29. Sukcesja

"rozwój osobniczy" ekosystemów

- Sukcesje to kierunkowe, uporządkowane zmiany prowadzące do przekształcania

się

ekosystemów

.

- Populacje roślinne i zwierzęce bardziej proste zastępowane są przez populacje bardziej złożone.

- Typy sukcesji:



pierwotna

– dotyczy terenów, na których wcześniej nie występowała żadna biocenoza,

np. skały, wydmy, hałdy, stoki wulkanów; gdy ekosystem powstaje od nowa;



wtórna

– zachodzi w ekosystemie częściowo zniszczonym, zajętym wcześniej przez inną

biocenozę, np. wyręby, ugory, obszary okresowo zalewane lub zarastające jeziora.

- Stadia sukcesji pierwotnej:



etap pionierski – przypadkowe pojawienie się różnych organizmów o najmniejszych
wymaganiach, tzw. pionierskich; są to na ogół

glony

, mchy, porosty lub trawy; zespołem

pionierskim w przypadku sukcesji wtórnej jest fragment uprzedniej biocenozy.



etap migracyjny – pojawienie się nowych gatunków

roślin

i zwierząt wypełniających

stopniowo zajmowaną przestrzeń;



etap zasiedlający – rozprzestrzenianie się organizmów i kolonizacja wcześniej przybyłych;



etap konkurencyjny – nisze ekologiczne zdobywają organizmy silniejsze, komplikują się
łańcuchy i sieci troficzne;



etap stabilizacji – powstanie zrównoważonego ekosystemu; ostateczny ekosystem, jaki
wykształca się na danym terenie, nazywa się klimaksem.Stadium klimaksu charakteryzuje
się trwałością w czasie, równowagą dynamiczną między czynnikami biotycznymi i
abiotycznymi (homeostaza). Nie podlega już dalszej sukcesji.



Rys. Etapy sukcesji (zarastanie jeziora)

SUKCESJA WTÓRNA
:( mówimy o niej wtedy, kiedy na danym obszarze występowały już wcześniej inne organizmy lecz
zostały zniszczone w wyniku np. pożaru)

1.Na nieużytkowanym terenie przez człowieka początkowo występują tylko obszary trawiaste
2. Wśród traw pojawiają sie nieliczne rośliny wieloletnie np. bluszcz
3.Po upływie kilku lat zaczynają wyrastać rożne drzewa oraz krzewy są to
zazwyczaj

gatunki

światłolubne.

4.Z biegiem czasu wyrastają nowe gatunki drzew światłolubnych co jest cechą typową dla zwartych
lasów.

Suksesja,

której punktem wyjścia jest

ekosystem

zmieniony przez człowieka - np. półnaturalny albo

sztuczny. W

Polsce

taką sukcesję najczęściej możemy zaobserwować na

terenach porolnych

, przede

wszystkim

polach

i

łąkach

ugorowanych

z powodu słabej

gleby

. Sukcesja wtórna zmierza do

odtworzenia się naturalnego zbiorowiska charakterystycznego dla lokalnych warunków
środowiskowych. Jej stadia są zazwyczaj nieco odmienne od występujących w trakcie

sukcesji

pierwotnej

, inny jest

bowiem jej punkt startowy. Sukcesja wtórna prowadzi do prawie całkowitego

odtworzenia się ekosystemów o dość prostej strukturze - zarówno przestrzennej jak i pokarmowej.

W większości przypadków jednak nie następuje całkowite odtworzenie się ekosystemu identycznego z
tym przed zniszczeniem ponieważ:



następuje nieodwracalna zmiana składu

gatunkowego

biocenozy wskutek wyginięcia pewnych

gatunków albo wprowadzenia się nowych



nastąpiła zmiana warunków środowiska fizykochemicznego wskutek działalności człowieka



ekosystem był bardzo złożony, wtedy w większości przypadków ekosystem się nie odtwarza

SUKCESJA EKOLOGICZNA,
uporządkowany proces zmian zachodzących w rozwoju ewolucyjnym biocenoz; następstwo biocenoz
polegające na stopniowych zmianach ich składu gatunkowego i ilościowego; zachodzi w wyniku
modyfikowania przez biocenozę środowiska funkcjonalnego; modyfikacje te stanowią przesłankę dla
rozwoju zespołu organizmów lepiej przystosowanego do nowych warunków środowiskowych; w
przebiegu s.e. rozróżnia się: stadium początkowe

(inicjalne) — opanowanie przez rośliny, a następnie zwierzęta nie zasiedlonego terenu; stadia
pośrednie
sera) — zajmowanie terenu przez zmieniające się (wraz za zmianami warunków siedliska), lecz coraz
trwalsze biocenozy; stadium końcowe

(klimaks) — reprezentowane przez ustabilizowaną w zasadzie biocenozę; s.e. zachodzi m.in. w
przebiegu starzenia się jezior, które stopniowo przekształcają się w młakę, bagno, torfowisko, a w
końcu w środowisko lądowe.

Sukcesja- proces zmian prowadzących na danym terenie do przekształcania się ekosystemów
prostych w bardziej złożone.
Przejściowe stadia sukcesyjne określa się mianem seralnych, a cały szereg jako sera. Ostateczna
postać ekosystemu to klimaks.

34.Minimum prawo, prawo Liebiga

czynnika ograniczającego zasada,
sformułowane w 1840 przez niemieckiego chemika

J. von Liebiga

prawo głoszące, że

wzrost i rozwój roślin uzależniony jest od tego składnika pokarmowego, którego względna
koncentracja w podłożu (przy uwzględnieniu zapotrzebowania rośliny), w porównaniu z pozostałymi,
jest najmniejsza, tj. znajduje się w minimum. Jeśli roślinie dostarczy się optymalną ilość pierwiastków
mineralnych, z wyjątkiem jednego, to ten pierwiastek będzie ograniczał jej wzrost, a jego
uzupełnienie spowoduje usunięcie czynnika limitującego.

Prawo minimum znalazło również zastosowanie w ekologii zwierząt i rozszerzone zostało na działanie
czynników ekologicznych (np. czynnikiem minimum rozwoju rośliny może być niedostateczna ilość
światła).

Prawo głosi, że:
w ekologii te substancje, które w środowisku znajdują się w ilościach najbliższych punktom
krytycznym (a są wykorzystywane przez organizmy wyczerpujące naturalne zasoby środowiska),
stanowią czynnik ograniczający naturalne występowanie tych organizmów, natomiast w rolnictwie
wielkość plonu roślin uprawnych zależy od składnika pokarmowego (np. azotu, fosforu, potasu,
pochodzacych głównie z nawozów), znajdującego się w glebie w najmniejszej ilości.

35. Zasada Shelforda

– koncepcja mówiąca, że zarówno niedobór, jak i nadmiar różnych czynników wpływa na organizm
ograniczająco. Prawo to określa możliwość rozwoju

populacji

. Możliwość bytowania organizmów

określają dwie wartości, tzw. ekstrema działającego czynnika: minimum i maksimum. Zakres między
minimum a maksimum nazywamy

zakresem tolerancji

. Ze względu na

tolerancyjność

wyróżniamy:



eurybionty

– organizmy charakteryzujące się dużą tolerancją względem danego czynnika

środowiska



stenobionty

– organizmy charakteryzujące się mniejszą tolerancją i tak: żyjące w obrębie niskich

wartości danego czynnika środowiskowego (oligostenobionty), średnich (mezostenobionty) i
wysokich (polistenobionty).

36. Eurybionty

organizmy eurytermiczne, eurytopy (

gr.

:

eurýs – szeroki) –

organizmy

cechujące się

szeroką

tolerancją

wobec czynników

środowiskowych

[1]

. Mogą one żyć w bardzo zróżnicowanych

warunkach, osiedlając się na znacznych obszarach Ziemi. Przykładem może być

wróbel

domowy

,

trzcina pospolita

i

orlica

, które spotykamy niemalże na całym świecie. W takim wypadku

mamy do czynienia z zasięgiem globalnym bądź kosmopolitycznym.

Przykładowe rodzaje eurybiontów:

 eurytermy -

organizmy potrafiące żyć w szerokim zakresie temperatur

 euryhaliny -

organizmy zdolne do życia w szerokim zakresie

zasolenia

wody

Eurybionty np:

Wróbel Domowy-jest eurybiontem ponieważ żyje w różnych klimatach zarówno

ciepłym jak i zimnym przystosowania grubo upierzony krótki dziób stosunkowo ma
dużą głowę i jest krępy

Sroka-

ptak o długim ogonie krótkiej głowie i dziobie ptak ten występuje w Europie Azji

i Ameryce Pł. jest dość grubo upierzony.

Niedźwiedź-przystosowania do klimatu to pazury gruba skóra i futro. Pod skórą
niedźwiedzia znajduje się duża warstwa tłuszczu który jest potrzebny do ogrzania
ciała niedźwiedzia

Lis-

małe uszy futro tłuszcz podskórny który ogrzewa całe ciało ma mały nos

Dzięcioł-grube pióra krótki dziób zamieszkuje różne tereny żyje w klimacie ciepłym
jak i również zimnym mały zwinny ptak który zamieszkuje dziuple w drzewach na
wysokości 18 metrów.

Stenobionty

(

gr.

: stenós - wąski) –

gatunki

o wąskim zakresie

tolerancji ekologicznej

dla danego czynnika,

np.

goryl

,

koralowce

rafy koralowej

,

porosty

itp. Stenobionty są dobrymi

bioindykatorami

(gatunkami

wskaźnikowymi) – ich występowanie świadczy o obecności lub działaniu określonego czynnika. W
praktyce gatunki wskaźnikowe wykorzystuje się także do określania stanu środowiska (np. stopnia
jego zanieczyszczenia).

Stenobionty dzielimy na:



mezostenobionty – organizmy żyjące w obrębie wartości średnich danego czynnika
środowiskowego.



oligostenobionty – organizmy żyjące w obrębie wartości niskich danego czynnika
środowiskowego.



polistenobionty – organizmy żyjące w obrębie wartości wysokich danego czynnika
środowiskowego.

Przykładowe rodzaje stenobiontów:



stenotermy - organizmy wymagające do przeżycia konkretnych wartości temperatury



stenohaliny - organizmy potrafiące żyć tylko w wodzie o danym

zasoleniu

.

Stenobionty np:

Bocian-przystosowany do ciepłego klimatu ponieważ ma długie nogi długi dziób oraz jest słabo
upierzony ma duże skrzydła
Świnia domowa-jej skóra jest pokryta lekkimi włoskami które nie dają zbyt dużo ciepła duże uszy
małe kopytka krótkie nogi gdyby występowała w lasach podczas zimy nie przetrwałaby
Suseł-nie jest przystosowany do zimnego klimatu ponieważ zapada w sen zimowy ma cienkie futerko
krótki pysk małe uszy
Goryl-jest stenobiontem ponieważ niejest przystosowany do zimnego klimatu jego ciało nie jest
pokryte grubym futrem tylko włoskami niema kopyt małe uszy krótki pysk

37.BIOMY KULI ZIEMSKIEJ

Biom to największa z wyróżnianych jednostek biocenotycznych, w której dominuje charakterystyczny,
będący w stanie równowagi (klimaksu), zespół roślinności, skład której uwarunkowany jest
czynnikami klimatotwórczymi. Za przykład mogą posłużyć obszary stepowe, w których taką będącą w
równowadze roślinnością są trawy. Ekologiczny podział świata żywego na

biomy

jest bardzo

praktyczny, gdyż dominująca w poszczególnych biomach grupa życiowa roślin odzwierciedla wiele
prawidłowości takich jak: cechy klimatu, czy charakter i rozmieszczenie

zwierząt

. Pojęcie biomu

często używa się zamiennie z terminem formacja roślinna choć istnieje drobna różnica między nimi,
polegająca na tym, że biom dotyczy całej

biosyntezy

podczas gdy formacja roślinna jedynie wybranej

grupy roślinności. Na biom składają się zarówno rośliny i zwierzęta. Rozmieszczenie roślin i zwierząt
na kuli ziemskiej jest uwarunkowane przez klimat oraz zasobność środowiska w wodę, tak że możemy
dostrzec pewną prawidłowość w występowaniu

flory

i fauny od bieguna północnego do równika. Ta

prawidłowość przejawia się w wyróżnionych przez ludzi kolejnych strefach i pasm biomów, zależnych
od rosnących ku równikowi temperatur i intensywności nasłonecznienia.
Oto kolejne występujące od bieguna północnego po równik biomy.

TUNDRA

Tundra to pasmo obszarów pozbawionych

lasu

, które ciągną się dookoła bieguna północnego. Cechą

charakterystyczną jest wybitnie surowy klimat z długimi i mroźnymi zimami oraz krótkimi chłodnymi
latami. W tundrach amerykańskich i euroazjatyckich średnie temperatury miesiąca stycznia wahają
się między -16 a -26

o

C, a niekiedy mogą spadać do -60

o

C. W lipcu natomiast średnie temperatury nie

są wyższe niż +15

o

C. Do tak wysokich szerokości geograficznych dociera stosunkowo niska ilość

promieniowania słonecznego. Przy tak panujących warunkach, śnieg może utrzymywać się w
niektórych miejscach przez 9 miesięcy w ciągu roku. Ograniczona dostawa energii cielnej ze słońca
czyni gleby wiecznie zmarzniętymi. Silnie wiejące wiatry dodatkowo w sposób znaczny ograniczają
zasiedlanie takich stanowisk przez

faunę

i florę, z której w tundrze spotkać możemy przede

wszystkim

mchy

i

porosty

, a także trawy i gdzieniegdzie brzozy. Ze zwierząt na terenie tundry można

zaobserwować z roślinożerców pardwę, renifera i leminga, a z prowadzących drapieżniczy tryb życia:
sowę śnieżną, gronostaja, lisa polarnego czy niedźwiedzia. Z racji bardzo ubogo występującej
biocenozy w tundrze, niebezpieczne są dla równowagi troficznej nawet najmniejsze zmiany.
Wyeliminowanie już pojedynczego ogniwa mogłoby spowodować poważne zakłócenie
całości.

Populacją

gwałtownie fluktuującą w tundrze są lemingi.

Do tej pory obszary północne, w sposób nieznaczny zostały zakłócone przez

człowieka

. Ostatnimi laty

odkryto na terenach tundrowych pokłady ropy naftowej ,co może w przyszłości stanowić poważne
zagrożenie dla tych jeszcze dziewiczych obszarów.

TAJGA

Pod nazwą tajgi kryją się występujące na półkuli północnej obszary porośnięte lasami. Od strony
północnej sąsiaduje z tundrą w obniżeniach morfologicznych, dolinach. Lasy tundrowe ciągną się od
północnej Azji ,przez występującą na 61 stopniu szerokości geograficznej Rosję, Estonię, Łotwę, dalej
przez kraje Europy Północnej: Finlandię, Szwecję, Norwegię do Kanady w Ameryce Północnej.
Obszary te, porośnięte lasem zwykło nazywać się tajgą. Lata w tajdze choć ciepłe i suche to bardzo
krótkie. Zimy natomiast są wybitnie długie i mroźne. Temperatury przekraczające +10

o

C można

zaobserwować jedynie w ciągu czterech miesięcy w roku. W tajdze opady nie są obfite, gdyż ich
roczna suma wynosi od 400-600mm. Wszystkie te czynniki wpływają spowalniająco na wegetację
roślin. Drzewa iglaste wchodzące w skład lasów rosną bardzo powoli, mimo to są smukłe i nad wyraz
wysokie. Oprócz gatunków drzew iglastych porastających tajgę ,takich jak: modrzew, świerk, sosna,
jodła i limba, występują też przedstawiciele drzew liściasty w tym : osiki, olszyny, brzozy, topole i
wierzby. Rozwój roślin niższych takich jak krzewy i mniejsze drzewa jest znacznie hamowany przez
zwarte korony drzew, które nie dopuszczają do przedarcia się przez nie promieni słonecznych. Niższa
warstwa lasu, runo leśne tworzone jest przez opadłe liście i igliwie, mchy i porosty. Obfitość
występującego

pokarmu

i zwarty las podczas krótkotrwałego lata, stanowią korzystne warunki dla

licznych gatunków, które lasy wykorzystują jako miejsce lęgowe, teren migracji, a nawet kryjówkę.
Zwierzęta tu żyjące zamieszkują pod korą (są to głównie

owady

) i w pniach będących w stanie

butwienia drzew,

ściółkę leśną

i między gałęziami. Pod 'parasolem' zwartych koron drzew, zwierzęta

znajdują schronienie przed wiatrem i deszczem. W tundrze doskonale czują się drapieżniki, a wśród
nich: orzeł przedni, gronostaj, żbik, ryś i wilk, które dzięki obfitości pokarmu w postaci licznie
zamieszkujących tajgowe lasy gryzoni.
Panujące w tajdze warunki zmieniają się radykalnie wraz z nadejściem zimy, w której zwierzęta muszą
sprostać bardzo trudnym warunkom. Niektóre z nich jak myszy i ryjówki żerują pod znaczną warstwą
śniegu, podczas gdy inne rozwiązują problem niedoboru pokarmu zapadając w

sen

zimowy, w którym

to przetrwają niekorzystny okres mogący trwać nawet do ośmiu miesięcy. Łosie, jelenie i zające, a
więc przedstawiciele liściożernych i trawożernych żywią się gałęziami, korą drzew i igliwiem. Gryzonie
natomiast w postaci wiewiórek i burunduków zużywają latem zgromadzone zapasy. Duże drapieżniki
jak wilk, niedźwiedź i ryś polują z kolei przez cały rok.

Jak widać tajga jest ulegającym wielu zmianom

ekosystemem

. Często nawiedzają ją klęski żywiołowe

w postaci pożarów spowodowanych uderzeniem pioruna czy masowo pojawiających się gąsienic,
które niekiedy potrafią ogołocić ogromne obszary leśne. Tajga jest też obszarem bardzo wrażliwym
pod względem zanieczyszczeń środowiska. Tak więc człowiek wkraczający na tajgę musi być świadom
krzywdy jaką wyrządza nie tylko jej mieszkańcom, ale i całemu globowi, pozbawiając go ochronnej
warstwy lasu, będącej swoistego rodzaju barierą przed mroźnymi wiatrami z północy, co w efekcie
może doprowadzić do istotnych zmian w klimacie.

LASY LIŚCIASTE

Lasy liściaste są bardzo rozległymi obszarami rozciągającymi się w kierunku południowym w stosunku
do tajgi oraz równika ( australijskie i południowo-amerykańskie lasy liściaste). Porastają zasobne w
wodę tereny odznaczające się klimatem łagodnym i umiarkowanym. Istnieje pewna trudność w
ustalaniu ścisłych granic tego biomu poza naturalnych granicami w postaci morskich wybrzeży. Na
lądzie przebieg lasów liściastych jest bardzo zróżnicowany, może tworzyć zarówno pasy wciskające
się pomiędzy pasma o innym składzie i charakterze. Może też przyjmować postać wysepek. Położenie
tychże lasów jest odmienne na kolejnych kontynentach i tak :w Ameryce Północnej ograniczone są od
części zachodniej Wielkimi Równinami, sięgającymi po Góry Skaliste, ku północy przechodzą
stopniowo w lasy liściaste tajgi, a na południu z kolei graniczą z subtropikalnym lasem na Florydzie i z
Zatoką Meksykańską. Przebieg lasów liściastych w Europie i Azji jest podobny. Od północy łączą się z
tajgą , (w Azji też od północnego wschodu), na wschodzie docierają do Środkowo-chińskich Równin,
na południu zaś graniczą z równinami rzeki Yangcy. W lasach liściastych występuje znacznie bogatsza
w porównaniu z lasami iglastymi ściółka i grubsza warstwa próchnicy, pochodzące z butwiejących,
opadłych wcześniej liści. Mechanizm zrzucania liści na niekorzystny okres zimowy jest
przystosowaniem do prowadzenia oszczędnej gospodarki wodnej, niedostępnej dla roślin w stanie
stałym. Najbardziej powszechnymi gatunkami drzew liściastych jest dąb i buk. Oprócz nich występują
również lipa,

klon

, jesion ,leszczyna, brzoza, kasztanowiec i wierzba. Tuż pod koronami wyżej

wymienionych drzew, na dość sporej grubości warstwie butwiejących liści, rozwijają się młode
rośliny, krzewy, trawy, zioła,

paprocie

, wrzosy czy borówka czernica. W rzeczywistości czyste lasy

liściaste spotyka się niezmiernie rzadko. Dzieje się tak w wyniku działalności człowieka, który w
miejscu wyciętego drzewa liściastego sadzi, o wiele szybciej rosnące jodły, sosny i świerki. Na terenie
naszego kraju statystycznie mówi się, że 95% spośród wszystkich lasów stanowią lasy liściaste, jednak
praktycznie są to lasy mieszane.
Lasy liściaste są zamieszkiwane przez ogromną liczbę organizmów zwierzęcych począwszy od tych
najmniejszych po duże drapieżniki. Liczne gatunki zwierząt zamieszkują podziemne nory, wśród
korzeni roślin, martwych liści, gęstych

traw

, dziupli, konarów i koron wysokich drzew. Mikroskopijnej

wielkości

bakterie

i

grzyby

,

pierwotniaki

oraz drobne

stawonogi

znajdują się wprost wszędzie,

przyczyniając się to rozkładu martwej materii organicznej, a tym samym budując warstwę próchniczą,
która w sposób ciągły użyźnia

glebę

. Między opadłymi liśćmi drzew można dopatrzyć się wielu

owadów (stonogi, żuki, chrząszcze, mrówki i pluskwiaki) i

mięczaków

, będące pokarmem dla zwierząt

wyższych: kretów, jeży, jaszczurek ,salamander i podobnych. W runie leśnym polują też drapieżniki:
węże, borsuki, łasice, lisy, kuny ,jenoty i niekiedy niedźwiedzie. Dziki należą do mało wybrednych
zwierząt, zjadając niemal wszystko znajdujące się na powierzchni ziemi. Roślinożercy w tym: sarny,
jelenie, daniele i żubry żywiące się listowiem, trawami, korą i pędami stanowią pokarm dla wilków,
rysi, pum i tygrysów, rzadziej niedźwiedzi. Drapieżniki i zwierzęta przeżuwające dużo czasu spędzają
na polanach, pasiekach, korytach rzek w poszukiwaniu pokarmu. Ich miejscem odpoczynku są
przeważnie gąszcze krzewów. Z nastaniem zimy niemal wszystko w lesie liściastym ulega zmianie. W
jadłospisie roślinożerców- jeleni, danielów, saren oraz kun, borsuków i lisów zaczynają dominować
owoce rosnące na niskich drzewach.

Ptaki

żerujące takie jak kosy, sikory i drozdy obok owoców

zjadają znaczne ilości owadów. Dzięcioły spędzają mnóstwo czasu na korach drzew w poszukiwaniu
larw i owadów, niedostępnych dla większości pozostałych zwierząt. Wiele spośród ptaków
prowadzących aktywny nocny tryb życia, a wśród nich sowy i lelki polują na gryzonie i stawonogi,

które ukrywają się pomiędzy opadłymi gałęziami i obumarłymi pniami. Inne ptaki jak myszołowy
poszukując naziemnie żyjących gryzoni obserwują otwarte przestrzenie. W czasie surowej zimy
zwierzęta takie jak: sarny, jelenie, dziki, sowy ,wiewiórki i inne znajdują schronienie przed zamieciami
śnieżnymi w leśnych gęstwinach. Z kryjówki wychodzą jedynie w obliczu poważnego zagrożenia,
którym nierzadko jest człowiek.

STEP

Stepy to obszary występujące w średnich szerokościach geograficznych, w klimacie umiarkowanym,
porośnięte trawami. Z racji występujących w nierównych odległościach czasowych niewielkich
opadów (około 250- 450 mm w skali roku)na terenie stepów panuje powszechny niedostatek wody.
Na stepie dochodzi do dużych fluktuacji temperatur w ciągu roku. Lata są tu gorące i suche, zimy za
to mroźne i obfite w opady śniegu. Również dobowe wahania temperatur są duże. Przyczyną tego
jest klimat kontynentalny, który występuje na tym obszarze. W takim klimacie rozwój drzew jest
niemożliwy. Na stepie występuje dość mało skomplikowana

biocenoza

. Roślinność składa się tu

głównie z kseromorficznych zbiorowisk trawiastych z przewagą ostnicy, kurzycy, wiechliny i kostrzew.
Roślinność ta w okresie wzmożonych opadów szybko się zazielenia i bujnie rośnie. Wśród traw
występują tu odmiany zarówno traw niskich, średnich jak i wysokich. Na stepie dominują szybko
biegający roślinożercy, którzy posiedli zdolność do szybkiego biegu z racji braku miejsc na stepie, w
których można się skryć przed drapieżnikiem.

Żyją

tu także zwierzęta ryjące, które schronienie

znajdują pod ziemią. I tak kryjówki w norach szukają: jaszczurki, węże, a niekiedy nawet ptaki. Na
stepie nielicznie reprezentowane są duże drapieżniki, ponieważ stosunkowo mała jest też liczba ich
potencjalnych ofiar w postaci dużych roślinożernych

ssaków

. W miejsce wielkich drapieżników licznie

występują rysie, wilki i kojoty. Liczba tychże zwierząt została ostatnimi laty zmniejszona przez
działalność człowieka, co doprowadziło do zwiększenia się ilości gryzoni. Na prerii z ptactwa
występują: orły, sępy i przepiórki. W czasie upalnego lata, często dochodzi do masowego wystąpienia
szarańczy. Człowiek często wpływa na obszary stepowe, ze względu na występujące tam żyzne gleby.
Większa część stepów została zatem zamieniona na pastwiska.

SAWANNA

Sawanna podobnie jak stepy porośnięta jest głównie przez roślinność trawiastą o typowo
kseromorficznych cechach budowy takich jak twarde i ostre liście, z tą jednak różnicą, że sawanna
bogatsza jest o drzewa, które występują sporadycznie razem z krzewami. Rzadkie występowanie
drzew jest ściśle związane z

konkurencją

drzew o wodę. Obszar ten stanowią równiny położone w

strefach około zwrotnikowych. Na sawannie wyróżnia się dwie pory roku: deszczową (dżdżystą), nad
którą znacznie przeważa długa pora sucha. Ważnym czynnikiem biorącym udział w formowaniu się
sawanny są występujące w porze suchej. Roczna suma opadów wynosi od 200-500 mm, a więc jest
dość zróżnicowana osiągając swe skrajne wartości. Z wielkich rozmiarów sawannami mamy do
czynienia w Australii i Ameryce Południowej, a największa z nich występuje zaś w Afryce. Sawanna
Afrykańska charakteryzuje się bardzo małym zróżnicowaniem roślinności, w której rolę dominującą
odgrywają trawy oraz sporadycznie występujące drzewa. Duża liczba roślinożernych kopytnych
związana jest z ogromną produkcją

biomasy

w tym biomie. Na Sawannie Afrykańskiej możemy

zaobserwować najbogatszą spośród innych faunę w postaci dużych kopytnych jak i wielkich
drapieżników np. lew czy lampart. Wiele gryzoni wykorzystując miękki grunt, kopie w nim nory,
stanowiące schronienie przed upalnym słońcem.

PUSTYNIE

Pustynie są to obszary porośnięte w bardzo małym stopniu przez roślinność kseromorficzną lub
pozbawione roślinności zupełnie. Na takich obszarach można spotkać gatunki roślin i zwierząt, które
w sposób doskonały przystosowały swoje ciało do radzenia sobie w tak ciężkich warunkach. Roczna
suma opadów na pustyni nie przekracza 250 mm, a czasem przez kilka lat obserwuje się okresy
zupełnie bezdeszczowe. Warunkiem powstania pustyni na jakimś obszarze jest przewaga parowania
wody ze skał, gleby i roślin nad ilością opadów deszczu, łącznie z dopływami wody oraz ilością pary
wodnej znajdującej się w mgłach nadciągających od morza. Do pustyń dociera powietrze tropikalne z
obszarów około zwrotnikowych, czyli rejonów zwrotnika

Raka

i Koziorożca, które jest suche i gorące

sprzyjając powstawaniu pustyń. Niektóre pustynie odznaczają się bardzo wysokimi bo dochodzącymi
do 50 C dobowymi wahaniami temperatury. Dzień na pustyni jest bardzo gorący, podczas gdy w nocy
temperatura może spaść poniżej 0, przy czym największe fluktuacje zachodzą w czasie wschodu i
zachodu słońca. Zwierzęta i rośliny zamieszkujące ten obszar muszą być zatem wytrzymałe na tak
zmienne temperatury. Wyrazem przystosowania się do życia na pustyni jest wykształcenie przez
organizmy specyficznych struktur i zachowań, dzięki którym radzą sobie z zasadniczymi
niedogodnościami takimi jak niedobór wody, bardzo wysoka temperatura, brak pożywienia się i
kryjówek. Niektóre spośród pustyń występują na płaskowyżach, gdzie dodatkowym czynnikiem
niesprzyjającym są pojawiające się przymrozki. W obrębie pustyń można wyróżnić ich dwa rodzaje:
pustynie gorące z upalnymi dniami i ciepłymi nocami oraz pustynie zimne, które charakteryzuje co
prawda gorący dzień, ale nocą temperatura ulega znacznemu spadkowi. Podział ten wynika z
położenia geograficznego obszaru pustynnego. Z największymi pustyniami możemy się spotkać w
Afryce i Azji. Zarówno fauna jak i flora są bardzo ubogie. Wśród roślin wyodrębnia się trzy typy,
których budowa jest wyraźnym wyrazem przystosowania się do życia w surowych warunkach
pustynnych. Mamy zatem:
▪

Sklerofity

, posiadają silnie rozwinięte systemy korzeniowe oraz drobne i grube liście, które w

okresie bardzo suchym mogą zrzucać
▪

Sukulenty

, które w tkankach łodyg (kaktusy), liści (agawa) lub w organach podziemnych (pelargonie)

magazynują wodę
▪Rośliny efemeryczne rosnące przy odpowiedniej wilgotności, okres suszy przetrzymują w postaci
nasion lub przetrwalnych organów podziemnych
Jeżeli chodzi o faunę jest równie uboga jak flora, a występująca również przystosowała się do
panujących tam warunków. Przeważają tu chrząszcze, szarańczaki,

pajęczaki

, węże, jaszczurki i ptaki.

Zwierzęta te prowadzą nocny tryb życia, a podczas dnia kryją się przed słońcem w wykopanych przez
siebie norach. Ze względu na

rodzaj

budującego pustynię materiału wyróżnić można pustynie:

kamieniste, piaszczyste, gliniaste i solniskowe.

PUSZCZA TROPIKALNA

Puszcze tropikalne choć zajmują jedynie 6% powierzchni globu to skupiają w sobie ponad połowę
wszystkich gatunków zamieszkujących naszą planetę. W skład lasów deszczowych wchodzą głównie
stale zielone i rosnące przez cały rok drzewa szerokolistne. Temperatura na tych obszarach utrzymuje
się na stałym poziomie i średnio wynosi 25 C. Roczna suma opadów wynosi ponad 2000 mm.
Deszczowe lasy tropikalne stanowią jedno z bogatszych w bioróżnorodność naturalnych stref na
Ziemi. Szacuje się, że na każde 100 tys. km2 przypada 750 gatunków drzew i 1500 gatunków roślin
kwiatowych. Świat zwierząt w porównaniu z lasem deszczowym jest znacznie uboższy.

WILGOTNY LAS RÓWNIKOWY

Zwany inaczej lasem deszczowym, odznacza się strukturą warstwową. W lesie równikowym dominują
wysokie drzewa, których jedynym czynnikiem wobec optymalnych warunków wodnych i cieplnych
jest światło, o które nieustannie konkurują ( najlepszy przykład stanowią pnące się ku górze liany).
Owa warstwowa struktura lasów deszczowych przejawia się w występowaniu trzech warstw drzew:
▪ wyrastające ponad przeciętny poziom lasu bardzo wysokie drzewa, dorastające do 45 m wysokości
▪ drzewa dorastające do 24-30 m wysokości, tworzące swymi silnie rozgałęzionymi koronami
podstawowy górny poziom lasu, przez który z trudem przechodzą promienie słoneczne
▪ drzewa niższe, wyrastające sporadycznie w miejscach, w których występują luki w koronach drzew
W lesie równikowym występuje też piętro niższe, w którym dominują krzewy i wysokie byliny
(głównie banany i bambusy). Dno lasów ze względu na panujący półmrok nie należy do najlepiej
rozwiniętych, tworzona jest jedynie przez cieniolubne

paprotniki

i grzyby. Również i pod względem

występującej fauny las równikowy jest środowiskiem najbogatszym w gatunki. Statystycznie podaje
się, że na każde 100 tys. km2 występuje około 150 gatunków motyli, 60 gatunków

płazów

(rzekotki i

ropuchy), 100 gatunków

gadów

(kameleony, iguany, węże nadrzewne) i 400 gatunków ptaków. Z

ssaków nadrzewny tryb życia prowadzą wiewiórki, leniwce, małpy, nietoperze. Twierdzi się, że
największą liczbę gatunków stanowią owady, spośród których znaczenie ekologiczne mają głównie
mrówki, patyczaki i motyle.

38. Przegląd krain zoogeograficznych:

Również na podstawie odmienności fauny różnych regionów świata wyróżnia się
następujące krainy zoogeograficzne:
– kraina antarktyczna,
– kraina australijska,
– kraina etiopska,
– kraina madagaskarska,
– kraina orientalna,
– kraina nearktyczna,
– kraina neotropikalna,
– kraina palearktyczna.

KRAINY ZOOGEOGRAFICZNE NA ŚWIECIE

wyróżnia się je na podstawie podobieństw i różnic świata zwierzęcego. Pomiędzy poszczególnymi
krainami istniały naturalne bariery uniemożliwiające lub utrudniające wymianę zwierząt.
Wyróżnia się 6 krain zoogeograficznych:



· Kraina palearktyczna - obejmuje Europę, północną Afrykę i Azję bez Indii, Półwyspu
Indochińskiego i południowych Chin. Większość zwierząt należy do rodzin, które występują
również w innych krainach (mało jest rodzin endemicznych). Nie występują tu ssaki naczelne i
torbacze. Charakterystyczne zwierzęta: niedźwiedzie, rysie, łosie, renifery, wielbłądy.



· Kraina nearktyczna - Ameryka Północna bez Ameryki Środkowej. Fauna zbliżona jest do
palearktycznej. Charakterystyczne zwierzęta: bizony, szopy, skunksy, karibu, woły piżmowe,
grzechotniki, wiele ptaków kurowatych. Nie ma jeży, hien i świń.



· Kraina etiopska - obejmuje Afrykę na południe od Sahary, część Półwyspu Arabskiego i
Madagaskar. Charakterystyczne zwierzęta: małpy człekokształtne (goryl i szympans),
pawiany, słonie afrykańskie, żyrafy, nosorożce, zebry, antylopy, lwy, strusie, kameleony,
pytony. Nie ma tu jeleni i niedźwiedzi. Wyspa Madagaskar ze względu na długą izolację
wykształciła wiele endemicznych form życia zwierzęcego.



· Kraina orientalna - Indie, Półwysep Indochiński, południowe Chiny, Filipiny, Borneo, Jawa,
Sumatra. Fauna jest zbliżona do etiopskiej. Charakterystyczne zwierzęta: słonie azjatyckie,
latawce, małpy wąskonose, papugi, pawie, dzikie kury, warany. Nie ma koniowatych i jeleni.



· Kraina neotropikalna - Ameryka Południowa i Środkowa. Występuje tu dużo rodzin
endemicznych. Charakterystyczne zwierzęta: tapiry, pekari, leniwce, jaguary, szynszyle,
nutrie, lamy, małpy szerokonose, nandu, kolibry, tukany, anakondy, boa. Nie ma bydła,
owiec, antylop.



· Kraina australijska - obejmuje Australię, Tasmanię, Nową Gwineę i Celebes. Ze względu na
długą izolację rozwinęło się tam wiele rodzin endemicznych. Charakterystyczne zwierzęta:
kangury, koala, wiele ssaków workowatych, stekowce (ssaki jajorodne - dziobak i kolczatka),
kakadu, kazuary, emu. Nie ma ropuch.

Do wymienionych wyżej krain zoogeograficznych nie należy fauna Nowej Zelandii i Antarktyki. Na
Nowej Zelandii brak rodzimych ssaków. Występuje tam wiele gatunków endemicznych (np. kiwi,
tuatara, żaba Liopelma). Nie ma żółwi, węży, ryb słodkowodnych.
Antarktyda i wyspy antarktyczne odznacza się ubóstwem świata zwierzęcego. Charakterystyczne są
słonie morskie, pingwiny. Brak ssaków lądowych.