Ocenianie pracy nauczyciela

Czym jest ocena pracy nauczyciela?

Encyklopedii Pedagogicznej

w rozdziale

„

Ocena

pracy nauczyciela" czytamy:

„

ocena

to zdanie

orzekaj

ce o stopniu zgodno

ci mi

dzy modelem

onym, a rzeczywistym stanem. Podstaw

pomiaru s

kryteria oceny".

Z punktu widzenia aksjologii wyr

nia si

oceny

emocjonalne: (moralne i estetyczne) oraz oceny

utylitarne: sprawno

ciowe i prakseologiczne.

Oceny emocjonalne

nie podlegaj

klasyfikacji z punktu

widzenia ich prawid

owo

ci, wymagaj

jedynie

uzasadnienia w

wietle obowi

zuj

cych norm

moralnych,

wiatopogl

dowych i estetycznych.

Oceny utylitarne

podlegaj

tej klasyfikacji.

Ocen

nauczyciela powinno si

rozpatrywa

jako przyk

ad oceny utylitarnej . Jej podstaw

postulowane wzorce zachowa

nauczyciela

oraz wyniki dzia

ania pedagogicznego

Ocena mo

e dotyczy

zar

wno:

efekt

w sprawdzanych empirycznie

i w

wczas ma

warto

ść

w pe

ni obiektywn

. ilo

ść

wiedzy

opanowanej przez uczni

jak i

proces

w, wobec kt

rych nie mo

na zastosowa

miar ilo

ciowych

. dzia

alno

ść

wychowawcza

nauczyciela lub rozw

j dyspozycji intelektualnych

uczni

Oceny s

naturalnym regulatorem kontakt

w jednostki

z otoczeniem spo

ecznym, warunkuj

postawy,

zachowania i uk

ady interpersonalne.

Mog

dostarczy

zar

wno satysfakcji i pobudzi

dzia

ania, jak te

em napi

ęć

, zniech

cenia i

frustracji.

W stosunkach s

bowych najcz

ęś

ciej

wyst

puje ocena w dw

ch postaciach:

jako ocena pracownika

lub ocena pracy.

Jednak prakseologiczna teoria organizacji i kierowania

wskazuje,

e niebezpieczne jest eksponowanie we

wszelkich ocenach pracowniczych cech osobowo

ci.

Zaleca si

ocen

konkretnych czynno

ci i ich

wynik

w. Opowiada si

bowiem po stronie zasady,

e o warto

ciach cz

owieka mog

wiadczy

tylko jego

zachowania, praca i jej efekty. S

uszne jest, jak si

wydaje, tak

e skupienie uwagi na tym, jak dany

owiek wykorzystuje swoj

osobowo

ść

dla

uzyskania konkretnych wynik

Publiczny charakter pracy nauczyciela sprawia,

e znacznie wi

ksze znaczenie maj

oceny,

re funkcjonuj

rodowisku spo

ecznym.

Czynno

ci nauczyciela skierowane s

na ucznia i przez

niego oceniane s

w pierwszej kolejno

ci, ale

wnie

przez rodzic

w i najbli

szych cz

onk

w jego

rodziny.

Oceniaj

go tak

e inni nauczyciele wsp

uczestnicz

w dzia

aniu pedagogicznym skierowanym na t

sam

grup

uczni

Oceny te mog

rozbie

ze wzgl

du na to,

z r

nych

wynikaj

z odmiennych kryteri

a czasem z niepe

nej znajomo

ci przedmiotu oceny.

Nauczyciel ma

wiadomo

ść

e jego obowi

zkiem jest

realizowanie okre

lonych zada

i funkcji wyznaczonych

mu przez statut plac

wki oraz zwi

zanych z jego

przydzia

em czynno

ci.

Kontrolowanie i ocenianie wyst

puje natomiast jako

element funkcji zarz

dzania. Jest pomiarem

realizacji zada

konkretnej plac

wki, jej osi

gni

ęć

niedoci

gni

ęć

. Dlatego ocenianie ma zar

wno

ne znaczenie dla poziomu pracy szko

y, jak i

y wp

yw na rozw

j zawodowych kompetencji

nauczyciela.

Szczeg

owe przepisy okre

laj

cele, formy i zakres

kontroli dzia

alno

ci szk

i nauczycieli oraz skal

kryteria i spos

b ustalania oceny.

one zale

ne od polityki o

wiatowej pa

stwa,

struktury organ

w nadzoru pedagogicznego oraz

organizacji szk

i plac

wek wychowawczych.

Funkcje oceny

Wymienia si

cztery

funkcje oceny

Funkcja informacyjna

ąŜ

e si

z konieczno

poznania, jaki jest stan realizacji zada

zawodowych

podj

tych przez nauczyciela. Trudne jednak jest

stwierdzenie, w jakim stopniu wiedza i umiej

tno

uczni

w s

skutkiem dzia

alno

ci nauczyciela, a w jakim

stopniu efektem innych czynnik

w wewn

trznych i

zewn

trznych, od nauczyciela niezale

nych.

Funkcja stymuluj

uwa

ana jest za najwa

niejsz

Przedmiotem jej s

fakty, zjawiska i czynno

ci minione,

wykonane, jednak sens oceniania tkwi w powodzeniu zmian

pozytywnych przysz

ci. Uznaje si

e wp

ywa ona na

emocjonalny stosunek nauczyciela do wykonywanych

zada

, na jego integracj

z zawodem i zespo

pedagogicznym.

Funkcje oceny

Funkcja korektywna

wynika z faktu,

ma ona ujawnia

wyst

puj

ce w pracy

nauczyciela niedoci

gni

cia i braki. Ich

likwidacja b

dzie tym bardziej skuteczna,

im pe

niej b

dzie wykorzystana aktywno

ść

nauczyciela w diagnozowaniu.

Funkcja rotacyjna

oznacza,

e powinna

ona informowa

o przydatno

ci nauczyciela

do zada

aktualnie wykonywanych i zada

oczekuj

cych na podj

cie w najbli

szej

przysz

ci.

W toku takiej oceny zwierzchnicy uzyskuj

informacje, jakie inne

zadania mo

na powierzy

danemu nauczycielowi. Mo

e to by

bardziej

odpowiedzialne zadanie organizacyjne albo te

stanowisko

kierownicze. Mo

e to by

tak

„

rotacja w d

Jednym z najwa

niejszych problem

w pozostaje nadal trafne

okre

lenie przedmiotu oceny.

Polskie ustawodawstwo pozostawia do

ść

Ŝą

swobod

osobom pe

cym funkcje kierownicze. Podobnie jest w

innych krajach. Wed

ug informacji UNESCO zebranych w

nych krajach najcz

ęś

ciej przedmiotem oceny s

Kwalifikacje i do

wiadczenie zawodowe nauczycieli;

Spos

b przeprowadzenia lekcji (cz

ęś

ci dydaktyczne);

Znajomo

ść

dzieci, zrozumienie dzieci;

Stosowanie w

ciwych zasad oraz tre

ci nauczania;

Umiej

tno

ci organizatorskie;

Dzia

ania zmierzaj

ce do w

asnego samodoskonalenia si

;

Praca pozaszkolna z dzie

mi i m

odzie

Ŝą

Rozporz

dzenie Ministerstwa Edukacji z 1996 roku

w sprawie zasad i trybu dokonywania oceny pracy

nauczyciela uwzgl

dnia nast

puj

ce kryteria oceny pracy

nauczyciela:

Wiedz

i umiej

tno

ci nauczyciela (poprawno

ść

merytoryczna

i metodyczna, kultura i poprawno

ść

zyka, utrzymanie

proporcji mi

dzy dyscyplin

i inicjatyw

uczni

w);

Zaanga

owanie zawodowe nauczyciela (uczestnictwo w

pozaszkolnej dzia

alno

ci szko

y, udzia

w pracach zespo

nauczycielskich, opracowywanie tre

ci programowych i

dydaktycznych, zainteresowanie uczniem i jego

rodowiskiem,

nawi

zywanie wsp

pracy z rodzicami);

Aktywno

ść

nauczyciela w doskonaleniu zawodowym;

Osi

gni

cia jego uczni

Przestrzeganie porz

dku pracy ( punktualno

ść

, pe

wykorzystanie czasu lekcji, w

ciwe prowadzenie

dokumentacji );

Po co w

ciwie jest ocena?

Komu ona jest tak naprawd

potrzebna?

Ocena nauczyciela potrzebna jest:

Uczniom, kt

rzy chc

, by uczy

ich dobry

nauczyciel;

Innym nauczycielom, kt

rzy chc

pracowa

gronie dobrych, wspania

ych pedagog

Rodzicom, kt

rym zale

y na dobrym poziomie nauki

szkolnej swoich dzieci;

Dyrekcji szko

y i nadzorowi pedagogicznemu;

Najbardziej za

samemu nauczycielowi, gdy

ocena

w znacz

cy spos

b wp

ywa na jego emocjonalny

stosunek do pracy i wykonywanych dzia

Samoocena

Nauczyciel, tak cz

sto w praktyce oceniaj

cy swoich uczni

powinien umiej

tno

ść

oceniania uczni

w, a tak

e samego siebie,

opanowa

w spos

b wyj

tkowo trafny i sprawny. Cz

owiek mo

rozwija

naprawd

tylko w

wczas, gdy przyjmie odpowiedzialno

ść

za samego siebie. W konsekwencji tego, aktualnie w wielu

propozycjach edukacyjnych, tak olbrzymi akcent po

ono na

autoedukacj

, autokontrol

czy samoocen

. Dotyczy to tak

nauczycieli. Czym zatem jest samoocena?

Samoocena

jak uwa

a Krzysztof

Mudy

, jest to postawa wobec

samego siebie, zw

aszcza wobec w

asnych mo

liwo

ci oraz w

asnych

cech warto

ciowych spo

ecznie. W zale

ci od subiektywnej oceny

i emocjonalnego stosunku do w

asnych cech, samoocena jest

pozytywna lub negatywna. Tego rodzaju bilans emocjonalny okre

jako poziom samooceny, rozumiany najcz

ęś

ciej jako emocjonalny

aspekt postawy wobec siebie. Natomiast poznawczy aspekt

samooceny okre

la si

jako

„

poj

cie samego siebie

”

(

self

concept

Termin

„

negatywna samoocena" dobrze koresponduje

z bardziej tradycyjnym okre

leniem

„

poczucie ni

szo

ci",

a termin

„

pozytywna samoocena" ma w j

zyku

potocznym bliski odpowiednik w okre

leniu

„

pewno

ść

siebie".

Poziom samooceny jest wypadkow

czynnik

dotychczasowych rezultat

w (powodzenie

lub niepowodzenie) w podejmowanych

dzia

aniach;

pewnych standard

w poznawczych,

spe

niaj

cych rol

adu odniesienia w

postaci idea

w, wzorc

w osobowych i

oczekiwa

innych os

Jedn

z cech samooceny jest jej adekwatno

ść

, tj. stopie

zgodno

ci mi

dzy poznawczym aspektem tej postawy, a

stanem faktycznym, czyli relacjach mi

dzy cechami,

re jednostka ma rzeczywi

cie, a cechami, jakie jest

onna sobie przypisa

Inn

cech

samooceny jest sp

jno

ść

czyli stopie

wewn

trznej

zgodno

ci mi

dzy ocenami w

asnych mo

liwo

ci w r

nych sytuacjach

lub rodzajach dzia

alno

ci. Idealnie sp

samoocen

mia

aby

jednostka, kt

ra we wszystkich rodzajach dzia

alno

ci jednakowo

ocenia swoje mo

liwo

ci oraz w takim samym stopniu akceptuje

dostrzegane u siebie cechy.

Samoocena nauczyciela i

łą

ca si

z ni

samokontrola i

samokorekta

jest zasadniczym mechanizmem reguluj

cym wzajemne

stosunki mi

dzyludzkie w szkole. Jest wa

nym sk

adnikiem

nowocze

nie rozumianego procesu oceniania. Samoocena jest

swoistym wgl

dem w samego siebie, w swoje predyspozycje,

liwo

ci, umiej

tno

ci, postawy i przekonania. Pozwalanie na

samoocen

nauczycielom jest dowodem du

ego zaufania. Jest

dawaniem im du

ej samodzielno

ci, obdarzaniem odpowiedzialno

Odpowiedzialno

ść

jest w tym zawodzie najwa

niejsza. Nie mo

e by

mowy o faktycznym wychowaniu bez odpowiedzialno

ci.

Samoocena w pracy nauczyciela

wymaga przede wszystkim:

analizowania swoich ocen i dzia

;

umiej

tno

ci por

wnywania i stosowania kryteri

w ocen;

refleksyjnego i krytycznego podej

cia do dzia

i samego siebie;

samopoznania jako samodzielnego zdobywania i gromadzenia wiedzy

sobie i swoim rozwoju;

warto

ciowania dzia

i ich wynik

w oraz w

asnych cech;

formu

owania oceny, czyli trafnych i w

ciwych zda

oceniaj

cych o

stopniu zgodno

ci mi

dzy przebiegiem i wynikami pracy, a jej za

onym

modelem.

Taka analiza mo

e znacznie dowarto

ciowa

nauczyciela, a usprawniona

autorefleksja mo

e tylko pozytywnie owocowa

w jego stosunkach z

uczniami. Wa

ne jest r

wnie

ustawiczne uczenie si

nauczyciela i jego

rozw

j zawodowy. Samoocena powinna sprzyja

samodzielnemu

projektowaniu zmian oraz poszukiwa

nowych, lepszych rozwi

dydaktycznych i wychowawczych. To za

powinno pom

c w

podejmowaniu realizacji konkretnych innowacji edukacyjnych

wiadczonemu nauczycielowi.

Wed

ug najnowszych strategii edukacyjnych samoocena pracy

nauczyciela, pojmowana jako autorefleksja nad w

asn

prac

polega na pos

ugiwaniu si

dwiema podstawowymi technikami:

ankietowaniu uczni

w, prowadzeniu z

nimi wywiad

w w zwi

zku z

trudno

ciami lub sukcesami w uczeniu

przedmiotu prowadzonego przez

danego nauczyciela;

na niemal codziennym sprawdzaniu,

czy dzia

ania edukacyjne trafiaj

uczni

Samoocena mocno mobilizuje do refleksji i analitycznego podej

cia do

swoich decyzji i dzia

. Ka

dy nauczyciel chce by

zadowolonym ze

swojej pracy, chce odczuwa

satysfakcje z dobrze wykonanej pracy.

Trudno to osi

ąć

bez pog

łę

bionej refleksji pedagogicznej. W procesie

samooceny pracy wyst

puj

dwie fazy:

faza ci

ego obserwowania realizacji

zamierzenia pedagogicznego i ewentualnej

korekty, modyfikacji lub wzbogacania,

rozbudowania sposob

w realizacji w trakcie

pracy;

faza dokonywania oceny ko

cowej, czyli

diagnozy po zrealizowaniu zamierzenia

pedagogicznego, kiedy ocena dotyczy

osi

gni

tych efekt

w w por

wnaniu do

efekt

w zak

adanych.

Ryszard Wi

ckowski proponuje nast

puj

ce wska

niki,

re mog

wykorzystane w do samooceny pracy

nauczyciela, a tak

e do warto

ciowania zewn

trznego:

Poprawna interpretacja programu oznacza umiej

tno

ść

„

wydobywania

”

z programu element

w podstawowych dla

okre

lonego kierunku kszta

cenia niezb

dnych dla rozwijania

oczekiwa

poznawczych dzieci

Zgodno

ść

tematu ze szczeg

owym przebiegiem zaj

ęć

Wykorzystanie

rodk

w dydaktycznych

Organizacja nauki domowej

Tre

ść

i forma pyta

oraz j

zyk nauczyciela

Organizacja sytuacji koncentruj

cej uwag

uczni

Warto

ciowanie aktywno

ci edukacyjnej dziecka

Organizacja dnia pracy i wielokierunkowej aktywno

ci dziecka

lne wra

enie

Jedn

z propozycji pomocnych nauczycielowi w

dokonywaniu samooceny jest arkusz

samooceny autorstwa El

biety

Misiornej

i Stefanii

Misiarek

Sytuacja w mojej klasie (co potrafi

moi uczniowie, co sprawia im

zadowolenie, rado

ść

, satysfakcj

, z czego s

dumni, ich problemy,

trudno

ci, stosunek do szko

y, motywacja do pracy,

zainteresowania).

Sukcesy moich uczni

w poza klas

(na terenie szko

rodowiska).

Prowadzone przeze mnie formy zaj

ęć

z dzie

mi poza obowi

zuj

cym

programem edukacyjnym.

Dzia

alno

ść

otwarta mojej klasy.

Moje doskonalenie zawodowe (udzia

w zorganizowanych formach

kszta

cenia, propozycje zmian, inicjatyw edukacyjnych, propozycje

wzbogacania warsztatu pracy)

Autoedukacja: jak pracuj

„

z samym sob

”

, z czego jestem

zadowolona, co chcia

abym zmieni

w swojej pracy, z jakiej literatury

psychopedagogicznej i metodycznej korzystam w swojej pracy?

Charakterystyka mojego warsztatu pracy, jego ocena, co zmieni

w swojej pracy, podj

te pr

by modernizacji, wprowadzone przeze

mnie innowacje, z czego chcia

abym zrezygnowa

Kontakty nauczyciela z rodzicami uczni

w, kt

rych ucz

, formy

wsp

dzia

ania.

Charakterystyka mojej klasy jako grupy spo

ecznej, ocena wydarze

klasowych, pr

ba oceny klimatu i

ycia w klasie, konflikty i sposoby

ich rozwi

zywania, atrakcyjno

ść

i u

yteczno

ść

ycia klasowego dla

uczni

w, rodzic

w, dla mnie jako wychowawcy, stosunki panuj

ce w

klasie, samopoczucie dziecka w grupie r

wie

niczej, inne moje

osi

gni

cia w pracy, w szkole, w

rodowisku.

Na jakie napotykam trudno

ci? Pr

ba zmiany sytuacji, moje

tpliwo

ci, sugestie, propozycje.

Moje zamierzenia na przysz

ść

jako nauczyciela

–

wychowawcy.

dy cz

owiek jest

wiadom niekt

rych zachowa

, ale s

i takie, kt

rych sobie nie u

wiadamia. Ukrywanie informacji

o sobie oraz przed sob

i reszt

wiata zabiera czas i energi

zmniejszaj

c jednocze

nie szans

skutecznego

porozumiewania si

. Zacie

nienie i pog

łę

bianie kontakt

z lud

mi (w tym

z uczniami) to powi

kszanie obszar

otwartych i dost

pnych zrozumieniu, a zmniejszanie ukrytych

i nieznanych. Jest to mo

liwe dzi

ki umiej

tno

ci dokonywania

samooceny, doskonalenia kompetencji w r

nych obszarach.

Nale

y jednak wspomnie

e samoocena b

dzie mia

a sens

jedynie wtedy, je

li b

dzie budzi

a refleksje, je

li b

dzie

a projektowaniu dalszych zmian, dalszej pracy nad sob

a wi

c sprzyja

dzie szeroko poj

temu rozwojowi.