Bezpieczeństwo i higiena pracy

Niezależnie od obowiązku sprawowania kontroli i nadzoru nad
stanem zagrożeń zawodowych, oraz kontroli realizacji
przepisów prawnej ochrony bhp przez wykonywanej przez
samego pracodawcę, w ramach obowiązującego systemu
kontroli wewnętrznej, zostały powołane specjalne organy
nadzoru państwowego, sprawujące kontrolę bezpieczeństwa i
higieny pracy (system kontroli zewnętrznej). Ten system
nadzoru nad warunkami pracy jest regulowany wieloma
aktami prawnymi.

Nadzór i kontrola warunków pracy

1. Nadzór państwowy.

— Państwowa Inspekcja Pracy,

— Państwowa Inspekcja Sanitarna,
— Dozór Techniczny,
— Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska,
— Straż Pożarna,
— Inne (Nadzór Budowlany, Urząd Górniczy, Urząd Morski itp.).

2. Nadzór społeczny (związkowy).

3. Nadzór administracyjny.

Zarządy miast i gmin jako organy prowadzące i sprawujące
nadzór nad działalnością administracyjną szkół są obowiązane
do podejmowania działalności na rzecz bezpiecznych i
higienicznych warunków pracy.

Wszelkie działania podejmowane przez Państwową Inspekcję
Pracy w stosunku do szkół mają na celu wyegzekwowanie u
pracodawcy, czyli dyrektora szkoły, przestrzegania przepisów
prawa pracy w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, a także przepisów dotyczących legalności
zatrudnienia i innej pracy zarobkowej w zakresie określonym w
ustawie, zarówno wobec pracowników, jak i podopiecznych, a
także wobec osób wykonujących prace w lub odbywających
praktyki w szkole. Zakres działania Państwowej Inspekcji
Pracy, w tym także zakres prowadzonych przez nią kontroli i
uprawnień określa szczegółowo ustawa z dnia 13 kwietnia 2007
o Państwowej Inspekcji Pracy.

Nadzór Państwowej Inspekcji Pracy

Zadania Państwowej Inspekcji Pracy :
• nadzór i kontrola przestrzegania przepisów prawa pracy, w
szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę
i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, czasu
pracy, urlopów, uprawnień pracowników związanych z
rodzicielstwem, zatrudniania młodocianych i osób
niepełnosprawnych;
• kontrola przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy przy projektowaniu budowy, przebudowy i modernizacji
zakładów pracy oraz stanowiących ich wyposażenie maszyn i
innych urządzeń technicznych oraz technologii;
• kontrola legalności zatrudnienia;

Nadzór Państwowej Inspekcji Pracy

• uczestnictwo w przejmowaniu do eksploatacji wybudowanych
lub przebudowanych obiektów budowlanych, albo ich części w
zakresie ustalonym w odrębnych przepisach;
• podejmowanie działań polegających na zapobieganiu i
eliminowaniu zagrożeń w środowisku pracy, a w szczególności:
a) badanie i analizowanie okoliczności i przyczyn wypadków
przy pracy oraz kontrola stosowania środków zapobiegających
tym wypadkom,
b) analizowanie przyczyn chorób zawodowych, oraz kontrola
stosowania środków zapobiegających tym chorobom,
c) udzielanie porad i informacji technicznych służących
eliminowaniu zagrożeń dla życia i zdrowia pracowników, a
także porad i informacji w zakresie przestrzegania prawa pracy;

Nadzór Państwowej Inspekcji Pracy

• współdziałanie z organami ochrony środowiska w zakresie kontroli
przestrzegania przez pracodawców przepisów o przeciwdziałaniu
zagrożeniom dla środowiska;
• prawo wnoszenia powództw, a za zgodą osoby zainteresowanej —
uczestnictwo w postępowaniu przed sądem pracy, w sprawach o
ustalenie istnienia stosunku pracy;
• udzielanie na pisemny wniosek osoby zainteresowanej informacji o
minimalnych warunkach zatrudnienia pracowników, określonych w
dziale drugim rozdziale ha Kodeksu Pracy,
• ściganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika określonych w kp.,
wykroczeń, o których mowa wart. 119—123 ustawy z dnia 20 kwietnia
2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, a także
innych wykroczeń, gdy ustawy tak stanowią, oraz udział w
postępowaniu w tych sprawach w charakterze oskarżyciela publicznego;
• wykonywanie innych zadań określonych w ustawie i przepisach
szczególnych.

Nadzór Państwowej Inspekcji Pracy

Do zadań Państwowej Inspekcji Pracy należy ponadto nadzór i
kontrola zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków
pracy:
• osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż
stosunek pracy oraz osobom wykonującym na własny rachunek
działalność gospodarczą w miejscu wyznaczonym przez
pracodawcę lub przedsiębiorcę, niebędącego pracodawcą, na
rzecz, którego taka praca jest świadczona;
• przez podmioty organizujące pracę wykonywaną przez osoby
fizyczne na innej podstawie niż stosunek pracy, w ramach prac
społecznie użytecznych;
• osobom przebywającym w zakładach karnych i zakładach
poprawczych, wykonującym pracę, a także żołnierzom w służbie
czynnej, wykonującym powierzone im prace.

Inspektor pracy ma prawo do:

1) swobodnego wstępu na teren kontrolowanej szkoły oraz do jej
obiektów i pomieszczeń;

2) przeprowadzania oględzin obiektów, pomieszczeń, stanowisk pracy,
maszyn i urządzeń oraz przebiegu procesów technologicznych i pracy;

3) żądania od dyrektora szkoły oraz od wszystkich pracowników lub
osób, które są lub były zatrudnione, albo które wykonują lub
wykonywały pracę na jej rzecz na innej podstawie niż stosunek pracy, w
tym osób wykonujących na własny rachunek działalność gospodarczą,
pisemnych i ustnych informacji w sprawach objętych kontrolą oraz
wzywania i przesłuchiwania tych osób w związku z przeprowadzaną
kontrolą;

Postępowanie kontrolne PIP

4) żądania okazania dokumentów dotyczących budowy, przebudowy lub
modernizacji oraz uruchomienia szkoły, planów i rysunków
technicznych, dokumentacji technicznej i technologicznej, wyników
ekspertyz, badań i pomiarów dotyczących produkcji bądź innej
działalności podmiotu kontrolowanego, jak również dostarczenia mu
próbek surowców i materiałów używanych, wytwarzanych lub
powstających w toku produkcji, w ilości niezbędnej do przeprowadzenia
analiz lub badań, gdy mają one związek z przeprowadzaną kontrolą;

5) żądania przedłożenia akt osobowych i wszelkich dokumentów
związanych z wykonywaniem pracy przez pracowników lub osoby
świadczące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy;

Inspektor pracy ma prawo do:

Postępowanie kontrolne PIP

6) zapoznania się z decyzjami wydanymi przez inne organy kontroli i
nadzoru nad warunkami pracy oraz ich realizacją;

Inspektor pracy ma prawo do:

7) utrwalania przebiegu i wyników oględzin, o których mowa w pkt 2,
za pomocą aparatury i środków technicznych służących do utrwalania
obrazu lub dźwięku;

8) wykonywania niezbędnych dla celów kontroli odpisów lub wyciągów
z dokumentów, jak również zestawień i obliczeń sporządzanych na
podstawie dokumentów, a w razie potrzeby żądania ich od
kontrolowanej szkoły;

9) sprawdzania tożsamości osób wykonujących pracę lub
przebywających na terenie szkoły, ich przesłuchiwania i żądania
oświadczeń w sprawie legalności zatrudnienia lub prowadzenia innej
działalności zarobkowej;

10) korzystania z pomocy biegłych i specjalistów oraz
akredytowanych laboratoriów.

Jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że udzielenie inspektorowi
pracy informacji w sprawach objętych kontrolą przez
pracownika lub osobę, o których mowa wart. 23 ust. 1 pkt 3
ustawy, mogłoby narazić tego pracownika lub osobę na
jakikolwiek uszczerbek lub zarzut z powodu udzielenia tej
informacji, inspektor pracy może wydać postanowienie o
zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających
ujawnienie tożsamości tego pracownika lub osoby, w tym
danych osobowych.

Inspektor pracy ma prawo do:

Postępowanie kontrolne PIP

Inspektorzy pracy są uprawnieni do przeprowadzania, bez
uprzedzenia i o każdej porze dnia i nocy, kontroli przestrzegania
przepisów prawa pracy, w szczególności stanu bezpieczeństwa i
higieny pracy oraz kontroli przestrzegania przepisów
dotyczących legalności zatrudnienia.

Kontrolę szkoły przeprowadza się po okazaniu legitymacji

służbowej i upoważnienia do jej przeprowadzenia, które powinno

zawierać dane określone w art. 24 ust. 4 ustawy o Państwowej

Inspekcji Pracy. Kontrolę przeprowadza się w siedzibie szkoły

oraz w innych miejscach wykonywania jej zadań (zielone szkoły,

obozy treningowe itp.), ale czynności kontrolne mogą być

wykonywane także w siedzibie jednostki organizacyjnej PIP.

Przed podjęciem czynności kontrolnych inspektor pracy zgłasza

swoją obecność dyrektorowi kontrolowanej szkoły, z wyjątkiem

przypadków, gdy zgłoszenie to mogłoby mieć wpływ na wynik

kontroli.

Ustalenia kontroli dokumentowane są w formie protokołu
podpisanego przez inspektora pracy prowadzącego kontrolę oraz
dyrektora kontrolowanej szkoły, któremu przysługuje prawo
zgłoszenia, przed podpisaniem protokołu kontroli,
umotywowanych zastrzeżeń do ustaleń zawartych w protokole.

Odmowa podpisania protokołu przez dyrektora kontrolowanej
szkoły nie stanowi przeszkody do zastosowania przez inspektora
pracy stosownych środków prawnych przewidzianych ustawą.

Postępowanie kontrolne PIP

W razie stwierdzenia naruszenia przepisów prawa pracy lub przepisów
dotyczących legalności zatrudnienia właściwe organy Państwowej
Inspekcji Pracy są uprawnione odpowiednio do:
1) nakazania usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie w
przypadku, gdy naruszenie dotyczy przepisów i zasad bezpieczeństwa i
higieny pracy;
2) nakazania: wstrzymania prac lub działalności, gdy naruszenie
powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników lub
innych osób wykonujących te prace lub prowadzących działalność;
skierowania do innych prac pracowników lub innych osób
dopuszczonych do pracy wbrew obowiązującym przepisom przy pracach
wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych albo pracowników lub
innych osób dopuszczonych do pracy przy pracach niebezpiecznych,
jeżeli pracownicy ci lub osoby nie posiadają odpowiednich kwalifikacji;

nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu;

Postępowanie kontrolne PIP

3) nakazania wstrzymania eksploatacji maszyn i urządzeń w sytuacji,
gdy ich eksploatacja powoduje bezpośrednie zagrożenie dla życia lub
zdrowia ludzi;

nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu

wykonaniu;

4) zakazania wykonywania pracy lub prowadzenia działalności w
miejscach, w których stan warunków pracy stanowi bezpośrednie
zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi;

nakazy w tych sprawach

podlegają natychmiastowemu wykonaniu;

5) nakazania, w przypadku stwierdzenia, że stan bezpieczeństwa i
higieny pracy zagraża życiu lub zdrowiu pracowników lub osób
fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy,
w tym osób wykonujących na własny rachunek działalność gospodarczą,
zaprzestania prowadzenia działalności bądź działalności określonego
rodzaju;
6) nakazania ustalenia, w określonym terminie, okoliczności i przyczyn
wypadku;

7) nakazania pracodawcy wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a
także innego świadczenia przysługującego pracownikowi;

nakazy w

tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu;

8) skierowania wystąpienia, w razie stwierdzenia innych naruszeń o ich
usunięcie, a także o wyciągnięcie konsekwencji w stosunku do osób
winnych.

Decyzje, powyższe mogą być wydawane w formie: pisemnej, i ustnej.
Kontrolowany, podmiot, do którego została skierowana decyzja w
formie pisemnej ma obowiązek poinformowania odpowiedniego organu
PIP o jej realizacji z upływem terminów określonych w decyzji. Decyzję
ustną, wydaje się w celu usunięcia ujawnionych w toku kontroli
uchybień w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, jeżeli mogą być
one usunięte podczas trwania kontroli.

Postępowanie kontrolne PIP

Państwowa Inspekcja Sanitarna jest powołana do realizacji

zadań z zakresu zdrowia publicznego, w szczególności poprzez
sprawowanie nadzoru nad warunkami:
• higieny środowiska,
• higieny pracy w zakładach pracy,
• higieny radiacyjnej,
• higieny procesów nauczania i wychowania,
• higieny wypoczynku i rekreacji,
• zdrowotnymi żywności, żywienia i przedmiotów użytku,
• higieniczno-sanitarnymi, jakie powinien spełniać personel
medyczny, sprzęt oraz pomieszczenia, w których są udzielane
świadczenia zdrowotne

Nadzór Państwowej Inspekcji Sanitarnej

Do zakresu działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej w
dziedzinie bieżącego nadzoru sanitarnego szkół należy kontrola
przestrzegania przepisów określających wymagania higieniczne
i zdrowotne:

1) higieny środowiska, a zwłaszcza wody do spożycia, czystości
powietrza atmosferycznego, gleby, wód i innych elementów
środowiska w zakresie ustalonym w odrębnych przepisach;
2) utrzymania należytego stanu higienicznego szkół;

3) warunków produkcji, transportu, przechowywania żywności
oraz warunków żywienia w stołówkach szkolnych, obozach,
zielonych szkołach i innych formach nauki i wypoczynku
organizowanych przez szkoły (kontrole te w placówkach
oświatowych często przeprowadzane są na wniosek rodziców);

Państwowa Inspekcja Sanitarna

4) warunków zdrowotnych środowiska pracy, a zwłaszcza
zapobiegania powstawaniu chorób zawodowych i innych chorób
związanych z warunkami pracy;
5) higieny pomieszczeń i wymagań w stosunku do sprzętu
używanego w szkołach i innych placówkach oświatowo-
wychowawczych, szkołach wyższych oraz w ośrodkach
wypoczynku;
6) higieny procesów nauczania.

Państwowa Inspekcja Sanitarna

Państwowy inspektor sanitarny w związku z wykonywaną
kontrolą ma prawo:

1) wstępu o każdej porze dnia i nocy, na teren szkoły oraz wszystkich
pomieszczeń i urządzeń wchodzących w jej skład oraz obiektów
szkolnych będących w trakcie budowy;

2) żądania pisemnych lub ustnych informacji oraz wzywania i
przesłuchiwania osób;

3) żądania okazania dokumentów i udostępniania wszelkich danych;

4) pobierania próbek do badań laboratoryjnych.

W razie stwierdzenia naruszenia wymagań higienicznych i zdrowotnych,
państwowy inspektor sanitarny nakazuje, w drodze decyzji, usunięcie w
ustalonym terminie stwierdzonych uchybień.

Jeżeli naruszenie tych wymagań, spowodowało bezpośrednie
zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, państwowy inspektor
sanitarny nakazuje:
unieruchomienie zakładu pracy lub jego części (stanowiska
pracy, maszyny lub innego urządzenia), zamknięcie obiektu
użyteczności publicznej, wyłączenie z eksploatacji środka
transportu lub zaprzestanie innych działań. Decyzje w tych
sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu.
Zdarzają się decyzje o zamknięciu sal gimnastycznych albo
innych pomieszczeń szkolnych ze względu na stosowanie przez
wykonawców remontów nieodpowiednich lakierów i klejów.

Państwowa Inspekcja Sanitarna

Szkoła jest obowiązana posiadać książkę kontroli sanitarnej
(wzór w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z
dnia 4 listopada 1986 r. w sprawie książki kontroli sanitarnej),
do której państwowy inspektor sanitarny wpisuje doraźne
zalecenia, uwagi i wnioski, wynikające z przeprowadzonej
kontroli.
Zgodnie z art. 38 ustawy o PIS, kto utrudnia lub udaremnia
działalność organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej, podlega
karze aresztu do 30 dni, ograniczenia wolności albo grzywny.

Państwowa Inspekcja Sanitarna

Funkcjonowanie społecznej inspekcji pracy w zakładach pracy
reguluje ustawa z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej
inspekcji pracy. Społeczna inspekcja pracy jest służbą
społeczną pełnioną przez pracowników, mającą na celu
zapewnienie przez zakład pracy bezpiecznych i higienicznych
warunków pracy oraz ochronę uprawnień pracowniczych,
określonych w przepisach prawa pracy.

Reprezentuje ona interesy wszystkich pracowników pracy i jest
kierowana przez zakładowe organizacje związkowe.

Nadzór społeczny

Koszty związane z działalnością społecznej inspekcji pracy
ponosi szkoła. Szkoła zobowiązana jest do założenia szkolnej
księgi zaleceń i uwag przeznaczonej do zapisów społecznego
inspektora pracy, przechowywanej w miejscu ustalonym przez
dyrektora szkoły oraz udostępnianej do wglądu zakładowym
organizacjom związkowym, organom Państwowej Inspekcji
Pracy oraz innym organom nadzoru i kontroli warunków pracy.
Zapisy w tej księdze mają moc dokumentów urzędowych w
postępowaniu przed organami państwowymi.

Nadzór społeczny

Społeczną inspekcję pracy w szkole stanowi zakładowy społeczny
inspektor pracy, wybierany na okres 4 lat przez pracowników szkoły.
Społeczny inspektor pracy powinien posiadać:
niezbędną znajomość zagadnień wchodzących w zakres działania
społecznej inspekcji pracy, co najmniej pięcioletni staż pracy w
placówkach oświatowych i co najmniej dwuletni staż pracy w danej
szkole.
Społecznym inspektorem pracy może być pracownik danej szkoły, który
jest członkiem związku zawodowego i nie zajmuje stanowiska
kierowniczego, może być to również pracownik niebędący członkiem
związku zawodowego, jeżeli tak postanowią szkolne organizacje
związkowe.
Społeczni inspektorzy pracy powinni wykonywać swoje czynności w
zasadzie poza godzinami pracy.

Nadzór społeczny

Zadania i uprawnienia i społecznych inspektorów pracy

Społeczny inspektor pracy powinien:

1) kontrolować stan budynków, maszyn, urządzeń technicznych i
sanitarnych oraz procesy technologiczne z punktu widzenia
bezpieczeństwa i higieny pracy,

2) kontrolować przestrzeganie przepisów prawa pracy, w tym
postanowień układów zbiorowych i regulaminów pracy, w
szczególności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, uprawnień
pracowników związanych z rodzicielstwem, młodocianych i osób
niepełnosprawnych, urlopów i czasu pracy, świadczeń z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych,
3) uczestniczyć w kontroli przestrzegania w zakładzie pracy
przepisów dotyczących ochrony środowiska naturalnego,
4) brać udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy
pracy, zgodnie z przepisami prawa pracy,

Nadzór społeczny

Zadania i uprawnienia i społecznych inspektorów pracy

Społeczny inspektor pracy powinien

5) brać udział w analizowaniu przyczyn powstawania wypadków przy
pracy, zachorowań na choroby zawodowe i inne schorzenia wywołane
warunkami środowiska pracy oraz kontrolować stosowanie przez
zakłady pracy właściwych środków zapobiegawczych,
6) uczestniczyć w przeprowadzaniu społecznych przeglądów
warunków pracy,
7) opiniować projekty planów poprawy warunków bezpieczeństwa i
higieny pracy i planów rehabilitacji zawodowej oraz kontrolować
realizację tych planów,
8) podejmować działania na rzecz aktywnego udziału pracowników
zakładów pracy w kształtowaniu właściwych warunków
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz oddziaływać na przestrzeganie
przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

Nadzór społeczny

Zadania i uprawnienia i społecznych inspektorów pracy

Społeczny inspektor pracy powinien koncentrować się na

• eliminowaniu zagrożeń, które są przyczyną wypadków i chorób
zawodowych, przestrzeganiu wymogów technologicznych, wyposażeniu
maszyn i urządzeń w osłony i urządzenia zabezpieczające oraz właściwym
doborze i wykorzystaniu urządzeń sportowych w salach gimnastycznych i
na boiskach, wyposażeniu pracowników w sprawny sprzęt ochrony
osobistej, przestrzeganiu przez pracowników przepisów i zasad
bezpieczeństwa pracy,
• zapewnieniu pracownikom norm higienicznych w szczególności
dotyczących substancji szkodliwych, zapylenia, hałasu, wibracji,
mikroklimatu i oświetlenia,
• kontroli przestrzegania przepisów prawnej ochrony pracy o czasie
pracy, ochronie pracy kobiet, świadczeniach pieniężnych z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Zakładowy społeczny inspektor pracy ma prawo:

• żądania informacji oraz okazywania dokumentów niezbędnych dla
wykonania funkcji kontrolnych,
• występowania o natychmiastowe usunięcie bezpośrednich zagrożeń
dla zdrowia i życia pracowników i wydawania zaleceń, w tym w
szczególności wstrzymania pracy danego urządzenia technicznego lub
określonych robót,
• zwracania uwagi pracownikom w przypadkach naruszenia
obowiązujących przepisów i zasad bhp,
• dokonywanie wpisów do księgi uwag, przeznaczonej do zapisów
społecznych inspektorów pracy,
• występowania o odsunięcie pracownika od pracy w przypadkach
braku wymaganych uprawnień kwalifikacyjnych niezbędnych do obsługi
określonych urządzeń czy też braku orzeczenia lekarskiego
dopuszczającego do wykonywania pracy,

Nadzór społeczny

Zakładowy społeczny inspektor pracy ma prawo:

• wnioskowania do inspektora pracy Państwowej Inspekcji Pracy o
przeprowadzenie kontroli,
• wnioskowania do inspektora pracy o wszczęcie postępowania w
sprawach o wykroczenie przeciwko prawom pracownika,
• uczestniczenia w kontrolach przeprowadzanych przez PIP,
• czuwania nad wykonywaniem decyzji i zaleceń organów nadzoru i
kontroli warunków pracy, a w razie ich niewykonania zawiadomienie
tych organów, prawo uczestnictwa jako wiceprzewodniczący w
pracach komisji bezpieczeństwa i higieny pracy,
• opiniowania projektów planów poprawy warunków pracy i planów
rehabilitacji zawodowej oraz kontrolowanie ich realizacji.

Na podstawie informacji przekazanych Zarządowi Głównemu
ZNP przez Państwową Inspekcję Pracy w roku 2001 o wynikach
kontroli w 140 placówkach oświatowych można stwierdzić, że
mimo stosowania kontroli wewnętrznej i zewnętrznej

istnieje w nich wiele nieprawidłowości związanych ze
stosowaniem przepisów i zasad bhp. - W ponad 50% placówek
oświatowych na Mazowszu, stwierdzono niezgodne z
przepisami wprowadzenie regulaminów pracy, a 11% placówek
w ogóle nie posiadało takiej dokumentacji. Bardzo dużo
uchybień odnotowali pracownicy Państwowej Inspekcji Pracy w
zakresie funkcjonowania i realizowania w kontrolowanych
placówkach oświatowych funduszu socjalnego. Często
rozdysponowywano środki funduszu socjalnego bez
opracowanego regulaminu.

Nadzór i kontrola warunków pracy

Najpoważniejsze nieprawidłowości odnotowano w zakresie:
• nieprawidłowego funkcjonowania instalacji elektrycznych i urządzeń
wentylacyjnych,
• niezadowalający stan sanitarnych pomieszczeń,
• uszkodzenia powierzchni traktów komunikacyjnych w placówkach i
wokół nich,
• niewłaściwej organizacji stanowisk pracy (szczególnie w pracowniach
komputerowych),
• braku w szkołach odpowiedniej dokumentacji potwierdzającej
przeszkolenie zatrudnionych pracowników w zakresie bhp,
• niezorganizowania służb bhp i komisji bhp, a ponadto:
— stwierdzono wiele przypadków braku wyposażenia (upoważnionych
pracowników) w odpowiednią odzież ochronną,
— odnotowano wiele przypadków wadliwej organizacji pomocy
medycznej (m.in. brak apteczek itp.).

Odpowiedzialność za naruszanie przepisów i zasad bhp ponoszą:
dyrektor i jego zastępcy, kierownicy komórek organizacyjnych
oraz każdy inny pracownik szkoły w zakresie swoich
obowiązków.

Odpowiedzialność za naruszanie przepisów i zasad bhp

Odpowiedzialność karna jest stosowana w stosunku do osób,
które poprzez nieprzestrzeganie przepisów i zasad bhp narażają
innych na niebezpieczeństwo utraty życia i ciężkiego
uszczerbku zdrowia.

Sankcje przewidziane w kodeksie karnym, ustalone poprzez
postępowanie sądowe za niedopełnienie obowiązków z zakresu
bhp, to: kara pozbawienia wolności, grzywna.

Odpowiedzialność karna za naruszanie przepisów i zasad bhp

Zgodnie z art. 283 k.p.: kto będąc odpowiedzialnym za stan
bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy albo kierując
pracownikami nie przestrzega przepisów lub zasad bhp, podlega karze
grzywny — tej samej karze podlega, kto:
• wbrew obowiązkowi nie zapewnia, aby budowa lub przebudowa
obiektu budowlanego lub jego części, w których przewiduje się
pomieszczenia pracy, była wykonana na podstawie projektów
uwzględniających wymagania bhp, pozytywnie zaopiniowanych przez
uprawnionych rzeczoznawców,
• wbrew obowiązkowi wyposaża stanowiska pracy w maszyny i inne
urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny
zgodności, wbrew obowiązkowi dostarcza pracownikowi środki ochrony
indywidualnej, które nie spełniają wymagań dotyczących ocen zgodności,
wbrew obowiązkowi stosuje materiały i procesy technologiczne bez
uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników
i bez podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych, -

Odpowiedzialność karna za naruszanie przepisów i zasad bhp

• wbrew obowiązkowi nie zawiadamia właściwego inspektora pracy,
prokuratora lub innego właściwego organu o śmiertelnym, ciężkim lub
zbiorowym wypadku przy pracy, nie zgłasza choroby zawodowej albo
podejrzenia o taką chorobę, nie ujawnia wypadku przy pracy lub
choroby zawodowej, albo przedstawia niezgodne z prawdą informacje,
dowody lub dokumenty dotyczące takich wypadków i chorób,
• nie wykonuje w wyznaczonym terminie podlegającego wykonaniu
nakazu inspektora pracy, utrudnia działalność organu PIP, w
szczególności uniemożliwia prowadzenie wizytacji zakładu pracy lub nie
udziela informacji niezbędnych do wykonywania jej zadań.

Odpowiedzialność cywilna za naruszanie przepisów i zasad bhp

Odpowiedzialność cywilna polega na obowiązku naprawienia
szkody wyrządzonej poszkodowanemu lub jego rodzinie.
Odpowiedzialność ta ustalana jest poprzez postępowanie sądowe
z powództwa poszkodowanego.
• Jeżeli uczeń uległ wypadkowi w czasie lekcji i jego rodzice lub
opiekunowie uważają, że to zdarzenie nastąpiło wskutek braku
należytego nadzoru nauczyciela mogą wystąpić do sądu z
powództwa cywilnego o odszkodowanie pieniężne od nauczyciela
w kwocie będącej zadośćuczynieniem za uszczerbek na zdrowiu i
cierpienie ucznia.
• Jeżeli nauczyciel uległ wypadkowi przy pracy, może, jeśli
uważa, że wypadek ten nastąpił w wyniku niezapewnienia przez
dyrektora bezpiecznych warunków pracy, wystąpić do sądu o
zadośćuczynienie ze strony dyrektora.

Odpowiedzialność cywilna za naruszanie przepisów i zasad bhp

• Jeśli uczeń na wycieczce spowoduje straty materialne w pensjonacie
(zniszczenie wyposażenia lub inne szkody), to właściciel pensjonatu,
który uważa, że straty te powstały na skutek braku nadzoru, może
wystąpić do sądu o odszkodowanie od nauczyciela na podstawie:
— art. 426 Kodeksu cywilnego: „Małoletni, który nie ukończył lat 13, nie
ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę”.
— art. 427 k.c., który stanowi podstawę dla przyjęcia odpowiedzialności
nauczycieli za szkodę wyrządzoną przez małoletniego: „Kto z mocy
ustawy lub umowy jest zobowiązany do nadzoru nad osobą, której z
powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać
nie można, ten obowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej
przez tę osobę, chyba że uczynił zadość obowiązkowi nadzoru albo że
szkoda byłaby powstała także przy starannym wykonywaniu nadzoru.

„Cały teren szkoły w czasie, gdy odbywają się zajęcia, pozostaje pod jej opieką i

nadzorem, wobec czego obowiązek należytego nadzoru obciąża szkołę również w

stosunku do młodzieży, która nie ma zlecenia zajęć dodatkowych, ale w czasie gdy

szkoła jest czynna, ma możność przebywania na szkolnym boisku” (wyrok SN I CR

260/71 OSNC 1972/4/71).

Ochroną dla dyrektora szkoły lub nauczyciela przed roszczeniami za szkody
na osobie lub mieniu, wynikłe z uchybień w wykonywaniu czynności
zawodowych, jest ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej. Zwykle
zapewnia ono osobom odpowiedzialnym za wyrządzenie szkody także
pokrycie kosztów obrony sądowej, biegłych, rzeczoznawców itp.

„Obowiązek sprawowania opieki i nadzoru oraz zapewnienia bezpieczeństwa ze

strony szkoły dotyczy tylko uczniów powierzonych funkcjonariuszom szkoły lub

szkole jako całości. Obowiązek ten zachodzi, więc w sytuacji, gdy uczniowie danej

szkoły pozostają w dyspozycji nauczycieli lub administracji szkolnej, podczas

lekcji przerw międzylekcyjnych i innych zajęć zleconych przez szkołę” (wyrok SN

II CR 643/7 3 OSP 1974/10/202).

Zakres wymaganej staranności przy wykonywaniu obowiązku nadzoru przez

nauczyciela nie da się określić według jednolitych kryteriów, dla wszystkich

mogących wchodzić w grę przypadków i musi być dostosowany do okoliczności.

Poniżej podano przykłady tez kilku orzeczeń Sądu Najwyższego:

„

Wiek uczniów wpływa na zróżnicowanie stopnia i formy sprawowanego nad

uczniami nadzoru przez nauczycieli w tym rozumieniu, iż młodzieży starszej

należy pozostawić więcej samodzielności. Obowiązek nadzoru ze strony szkoły nie

ustaje jednak z chwilą osiągnięcia pełnoletniości lub zbliżania się do tego wieku.

Trzeba mieć zawsze na uwadze psychikę młodzieży w zbiorowisku i mogące stąd

płynąć dla niej niebezpieczeństwa. Doświadczenie życiowe przekonuje też, że

samo wydanie zakazu nie wystarcza i że konieczna jest kontrola jego wykonania —

zbyt bowiem silna jest pokusa i ciekawość młodzieży, aby sam zakaz odciągnął ją

np. od wejścia na budowę. Istnieje też chęć popisania się wykonaniem

niebezpiecznego przedsięwzięcia” (wyrok SN II CR 289/74 LEX nr 7526).

„W sytuacji, gdy zachowanie uczniów narusza obowiązujące zasady — lub stwarza

niebezpieczeństwo ich naruszenia — nauczyciel sprawujący nadzór nad

powierzonymi mu uczniami winien w razie kolizji ciążących na nim w tym samym

czasie zadań typu nadzorczego z zadaniami typu administracyjnego dawać

pierwszeństwo zadaniom nadzorczym, dopóki nie zapewni warunków

zapobiegających naruszeniu dyscypliny przez uczniów, mogącemu wywołać

szkodę. Środki zapobiegawcze, jakie nauczyciel winien zastosować, powinny

odpowiadać konkretnym okolicznościom (wiek uczniów, stopień zdyscyplinowania,

rodzaj zajęć, sytuacja, środowisko itp.)” (wyrok SN H CR 15 3/75 LEX 7699).

Nauczyciele mianowani i dyplomowani za uchybienia godności zawodu
nauczyciela lub obowiązkom rzetelnego realizowania zadań związanych z
powierzonym stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły
podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej określonej w Karcie
Nauczyciela.
Kary dyscyplinarne wymierza komisja dyscyplinarna.
Komisja dyscyplinarna pierwszej instancji przy wojewodach orzeka w
sprawach dyscyplinarnych dla nauczycieli wszystkich szkół na terenie
województwa. Drugą instancją w sprawach dyscyplinarnych nauczycieli
jest odwoławcza komisja dyscyplinarna przy ministrze właściwym do
spraw oświaty i wychowania, a w sprawach dyscyplinarnych nauczycieli
szkół artystycznych — odwoławcza komisja dyscyplinarna przy ministrze
właściwym do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego,
powołane do rozpatrywania odwołań od orzeczeń komisji dyscyplinarnych
pierwszej instancji.

Odpowiedzialność dyscyplinarna

Karami dyscyplinarnymi dla nauczycieli są:

• nagana z ostrzeżeniem,

• zwolnienie z pracy,

• zwolnienie z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do

pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie 3 lat od ukarania,

• wydalenie z zawodu nauczycielskiego (równoznaczne z

zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie

nauczycielskim).

Dyrektor szkoły może zawiesić w pełnieniu obowiązków

nauczyciela, a organ prowadzący szkołę — dyrektora szkoły,

przeciwko któremu wszczęto postępowanie karne, lub złożono

wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego, jeżeli ze

względu na powagę i wiarygodność wysuniętych zarzutów

celowe jest odsunięcie nauczyciela od wykonywania

obowiązków w szkole.

Odpowiedzialność karno-administracyjna za wykroczenia przeciwko prawom pracownika

W sprawach o wykroczenia przeciwko prawom pracownika określonym

w dziale XIII k.p., na wniosek inspektora PIP odpowiada dyrektor

szkoły, który:

• nie potwierdza na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę,
• wypowiada lub rozwiązuje z pracownikiem stosunek pracy bez
wypowiedzenia, naruszając w sposób rażący przepisy prawa pracy,
• stosuje wobec pracowników inne kary niż przewidziane w przepisach
prawa pracy o odpowiedzialności porządkowej pracowników,
• narusza przepisy o czasie pracy lub przepisy o uprawnieniach
pracowników związanych z rodzicielstwem i zatrudnianiu młodocianych,
• nie prowadzi dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem
pracy oraz akt osobowych pracowników,
• pozostawia dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem
pracy oraz akta osobowe pracowników w warunkach grożących
uszkodzeniem lub zniszczeniem,
• nie wypłaca w ustalonym terminie wynagrodzenia za pracę lub innego
świadczenia

Odpowiedzialność karno-administracyjna za wykroczenia przeciwko prawom pracownika

• bezpodstawnie obniża wysokość wynagrodzenia lub świadczenia albo
dokonuje bezpodstawnych potrąceń,
• nie udziela przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego
lub bez podstawni obniża wymiar tego urlopu, —
• nie wydaje pracownikowi świadectwa pracy,
• wbrew obowiązkowi nie wykonuje podlegającego wykonaniu
orzeczenia sądu pracy lub ugody zawartej przed komisją pojednawczą
lub sądem pracy,
• będąc odpowiedzialnym za stan bezpieczeństwa i higieny pracy nie
przestrzega przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
• wbrew obowiązkowi nie zapewnia, aby budowa lub przebudowa
obiektu budowlanego albo jego części, w których przewiduje się
pomieszczenia pracy szkoły, była wykonywana na podstawie projektów
uwzględniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy,
pozytywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawców,

Odpowiedzialność karno-administracyjna za wykroczenia przeciwko prawom pracownika

• wbrew obowiązkowi wyposaża stanowiska pracy w maszyny i inne
urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny
zgodności,

• wbrew obowiązkowi dostarcza pracownikowi środki ochrony
indywidualnej, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny
zgodności,

• wbrew obowiązkowi stosuje substancje i preparaty chemiczne
nieoznakowane w sposób widoczny i umożliwiający ich identyfikację,

• wbrew obowiązkowi stosuje niebezpieczne substancje i niebezpieczne
preparaty chemiczne nieposiadające kart charakterystyki tych
substancji, a także opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym
działaniem, pożarem lub wybuchem,

Odpowiedzialność karno-administracyjna za wykroczenia przeciwko prawom pracownika

• wbrew obowiązkowi nie zawiadamia właściwego okręgowego
inspektora pracy, prokuratora lub kuratorium o śmiertelnym, ciężkim
lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku,
który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli
może być uznany za wypadek przy pracy,
• nie zgłasza choroby zawodowej albo podejrzenia o taką chorobę, nie
ujawnia wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, albo przedstawia
niezgodne z prawdą informacje, dowody lub dokumenty dotyczące
takich wypadków i chorób,
• nie wykonuje w wyznaczonym terminie podlegającego wykonaniu
nakazu organu Państwowej Inspekcji Pracy,
• utrudnia działalność organu Państwowej Inspekcji Pracy, w
szczególności uniemożliwia prowadzenie wizytacji zakładu pracy lub nie
udziela informacji nie— zbędnych do wykonywania jej zadań,
podlega karze grzywny.

Odpowiedzialność regulaminowa (porządkowa)

Za uchybienia przeciwko porządkowi pracy, czyli nieprzestrzeganie
przez nauczycieli i innych pracowników szkoły:
• ustalonej organizacji i porządku w pracy,
• przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
• przepisów przeciwpożarowych,
• przyjętego sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz
usprawiedliwiania nieobecności w pracy
dyrektor szkoły wymierza zgodnie z Kodeksem pracy kary porządkowe.
Są to:
• kara upomnienia,
• kara nagany.
Za nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów bezpieczeństwa i
higieny pracy lub przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez
usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub
spożywanie alkoholu w czasie pracy dyrektor szkoły może również
stosować karę pieniężną.