plik

WYŻSZA SZKOŁA FILOZOFICZNO-PEDAGOGICZNA

„IGNATIANUM” W KRAKOWIE

Wydział Pedagogiczny

Kierunek Politologia

Specjalność Bezpieczeństwo narodowe

MONIKA JUSTYNA ZIELIŃSKA

NOWY TERRORYZM A GLOBALIZACJA. PRÓBA CHARAKTERYSTYKI Z

UWZGLĘDNIENIEM MOŻLIWEJ ESKALACJI ZJAWISKA

Praca kwalifikacyjna z tutorialu

napisana pod kierunkiem

dra Rafała Lisa

podpis promotora

podpis studenta

Kraków 2011

SPIS TREŚCI

Wstęp …………………………………………………………………………………...str. 3

Rozdział 1: Od wieku XIX do XX, czyli zarys najważniejszego okresu rozwoju terroryzmu
…………………………………………………………………………………………...str.4

Rozdział 2: Globalizacja świata jako czynnik powstania „nowego terroryzmu” ………str. 6

Rozdział 3: „Globalna wioska” jako zjawisko sprzyjające nowemu terroryzmowi ……str. 10

Rozdział 4: Terroryzm dawniej i dziś – metody działania i możliwa eskalacja zjawiska
.......................................................................................................................................... str. 13

Zakończenie ……………………………………………………………………………. str. 18

Bibliografia ……………………………………………………………………………... str. 20

WSTĘP

Wraz z wkroczeniem w epokę ponowoczesności i tym samym rozwój technologiczny,

miało miejsce wiele tragicznych w skutkach wydarzeń, które w bezpośredni sposób

udowodniły ludzkości, że kwestia zapewnienia bezpieczeństwa pozostaje pod wyraźnym

znakiem zapytania. Mowa tutaj o zagrożeniu, z którym świat i jego poszczególne państwa

walczą aż do dnia dzisiejszego, zagrożeniu, które prowadzi do destabilizacji

ogólnonarodowego porządku, a w ramach którego śmierć ponosi tysiące przypadkowych

ofiar, znajdujących w niewłaściwym miejscu i w niewłaściwym czasie.

Terroryzm XXI wieku, nazywany często „nowym terroryzmem” stanowi obecnie

istotne zagadnienie dla wielu badaczy którzy usiłują wspomniane zjawisko rozpatrywać z

różnych perspektyw, między innymi tej, która dotyczy procesu globalizacji. Z racji tego, iż

jest to temat rozległy, nie będzie możliwa wyczerpująca analiza zjawiska, dlatego też w

swojej pracy chciałabym poruszyć zagadnienie „nowego terroryzmu” z uwzględnieniem

globalizacji świata. Wspomniany powyżej temat, ujawnia tezę, jaką będę usiłowała obronić.

Przypuszcza się bowiem, iż proces globalizacji zainicjował powstanie nowego terroryzmu,

obnażył różnice kulturowe i tym samym odmienił ludzką mentalność i spojrzenie na świat.

Powoduje to tym samym społeczną wrogość i frustrację wobec postępującej modernizacji, z

którą kulturowi fundamentaliści walczą poprzez użycie ekstremistycznych środków do

których zaliczane są terrorystyczne zamachy. Analizując głębiej zjawisko „nowego

terroryzmu” dostrzec można także wpływ czynnika medialnego. Środki masowego przekazu

bowiem pozwalają na nagłośnienie sprawy w imię której walczą terroryści.

Punktem wyjścia w moich rozważaniach będzie zarys najważniejszego okresu rozwoju

terroryzmu, począwszy od pojawienia się pierwszych form terrorystycznych ataków, poprzez

wiek XIX, a skończywszy na XX. Rozdział drugi stanowi część pracy, która przedstawia

powiązania globalizacji i terroryzmu z uwzględnienie różnych aspektów, także

technologiczno-naukowego. Jest to zarazem wstępne przedstawienie problemu, który bardziej

szczegółowo został opisany w rozdziale trzecim, dotyczącym symbiozy mediów i

terrorystów. Środki masowego przekazu, takie jak telewizja, czy Internet odgrywają bowiem

ważną rolę zarówno w społeczeństwie jak i w terrorystycznych ugrupowaniach. Istotne jest

zwłaszcza medium internetowe, gdyż spełnia ono funkcję nie tylko informacyjną, ale stanowi

także podłoże, umożliwiające przeprowadzenie niebezpiecznych ataków na teleinformatyczne

sieci

. Dlatego też kwestia wspomnianego zjawiska zostanie poruszona w rozdziale

czwartym, który ogólnie przedstawia powszechne metody działania terrorystów, a bardziej

szczegółowo zjawisko nowego terroryzmu i jego możliwą eskalację.

ROZDZIAŁ 1

OD WIEKU XIX DO XX, CZYLI ZARYS NAJWAŻNIEJSZEGO OKRESU

ROZWOJU TERRORYZMU

Fakt, iż w pierwszym rozdziale pracy zostanie poruszona kwestia terroryzmu od wieku

dziewiętnastego, nie oznacza, iż zjawisko to nie istniało wcześniej na świecie. Pierwsze

znamiona dostrzec można około roku 1080 w Persji, gdzie nie znano jeszcze pojęcia

terroryzmu. Występował jednak terror, związany z okrucieństwem i skrytobójczymi

morderstwami na zlecenie, dokonywanymi przez sektę, której to założycielem był Hassan

Ben Sabbah

. Sam termin „terroryzm” natomiast użyty został po raz pierwszy w roku 1795,

we Francji, w odniesieniu do dyktatorskiej władzy, opartej na terrorze, jakim posługiwali się

członkowie klubu politycznego jakobinów, którzy zwani byli właśnie terrorystami

. Dopiero

w wieku XIX, w którym pojawiła się doktryna i ruch anarchizmu, doszło do istotnych zmian.

Przestano bowiem wiązać pojęcie terroryzmu jedynie z formą rządów w danym państwie,

opartą na strachu i użyciu siły względem słabszych obywateli. Ruchy społeczne, organizacje i

grupy polityczne zaczęły postrzegać terroryzm, jako środek walki z państwem, powstały w

efekcie nierozwiązanych problemów o podłożu społecznym i udowadniający tym samym

słabość mechanizmu państwowego

Przełom wieków XIX i XX to ostatni okres dominacji terrorystów, którzy

zaplanowane wyroki śmierci, wykonywali na najważniejszych organach władzy, by tym

samym podważyć istniejący porządek prawny w państwie. Związanym z powyższym

wydarzeniem był zamach na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda z dynastii Habsburgów,

dokonany w Sarajewie. Śmierć następcy tronu austrowęgierskiego stanowiła bezpośrednią

Por. M.M. Szewczyk, Cyberterroryzm jako zagrożenie współczesnego świata, [w:] Cyberterroryzm: nowe

wyzwania XXI wieku, red. T. Jemioło, J. Kisielnicki, K. Rajchel, Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie, Warszawa
2009, s.39.

A.Biela, D. Bryk, G. Kida, M. Wołońciej, Psychologiczne uwarunkowania terroryzmu, jako zjawiska

globalnego, [w:] Przyszłość Cywilizacji Zachodu. Terroryzm – dawniej i dziś, red. P. Jaroszyński et.al,
Wydawnictwo KUL, Lublin 2010, s.235.

Cz. Dyrcz, Terroryzm XXI wieku jako zagrożenie bezpieczeństwa międzynarodowego i narodowego,

Dowództwo Marynarki Wojennej RP, Gdynia 2005, s.16.

Z. Cesarz, E. Stadtmüller, Problemy polityczne współczesnego świata, Wydawnictwo Uniwersytetu

Wrocławskiego, Wrocław 2002, s.350.

przyczynę wybuchu I wojny światowej, podczas której w roku 1916, powstało terrorystyczne

ugrupowanie, noszące nazwę Irlandzkiej Armii Republikańskiej (IRA). Zaktywizowana w

roku 1969 IRA uległa podziałowi na dwa skrzydła: oficjalne IRA i tymczasowe PIRA, z

czego to pierwsze nadal odznacza się dużą aktywnością, co związane jest z liczbą ofiar

śmiertelnych, obecnie wynoszącą 3 tys.

Lata powojenne to czas, wzmożonej aktywności terrorystycznej, zbliżonej kształtem

do zamachów, z którymi świat ma do czynienia obecnie. Powstała bowiem organizacja

terrorystyczna ETA stosująca metody terrorystyczne, skierowane w stronę państwa

hiszpańskiego, w celu uzyskania niepodległości. Aktywność organizacji terrorystycznych

potwierdzają także wydarzenia z 5 września 1972 roku, podczas Igrzysk Olimpijskich w

Monachium. S. Wudarski opisuje bardzo szczegółowo zaistniałą w tamtym czasie tragedię,

kiedy to palestyńska organizacja Czarny Wrzesień uprowadziła wówczas 11 izraelskich

sportowców, z czego dwóch zostało zabitych już na początku akcji, kiedy próbowali uciec.

Bilans przeprowadzonej akcji odwetowej był tragiczny w skutkach, bowiem śmierć poniosło

9 pozostałych zakładników, 1 policjant i 5 terrorystów

. Została tym samym udowodniona

wzmożona aktywność terrorystycznych ugrupowań, a także klęska europejskich służb

specjalnych.

Ewolucja metod działania terrorystów nie kończy się jednak na tym, bowiem w latach

80. i 90. przyjęli oni formę działania, która w użyciu jest po dzień dzisiejszy, mianowicie

„żywe bomby”, czyli terroryści-samobójcy. By zrozumieć sens działania zamachowców

przepasanych kilogramami materiałów wybuchowych, należy uwzględnić przede wszystkim

motywy, jakimi się kierują. Główny sens tkwi w polityce i związanej z nią sprawie, w imię

której atakują terroryści. T. Białek wyróżnia także inne motywy, które dotyczą m.in.

społecznej frustracji, walki w imię narodu, czy osobistych porachunków, jednak

najgroźniejszym motywem jest religia i obiecane szczęśliwe życie po śmierci

. Ataki

wspomnianego typu związane były z nieobliczalnością zamachowców i śmiercią, jaką

ponieśli ludzie będący przypadkowo w obrębie działań terrorysty. Wspomniane akcje

terrorystyczne udowodniły także słabość poszczególnych systemów bezpieczeństwa

narodowego. Ta metoda działania terrorystów jest w użyciu po dzisiejszy dzień, gdyż

Tamże, s.357.

Wudarski,

Tragedia

podczas

Igrzysk

Olimpijskich

Monachium

1972,

[online]:

http://www.terroryzm.com/article/243/Tragedia-podczas-Igrzysk-Olimpijskich-w-Monachium-1972.html
(dostęp: 30.03.2011).

T. Białek, Terroryzm – manipulacja strachem, Wydawnictwo Studio Emka, Warszawa 2005, s.132.

samobójca jest w stanie ranić dużą ilość osób, a także może liczyć na rozgłos w mediach

sprawy, w imię której dokonał okrutnego zamachu.

Przez pewien czas wydawało się, że zjawisko terroryzmu jest w odwrocie, a

zmniejszeniu uległa liczba ataków terrorystycznych o podłożu rewolucyjnym

. W ich miejsce

pojawili się jednak ekstremiści islamscy, którzy dla świata stanowią istotne zagrożenie aż po

dzisiejszy dzień. Zaistniałe wydarzenia były jednocześnie dowodem na to, iż terroryzmowi

obce jest pojęcie regresu. Powstałe natomiast w późniejszych latach nowoczesne technologie i

ich umiejętne wykorzystanie terroryści udowodnili 11 września 2001 roku, uderzając w

symbole amerykańskiej potęgi.

Rozpoczęła się tym samym wojna z terroryzmem, dotycząca każdego państwa,

ponieważ opisywane zjawisko stanowi obecnie zagrożenie, które rozprzestrzenia się na skalę

światową.

ROZDZIAŁ 2

GLOBALIZACJA

ŚWIATA,

JAKO

CZYNNIK

POWSTANIA

NOWEGO

TERRORYZMU

Wraz z nastaniem nowego tysiąclecia ludzkość stanęła w obliczu nie tylko

technologicznego rozwoju, ale także przed wyzwaniem, na które bezpośrednio oddziałała

wspomniana technika. Mowa tutaj o „nowym terroryzmie”, będącym następstwem

rozwijającego się świata. Bezwzględne spektakularne, a co najważniejsze zaawansowane

technicznie ataki, jakie są charakterystyczne dla opisywanego tutaj zjawiska, narodziły tym

samym wiele pytań, dotyczących głównych przyczyn istnienia „terroryzmu ery

ponowoczesnej”. Wyjaśnienia, za pomocą których jest on rozpatrywany, dotyczą między

innymi procesu globalizacji i przemian z nim związanych. Jako zjawisko złożone globalizacja

odnoszona jest do wielu obszarów polityki światowej, między innymi do kultury, ekonomii i

religii

. Nieprzypadkowo wymieniłam tutaj powyższe dziedziny. Zdaniem J.D. Kirasa,

specjalizującego się w dziedzinie militariów, są one bowiem związane z terroryzmem, a za

ich pośrednictwem możliwe jest scharakteryzowanie i zarazem potwierdzenie tezy, iż

globalizacja uczyniła z terroryzmu zjawisko ogólnoświatowe. By powyższa tezy była bardziej

Cz. Dyrcz,dz. cyt., s.19.

J.D. Kiras, Terroryzm i globalizacja, [w:] Globalizacja polityki światowej, red. J. Baylis, S. Smith,

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008, s.600.

wiarygodna powołam się także na innych autorów, którzy podobnie jak Kiras poszukują

wyjaśnień, dotyczących eskalacji nowego terroryzmu, w procesie globalizacji.

Opisując wpływ globalizacji na terroryzm warto poruszyć na początek kwestię przemian

kulturowych i religijnych. Stopniowe zanikanie tradycji i wartości charakterystycznych dla

kultury danego państwa to bowiem jedne z elementów wspomnianego procesu. Tego typu

przemiany społeczne odbierane są z kolei przez mniejsze społeczności, jako zagrożenie

względem tożsamości kulturowej

. Narodził się tym samym spór modernizmu z

tradycjonalizmem, który nabrał rozpędu w okresie kontaktów z cywilizacją europejską

Konflikty i nieporozumienia między cywilizacjami wyniknęły między innymi z różnić

mentalnych, odmienności danej kultury od innej, innych obyczajów, czy stylu życia

Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku religii, ponieważ religijne grupy żądają powrotu

do jej źródeł, fundamentów i jednoczesnego oczyszczenia; stąd też pojęcie fundamentalistów

religijnych, którzy pragną szerzyć własną religię

W dobie ponowoczesności, charakteryzującej się dynamiczną wymianą symboli i

wartości, przemianom ulega także pozycja religijnych instytucji i ich przywódców. Ma to

zwłaszcza związek z licznymi dylematami w świecie muzułmańskim, które dotyczą wiary, jej

odrzucenia na rzecz zglobalizowanego świata, akceptacji narzucanego przez inne cywilizacje

porządku, bądź dalszego szerzenia własnej religii. Osłabiona pozycja religijnych instytucji i

głębokie podziały społeczne generują z kolei wzmocnioną postawę fundamentalistów

względem „globalnej wioski”. Ich najbardziej skrajne i agresywne działania prowadzą

natomiast do sięgnięcia po środek ostateczny, jakim jest terroryzm

Frustracja i potrzeba oporu rodzi się także w ramach wymiaru gospodarczego globalizacji,

która tylko niektórym krajom zapewnia handel bez ograniczeń i dostęp do światowego rynku

różnorodnych dóbr i usług. Chodzi tu o tak zwaną „Triadę”, czyli Amerykę Północną, Europę

Zachodnią oraz Azję, które w wyniku działania procesów globalizacji zyskują najwięcej

Korzysta sytuacja bogatszych regionów nie sprzyja jednak stabilizacji i poprawie bytu w

krajach biednych. Ma to związek z organizacjami polityczno-ekonomicznymi (WTO, WB,

IMF), których podejmowane decyzje są postrzegane przez krytyków, jako niekorzystne

Tamże, s.600.

P. Kłodkowski, Wojna światów? O iluzji wartości uniwersalnych, Wydawnictwo ZNAK, Kraków 2002, s.93.

T. Białek, dz. cyt., s.64.

M. Leś, Fundamentalizm islamski, jako skrajna odpowiedź na procesy globalizacji, [w:] Globalizacja w

społeczeństwach rozwijających się. Różne wymiary i konsekwencje kontaktów między kulturowych. Materiały z
ogólnopolskiej studenckiej konferencji naukowej. Wydawnictwo AT Group, Kraków 2008, s.147.

Por. tamże, s.148.

Tamże, s.148.

względem niedorozwiniętych gospodarczo krajów Trzeciego Świata

. Młodzi i bezrobotni

ludzie poszukują tym samym rozwiązań, które mogą przyczynić się do poprawy bytu np.

migracja. Wspomniana wcześniej frustracja, rodząca się z poczucia niedostatku, jest z kolei

ułatwieniem dla rekrutujących, w terrorystyczne szeregi, terrorystów-samobójców.

Zainicjowane przez proces globalizacji ekonomiczne przemiany w państwach Zachodu

przyczyniają się do eskalacji zjawiska terroryzmu, będącego odpowiedzią na nierówności,

które występują na świecie.

11 września 2001 r. to data, która przez historyków, czy politologów często uważana jest

za właściwy początek wieku XXI. Wraz z wydarzeniami, mającymi miejsce tego dnia,

ludzkość uświadomiła sobie, iż zjawisko terroryzmu weszło w nowy etap rozwoju, przybrało

zupełnie inną i o wiele groźniejszą postać, będącą zarazem wyzwaniem dla nowego

tysiąclecia.. Kiedy minął pierwszy szok po zamachu na obiekty w Nowym Jorku i

Waszyngtonie, zaczęto poszukiwać odpowiedzi na pytania, dotyczące przyczyn ataku i tym

samym nawiązywać do teorii Samuela Huntingtona o zderzeniu cywilizacji

. Pogląd

Huntingtona przedstawiony po raz pierwszy w roku 1993 w Foreign Affairs nie spotkał się na

początku z przychylnością innych badaczy, uważany był wręcz za rasistowski. Dopiero

tragiczne ataki uświadomiły społeczeństwu trafność postawionej przez Huntingtona tezy,

dotyczącej różnic między poszczególnymi cywilizacjami. Odmienności dotyczą głównie

historii, języka, kultury, czy tradycji, a co najważniejsze jego zdaniem, religii. Ludzie bowiem

z danej cywilizacji posiadają różny pogląd, dotyczący relacji między Bogiem, a człowiekiem,

rodzicami, a dziećmi, czy małżonkami. Podążając dalej za myślą Huntingtona istotne różnice

w cywilizacjach dotyczą także praw jednostki, wolności, czy równości

Innymi jeszcze wyjaśnieniami powstania nowego terroryzmu są także te, które dotyczą

rozwoju technologii, będącego następstwem procesu globalizacji. Powszechnie wiadomo, że

technika i nauka mają za zadanie służyć ludzkości i tym samym ułatwiać wykonywanie

codziennych czynności. Nikt jednak nie był w stanie przewidzieć, iż gwałtowny rozwój

wspomnianych dziedzin, rozprzestrzeni spektakularne zamachy terrorystyczne, a także

znacznie ułatwi terrorystom ich koordynację i przeprowadzenie. Zaawansowana technika

umożliwia bowiem kontakt mailowy i komórkowy, co z kolei pozwala działać w rozproszeniu

Criticism of World Trade Organization, World Bank and International Monetary Fund, [online]:

http://findarticles.com/p/articles/mi_m2465/is_6_30/ai_65653637/?tag=mantle_skin;content
(dostęp: 04.06.2011).

Terroryzm we współczesnym świecie, red. płk dr hab. J. Pawłowski, Biblioteczka „Wojska i wychowania”,

Warszawa 2001, s.81.

S. Huntington, The Clash of Civilization?, “Foreign Affairs”, Volume 72 No. 3, Summer 1993, s.25.

i przenieść zjawisko terroryzmu na nowe obszary działania

. Istotną kwestię stanowią także

systemy zabezpieczeń tożsamości użytkownika i możliwość szyfrowania poufnych

wiadomości, których gwałtowny rozwój terroryści zawdzięczają rewolucji informatycznej.

Kolejnym

wyjaśnieniem globalizacyjnym, sprzyjającym zwiększeniu aktywności

terrorystycznej jest także otwarcie granic w ramach Unii Europejskiej i znoszeniu barier w

podróżowaniu

. Stwarza to z kolei możliwość szybkiego przemieszczania się, wzrostu

intensywności komunikacji lotniczej i zniesieniu wielu ograniczeń w dziedzinie globalnego

handlu. Powoduje to zmniejszoną czujność w przepływie dóbr i usług, co wykorzystywane

jest przez narkotykowe kartele i szerzy tym samym zjawisko narkoterroryzmu

. Obnażone

zostają w ten sposób defekty, występujące w systemach zabezpieczeń, które w sposób

umiejętny wykorzystywane są przez organizacje terrorystyczne. Technologia i nauka mają

także postępowy wpływ na „broń nowej generacji”, której efekty użycia są śmiercionośne dla

ludzkości. Pożądana, przez organizacje terrorystyczne, broń nuklearna i sposób jej stworzenia

nie stanowią sekretu w dobie Internetu. Problem natomiast stanowi zdobycie nuklearnych

materiałów, które nie występują w przyrodzie, a których wyprodukowanie nie jest łatwym

zadaniem

. Z racji tego, iż kwestia tzw. „BMR” rodzi wiele spekulacji, zostanie ona szerzej

przedstawiona w rozdziale czwartym, dotyczącym możliwej eskalacji terroryzmu.

Powyższy rozdział, opisujący globalne przemiany i ich skutki, pokazuje tym samym,

iż zjawisko terroryzmu przeszło w zaawansowane stadium rozwojowe. Każdy aspekt ma

postępowy wpływ na coraz bardziej nowoczesne ataki terrorystyczne. Zauważalny jest także

pewien paradoks, bowiem terroryści atakują w imię religii, kultury, by przeciwstawić się

westernizacji i globalizacji świata, jednak oni sami korzystają z dóbr technologicznych

(komputery, telefony), które powstały właśnie w ramach wspomnianego procesu. Nie negują

oni jak widać osiągnięć Zachodu i dopuszczają ich recepcję, jeśli nie godzą one w

fundamenty islamu. Podsumowując rozdział drugi: cywilizacja XXI wieku oddziałuje w

sposób postępowy na zamachy, a środki masowego przekazu, jako jedne z elementów

współczesnej techniki, są swego rodzaju gwarantem ukazania spektakularnych przedsięwzięć

terrorystycznych

J.D. Kiras, dz. cyt., s.607.

Cz. Dyrcz,dz. cyt., s.81.

Por. P. Williams, Strategia dla Nowego świata: zwalczanie terroryzmu i transnarodowej przestępczości

zorganizowanej, [w:] Strategia we współczesnym świecie: wprowadzenie do studiów strategicznych, red. John
Baylis et.al. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009, s. 207.

Nuclear Proliferation and Terrorism, “The CQ Researcher” 2004, nr 13, s.300.

M. Leś, dz. cyt., s.149.

ROZDZIAŁ 3

„GLOBALNA WIOSKA” JAKO

ZJAWISKO

SPRZYJAJĄCE NOWEMU

TERRORYZMOWI

Poruszona powyżej kwestia środków masowego przekazu jest jedną z ważniejszych,

jeśli chodzi o zjawisko terroryzmu. Media bowiem dostarczają informacji o samobójczych

zamachach i atakach, co z kolei istotne jest z punktu widzenia terrorystów, a pożądane z

punktu widzenia obywatela, pragnącego wiarygodnej informacji.

Środki masowego przekazu, które informują współczesne społeczeństwo

obywatelskie, to przede wszystkim prasa, radio, telewizja i nieskończone medium wiedzy na

miarę XXI wieku, jakim jest Internet. Rolą mass mediów jest przede wszystkim zdobycie

najlepszej i najcenniejszej informacji by przyciągnąć uwagę widzów

. Przy pomocy technik

przedstawiania informacji, takich jak dobór odpowiedniej muzyki, czy przedstawienie

skróconych wypowiedzi bohaterów reportażu, media (szczególnie telewizja) mogą w istotny

sposób wpływać na opinię publiczną, świadomość, zachowanie, czy kulturę jednostki. Wpływ

ten dostrzegany jest także przy podejmowaniu decyzji przez polityków i urzędników

państwowych

. By jednak mass media mogły osiągnąć zamierzony efekt muszą one

dysponować najlepszą informacją, najbardziej zaskakującą i spektakularną. Do tego typu

wiadomości należą między innymi akty terrorystyczne.

Czytając nagłówek w prasie i krótką informację o terrorystycznych działaniach

człowiek zasięga jedynie podstawowych informacji. Inaczej z kolei wiadomość jest

odbierana, kiedy przekazywana jest w radiu przez speakera, który ma określony, krótki czas

na antenie, by przekazać jak największą ilość wydarzeń. Relacjonuje on tym samym w sposób

zwięzły, szybki, z niewielką ilością detali, które w ludzkim umyśle są w stanie wytworzyć

obrazy, dotyczące tego, jak wygląda dany akt terrorystyczny, a także wszystko, co dzieje się

w konkretnej chwili na miejscu zdarzeń. Telewizja, jako kolejne medium, posiada o wiele

większe pole działania, które obecnie wykorzystywane jest przez ugrupowania terrorystyczne

na szeroką skalę. Nie bez powodu więc mówi się o swoistej symbiozie, jaka wytworzyła się

między mediami, a terrorystami

. Wspomniane zjawisko dotyczy głównie zwrócenia uwagi

na konkretne zdarzenie, które następnie ukazywane jest przez media. Pozwala to tym samym

T. Białek, dz. cyt., s.212.

Por. tamże, s.203.

T.R. Aleksandrowicz, Medialne aspekty terroryzmu i walki z terroryzmem, [w:] Terroryzm w medialnym

obrazie świata, red. K. Liedel, S. Mocek, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2010, s.19.

na nadanie mediom miana „przewodu”, łączącego terrorystów, opinię publiczną i rządy

Ekstremiści uzyskują w ten sposób efekt zastraszenia opinii publicznej, poprzez

przeprowadzenie spektakularnych zamachów, które następnie relacjonowane są przez media.

Dziennikarze natomiast nieustannie poszukują „newsów’, gwarantujących wysoki stopień

oglądalności i tym samym popularność.

Powyższy problem, związany z częstotliwością relacjonowania terrorystycznych

wydarzeń, dotyczy także groźby pojawienia się terroryzmu medialnego

. Zjawisko to

związane jest z poszukiwaniem przez terrorystów coraz nowszych form działania, by

planowane ataki uczynić bardziej krwawymi, spektakularnymi, budzącymi strach i

przerażenie. Ma to związek z tym, iż terrorystyczne statystyki nie skończą się na kilku

ofiarach śmiertelnych lecz kilkunastu, kilkuset

. Ujawnia się tym samym koncepcja

współczesnych mass mediów, jako „spirali informacji”. Problem dotyczy także dylematów

moralnych, bowiem z wielu informacji wynika, że brak zainteresowania mediów terroryzmem

może powstrzymać inicjację niektórych ataków lub wręcz przeciwnie spowodować eskalację

tego tragicznego w skutkach zjawiska

. Wnioski są zatem oczywiste, jeśli chodzi o telewizję

i przekazywane przez nią informację: im bardziej spektakularny i tragiczny w skutkach atak

terrorystyczny, tym większy wydźwięk w mediach i przerażenie ogólnospołeczne.

Poruszając kwestię wspomnianego medium XXI wieku, jakim jest Internet, działania

terrorystyczne przybierają „nowy charakter”. Globalna sieć bowiem okazała się dla

terrorystów narzędziem, umożliwiającym światowy zasięg przy jednocześnie zmniejszających

się kosztach i coraz sprawniejszych wyszukiwarkach

. Czynniki te spowodowały zarazem, iż

Internet obecnie stanowi jedno z najważniejszych źródeł komunikacji między jednostkami

terrorystycznymi, które jednocześnie pomaga w zachowaniu anonimowości użytkownika. Jest

to zarazem jedna z ważniejszych funkcji, jaką spełnia globalna sieć. Wspomnieć także należy

o propagandzie, dotyczącej prezentacji sloganów i haseł danego ugrupowania

terrorystycznego. Ma to z kolei związek z kreowaniem internetowego przekazu o cechach

indoktrynacji. Zdaniem T. Białka (oficera Biura Ochrony Rządu) najlepszy efekt

wspomnianego uświadamiania ideologicznego można osiągnąć wtedy, kiedy jest on oparty na

Kochanowski,

Media,

terroryzm.

Symbioza

mediów

terroryzmem,

[online]:

http://www.rpo.gov.pl/pliki/12271025030.pdf (dostęp: 06.06.2011.)

T.R. Aleksandrowicz, dz. cyt., s.19.

Tamże, s.19.

T. Białek, dz. cyt., s.202.

B. Bolechów, „Baza” w sieci. Wykorzystanie Internetu przez Al.-Kaidę i jej zwolenników, [w:] Terroryzm w

medialnym obrazie świata, red. K. Liedel, S. Mocek, dz. cyt., s. 129.

długofalowym procesie informacyjno-edukacyjnym. W celu zwiększenia wiarygodności

promowanej ideologii stosuje się techniki werbalne i wizualne, mogące kształtować poglądy i

sugerować pożądane przez terrorystów postawy społeczne

Rola Internetu w działaniach ekstremistów stała się szczególnie znacząca po 11

września 2001 roku i nie dotyczyła ona jedynie indoktrynacji społeczeństwa. Dla

odpowiedzialnej za tragiczne zamachy Al-Qaidy globalna sieć stanowiła narzędzie rekrutacji,

treningu i komunikacji z rozproszonymi członkami i sympatykami ugrupowania

. Do

odbudowy swoich wewnętrznych struktur, „Baza”, podobnie jak inne ugrupowania

terrorystyczne, pozyskiwały niezbędne finanse właśnie z Internetu. Odbywało się to za

pośrednictwem wirtualnych sklepów, zakładanych przez terrorystów, czy handlu gadżetami,

stanowiącymi inne źródło dochodów

. Technologia internetowa to jednak nie tylko narzędzie

komunikacji, pomocne w finansowaniu działań i ich doskonaleniu. Z rozwojem techniki

komputerowej związane są także ataki, będące nową formą zagrożenia dla systemów

teleinformatycznych danych państw. Mowa tutaj o cyberterroryzmie, którego zdefiniowanie

napotyka podobne trudności, jak w przypadku pojęcia samego terroryzmu

. Z racji tego, iż

wspomniane zjawisko zaliczane jest do „nowego terroryzmu” scharakteryzuję je bardziej

szczegółowo w kolejnym rozdziale mojej pracy, dotyczącym „terroryzmu ery

ponowoczesnej”.

ROZDZIAŁ 4

TERRORYZM DAWNIEJ I DZIŚ – METODY DZIAŁANIA I MOŻLIWA

ESKALACJA ZJAWISKA

Analizując genezę i rozwój terrorystycznych ataków wysunąć można wniosek, iż

zmieniają się cele i środki działań terrorystów, podczas gdy niezmiennym pozostaje fakt, że

wspomniane zjawisko od zawsze opierało się na manipulacji strachem, której przejawy

zaobserwować można w różny sposób

4.1. Konwencjonalne metody działania terrorystów

T. Białek, dz. cyt., s.214.

B. Bolechów, dz. cyt., s.132.

K.R. Damphousse, B.L. Smith, The Internet. A Terrorism Medium for the 21

Century, [w:] The Future

Terrorism: Violence in the New Millennium, red. H. Kushner, Thousand Oaks 1998, cyt. za: B. Bolechów,
„Baza” w sieci. Wykorzystanie Internetu przez Al.-Kaidę i jej zwolenników, dz. cyt., s.130.

Cz. Dyrcz, dz. cyt., s.45.

T. Białek, dz. cyt., s.58.

Wspomniany w powyższym rozdziale T. Białek w swojej publikacji, poświęconej

terroryzmowi, opisuje techniki i narzędzia działań skutecznie stosowane w zamachach.

Wyróżnia on takie metody jak zabójstwa, mające miejsce stosunkowo często. Mogą mieć one

charakter indywidualny, polegający na selekcji ofiar i pozbawienia życia osoby, która ważna

jest z punktu widzenia politycznego (np. premier, prezydent), religijnego (np. papież), czy z

biznesowego punktu widzenia, (np. prezes, szef banku)

. Terroryzm indywidualny jest także

istotny w kwestii porwań, których ofiarami mogą zostać wyżej wymienione osoby, które

odgrywają istotną rolę w poszczególnych państwach. Wspomniana technika działań nie jest

jednak stosowana zbyt często ze względu na trudności w jej organizacji i przeprowadzeniu.

Jeśli porwanie dojdzie już jednak do skutku to jest ono gwarantem medialnego rozgłosu i

okupu, jakiego żądają terroryści. Do najczęstszych i zarazem najbardziej spektakularnych

form działania terrorystów zaliczyć można zamachy bombowe i samobójcze, które

przeprowadzane są do dnia dzisiejszego i za każdym razem przynoszą tragiczne skutki w

postaci śmiertelnych, często przypadkowych ofiar.

Zjawisko terroryzmu nie dotyczy jedynie obszaru lądowego, bowiem państwa zmagają

się także z zagrożeniem względem przestrzeni morskiej i powietrznej.

Charakteryzując zjawisko terroryzmu morskiego należy uwzględnić rozróżnienie między

zjawiskiem piractwa, a dokonywanymi na morzu atakami terrorystycznymi. Otóż pierwsze

zjawisko dotyczy głównie krajów biednych, dotkniętych wewnątrzpaństwowymi problemami

i związane ono jest z chęcią zysku przy jednoczesnym uniknięciu medialnego rozgłosu

. Jest

to główna różnica między opisywanymi zjawiskami, gdyż terroryzm morski, podobnie jak

jego inne oblicza, dotyczy spektakularności ataku i ukazania jego efektów w mediach, co

natomiast wywoła u widzów, niepokój, strach i chaos. Inną cechą odróżniającą jest także

możliwość przewidzenia ewentualnego ataku. Piractwo bowiem dotyczy głównie

przybrzeżnych akwenów, podczas gdy terroryzm na morzu jest zjawiskiem trudnym do

przewidzenia z powodu braku ograniczeń w wyborze miejsca ataku, obiektu i sposobu

przeprowadzenia akcji

Opisane powyżej terrorystyczne ataki na obszarze lądowym i morskim stanowią

zagrożenie na równie dużą skalę, co terroryzm powietrzny, będący zagrożeniem dla ruchu

lotniczego. W dobie globalizacji, związanej z otwartym rynkiem i handlem bez granic,

bezprawna ingerencja zamachowców-porywaczy w transport powietrzny jest zjawiskiem,

Tamże, s.37.

Cz. Dyrcz,dz. cyt., s.37.

Tamże, s.38.

któremu także warto się przyjrzeć. Zagrożenie dla ruchu lotniczego ze strony terrorystów

dotyczy głównie porwania samolotu, wzięcia zakładników i przemytu broni, by tym samym

wywołać ogólnospołeczny efekt zastraszenia i oddziaływać skutecznie na ośrodki decyzyjne

danego państwa

. Jest to o tyle skuteczna metoda, stosowana przez terrorystów, gdyż

możliwe jest wzięcie dużej ilości zakładników, a także zniszczenie samolotu przy

jednoczesnym spowodowaniu ogromnych strat na lądzie.

Powyższe metody działań ugrupowań terrorystycznych są powszechnymi i często

używanymi narzędziami. Nie stanowią one jednak jedynego sposobu na skuteczne

przeprowadzenie zamachu, bowiem stosowane są również metody, które nie są zaliczane do

wymienionych powyżej konwencjonalnych.

4.2. Niekonwencjonalne metody działania terrorystów

Dynamiczna zmienność zjawiska terroryzmu, jaka zaszła w XXI wieku po tragicznych

wydarzeniach z września, zainicjowała pojawienie się licznych pytań i wielu spekulacji,

dotyczących ewolucji opisywanego zjawiska. Uwzględnia się bowiem eskalację

niekonwencjonalnych przypadków ataków terrorystycznych, związanych z postępem w

dziedzinie informatyki, a także inżynierii chemicznej i biologicznej

. Zalicza się do nich

między innym: proliferację broni masowego rażenia (BMR), bezprawne ataki, ingerujące w

teleinformatyczną sieć danego państwa ( tak zwany „cyberterroryzm”), a także stosowanie

ekoterroru, czy działalność narkoterrorystyczną.

„BMR” to broń masowego rażenia, której cywilizacja zachodnia powinna obawiać się

najbardziej. Obawy są o tyle uzasadnione, gdyż pogrążone i sfrustrowane ekonomicznym

rozwarstwieniem społeczeństwa wschodnie mogą sięgnąć po najbardziej zbrodnicze metody

walki. Wyklucza się jednakże, aby organizacje terrorystyczne mogły wyprodukować, ukraść

lub kupić broń jądrową

. Należy jednak wziąć pod uwagę, iż wątpliwości podlega

bezpieczeństwo poradzieckich magazynów jądrowych, albowiem notowano częste kradzieże,

które na szczęście nie odbywały się na większą skalę

. Broń taka może dostać się w

posiadanie terrorystów głównie w przypadku utraty przez państwo „jądrowe” kontroli nad jej

posiadaniem

. Poza tym samo wyprodukowanie materiałów nuklearnych, nie występujących

w naturze, jest ciężkim zadaniem do którego potrzeba wyszkolonych specjalistów.

Tamże, s.34.

P. Gawliczek, Terroryzm z wykorzystaniem broni masowego rażenia (megaterroryzm), jako zagrożenie

asymetryczne. Formy przeciwdziałania. Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2007, s.17.

Por. tamże, s. 19.

Tamże, s.11.

Cz. Dyrcz,dz. cyt., s. 47.

Rozważając dalej perspektywę terroryzmu ery ponowoczesnej należy uwzględnić

także zagrożenie związane z bronią radiologiczną, zwaną popularnie „brudną bombą”. Jest to

terrorystyczne narzędzie, którego możliwościami wyprodukowania dysponuje wiele państw, a

uzyskać je można ze zużytego paliwa jądrowego, zawierającego promieniotwórcze

materiały

. Użycie tego typu broni spowoduje nie tyle masowe zagrożenie na niewielkim

terenie, co ogólnospołeczną panikę i opuszczenie obszarów, znajdujących się w pobliżu

zaatakowanej strefy; migracja ludności może mieć z kolei poważne konsekwencje

ekonomiczne, polityczne i społeczne dla całego państwa

W porównaniu do powyżej opisanej „brudnej bomby” o wiele groźniejsza i mniej

powszechniejsza jest technika terrorystyczna, polegająca na użyciu bakterii, wirusów,

zarazków dżumy, ospy a także toksycznych substancji, które wywołują choroby zakaźne u

ludzi

. Mowa tutaj o bioterroryzmie, charakteryzującym się niskimi kosztami produkcji,

masowością rażenia, trudnością w wykrywaniu, a przede wszystkim łatwością dostępu

Pomimo tylu zalet z punktu widzenia terrorysty, biologiczne środki bojowe mają jednak wiele

wad. Ich użycie bowiem może razić wszystkich, którzy mają możliwość zetknięcia się z nimi;

czyni to zarazem z broni biologicznej metodę działania, która dotyczy głównie zastraszenia,

wywołania paniki w społeczeństwie i ewentualnej groźby jej użycia

Scharakteryzowana powyżej broń masowego rażenia jest dowodem na to, iż postęp

biotechnologiczny, czy inżynieryjny, w ciągu ostatnich lat wpłynął korzystnie na rozwój

narzędzi i metod działania terrorystów. Ujawnia się tym samym wiele pytań i przypuszczeń,

dotyczących uniknięcia proliferacji „BMR”. By jednak mieć pewność, iż zjawisko to nie

nastąpi, naukowcy zmuszeni byliby do zaprzestania prowadzenia badań i eksperymentów,

które z kolei istotne są z medycznego punktu widzenia. Na dzień dzisiejszy są to jednak

spekulacje, które mimo wszystko należy uwzględnić, mówiąc o możliwej eskalacji zjawiska

terroryzmu.

XXI wiek ściśle związany z dynamicznym postępem naukowo-technicznym nie

dotyczy jedynie rozwoju „hiperterroryzmu” z wykorzystaniem broni masowego rażenia. Do

P. Gawliczek, dz. cyt., s. 21.

J. Adamski, Ewolucja form działalności terrorystycznej na tle postępu technologicznego, rozprawa doktorska,

AON, Warszawa 2004, cyt. za: P. Gawliczek, Terroryzm z wykorzystaniem broni masowego rażenia
(megaterroryzm), jako zagrożenie asymetryczne. Formy przeciwdziałania, dz. cyt., s.30.

J. Mierzejewski, Bioterroryzm (zarys zagrożeń i przeciwdziałań), Wojskowy Instytut higieny i Epidemiologii,

Puławy, www.gis.mz.gov.pl, cyt., za: P. Gawliczek, Terroryzm z wykorzystaniem broni masowego rażenia
(megaterroryzm), jako zagrożenie asymetryczne. Formy przeciwdziałania, dz. cyt., s.30.

Por. tamże, s.50.

T. Białek, dz. cyt., s.41.

niekonwencjonalnych środków działania ugrupowań terrorystycznych należy także zjawisko,

które napotyka podobne definicyjne trudności, jak w przypadku pojęcia terroryzmu. Jest to

mianowicie „cyberterroryzm”, który jak sama nazwa wskazuje, dotyczy powiązań

cybernetyki i terroryzmu. Wspomniana metoda ataków terrorystycznych staje się w ostatnim

czasie szczególnie powszechna, ponieważ świat stał się globalną, skomputeryzowaną wioską,

w której zatarciu ulegają bariery czasu i przestrzeni. Udowadnia to tym samym, iż ludzkość

stała się wręcz uzależniona od technologii informatycznych, których rozwój odbywa się w

ramach procesu globalizacji

Po raz kolejny odniosę się do tragicznych wydarzeń z 11 września 2001 roku, bowiem

to one udowodniły, iż dzisiejsze zagrożenia posiadają inną naturę i mają miejsce na o wiele

większą skalę niż dotychczas, dlatego też kwestia bezpieczeństwa globalnego wymaga

nowego przemyślenia, które będzie adekwatne do zjawiska „nowego terroryzmu”

Zagrożenie bowiem ze strony cyberterroryzmu ocenia się obecnie, jako duże, a tendencja jego

pojawienia się jest wzrastająca

. Możliwa eskalacja zjawiska jest uzasadniona, gdyż

związane jest ono z różnorodnością cybernetycznych ataków i wieloma możliwościami, jakie

stwarza terrorystom globalna sieć. Jeden wirus komputerowy bowiem może spowodować

poważną awarię systemu informatycznego cybernetycznie zaawansowanego państwa.

Wspomniane zagrożenie dotyczy między innymi systemów wspomagających zarządzanie

ruchem lotniczym, czy systemów sektorów bankowości, produkcji oraz dystrybucji dóbr,

takich jak ropa, gaz i energia elektryczna

. Awaria poszczególnych systemów spowoduje

wiele zakłóceń, a co za tym idzie liczne straty finansowe i mniejsze zaufanie społeczeństwa

do nowoczesnych dóbr technologicznych.

Niekonwencjonalne działania terrorystów stają się co raz bardziej powszechniejsze,

zwłaszcza w obrębie globalnej sieci. W przeciwieństwie do użycia broni masowego rażenia

cyberterroryzm stanowi pożądaną metodę ataków. Bowiem przy niskich kosztach,

nieprzewidywalności i anonimowości użytkownika uzyskać można efekty nie tyle

spektakularne, co paraliżujące system danego państwa. Nie oznacza to jednakże, iż wrogo

nastawione ugrupowania zaprzestaną konwencjonalnych ataków. Śmierć setek ludzi, krwawe

M.M. Szewczyk, Cyberterroryzm jako zagrożenie współczesnego świata, [w:] Cyberterroryzm: nowe

wyzwania XXI wieku, red. T. Jemioła, J. Kisielnicki, K. Rajchel, Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie, Warszawa
2009, s.37.

Por. R. Hall, C. Fox, Ponownie przemyśleć bezpieczeństwo, „Przegląd NATO”, zima 2001/2002, cyt. za: T.

Jemioło, Wyzwania i zagrożenia dla globalnego bezpieczeństwa informacyjnego w pierwszych dekadach XXI
wieku, [w:] Cyberterroryzm: nowe wyzwania XXI wieku, red. T. Jemioło, J. Kisielnicki, K. Rajchel, dz. cyt., s.67.

Por. Cz. Dyrcz, dz. cyt., s.46.

T. Jemioło, dz.cyt., s.74.

zamachy, porwania i egzekucje mają bowiem większy wydźwięk medialny, na którym

terrorystom zależy najbardziej.

ZAKOŃCZENIE

Zbliżając się do końca rozważań, zawartych w mojej pracy, chciałabym dokonać

podsumowania poruszonych treści. Otóż niewątpliwym jest fakt, iż od wieku XIX zjawisko

terroryzmu przeszło wiele postępowych zmian, co szczególnie dostrzec można w XXI wieku

po przełomowych atakach z 11 września.

Wielu uczonych dopatruje się wspomnianych zmian w procesie globalizacji, który

wywiera postępowy wpływ na technologię, gospodarkę i kulturę. Szczególnie ostatni

wymieniony aspekt jest sprawą sporną, gdyż niektórzy właśnie w procesie globalizacji

doszukują się przyczyny zanikania tradycyjnych wspólnot i wartości, istotnych z punktu

widzenia ortodoksyjnych społeczeństw. Frustrację w krajach wschodu budzi także aspekt

gospodarczy i ekonomiczny, bowiem wymienione w rozdziale drugim organizacje wpływają

korzystnie głównie na interesy państw rozwiniętych. Z czasem frustracja narasta, przeradza

się w chęć zemsty na obywatelach, żyjących w dobrobycie, którego kraje cywilizacji

wschodniej często nie mają możliwości doświadczyć. Pokrzywdzeni, sfrustrowani i bezradni

obywatele są zaś potencjalnymi obiektami osób rekrutujących terrorystów-samobójców,

którzy motywowani są chęcią zemsty, walką w imię ideologii, religii, czy wizją godnego

życia po dokonaniu samobójczego zamachu

Rozprzestrzeniający się proces globalizacji wpłynął także na media, bowiem dzięki

„globalnej wiosce” człowiek może korzystać z dobrodziejstw telewizji, czy Internetu. Mass

media, dostarczające rozrywki i informacji stanowią także narzędzie w rękach terrorystów. W

telewizji mogą ekstremiści liczyć na wydźwięk przeprowadzonych zamachów

terrorystycznych. Większe możliwości natomiast daje internetowe medium, gdyż stanowi ono

narzędzie, służące do agitacji, indoktrynacji i rekrutacji przyszłych zamachowców. Za jego

pomocą możliwe jest także przeprowadzenie niekonwencjonalnego ataku, opartego na

destrukcyjnej ingerencji w systemy teleinformatyczne, czyli tak zwanego cyberterroryzmu.

We współczesnym świecie dostrzec można także inne metody działania ugrupowań

A.Biela, D. Bryk, G. Kida, M. Wołońciej, Psychologiczne uwarunkowania terroryzmu, jako zjawiska

globalnego, [w:] Przyszłość Cywilizacji Zachodu. Terroryzm – dawniej i dziś, red. P. Jaroszyński et.al, dz. cyt.,
s.244.

terrorystycznych. Najczęściej przeprowadzanymi atakami są te, które, należą do

konwencjonalnych, czyli porwania ważnych osobistości, pozbawienie życia, podkładanie

bomb w miejscach zaludnionych, czy samobójcze zamachy. Mimo, iż są to częste metody

działań to wysuwane są spekulacje, dotyczące użycia tzw. BMR. Niekonwencjonalne ataki

nie są jeszcze w tak powszechnym użyciu, jak te wyżej wspomniane. Aczkolwiek słyszy się

coraz częściej o „cyber zamachach” czy użyciu niebezpiecznych bakterii i wirusów. Tego

typu metody działania stały się zagrożeniem w kwestii bezpieczeństwa światowego.

Wyjaśnienia powstania i eskalacji „nowego terroryzmu” naukowcy dopatrują się m.in. w

procesie globalizacji, za pośrednictwem którego możliwe jest podróżowanie bez

szczególnych ograniczeń między otwartymi granicami poszczególnych państw. To tylko

jeden z wielu aspektów opisanego tutaj globalnego procesu, który co prawda oddziałuje

postępowo na cywilizację, ale stwarza także pole działania dla terrorystów., poddając

jednocześnie wątpliwości światowe bezpieczeństwo. Kwestią priorytetową i pozostaje

natomiast znalezienie takich rozwiązań obronnych, które będą adekwatne do „nowego

terroryzmu” i jego ewentualnej eskalacji w najbliższych latach.

BIBLIOGRAFIA____________________________________________________________

ŻRODŁA DRUKOWANE

1. Białek T., Terroryzm – manipulacja strachem. Warszawa: Wydawnictwo Studio

Emka, 2005.

2. Cesarz Z., Stadmtüller E., Problemy polityczne współczesnego świata. Wrocław:

Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2002.

3. Cyberterroryzm: nowe wyzwania XXI wieku. Red. T. Jemioło, J. Kisielnicki, K.

Rajchel, Warszawa: Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie, 2009.

4. Dyrcz. C., Terroryzm początku XXI wieku, jako zagrożenie bezpieczeństwa

międzynarodowego i narodowego. Gdynia: Dowództwo Marynarki Wojennej RP,

2005.

5. Gawliczek P., Terroryzm z wykorzystaniem broni masowego rażenia (megaterroryzm),

jako zagrożenie asymetryczne. Formy przeciwdziałania. Warszawa: Akademia Obrony

Narodowej, 2007

6. Globalizacja polityki światowej. Red. J. Baylis, S. Smith. Kraków: Wydawnictwo

Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008.

7. Globalizacja w społeczeństwach rozwijających się. Różne wymiary i konsekwencje

kontaktów między kulturowych. Materiały z ogólnopolskiej studenckiej konferencji

naukowej. Kraków: Wydawnictwo AT Group, 2008.

8. Huntington S., The Clash of Civilization?, “Foreign Affairs”, Volume 72 No. 3,

Summer 1993.

9. Kłodkowski P., Wojna światów? O iluzji wartości uniwersalnych. Kraków:

Wydawnictwo ZNAK, 2002.

10. Nuclear Proliferation and Terrorism, “The CQ Researcher” 2004, nr 13

11. Przyszłość Cywilizacji Zachodu. Terroryzm dawniej i dziś. Red. P. Jaroszyński et. al.

Lublin: Wydawnictwo KUL, 2010.

12. Strategia we współczesnym świecie: wprowadzenie do studiów strategicznych. Red.

John Baylis et.al. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009.

13. Terroryzm w medialnym obrazie świata. Red. K. Liedel, S. Mocek. Warszawa:

Wydawnictwo TRIO, 2010.

14. Terroryzm we współczesnym świecie. Red. płk dr hab. J. Pawłowski. Warszawa:

Wydawnictwo Biblioteczka „Wojska i wychowania”, 2001.

ŹRÓDŁA INTERNETOWE

1. Criticism of World Trade Organization, World Bank and International Monetary

Fund,[online]:

http://findarticles.com/p/articles/mi_m2465/is_6_30/ai_65653637/?tag=mantle_skin;c

ontent (dostęp: 04.06.2011).

2. Kochanowski J., Media, a terroryzm. Symbioza mediów z terroryzmem, [online]:

http://www.rpo.gov.pl/pliki/12271025030.pdf (dostęp: 06.06.2011.)

3. Wudarski S., Tragedia podczas Igrzysk Olimpijskich w Monachium 1972, [online]:

http://www.terroryzm.com/article/243/Tragedia-podczas-Igrzysk-Olimpijskich-w-

Monachium-1972.html (dostęp: 30.03.2011).