ANTROPOLOGIA SPOŁECZNA –

Specyficznym przedmiotem

zainteresowania antropologii jako nauki społecznej jest człowiek jako
twórca kultury, zbiorowa egzystencja człowieka w kulturze, a także badania
ludów pierwotnych i kultur przedliterackich.

Antropologia jako dyscyplina nauk społecznych pojawiła się w krajach
angolosaskich w XIX w. Jej prekursorami byli uczeni humaniści, zajmujący się
szczególnie dziejami kultury i pragnący zrozumieć zróżnicowanie kultur oraz
istotę zmiany i rozwoju cywilizacji.



EWOLUCJONIZM ( E. Tylor, J. Lubbock, J. Frazer, W. Smith)

Antropologia naukowa pojawiła się w nurcie intelektualnym, którego

początkiem byłą idea Karola Darwina
o powszechnej ewolucji. Narodziny nauki o kulturze wiążą się więc z ideą
ewolucji kultury. Filozofowie społeczni (A. Comte, H. Spencer) uznali
ewolucję ludzkości i kultury za część ogólnej ewolucji gatunków, której
podlega wszystko co żyje. Zgodnie z zasadą ewolucji, organizmy
społeczne, podobnie jak naturalne, przechodzą od stadiów niższych do
wyższych, różnicując się, porządkując i doskonaląc swoje zdolności
adaptacyjne.
Ewolucjonistyczne badania kultur pierwotnych były efektem
zainteresowań intelektualistów europejskich początkami ich własnej
cywilizacji. Ewolucjoniści uważali się za historyków i pragnęli
zrekonstruować schemat rozwoju kultury ludzkości, o którym sądzili, że
jest uniwersalny dla wszystkich kultur, bez względu na ich lokalizację w
czasie czy w przestrzeni. Najbardziej pasjonującym zadaniem było dla
ewolucjonistów poszukiwanie genezy instytucji kulturowych, początków
i najwcześniejszych etapów ich rozwoju.
Wśród głównych zainteresowań ewolucjonistów trzeba wymienić badania
rozwoju religii od form najprostszych do współczesnych wielkich religii
monoteistycznych. Warto tu wymienić Edward B. Tylor, autora sławnego
dzieła „Cywilizacja pierwotna”, który za najprostsza formę religii uznał
animizm. Alternatywne koncepcje rozwoju religii formułowali m.in. John
Lubbock, James G. Frazer, William Robertson Smith czy Robert Marett.
Ewolucją struktur pokrewieństwa zajmowali się m.in. Johann Bachofen,
John McLennan, James Henry Maine i Lewis H. Morgan. Autorzy ci
zasadniczo wskazywali na przechodzenie form organizacji pokrewieństwa
od różnych form małżeństwa grupowego czy pierwotnego promiskuizmu
poprzez rozmaite stadia do współczesnej monogamicznej rodziny typu
europejskiego. Podobnie jak w przypadku schematu ewolucji religii,
model ten cechował eurocentryzm, przekonanie o najwyższej doskonałości
instytucji wypracowanych przez kulturę europejską, i przeświadczenie, że
wszystkie kultury prędzej czy później do tych etapów dojdą.

1

Antropologowie-ewolucjonićsi podejmowali też próby stworzenia teorii
rozwoju kultury jako całości, nie ograniczając się do konstruowania
schematów rozwoju poszczególnych jej instytucji. Znany jest szczególnie
schemat Morgana wskazującego na przechodzenie kultury przez kolejne
fazy dzikości, barbarzyństwa i cywilizacji, z których każda jest podzielona
na podokresy.



DYFUZJONIZM (Grafton, W. Schmidt, F. Graebner,F.
Ratzel

)

Dyfuzjoniści zwrócili uwagę na znaczenie środowiska geograficznego w
kształtowaniu odmiennych form kultury i na zjawisko zapożyczeń i
rozprzestrzeniania się kultur. Mianem dyfuzjonistów określamy dużą i
zróżnicowaną grupę uczonych, która wprawdzie nie posiadała
świadomości wspólnoty, ale była identyfikowana przez innych.
Dyfuzjoniści nie stworzyli szkoły, nie zbudowali zwartego systemu
teoretycznego. Łączyła ich jedynie luźna wspólnota zainteresowań.
Podstawowymi formami przemian kultury było dla nich: przenoszenie,
rozpowszechnianie treści, idei i przedmiotów materialnych oraz ich
zespołów, a nie ich wynajdywanie i tworzenie. Człowiek wg
dyfuzjonistów jest inercyjny, inwencje wyzwolić w nim mogą tylko
sytuacje skrajne, czyli niezaspokojenie potrzeb podstawowych.
Wynalazek jest czymś wyjątkowym, a większość procesów zachodzących
w kulturze to powielanie wzorów. W związku z tym dyfuzjoniści sądzili,
że izolacja społeczeństw prowadzi nieuchronnie do ich stagnacji.
Wszyscy dyfuzjoniści interesowali się „wędrówką” w czasie i w
przestrzeni elementów kulturowych. Dostrzegli i próbowali teoretycznie
ogarnąć problem istnienia odrębnych kultur jako całości równorzędnych.
Posługiwali się więc dystrybutywnym rozumieniem kultury.

FRIEDRICH RATZEL –

Zwolennik determinizmu geograficznego

w socjologii, twórca antropogeografii. Sądził, że inne formy kultury np.
systemy światopoglądowe czy religijne, mogą powstawać niezależnie od
siebie, był jednak przekonany, że podobieństwo wytworów materialnych
nie może mieć charakteru przypadkowego. Podobieństwa
międzykulturowe można jego zdaniem tłumaczyć tylko kontaktami
między ludami w przeszłości oraz możliwymi lub prawdopodobnymi
zapożyczeniami.

FRITZ GRAEBNER-

Traktował poszczególne formy kultury

ludzkiej jako efekt nakładania się i krzyżowania różnych kręgów
kulturowych.

USA

Franz Boas, Kroeber, Linton, Herskovits)

2



FUNKCJONALIZM (A. Radcliffe-Brown, Bronisław Malinowski)
Jedynym przedmiotem antropologii naukowej może być obecnie żyjąca
społeczność, którą można badać empirycznie i w sposób systematyczny
i sprawdzalny. Podejście empiryczne oznaczało, też prowadzenie badań
terenowych.

ALFRED RADCLIFFE-BROWN

– Zajmował się strukturą społeczną,

traktowaną jako harmonijnie działający system, którego poszczególne
elementy funkcjonują zapewniając trwanie całości.
pojęcia: (struktura społeczna, forma strukturalna, wartości, normy)

BRONISŁAW MALINOWSKI (badania terenowe na Wyspach Trobrianda)

Dzięki inspiracji zaczerpniętej z bezpośredniej, długotrwałej obserwacji
życia społeczności plemiennej zbudował funkcjonalną teorią kultury
powiązaną z teorią potrzeb i instytucji. [ 1922 –„Argonauci Zachodniego
Pacyfiku”]
pojęcia

: (potrzeba-bodziec, reakcja, motywacja, zachowanie, instytucja)



ANTROPOLOGIA PSYCHOLOGICZNA (Harris, Boas, Kreber,
R. Benedict, M. Mead)
Poszukiwali możliwości zrozumienia kultury i dążyli do ustalenia
wzorów, które określają specyficzny charakter konkretnego, historycznie
określonego systemu kulturowego.

Głównym celem antropologii boasowskiej było zrozumienie człowieka,
zasad jego myślenia i działania.
Jednym z istotnych obszarów działalności Boasa były badania wpływu
rasy na zdolności kulturotwórcze w kontekście asymilacji imigrantów do
społeczeństwa amerykańskiego.



STRUKTURALIZM (Francja – C. Levi-Strauss)

Zrodził się z inspiracji językoznawczych (Ferdinand de Saussure) i
antropologicznej teorii wymiany (Marcel Mauss) oraz z przeświadczenia,
że kultura jest zbudowana w taki sam sposób, jak języki naturalne, że jest
systemem symbolicznym mającym sens, do którego można dotrzeć
poprzez analizę struktury tekstów kulturowych.
TEZA-



Claude Levi-Strauss

Umysł człowieka, bez względu

na

czas i miejsce, w którym żyje człowiek, jest wyposażony w ukrytą
strukturę, która jak matryca określa formę stworzonych przez niego
tekstów kulturowych.
Levi-Strauss wiele uwagi poświecił badaniu struktury pokrewieństwa,

3

http://notatek.pl/antropologia-spoleczna-ewolucjonizm?notatka