1
WYŻSZA SZKOŁA FILOZOFICZNO-PEDAGOGICZNA
„IGNATIANUM” W KRAKOWIE
Wydział Pedagogiczny
Kierunek Politologia
Specjalność Bezpieczeństwo narodowe
MONIKA JUSTYNA ZIELIŃSKA
NOWY TERRORYZM A GLOBALIZACJA. PRÓBA CHARAKTERYSTYKI Z
UWZGLĘDNIENIEM MOŻLIWEJ ESKALACJI ZJAWISKA
Praca kwalifikacyjna z tutorialu
napisana pod kierunkiem
dra Rafała Lisa
podpis promotora
podpis studenta
Kraków 2011
2
SPIS TREŚCI
Wstęp …………………………………………………………………………………...str. 3
Rozdział 1: Od wieku XIX do XX, czyli zarys najważniejszego okresu rozwoju terroryzmu
…………………………………………………………………………………………...str.4
Rozdział 2: Globalizacja świata jako czynnik powstania „nowego terroryzmu” ………str. 6
Rozdział 3: „Globalna wioska” jako zjawisko sprzyjające nowemu terroryzmowi ……str. 10
Rozdział 4: Terroryzm dawniej i dziś – metody działania i możliwa eskalacja zjawiska
.......................................................................................................................................... str. 13
Zakończenie ……………………………………………………………………………. str. 18
Bibliografia ……………………………………………………………………………... str. 20
3
WSTĘP
Wraz z wkroczeniem w epokę ponowoczesności i tym samym rozwój technologiczny,
miało miejsce wiele tragicznych w skutkach wydarzeń, które w bezpośredni sposób
udowodniły ludzkości, że kwestia zapewnienia bezpieczeństwa pozostaje pod wyraźnym
znakiem zapytania. Mowa tutaj o zagrożeniu, z którym świat i jego poszczególne państwa
walczą aż do dnia dzisiejszego, zagrożeniu, które prowadzi do destabilizacji
ogólnonarodowego porządku, a w ramach którego śmierć ponosi tysiące przypadkowych
ofiar, znajdujących w niewłaściwym miejscu i w niewłaściwym czasie.
Terroryzm XXI wieku, nazywany często „nowym terroryzmem” stanowi obecnie
istotne zagadnienie dla wielu badaczy którzy usiłują wspomniane zjawisko rozpatrywać z
różnych perspektyw, między innymi tej, która dotyczy procesu globalizacji. Z racji tego, iż
jest to temat rozległy, nie będzie możliwa wyczerpująca analiza zjawiska, dlatego też w
swojej pracy chciałabym poruszyć zagadnienie „nowego terroryzmu” z uwzględnieniem
globalizacji świata. Wspomniany powyżej temat, ujawnia tezę, jaką będę usiłowała obronić.
Przypuszcza się bowiem, iż proces globalizacji zainicjował powstanie nowego terroryzmu,
obnażył różnice kulturowe i tym samym odmienił ludzką mentalność i spojrzenie na świat.
Powoduje to tym samym społeczną wrogość i frustrację wobec postępującej modernizacji, z
którą kulturowi fundamentaliści walczą poprzez użycie ekstremistycznych środków do
których zaliczane są terrorystyczne zamachy. Analizując głębiej zjawisko „nowego
terroryzmu” dostrzec można także wpływ czynnika medialnego. Środki masowego przekazu
bowiem pozwalają na nagłośnienie sprawy w imię której walczą terroryści.
Punktem wyjścia w moich rozważaniach będzie zarys najważniejszego okresu rozwoju
terroryzmu, począwszy od pojawienia się pierwszych form terrorystycznych ataków, poprzez
wiek XIX, a skończywszy na XX. Rozdział drugi stanowi część pracy, która przedstawia
powiązania globalizacji i terroryzmu z uwzględnienie różnych aspektów, także
technologiczno-naukowego. Jest to zarazem wstępne przedstawienie problemu, który bardziej
szczegółowo został opisany w rozdziale trzecim, dotyczącym symbiozy mediów i
terrorystów. Środki masowego przekazu, takie jak telewizja, czy Internet odgrywają bowiem
ważną rolę zarówno w społeczeństwie jak i w terrorystycznych ugrupowaniach. Istotne jest
zwłaszcza medium internetowe, gdyż spełnia ono funkcję nie tylko informacyjną, ale stanowi
także podłoże, umożliwiające przeprowadzenie niebezpiecznych ataków na teleinformatyczne
4
sieci
1
. Dlatego też kwestia wspomnianego zjawiska zostanie poruszona w rozdziale
czwartym, który ogólnie przedstawia powszechne metody działania terrorystów, a bardziej
szczegółowo zjawisko nowego terroryzmu i jego możliwą eskalację.
ROZDZIAŁ 1
OD WIEKU XIX DO XX, CZYLI ZARYS NAJWAŻNIEJSZEGO OKRESU
ROZWOJU TERRORYZMU
Fakt, iż w pierwszym rozdziale pracy zostanie poruszona kwestia terroryzmu od wieku
dziewiętnastego, nie oznacza, iż zjawisko to nie istniało wcześniej na świecie. Pierwsze
znamiona dostrzec można około roku 1080 w Persji, gdzie nie znano jeszcze pojęcia
terroryzmu. Występował jednak terror, związany z okrucieństwem i skrytobójczymi
morderstwami na zlecenie, dokonywanymi przez sektę, której to założycielem był Hassan
Ben Sabbah
2
. Sam termin „terroryzm” natomiast użyty został po raz pierwszy w roku 1795,
we Francji, w odniesieniu do dyktatorskiej władzy, opartej na terrorze, jakim posługiwali się
członkowie klubu politycznego jakobinów, którzy zwani byli właśnie terrorystami
3
. Dopiero
w wieku XIX, w którym pojawiła się doktryna i ruch anarchizmu, doszło do istotnych zmian.
Przestano bowiem wiązać pojęcie terroryzmu jedynie z formą rządów w danym państwie,
opartą na strachu i użyciu siły względem słabszych obywateli. Ruchy społeczne, organizacje i
grupy polityczne zaczęły postrzegać terroryzm, jako środek walki z państwem, powstały w
efekcie nierozwiązanych problemów o podłożu społecznym i udowadniający tym samym
słabość mechanizmu państwowego
4
.
Przełom wieków XIX i XX to ostatni okres dominacji terrorystów, którzy
zaplanowane wyroki śmierci, wykonywali na najważniejszych organach władzy, by tym
samym podważyć istniejący porządek prawny w państwie. Związanym z powyższym
wydarzeniem był zamach na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda z dynastii Habsburgów,
dokonany w Sarajewie. Śmierć następcy tronu austrowęgierskiego stanowiła bezpośrednią
1
Por. M.M. Szewczyk, Cyberterroryzm jako zagrożenie współczesnego świata, [w:] Cyberterroryzm: nowe
wyzwania XXI wieku, red. T. Jemioło, J. Kisielnicki, K. Rajchel, Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie, Warszawa
2009, s.39.
2
A.Biela, D. Bryk, G. Kida, M. Wołońciej, Psychologiczne uwarunkowania terroryzmu, jako zjawiska
globalnego, [w:] Przyszłość Cywilizacji Zachodu. Terroryzm – dawniej i dziś, red. P. Jaroszyński et.al,
Wydawnictwo KUL, Lublin 2010, s.235.
3
Cz. Dyrcz, Terroryzm XXI wieku jako zagrożenie bezpieczeństwa międzynarodowego i narodowego,
Dowództwo Marynarki Wojennej RP, Gdynia 2005, s.16.
4
Z. Cesarz, E. Stadtmüller, Problemy polityczne współczesnego świata, Wydawnictwo Uniwersytetu
Wrocławskiego, Wrocław 2002, s.350.
5
przyczynę wybuchu I wojny światowej, podczas której w roku 1916, powstało terrorystyczne
ugrupowanie, noszące nazwę Irlandzkiej Armii Republikańskiej (IRA). Zaktywizowana w
roku 1969 IRA uległa podziałowi na dwa skrzydła: oficjalne IRA i tymczasowe PIRA, z
czego to pierwsze nadal odznacza się dużą aktywnością, co związane jest z liczbą ofiar
śmiertelnych, obecnie wynoszącą 3 tys.
5
.
Lata powojenne to czas, wzmożonej aktywności terrorystycznej, zbliżonej kształtem
do zamachów, z którymi świat ma do czynienia obecnie. Powstała bowiem organizacja
terrorystyczna ETA stosująca metody terrorystyczne, skierowane w stronę państwa
hiszpańskiego, w celu uzyskania niepodległości. Aktywność organizacji terrorystycznych
potwierdzają także wydarzenia z 5 września 1972 roku, podczas Igrzysk Olimpijskich w
Monachium. S. Wudarski opisuje bardzo szczegółowo zaistniałą w tamtym czasie tragedię,
kiedy to palestyńska organizacja Czarny Wrzesień uprowadziła wówczas 11 izraelskich
sportowców, z czego dwóch zostało zabitych już na początku akcji, kiedy próbowali uciec.
Bilans przeprowadzonej akcji odwetowej był tragiczny w skutkach, bowiem śmierć poniosło
9 pozostałych zakładników, 1 policjant i 5 terrorystów
6
. Została tym samym udowodniona
wzmożona aktywność terrorystycznych ugrupowań, a także klęska europejskich służb
specjalnych.
Ewolucja metod działania terrorystów nie kończy się jednak na tym, bowiem w latach
80. i 90. przyjęli oni formę działania, która w użyciu jest po dzień dzisiejszy, mianowicie
„żywe bomby”, czyli terroryści-samobójcy. By zrozumieć sens działania zamachowców
przepasanych kilogramami materiałów wybuchowych, należy uwzględnić przede wszystkim
motywy, jakimi się kierują. Główny sens tkwi w polityce i związanej z nią sprawie, w imię
której atakują terroryści. T. Białek wyróżnia także inne motywy, które dotyczą m.in.
społecznej frustracji, walki w imię narodu, czy osobistych porachunków, jednak
najgroźniejszym motywem jest religia i obiecane szczęśliwe życie po śmierci
7
. Ataki
wspomnianego typu związane były z nieobliczalnością zamachowców i śmiercią, jaką
ponieśli ludzie będący przypadkowo w obrębie działań terrorysty. Wspomniane akcje
terrorystyczne udowodniły także słabość poszczególnych systemów bezpieczeństwa
narodowego. Ta metoda działania terrorystów jest w użyciu po dzisiejszy dzień, gdyż
5
Tamże, s.357.
6
S.
Wudarski,
Tragedia
podczas
Igrzysk
Olimpijskich
w
Monachium
1972,
[online]:
http://www.terroryzm.com/article/243/Tragedia-podczas-Igrzysk-Olimpijskich-w-Monachium-1972.html
(dostęp: 30.03.2011).
7
T. Białek, Terroryzm – manipulacja strachem, Wydawnictwo Studio Emka, Warszawa 2005, s.132.
6
samobójca jest w stanie ranić dużą ilość osób, a także może liczyć na rozgłos w mediach
sprawy, w imię której dokonał okrutnego zamachu.
Przez pewien czas wydawało się, że zjawisko terroryzmu jest w odwrocie, a
zmniejszeniu uległa liczba ataków terrorystycznych o podłożu rewolucyjnym
8
. W ich miejsce
pojawili się jednak ekstremiści islamscy, którzy dla świata stanowią istotne zagrożenie aż po
dzisiejszy dzień. Zaistniałe wydarzenia były jednocześnie dowodem na to, iż terroryzmowi
obce jest pojęcie regresu. Powstałe natomiast w późniejszych latach nowoczesne technologie i
ich umiejętne wykorzystanie terroryści udowodnili 11 września 2001 roku, uderzając w
symbole amerykańskiej potęgi.
Rozpoczęła się tym samym wojna z terroryzmem, dotycząca każdego państwa,
ponieważ opisywane zjawisko stanowi obecnie zagrożenie, które rozprzestrzenia się na skalę
światową.
ROZDZIAŁ 2
GLOBALIZACJA
ŚWIATA,
JAKO
CZYNNIK
POWSTANIA
NOWEGO
TERRORYZMU
Wraz z nastaniem nowego tysiąclecia ludzkość stanęła w obliczu nie tylko
technologicznego rozwoju, ale także przed wyzwaniem, na które bezpośrednio oddziałała
wspomniana technika. Mowa tutaj o „nowym terroryzmie”, będącym następstwem
rozwijającego się świata. Bezwzględne spektakularne, a co najważniejsze zaawansowane
technicznie ataki, jakie są charakterystyczne dla opisywanego tutaj zjawiska, narodziły tym
samym wiele pytań, dotyczących głównych przyczyn istnienia „terroryzmu ery
ponowoczesnej”. Wyjaśnienia, za pomocą których jest on rozpatrywany, dotyczą między
innymi procesu globalizacji i przemian z nim związanych. Jako zjawisko złożone globalizacja
odnoszona jest do wielu obszarów polityki światowej, między innymi do kultury, ekonomii i
religii
9
. Nieprzypadkowo wymieniłam tutaj powyższe dziedziny. Zdaniem J.D. Kirasa,
specjalizującego się w dziedzinie militariów, są one bowiem związane z terroryzmem, a za
ich pośrednictwem możliwe jest scharakteryzowanie i zarazem potwierdzenie tezy, iż
globalizacja uczyniła z terroryzmu zjawisko ogólnoświatowe. By powyższa tezy była bardziej
8
Cz. Dyrcz,dz. cyt., s.19.
9
J.D. Kiras, Terroryzm i globalizacja, [w:] Globalizacja polityki światowej, red. J. Baylis, S. Smith,
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008, s.600.
7
wiarygodna powołam się także na innych autorów, którzy podobnie jak Kiras poszukują
wyjaśnień, dotyczących eskalacji nowego terroryzmu, w procesie globalizacji.
Opisując wpływ globalizacji na terroryzm warto poruszyć na początek kwestię przemian
kulturowych i religijnych. Stopniowe zanikanie tradycji i wartości charakterystycznych dla
kultury danego państwa to bowiem jedne z elementów wspomnianego procesu. Tego typu
przemiany społeczne odbierane są z kolei przez mniejsze społeczności, jako zagrożenie
względem tożsamości kulturowej
10
. Narodził się tym samym spór modernizmu z
tradycjonalizmem, który nabrał rozpędu w okresie kontaktów z cywilizacją europejską
11
.
Konflikty i nieporozumienia między cywilizacjami wyniknęły między innymi z różnić
mentalnych, odmienności danej kultury od innej, innych obyczajów, czy stylu życia
12
.
Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku religii, ponieważ religijne grupy żądają powrotu
do jej źródeł, fundamentów i jednoczesnego oczyszczenia; stąd też pojęcie fundamentalistów
religijnych, którzy pragną szerzyć własną religię
13
.
W dobie ponowoczesności, charakteryzującej się dynamiczną wymianą symboli i
wartości, przemianom ulega także pozycja religijnych instytucji i ich przywódców. Ma to
zwłaszcza związek z licznymi dylematami w świecie muzułmańskim, które dotyczą wiary, jej
odrzucenia na rzecz zglobalizowanego świata, akceptacji narzucanego przez inne cywilizacje
porządku, bądź dalszego szerzenia własnej religii. Osłabiona pozycja religijnych instytucji i
głębokie podziały społeczne generują z kolei wzmocnioną postawę fundamentalistów
względem „globalnej wioski”. Ich najbardziej skrajne i agresywne działania prowadzą
natomiast do sięgnięcia po środek ostateczny, jakim jest terroryzm
14
.
Frustracja i potrzeba oporu rodzi się także w ramach wymiaru gospodarczego globalizacji,
która tylko niektórym krajom zapewnia handel bez ograniczeń i dostęp do światowego rynku
różnorodnych dóbr i usług. Chodzi tu o tak zwaną „Triadę”, czyli Amerykę Północną, Europę
Zachodnią oraz Azję, które w wyniku działania procesów globalizacji zyskują najwięcej
15
.
Korzysta sytuacja bogatszych regionów nie sprzyja jednak stabilizacji i poprawie bytu w
krajach biednych. Ma to związek z organizacjami polityczno-ekonomicznymi (WTO, WB,
IMF), których podejmowane decyzje są postrzegane przez krytyków, jako niekorzystne
10
Tamże, s.600.
11
P. Kłodkowski, Wojna światów? O iluzji wartości uniwersalnych, Wydawnictwo ZNAK, Kraków 2002, s.93.
12
T. Białek, dz. cyt., s.64.
13
M. Leś, Fundamentalizm islamski, jako skrajna odpowiedź na procesy globalizacji, [w:] Globalizacja w
społeczeństwach rozwijających się. Różne wymiary i konsekwencje kontaktów między kulturowych. Materiały z
ogólnopolskiej studenckiej konferencji naukowej. Wydawnictwo AT Group, Kraków 2008, s.147.
14
Por. tamże, s.148.
15
Tamże, s.148.
8
względem niedorozwiniętych gospodarczo krajów Trzeciego Świata
16
. Młodzi i bezrobotni
ludzie poszukują tym samym rozwiązań, które mogą przyczynić się do poprawy bytu np.
migracja. Wspomniana wcześniej frustracja, rodząca się z poczucia niedostatku, jest z kolei
ułatwieniem dla rekrutujących, w terrorystyczne szeregi, terrorystów-samobójców.
Zainicjowane przez proces globalizacji ekonomiczne przemiany w państwach Zachodu
przyczyniają się do eskalacji zjawiska terroryzmu, będącego odpowiedzią na nierówności,
które występują na świecie.
11 września 2001 r. to data, która przez historyków, czy politologów często uważana jest
za właściwy początek wieku XXI. Wraz z wydarzeniami, mającymi miejsce tego dnia,
ludzkość uświadomiła sobie, iż zjawisko terroryzmu weszło w nowy etap rozwoju, przybrało
zupełnie inną i o wiele groźniejszą postać, będącą zarazem wyzwaniem dla nowego
tysiąclecia.. Kiedy minął pierwszy szok po zamachu na obiekty w Nowym Jorku i
Waszyngtonie, zaczęto poszukiwać odpowiedzi na pytania, dotyczące przyczyn ataku i tym
samym nawiązywać do teorii Samuela Huntingtona o zderzeniu cywilizacji
17
. Pogląd
Huntingtona przedstawiony po raz pierwszy w roku 1993 w Foreign Affairs nie spotkał się na
początku z przychylnością innych badaczy, uważany był wręcz za rasistowski. Dopiero
tragiczne ataki uświadomiły społeczeństwu trafność postawionej przez Huntingtona tezy,
dotyczącej różnic między poszczególnymi cywilizacjami. Odmienności dotyczą głównie
historii, języka, kultury, czy tradycji, a co najważniejsze jego zdaniem, religii. Ludzie bowiem
z danej cywilizacji posiadają różny pogląd, dotyczący relacji między Bogiem, a człowiekiem,
rodzicami, a dziećmi, czy małżonkami. Podążając dalej za myślą Huntingtona istotne różnice
w cywilizacjach dotyczą także praw jednostki, wolności, czy równości
18
.
Innymi jeszcze wyjaśnieniami powstania nowego terroryzmu są także te, które dotyczą
rozwoju technologii, będącego następstwem procesu globalizacji. Powszechnie wiadomo, że
technika i nauka mają za zadanie służyć ludzkości i tym samym ułatwiać wykonywanie
codziennych czynności. Nikt jednak nie był w stanie przewidzieć, iż gwałtowny rozwój
wspomnianych dziedzin, rozprzestrzeni spektakularne zamachy terrorystyczne, a także
znacznie ułatwi terrorystom ich koordynację i przeprowadzenie. Zaawansowana technika
umożliwia bowiem kontakt mailowy i komórkowy, co z kolei pozwala działać w rozproszeniu
16
Criticism of World Trade Organization, World Bank and International Monetary Fund, [online]:
http://findarticles.com/p/articles/mi_m2465/is_6_30/ai_65653637/?tag=mantle_skin;content
(dostęp: 04.06.2011).
17
Terroryzm we współczesnym świecie, red. płk dr hab. J. Pawłowski, Biblioteczka „Wojska i wychowania”,
Warszawa 2001, s.81.
18
S. Huntington, The Clash of Civilization?, “Foreign Affairs”, Volume 72 No. 3, Summer 1993, s.25.
9
i przenieść zjawisko terroryzmu na nowe obszary działania
19
. Istotną kwestię stanowią także
systemy zabezpieczeń tożsamości użytkownika i możliwość szyfrowania poufnych
wiadomości, których gwałtowny rozwój terroryści zawdzięczają rewolucji informatycznej.
Kolejnym
wyjaśnieniem globalizacyjnym, sprzyjającym zwiększeniu aktywności
terrorystycznej jest także otwarcie granic w ramach Unii Europejskiej i znoszeniu barier w
podróżowaniu
20
. Stwarza to z kolei możliwość szybkiego przemieszczania się, wzrostu
intensywności komunikacji lotniczej i zniesieniu wielu ograniczeń w dziedzinie globalnego
handlu. Powoduje to zmniejszoną czujność w przepływie dóbr i usług, co wykorzystywane
jest przez narkotykowe kartele i szerzy tym samym zjawisko narkoterroryzmu
21
. Obnażone
zostają w ten sposób defekty, występujące w systemach zabezpieczeń, które w sposób
umiejętny wykorzystywane są przez organizacje terrorystyczne. Technologia i nauka mają
także postępowy wpływ na „broń nowej generacji”, której efekty użycia są śmiercionośne dla
ludzkości. Pożądana, przez organizacje terrorystyczne, broń nuklearna i sposób jej stworzenia
nie stanowią sekretu w dobie Internetu. Problem natomiast stanowi zdobycie nuklearnych
materiałów, które nie występują w przyrodzie, a których wyprodukowanie nie jest łatwym
zadaniem
22
. Z racji tego, iż kwestia tzw. „BMR” rodzi wiele spekulacji, zostanie ona szerzej
przedstawiona w rozdziale czwartym, dotyczącym możliwej eskalacji terroryzmu.
Powyższy rozdział, opisujący globalne przemiany i ich skutki, pokazuje tym samym,
iż zjawisko terroryzmu przeszło w zaawansowane stadium rozwojowe. Każdy aspekt ma
postępowy wpływ na coraz bardziej nowoczesne ataki terrorystyczne. Zauważalny jest także
pewien paradoks, bowiem terroryści atakują w imię religii, kultury, by przeciwstawić się
westernizacji i globalizacji świata, jednak oni sami korzystają z dóbr technologicznych
(komputery, telefony), które powstały właśnie w ramach wspomnianego procesu. Nie negują
oni jak widać osiągnięć Zachodu i dopuszczają ich recepcję, jeśli nie godzą one w
fundamenty islamu. Podsumowując rozdział drugi: cywilizacja XXI wieku oddziałuje w
sposób postępowy na zamachy, a środki masowego przekazu, jako jedne z elementów
współczesnej techniki, są swego rodzaju gwarantem ukazania spektakularnych przedsięwzięć
terrorystycznych
23
.
19
J.D. Kiras, dz. cyt., s.607.
20
Cz. Dyrcz,dz. cyt., s.81.
21
Por. P. Williams, Strategia dla Nowego świata: zwalczanie terroryzmu i transnarodowej przestępczości
zorganizowanej, [w:] Strategia we współczesnym świecie: wprowadzenie do studiów strategicznych, red. John
Baylis et.al. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009, s. 207.
22
Nuclear Proliferation and Terrorism, “The CQ Researcher” 2004, nr 13, s.300.
23
M. Leś, dz. cyt., s.149.
10
ROZDZIAŁ 3
„GLOBALNA WIOSKA” JAKO
ZJAWISKO
SPRZYJAJĄCE NOWEMU
TERRORYZMOWI
Poruszona powyżej kwestia środków masowego przekazu jest jedną z ważniejszych,
jeśli chodzi o zjawisko terroryzmu. Media bowiem dostarczają informacji o samobójczych
zamachach i atakach, co z kolei istotne jest z punktu widzenia terrorystów, a pożądane z
punktu widzenia obywatela, pragnącego wiarygodnej informacji.
Środki masowego przekazu, które informują współczesne społeczeństwo
obywatelskie, to przede wszystkim prasa, radio, telewizja i nieskończone medium wiedzy na
miarę XXI wieku, jakim jest Internet. Rolą mass mediów jest przede wszystkim zdobycie
najlepszej i najcenniejszej informacji by przyciągnąć uwagę widzów
24
. Przy pomocy technik
przedstawiania informacji, takich jak dobór odpowiedniej muzyki, czy przedstawienie
skróconych wypowiedzi bohaterów reportażu, media (szczególnie telewizja) mogą w istotny
sposób wpływać na opinię publiczną, świadomość, zachowanie, czy kulturę jednostki. Wpływ
ten dostrzegany jest także przy podejmowaniu decyzji przez polityków i urzędników
państwowych
25
. By jednak mass media mogły osiągnąć zamierzony efekt muszą one
dysponować najlepszą informacją, najbardziej zaskakującą i spektakularną. Do tego typu
wiadomości należą między innymi akty terrorystyczne.
Czytając nagłówek w prasie i krótką informację o terrorystycznych działaniach
człowiek zasięga jedynie podstawowych informacji. Inaczej z kolei wiadomość jest
odbierana, kiedy przekazywana jest w radiu przez speakera, który ma określony, krótki czas
na antenie, by przekazać jak największą ilość wydarzeń. Relacjonuje on tym samym w sposób
zwięzły, szybki, z niewielką ilością detali, które w ludzkim umyśle są w stanie wytworzyć
obrazy, dotyczące tego, jak wygląda dany akt terrorystyczny, a także wszystko, co dzieje się
w konkretnej chwili na miejscu zdarzeń. Telewizja, jako kolejne medium, posiada o wiele
większe pole działania, które obecnie wykorzystywane jest przez ugrupowania terrorystyczne
na szeroką skalę. Nie bez powodu więc mówi się o swoistej symbiozie, jaka wytworzyła się
między mediami, a terrorystami
26
. Wspomniane zjawisko dotyczy głównie zwrócenia uwagi
na konkretne zdarzenie, które następnie ukazywane jest przez media. Pozwala to tym samym
24
T. Białek, dz. cyt., s.212.
25
Por. tamże, s.203.
26
T.R. Aleksandrowicz, Medialne aspekty terroryzmu i walki z terroryzmem, [w:] Terroryzm w medialnym
obrazie świata, red. K. Liedel, S. Mocek, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2010, s.19.
11
na nadanie mediom miana „przewodu”, łączącego terrorystów, opinię publiczną i rządy
27
.
Ekstremiści uzyskują w ten sposób efekt zastraszenia opinii publicznej, poprzez
przeprowadzenie spektakularnych zamachów, które następnie relacjonowane są przez media.
Dziennikarze natomiast nieustannie poszukują „newsów’, gwarantujących wysoki stopień
oglądalności i tym samym popularność.
Powyższy problem, związany z częstotliwością relacjonowania terrorystycznych
wydarzeń, dotyczy także groźby pojawienia się terroryzmu medialnego
28
. Zjawisko to
związane jest z poszukiwaniem przez terrorystów coraz nowszych form działania, by
planowane ataki uczynić bardziej krwawymi, spektakularnymi, budzącymi strach i
przerażenie. Ma to związek z tym, iż terrorystyczne statystyki nie skończą się na kilku
ofiarach śmiertelnych lecz kilkunastu, kilkuset
29
. Ujawnia się tym samym koncepcja
współczesnych mass mediów, jako „spirali informacji”. Problem dotyczy także dylematów
moralnych, bowiem z wielu informacji wynika, że brak zainteresowania mediów terroryzmem
może powstrzymać inicjację niektórych ataków lub wręcz przeciwnie spowodować eskalację
tego tragicznego w skutkach zjawiska
30
. Wnioski są zatem oczywiste, jeśli chodzi o telewizję
i przekazywane przez nią informację: im bardziej spektakularny i tragiczny w skutkach atak
terrorystyczny, tym większy wydźwięk w mediach i przerażenie ogólnospołeczne.
Poruszając kwestię wspomnianego medium XXI wieku, jakim jest Internet, działania
terrorystyczne przybierają „nowy charakter”. Globalna sieć bowiem okazała się dla
terrorystów narzędziem, umożliwiającym światowy zasięg przy jednocześnie zmniejszających
się kosztach i coraz sprawniejszych wyszukiwarkach
31
. Czynniki te spowodowały zarazem, iż
Internet obecnie stanowi jedno z najważniejszych źródeł komunikacji między jednostkami
terrorystycznymi, które jednocześnie pomaga w zachowaniu anonimowości użytkownika. Jest
to zarazem jedna z ważniejszych funkcji, jaką spełnia globalna sieć. Wspomnieć także należy
o propagandzie, dotyczącej prezentacji sloganów i haseł danego ugrupowania
terrorystycznego. Ma to z kolei związek z kreowaniem internetowego przekazu o cechach
indoktrynacji. Zdaniem T. Białka (oficera Biura Ochrony Rządu) najlepszy efekt
wspomnianego uświadamiania ideologicznego można osiągnąć wtedy, kiedy jest on oparty na
27
J.
Kochanowski,
Media,
a
terroryzm.
Symbioza
mediów
z
terroryzmem,
[online]:
http://www.rpo.gov.pl/pliki/12271025030.pdf (dostęp: 06.06.2011.)
28
T.R. Aleksandrowicz, dz. cyt., s.19.
29
Tamże, s.19.
30
T. Białek, dz. cyt., s.202.
31
B. Bolechów, „Baza” w sieci. Wykorzystanie Internetu przez Al.-Kaidę i jej zwolenników, [w:] Terroryzm w
medialnym obrazie świata, red. K. Liedel, S. Mocek, dz. cyt., s. 129.
12
długofalowym procesie informacyjno-edukacyjnym. W celu zwiększenia wiarygodności
promowanej ideologii stosuje się techniki werbalne i wizualne, mogące kształtować poglądy i
sugerować pożądane przez terrorystów postawy społeczne
32
.
Rola Internetu w działaniach ekstremistów stała się szczególnie znacząca po 11
września 2001 roku i nie dotyczyła ona jedynie indoktrynacji społeczeństwa. Dla
odpowiedzialnej za tragiczne zamachy Al-Qaidy globalna sieć stanowiła narzędzie rekrutacji,
treningu i komunikacji z rozproszonymi członkami i sympatykami ugrupowania
33
. Do
odbudowy swoich wewnętrznych struktur, „Baza”, podobnie jak inne ugrupowania
terrorystyczne, pozyskiwały niezbędne finanse właśnie z Internetu. Odbywało się to za
pośrednictwem wirtualnych sklepów, zakładanych przez terrorystów, czy handlu gadżetami,
stanowiącymi inne źródło dochodów
34
. Technologia internetowa to jednak nie tylko narzędzie
komunikacji, pomocne w finansowaniu działań i ich doskonaleniu. Z rozwojem techniki
komputerowej związane są także ataki, będące nową formą zagrożenia dla systemów
teleinformatycznych danych państw. Mowa tutaj o cyberterroryzmie, którego zdefiniowanie
napotyka podobne trudności, jak w przypadku pojęcia samego terroryzmu
35
. Z racji tego, iż
wspomniane zjawisko zaliczane jest do „nowego terroryzmu” scharakteryzuję je bardziej
szczegółowo w kolejnym rozdziale mojej pracy, dotyczącym „terroryzmu ery
ponowoczesnej”.
ROZDZIAŁ 4
TERRORYZM DAWNIEJ I DZIŚ – METODY DZIAŁANIA I MOŻLIWA
ESKALACJA ZJAWISKA
Analizując genezę i rozwój terrorystycznych ataków wysunąć można wniosek, iż
zmieniają się cele i środki działań terrorystów, podczas gdy niezmiennym pozostaje fakt, że
wspomniane zjawisko od zawsze opierało się na manipulacji strachem, której przejawy
zaobserwować można w różny sposób
36
.
4.1. Konwencjonalne metody działania terrorystów
32
T. Białek, dz. cyt., s.214.
33
B. Bolechów, dz. cyt., s.132.
34
K.R. Damphousse, B.L. Smith, The Internet. A Terrorism Medium for the 21
st
Century, [w:] The Future
Terrorism: Violence in the New Millennium, red. H. Kushner, Thousand Oaks 1998, cyt. za: B. Bolechów,
„Baza” w sieci. Wykorzystanie Internetu przez Al.-Kaidę i jej zwolenników, dz. cyt., s.130.
30
Cz. Dyrcz, dz. cyt., s.45.
31
T. Białek, dz. cyt., s.58.
13
Wspomniany w powyższym rozdziale T. Białek w swojej publikacji, poświęconej
terroryzmowi, opisuje techniki i narzędzia działań skutecznie stosowane w zamachach.
Wyróżnia on takie metody jak zabójstwa, mające miejsce stosunkowo często. Mogą mieć one
charakter indywidualny, polegający na selekcji ofiar i pozbawienia życia osoby, która ważna
jest z punktu widzenia politycznego (np. premier, prezydent), religijnego (np. papież), czy z
biznesowego punktu widzenia, (np. prezes, szef banku)
37
. Terroryzm indywidualny jest także
istotny w kwestii porwań, których ofiarami mogą zostać wyżej wymienione osoby, które
odgrywają istotną rolę w poszczególnych państwach. Wspomniana technika działań nie jest
jednak stosowana zbyt często ze względu na trudności w jej organizacji i przeprowadzeniu.
Jeśli porwanie dojdzie już jednak do skutku to jest ono gwarantem medialnego rozgłosu i
okupu, jakiego żądają terroryści. Do najczęstszych i zarazem najbardziej spektakularnych
form działania terrorystów zaliczyć można zamachy bombowe i samobójcze, które
przeprowadzane są do dnia dzisiejszego i za każdym razem przynoszą tragiczne skutki w
postaci śmiertelnych, często przypadkowych ofiar.
Zjawisko terroryzmu nie dotyczy jedynie obszaru lądowego, bowiem państwa zmagają
się także z zagrożeniem względem przestrzeni morskiej i powietrznej.
Charakteryzując zjawisko terroryzmu morskiego należy uwzględnić rozróżnienie między
zjawiskiem piractwa, a dokonywanymi na morzu atakami terrorystycznymi. Otóż pierwsze
zjawisko dotyczy głównie krajów biednych, dotkniętych wewnątrzpaństwowymi problemami
i związane ono jest z chęcią zysku przy jednoczesnym uniknięciu medialnego rozgłosu
38
. Jest
to główna różnica między opisywanymi zjawiskami, gdyż terroryzm morski, podobnie jak
jego inne oblicza, dotyczy spektakularności ataku i ukazania jego efektów w mediach, co
natomiast wywoła u widzów, niepokój, strach i chaos. Inną cechą odróżniającą jest także
możliwość przewidzenia ewentualnego ataku. Piractwo bowiem dotyczy głównie
przybrzeżnych akwenów, podczas gdy terroryzm na morzu jest zjawiskiem trudnym do
przewidzenia z powodu braku ograniczeń w wyborze miejsca ataku, obiektu i sposobu
przeprowadzenia akcji
39
.
Opisane powyżej terrorystyczne ataki na obszarze lądowym i morskim stanowią
zagrożenie na równie dużą skalę, co terroryzm powietrzny, będący zagrożeniem dla ruchu
lotniczego. W dobie globalizacji, związanej z otwartym rynkiem i handlem bez granic,
bezprawna ingerencja zamachowców-porywaczy w transport powietrzny jest zjawiskiem,
37
Tamże, s.37.
38
Cz. Dyrcz,dz. cyt., s.37.
39
Tamże, s.38.
14
któremu także warto się przyjrzeć. Zagrożenie dla ruchu lotniczego ze strony terrorystów
dotyczy głównie porwania samolotu, wzięcia zakładników i przemytu broni, by tym samym
wywołać ogólnospołeczny efekt zastraszenia i oddziaływać skutecznie na ośrodki decyzyjne
danego państwa
40
. Jest to o tyle skuteczna metoda, stosowana przez terrorystów, gdyż
możliwe jest wzięcie dużej ilości zakładników, a także zniszczenie samolotu przy
jednoczesnym spowodowaniu ogromnych strat na lądzie.
Powyższe metody działań ugrupowań terrorystycznych są powszechnymi i często
używanymi narzędziami. Nie stanowią one jednak jedynego sposobu na skuteczne
przeprowadzenie zamachu, bowiem stosowane są również metody, które nie są zaliczane do
wymienionych powyżej konwencjonalnych.
4.2. Niekonwencjonalne metody działania terrorystów
Dynamiczna zmienność zjawiska terroryzmu, jaka zaszła w XXI wieku po tragicznych
wydarzeniach z września, zainicjowała pojawienie się licznych pytań i wielu spekulacji,
dotyczących ewolucji opisywanego zjawiska. Uwzględnia się bowiem eskalację
niekonwencjonalnych przypadków ataków terrorystycznych, związanych z postępem w
dziedzinie informatyki, a także inżynierii chemicznej i biologicznej
41
. Zalicza się do nich
między innym: proliferację broni masowego rażenia (BMR), bezprawne ataki, ingerujące w
teleinformatyczną sieć danego państwa ( tak zwany „cyberterroryzm”), a także stosowanie
ekoterroru, czy działalność narkoterrorystyczną.
„BMR” to broń masowego rażenia, której cywilizacja zachodnia powinna obawiać się
najbardziej. Obawy są o tyle uzasadnione, gdyż pogrążone i sfrustrowane ekonomicznym
rozwarstwieniem społeczeństwa wschodnie mogą sięgnąć po najbardziej zbrodnicze metody
walki. Wyklucza się jednakże, aby organizacje terrorystyczne mogły wyprodukować, ukraść
lub kupić broń jądrową
42
. Należy jednak wziąć pod uwagę, iż wątpliwości podlega
bezpieczeństwo poradzieckich magazynów jądrowych, albowiem notowano częste kradzieże,
które na szczęście nie odbywały się na większą skalę
43
. Broń taka może dostać się w
posiadanie terrorystów głównie w przypadku utraty przez państwo „jądrowe” kontroli nad jej
posiadaniem
44
. Poza tym samo wyprodukowanie materiałów nuklearnych, nie występujących
w naturze, jest ciężkim zadaniem do którego potrzeba wyszkolonych specjalistów.
40
Tamże, s.34.
41
P. Gawliczek, Terroryzm z wykorzystaniem broni masowego rażenia (megaterroryzm), jako zagrożenie
asymetryczne. Formy przeciwdziałania. Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2007, s.17.
42
Por. tamże, s. 19.
43
Tamże, s.11.
44
Cz. Dyrcz,dz. cyt., s. 47.
15
Rozważając dalej perspektywę terroryzmu ery ponowoczesnej należy uwzględnić
także zagrożenie związane z bronią radiologiczną, zwaną popularnie „brudną bombą”. Jest to
terrorystyczne narzędzie, którego możliwościami wyprodukowania dysponuje wiele państw, a
uzyskać je można ze zużytego paliwa jądrowego, zawierającego promieniotwórcze
materiały
45
. Użycie tego typu broni spowoduje nie tyle masowe zagrożenie na niewielkim
terenie, co ogólnospołeczną panikę i opuszczenie obszarów, znajdujących się w pobliżu
zaatakowanej strefy; migracja ludności może mieć z kolei poważne konsekwencje
ekonomiczne, polityczne i społeczne dla całego państwa
46
.
W porównaniu do powyżej opisanej „brudnej bomby” o wiele groźniejsza i mniej
powszechniejsza jest technika terrorystyczna, polegająca na użyciu bakterii, wirusów,
zarazków dżumy, ospy a także toksycznych substancji, które wywołują choroby zakaźne u
ludzi
47
. Mowa tutaj o bioterroryzmie, charakteryzującym się niskimi kosztami produkcji,
masowością rażenia, trudnością w wykrywaniu, a przede wszystkim łatwością dostępu
48
.
Pomimo tylu zalet z punktu widzenia terrorysty, biologiczne środki bojowe mają jednak wiele
wad. Ich użycie bowiem może razić wszystkich, którzy mają możliwość zetknięcia się z nimi;
czyni to zarazem z broni biologicznej metodę działania, która dotyczy głównie zastraszenia,
wywołania paniki w społeczeństwie i ewentualnej groźby jej użycia
49
.
Scharakteryzowana powyżej broń masowego rażenia jest dowodem na to, iż postęp
biotechnologiczny, czy inżynieryjny, w ciągu ostatnich lat wpłynął korzystnie na rozwój
narzędzi i metod działania terrorystów. Ujawnia się tym samym wiele pytań i przypuszczeń,
dotyczących uniknięcia proliferacji „BMR”. By jednak mieć pewność, iż zjawisko to nie
nastąpi, naukowcy zmuszeni byliby do zaprzestania prowadzenia badań i eksperymentów,
które z kolei istotne są z medycznego punktu widzenia. Na dzień dzisiejszy są to jednak
spekulacje, które mimo wszystko należy uwzględnić, mówiąc o możliwej eskalacji zjawiska
terroryzmu.
XXI wiek ściśle związany z dynamicznym postępem naukowo-technicznym nie
dotyczy jedynie rozwoju „hiperterroryzmu” z wykorzystaniem broni masowego rażenia. Do
45
P. Gawliczek, dz. cyt., s. 21.
46
J. Adamski, Ewolucja form działalności terrorystycznej na tle postępu technologicznego, rozprawa doktorska,
AON, Warszawa 2004, cyt. za: P. Gawliczek, Terroryzm z wykorzystaniem broni masowego rażenia
(megaterroryzm), jako zagrożenie asymetryczne. Formy przeciwdziałania, dz. cyt., s.30.
47
J. Mierzejewski, Bioterroryzm (zarys zagrożeń i przeciwdziałań), Wojskowy Instytut higieny i Epidemiologii,
Puławy, www.gis.mz.gov.pl, cyt., za: P. Gawliczek, Terroryzm z wykorzystaniem broni masowego rażenia
(megaterroryzm), jako zagrożenie asymetryczne. Formy przeciwdziałania, dz. cyt., s.30.
48
Por. tamże, s.50.
49
T. Białek, dz. cyt., s.41.
16
niekonwencjonalnych środków działania ugrupowań terrorystycznych należy także zjawisko,
które napotyka podobne definicyjne trudności, jak w przypadku pojęcia terroryzmu. Jest to
mianowicie „cyberterroryzm”, który jak sama nazwa wskazuje, dotyczy powiązań
cybernetyki i terroryzmu. Wspomniana metoda ataków terrorystycznych staje się w ostatnim
czasie szczególnie powszechna, ponieważ świat stał się globalną, skomputeryzowaną wioską,
w której zatarciu ulegają bariery czasu i przestrzeni. Udowadnia to tym samym, iż ludzkość
stała się wręcz uzależniona od technologii informatycznych, których rozwój odbywa się w
ramach procesu globalizacji
50
.
Po raz kolejny odniosę się do tragicznych wydarzeń z 11 września 2001 roku, bowiem
to one udowodniły, iż dzisiejsze zagrożenia posiadają inną naturę i mają miejsce na o wiele
większą skalę niż dotychczas, dlatego też kwestia bezpieczeństwa globalnego wymaga
nowego przemyślenia, które będzie adekwatne do zjawiska „nowego terroryzmu”
51
.
Zagrożenie bowiem ze strony cyberterroryzmu ocenia się obecnie, jako duże, a tendencja jego
pojawienia się jest wzrastająca
52
. Możliwa eskalacja zjawiska jest uzasadniona, gdyż
związane jest ono z różnorodnością cybernetycznych ataków i wieloma możliwościami, jakie
stwarza terrorystom globalna sieć. Jeden wirus komputerowy bowiem może spowodować
poważną awarię systemu informatycznego cybernetycznie zaawansowanego państwa.
Wspomniane zagrożenie dotyczy między innymi systemów wspomagających zarządzanie
ruchem lotniczym, czy systemów sektorów bankowości, produkcji oraz dystrybucji dóbr,
takich jak ropa, gaz i energia elektryczna
53
. Awaria poszczególnych systemów spowoduje
wiele zakłóceń, a co za tym idzie liczne straty finansowe i mniejsze zaufanie społeczeństwa
do nowoczesnych dóbr technologicznych.
Niekonwencjonalne działania terrorystów stają się co raz bardziej powszechniejsze,
zwłaszcza w obrębie globalnej sieci. W przeciwieństwie do użycia broni masowego rażenia
cyberterroryzm stanowi pożądaną metodę ataków. Bowiem przy niskich kosztach,
nieprzewidywalności i anonimowości użytkownika uzyskać można efekty nie tyle
spektakularne, co paraliżujące system danego państwa. Nie oznacza to jednakże, iż wrogo
nastawione ugrupowania zaprzestaną konwencjonalnych ataków. Śmierć setek ludzi, krwawe
50
M.M. Szewczyk, Cyberterroryzm jako zagrożenie współczesnego świata, [w:] Cyberterroryzm: nowe
wyzwania XXI wieku, red. T. Jemioła, J. Kisielnicki, K. Rajchel, Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie, Warszawa
2009, s.37.
51
Por. R. Hall, C. Fox, Ponownie przemyśleć bezpieczeństwo, „Przegląd NATO”, zima 2001/2002, cyt. za: T.
Jemioło, Wyzwania i zagrożenia dla globalnego bezpieczeństwa informacyjnego w pierwszych dekadach XXI
wieku, [w:] Cyberterroryzm: nowe wyzwania XXI wieku, red. T. Jemioło, J. Kisielnicki, K. Rajchel, dz. cyt., s.67.
52
Por. Cz. Dyrcz, dz. cyt., s.46.
53
T. Jemioło, dz.cyt., s.74.
17
zamachy, porwania i egzekucje mają bowiem większy wydźwięk medialny, na którym
terrorystom zależy najbardziej.
ZAKOŃCZENIE
Zbliżając się do końca rozważań, zawartych w mojej pracy, chciałabym dokonać
podsumowania poruszonych treści. Otóż niewątpliwym jest fakt, iż od wieku XIX zjawisko
terroryzmu przeszło wiele postępowych zmian, co szczególnie dostrzec można w XXI wieku
po przełomowych atakach z 11 września.
Wielu uczonych dopatruje się wspomnianych zmian w procesie globalizacji, który
wywiera postępowy wpływ na technologię, gospodarkę i kulturę. Szczególnie ostatni
wymieniony aspekt jest sprawą sporną, gdyż niektórzy właśnie w procesie globalizacji
doszukują się przyczyny zanikania tradycyjnych wspólnot i wartości, istotnych z punktu
widzenia ortodoksyjnych społeczeństw. Frustrację w krajach wschodu budzi także aspekt
gospodarczy i ekonomiczny, bowiem wymienione w rozdziale drugim organizacje wpływają
korzystnie głównie na interesy państw rozwiniętych. Z czasem frustracja narasta, przeradza
się w chęć zemsty na obywatelach, żyjących w dobrobycie, którego kraje cywilizacji
wschodniej często nie mają możliwości doświadczyć. Pokrzywdzeni, sfrustrowani i bezradni
obywatele są zaś potencjalnymi obiektami osób rekrutujących terrorystów-samobójców,
którzy motywowani są chęcią zemsty, walką w imię ideologii, religii, czy wizją godnego
życia po dokonaniu samobójczego zamachu
54
.
Rozprzestrzeniający się proces globalizacji wpłynął także na media, bowiem dzięki
„globalnej wiosce” człowiek może korzystać z dobrodziejstw telewizji, czy Internetu. Mass
media, dostarczające rozrywki i informacji stanowią także narzędzie w rękach terrorystów. W
telewizji mogą ekstremiści liczyć na wydźwięk przeprowadzonych zamachów
terrorystycznych. Większe możliwości natomiast daje internetowe medium, gdyż stanowi ono
narzędzie, służące do agitacji, indoktrynacji i rekrutacji przyszłych zamachowców. Za jego
pomocą możliwe jest także przeprowadzenie niekonwencjonalnego ataku, opartego na
destrukcyjnej ingerencji w systemy teleinformatyczne, czyli tak zwanego cyberterroryzmu.
We współczesnym świecie dostrzec można także inne metody działania ugrupowań
54
A.Biela, D. Bryk, G. Kida, M. Wołońciej, Psychologiczne uwarunkowania terroryzmu, jako zjawiska
globalnego, [w:] Przyszłość Cywilizacji Zachodu. Terroryzm – dawniej i dziś, red. P. Jaroszyński et.al, dz. cyt.,
s.244.
18
terrorystycznych. Najczęściej przeprowadzanymi atakami są te, które, należą do
konwencjonalnych, czyli porwania ważnych osobistości, pozbawienie życia, podkładanie
bomb w miejscach zaludnionych, czy samobójcze zamachy. Mimo, iż są to częste metody
działań to wysuwane są spekulacje, dotyczące użycia tzw. BMR. Niekonwencjonalne ataki
nie są jeszcze w tak powszechnym użyciu, jak te wyżej wspomniane. Aczkolwiek słyszy się
coraz częściej o „cyber zamachach” czy użyciu niebezpiecznych bakterii i wirusów. Tego
typu metody działania stały się zagrożeniem w kwestii bezpieczeństwa światowego.
Wyjaśnienia powstania i eskalacji „nowego terroryzmu” naukowcy dopatrują się m.in. w
procesie globalizacji, za pośrednictwem którego możliwe jest podróżowanie bez
szczególnych ograniczeń między otwartymi granicami poszczególnych państw. To tylko
jeden z wielu aspektów opisanego tutaj globalnego procesu, który co prawda oddziałuje
postępowo na cywilizację, ale stwarza także pole działania dla terrorystów., poddając
jednocześnie wątpliwości światowe bezpieczeństwo. Kwestią priorytetową i pozostaje
natomiast znalezienie takich rozwiązań obronnych, które będą adekwatne do „nowego
terroryzmu” i jego ewentualnej eskalacji w najbliższych latach.
19
BIBLIOGRAFIA____________________________________________________________
ŻRODŁA DRUKOWANE
1. Białek T., Terroryzm – manipulacja strachem. Warszawa: Wydawnictwo Studio
Emka, 2005.
2. Cesarz Z., Stadmtüller E., Problemy polityczne współczesnego świata. Wrocław:
Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2002.
3. Cyberterroryzm: nowe wyzwania XXI wieku. Red. T. Jemioło, J. Kisielnicki, K.
Rajchel, Warszawa: Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie, 2009.
4. Dyrcz. C., Terroryzm początku XXI wieku, jako zagrożenie bezpieczeństwa
międzynarodowego i narodowego. Gdynia: Dowództwo Marynarki Wojennej RP,
2005.
5. Gawliczek P., Terroryzm z wykorzystaniem broni masowego rażenia (megaterroryzm),
jako zagrożenie asymetryczne. Formy przeciwdziałania. Warszawa: Akademia Obrony
Narodowej, 2007
6. Globalizacja polityki światowej. Red. J. Baylis, S. Smith. Kraków: Wydawnictwo
Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008.
7. Globalizacja w społeczeństwach rozwijających się. Różne wymiary i konsekwencje
kontaktów między kulturowych. Materiały z ogólnopolskiej studenckiej konferencji
naukowej. Kraków: Wydawnictwo AT Group, 2008.
8. Huntington S., The Clash of Civilization?, “Foreign Affairs”, Volume 72 No. 3,
Summer 1993.
9. Kłodkowski P., Wojna światów? O iluzji wartości uniwersalnych. Kraków:
Wydawnictwo ZNAK, 2002.
20
10. Nuclear Proliferation and Terrorism, “The CQ Researcher” 2004, nr 13
11. Przyszłość Cywilizacji Zachodu. Terroryzm dawniej i dziś. Red. P. Jaroszyński et. al.
Lublin: Wydawnictwo KUL, 2010.
12. Strategia we współczesnym świecie: wprowadzenie do studiów strategicznych. Red.
John Baylis et.al. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009.
13. Terroryzm w medialnym obrazie świata. Red. K. Liedel, S. Mocek. Warszawa:
Wydawnictwo TRIO, 2010.
14. Terroryzm we współczesnym świecie. Red. płk dr hab. J. Pawłowski. Warszawa:
Wydawnictwo Biblioteczka „Wojska i wychowania”, 2001.
ŹRÓDŁA INTERNETOWE
1. Criticism of World Trade Organization, World Bank and International Monetary
Fund,[online]:
http://findarticles.com/p/articles/mi_m2465/is_6_30/ai_65653637/?tag=mantle_skin;c
ontent (dostęp: 04.06.2011).
2. Kochanowski J., Media, a terroryzm. Symbioza mediów z terroryzmem, [online]:
http://www.rpo.gov.pl/pliki/12271025030.pdf (dostęp: 06.06.2011.)
3. Wudarski S., Tragedia podczas Igrzysk Olimpijskich w Monachium 1972, [online]:
http://www.terroryzm.com/article/243/Tragedia-podczas-Igrzysk-Olimpijskich-w-
Monachium-1972.html (dostęp: 30.03.2011).