząsteczek
kwasów karboksylowych, umie zapisać przebieg reakcji dysocja-
cji wybranego kwasu karboksylowego.
Scenariusz lekcji
Etap
lekcji
Strona Propozycja pracy z programem
I
2.
•
Przypomnienie reakcji dysocjacji elektrolitycznej kwasów. Praca
z tekstem.
•
Animacja 3D: Rozpad cząsteczki chlorowodoru.
Ćwiczenie interaktywne:
•
Ćwiczenie w pisaniu równań dysocjacji elektrolitycznej kwasów
nieorganicznych.
•
Jony wodorowe H
+
charakterystyczne dla kwasów.
II
2. i 3.
•
Przypomnij sobie: Barwy wskaźników w roztworach o odczynie
kwasowym, zasadowym i obojętnym.
•
Przedstawienie problemu: czy kwasy karboksylowe ulegają dy-
socjacji elektrolitycznej w roztworach wodnych?
•
Prezentacja doświadczenia: Badanie odczynu kwasu mrówkowe-
go i octowego.
•
Interpretacja reakcji dysocjacji kwasu mrówkowego i octowego;
nazwy jonów na które rozpadają się cząsteczki kwasów mrów-
kowego i octowego w roztworze wodnym.
III
3. i 4.
Ćwiczenie interaktywne:
•
Zapis przebiegu równań dysocjacji elektrolitycznej kwasów kar-
boksylowych – np. propanowego i butanowego – na podstawie
modelowego przebiegu reakcji.
Dla zainteresowanych:
•
Stopień dysocjacji.
112
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
IV
3.
Dla zainteresowanych:
•
Kwas szczawiowy, którego cząsteczka zawiera dwie grupy kar-
boksylowe.
V
5.
Praca z opcją Zapamiętaj.
VI
6.
Sprawdź swoją wiedzę:
•
Utrwalenie i sprawdzian poznanych treści dotyczących dysocjacji
elektrolitycznej kwasów karboksylowych.
Odczyn kwasów karboksylowych
Część III
Rozdział III
Związki chemiczne w żywieniu i w życiu codziennym
Lekcja 26.
Poznajemy cukry
113
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
Oczekiwane osią-
gnięcia
Uczeń:
wie, że glukoza i fruktoza to cukry proste, zna skład pierwiast-
kowy glukozy i fruktozy, umie wykryć glukozę, rozumie właści-
wości redukcyjne glukozy.
Scenariusz lekcji
Etap
lekcji
Strona Propozycja pracy z programem
I
2.
•
Nawiązanie do spostrzeżeń i obserwacji uczniów, dotyczących
cukrów.
•
Praca z tekstem Występowanie cukrów; prezentacja zdjęć: owo-
ce, warzywa, kwiaty, ludzie i zwierzęta.
II
3.
4.
6.
•
Doświadczenie: Badanie składu pierwiastkowego glukozy.
•
Analiza wyniku doświadczenia i wyciągnięcie wniosku dotyczące-
go składu pierwiastkowego glukozy.
Ćwiczenia interaktywne:
•
Równanie reakcji rozkładu glukozy pod wpływem ogrzewania.
•
Przedstawienie modeli wzoru sumarycznego oraz wzorów struk-
turalnych (łańcuchowego i pierścieniowego) glukozy.
•
Praca z tekstem Fruktoza. Informacja o występowaniu w przy-
rodzie cukru o takim samym składzie chemicznym jak glukoza.
III
6.
Dla zainteresowanych:
•
Glukoza i fruktoza jako izomery.
IV
5.
•
Propozycja zbadania właściwości glukozy.
•
Doświadczenie: Badanie właściwości fizycznych glukozy.
•
Analiza wyniku doświadczenia.
•
Formułowanie wniosków dotyczących właściwości fizycznych
glukozy i porównanie ich z tekstem narracji.
114
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
V
8.
9.
•
Przedstawienie problemu: jak można wykryć glukozę?
•
Prezentacja doświadczeń: Reakcja glukozy z wodorotlenkiem
miedzi(II). Próba Trommera.
Ćwiczenia interaktywne:
•
Zapis reakcji otrzymywania wodorotlenku miedzi(II).
•
Reakcja glukozy z tlenkiem srebra(I).
•
Wnioski uczniów, dotyczące przeprowadzonych reakcji chemicz-
nych glukozy: z wodorotlenkiem miedzi(II) i tlenkiem srebra(I),
i porównanie ich z tekstem zasadniczym. Analiza równań reakcji.
VI
10.
•
Nawiązanie do treści nauczania biologii, dotyczących
fotosyntezy.
•
Analiza procesu fotosyntezy – praca z tekstem.
•
Animacja: Cykl przemian cukrów w przyrodzie.
VII
6.
•
Wprowadzenie pojęcia „fermentacja alkoholowa glukozy” – praca
z tekstem.
•
Animacja: Proces fermentacji.
Ćwiczenia interaktywne:
•
Zapis równania reakcji fermentacji alkoholowej glukozy.
VIII
11.
•
Zastosowanie glukozy – nawiązanie do spostrzeżeń uczniów –
praca z tekstem.
•
Film: Zastosowanie glukozy.
IX
12.
Praca z opcją Zapamiętaj:
•
Przypomnienie i utrwalenie wiedzy o występowaniu i właściwo-
ściach glukozy.
X
13.
Sprawdź swoją wiedzę.
•
Utrwalenie i sprawdzenie poznanych treści o glukozie.
115
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
Fotosynteza
Część III
Rozdział III
Związki chemiczne w żywieniu i w życiu człowieka
Lekcja 30.
Chemia, która leczy.
Oczekiwane
osiągnięcia
Uczeń:
wie, że leki mogą być pochodzenia naturalnego lub wytworzone
sztucznie; rozumie, że nadużywanie leków prowadzi do uzależ-
nienia zwanego lekomanią; wie, że lek niewłaściwie zastosowany
może być trucizną; umie zbadać niektóre właściwości leków,
np. odczyn.
Scenariusz lekcji
Etap
lekcji
Strona
Propozycja pracy z programem
I
2.
•
Procesy zachodzące w organizmie człowieka (nawiązanie do wie-
dzy w zakresie biologii).
•
Prezentacja filmu: Organizm człowieka jak laboratorium che-
miczne.
116
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
II
3.
3.,4.,12
3.
4.
•
Przedstawienie problemów:
⇒
Jaka jest rola leków w zwalczaniu chorób?
⇒
Dlaczego leki należy testować przed ich wprowadzeniem na
rynek?
•
Hipotezy uczniów.
•
Weryfikacja hipotez na podstawie:
⇒
tekstu zasadniczego.
⇒
filmu: W aptece.
⇒
animacji 3D: Przenikanie leków w organizmie.
III
5.
•
Wypowiedzi uczniów na temat, jakie leki są najczęściej stosowa-
ne w ich domu.
•
Aspiryna jako lek przeciwgorączkowy i przeciwbólowy. Zapozna-
nie z tekstem.
IV
6.
•
Przedstawienie problemu: czy stosowanie aspiryny jest korzyst-
ne dla człowieka?
•
Hipotezy uczniów (na podstawie ich doświadczeń).
•
Weryfikacja hipotez.
•
Doświadczenie: Badania odczynu aspiryny.
•
Przedstawienie problemu. jaki może mieć wpływ na ściany żo-
łądka nadmierne stosowanie aspiryny?
•
Hipotezy uczniów i ich weryfikacja na podstawie tekstu.
V
6.
Dla zainteresowanych:
•
Zespół Reye’a.
VI
7.
•
Znaczenie witaminy C dla organizmu.
•
Praca z tekstem. Nawiązanie do spostrzeżeń uczniów.
VII
8.
9.
•
Aleksander Fleming – odkrywca penicyliny.
•
Jaka jest rola antybiotyków w zwalczaniu chorób?
•
Film: Leczenie antybiotykami.
VIII
10.
•
Insulina jako lek stosowany w cukrzycy.
117
VII
PRZYK
ŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI
IX
11.
13.
•
Znaczenie leków naturalnych w zwalczaniu chorób.
•
Prezentacja zdjęć ziół leczniczych.
•
Lekomania – uzależnienie spowodowane nadmiernym spożywa-
niem leków..
X
14
Praca z opcją Zapamiętaj:
•
Przypomnienie zasad stosowania leków.
XI
15
Sprawdź swoją wiedzę:
•
Utrwalenie i sprawdzenie poznanych treści.
Aspiryna
118
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
PRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH
Kontrola osiągnięć szkolnych uczniów jest integralną składową procesu nauczania
i uczenia się. Warunkuje ona skuteczność działalności dydaktycznej nauczyciela
w ogóle oraz stanowi spełnienie prawa efektu. Wyniki uczenia się nie są celem
ostatecznym w procesie nauczania; są one jednak wykorzystywane przez po-
szczególne jednostki w ciągu całego życia i umożliwiają pełniejsze poznanie okre-
ślonych dziedzin nauki oraz dalszy wszechstronny rozwój osobowości.
Nauczanie chemii odgrywa ważną rolę w rozwoju osobowości ucznia, w tworzeniu
jego stosunku do otaczającego świata, wdrażaniu do rozumienia obiektywnego
charakteru praw przyrody oraz w kształtowaniu podstaw naukowego poglądu
na świat. Prawidłowo ukierunkowany proces edukacji chemicznej stwarza warunki
do zdobywania oczekiwanych osiągnięć uczniów, zgodnych z Podstawą programo-
wą kształcenia ogólnego:
1. Określanie właściwości różnorodnych substancji oraz ich powiązanie z zasto-
sowaniem i wpływem na środowisko naturalne.
2. Wyjaśnianie przebiegu prostych procesów chemicznych i zapisywanie pozna-
nych reakcji chemicznych w postaci równań.
3. Projektowanie i przeprowadzanie prostych doświadczeń chemicznych.
4. Bezpieczne posługiwanie się prostym sprzętem laboratoryjnym, substancjami
i wyrobami o poznanym składzie chemicznym.
5. Dostrzeganie przemian chemicznych w otoczeniu oraz czynników wpływają-
cych na ich przebieg.
6. Wykonywanie prostych obliczeń stechiometrycznych.
Oczekiwane osiągnięcia, które ocenić i wymierzyć jest trudno, posłużyły nam
do opracowania opisów etapowych osiągnięć uczniów, zdobywanych w procesie
kształcenia chemicznego. Język opisu ma ujęcie czynnościowe – zoperacjonalizo-
wane, by stwarzać jak najmniej wątpliwości, jakie działania ucznia należy projek-
tować, by ich osiągnięcie było możliwe (brak jasnego określenia wymagań na po-
szczególne oceny szkolne prowadzi do tego, że wszystko, z czym uczeń spotka się
na lekcji, jesteśmy skłonni traktować jako równie ważne).
Sześciostopniowa skala ocen szkolnych oraz zasada indywidualizacji procesu
kształcenia, która nakłada na nauczyciela obowiązek różnicowania wymagań wo-
bec uczniów, dysponujących nie tylko odmiennymi doświadczeniami i zasobem
wiedzy, lecz także różnymi możliwościami intelektualnymi, powodują konieczność
zhierarchizowania wymagań stawianych uczniom.
119
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
Odbywa się to poprzez przyjęcie określonych kryteriów, wśród których
czołowymi są:
!
łatwość nauczanych treści, rozumiana jako przystępność;
!
niezawodność – pewność naukowa;
!
niezbędność w dalszym kształceniu;
!
wartość kształcąca;
!
użyteczność w działalności pozaszkolnej;
!
zakres w odniesieniu do Podstawy programowej kształcenia ogólnego.
Zaproponowane czynności uczniów powinny być hierarchicznie uporządkowane
wedle tak zwanej taksonomii celów poznawczych. Hierarchiczność tej klasyfi-
kacji polega na tym, że wyższe kategorie celów mieszczą w sobie niższe. Osią-
gnięcie celu wyższego oznacza jednocześnie, że cel niższy został osiągnięty. Naj-
popularniejszą w Polsce ramową taksonomią celów kształcenia jest „Taksonomia
ABC”, opracowana przez Bolesława Niemierkę.
Poziom
Kategoria
Czynności ucznia
I. Wiadomości
A. Zapamiętanie
wiadomości
B. Zrozumienie
wiadomości
Przypominanie sobie pewnych terminów, faktów,
praw i teorii naukowych. Wiąże się to z elemen-
tarnym poziomem rozumienia tych wiadomości:
uczeń nie powinien ich mylić ze sobą ani znie-
kształcać.
Przedstawianie wiadomości w innej formie niż
były zapamiętane, porządkowanie i streszczanie,
czynienie ich podstawą prostego wnioskowania.
II. Umiejętności
C. Stosowanie
wiadomości
w sytuacjach
typowych
D. Stosowanie
wiadomości
w sytuacjach
problemowych
Praktyczne posługiwanie się wiadomościami we-
dług podanych uprzednio wzorów. Cel, do które-
go wiadomości mają być stosowane, nie powi-
nien być bardzo odległy od celów osiąganych w
toku ćwiczeń szkolnych.
Formułowanie problemów, dokonywanie analizy
i syntezy nowych zjawisk, formułowanie planu
działania, tworzenie oryginalnych przedmiotów i
wartościowanie przedmiotów według pewnych
kryteriów.
Uszczegółowionymi celami nauczania, odnoszącymi się do określonego materiału
dydaktycznego, są wymagania na poszczególne oceny szkolne.
120
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
Poziomy wymagań:
k – konieczne: obejmują umiejętności potrzebne do świadomego udziału w zaję-
ciach szkolnych i wykonywania prostych zadań – ustalone tak, aby umożliwiały
uczniom korzystanie z nauczania na danym poziomie kształcenia oraz kontynu-
owanie nauki danego przedmiotu na poziomie wyższym;
p – podstawowe: obejmują treści najbardziej przystępne, najprostsze i najbar-
dziej uniwersalne, najpewniejsze naukowo, niezbędne do dalszej nauki, bezpo-
średnio użyteczne w pozaszkolnej działalności ucznia – wyznaczone przez central-
ne elementy materiału nauczania;
r – rozszerzone: obejmują treści umiarkowanie przystępne, bardziej złożone
i mniej typowe, przydatne, ale nie niezbędne w dalszej nauce – mogą, ale nie
muszą być użyteczne w pozaszkolnej działalności ucznia;
d – dopełniające: obejmują treści trudne do opanowania, najbardziej złożone,
twórcze i oryginalne, odległe od bezpośredniej użyteczności w życiu pozaszkolnym
ucznia – jednak nie wykraczające poza realizowany program nauczania, zgodny
z Podstawą programową kształcenia ogólnego.
ROPOZYCJE NORM WYMAGAŃ NA POSZCZEGÓLNE OCENY
Oczekiwane osiągnięcia
Uczeń powinien:
Katego-
ria celu
Wy-
maga-
nia
Stopień
•
znać kilka metali i niemetali;
•
umieć rozróżnić pierwiastki i związki chemiczne;
•
znać główne składniki powietrza;
•
wiedzieć, że tlen podtrzymuje palenie;
•
rozumieć znaczenie i zastosowanie tlenu;
•
umieć rozróżnić zjawisko fizyczne i reakcję che-
miczną;
•
rozumieć pojęcie reakcji, syntezy, analizy i wymiany;
•
umieć wskazać substraty i produkty w równaniu re-
akcji chemicznej.
A
C
A
A
B
C
B
C
kon
ieczn
e (
k)
dopu
sz
cz
aj
ący
k
121
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
•
rozpoznawać podstawowe szkło i sprzęt laboratoryj-
ny;
•
znać właściwości powietrza;
•
umieć wskazać charakterystyczne właściwości tlenu
i wodoru;
•
rozumieć rolę tlenku węgla(IV) w przyrodzie;
•
rozumieć, czym różni się utlenianie od spalania;
•
umieć zbierać gazy słabo rozpuszczalne w wodzie;
•
rozumieć pojęcie mieszaniny jednorodnej i niejedno-
rodnej;
•
rozumieć pojęcie pierwiastka jako substancji prostej
i związku chemicznego jako substancji złożonej;
•
rozumieć budowę tlenków metali i niemetali;
•
umieć słownie zapisać reakcje syntezy, analizy i wy-
miany;
•
wiedzieć, skąd się biorą zanieczyszczenia powietrza
oraz jak należy chronić naturalne środowisko.
B
A
C
B
B
C
B
B
B
C
A
podst
awowe (
p
)
dost
at
ecz
n
y
k + p
•
znać właściwości chemiczne tlenu i wodoru;
•
umieć rozdzielić mieszaniny jednorodne i niejedno-
rodne;
•
umieć zakwalifikować procesy chemiczne do określo-
nego typu reakcji chemicznej;
•
umieć wyciągać wnioski z przeprowadzonych do-
świadczeń dotyczących właściwości substancji, np.
tlenu i wodoru;
•
umieć dokonać obliczeń na podstawie składu procen-
towego powietrza;
•
umieć wskazać przyczyny efektu cieplarnianego;
•
rozumieć reakcje utleniania i redukcji.
A
C
C
C
C
C
B
ro
zszer
zaj
ąc
e (r
)
dobry
k + p + r
122
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
•
umieć przewidzieć efekt przebiegu określonej reakcji
chemicznej;
•
umieć zidentyfikować tlen, wodór i tlenek węgla(IV);
•
umieć przewidzieć produkty określonej reakcji che-
micznej, np. reakcji redukcji;
D
C
D
dope
łniaj
ąc
e (d
)
ba
rdz
o
dobry
k + p + r + d
•
umieć zaplanować eksperyment chemiczny dotyczący
określonego typu reakcji;
•
umieć zapisać reakcje utleniania i redukcji;
•
umieć wskazać utleniacz i reduktor;
•
umieć rozróżnić reakcje egzoenergetyczne i endo-
energetyczne.
D
C
C
C
dope
łniaj
ąc
e (d
)
ba
rdz
o
dobry
k + p + r + d
Oczekiwane osiągnięcia
Uczeń powinien:
Katego-
ria celu
Wy-
maga-
nia
Stopień
•
wiedzieć, jaka jest budowa materii;
•
rozumieć pojęcie atomu jako najmniejszej części
pierwiastka zachowującej jego właściwości;
•
rozumieć różnice właściwości atomów pierwiastków;
•
znać symbole kilku pierwiastków;
•
umieć podać liczbę atomów wchodzących w skład
określonego związku chemicznego;
•
umieć zapisać wzór sumaryczny na podstawie ilości
atomów pierwiastków tworzących dany związek che-
miczny;
•
wiedzieć, że w przyrodzie występują pierwiastki pro-
mieniotwórcze.
A
B
B
A
C
C
A
kon
ieczn
e (
k)
dopu
sz
cz
aj
ący
k
123
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
•
umieć wskazać położenie poznanych pierwiastków
w układzie okresowym;
•
rozumieć związek między liczbą protonów i elektro-
nów w atomie danego pierwiastka;
•
znać cząstki elementarne wchodzące w skład ato-
mów;
•
rozumieć pojęcie atomu i cząsteczki;
•
umieć określić wartościowość pierwiastków w związ-
kach chemicznych;
•
umieć określić liczbę pierwiastków wchodzących
w skład danego związku chemicznego.
C
B
A
B
C
C
podst
awowe (
p
)
dost
at
ecz
n
y
k + p
•
umieć zapisać wzór sumaryczny cząsteczki na pod-
stawie znajomości wzoru strukturalnego;
•
umieć zapisać za pomocą symboli i wzorów równania
reakcji chemicznych przeprowadzonych na lekcjach;
•
rozumieć pojęcie izotopu;
•
rozumieć treść prawa zachowania masy i stałości
składu;
•
umieć określić pozytywne i negatywne skutki pro-
mieniotwórczości.
C
C
B
B
C
podst
awowe (
p
)
dost
at
ecz
n
y
k + p
•
wiedzieć, jakich informacji o pierwiastkach dostarcza
układ okresowy;
•
znać budowę atomu;
•
rozumieć pojęcie liczby atomowej i liczby masowej;
•
rozumieć rolę elektronów walencyjnych;
•
znać właściwości cząstek elementarnych;
•
umieć modelowo przedstawić atomy i cząsteczki
pierwiastków i związków chemicznych;
•
rozumieć mechanizm tworzenia cząsteczek pierwiast-
ków i związków chemicznych – wiązania chemiczne;
•
umieć zapisać określone liczby cząsteczek pierwiast-
ków gazowych;
•
umieć zapisać wzory sumaryczne i strukturalne
na podstawie informacji o wartościowości pierwiast-
ków;
•
umieć obliczyć masę cząsteczkową prostych związ-
ków chemicznych;
•
znać rodzaje promieniowania naturalnego (α, β, γ);
•
umieć wyjaśnić różnice w budowie jądra atomowego
izotopów;
•
umieć obliczać wagowe stosunki stechiometryczne
w związkach chemicznych.
A
A
B
B
A
C
B
C
C
C
A
C
C
ro
zszer
zaj
ąc
e (r
)
dobry
k + p + r
124
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
•
umieć określić typ wiązania w podanej cząsteczce,
np. H2, O2, N2, CO2;
•
umieć podać informacje o pierwiastkach na podsta-
wie ich położenia w układzie okresowym.
•
znać toksyczne właściwości niektórych pierwiastków,
np. Hg, Cl2, Br2;
•
umieć modelowo przedstawić przebieg określonego
typu reakcji;
•
umieć przewidzieć produkty wybranych reakcji che-
micznych;
•
umieć prawidłowo dobierać współczynniki stechiome-
tryczne i indeksy w równaniach reakcji chemicznych;
•
umieć prawidłowo pisać równania różnych typów
reakcji chemicznych;
•
umieć przewidywać produkty rozpadu promienio-
twórczego jądra atomu;
•
umieć obliczać wagowe stosunki stechiometryczne
w reakcjach chemicznych.
C
C
A
C
D
C
D
D
D
dope
łniaj
ąc
e (d
)
ba
rdz
o
dobry
k + p + r + d
Oczekiwane osiągnięcia
Uczeń powinien:
Katego-
ria celu
Wy-
maga-
nia
Stopień
•
wiedzieć, gdzie i w jakiej postaci występuje woda
w przyrodzie;
•
wiedzieć, że w wodach naturalnych występują roz-
puszczone substancje;
•
umieć zakwalifikować mieszaniny do roztworów, za-
wiesin i koloidów;
•
wiedzieć, że woda jest dobrym rozpuszczalnikiem
dla wielu substancji.
A
A
C
A
kon
ieczn
e (
k)
dopu
sz
cz
aj
ący
k
125
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
•
rozumieć pojęcia „roztwór” i „zawiesina”;
•
umieć usunąć z wody niektóre zanieczyszczenia,
np. mechaniczne;
•
wiedzieć, w jaki sposób działalność człowieka wpływa
na zanieczyszczanie wody.
B
C
A
kon
ieczn
e (
k)
dopu
sz
cz
aj
ący
k
•
wiedzieć, jak zbudowana jest cząsteczka wody;
•
rozumieć pojęcia „roztwór”, „rozpuszczalnik” i „sub-
stancja rozpuszczona”;
•
rozumieć pojęcia roztworu nasyconego i nienasyco-
nego, stężonego i rozcieńczonego;
•
znać czynniki wpływające na rozpuszczanie się sub-
stancji;
•
rozumieć, jak temperatura i ciśnienie wpływają
na rozpuszczalność gazów w wodzie;
•
wiedzieć, co to jest stężenie procentowe roztworu;
•
umieć obliczyć stężenie procentowe roztworu;
•
umieć odczytać z wykresu ilość substancji rozpusz-
czalnej w danej temperaturze;
•
rozumieć zjawisko krystalizacji;
•
wiedzieć, czym jest rozpuszczalność;
•
rozumieć procesy biologicznego i mechanicznego
oczyszczania ścieków.
A
B
B
A
B
A
C
C
B
A
B
podst
awowe (
p
)
dost
at
ecz
n
y
k + p
•
rozumieć procesy zachodzące w czasie rozpuszczania
substancji w wodzie;
•
rozumieć procesy, jakim ulega woda;
•
umieć przygotować roztwór o określonym stężeniu;
•
umieć obliczyć ilość substancji w danym roztworze;
•
umieć posługiwać się wykresem i tabelami rozpusz-
czalności;
•
umieć przeprowadzić proces krystalizacji.
B
B
C
C
C
C
ro
zszer
zaj
ąc
e (r
)
dobry
k + p + r
126
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
•
umieć określić typ wiązania w cząsteczce H2O;
•
umieć obliczyć stężenie procentowe z uwzględnie-
niem gęstości;
•
umieć obliczyć stężenie procentowe roztworu powsta-
łego przez zmieszanie roztworów o różnych znanych
stężeniach;
•
umieć obliczyć stężenie procentowe roztworu powsta-
łego przez zagęszczenie i rozcieńczanie;
•
sprawnie posługiwać się wykresem rozpuszczalności
substancji.
D
C
C
D
C
dope
łniaj
ąc
e (d
)
ba
rdz
o
dobry
k + p + r + d
Oczekiwane osiągnięcia
Uczeń powinien:
Kategoria
celu
Wy-
maga-
nia
Stopień
•
znać kwasy, z którymi spotyka się w życiu
codziennym;
•
rozumieć konieczność zachowania ostrożności w
czasie posługiwania się substancjami żrącymi;
•
umieć wskazać wzory kwasów i wodorotlenków
spośród wzorów sumarycznych innych związków
chemicznych;
•
kojarzyć kwasy i wodorotlenki z charaktery-
stycznymi dla nich jonami;
•
wiedzieć, że kwasy i zasady przewodzą prąd
elektryczny;
•
umieć wykryć roztwory kwasów i zasad za po-
mocą wskaźnika uniwersalnego;
A
B
C
C
A
C
kon
ieczn
e (
k)
dopu
sz
cz
aj
ący
k
•
rozumieć właściwości fizyczne i chemiczne kwa-
sów;
•
wiedzieć, jak zbudowane są kwasy i wodoro-
tlenki;
•
znać wzory sumaryczne poznanych kwasów
i wodorotlenków.
B
A
A
podst
awowe (
p
)
dost
at
ecz
n
y
k + p
127
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
•
umieć określić skład pierwiastkowy kwasu i wo-
dorotlenku;
•
wiedzieć, jak otrzymuje się kwasy tlenowe
i beztlenowe;
•
wiedzieć, jak otrzymuje się wodorotlenki;
•
umieć napisać równanie reakcji otrzymywania
kwasu węglowego, siarkowego(IV) i siarkowe-
go(VI) z odpowiednich tlenków;
•
umieć napisać reakcję otrzymywania np. wodo-
rotlenku sodu i wodorotlenku wapnia;
•
umieć określić ładunek reszty kwasowej wska-
zanego kwasu;
•
umieć określić ładunek jonu metalu w pozna-
nych wodorotlenkach;
•
rozumieć pojęcie dysocjacji elektrolitycznej;
•
rozumieć pojęcie kwasu i zasady zgodnie z teo-
rią Arrheniusa;
•
znać wskaźniki, które służą do stwierdzania
obecności kwasu i zasady;
•
rozumieć zastosowanie niektórych kwasów
i wodorotlenków w życiu codziennym;
•
rozumieć proces powstania kwaśnych deszczów.
C
A
A
C
C
C
C
B
B
A
B
B
podst
awowe (
p
)
dost
at
ecz
n
y
k + p
•
umieć zapisać wzory kreskowe kwasów i wodo-
rotlenków;
•
umieć modelowo przedstawić wzory kwasów i
wodorotlenków;
•
umieć zapisać i odczytać równania reakcji
otrzymywania kwasów tlenowych;
•
rozumieć sposób otrzymywania kwasów beztle-
nowych;
•
umieć zapisać i odczytać równania reakcji
otrzymywania wodorotlenków;
•
rozumieć pojęcia wodorotlenku i zasady.
C
C
C
B
C
B
ro
zszer
zaj
ąc
e (r
)
dobry
k + p + r
128
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
•
rozumieć pojęcia kwasu trwałego i nietrwałego
•
rozumieć pojęcia kationu i anionu
•
umieć zapisać i odczytać reakcje dysocjacji
elektrolitycznej kwasów i wodorotlenków
B
B
C
R
o
zszer
zaj
ące
(r
)
dobry
k + p + r
•
umieć wykryć kwasy i zasady różnymi wskaźni-
kami
•
umieć modelowo przedstawić proces dysocjacji
elektrolitycznej kwasów i wodorotlenków.
•
rozumieć zależność między odczynem roztworu
a ilością jonów H
+
i OH
–
w roztworze
•
umieć wskazać jony znajdujące się w roztworze
w wyniku mieszania roztworów kwasów i zasad
D
D
B
C
dope
łniaj
ąc
e (d
)
ba
rdz
o
dobry
k + p + r + d
Oczekiwane osiągnięcia
Uczeń powinien:
Katego-
ria celu
Wy-
maga-
nia
Stopień
•
umieć podać przykłady soli
•
znać nazwy i wzory kilku wybranych soli
•
wiedzieć, że reakcje zobojętniania przebiegają mie-
dzy kwasami i zasadami
•
rozumieć, co to są sole łatwo i trudno rozpuszczalne
w wodzie
•
wiedzieć, że sole należą do elektrolitów
•
znać właściwości soli stosowanych w gospodarstwie
domowym, np. NaCl i Na
2
CO
3
C
A
A
B
A
A
kon
ieczn
e (
k)
dopu
sz
cz
aj
ący
k
•
rozumieć budowę jonową soli
•
umieć zapisać wzór soli na podstawie nazwy
•
umieć nazwać sól na podstawie podanego wzoru
•
umieć zapisać równania reakcji otrzymywania soli
trzema sposobami
B
C
C
C
podst
awowe (
p
)
dost
at
ecz
n
y
k + p
129
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
•
umieć wskazać resztę kwasową we wzorze soli
•
umieć odczytać równanie reakcji otrzymywania soli
•
rozumieć pojęcie reakcji strąceniowej
•
umieć posługiwać się tabelą rozpuszczalności
•
rozumieć mechanizm reakcji zobojętniania
•
rozumieć znaczenie soli stosowanych w życiu co-
dziennym człowieka
C
C
B
C
B
B
podst
awowe (
p
)
dost
at
ecz
n
y
k + p
•
umieć zapisać równania reakcji otrzymywania soli
pięcioma sposobami
•
umieć zapisać w formie jonowej i cząsteczkowej rów-
nania reakcji otrzymywania wybranych soli
•
umieć określić ładunki jonów wchodzących w skład
soli
•
umieć zapisać i odczytać równania reakcji dysocjacji
elektrolitycznej
•
umieć zapisać w formie jonowej i cząsteczkowej rów-
nania reakcji zobojętniania
•
umieć przewidzieć, czy wytrąci się osad w wyniku
mieszania roztworów soli
•
rozumieć właściwości i zastosowanie soli stosowa-
nych w życiu codziennym i gospodarce człowieka po-
przez wyjaśnienie zachodzących reakcji
C
C
C
C
C
D
B
ro
zszer
zaj
ąc
e (r
)
dobry
k + p + r
•
umieć zapisać i odczytać równania reakcji otrzymy-
wania soli poznanymi sposobami
•
umieć zapisać równania reakcji otrzymywania soli
w formie jonowej i cząsteczkowej
•
określić na podstawie tablicy rozpuszczalności, czy
zajdzie reakcja przy użyciu określonych substancji
•
umieć zaproponować i wykonać doświadczenie po-
zwalające otrzymać określoną sól
•
określić sól na podstawie zidentyfikowanych jonów
znajdujących się w jej roztworze
C
C
B
D
D
dope
łniaj
ąc
e (d
)
ba
rdz
o
dobry
k + p + r + d
130
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
Surowce i tworzywa pochodzenia mineralnego
Oczekiwane osiągnięcia
Uczeń powinien:
Katego-
ria celu
Wy-
maga-
nia
Stopień
•
rozumieć pojęcie: „tworzywa pochodzenia mineralne-
go”
•
znać rodzaje skał wapiennych
•
wiedzieć, co jest głównym składnikiem skał wapien-
nych
•
znać produkty rozkładu termicznego wapieni
•
rozumieć, na czym polega gaszenie wapna palonego
•
znać składniki zaprawy murarskiej
•
rozumieć, na czym polega twardnienie zaprawy mu-
rarskiej i gipsowej
•
rozumieć zastosowanie gipsu
•
umieć podać przykłady metali i stopów
•
rozumieć, jak należy postępować przy pracy z wap-
nem palonym i wapnem gaszonym
•
znać właściwości i zastosowanie szkła
•
wiedzieć, jakie pierwiastki chemiczne są podstawo-
wymi składnikami skorupy ziemskiej
•
znać odmiany węgli kopalnych
•
rozumieć znaczenie alternatywnych źródeł energii:
siły wiatru, wody i energii słonecznej
B
A
A
A
B
A
B
B
C
B
A
A
A
B
kon
ieczn
e (
k)
dopu
sz
cz
aj
ący
k
•
wiedzieć, jak można zidentyfikować skały wapienne
•
znać wzory wapna palonego, wapna gaszonego i wa-
pienia
•
umieć napisać równanie reakcji prażenia wapieni
•
rozumieć pojęcia „gips krystaliczny” i „gips prażony”
•
umieć wskazać zastosowanie metali w zależności od
ich właściwości
B
A
C
B
C
podst
awowe (
p
)
dost
at
ecz
n
y
k + p
131
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
•
rozumieć, na czym polega proces korozji metali;
•
znać sposoby ochrony metali przed korozją;
•
znać podstawowe składniki najbardziej znanych sto-
pów: stali, brązu i mosiądzu;
•
wiedzieć jakie są podstawowe substraty do produkcji
szkła;
•
rozumieć mechanizm działania kwaśnych opadów
na budowle zawierające węglany;
•
rozumieć wpływ czynników fizycznych, chemicznych
i biologicznych na wietrzenie skał;
•
umieć wyjaśnić jak powstały węgle kopalne, gaz
ziemny i ropa naftowa;
•
wiedzieć, jakie są produkty suchej destylacji węgla
kamiennego i destylacji frakcjonowanej ropy nafto-
wej.
B
A
A
A
B
B
C
A
podst
awowe (
p
)
dost
at
ecz
n
y
k + p
•
umieć wskazać pierwiastki występujące w stanie wol-
nym i w związanym;
•
umieć napisać równanie reakcji kwasu solnego z wa-
pieniem;
•
umieć zapisać za pomocą równań reakcji działanie
kwaśnych opadów na budowle;
•
rozumieć zastosowanie tlenku wapnia do odkwasza-
nia gleby;
•
znać wzór gipsu krystalicznego;
•
rozumieć, dlaczego gips twardnieje po dodaniu wody;
•
wiedzieć, co wspólnego mają gips i anhydryt;
•
wiedzieć, jak otrzymuje się żelazo na skalę przemy-
słową;
•
umieć zapisać równanie redukcji tlenków ołowiu
i miedzi węglem;
•
rozumieć proces elektrolizy chlorku miedzi(II);
•
rozumieć pojęcia „krzemionka”, „piasek” i „krze-
mień”;
•
rozumieć zastosowanie różnych rodzajów szkła.
C
C
C
B
A
B
A
A
C
B
B
B
ro
zszer
zaj
ąc
e (r
)
dobry
k + p + r
132
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
•
rozumieć znaczenie chłonności wody przez glebę
oraz sorpcji dla żyzności gleb;
•
umieć zbadać odczyn gleby;
•
umieć wyjaśnić, na czym polega proces suchej desty-
lacji węgla kamiennego i destylacji ropy naftowej;
•
umieć wyjaśnić wpływ spalania paliw kopalnych
na zanieczyszczenie naturalnego środowiska.
B
C
C
C
ro
zszer
zaj
ąc
e (r
)
dobry
k + p + r
•
umieć zapisać równanie reakcji prażenia gipsu
krystalicznego;
•
umieć zapisać równanie reakcji twardnienia zaprawy
gipsowej;
•
umieć zapisać procesy zachodzące na katodzie i ano-
dzie w czasie elektrolizy chlorku miedzi(II);
•
umieć zapisać równanie reakcji redukcji tlenku żela-
za(III) węglem i tlenkiem węgla(II);
•
rozumieć półprzewodnikowe właściwości krzemu;
•
umieć wyjaśnić, w jaki sposób można utrzymać wła-
ściwy odczyn gleb;
•
rozumieć, w jaki sposób pozyskuje się energię jądro-
wą (atomową).
C
C
D
C
B
C
D
dope
łniaj
ąc
e (d
)
ba
rdz
o
dobry
k + p + r + d
Węgiel i jego związki z wodorem
Oczekiwane osiągnięcia
Uczeń powinien:
Katego-
ria celu
Wyma
gania
Sto-
pień
•
wiedzieć, w jakiej postaci występuje węgiel w przyro-
dzie;
•
znać odmiany węgla pierwiastkowego;
•
rozumieć zastosowanie grafitu i diamentu;
•
wiedzieć, gdzie w przyrodzie występują węglowodo-
ry;
•
umieć zapisać wzór sumaryczny na podstawie wzoru
strukturalnego lub modelu cząsteczki.
A
A
B
A
C
Ko
nie
czne
(k
)
dopu
sz
cz
aj
ący
k
133
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
•
znać zastosowanie etenu i etynu;
•
wiedzieć, że polietylen ma małą odporność termiczną
i że jest palny;
•
rozumieć zachowanie ostrożności przy pracy z wę-
glowodorami łatwopalnymi.
A
A
B
kon
ieczn
e (
k)
dopu
sz
cz
aj
ący
k
•
umieć wykryć węgiel w substancjach organicznych;
•
rozumieć różnice w budowie i we właściwościach gra-
fitu i diamentu;
•
rozumieć pojęcie węglowodorów nasyconych i niena-
syconych;
•
znać wzory i nazwy najprostszych węglowodorów
(metan, etan, propan, butan, eten, etyn);
•
umieć wykonać model cząsteczki węglowodoru
na podstawie wzoru sumarycznego;
•
wiedzieć, co to jest szereg homologiczny związków
organicznych;
•
wiedzieć, jakie są produkty całkowitego i niecałkowi-
tego spalania węglowodorów i od czego zależą;
•
umieć zidentyfikować produkty spalania węglowodo-
rów;
•
umieć zapisać równania reakcji spalania najprost-
szych węglowodorów;
•
rozumieć, na czym polega reakcja polimeryzacji.
C
B
B
A
C
A
A
C
C
B
podst
awowe (
p
)
dost
at
ecz
n
y
k + p
•
rozumieć zależność między wielkością cząsteczki wę-
glowodoru a jego właściwościami fizycznymi i palno-
ścią;
•
umieć zaszeregować węglowodory do szeregu homo-
logicznego na podstawie wzorów sumarycznych
i strukturalnych;
•
umieć wykryć węglowodory nienasycone;
•
wiedzieć, jak doświadczalnie można otrzymać etylen
i acetylen.
B
C
C
A
ro
zszer
zaj
ąc
e (r
)
dobry
k + p + r
134
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
•
umieć zapisać równanie reakcji otrzymywania acety-
lenu i karbidu;
•
umieć zapisać równania reakcji spalania całkowitego
i niecałkowitego określonych węglowodorów;
•
umieć napisać reakcję polimeryzacji etenu.
C
C
C
ro
zszer
zaj
ąc
e (r
)
dobry
k + p + r
•
umieć napisać wzory strukturalne węglowodorów
nasyconych i nienasyconych na podstawie wzoru su-
marycznego;
•
umieć wyprowadzić wzór ogólny węglowodorów na
podstawie wzoru sumarycznego i strukturalnego;
•
wiedzieć, jak otrzymać węglowodór nasycony z nie-
nasyconego;
•
umieć napisać równania reakcji węglowodorów nie-
nasyconych z chlorowcami;
•
umieć ustalić wzór węglowodoru na podstawie masy
cząsteczkowej i składu procentowego;
•
rozumieć zjawisko izomerii;
•
umieć wyjaśnić proces krakingu i jego znaczenie.
C
C
A
C
C
B
C
dope
łniaj
ąc
e (d
)
ba
rdz
o
dobry
k + p + r + d
Oczekiwane osiągnięcia
Uczeń powinien:
Katego-
ria celu
Wy-
maga-
nia
Stopień
•
umieć podać przykłady alkoholi i kwasów karboksy-
lowych;
•
umieć wybrać wzory alkoholi i kwasów karboksylo-
wych spośród innych wzorów;
•
umieć opisać wzór sumaryczny alkoholu i kwasu kar-
boksylowego na podstawie wzoru strukturalnego lub
modelu;
•
umieć opisać właściwości fizyczne etanolu i kwasu
etanowego;
•
znać toksyczne właściwości alkoholi.
C
C
C
C
A
kon
ieczn
e (
k)
dopu
sz
cz
aj
ący
k
135
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
•
znać wory etanolu i kwasu etanowego;
•
umieć wyprowadzić wzór alkoholu i kwasu karboksy-
lowego ze wzoru węglowodoru;
•
umieć zakwalifikować dany związek organiczny ze
względu na grupę funkcyjną;
•
wiedzieć, że gliceryna jest alkoholem wielowodoro-
tlenowym;
•
wiedzieć, co to są mydła;
•
umieć zapisać reakcje spalania alkoholi;
•
umieć określić produkty reakcji kwasów karboksylo-
wych z alkoholami;
•
wiedzieć, gdzie występują estry i jakie jest ich zasto-
sowanie;
•
rozumieć przebieg reakcji dysocjacji kwasów karbok-
sylowych;
•
umieć określić odczyn alkoholi i kwasów karboksylo-
wych;
•
umieć nazwać jony powstające w czasie dysocjacji
kwasów karboksylowych;
•
znać zasady zachowania bezpieczeństwa w czasie
pracy ze stężonymi kwasami karboksylowymi;
•
umieć wyjaśnić, czym spowodowana jest twardość
wody.
A
C
C
A
A
C
C
A
B
C
C
A
C
podst
awowe (
p
)
dost
at
ecz
n
y
k + p
•
umieć wskazać wzory alkoholi, kwasów karboksylo-
wych, mydeł i estrów spośród wzorów związków
chemicznych;
•
rozumieć zależność, jaka istnieje między właściwo-
ściami fizycznymi kwasów karboksylowych a długo-
ścią łańcucha węglowego;
•
rozumieć, że w wyniku utleniania alkoholu etylowego
powstaje kwas octowy;
•
znać ogólną budowę estrów;
•
umieć zapisać równania reakcji kwasów karboksylo-
wych z metalami, zasadami i alkoholami.
C
B
B
A
C
ro
zszer
zaj
ąc
e (r
)
dobry
k + p + r
136
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
•
wiedzieć co to są detergenty;
•
umieć zapisać równania reakcji otrzymywania mydła;
•
umieć zapisać i przeczytać równania reakcji dysocja-
cji kwasów karboksylowych.
A
C
C
ro
zszer
zaj
ące
(r
)
dobry
k + p + r
•
umieć zapisać wzory sumaryczne i strukturalne okre-
ślonych alkoholi, kwasów karboksylowych i estrów;
•
znać różnicę w budowie kwasów karboksylowych
nasyconych i nienasyconych;
•
umieć napisać równanie reakcji mydła z solami roz-
puszczonymi w wodzie;
•
rozumieć proces zmydlania tłuszczów;
•
umieć wyjaśnić, na czym polega mechanizm prania;
•
umieć nazwać estry na podstawie wzorów sumarycz-
nych;
•
umieć zapisać równanie reakcji mydła z solami za-
wartymi w twardej wodzie;
•
umieć zapisać równanie reakcji kwasów karboksylo-
wych z alkoholami.
C
A
D
B
D
C
C
C
C
dope
łniaj
ąc
e (d
)
ba
rdz
o
dobry
k + p + r + d
Związki chemiczne w żywieniu i w życiu codziennym
Oczekiwane osiągnięcia
Uczeń powinien:
Katego-
ria celu
Wy-
maga-
nia
Stopień
•
rozumieć znaczenie podstawowych składników żyw-
ności dla organizmu człowieka;
•
umieć podać przykłady tłuszczów roślinnych i zwie-
rzęcych;
•
umieć określić właściwy rozpuszczalnik dla tłuszczów;
•
wiedzieć, jakie produkty spożywcze zawierają białko;
•
znać podział węglowodanów.
B
C
C
A
A
kon
ieczn
e (
k)
dopu
sz
cz
aj
ący
k
137
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
•
znać skład pierwiastkowy tłuszczów;
•
umieć wskazać substancje, w skład których wchodzą
białka;
•
wiedzieć, że narkomania jest niebezpiecznym uzależ-
nieniem;
•
wiedzieć, że jedwab naturalny i wełna to włókna biał-
kowe;
•
umieć wskazać substancje należące do węglowoda-
nów, tłuszczów i białek.
A
C
A
A
C
kon
ieczn
e (
k)
dopu
sz
cz
aj
ący
k
•
umieć wykryć węgiel i wodę w związkach organicz-
nych;
•
znać podział tłuszczów i ich właściwości;
•
znać skład pierwiastkowy białek;
•
umieć wskazać substancje, które powodują ścinanie
białka;
•
rozumieć fakt, że białka mają różnorodną i skompli-
kowaną budowę;
•
umieć określić właściwości fizyczne glukozy, sacharo-
zy i skrobi;
•
znać wzory sumaryczne glukozy, sacharozy, skrobi
i celulozy;
•
umieć dobrać odczynnik służący do wykrycia glukozy;
•
umieć napisać równania reakcji spalania i rozkładu
cukrów;
•
umieć wykryć skrobię w produktach spożywczych;
•
wiedzieć, że nikotyna jest jedną z najgwałtowniej
działających trucizn.
C
A
A
C
B
C
A
C
C
C
A
podst
awowe (
p
)
dost
at
ecz
n
y
k + p
138
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
•
wiedzieć, że tłuszcze są estrami;
•
umieć odróżnić olej mineralny i roślinny;
•
rozumieć przebieg hydrolizy tłuszczów;
•
umieć wykryć pierwiastki budujące białko;
•
umieć wykryć białko w produktach spożywczych.
A
C
B
D
C
ro
zszer
zaj
ąc
e (r
)
dobry
k + p + r
•
znać czynniki powodujące koagulację i denaturacie
białek;
•
umieć napisać równanie reakcji fermentacji glukozy;
•
rozumieć właściwości redukujące glukozy;
•
umieć wyjaśnić przebieg reakcji wodorotlenku mie-
dzi(I) z glukozą;
•
znać czynniki katalizujące reakcje hydrolizy, sacharo-
zy, skrobi i celulozy;
•
umieć wykryć włókna białkowe;
•
rozumieć, że nadużywanie lekarstw prowadzi
do uzależnienia.
A
C
B
D
C
C
B
ro
zszer
zaj
ąc
e (r
)
dobry
k + p + r
•
rozumieć zależność stanu skupienia tłuszczów
od ich budowy;
•
umieć napisać równanie reakcji hydrolizy tłuszczów;
•
umieć podać podstawowe informacje o budowie bia-
łek;
•
rozumieć pojęcia koagulacji, denaturacji i peptyzacji;
•
umieć doświadczalnie odróżnić roztwory glukozy
i sacharozy;
•
umieć napisać równania reakcji hydrolizy, sacharozy,
skrobi i celulozy;
•
umieć doświadczalnie odróżnić glukozę, sacharozę,
skrobię i białko;
•
umieć wyjaśnić negatywny wpływ leków, tytoniu
i narkotyków na organizm.
B
D
C
B
D
C
D
C
dope
łniaj
ąc
e (d
)
ba
rdz
o
dobry
k + p + r + d
139
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
•
znać czynniki powodujące koagulację i denaturacie
białek;
•
umieć napisać równanie reakcji fermentacji glukozy;
•
rozumieć właściwości redukujące glukozy;
•
umieć wyjaśnić przebieg reakcji wodorotlenku mie-
dzi(I) z glukozą;
•
znać czynniki katalizujące reakcje hydrolizy, sacharo-
zy, skrobi i celulozy;
•
umieć wykryć włókna białkowe;
•
rozumieć, że nadużywanie lekarstw prowadzi
do uzależnienia.
A
C
B
D
C
C
B
ro
zszer
zaj
ąc
e (r
)
dobry
k + p + r
•
rozumieć zależność stanu skupienia tłuszczów
od ich budowy;
•
umieć napisać równanie reakcji hydrolizy tłuszczów;
•
umieć podać podstawowe informacje o budowie bia-
łek;
•
rozumieć pojęcia koagulacji, denaturacji i peptyzacji;
•
umieć doświadczalnie odróżnić roztwory glukozy
i sacharozy;
•
umieć napisać równania reakcji hydrolizy, sacharozy,
skrobi i celulozy;
•
umieć doświadczalnie odróżnić glukozę, sacharozę,
skrobię i białko;
•
umieć wyjaśnić negatywny wpływ leków, tytoniu
i narkotyków na organizm.
B
D
C
B
D
C
D
C
dope
łniaj
ąc
e (d
)
ba
rdz
o
dobry
k + p + r + d
Dla każdego z rozdziałów opracowano wielostopniowe testy sprawdzające. Klasyfi-
kację zadań na poszczególne poziomy wymagań oraz kategorie celów nauczania
podano w tabelach. Zestawiono również prawidłowe odpowiedzi i normy wymagań
na poszczególne oceny szkolne. Umożliwi to samodzielne powtórzenie przez
uczniów wcześniej poznanych treści i bieżące prowadzenie samokontroli,
a w szczególności właściwe przygotowanie się do egzaminu po skończeniu gimna-
zjum.
140
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
Rozdział I: Substancje i ich przemiany
Sprawdź swoją wiedzę z rozdziału „Substancje i ich przemiany”
1. W laboratorium badano właściwości fosforu, siarki, miedzi, cynku, węgla, stali
i cukru. Doświadczenie wykonano prawidłowo, jeżeli do niemetali zaliczono:
A. cukier,
węgiel, cynk.
B. miedź, cynk, stal.
C. fosfor,
siarkę, węgiel.
D. fosfor,
siarkę, stal.
2. W którym punkcie wymieniono tylko nazwy stopów?
A. Złoto, mosiądz, miedź;
B. Stal,
brąz, duraluminium;
C. Cyna,
ołów, rtęć;
D. Żelazo, mosiądz, magnez.
3. Pierwiastek chemiczny to:
A. substancja prosta (nie można jej rozdzielić na substancje prostsze).
B. substancja
złożona, która pod wpływem ciepła ulega rozkładowi.
C. substancja, która ma ciekły stan skupienia.
D. każda otaczająca nas substancja.
4. Która z podanych substancji jest związkiem chemicznym?
A. Brąz;
B. Tlen;
C. Powietrze;
D. Tlenek
rtęci(II).
5. Którą z podanych przemian można zaliczyć do reakcji analizy?
A. tlenek
rtęci(II)
→
rtęć + tlen
B. żelazo + siarka
→
siarczek żelaza(II)
C. magnez + woda
→
tlenek magnezu + wodór
D. tlenek miedzi(II) + wodór
→
miedź + woda
141
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
6. W reakcji:
magnez + dwutlenek węgla
→
tlenek magnezu + węgiel
substratami są:
A. tlenek magnezu i węgiel.
B. magnez i dwutlenek węgla.
C. magnez i węgiel.
D. dwutlenek
węgla i tlenek magnezu.
7. W czterech cylindrach znajdują się różne gazy: argon, dwutlenek węgla, tlen
i azot. Do każdego z nich wprowadzono tlące się łuczywko. Łuczywko zaczęło
się palić w cylindrze zawierającym:
A. dwutlenek
węgla.
B. azot.
C. tlen.
D. argon.
8. Tlen wchodzi w skład wielu mieszanin i związków chemicznych. W którym przy-
padku jest składnikiem mieszaniny?
A. W tlenku magnezu.
B. W dwutlenku węgla.
C. W
powietrzu.
D. W
wodzie.
9. Wskaż zestaw, w którym podano tylko zjawiska fizyczne.
Zjawiska fizyczne i przemiany chemiczne;
A. topnienie
parafiny;
B. spalanie
papieru;
C. rdzewienie
gwoździa;
D. spalanie
magnezu;
E. rozpuszczanie
soli;
F. rozdrabnianie
siarki;
G. spalanie
węgla;
H. parowanie
wody.
142
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
10. Na którym rysunku pokazano prawidłowy sposób zbierania tlenu?
11. Z czego składa się każdy tlenek niemetalu?
A. Z niemetalu i tlenu.
B. Z niemetalu i powietrza.
C. Z niemetalu i wody.
D. Z niemetalu i metalu.
12. Która z podanych cech tlenu określa jego właściwości chemiczne?
A. Jest
gazem.
B. Nie ma barwy ani zapachu.
C. Nie rozpuszcza się w wodzie.
D. Łączy się z niektórymi pierwiastkami, tworząc tlenki.
143
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
13. Która z podanych właściwości pozwala odróżnić metale od innych substancji?
A. Dobre przewodnictwo ciepła i elektryczności.
B. Dobra
rozpuszczalność w wodzie.
C. Charakterystyczny
zapach.
D. Wysoka temperatura topnienia.
14. Poprawny zapis reakcji syntezy tlenku rtęci (II) to:
A. tlenek
rtęci(II)
→
rtęć + tlen
B. rtęć + tlen
→
tlenek rtęci(II)
C. tlenek
rtęci(II) + wodór
→
rtęć + woda
D. tlenek
rtęci(II) + węgiel
→
rtęć + dwutlenek węgla
15. Jaka szkodliwa substancja może się dostać do powietrza w wyniku spalania
zasiarczonego węgla?
A. Siarka.
B. Węgiel.
C. Dwutlenek
azotu.
D. Dwutlenek
siarki.
16. Którą z podanych przemian można zaliczyć do reakcji wymiany?
A. Rozkład tlenku rtęci(II).
B. Spalanie siarki w powietrzu.
C. Spalanie magnezu w parze wodnej.
D. Rozkład wody prądem elektrycznym.
17. Które z podanych zdań dotyczących reakcji chemicznej jest prawdziwe?
A. Substancje
użyte w reakcji chemicznej zawsze zmieniają stan skupienia.
B. Jeden z substratów powinien być gazem.
C. Powstałe produkty reakcji mają inne właściwości niż użyte substraty.
D. Aby
zapoczątkować reakcję chemiczną należy zawsze zapalić substraty.
144
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
18. Pewną mieszaninę rozdzielono metodą chromatografii. Mieszaniną tą może
być:
A. mosiądz.
B. woda z solą.
C. siarka
z
żelazem.
D. kolorowy
tusz.
19. Jaki wniosek należy wyciągnąć z doświadczenia przestawionego na rysunku?
A. Wodór jest gazem lżejszym od powietrza.
B. Wodór pali się.
C. Wodór nie rozpuszcza się w wodzie.
20. Co jest powodem zwiększania się zawartości dwutlenku węgla w powietrzu?
A. Rozwój
przemysłu i motoryzacji.
B. Spalanie paliw kopalnych.
C. Zmniejszanie
się powierzchni lasów.
145
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
21. Jaka jest objętość tlenu znajdującego się w pomieszczeniu o wymiarach
5 m x 4 m x 2,5 m, jeżeli założymy, że tlen stanowi około 20% powietrza?
A. 5
m3
B. 10 m3
C. 20
m3
D. 50
m3
22. Na lekcjach chemii przeprowadzono następujące doświadczenia:
A. ogrzewanie tlenku ołowiu(II) z węglem,
B. ogrzewanie tlenku miedzi(II) z węglem,
C. spalanie magnezu w dwutlenku węgla.
W którym z nich węgiel pełnił rolę reduktora?
23. Do kolby stożkowej napełnionej tlenem wprowadzono na łyżeczce do spalań
zapaloną siarkę. Co zaobserwowano?
A. Siarka natychmiast zgasła.
B. Siarka
zgasła, a zapalił się tlen.
C. Siarka
paliła się gwałtownie i wydzielał się gaz o duszącym, ostrym zapa-
chu.
D. Nie
zaobserwowano
żadnych zmian.
24. Po przeprowadzeniu pewnej reakcji chemicznej zauważono, że zawartość pro-
bówki przybrała barwę charakterystyczną dla miedzi, a na ściankach pojawiły
się kropelki wody. Jakie były substraty tej reakcji?
A. Tlenek miedzi i wodór.
B. Tlenek miedzi i tlen.
C. Tlenek miedzi i węgiel.
D. Miedź i tlen.
146
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
25. Do cylindra, w którym znajduje się dwutlenek węgla, wprowadzono na łyżecz-
ce do spalań płonący magnez. W wyniku reakcji chemicznej otrzymano:
A. węgiel.
B. tlenek
magnezu.
C. tlenek magnezu i węgiel.
D. tlenek magnezu i wodę.
Cele i wymagania poszczególnych zadań testowych:
Numer
zadania
Zadanie sprawdza:
Cele
Wy-
ma-
gania
1.
zdolność wyróżniania metali i niemetali wśród pierwiastków; B
k
2.
umiejętność rozróżniania stopów i metali;
C
k
3.
rozumienie pojęć „pierwiastek” i „związek chemiczny”;
B
k
4.
umiejętność rozróżniania związków chemicznych wśród in-
nych substancji;
C
k
5.
umiejętność rozróżniania reakcji analizy wśród innych reak-
cji;
C
k
6.
umiejętność wskazania substratów reakcji;
C
k
7.
znajomość składnika powietrza podtrzymującego palenie;
A
k
8.
umiejętność wskazania mieszaniny wśród innych substancji; C
p
9.
umiejętność rozróżniania zjawisk fizycznych i przemian
chemicznych;
C
p
10.
umiejętność zbierania gazów słabo rozpuszczających się
w wodzie;
C
p
11.
znajomość budowy związków chemicznych – tlenków;
A
p
12.
zdolność określania chemicznych właściwości tlenu;
B
p
13.
rozumienie właściwości metali;
B
p
14.
umiejętność słownego zapisu reakcji syntezy;
C
p
15.
umiejętność wskazania szkodliwych substancji zawartych
w powietrzu;
C
p
16.
umiejętność zakwalifikowania procesów chemicznych
do określonego typu reakcji chemicznej;
C
r
17
rozumienie pojęcia „reakcja chemiczna”;
B
r
18
umiejętność rozdzielania mieszanin;
C
r
19
Umiejętność wyciągania wniosków z przeprowadzonych do-
świadczeń;
C
r
147
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
20
umiejętność wskazania przyczyn wzrostu zawartości dwu-
tlenku węgla w powietrzu;
C
r
21
umiejętność dokonywania obliczeń na podstawie znajomości
składu procentowego powietrza;
C
r
22
rozumienie pojęcia „reduktor”;
B
d
23
umiejętność przewidywania końcowego efektu reakcji;
D
d
24
umiejętność określania substratów reakcji;
D
d
25
umiejętność przewidywania produktów reakcji chemicznych. D
d
Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena:
Zadanie
Prawidłowa
odpowiedź
Liczba prawidłowych
odpowiedzi potrzebna
do zaliczenia danego
zakresu
Uzyskana ocena
1
C
2
B
do-
pusz-
czają-
cy
3.
A
4
D
5
A
6
B
7.
C
( k ) 5 z 7
( k )
dosta-
teczny
dobry bardzo
dobry
8
C
9
A E F H
10
B
11
C
12
D
13
A
14
B
15.
D
( p ) 6 z 8
dobry
16
C
17
C
18
D
19
A B C
( r ) 5 z 7
20
A B C
21.
B
22
A B
23
C
24
A
25.
C
( d ) 3 z 4
( k + p )
( k + p + r)
( k + p + r + d)
148
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
Rozdział II: Atom i cząsteczka
Atomy i cząsteczki – sprawdzian wiedzy i umiejętności
1. Które zdanie na temat budowy materii jest prawdziwe?
A. Materia ma budowę ciągłą, jednolitą.
B. Materia zbudowana jest z dużych, nieruchomych cząstek.
C. Materia
składa się z małych cząstek, które są w ciągłym ruchu.
D. Wszystkie odpowiedzi są prawdziwe.
2. Która z poniższych informacji dotyczących atomu jest prawdziwa?
A. W
skład jądra atomowego wchodzą protony i neutrony.
B. Wokół jądra krążą elektrony.
C. Atom jest najmniejszą cząstką pierwiastka chemicznego, która zachowuje
jego właściwości.
D. Wszystkie odpowiedzi są prawdziwe.
3. Liczba atomowa określa:
A. liczbę protonów.
B. liczbę protonów i neutronów.
C. liczbę elektronów i neutronów.
D. liczbę neutronów.
4. Jakie pierwiastki (kolejno) zapisano za pomocą symboli chemicznych: O, Hg,
Cu, Fe?
A. tlen,
rtęć, magnez, żelazo;
B. tlen,
rtęć, miedź, żelazo;
C. żelazo, miedź, rtęć, srebro;
D. węgiel, tlen, potas, żelazo.
5. Ile atomów wchodzi w skład cząsteczki wody o wzorze H
2
O?
A. dwa;
B. jeden;
C. trzy;
D. pięć.
149
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
6. Atomy wodoru i tlenu różnią się:
A. tylko
barwą.
B. tylko
objętością.
C. tylko
masą.
D. masą, objętością i innymi właściwościami.
7. W którym punkcie podano tylko wzory cząsteczek pierwiastków?
A. H
2
O, H
2
, O
2
, CO
2
B. SO
2
, S
8
, P
4
, Cl
2
C. O
2
, H
2
, SO
3
, Cu
2
S
D. O
2
, Cl
2
, P
4
, S
8
8. Jaka jest wartościowość glinu w tlenku glinu, Al
2
O
3
?
A. III;
B. II;
C. V;
D. VI.
9. Ile i jakie atomy wchodzą w skład 4 cząsteczek dwutlenku węgla, 4CO
2
?
A. 4 atomy węgla i 4 atomy tlenu;
B. 4 atomy węgla i 8 atomów tlenu;
C. 1 atom węgla i 1 atom tlenu;
D. 1 atom węgla i 2 atomy tlenu.
10. W wyniku rozkładu tlenku rtęci (II) powstały 4 g rtęci i 0,32 g tlenu. Ile tlenku
rtęci uległo rozkładowi?
A. 4
g
B. 3,2
g
C. 4,32
g
D. 3,68
g
150
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
11. Spośród podanych wzorów wybierz wzór sumaryczny tlenku siarki (IV), które-
go wzór strukturalny jest następujący:
O
O
S
A. S
2
O
B. 2SO
C. SO
D. SO
2
12. Równanie reakcji: 2H
2
+ O
2
→
2H
2
O należy odczytać:
A. Dwa atomy wodoru łączą się z jednym atomem tlenu i powstają dwie czą-
steczki wody.
B. Dwie
cząsteczki wodoru łączą się z jedną cząsteczką tlenu i powstają dwie
cząsteczki wody.
C. Cztery atomy wodoru łączą się z jedną cząsteczką tlenu i powstają dwie
cząsteczki wody.
D. Dwie
cząsteczki wodoru łączą się z dwoma atomami tlenu i powstają dwie
cząsteczki wody.
13. Masa cząsteczkowa wody wynosi:
A. 17 u.
B. 18 u.
C. 2
u.
D. 16 u.
14. Które z poniższych równań ilustruje reakcję syntezy tlenku magnezu?
A. Mg + Cl
2
→
MgCl
2
B. 2Mg + O
2
→
2MgO
C. Mg + S
→
MgS
D. 2Mg + CO
2
→
2MgO + C
151
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
15. Trzy cząsteczki tlenu należy zapisać:
A. 2
O
3
B. 3O
2
C. 3O
D. O
3
16. Najmniej przenikliwe jest promieniowanie:
A. α.
B. β.
C. γ.
D. x – promieniowanie Roentgena.
17. Które z poniższych stwierdzeń dotyczy protonu?
A. Jego
ładunek elektryczny wynosi +1.
B. Jest elektrycznie obojętny.
C. Porusza
się w przestrzeni wokół jądra.
D. Jego
ładunek elektryczny wynosi –1.
18. Stosunek masowy magnezu do tlenu w tlenku magnezu wynosi 3 : 2. Ile ma-
gnezu należy użyć w reakcji z tlenem, aby powstało 8 g tlenku magnezu?
A. 8
g
B. 3,2
g
C. 3
g
D. 4,8
g
19. Korzystając z układu okresowego, wskaż grupę pierwiastków, które mają ta-
ką samą ilość elektronów walencyjnych.
A. Sód, magnez, glin.
B. Wodór, hel, neon.
C. Złoto, srebro, platyna.
D. Fluor, chlor, brom.
152
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
20. Trzy cząsteczki tlenu należy zapisać:
A. 2O
3
B. 3O
2
C. 3O
D. O
3
21. Jądro atomu glinu zawiera 13 protonów i 14 neutronów. Wskaż prawidłowo
zapisaną liczbę atomową Z i liczbę masową A.
A. A – 27, Z – 14;
B. A
–
14, Z – 27;
C. A – 27, Z – 13;
D. A
–
14, Z – 13.
22. Wskaż prawidłowo zapisaną reakcję syntezy tlenku żelaza(III).
A. 4Fe + 3O
2
→
2Fe
2
O
3
B. Fe + O
2
→
FeO
C. 2Fe + O
2
→
2FeO
D. 2Fe + 3O
→
Fe
2
O
3
23. Produktami redukcji tlenku miedzi(II) węglem są:
A. Cu
2
O i H
2
.
B. Cu i CO
2
.
C. Cu i H
2
O.
D. CuO i C.
24. Budowę elektronową jakiego helowca (gazu szlachetnego) powinny uzyskać
przy tworzeniu wiązań chemicznych następujące pierwiastki: K, Ca, Br?
A. He;
B. Ne;
C. Kr;
D. Xe.
153
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
25. Jądro uranu
238
92
uległo promieniotwórczemu rozpadowi
α
.
Jądro jakiego pierwiastka było produktem tej przemiany?
A.
1. 234
90
B.
2.230
90
C.
3.234
92
D.
4.226
88
26. Ile gramów dwutlenku węgla powstanie ze spalenia 6 g węgla?
A. 44
g
B. 32 g
C. 11 g
D. 22 g
U
Th
Th
U
Ra
154
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
Cele i wymagania poszczególnych zadań testowych:
Numer
zadania
Zadanie sprawdza:
Ce-
le
Wymagania
1.
znajomość budowy materii;
A
k
2.
rozumienie pojęcia atomu jako najmniejszej części
pierwiastka, która zachowuje jego właściwości;
B
k
3.
rozumienie pojęcia „liczba atomowa”;
B
k
4.
poznanie symboli pierwiastków;
A
k
5.
umiejętność określania liczby atomów wchodzących
w skład cząsteczki;
C
k
6.
rozumienie różnic we właściwościach atomów rozma-
itych pierwiastków;
B
k
7.
umiejętność zapisywania wzorów cząsteczek pierwiast-
ków i związków chemicznych;
C
k
8.
umiejętność określania wartościowości pierwiastków
w związkach chemicznych – na przykładzie tlenków;
C
p
9.
umiejętność obliczania liczby atomów wchodzących
w skład kilku cząsteczek związku chemicznego;
C
p
10,
umiejętność obliczania ilości substratów na podstawie
znanych ilości produktów;
C
p
11.
umiejętność zapisywania wzoru sumarycznego czą-
steczki związku chemicznego na podstawie jego wzoru
strukturalnego;
C
p
12.
umiejętność zapisywania równań reakcji chemicznych
za pomocą symboli i wzorów;
C
p
13.
umiejętność odczytywania równań reakcji chemicz-
nych;
C
p
14.
umiejętność obliczania masy cząsteczkowej związków
chemicznych;
C
p
15.
znajomość właściwości promieniowania;
A
p
16.
znajomość właściwości cząstek elementarnych;
A
r
17.
umiejętność obliczania ilości reagentów na podstawie
stosunku masowego pierwiastków w związku chemicz-
nym;
C
r
18.
umiejętność określania liczby elektronów walencyjnych
na podstawie układu okresowego;
C
r
155
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
19.
umiejętność zapisywania określonej liczby cząsteczek
pierwiastków gazowych;
C
r
20.
rozumienie pojęć „liczba atomowa” i „liczba masowa”;
B
r
21.
umiejętność prawidłowego zapisu równania reakcji
chemicznej;
C
r
22.
umiejętność przewidywania produktów określonej re-
akcji chemicznej;
D
d
23.
rozumienie mechanizmu tworzenia się wiązań chemicz-
nych;
B
d
24.
umiejętność przewidywania produktów rozpadu pro-
mieniotwórczego jądra atomowego;
D
d
25.
umiejętność obliczania reagentów na podstawie rów-
nania reakcji chemicznej.
D
d
Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena
Zadanie
Prawidłowa
odpowiedź
Liczba zadań potrzeb-
na do zaliczenia dane-
go zakresu
Uzyskana ocena
1
C
2
C
dopusz-
czający
3.
A
4
B
5
C
6
D
7.
D
( k ) 5 z 7
( k )
8.
A
9
B
10
C
11
D
dosta-
teczny
12
B
13
B
( k + p )
dobry bardzo
dobry
14.
B
156
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
15.
A
16
A
17
D
18
D
( k + p + r )
19
B
20
C
21.
A
( r ) 4 z 6
22
B
23
C
( k + p + r + d )
24
A
25.
D
( d ) 3 z 4
Roztwory wodne – sprawdzian wiedzy i umiejętności
1. Która z informacji o występowaniu wody w przyrodzie jest prawdziwa?
A. W
skład wszystkich żywych organizmów wchodzą duże ilości wody.
B. Najwięcej wody znajduje się w hydrosferze, to znaczy w oceanach, mo-
rzach i rzekach.
C. W atmosferze występują niewielkie ilości wody.
2. Woda do picia powinna być:
A. pozbawiona bakterii chorobotwórczych i substancji trujących.
B. tylko
destylowana.
C. pobierana
wyłącznie z ujęć wodociągowych.
D. pozbawiona rozpuszczonych gazów.
3. Co należy zrobić, aby z wody morskiej otrzymać czystą chemicznie wodę?
A. Przesączyć.
B. Oziębić.
C. Przedestylować.
D. Żaden ze sposobów nie jest właściwy.
157
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
4. Małymi porcjami rozpuszczano siarczan(VI) miedzi(II) w wodzie tak długo, aż
niebieskie kryształki opadły na dno naczynia. Jaki roztwór otrzymano?
A. Nienasycony.
B. Nasycony.
C. Rozcieńczony.
D. Koloidowy.
5. Do czterech zlewek z wodą wprowadzono niewielkie ilości mąki, gliny, kredy
i cukru, a następnie dokładnie wymieszano. W której zlewce powstał roztwór?
A. Z
mąką.
B. Z
gliną.
C. Z
kredą.
D. Z
cukrem.
6. Jak nazywamy wydzielanie się substancji stałej z roztworu?
A. Parowaniem.
B. Krystalizacją.
C. Topnieniem.
D. Rozpuszczaniem.
7. W jaki sposób można rozdzielić mieszaninę kredy i wody?
A. Przez
oziębianie.
B. Przez
krystalizację.
C. Przez
sączenie.
8. Na jakiej podstawie twierdzimy, że roztwory to mieszaniny jednorodne?
A. Ponieważ ich składniki są widoczne gołym okiem.
B. Ponieważ nie można rozdzielić składników.
C. Dlatego,
że nie można rozróżnić składników.
9. Co należy zrobić, aby zwiększyć rozpuszczalność tlenu w wodzie?
A. Obniżyć temperaturę i zwiększyć ciśnienie.
B. Podnieść, a następnie obniżyć temperaturę.
C. Zwiększyć, a następnie zmniejszyć ciśnienie.
D. Podnieść temperaturę i zmniejszyć ciśnienie.
158
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
10. Mechaniczne oczyszczanie ścieków polega na:
A. mieszaniu ich z wodnym roztworem chloru.
B. wprowadzeniu
ścieków do odstojników, gdzie wszystkie zanieczyszczenia
opadają na dno.
C. przepuszczaniu
ścieków przez warstwę żwiru i piasku, na której zatrzymu-
ją się zawiesiny.
D. przepuszczaniu
ścieków przez warstwę osadu zawierającą mikroorgani-
zmy, dla których ścieki są pożywką.
11. Jakie jest stężenie procentowe roztworu otrzymanego przez rozpuszczenie
15 g cukru w 60 g wody?
A. 15%
B. 20%
C. 75%
D. 6%
12. Do kiszenia ogórków stosuje się 8-procentowy roztwór soli kamiennej. Ile soli
i ile wody trzeba użyć do przyrządzenia 1000 g tego roztworu?
A. 80 g soli i 80 g wody;
B. 1000 g soli i 1000 g wody;
C. 80 g soli i 920 g wody;
D. 80 g soli i 1000 g wody.
13. Co należy zrobić, aby z roztworu nasyconego otrzymać roztwór nienasycony?
A. Dolać rozpuszczalnika.
B. Oziębić roztwór.
C. Odparować część rozpuszczalnika.
D. Dosypać substancji rozpuszczonej.
159
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
14. Korzystając z wykresu rozpuszczalności, określ, ile gramów siarczanu(VI)
miedzi(II) można rozpuścić w 100 g wody w temperaturze 80°C.
A. 80
g
B. 55
g
C. 40
g
D. 100 g
160
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
15. Odczytaj z wykresu, która z wymienionych substancji ma najmniejszą roz-
puszczalność w temperaturze 20°C:
A. azotan(V)
potasu;
B. cukier;
C. sól kamienna, czyli chlorek sodu;
D. siarczan(VI)
miedzi(II).
16. Odparowano 50 g roztworu cukru o stężeniu 15%. Jaka jest masa wydzielo-
nego cukru?
A. 5 g
B. 7,5
g
C. 15 g
D. 50
g
161
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
17. Do 150 g 40-procentowego roztworu soli kamiennej dodano 150 g wody. Jakie
jest stężenie procentowe nowego roztworu?
A. 66,6%
B. 60%
C. 15%
D. 20%
18. Jakie procesy fizyczne zachodzą kolejno w czasie destylacji cieczy?
A. Skraplanie i krzepnięcie.
B. Skraplanie i topnienie.
C. Parowanie i skraplanie.
D. Topnienie i parowanie.
19. W naczyniu znajdują się kryształy soli kamiennej (chlorku sodu) i jej wodny
roztwór. W ciągu minuty 2 g tej substancji wykrystalizowywuje się z roztworu
i jednocześnie 2 g kryształów ulega rozpuszczeniu. Jaki roztwór znajduje się
w naczyniu?
A. Nienasycony.
B. Nasycony.
C. Stężony.
D. Rozcieńczony.
20. Jakie zmiany zajdą w nasyconym roztworze siarczanu(VI) miedzi(II), gdy
oziębimy go od temperatury 60°C do temperatury 20°C? Udzielając odpowie-
dzi, skorzystaj z wykresu rozpuszczalności.
A. Nie zaobserwuje się żadnych zmian.
B. Oziębiony roztwór będzie roztworem nienasyconym.
C. Zwiększy się stężenie roztworu.
D. Zaczną się wytrącać kryształki substancji rozpuszczonej
162
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
21. Cząsteczki wody mogą się łączyć w większe ugrupowania. Właściwość taka
nazywa się:
A. asocjacją.
B. sublimacją.
C. krystalizacją.
D. skraplaniem.
22. Do 150 g 20-procentowego roztworu cukru dodano 10 g cukru. Jakie jest stę-
żenie procentowe otrzymanego roztworu?
A. 20%
B. 30%
C. 25%
D. 18,75%
23. Rozpuszczalność soli kamiennej w temperaturze 20°C wynosi 36 g. Jakie jest
stężenie procentowe tego roztworu?
A.
36%
B. 26,5%
C.
20%
D.
56%
163
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
24. Do 250 cm3 30-procentowego roztworu o gęstości 1,2 g/cm3 dodano 100 g
wody. Jakie jest stężenie procentowe otrzymanego roztworu?
A. 30%
B. 22,5%
C. 12,6%
D. 35,5%
25. Do czterech zlewek, zawierających po 50 g wody o temperaturze 40°C, wpro-
wadzono: 100 g cukru, 20 g soli kamiennej, 10 g kwasu borowego i 20 g siar-
czanu(VI) miedzi(II). Korzystając z wykresu rozpuszczalności, określ, które
substancje rozpuściły się w tej ilości wody.
A. wszystkie
B. tylko
cukier
C. tylko siarczan(VI) miedzi(II)
D. chlorek sodu i cukier
164
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
Cele i wymagania poszczególnych zadań testowych
Numer
zadania
Zadanie sprawdza:
Ce-
le
Wymagania
1.
wiadomości o występowaniu wody w przyrodzie;
A
k
2.
rozumienie znaczenia czystości wody;
B
k
3.
znajomość sposobów oczyszczania wody;
A
k
4.
rozumienie pojęć: „roztwór nasycony” i „nienasycony”; B
k
5.
umiejętność zakwalifikowania mieszanin do roztworów
i zawiesin;
C
k
6.
rozumienie zjawiska krystalizacji;
B
k
7.
umiejętność rozdzielania mieszanin niejednorodnych;
C
k
8.
rozumienie pojęcia roztworu jako mieszaniny jedno-
rodnej;
B
p
9.
rozumienie zależności rozpuszczalności gazów
od temperatury i ciśnienia;
B
p
10.
rozumienie procesów mechanicznego i biologicznego
oczyszczania ścieków;
B
p
11.
umiejętność obliczania stężenia procentowego roztwo-
rów;
C
p
12.
rozumienie pojęcia stężenia procentowego roztworów;
B
p
13.
umiejętność otrzymywania roztworu nienasyconego
z nasyconego ;
C
p
14.
umiejętność odczytywania z wykresu rozpuszczalności
substancji w danej temperaturze;
C
p
15.
umiejętność określania ilości substancji rozpuszczają-
cej się w określonej temperaturze;
C
p
16.
umiejętność obliczania ilości substancji w danym roz-
tworze;
C
r
17.
umiejętność obliczania stężenia procentowego w czasie
rozcieńczania roztworu;
C
r
165
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
18.
rozumienie procesu destylacji;
B
r
19.
rozumienie procesów zachodzących w roztworze nasy-
conym;
B
r
20.
umiejętność korzystania z wykresów rozpuszczalności; C
r
21.
znajomość procesów, jakim ulega woda;
A
r
22.
umiejętność obliczania stężeń roztworów w czasie
ich zatężania;
C
d
23.
umiejętność obliczania stężenia procentowego roztwo-
ru na podstawie rozpuszczalności;
C
d
24.
umiejętność obliczania stężenia procentowego roztwo-
ru z uwzględnieniem gęstości;
D
d
25.
umiejętność sprawnego posługiwania się wykresem
rozpuszczalności.
D
d
Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena:
Zadanie
Prawidłowa
odpowiedź
Liczba zadań potrzeb-
na do zaliczenia dane-
go zakresu
Uzyskana ocena
1.
A, B, C
dobry
dopusz-
czający
2.
A
3.
C
4.
B
5.
D
6.
B
7.
C
( k ) 5 z 7
( k )
8.
B
( p ) 6 z 8
9.
A
10.
B, C
11.
B
dosta-
teczny
12.
C
13.
A
( k + p )
14.
B
bardzo
dobry
166
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
15.
D
16.
B
17.
D
18.
C
( k + p + r )
19.
B
20.
B
21.
A
( r ) 4 z 6
22.
C
23.
B
( k + p + r + d )
24.
B
25.
D
( d ) 3 z 4
Oczekiwane osiągnięcia
Zesta-
wy te-
stów z
działu
Określanie
właściwości
różnorod-
nych sub-
stancji,
powiązanie
ich z zasto-
sowaniem
i wpływem
na środo-
wisko natu-
ralne.
Wyjaśnia-
nie prze-
biegu pro-
stych pro-
cesów
chemicz-
nych, zapi-
sywanie
poznanych
reakcji
chemicz-
nych
w postaci
równań.
Projekto-
wanie i
przeprowa-
dzanie pro-
stych doś-
wiadczeń
chemicz-
nych.
Bezpieczne
po-
sługiwanie
się sprzę-
tem labo-
ratoryj-
nym, sub-
stancjami
i wyrobami
o znanym
składzie
chemicz-
nym.
Dostrzega-
nie prze-
mian w
najbliższym
otoczeniu
oraz czyn-
ników, któ-
re wpływa-
ją na ich
przebieg.
Wykony-
wanie
prostych
obliczeń
stechio-
metrycz-
nych.
1. Sub-
stancje
che-
miczne i
ich
prze-
miany
1., 2., 3.,
8., 10., 11.,
12., 13.,
15., 17.,
19., 21.
1., 5., 6.,
7., 9., 14.,
16., 22.,
23., 24.
1., 4., 5.,
10., 18.,
21., 22.,
23., 24.,
25.
5., 10.,
15., 21.,
23., 25.
9., 13.,
15., 19.,
25.
20.
2. Atom
i czą-
steczka
1., 2., 3.,
4., 5., 6.,
8., 9., 11.,
16., 17.,
18., 20.,
23., 24.
7., 8., 9.,
11., 12.,
13., 15.,
19., 21.,
22., 24.
10.
10., 11.,
12., 13.,
25.
25.
10., 14.,
17., 25.
167
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
3. Roz-
twory
wodne
2., 3., 6.,
8., 9., 10.,
14., 20.
2., 4., 5.,
6., 8., 9.,
10., 13.,
14., 15.,
18., 19.,
20., 21.
2., 4., 5.,
7., 9., 10.,
12., 15.,
18., 19.,
21.
3., 18.
1., 4., 9.,
10., 12.,
20.
11., 12.,
13., 14.,
16., 17.,
22., 23.,
24., 25.
Rozdział I: Kwasy i wodorotlenki
Sprawdź swoją wiedzę o kwasach i wodorotlenkach
1. Badano przewodnictwo elektryczne różnych roztworów: kwasu siarkowego(VI)
– 1, octu – 2, wodorotlenku potasu – 3, cukru – 4 i wody destylowanej – 5.
Użyto zestawu składającego się z elektrod grafitowych połączonych ze źródłem
prądu i żaróweczką. Które roztwory spowodowały zaświecenie się żaróweczki?
A. 2 i 4
B. 2 i 3
C. 4 i 5
D. 3, 4 i 5
2. W którym punkcie podano tylko wzory kwasów?
A. H2SO4, HNO3, H2S
B. H2SO4, NaOH, H2O
C. MgO,
CO2, SO2
D. NaOH, KOH, Ca(OH)
2
3. W którym punkcie podano wyłącznie wzory wodorotlenków?
A. KOH, HCl, HNO3
B. H2SO4, NaCl, Mg(OH)2
C. Mg(OH)2, Ca(OH)2, NaOH
D. KOH,
H2O, HCl
168
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
4. Jony wodorotlenkowe OH– powstają podczas dysocjacji wodnych roztworów:
A. kwasów.
B. zasad.
C. kwasów i zasad.
D. Żadna odpowiedź nie jest właściwa.
5. W którym punkcie podano tylko wzory jonów?
A. OH–, H2O, Hcl
B. K+, HNO3, NaOH
C. HCl, KOH, NaOH
D. H+, OH–, Ca2+
6. W czterech zlewkach znajdują się roztwory następujących substancji: wodoro-
tlenku sodu, kwasu solnego, cukru i soku z cytryny. Do każdej ze zlewek do-
dano alkoholowego roztworu fenoloftaleiny. W której zlewce fenoloftaleina
przybrała malinową barwę?
A. W zlewce z roztworem wodorotlenku sodu.
B. W zlewce z roztworem kwasu solnego.
C. W zlewce z roztworem cukru.
D. W zlewce z roztworem soku z cytryny.
7. Aby rozcieńczyć stężony kwas solny, należy:
A. dodawać małymi porcjami na przemian raz wodę, raz kwas.
B. nalewać wodę do kwasu.
C. nalewać kwas po ściance naczynia, w którym znajduje się woda.
D. nalewać jednocześnie wodę i kwas.
8. Otworzono pojemnik ze stężonym kwasem i zaobserwowano wydzielanie się
brunatnego dymu. Jaki gaz znajdował się w tym pojemniku?
A. kwas
solny
B. kwas
siarkowy(VI)
C. kwas
azotowy(V)
D. kwas
siarkowodorowy
169
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
9. Kwas solny to substancja, która:
I.
wchodzi w skład soku żołądkowego.
II. powstaje przez rozpuszczenie chlorowodoru w wodzie.
III. barwi uniwersalny papierek wskaźnikowy na kolor niebieski.
IV. jest silnie higroskopijna.
Właściwe odpowiedzi to:
A. I, II i III;
B. I i II;
C. I, III i IV;
D. Wszystkie odpowiedzi są właściwe.
10. Gazowy wodór jest jednym z produktów reakcji:
A. dysocjacji kwasów tlenowych.
B. dysocjacji kwasów beztlenowych.
C. sodu i potasu z wodą.
D. tlenków niemetali z wodą.
11. Do czterech probówek zawierających cztery różne tlenki – SO2, MgO, P4O10,
FeO – dodano wody i dokładnie wymieszano. W których probówkach powstały
kwasy?
A. W
probówce
1. i 3.
B. W
probówce
1. i 2.
C. We wszystkich probówkach.
D. Tylko w probówce 4.
12. W wyniku dysocjacji jonowej zasad powstają:
A. jony metalu i jony wodorotlenkowe.
B. jony metalu i jony reszty kwasowej.
C. jony wodorowe i jony wodorotlenkowe.
D. jony wodorowe i jony reszty kwasowej.
170
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
13. Jaki ładunek ma kation magnezu w wodorotlenku magnezu Mg(OH)2?
A. 3+
B. 3–
C. 2+
D. 2–
14. Które z zanieczyszczeń powietrza powodują powstanie kwaśnych opadów?
A. sadza
B. pyły
C. tlenek
siarki(IV)
D. tlenek
wapnia
15. W 45 g wody rozpuszczono 5 g wodorotlenku potasu. Stężenie procentowe
otrzymanego roztworu wynosi:
A. 11%
B. 10%
C. 9%
D. 5%
16. Które z równań opisuje proces otrzymywania kwasu siarkowego(VI)?
A. CO
2
+ H
2
O
# H
2
CO
3
B. SO
3
+ H
2
O
# H
2
SO
4
C. SO
2
+ H
2
O
# H
2
SO
3
D. H
2
SO
4
# 2H
+
+ SO
4
2–
17. Zasady to:
A. wodne roztwory kwasów beztlenowych.
B. wodne roztwory kwasów tlenowych.
C. wodne roztwory wodorotlenków.
D. wszystkie substancje o właściwościach żrących.
171
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
18. Kwas siarkowy(IV) jest nietrwały, ponieważ:
A. powstaje w wyniku reakcji tlenku siarki(IV) z wodą.
B. jest kwasem tlenowym.
C. pod wpływem wody dysocjuje na kationy wodoru i aniony siarczanowe(IV).
D. łatwo rozpada się na wodę i tlenek węgla(IV).
19. Jaki jest odczyn roztworu, w którym liczba jonów H+ jest większa od jonów
OH–?
A. Kwasowy.
B. Zasadowy.
C. Obojętny.
D. Żadna z odpowiedzi nie jest właściwa.
20. Zmieszano rozcieńczone roztwory wodorotlenku sodu i wodorotlenku potasu.
Jakie jony znajdują się w tym roztworze?
A. tylko jony OH–
B. Na+, K+, OH–
C. K+, OH–
D. Na+, OH–
21. Ile powstanie kwasu siarkowego(VI) w reakcji 8 g trójtlenku siarki z wodą?
A. 8,2
g
B. 6,2
g
C. 4,9
g
D. 9,8
g
22. Wskaż prawidłowo napisane równanie dysocjacji kwasu azotowego(V).
A. HNO3
→
H+ + NO3–
B. HNO2
→
H+ + NO2–
C. HCl
→
H+ + Cl–
D. H2CO3
→
2H+ + CO32
172
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
23. Które z podanych substancji są produktami reakcji K + H
2
O?
A. wodór i tlen;
B. tlenek
sodu;
C. wodorotlenek potasu i wodór;
D. tlenek potasu i wodór.
24. Która para tlenków w reakcji z wodą tworzy substancję zmieniającą barwę
oranżu metylowego z pomarańczowej na czerwoną?
A. P4O10 i SO3
B. SO2 i CaO
C. MgO i CaO
D.
Na2O i K2O
173
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
Cele i wymagania poszczególnych testów
Numer
testu
Test sprawdza:
Cele Wyma-
gania
1.
znajomość faktu, że kwasy i zasady przewodzą prąd elek-
tryczny;
A
k
2.
umiejętność wybrania wzorów kwasów spośród innych wzo-
rów sumarycznych;
C
k
3.
umiejętność wybrania wzorów wodorotlenków spośród in-
nych wzorów sumarycznych;
C
k
4.
umiejętność kojarzenia zasad z charakterystycznymi jona-
mi;
C
k
5.
umiejętność wskazania jonów wśród innych wzorów;
C
k
6.
umiejętność wskazania kwasu lub zasady na podstawie
zmiany barwy wskaźnika;
C
k
7.
rozumienie zachowania środków ostrożności w czasie roz-
cieńczania kwasów;
C
k
8.
rozumienie charakterystycznych właściwości kwasów;
B
p
9.
rozumienie właściwości fizycznych i chemicznych kwasów;
B
p
10.
umiejętność określenia reakcji, w wyniku której powstaje
wodór;
C
p
11.
umiejętność wskazania tlenków kwasowych wśród innych
tlenków;
C
p
12.
rozumienie definicji zasad według teorii Arrheniusa;
B
p
13.
umiejętność określania ładunku jonów metali
w odpowiednich wodorotlenkach;
C
p
14.
rozumienie mechanizmu powstawania kwaśnych deszczów;
B
p
15.
umiejętność obliczania stężenia procentowego na podstawie
ilości substancji rozpuszczonej i rozpuszczalnika;
C
p
16.
umiejętność zapisu równania reakcji otrzymywania kwasów; C
r
17.
umiejętność odczytania równania dysocjacji zasady;
C
r
174
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
18.
rozumienie pojęć „wodorotlenek” i „zasada”;
B
r
19.
rozumienie pojęcia „nietrwały”;
B
r
20.
rozumienie zależności między odczynem roztworu a ilością
jonów H+ i OH– w roztworze;
B
r
21.
umiejętność wskazania jonów powstałych w procesie dyso-
cjacji zasad;
C
r
22.
umiejętność dokonywania obliczeń stechiometrycznych
na podstawie przebiegu reakcji chemicznych;
D
d
23.
umiejętność zapisu równania dysocjacji elektrolitycznej;
C
d
24.
umiejętność wskazania substancji, która jest produktem
wybranej reakcji;
C
d
25.
rozumienie zmiany barwy wskaźników w zależności
od odczynu roztworu.
B
d
Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena
Zadanie
Prawidłowa
odpowiedź
Liczba zadań potrzeb-
na do zaliczenia dane-
go zakresu
Uzyskana ocena
1.
B
d
d
b
2.
A
o
o
a
3.
C
s
b
r
4.
B
t
r
d
5.
D
a
y
z
6.
A
dopusz-
czający
t
o
7.
C
( k ) 5 z 7
( k )
e
8.
C
c
d
9.
B
z
o
10.
C
n
b
11.
A
y
r
12.
A
y
13.
C
( p ) 6 z 8
( k + p )
175
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
14.
C
15.
B
16.
B
17.
B
18.
C
( k + p + r )
19.
D
20.
A
21.
B
( r ) 4 z 6
22.
D
23.
A
( k + p + r + d )
24.
C
25.
A
( d ) 3 z 4
Sprawdź swoją wiedzę o solach
1. Która informacja dotycząca występowania soli w przyrodzie jest prawidłowa?
A. Wiele soli wchodzi w skład skorupy ziemskiej.
B. W wodach mórz i oceanów znajdują się rozpuszczone sole.
C. Niektóre sole budują tkankę kostną.
D. Wszystkie informacje są prawidłowe.
2. W którym punkcie wypisano tylko sole?
A. chlorek sodu, kwas solny, wodorotlenek sodu;
B. azotan(V) potasu, węglan wapnia, siarczan(VI) miedzi(II);
C. fosforan(V) potasu, chlorek wapnia, kwas fosforowy(V);
D. wodorotlenek wapnia, wodorotlenek sodu, chlor.
3. Reakcja zobojętniania to reakcja:
A. kwasu z zasadą.
B. kwasu z metalem.
C. tlenku metalu z tlenkiem niemetalu.
D. metalu z niemetalem.
176
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
4. Chlorki to sole kwasu:
A. siarkowodorowego.
B. siarkowego(IV).
C. solnego.
D. siarkowego(VI).
5. Na pięciu pojemnikach z substancjami chemicznymi były umieszczone następu-
jące wzory:
1) NaOH
2) NaCl
3) MgSO4
4) MgO
5) H2SO4
Które z tych substancji są solami?
A. 1, 2 i 3;
B. 2, 3 i 4;
C. 2 i 3;
D. 3, 4 i 5;
6. Do trzech zlewek wlano do połowy ich objętości wody destylowanej. Następnie
do jednej wsypano niewielką ilość siarczanu(VI) miedzi(II), a do drugiej – wę-
glanu sodu i dokładnie wymieszano. Do każdej ze zlewek wprowadzono dwie
elektrody grafitowe połączone ze źródłem prądu stałego i żaróweczką. W której
zlewce żaróweczka się zaświeciła?
A. We wszystkich zlewkach.
B. Tylko w 3. zlewce.
C. W
1. i 2. zlewce.
D. Tylko
w
1. zlewce.
7. W probówce umieszczono wiórki magnezu. Jakiego kwasu należy dodać,
aby otrzymać sól o wzorze Mg(NO3)2?
A. HNO2
B. HNO3
C. HCl
D. H3PO4
177
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
8. Sole zbudowane są z:
A. kationów metali i anionów wodorotlenkowych.
B. kationów metali i anionów reszt kwasowych.
C. kationów wodorowych i anionów wodorotlenkowych.
D. kationów wodorowych i anionów reszt kwasowych.
9. Jakie jony powstają w wyniku dysocjacji siarczanu(VI) sodu przebiegające
zgodnie z równaniem:
Na2SO4
→
2Na+ + SO42– ?
A. Dwa kationy i jeden anion.
B. Dwa kationy i dwa aniony.
C. Jeden kation i jeden anion.
D. Jeden kation i dwa aniony.
10. Która z podanych soli baru dobrze rozpuszcza się w wodzie?
A. BaSO4
B. Ba3(PO4)2
C. BaCl2
D. BaCO3
11. Na zajęciach koła chemicznego uczniowie przeprowadzili doświadczenie pole-
gające na działaniu kwasem solnym na magnez. Wydzielający się w wyniku
reakcji gaz zidentyfikowali łuczywkiem (usłyszeli charakterystyczny trzask).
Produktami tej reakcji były:
A. MgCl2 i Cl2.
B. MgCl2 i H2.
C. Cl2 i H2.
D. Mg i HCl.
12. Który zestaw zawiera tylko jony powstające w wyniku dysocjacji soli?
A. Na+, H+, OH–
B. Cl–, OH–, SO42–
C. Na+, K+, OH–
D. Mg2+, Cl–, NO3–
H
2
O
178
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
13. Reakcja zobojętniania polega na łączeniu się:
A. kationów wodorowych z anionami reszt kwasowych.
B. kationów wodorowych z anionami wodorotlenkowymi.
C. kationów metali z anionami wodorotlenkowymi.
D. kationów metali z anionami reszt kwasowych.
14. Ile gramów siarczanu(VI) miedzi(II) należy rozpuścić w 45 g wody,
aby otrzymać 10-procentowy roztwór tej soli?
A. 10 g
B. 5
g
C. 4,5
g
D. 5,5
g
15. Zmieszano roztwory dwóch soli i zaobserwowano wytrącanie się osadu
trudno
rozpuszczalnego w wodzie. Jaka zaszła reakcja?
A. zobojętniania
B. syntezy
C. strąceniowa
D. analizy
16. Jaki jest ładunek anionu reszty kwasowej związku o wzorze K2SO3.
A. 2+
B. 3–
C. 2–
D. 3
17. Które z podanych równań przedstawia otrzymywanie siarczanu(VI) baru
w reakcji zobojętniania.
A. Ba(OH)2 + H2SO4
→
BaSO4 + 2H2O
B. Ba(OH)2 + SO3
→
BaSO4 + H2O
C. BaO + SO3
→
BaSO4
D. Ba + H2SO4
→
BaSO4 + H2
179
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
18. Do probówki zawierającej roztwór wodorotlenku wapnia wdmuchiwano powie-
trze z płuc i zaobserwowano mętnienie roztworu, a następnie wytrącanie się
białego osadu. Osadem tym jest:
A. Ca(OH)2.
B. CaCO3.
C. CaO.
D. Ca3(PO4)2.
19. Do zlewki z roztworem zasady sodowej dodano kilka kropel fenoloftaleiny.
Następnie za pomocą biurety wkraplano kropla po kropli roztwór kwasu azo-
towego(V), aż do momentu zaniku barwy. W którym punkcie zapisano pro-
dukty tej reakcji?
A. Na+, NO3–, H+, OH–
B. NaOH,
H+, NO3–
C. H+, OH–, HNO3
D. Na+, NO3–, H2O
180
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
20. Ile jonów powstanie w wyniku dysocjacji soli o wzorze K3PO4?
A. 4
B. 6
C. 2
D. 3
21. Zmieszano 30 g 10-procentowego roztworu siarczanu(VI) sodu z 20 g
5-procentowego roztworu tej soli. Jakie jest stężenie procentowe otrzymanego
roztworu?
A. 15%
B. 8%
C. 5%
D. 10%
22. Do zlewki zawierającej wodę morską dodano roztwór azotanu(V) srebra
i zaobserwowano wytrącanie się osadu chlorku srebra AgCl. Jakie jony wykry-
to w wodzie morskiej?
A. NO3–
B. Ag+
C. Cl–
D. Na+
23. Ile gramów chlorku magnezu powstanie w wyniku reakcji 2,4 g magnezu z
chlorem przebiegającej zgodnie z równaniem Mg + Cl2
→
MgCl2?
A. 33,4
g
B. 95
g
C. 12 g
D. 9,5
g
24. W którym z roztworów pH będzie równe 7?
A. NaOH i HNO3 w takim stosunku, że na jeden jon sodu przypada jeden jon
azotanowy(V).
B. Mg(OH)2 i HNO3 w takim stosunku, że na jeden jon magnezu przypada
jeden jon azotanowy(V).
C. KOH i HCl w takim stosunku, że na dwa kationy potasu przypadają trzy
jony chlorkowe.
D. Ca(OH)2 i HCl, w takim stosunku, że na dwa jony wapnia przypada jeden
jon chlorkowy.
181
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
25. Do czterech probówek z roztworem węglanu sodu dodano roztwory czterech
soli.
W której probówce nie wytrącił się osad? Skorzystaj z tablicy rozpuszczalności.
A. W
probówce
1., 2. i 3.
B. W probówce 4.
C. W probówce 2., 3. i 4.
D.
W probówce 3. i 4.
Cele i wymagania poszczególnych testów
Numer
testu
Test sprawdza:
Cele Wyma-
gania
1.
znajomość występowania soli w przyrodzie;
A
k
2.
umiejętność wyróżniania soli spośród innych substancji;
C
k
3.
umiejętność wybrania substratów reakcji zobojętniania;
C
k
4.
znajomość nazw soli pochodzących od wskazanych kwa-
sów;
A
k
5.
umiejętność wskazania wzorów soli;
C
k
6.
rozumienie faktu, że sole przewodzą prąd elektryczny;
B
k
7.
umiejętność wskazania produktów reakcji metalu z kwa-
sem;
C
k
8.
rozumienie jonowej budowy soli;
B
p
9.
umiejętność przewidywania ilości jonów powstałych
w wyniku dysocjacji;
C
p
10.
umiejętność posługiwania się tabelą rozpuszczalności;
C
p
11.
umiejętność wskazania jonów powstałych w wyniku dyso-
cjacji soli;
A
p
12.
znajomość faktu, że w reakcjach kwasu z metalami powsta-
je sól i wodór;
C
p
182
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
13.
rozumienie reakcji zobojętniania;
B
p
14.
umiejętność sporządzania roztworów soli o określonym stę-
żeniu;
C
p
15.
rozumienie reakcji strącania osadów;
B
p
16.
umiejętność określania ładunku anionu reszty kwasowej;
C
r
17.
umiejętność pisania równań reakcji otrzymywania soli
w reakcjach zobojętniania;
C
r
18.
umiejętność wskazania produktów reakcji wodorotlenków
z tlenkami niemetali;
C
r
19.
umiejętność wskazania produktów reakcji zobojętniania;
C
r
20.
umiejętność określania ilości jonów powstałych w wyniku
dysocjacji;
C
r
21.
rozumienie zależności między odczynem roztworu a ilością
jonów H+ i OH– w roztworze;
B
r
22.
umiejętność określania składu osadu soli;
C
d
23.
umiejętność dokonywania obliczeń stechiometrycznych;
D
d
24.
umiejętność określania pH roztworu;
C
d
25.
umiejętność przewidywania produktów reakcji dwóch soli
dobrze rozpuszczalnych w wodzie.
D
d
Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena
Zadanie
Prawidłowa
odpowiedź
Liczba zadań potrzeb-
na do zaliczenia dane-
go zakresu
Uzyskana ocena
1.
D
d
d
b
2.
B
o
o
a
3.
A
s
b
r
4.
C
t
r
d
5.
C
a
y
z
6.
C
( k ) 5 z 7
Dopusz-
czający
t
o
183
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
7.
B
( k )
e
8.
B
c
d
9.
A
z
o
10.
C
n
b
11.
B
y
r
12.
D
y
13.
B
( k + p )
14.
B
15.
C
( p ) 6 z 8
16.
C
17.
A
18.
B
( k + p + r )
19.
D
20.
A
21.
B
( r ) 4 z 6
22.
C
23.
D
( k + p + r + d )
24.
A
25.
B
( d ) 3 z 4
Rozdział III: Surowce i tworzywa pochodzenia mineralnego
Sprawdź swoją wiedzę o surowcach i tworzywach mineralnych
1. W którym punkcie wymieniono tylko surowce mineralne?
A. węgiel brunatny, cement, beton;
B. sól kamienna, siarka, węgiel kamienny;
C. wapień, gips, szkło;
D. ropa naftowa, gaz ziemny, zaprawa murarska;
2. Składnikiem skał bywa minerał kalcyt – węglan wapnia o wzorze:
A. CaO.
B. Ca(OH)2.
C. CaCO3.
D. MgCO3.
184
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
3. Podstawowym składnikiem zaprawy murarskiej jest:
A. glina.
B. piasek.
C. wapno
gaszone.
D. cement.
4. Skały wapienne można rozpoznać działając na nie:
A. kwasem
solnym.
B. wodą.
C. wodorotlenkiem
wapnia.
D. roztworem
cukru.
5. Które z podanych substancji należą do węgli kopalnych?
1 – węgiel kamienny
2 – węgiel brunatny
3 – sadza
4 – torf
A. 1, 2 i 3
B. 1, 3 i 4
C. 2, 3 i 4
D. 1, 2 i 4
6. Aby unieruchomić złamaną kość należy użyć:
A. gipsu.
B. cementu.
C. kredy.
D. piasku.
7. Najbardziej rozpowszechnionymi pierwiastkami w skorupie ziemskiej są:
A. azot i węgiel.
B. glin
i
żelazo.
C. tlen i krzem.
D. sód i magnez.
8. W wyniku prażenia węglanu wapnia CaCO3 powstaje:
A. Ca i CO2.
B. CaO i CO2.
C. Ca(OH)2 i H2O.
D. CaCl2 i H2O.
185
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
9. Pod wpływem której grupy związków chemicznych zachodzi chemiczne wietrze-
nie skał?
A. MgO,
H2O, NaCl
B. H2SO4, ZnO, P2O5
C. H2O, H2SO3, CO2
D. NH3, NaCl, PbO
10. Do produkcji szkła stosuje się:
A. piasek kwarcowy, wodę, cement.
B. piasek kwarcowy, wapień, sodę.
C. gips,
wapień, glinę.
D. żwir, cement, wodę.
11. W procesie suchej destylacji węgla kamiennego można otrzymać:
A. asfalt, olej napędowy, benzynę.
B. gaz
świetlny, wodę pogazową, koks.
C. mazut, koks, asfalt.
D. koks,
benzynę, naftę.
12. Aktywne chemicznie metale można otrzymać:
A. metodą hutniczą z rud.
B. działając na nie wodą.
C. przez
elektrolizę stopionych soli tych metali.
D. Wszystkie odpowiedzi są właściwe.
13. Które z poniższych równań reakcji przedstawia gaszenie wapna palonego?
A. CaCO3
→
CaO + CO2
B. Ca + 2H2O
→
Ca(OH)2 + H2
C. CaO + CO2
→
CaCO3
D. CaO + H2O
→
Ca(OH)2
186
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
14. Jakiej substancji należy użyć do zobojętnienia zakwaszonej gleby?
A. CaO
B. NaCl
C. HCl
D. CO2
15. W stanie wolnym występują tylko pierwiastki:
A. platyna,
rtęć, sód.
B. miedź, ołów, jod.
C. platyna,
złoto hel.
D. złoto, srebro, potas.
16. Wskaż wzór gipsu krystalicznego.
A. CaSO4 * 2H2O
B. (CaSO4) * H2O
C. Na2SiO4
D. SiO2
17. Na stary tynk podziałano kwasem solnym i zaobserwowano wydzielanie się
gazu. Które z równań przedstawia zachodzący proces?
A. CaCO3 + H2O + CO2
→
Ca(HCO3)2
B. CaCO3 + 2HCl
→
CaCl2 + H2O + CO2
C. CaO + 2HCl
→
CaCl2 + H2O
D. Ca(OH)2 + 2HCl
→
CaCl2 + 2H2O
18. Z którą substancją na gorąco reaguje tlenek krzemu(IV) – SiO2?
A. HCl
B. H2O
C. NaOH
D. H2S
187
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
19. Proces redukcji hematytu – tlenku żelaza(III) – zachodzący w wielkim piecu
można przedstawić równaniem:
A. 2FeO + C
→
2Fe + CO2.
B. Fe2O3 + 3H2
→
2Fe + 3H2O.
C. FeO + H2
→
Fe + H2O.
D. Fe2O3 + 3CO
→
2Fe + 3CO2.
20. Podczas elektrolizy wodnego roztworu chlorku miedzi(II) CuCl2 na anodzie
wydziela się:
A. miedź.
B. wodór.
C. tlen.
D. chlor.
188
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
21. Ile gramów tlenku wapnia można otrzymać w wyniku prażenia 1 kg węglanu
wapnia?
A. 400
g
B. 560
g
C. 56
g
D. 100 g
22. Które równanie ilustruje proces twardnienia zaprawy gipsowej?
A. CaCO3
→
CaO + CO2
B. Ca(OH)2
→
CaO + H2O
C. 2(CaSO4 · 2H2O)
→
(CaCO3)2 · H2O + 3H2O
D. CaSO4 · H2O + 3H2O
→
2(CaSO4 · 2H2O)
23. Na węglu drzewnym ogrzewano w płomieniu palnika tlenek ołowiu(II). Jakie
produkty otrzymano?
A. PbCO3 i CO2
B. PbO i C
C. Pb i CO2
D. Pb i H2O
24. Która z wymienionych substancji jest jednym z produktów reakcji:
NaOH + SiO2
→
produkty
A. krzem
B. krzemian
sodu
C. kwarc
D. wodorotlenek
sodu
25. Podczas redukcji 1 kg hematytu zawierającego tlenek żelaza(III) otrzymano
224 g żelaza. Jaka jest zawartość procentowa tlenku żelaza(III) w tej próbce
hematytu?
A. 22,4%
B. 11,2%
C. 32%
D. 28%
189
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
Cele i wymagania poszczególnych testów
Numer
testu
Test sprawdza
Cele Wyma-
gania
1.
rozumienie pojęcia „surowce mineralne”;
B
k
2.
umiejętność wybrania wzoru chemicznego węglanu wapnia
spośród innych;
C
k
3.
znajomość składników zaprawy murarskiej;
A
k
4.
umiejętność rozpoznawania skał wapiennych;
C
k
5.
rozumienie pojęcia „węgiel kopalny”;
B
k
6.
rozumienie zastosowania gipsu;
B
k
7.
znajomość rozpowszechniania pierwiastków w skorupie
ziemskiej;
A
k
8.
umiejętność wybrania produktów prażenia węglanów;
C
p
9.
rozumienie procesów wietrzenia skał;
B
p
10.
znajomość podstawowych surowców do produkcji szkła;
A
p
11.
rozumienie procesu suchej destylacji węgla kamiennego;
B
p
12.
umiejętność wskazania sposobu otrzymywania metali ak-
tywnych;
C
p
13.
umiejętność napisania reakcji gaszenia wapna palonego;
C
p
14.
rozumienie potrzeby stosowania tlenku wapnia do odkwa-
szania gleby;
B
p
15.
umiejętność wskazania pierwiastków występujących w sta-
nie wolnym;
C
p
16.
rozumienie pojęcia „gips krystaliczny”;
B
r
17.
umiejętność napisania reakcji węglanu wapnia z kwasem
solnym;
C
r
18.
umiejętność wskazania substancji, która reaguje na gorąco
z krzemionką;
C
r
190
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
19.
umiejętność zapisywania reakcji redukcji hematytu tlenkiem
węgla;
C
r
20.
umiejętność wybrania substancji wydzielających się
na elektrodach podczas elektrolizy chlorku miedzi(II);
C
r
21.
umiejętność dokonywania obliczeń na podstawie przebiegu
reakcji chemicznej;
C
r
22.
umiejętność zapisywanie równania reakcji ilustrującej
twardnienie zaprawy gipsowej;
C
d
23.
umiejętność przewidywania produktów reakcji tlenku oło-
wiu(II) z węglem;
D
d
24.
umiejętność przewidywania jednego z produktów reakcji
kwarcu z zasadą sodową;
D
d
25.
umiejętność dokonywania obliczeń zawartości procentowej
tlenku żelaza(III) w hematycie.
C
d
Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena
Zadanie
Prawidłowa
odpowiedź
Liczba zadań potrzeb-
na do zaliczenia dane-
go zakresu
Uzyskana ocena
1.
B
d
d
b
2.
C
o
o
a
3.
C
s
b
r
4.
A
t
r
d
5.
D
a
y
z
6.
A
dopusz-
czalny
t
o
7.
C
( k ) 5 z 7
( k )
e
8.
B
c
d
9.
C
z
o
10.
B
n
b
11.
B
y
r
12.
C
y
13.
D
( k + p )
14.
A
15.
C
( p ) 6 z 8
191
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
16.
A
17.
B
18.
C
( k + p + r )
19.
D
20.
D
21.
B
( r ) 4 z 6
22.
D
23.
C
( k + p + r + d )
24.
B
25.
C
( d ) 3 z 4
Przyporządkowanie zadań testowych do oczekiwanych
osiągnięć zgodnych z Podstawą programową kształcenia
ogólnego
Oczekiwane osiągnięcia
Zestawy
testów
z działu
Określanie
właściwości
różnorod-
nych sub-
stancji,
powiązanie
ich z zasto-
sowaniem i
wpływem
na środowi-
sko natu-
ralne.
Wyjaśnianie
przebiegu
prostych
procesów
chemicz-
nych, zapi-
sywanie
poznanych
reakcji
chemicz-
nych w
postaci
równań.
Projekto-
wanie i
przeprowa-
dzanie pro-
stych do-
świadczeń
chemicz-
nych.
Bezpieczne
posługiwa-
nie się
sprzętem
laborato-
ryjnym,
substan-
cjami i wy-
robami o
znanym
składzie
chemicz-
nym.
Dostrzega-
nie prze-
mian w
najbliższym
otoczeniu
oraz czyn-
ników, któ-
re wpływają
na ich
przebieg.
Wykony-
wanie
prostych
obliczeń
stechio-
metrycz-
nych.
Kwasy
i wodo-
rotlenki
1., 2., 3.,
5., 6., 9.,
10., 11.,
13., 18.,
19., 20.,
25.
4., 5., 8.,
11., 12.,
16., 17.,
19., 20.,
21., 23.,
24., 25.
1., 4., 7.,
8., 21.
7.
14.
15., 22.
Sole
1., 2., 3.,
5., 8., 10.,
11., 15.,
16., 19.,
25.
4., 9., 11.,
13., 15.,
17., 19.,
25.
6., 7., 12.,
18., 21.,
22., 23.
12.
1.
14., 20.,
24.
192
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
Surowce
i two-
rzywa
pocho-
dzenia
mine-
ralnego
1., 2., 4.,
5., 7., 10.,
12., 15.,
16., 18.,
19.
4., 6., 8.,
9., 10.,
11., 12.,
13., 14.,
17., 18.,
19., 20.,
22., 24.
8., 17., 23. 4., 8., 12.,
17.
3., 6., 9.,
14., 22.
21., 25.
Rozdział I: Węgiel i jego związki
Sprawdź swoją wiedzę o węglu i jego związkach
1. Które z podanych substancji należą do organicznych związków węgla?
A. tlenek
węgla(IV), metan, węglan wapnia;
B. etan, polietylen, etyn;
C. tlenek
węgla(II), tlenek węgla(IV), kwas węglowy;
D. kwas
węglowy, grafit, diament.
2. Które z wymienionych właściwości fizycznych są właściwościami diamentu?
A. Jest bezbarwny i bardzo miękki.
B. Jest najtwardszym minerałem i nie przewodzi prądu elektrycznego.
C. Przewodzi
ciepło i prąd elektryczny.
D. Jest bardzo twardy i rozpuszcza się w wodzie.
3. Grafit stosuje się do wyrobu:
A. noży do cięcia szkła.
B. grafitów do ołówków.
C. końcówek wierteł.
D. do produkcji oleju napędowego.
4. Wybierz substancje, które są odmianami węgla pierwiastkowego.
A. diament, grafit, tlenek węgla(IV);
B. sadza, diament, cement;
C. diament, grafit, fulereny;
D. metan, sadza, tlenek węgla(II).
193
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
5. Głównym źródłem węglowodorów są:
A. węgiel kamienny i węgiel brunatny.
B. torf i węgiel brunatny.
C. wszystkie
żywe organizmy.
D. gaz ziemny i ropa naftowa.
6. Wiedząc, że cząsteczka butanu składa się z 4 atomów węgla i 10 atomów wo-
doru, wybierz prawidłowo napisany wzór sumaryczny tego związku.
A. C3H8
B. C2H6
C. C4H10
D. C4H8
7. Która z podanych substancji nie należy do węgli kopalnych?
A. Węgiel drzewny.
B. Węgiel kamienny.
C. Węgiel brunatny.
D. Torf.
8. W którym szeregu podano tylko nazwy węglowodorów nasyconych?
A. etan, etyn, propen;
B. propen, butan, metan;
C. metan, etan, propan;
D. eten, propan, pentan.
9. W probówce ogrzewano niewielką ilość białego sera i zaobserwowano, że uległ
on zwęgleniu. Na tej podstawie można sądzić, że:
A. ser jest substancją organiczną.
B. w
skład sera wchodzi pierwiastek węgiel.
C. pod
wpływem ogrzewania ser uległ rozkładowi.
D. wszystkie odpowiedzi są właściwe.
194
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
10. W którym punkcie najlepiej opisano właściwości metanu?
A. Jest niepalnym gazem.
B. Ma
stały stan skupienia i dobrze rozpuszcza się w wodzie.
C. Jest
bezbarwną cieczą o charakterystycznym zapachu.
D. Jest gazem palnym, z powietrzem tworzy mieszaninę wybuchową.
11. Wiedząc, że wzór ogólny węglowodorów nasyconych ma postać: CnH2n+2,
wybierz wzór sumaryczny węglowodoru nasyconego, w cząsteczce którego
znajduje się 16 atomów wodoru.
A. C7H16
B. C8H16
C. C9H16
D. C8H14
12. Podczas spalania gazu ziemnego przy małym dostępie powietrza może po-
wstać toksyczny gaz. Jest to:
A. tlenek
węgla(IV).
B. tlenek
węgla(II).
C. para
wodna.
D. azot.
13. Który z podanych wzorów jest wzorem strukturalnym węglowodoru nienasy-
conego?
H H H
H
H
H
C
C
C
H C
C H
C
≡
C
H
H H H
H
H
1.
2.
3.
A. 1 i 2
B. 2 i 3
C. 1 i 3
D. Tylko
1
195
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
14. Jaka jest zawartość procentowa węgla w etanie?
A. 6%
B. 20%
C. 24%
D. 80%
15. Jaki jest stosunek masowy węgla do wodoru w metanie?
A. 1 : 2
B. 1 : 3
C. 1 : 6
D. 3 : 2
16. W którym punkcie podano tylko wzory węglowodorów szeregu homologiczne-
go etenu?
A. C2H4, C2H6, C2H2
B. CH4, C2H6, C3H8
C. C2H4, C3H6, C4H8
D. C2H6, C3H8, C4H10
17. Podczas spalania propanu może powstać:
A. CO.
B. CO2.
C. H2O.
D. Wszystkie wymienione substancje.
18. Które z równań opisuje proces całkowitego spalania metanu?
A. CH4 + O2
→
C + 2H2O
B. 2CH4 + 3O2
→
2CO + 4H2O
C. CH4 + 2O2
→
CO2 + 2H2O
D. 2C2H6 + 7O2
→
4CO2 + 6H2O
196
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
19. Polietylen otrzymuje się w reakcji polimeryzacji etenu. W tej reakcji:
A. eten jest monomerem, a polietylen polimerem.
B. eten jest polimerem, a polietylen monomerem.
C. eten i polietylen są polimerami.
D. eten i polietylen są monomerami.
20. Do trzech probówek z rozcieńczonym roztworem manganianu(VII) potasu –
KMnO4 – dodano kolejno: metan, eten i etyn. Probówki domknięto korkiem
i lekko wstrząśnięto. W której probówce nastąpiło odbarwienie mangania-
nu(VII) potasu?
A. W
1. i 2.
B. W 2. i 3.
C. We
wszystkich.
D. Tylko
w
1.
21. Ile gramów tlenku węgla(IV) powstanie ze spalenia 2,8 g etenu?
A. 2,8
g
B. 3,6
g
C. 9,6
g
D. 8,8
g
22. W wyniku reakcji pewnego alkenu z wodorem powstał etan. Jaki to alken?
A. eten;
B. etan;
C. propen;
D. buten.
23. Związki należące do tego samego szeregu homologicznego mają:
A. taki sam stan skupienia.
B. zbliżone właściwości chemiczne.
C. jednakową liczbę atomów węgla w cząsteczkach.
D. jednakową liczbę grup
CH2
.
197
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
24. W wyniku spalenia 4,4 g pewnego alkanu powstało 13,2 g tlenku węgla(IV)
i 7,2 g wody. Jaki węglowodór spalono?
A. metan
B. butan
C. etan
D. propan
25. Jakie wiązania pomiędzy atomami węgla mogą występować w węglowodorze
o wzorze C4H6?
A. Tylko
wiązania pojedyncze.
B. Tylko
wiązania podwójne.
C. Jedno
wiązanie potrójne lub dwa wiązania podwójne.
D. Dwa
wiązania potrójne.
Cele i wymagania poszczególnych testów
Nu-
mer
testu
Test sprawdza:
Cele Wyma-
gania
1.
rozumienie faktu, że węgiel jest składnikiem związków orga-
nicznych;
B
k
2.
znajomość niektórych właściwości fizycznych diamentu;
A
k
3.
rozumienie zależności między właściwościami grafitu a jego za-
stosowaniem;
B
k
4.
umiejętność wskazania alotropowych odmian węgla pierwiast-
kowego wśród innych substancji;
C
k
5.
umiejętność wskazania surowców mineralnych, w których wy-
stępują węglowodory;
C
k
6.
umiejętność zapisania wzoru sumarycznego węglowodoru
w zależności od składu jego cząsteczki;
C
k
7.
znajomość odmian węgli kopalnych;
A
k
8.
rozumienie nazwy węglowodoru w zależności od rodzaju wiązań
występujących między atomami węgla;
B
p
9.
umiejętność wykrywania węgla w substancjach organicznych;
C
p
198
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
10.
znajomość właściwości metanu;
A
p
11.
umiejętność pisania wzorów sumarycznych węglowodorów
na podstawie wzoru ogólnego;
C
p
12.
znajomość faktu, że tlenek węgla(II) jest gazem trującym;
A
p
13.
rozumienie różnic w budowie cząsteczek węglowodorów nasy-
conych i nienasyconych;
B
p
14.
umiejętność obliczania zawartości procentowej pierwiastków
w związku chemicznym;
C
p
15.
umiejętność obliczania stosunku masowego poszczególnych
pierwiastków związku chemicznego;
C
p
16.
umiejętność wskazania węglowodorów należących do tego sa-
mego szeregu homologicznego;
C
r
17.
umiejętność wskazania produktów spalania węglowodorów;
C
r
18.
umiejętność napisania równania reakcji spalania określonych
węglowodorów;
C
r
19.
rozumienie pojęć „monomer” i „polimer”;
B
r
20.
umiejętność wykrywania węglowodorów nienasyconych;
C
r
21.
umiejętność obliczania ilości produktów na podstawie równania
reakcji chemicznej;
D
r
22.
rozumienie mechanizmu reakcji węglowodorów nienasyconych
z wodorem;
C
d
23.
umiejętność zakwalifikowania węglowodoru do określonego sze-
regu homologicznego na podstawie podobieństwa we właściwo-
ściach chemicznych;
D
d
24.
umiejętność ustalania wzoru sumarycznego węglowodoru na
podstawie informacji o przebiegu reakcji chemicznej;
D
d
25.
umiejętność pisania wzorów strukturalnych węglowodorów
o podobnych wzorach sumarycznych.
C
d
199
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena
Zada-
nie
Prawi-
dłowa od-
powiedź
Liczba zadań potrzebna
do zaliczenia danego za-
kresu
Uzyskana ocena
1.
B
d
d
b
2.
B
o
o
a
3.
B
s
b
r
4.
C
t
r
d
5.
D
a
y
z
6.
C
dopusz-
czający
t
o
7.
A
( k ) 5 z 7
( k )
e
8.
C
c
d
9.
D
z
o
10.
D
n
b
11.
A
y
r
12.
B
y
13.
B
( k + p )
14.
D
15.
B
( p ) 6 z 8
16.
C
17.
D
18.
C
( k + p + r )
19.
A
20.
B
21.
D
( r ) 4 z 6
22.
A
23.
B
( k + p + r + d )
24.
D
25.
C
( d ) 3 z 4
200
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
Rozdział II: Pochodne węglowodorów
Sprawdź swoją wiedzę o pochodnych węglowodorów
1. Który szereg związków zawiera tylko alkohole?
A. HCOOH,
CH3OH, C3H5(OH)3
B. CH3OH, C2H5OH, C3H5(OH)3
C. CH3OH, CH3COOCH3, CH3COOH
D. C15H31COONa, C2H5OH, NaOH
2. Który z podanych alkoholi jest najbardziej toksyczny?
A. Metanol.
B. Etanol.
C. Glicerol.
D. Żaden z podanych alkoholi nie jest toksyczny.
3. Z ilu atomów składa się cząsteczka etanolu – C2H5OH?
A. 7
B. 8
C. 9
D. 3
4. Do jakiej grupy związków organicznych można zaliczyć ocet?
A. Do
alkoholi.
B. Do
węglowodorów.
C. Do
estrów.
D. Do kwasów karboksylowych.
5. Która odpowiedź zawiera tylko wzory kwasów karboksylowych?
A. HCOOH, HCI, CH3COOH
B. HCOOH,
CH3COOH, C2H5COOH
C. CH3OH, C2H5OH, C3H7OH
D. H2SO4, H2CO3, HCI
201
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
6. Octan etylu – CH3COOC2H5 – jest:
A. estrem.
B. mydłem.
C. kwasem
karboksylowym.
D. alkoholem.
7. W czasie pracy ze stężonym kwasem mrówkowym należy zachować ostrożność,
ponieważ:
A. jest on bezbarwną cieczą.
B. łatwo rozpuszcza się w wodzie.
C. ma charakterystyczny zapach.
D. jest toksyczny i ma właściwości żrące.
8. Jaki odczyn wykazuje roztwór alkoholu metylowego?
A. kwasowy;
B. zasadowy;
C. obojętny;
D. roztwór
rozcieńczony – obojętny, a stężony – zasadowy.
9. W wyniku reakcji kwasów karboksylowych z alkoholami powstają:
A. mydła.
B. estry.
C. alkohole.
D. węglowodory.
10. Który z podanych związków chemicznych jest mydłem?
A. octan
etylu;
B. etanol;
C. palmitynian
metylu;
D. stearynian
sodu.
11. Produktami całkowitego spalania etanolu są:
A. tlenek
węgla(IV) i woda.
B. tlenek
węgla(IV) i wodór.
C. tlenek
węgla(II) i wodór.
D. węgiel i woda.
202
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
12. Wzór ogólny kwasów karboksylowych to:
A. ROH.
B. RCOOH.
C. R1COOR2.
D. RCOOM.
13. Jony wodorowe powstają w wyniku dysocjacji elektrolitycznej:
A. alkoholi.
B. estrów.
C. kwasów
karboksylowych.
D. mydeł.
14. Jaka jest zawartość procentowa węgla w metanolu CH3OH ?
A. 12,5%
B. 10%
C. 50%
D. 37,5%
15. Ile gramów kwasu octowego zawarte jest w 500 g 6-procentowego octu?
A. 30
g
B. 50
g
C. 10 g
D. 6
g
16. Kwas octowy można otrzymać z alkoholu etylowego w procesie:
A. estryfikacji.
B. fermentacji
octowej.
C. spalania.
D. redukcji
węglem.
17. Które równanie przedstawia proces całkowitego spalania etanolu?
A. C2H5OH + O2
→
2C + 3H2O
B. C2H5OH + 2O2
→
2CO + 3H2O
C. C2H5OH + 3O2
→
2CO2 + 3H2O
D. 2CH3OH + 3O2
→
2CO2 + 4H2O
203
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
18. Produktami reakcji kwasu etanowego z etanolem w obecności kwasu siarko-
wego(VI) są:
A. octan etylu i woda.
B. octan metylu i woda.
C. siarczan(VI) etylu i woda.
D. siarczan(VI) metylu i wodór.
19. Ile gramów wodoru powstanie w reakcji 6 g kwasu octowego z magnezem?
A. 6
g
B. 2,4
g
C. 2
g
D. 0,2
g
20. Jaki proces przedstawia poniższe równanie reakcji zapisane w formie jonowej?
CH3COO– + H+ + K+ + OH–
→
CH3COO– + K+ + H2O
A. estryfikacji;
B. zobojętnienia;
C. redukcji;
D. spalania.
21. Którym równaniem reakcji można opisać otrzymywanie mydła?
A. CH3COOH + NaOH
→
CH3COONa + H2O
B. C17H35COOH + KOH
→
C17H35COOK+H2O
C. CH3COOH + C2H5OH
→
CH3COOC2H5 + H2O
D. HCOOH + NaOH
→
HCOONa + H2O
22. Do czterech probówek z wodą bromową wprowadzono niewielkie ilości kwasu
oleinowego, kwasu octowego, alkoholu etylowego i roztworu mydła. Probówki
domknięto korkiem i lekko wstrząśnięto. W której probówce woda bromowa
odbarwiła się?
A. Tylko
w
1.
B. Tylko w 4.
C. W 2., 3. i 4.
D. We wszystkich probówkach.
204
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
23. Która z podanych substancji pod wpływem wody dysocjuje na jony Fe3+
i CH3COO– ?
A. CH3COOFe
B. CH3COOFe3
C. (CH3COO)2Fe
D. (CH3COO)3Fe
24. Wzrost długości łańcucha węglowego w cząsteczkach kwasów karboksylowych
powoduje wzrost:
A. gęstości i temperatury topnienia.
B. rozpuszczalności kwasów w wodzie.
C. aktywności chemicznej.
D. łatwości dysocjacji elektrolitycznej.
25. Które z poniższych równań reakcji jest reakcją estryfikacji?
A. 2C17H35COONa + CaCl2
→
(C17H35COO)2Ca + 2NaCI
B. HCOOC2H5 + H2O
→
HCOOH + C2H5OH
C. CH3COOH + CH3OH
→
CH3COOCH3 + H2O
D. CH3COOH + NaOH
→
CH3COONa + H2O
Cele i wymagania poszczególnych testów
Numer
testu
Test sprawdza:
Cele
Wyma-
gania
1.
umiejętność wybrania wzorów sumarycznych alkoholi spośród
wzorów innych związków chemicznych;
C
k
2.
znajomość toksycznych właściwości metanolu;
A
k
3.
rozumienie budowy alkoholi;
B
k
4.
umiejętność przyporządkowania określonego związku che-
micznego do odpowiedniej grupy związków;
C
k
5.
umiejętność wybrania wzorów sumarycznych kwasów karbok-
sylowych wśród innych związków chemicznych;
C
k
205
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
6.
znajomość budowy cząsteczek estrów;
A
k
7.
rozumienie zasad bezpieczeństwa w czasie pracy z niektórymi
kwasami karboksylowymi, np. z kwasem mrówkowym;
B
k
8.
znajomość odczynu wodnych roztworów alkoholi;
A
p
9.
umiejętność wskazania produktów całkowitego spalania alko-
holi;
C
p
10.
umiejętność wybrania spośród innych związku, który jest my-
dłem;
C
p
11.
znajomość produktów całkowitego spalania alkoholi;
A
p
12.
znajomość ogólnych wzorów związków organicznych;
A
p
13.
rozumienie procesu dysocjacji elektrolitycznej;
B
p
14.
umiejętność obliczania zawartości procentowej pierwiastków
w związku chemicznym;
C
p
15.
umiejętność obliczania ilości substancji zawartej w roztworze
o określonym stężeniu;
C
p
16.
znajomość faktu, że w procesie utleniania alkoholu etylowego
powstaje kwas octowy;
A
r
17.
umiejętność pisania równań reakcji spalania alkoholi;
C
r
18.
umiejętność przewidywania produktu reakcji określonego
kwasu karboksylowego ze wskazanym alkoholem;
C
r
19.
umiejętność obliczania ilości reagentów w reakcji kwasów
karboksylowych z metalami;
C
r
20.
umiejętność jonowego zapisu reakcji zobojętniania;
C
r
21.
umiejętność zapisania reakcji otrzymywania mydła;
C
r
22.
umiejętność odróżniania nienasyconych kwasów karboksylo-
wych;
C
d
23.
umiejętność pisania wzorów na podstawie znajomości jonów; D
d
24.
rozumienie zależności właściwości substancji organicznej
od długości łańcucha węglowego;
B
d
25.
umiejętność pisania reakcji estryfikacji.
C
d
206
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena:
Zada-
nie
Prawi-
dłowa od-
powiedź
Liczba zadań potrzebna
do zaliczenia danego za-
kresu
Uzyskana ocena
1.
B
d
d
b
2.
A
o
o
a
3.
C
s
b
r
4.
D
t
r
d
5.
B
a
y
z
6.
A
dopusz-
czający
t
o
7.
D
( k ) 5 z 7
( k )
e
8.
C
c
d
9.
B
z
o
10.
D
n
b
11.
A
y
r
12.
B
y
13.
C
( k + p )
14.
D
15.
A
( p ) 6 z 8
16.
B
17.
C
18.
A
( k + p + r )
19.
D
20.
B
21.
B
( r ) 4 z 6
22.
A
23.
D
( k + p + r + d )
24.
A
25.
C
( d ) 3 z 4
207
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
Rozdział III: Związki chemiczne w żywieniu i życiu
codziennym
Sprawdź swoją wiedzę o związkach chemicznych w żywieniu i w życiu
codziennym
1. Które ze składników żywności są źródłem energii dla żywych organizmów?
A. Białka roślinne i zwierzęce.
B. Witaminy i woda.
C. Cukry i tłuszcze.
D. Sole
mineralne.
2. Do ciekłych tłuszczów zwierzęcych należy:
A. tran.
B. masło kakaowe.
C. olej
palmowy.
D. łój barani.
3. Białko ścina się pod wpływem:
A. podwyższonej temperatury.
B. etanolu.
C. soli metali ciężkich.
D. wszystkich wymienionych czynników.
4. Węglowodany nazywane są również:
A. cukrami.
B. węglowodorami.
C. alkoholami.
D. tłuszczami.
5. Spośród wymienionych substancji, będących składnikami pożywienia, najbar-
dziej skomplikowaną budowę mają:
A. sole
mineralne.
B. białka.
C. tłuszcze.
D. cukry.
208
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
6. W produktach spożywczych skrobię można wykryć za pomocą:
A. wody
bromowej.
B. kwasu
azotowego(V).
C. wodorotlenku
miedzi(II).
D. jodyny.
7. Od której z wymienionych substancji może uzależnić się organizm człowieka?
A. Od
alkoholu.
B. Od
nikotyny.
C. Od
kofeiny.
D. Od wszystkich wymienionych.
8. Podstawowymi składnikami wszystkich białek są:
A. aminokwasy.
B. alkohole.
C. kwasy
karboksylowe.
D. węglowodany.
9. Głównymi pierwiastkami budującymi białka są:
A. C, O, Pb, Cu.
B. C, O, H, N.
C. C, H, S, Fe.
D. C, K, Mg, Ca.
10. Celuloza występuje:
A. w owocach i miodzie.
B. w ziarnach zbóż i nasionach grochu.
C. w
łodygach lnu, bawełny i konopi.
D. w burakach cukrowych i trzcinie cukrowej.
11. Włóknami białkowymi są:
A. wełna i jedwab naturalny.
B. jedwab naturalny i jedwab sztuczny.
C. stylon i nylon.
D. len i bawełna.
209
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
12. Tłuszcze wchodzące w skład naszego pożywienia można zaliczyć do grupy:
A. alkoholi.
B. estrów glicerolu i kwasów tłuszczowych.
C. węglowodanów.
D. węglowodorów.
13. Do cukrów prostych zaliczamy:
A. glukozę i fruktozę.
B. glukozę i sacharozę.
C. sacharozę i skrobię.
D. fruktozę i celulozę.
14. Wskaż wzór sumaryczny sacharozy.
A. C12H22O11
B. (C6H10O5)n
C. CH3COOH
D. C6H12O6
15. Do dwóch nieoznaczonych probówek wprowadzono roztwory glukozy i sacha-
rozy. W celu sprawdzenia, w której probówce znajduje się roztwór glukozy,
należy użyć:
A. stężonego kwasu solnego.
B. jodyny.
C. wodorotlenku miedzi(II) w podwyższonej temperaturze.
D. fenoloftaleiny.
16. W probówkach ogrzewano olej roślinny i mineralny. Po pewnym czasie zaczął
się wydzielać ostry, gryzący zapach. Z której probówki pochodził?
A. Z olejem roślinnym.
B. Z olejem mineralnym.
C. Z obu probówek.
D. Zapach nie pochodził z ogrzewanych substancji.
210
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
17. Jakie są substraty poniższej reakcji?
enzymy
? + ?
→
kwasy tłuszczowe + glicerol
A. skrobia i woda
B. tłuszcz i woda
C. kwasy
tłuszczowe i glicerol
D. etanol i tlenek węgla(IV)
18. Podczas ogrzewania cukry rozkładają się na:
A. węgiel i wodór.
B. węgiel i wodę.
C. wodór i amoniak.
D. węgiel i azot.
19. Jaka jest zawartość procentowa węgla w glukozie?
A. 6,7%
B. 10%
C. 40%
D. 53,3%
20. Białko jaja kurzego ogrzewano z wodorotlenkiem sodu i zaobserwowano wy-
dzielanie się zapachu charakterystycznego dla amoniaku. Celem tego ekspe-
rymentu było wykrycie wchodzącego w skład białka:
A. azotu.
B. węgla.
C. siarki.
D. tlenu.
211
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
21. Który z przedstawionych związków chemicznych wchodzi głównie w skład
tłuszczów roślinnych?
A. 1. i 2.
B. 2.
C. 2. i 3.
D. 3.
22. Które równanie opisuje proces prażenia sacharozy bez dostępu powietrza?
A.
C12H22O11 + H2O
→
C6H12O6 + C6H12O6
B. C12H22O11
→
12C + 11H2O
C. C12H22O11 + 12O2
→
12CO2 + 11H2O
D. C6H12O6
→
6C + 6H2O
23. Który z przedstawionych poniżej procesów zachodzi w organizmie człowieka i
jest źródłem energii?
A. C6H12O6
→
6C + 6H2O
enzymy
B. C6H12O6
→
2C2H5OH + 2CO2
C. 6CO2 + 6H2O
→
C6H12O6
D. C6H12O6 + 6O2
→
6CO2 + 6H2O
H
+
212
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
24.Wskaż wzór związku chemicznego, w którym występuje wiązanie peptydowe.
25. Ile gramów etanolu można otrzymać z 90 g glukozy w wyniku fermentacji
alkoholowej?
A. 46
g
B. 180 g
C. 88
g
D. 100 g
Cele i wymagania poszczególnych testów
Numer
testu
Test sprawdza:
Cele Wyma-
gania
1.
rozumienie znaczenia składników żywności dla organizmu
człowieka;
B
k
2.
umiejętność zakwalifikowania tłuszczu w zależności od stanu
skupienia;
C
k
3.
znajomość substancji, pod wpływem których białko ścina się;
A
k
4.
kojarzenie nazwy cukrów z węglowodanami;
B
k
5.
rozumienie faktu, że cząsteczki białek mają różnorodną
i skomplikowaną budowę;
B
k
6.
umiejętność wykrycia skrobi w produktach spożywczych;
C
k
7.
znajomość substancji od których może się uzależnić organizm
człowieka;
A
k
8.
znajomość podstawowych składników cząsteczek białek;
A
p
9.
znajomość podstawowych pierwiastków budujących białka;
A
p
10.
umiejętność wskazania substancji, w których występuje celu-
loza;
C
p
11.
umiejętność rozróżniania włókien białkowych;
C
p
12.
umiejętność zakwalifikowania wybranych substancji do tłusz-
czów;
C
p
13.
umiejętność rozróżniania cukrów prostych i złożonych;
C
p
213
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
14.
znajomość wzorów cukrów;
A
p
15.
umiejętność wskazania odczynnika pozwalającego wykryć
glukozę;
C
p
16.
umiejętność odróżnienia oleju roślinnego od mineralnego;
C
r
17.
umiejętność wskazania substratów w reakcji hydrolizy tłusz-
czów;
C
r
18.
umiejętność wskazania produktów termicznego rozkładu
tłuszczów;
C
r
19.
umiejętność obliczania zawartości procentowej pierwiastków
w związku chemicznym;
C
r
20.
umiejętność wykrycia azotu w białkach;
C
r
21.
umiejętność wskazania głównego składnika tłuszczów roślin-
nych;
C
r
22.
umiejętność zapisania równania termicznego rozkładu sacha-
rozy;
C
d
23
umiejętność zapisania równania reakcji rozkładu glukozy
w organizmie człowieka;
C
d
24
umiejętność wskazania substancji, w których występuje wią-
zanie peptydowe;
D
d
25
umiejętność obliczeń stechiometrycznych.
D
d
Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena
Zadanie Prawidłowa
odpowiedź
Liczba zadań potrzebna do
zaliczenia danego zakresu
Uzyskana ocena
1
C
d
d
b
2
A
o
o
a
3
D
s
b
r
4
A
t
r
d
5
B
a
y
z
6
D
dopusz-
czający
t
o
7.
D
( k ) 5 z 7
( k )
e
214
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
8.
A
c
d
9.
B
z
o
10.
C
n
b
11.
A
y
r
12.
B
y
13.
A
( k + p )
14.
A
15.
C
( p ) 6 z 8
16.
A
17.
C
18.
B
( k + p + r )
19.
C
20.
A
21.
B
( r ) 4 z 6
22.
B
23.
D
( k + p + r + d )
24.
C
25.
A
( d ) 3 z 4
Przyporządkowanie zadań testowych do oczekiwanych
osiągnięć zgodnych z Podstawą programową
Oczekiwane osiągnięcia
Zesta-
wy te-
stów
z działu
Określanie
właściwości
różnorod-
nych sub-
stancji,
powiązanie
ich z zasto-
sowaniem i
wpływem
na środo-
wisko natu-
ralne.
Wyjaśnia-
nie prze-
biegu pro-
stych pro-
cesów
chemicz-
nych, zapi-
sywanie
poznanych
reakcji
chemicz-
nych w
postaci
równań.
Projekto-
wanie i
przeprowa-
dzanie pro-
stych do-
świadczeń
chemicz-
nych.
Bezpieczne
posługiwa-
nie się
sprzętem
laborato-
ryjnym,
substan-
cjami i wy-
robami o
znanym
składzie
chemicz-
nym.
Dostrzega-
nie prze-
mian w
najbliższym
otoczeniu
oraz czyn-
ników, któ-
re wpływa-
ją na ich
przebieg.
Wykony-
wanie
prostych
obliczeń
stechio-
metrycz–
nych.
215
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSI
Ą
GNI
Ę
Ć
SZ
KOLNYCH UCZ
N
IÓ
W
Węgiel
i jego
związki
1., 2., 3.,
4., 5., 6.,
7., 8., 10.,
13., 16.,
19., 23.,
25.
9., 12.,
17., 18.,
19., 22.
9., 20.
12., 17.,
20.
12., 17.
14., 15.,
21., 24.
Pochod-
ne wę-
glowo-
dorów
1., 3., 4.,
5., 6., 9.,
10., 12.,
24.
8., 9., 11.,
13., 16.,
17., 18.,
20., 21.,
23., 25.
7., 18., 22. 2., 7., 11.
16.
14., 15.,
19.
Związki
che-
miczne
w ży-
wieniu i
w życiu
codzien-
nym
1., 2., 3.,
4., 5., 8.,
9., 10.,
11., 12.,
13., 14.,
18., 20.,
21., 24.
3., 15.,
16., 17.,
18., 20.,
22., 23.
6., 15., 16. 18.
1., 7., 16.,
23.
19., 25.
216
IX
UK
ŁAD OKRESOWY PIERWIASTK
Ó
W
Umiejętność korzystania z układu okresowego pierwiastków chemicznych stanowi
integralną część procesu kształcenia chemicznego. Dlatego tablica układu okreso-
wego dostępna jest dla użytkownika na każdym etapie korzystania z multimedial-
nego podręcznika.
W zestawieniu podano najważniejsze informacje o pierwiastkach, takie jak:
!
liczba atomowa i masa atomowa;
!
promień atomowy;
!
wartościowość;
!
gęstość;
!
izotopy;
!
temperatury wrzenia i topnienia;
!
stan skupienia: ciecz, ciało stałe, gaz;
!
metale i niemetale: metal, niemetal i półmetal.
Użytkownik może również dokonać wyboru rodzaju charakterystyki pierwiastków –
na przykład: podziału pierwiastków w zależności od stanu skupienia, przynależno-
ści do metali i niemetali. Pozwala to na łatwe wyszukanie potrzebnych danych
o pierwiastkach.
Poza tym, o każdym z aktualnie znanych pierwiastków umieszczono tu dodatko-
we, ciekawe informacje w postaci zakładki, uwzględniające:
A. charakterystyczne właściwości fizyczne i chemiczne, rok odkrycia, odkrywcę
oraz pochodzenie nazwy pierwiastka;
B. występowanie we wszechświecie i na Ziemi;
C. otrzymywanie;
D. zastosowanie.
217
IX
UK
ŁAD OKRESOWY PIERWIASTK
Ó
W
IX
UK
ŁAD OKRESOWY PIERWIASTK
Ó
W
Przygotowany przez autorów układ okresowy pierwiastków chemicznych dostosowany jest do
możliwości percepcyjnych uczniów na tym etapie kształcenia chemicznego
.
218
X
EDU
LAN
EduLAN to program eduROM w wersji sieciowej, przeznaczonej dla szkolnych pra-
cowni komputerowych i dostosowanej do ich wymagań. eduLAN w dużym stopniu
uwzględnia rolę dydaktyczną nauczyciela i umożliwia mu znaczny wpływ na pracę
ucznia. Oto możliwości stwarzane przez eduLAN:
A. Sterowanie
pracą uczniów ze stanowiska nauczyciela w pracowni szkolnej –
oprogramowanie pozwala nauczycielowi m.in. na synchroniczne sterowanie
pracą uczniowskich stacji roboczych, podgląd stanu wybranej stacji roboczej
i przeniesienie sterowania do wybranej stacji roboczej.
Niektóre z dostępnych funkcji:
!
przejęcie sterowania (mysz i klawiatura) programem na wszystkich sta-
cjach roboczych (np. w celu ustawienia odpowiedniej strony w materiale
lub w celu zademonstrowania czegoś na ekranie);
!
zablokowanie dostępu do przycisku sprawdzenia ćwiczenia (i do Raportu
wyników);
!
podgląd wybranej stacji roboczej (ekranu);
!
przydzielenie sterowania do jednej wybranej stacji roboczej (wywołanie
ucznia do tablicy); rezultat pracy ucznia widoczny jest na ekranach pozo-
stałych stacji roboczych, a także na komputerze nauczyciela;
!
głosowanie – gdy „wywołana do tablicy” osoba wykona zadanie, pozostali
uczniowie głosują, czy zadanie jest rozwiązane poprawnie czy nie;
na wszystkich komputerach widoczne jest odpowiednie okno pokazujące
statystykę odpowiedzi.
B. Organizowanie pracy grupowej uczniów – przeprowadzania różnego rodzaju
gier między zespołami w klasie na podstawie materiału ćwiczeniowego
programu eduROM, np.:
!
nauczyciel dzieli klasę na zespoły (co najmniej dwa, maksymalna liczba
to liczba komputerów w pracowni), wszyscy na czas rozwiązują ćwiczenia;
wygrywa ten zespół, który pierwszy uzyska 100% z danego zakresu mate-
riału (np. ćwiczenia z jednej lekcji); odpowiednie okno ze statystyką wyni-
ków poszczególnych zespołów jest na bieżąco widoczne na każdej stacji
roboczej.
C. Dokonywanie oceny pracy uczniów – monitorowanie postępów osiąganych
przez uczniów w toku nauki, syntetyczne zarządzanie wynikami prac uczniów
związanych z ich działalnością z programem eduROM. System zapewnia
nauczycielom nie tylko wgląd w uzyskiwane przez uczniów wyniki,
219
X
EDU
LAN
ale także daje możliwość zwrotnej komunikacji z uczniami i korygowania prze-
syłanych prac. W ten sposób eduLAN tworzy praktyczną implementację idei
wirtualnej szkoły:
!
wyniki uczniów i stany poszczególnych stron trzymane są na serwerze;
aplikacja nauczyciela potrafi wyświetlić te wyniki dla poszczególnych
uczniów indywidualnie dla różnych zakresów materiałów – lekcja, ćwicze-
nie;
!
raporty z wynikami zawierają procentowe wyniki dla każdego ćwiczenia
czy lekcji i określają stopień opanowania danej partii materiału
przez uczniów. Raporty pozwalają szybko zorientować się w poziomie całej
grupy oraz wskazać te obszary, które wymagają jeszcze powtórzenia
i utrwalenia.
D. Przekazywanie uczniom swoich uwag i wskazówek drogą elektroniczną – wy-
słanie wiadomości tekstowej do jednego lub wszystkich komputerów
(na ekranie komputera ucznia pojawia się wówczas okno z wiadomością
od nauczyciela).
Wymagania techniczne dla wersji jednostanowiskowej
Aby praca z programem w wersji jednostanowiskowej przebiegała prawidłowo,
komputer powinien spełniać następujące wymagania techniczne:
!
komputer PC z procesorem Pentium
®
166 MHz,
!
system operacyjny Microsoft
®
Windows 95/98/2000,
!
32 MB pamięci operacyjnej,
!
30 MB wolnego miejsca na dysku,
!
karta graficzna pracująca w rozdzielczości 800x600 i tysiącami kolorów,
!
napęd CD-ROM,
!
mikrofon,
!
modem (w wypadku korzystania z portalu eduNET).
Wymagania techniczne dla wersji sieciowej
Prawidłowy przebieg pracy z programem eduLAN w wersji wielostanowiskowej
wymaga spełnienia następujących warunków:
!
karta graficzna pracująca w jednakowej rozdzielczości (800x600 lub więcej)
na wszystkich komputerach;
!
połączenie komputerów siecią TCP/IP;
220
X
EDU
LAN
!
wydzielony komputer, na którym zostanie zainstalowany materiał z płyt
CD-ROM – serwer plików (20 GB wolnego miejsca na jednym dysku);
!
wydzielony komputer, na którym zostanie zainstalowany program eduROM
i który będzie przeznaczony dla nauczyciela;
!
stanowiska uczniów oraz stanowisko nauczyciela powinny pracować w syste-
mie operacyjnym Microsoft
®
Windows 95/98/2000 lub Millennium.
Płyta instalacyjna umożliwia zainstalowanie eduROM-u w wersji jednostano-
wiskowej lub sieciowej.
Jeśli w komputerze włączona jest opcja „Autoodtwarzanie”, to po włożeniu
dysku instalacyjnego do stacji CD-ROM instalacja rozpocznie się automatycz-
nie. W przeciwnym razie należy postąpić tak jak poniżej:
!
z katalogu głównego uruchomić program SETUP.EXE;,
!
kliknąć przycisk OK., aby rozpocząć instalację;
!
postępować zgodnie z instrukcjami wyświetlanymi na ekranie.
Instalacja sieciowa odbywa się w dwóch etapach:
I etap
A. Instalację wersji sieciowej rozpoczynamy na komputerze, który będzie
serwerem plików.
Aby zainstalować program eduROM na komputerze, należy:
!
umieścić dysk instalacyjny w napędzie CD-ROM;
!
uruchomić program SETUP.EXE z dysku instalacyjnego z katalogu NETWORK;
!
program SETUP.EXE ma za zadanie skopiowanie instalatora wersji sieciowej
eduROM i instalatora materiału do katalogu wybranego przez użytkownika;
!
katalog ten musi znajdować się na dysku o dużej pojemności, gdyż do niego
zostanie skopiowany materiał kursu;
!
użytkownicy sieci powinni mieć pełne prawa dostępu do tego katalogu,
w szczególności do prawa zapisu;
!
instalator utworzy w menu „Start” grupę „eduROM”, w której będzie znajdo-
wał się skrót „Instalator materiału”.
221
X
EDU
LAN
B. Następnym krokiem będzie przekopiowanie materiału z płyt CD-ROM
do katalogu utworzonego w punkcie A. Do tego celu służy program „Insta-
lator materiału” (podczas jego uruchamiania płyta instalacyjna
nie musi się znajdować w napędzie CD-ROM). Po uruchomieniu „Instalato-
ra materiału” zostanie wyświetlone okienko z komunikatem: „Proszę wło-
żyć dysk z materiałem kursu eduROM do napędu: D:". W tym wypadku
dysk D: jest napędem CD-ROM. Napęd CD-ROM jest wykrywany automa-
tycznie.
II etap
Kolejny etap to instalacja programu eduROM na wszystkich komputerach
w klasie. Istnieją dwie możliwości instalacji programu:
1. instalacja
wersji sieciowej do pracy w klasie z udziałem nauczyciela;
2. instalacja wersji sieciowej jednostanowiskowej do pracy bez udziału
nauczyciela poprzez wykorzystanie zasobów sieciowych.
EduROM instalujemy, uruchamiając program setup.exe z zasobu sieciowego
udostępnionego w pkt A.. Jeżeli komputer, na którym są zainstalowane pliki
z materiałem, ma być również stacją roboczą (pracować w sieci eduLAN),
to instalacji programu należy dokonać przez zasób sieciowy. UWAGA: W razie
zawieszania się programu podczas próby wejścia do materiału kursu z tego
komputera (może się to zdarzyć na niektórych komputerach) – prosimy
o telefoniczny kontakt z naszym serwisem celem otrzymania specjalnego kodu
usuwającego ten efekt.
Należy pamiętać, aby wszystkie instalacje dokonywać
na komputerach z systemami Microsoft
®
Windows 95/98/2000 lub Millennium.
222
X
EDU
LAN
Opis funkcjonalności wersji sieciowej
Wersja sieciowa eduROM to oprogramowanie przeznaczone dla szkolnych pracow-
ni komputerowych i dostosowane do ich wymagań. EduROM w wersji sieciowej
w dużym stopniu uwzględnia rolę dydaktyczną nauczyciela i umożliwia mu znacz-
ny wpływ na pracę ucznia.
Oto oferowane mozliwości:
Sterowanie pracą uczniów ze stanowiska nauczyciela w pracowni szkolnej
Specjalne okno sterowania pracą uczniów pozwala nauczycielowi m.in.na synchro-
niczne sterowanie pracą uczniowskich stacji roboczych, podgląd stanu wybranej
stacji roboczej i przeniesienie sterowania do wybranej stacji roboczej.
Rozpoczy-
nając pracę z programem eduROM w wersji sieciowej, należy pamiętać o zacho-
waniu kolejności uruchamiania programu. W pierwszej kolejności program zawsze
uruchamia nauczyciel, a dopiero potem uczniowie.
Niektóre z dostępnych funkcji:
wyboru materiału (klasy, przedmiotu), z którego będzie prowadzona lekcja, zaw-
sze dokonuje nauczyciel;
nauczyciel może przejąć sterowanie programem na wszystkich stacjach
(ikona T na dolnym pasku narzędziowym), np. w celu ustawienia odpowiedniej
strony w materiale lub zademonstrowania czegoś na ekranie;
nauczyciel może zablokować uczniom dostęp do przycisku sprawdzenia ćwiczenia
i do Raportu wyników – (ikona √ na pasku narzędziowym danego komputera blo-
kuje dostęp do sprawdzania ćwiczeń pojedynczemu uczniowi, a √ w dolnym pasku
narzędziowym blokuje dostęp do wyników wszystkim uczniom);
nauczyciel może obserwować wybraną stację roboczą (ekran) – (ikona dziurki
od klucza w pasku narzędziowym konkretnego ucznia);
nauczyciel może przydzielić sterowanie do wybranej stacji roboczej („wywołanie”
ucznia do tablicy) – (ikona U w pasku narzędziowym konkretnego komputera);
rezultat pracy ucznia widoczny jest na ekranach pozostałych stacji roboczych
i na komputerze nauczyciela;
nauczyciel może zorganizować głosowanie (ikona dwóch słupków w dolnym pasku
narzędziowym); gdy „wywołana do tablicy” osoba wykona zadanie, pozostali
uczniowie głosują, czy zadanie jest rozwiązane poprawnie czy nie; odpowiednie
223
X
EDU
LAN
okno pokazujące statystykę odpowiedzi może widzieć tylko nauczyciel lub
nauczyciel i wszyscy uczniowie;
nauczyciel może przydzielić uprawnienia nauczycielskie innym osobom.
Okno wyboru materiału – tylko nauczyciel ma możliwość wyboru strefy,
z której będzie prowadził zajęcia.
224
X
EDU
LAN
Okno sterowania klasą, które umożliwia nauczycielowi:
!
obserwowanie pracy konkretnego ucznia;
!
blokowanie dostępu do przycisku sprawdzenia wyników wszystkim uczniom
lub jednemu z nich;
!
przydzielenie sterowania do wybranej stacji roboczej; uczeń – przejmując
sterowanie – powinien rozpocząć pracę od strony głównej programu;
!
zablokowanie jednego lub wszystkich komputerów.
Za pomocą tego okna nauczyciel może również:
!
przejąć sterowanie wszystkimi komputerami, np. w celu prezentacji
i wytłumaczenia jakiegoś zjawiska;
!
przesyłać wiadomości tekstowe;
organizować głosowanie i pracę grupową.
225
X
EDU
LAN
pasek narzędziowy konkretnego komputera (np. Krzysztofa Małeckiego)
1 – numer komputera;
A – nazwa grupy, do której został przydzielony dany uczeń;
!
– zmienianie grupy;
√ – blokowanie sprawdzania wyników konkretnemu uczniowi;
"
– blokowanie komputera konkretnego ucznia;
U – przekazanie sterowania do konkretnego komputera;
[ikona dziurki od klucza] – możliwość podejrzenia konkretnego komputera.
dolny pasek narzędziowy:
T – przejęcie przez nauczyciela sterowania wszystkimi komputerami;
G – praca grupowa;
# – wysyłanie wiadomości tekstowych;
– głosowanie;
√ – blokowanie sprawdzania wyników we wszystkich stacjach;
"
"
"
"
– blokowanie wszystkich komputerów.
226
X
EDU
LAN
Okno głosowania, na którym widoczne są procentowe wyniki głosowania przepro-
wadzonego wśród uczniów. Okno to może być widoczne tylko na ekranie kompu-
tera nauczyciela lub – po wciśnięciu ikony pokaż wszystkim – na ekranach kompu-
terów wszystkich uczniów. Ikona pokaż wszystkim ukaże się dopiero po zakończe-
niu głosowania i wskazaniu poprawnej odpowiedzi przez nauczyciela.
Możliwość organizowania pracy grupowej uczniów – przeprowadzania różnego
rodzaju gier między zespołami w klasie na podstawie materiału ćwiczeniowego
programu eduROM, np.:
nauczyciel dzieli klasę na zespoły (co najmniej dwa, maksymalna liczba uczestni-
ków to liczba komputerów w pracowni), wszyscy na czas rozwiązują ćwiczenia;
wygrywa ten zespół, który pierwszy uzyska 100% z danego zakresu materiału
(np. ćwiczenia z jednej lekcji); odpowiednie okno ze statystyką wyników poszcze-
gólnych zespołów jest na bieżąco widoczne na każdej stacji roboczej.
227
X
EDU
LAN
Okno pracy grupowej wyświetlające procentowe wyniki poszczególnych grup.
Okno to może być widoczne tylko na ekranie komputera nauczyciela lub –
po wciśnięciu ikony pokaż wszystkim – na ekranach komputerów wszystkich
uczniów.
Dokonywanie oceny pracy uczniów
Monitorowanie postępów osiąganych przez uczniów w toku nauki, syntetyczne
zarządzanie wynikami prac uczniów, związanych z ich działalnością z programem
eduROM. System zapewnia nauczycielom nie tylko wgląd w uzyskiwane przez
uczniów wyniki, ale także daje możliwość zwrotnej komunikacji z uczniami i kory-
gowania przesyłanych prac. W ten sposób wersja sieciowa programu eduROM
tworzy praktyczną implementację idei wirtualnej szkoły:
wyniki uczniów i stany poszczególnych stron przechowywane są na serwerze;
aplikacja nauczyciela potrafi wyświetlić i wydrukować te wyniki dla poszczególnych
uczniów indywidualnie z uwzględnieniem różnych zakresów materiału – lekcja,
ćwiczenie;
raporty z wynikami zawierają procentowe wyniki dla każdego ćwiczenia czy lekcji
i określają stopień opanowania danej partii materiału przez uczniów. Raporty po-
zwalają szybko zorientować się w poziomie całej grupy oraz wskazać te obszary,
które wymagają jeszcze powtórzenia i utrwalenia.
228
X
EDU
LAN
Okno raportu wyników, prezentujące procentowe wyniki poszczególnych
rozdziałów, tematów i ćwiczeń. Wszystkie wyniki są odrębne dla każdego ucznia.
– ikona zmiany użytkownika, występuje tylko w aplikacji nauczyciela
i umożliwia:
przeglądanie wyników poszczególnych uczniów;
usuwanie wyników uczniów z wybranego przedmiotu;
przydzielanie oraz usuwanie uprawnień nauczycielskich.
Przekazywanie uczniom uwag i wskazówek
Wysłanie wiadomości tekstowej do jednego lub wszystkich komputerów
(na ekranie komputera ucznia pojawia się wówczas okno z wiadomością
od nauczyciela); w ten sposób nauczyciel ma możliwość kierowania pracą
konkretnego ucznia (personalizacja i indywidualizacja procesu nauczania)
lub wszystkich uczniów jednocześnie.
229
X
EDU
LAN
Wysyłanie wiadomości tekstowych do wszystkich
Okno elektronicznej wymiany wiadomości tekstowych, które nauczyciel może
wysyłać do uczniów, uczniowie do nauczyciela i uczniowie między sobą.
W aplikacji każdego ucznia znajduje się pasek narzędziowy, który informuje
o działaniach nauczyciela.
Pasek narzędziowy zawiera ikony, które świecąc na czerwono, sygnalizują:
S – przydzielenie użytkownikowi sterowania wszystkimi komputerami;
T – przejęcie przez innego użytkownika sieci sterowania wszystkimi komputerami;
G – pracę grupową;
"
– zablokowanie komputera;
√ – zablokowanie na komputerze użytkownika sprawdzania wyników;
#
#
#
# – wysyłanie wiadomości tekstowych – jest to jedyna opcja w pasku narzędzio-
wym, którą uczeń może sam wywołać.
Document Outline
- I. Budowa przewodnika
- II. Podstawa programowa kształcenia ogólnego. Chemia
- III. Standardy wymagań egzaminacyjnych po ukończeniu gimnazjum z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych
- Umiejętne stosowanie terminów, pojęć i procedur z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych niezbędnych w praktyce ż
- Wyszukiwanie i stosowanie informacji
- Wskazywanie i opisywanie faktów, związków i zależności - w szczególności przyczynowo-skutkowych, funkcjonalnych, przestrzenny
- Stosowanie zintegrowanej wiedzy i umiejętności do rozwiązywania problemów
- IV. Projekty lekcji
- V. Ścieżki edukacyjne
- VI. Funkcja podręcznika multimedialnego w procesie dydaktycznym
- VII. Przykładowe scenariusze lekcji
- VIII. Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć szkolnych uczniów
- Taksonomia celów poznawczych
- Propozycje norm wymagań na poszczególne oceny szkolne:
- KLASA I
- Rozdział I: Substancje i ich przemiany
- Cele i wymagania poszczególnych zadań testowych
- Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena
- Rozdział II: Atom i cząsteczka
- Cele i wymagania poszczególnych zadań testowych
- Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena
- Rozdział III: Roztwory wodne
- Cele i wymagania poszczególnych zadań testowych
- Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena
- Przyporządkowanie zadań testowych do oczekiwanych osiągnięć zgodnych z Podstawą programową kształcenia ogólnego
- KLASA II
- Rozdział I: Kwasy i wodorotlenki
- Cele i wymagania poszczególnych testów
- Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena
- Rozdział II: Sole
- Cele i wymagania poszczególnych testów
- Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena
- Rozdział III: Surowce i tworzywa pochodzenia mineralnego
- Cele i wymagania poszczególnych testów
- Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena
- Przyporządkowanie zadań testowych do oczekiwanych osiągnięć zgodnych z Podstawą programową kształcenia ogólnego
- KLASA III
- Rozdział I: Węgiel i jego związki
- Cele i wymagania poszczególnych testów
- Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena
- Rozdział II: Pochodne węglowodorów
- Cele i wymagania poszczególnych testów
- Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena:
- Rozdział III: Związki chemiczne w żywieniu i życiu codziennym
- Cele i wymagania poszczególnych testów
- Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena:
- Przyporządkowanie zadań testowych do oczekiwanych osiągnięć zgodnych z Podstawą programową kształcenia ogólnego
- IX. Układ okresowy pierwiastków
- X. eduLAN
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
FIZJOLOGIAchyba PODRĘCZNIKtraczyk, Chemia
Chemia Podręcznik Część 4 Chemia nieorganiczna
chem03 podrecznik dla nauczyciela, VIDEO Szukając Einsteina. Chemia
reakcje chemicznew roztworach wodnych, Matura Chemia Rozszerzona, Podręczniki, Notatki
chem04 podrecznik dla nauczyciela, VIDEO Szukając Einsteina. Chemia
chem05 podrecznik dla nauczyciela, VIDEO Szukając Einsteina. Chemia
Węglowodory not, Matura Chemia Rozszerzona, Podręczniki, Notatki
chem08 podrecznik dla nauczyciela, VIDEO Szukając Einsteina. Chemia
więcej podobnych podstron