Kilka recept zielarzy rosyjskich

( Medycyna to sztuka naślado- wania leczniczych sił przyrody) Hipokrates Medycyna ludowa, przekazywana z
pokolenia na pokolenie przez mieszkańców Ziemi, istnieje od niepamiętnych czasów, na wszyst- kich kontynentach.
Jako trady- cja i zjawisko - to przede wszy- stkim ogromna część dziedzictwa kultury, sprawdzone fakty, prze-
puszczone przez sito wieków. Jesteśmy świadkami wspaniałych osiągnięć medycyny i jednocześ- nie największej
pogardy dla jej źródeł. Wszystko, co niezrozu- miałe i nie do końca wyjaśnione w przyrodzie, ogłaszane jest przez
dyplomowanych medyków jako nienaukowe i bezużyteczne. ( Gdyby któregoś pięknego dnia przyroda zechciała
odsłonić swo- je tajemnice i zobaczylibyśmy na własne oczy jakimi środkami dys- ponuje, to - Boże drogi - jakie
pomyłki, jakie błędy odkrylibyś- my w naszej, godnej pożało- #a wania, nauce! Śmiem twierdzić, że w ani jednym ze
swoich twier- dzeń nie miałaby racji. Zaiste, jedyne co wiem na pewno to to, że jestem największym nieukiem).
Powiedzieć tak skromnie o swo- jej wiedzy mógł oczywiście tylko człowiek wielki; był nim francu- ski filozof i pisarz
epoki Odrodzenia Michel Montaigne. Minęło wiele, stuleci, nauka poszła daleko do przodu, ale w pewnym sensie te
setki lat ni- czego nie zmieniają, pozostajemy ciągle (listkami) na drzewie Przyrody... Ale ... oduczyliś- my się
wsłuchiwania w nią, rozumienia jej i korzystania z jej skarbów. Współcześni le- karze, oderwani od przyrody, nie
umieją odczytywać jej (tajemnych znaków) i poprzez doświadczenie sięgać do jej leczniczej siły, a często zupełnie nie
wiedzą, czym zastąpić nagle brakujące w aptece lekarstwa, nie zapisują nam, swoim pacjentom, leczni- czych
preparatów i zestawów po- chodzenia roślinnego i zwierzę- cego oraz innych podobnych środ- ków. Można żywić
nadzieję, że ten skromny zbiór przepisów zebra- nych z różnych źródeł =rosyj- skich i innych= pomoże tym, któ- rzy
przedkładają rośliny leczni- cze ponad preparaty chemiczne; tym, którzy zupełnie nie mogą z jakichś przyczyn ich
zażywać; tym, dla których współczesne syntetyczne farmaceutyki są nie- dostępne z powodu ceny lub braku w
sprzedaży; tym, którzy zbiera- ją zioła lub zaopatrują się w nie w aptece i w sklepach zie- larskich, ale nie posiadają li-
teratury informującej o ich przygotowaniu i zastosowaniu. Należy uspokoić tych wszyst- kich, którzy skorzystają z
tego poradnika. Przytoczone przepisy medycyny ludowej są sprawdzone i zaakceptowane przez specjali- stów o
wysokich kwalifikacjach i w różnych okresach były publi- kowane. Jednak zaleca się #c zasięgnięcie porady lekarza
wte- dy, gdy zażywacie Państwo już jakieś lekarstwo oraz w celu upewnienia się, że zaproponowany w tym zbiorze
środek jest dla Państwa odpowiedni. Dla wygody korzystającego z poradnika przepisy zgrupowano nie według nazw
roślin, a według chorób tych lub innych organów człowieka. Tam, gdzie przy liczbach nie podano oznaczeń, wartości
wyrażone są w gramach. Rozdział I: Zbiory ziół Niektórzy zapewne zechcą sami przygotować zapasy niezbędnych
roślin. Oczywiście nie należy przygotowywać roślin, jeśli nie wie się, jak one wyglądają. Trzeba zaopatrzyć się lub
wypo- życzyć z biblioteki informatory, atlasy, ilustrowane encyklopedie roślin. Trzeba również wiedzieć jaką część
rośliny i kiedy przy- gotowywać. Skorzystajmy z porad ludzi starszych, nauczycieli biologii, pracowników aptek, le-
karzy i oczywiście tych przed- siębiorstw =spółdzielni ogrodni- czych=, które zajmują się zioła- mi. Postarajmy się
wiosną, latem i jesienią zebrać te najbardziej rozpowszechnione i najniezbęd- niejsze rośliny. Oto niektóre ogólne
zasady przeprowadzania zbiorów. Przy zbiorach roślin jedno- rocznych należy koniecznie zo- stawiać część z nich w
nienaru- szonym stanie, aby mogły nasiać się na przyszły rok; przy zbio- rach roślin wieloletnich niezbę- dnym jest po
zostawienie systemu korzeniowego, poszczególnych części roślin i niektórych ro- ślin w całości do wegetatywnego i
nasiennego rozmnożenia. W tym samym miejscu zbiór danej rośli- ny można powtarzać tylko kilka lat: zbiór
przeprowadzamy, kiedy jest jasno, sucho i słonecznie, rośliny; nie można zbierać #e zakurzonych lub zanieczyszczo-
nych części naziemnych roślin - przy ruchliwej drodze, w po- bliżu zakładów przemysłowych itp.; nie należy wkładać
do jed- nego pojemnika różnych gatunków roślin, gdyż mogą one na siebie oddziaływać pozytywnie lub nega- tywnie,
a te subtelności znane są wybrańcom; świeżo zebranych roślin nie trzeba ściśle upychać do woreczków, skrzynek i
innych pojemników, ponieważ zioła wów- czas ulegają samonagrzewaniu, deformują się, tracą swoisty za- pach i
kolor, brunatnieją i sta- ją się niezdatne do użycia. A teraz o tym, kiedy i jak zbierać różne części roślin. Pączki
=brzozowe, sosnowe= zbiera się wczesną wiosną przed ich rozwinięciem, kiedy są na- brzmiałe, ale ich łuski jeszcze
nie pękają. W tym okresie są szczególnie bogate w aktywne substancje. Zbieranie kończy się, kiedy pączki zaczynają
się rozwijać. Brzozowe pączki zbie- ra się tak: młode gałązki z pączkami ścina się, wiąże w miotełki i suszy w
temperatu- rze nie większej niż #cj st. C, po wysuszeniu młóci się i prze- puszcza przez grube sito, aby odpadła kora i
kawałki gałązek. Pączki sosnowe, przyczepione po kilka na końcu gałązek ścina się nożycami z niedużymi kawał-
kami gałązek. Liście zbiera się w okresie kwitnienia, a niektórych roślin =np. krwawnika, babki, miodusz- ki= - przez
całe lato. Ścina się nożycami lub zrywa rękoma tylko dobrze rozwinięte liście, z dołu lub środkowej części ro- śliny.
Nie można zbierać liści brudnych, przywiędłych, pożół- kłych, brunatnych, pokrytych rdzawymi plamami lub
zaatakowa- nych przez owady. Od razu po zebraniu liście suszy się, rozkładając cienką #b-c cm warstwą na tkaninie
lub papierze pod okapami lub w prze- wiewnym pomieszczeniu. Od #g czasu do czasu należy je poru- szać.
Prawidłowo wysuszone liś- cie łatwo poznać: zachowują na- turalną, pierwotną barwę. Ziele =naziemna część rośliny,
w szczególności kwitnące wierzchołki z liśćmi= zbiera się w okresie kwitnienia ścinając je nożycami lub sierpem w

odległoś- ci #aj-bj cm od wierzchołka. Zebrane ziele suszyć jak naj- szybciej, rozłożywszy #c-e cm warstwą na
strychach, w przewie- wnych pomieszczeniach. Kwiaty zbiera się na początku kwitnienia ręcznie lub ścina no- życami,
jeśli znajdują się w kwiatostanach =wrotycz, krwaw- nik=. Zebrane kwiaty suszy się od razu, rozkładając cienką #a-b
cm warstwą =w takich warunkach, jak opisano poprzednio=. Nie suszyć na słońcu, niezbyt często poruszać.
Prawidłowo wysuszone kwiaty powinny łatwo się kruszyć w palcach. Nasiona i suche owoce zbiera się w pełni
dojrzałe =wyjątki: owoce dzikiej róży, kminku i anyżu=, kiedy jest sucho. Na- siona, zebrane jako suche nie wymagają
dosuszania. Zbiór owo- ców i nasion przeprowadza się ręcznie. Suszy się w wiejskich piecach, piekarnikach, w tempe-
raturze #fj-hj st. C. Owoców bogatych w witaminy nie można suszyć na słońcu. Zepsute i po- ciemniałe owoce trzeba
odrzucić. Owoce sokowe =jagody= zbiera się rano lub wieczorem, aby uni- knąć ich szybkiego zepsucia, w pełni
dojrzałe =nie zapominaj- my, że zbieramy wszystko, co kto może: poziomki leśne, maliny mo- roszki, maliny zwykłe,
borówki, żurawiny, dziką różę, czarną po- rzeczkę, rokitnik i inne=. Wy- schniętych, zwiędłych, nie- dojrzałych i
uszkodzonych jagód nie warto zbierać. Należy uważać, aby ich nie uszkodzić przy zbieraniu. Ze- branych owoców nie
można myć ani przesypywać z jednego pojemnika do drugiego. Suszyć najle- #i piej w piecach, piekarnikach, w
temperaturze #ej-fj st. C. Uważać, aby się nie przypaliły, często poruszać. Bulwy, korzenie, kłącza wyko- puje się w
zasadzie jesienią w okresie więdnięcia roślin i rzadziej - wczesną wiosną. Zapamiętajmy też takie szczegó- ły: u roślin
jednorocznych ko- rzeń wykopuje się jesienią, u dwuletnich jesienią na drugi rok, u wieloletnich - jesienią na drugi rok
lub wiosną trzecie- go roku. Po wykopaniu podziemnych czę- ści roślin łopatą, widłami lub nożem oddziela się część
naziem- ną i zepsute części kłącza, ko- rzeni i bulw; oczyszcza się z ziemi, myje pod zimną, bieżącą wodą. Duże
korzenie i kłącza kroi się na części. Wymyty i oczyszczony surowiec rozkłada się na tkaninie workowej lub trawie, na
świeżym powietrzu, do podsuszenia i przywiędnięcia, następnie suszy się w piecach, piekarnikach, suszarkach w temp.
#ej-fj st. C. Prawidłowo wysu- szone korzenie i kłącza powinny się łamać, a nie zginać. Podczas zbioru i suszenia ro-
ślin trujących =np. glistnika, jaskółcze gniazdo= nie można ich próbować. Przy ich obróbce chrońmy oczy i nos
maseczką zro- bioną z kilku warstw wilgotnej gazy lub respiratorem. Po pracy =suszeniu, pakowaniu, ważeniu=
dokładnie umyjmy ręce i twarz mydłem. Korę =np. brzozy, wierzby, olchy, maliny= najlepiej jest zbierać na początku
wiosny, kie- dy drzewa puszczają soki. W tym czasie korę łatwo jest oddzielić od pnia. Aby ją zdjąć, trzeba na
młodych odrąbanych lub odcię- tych gałązkach zrobić ostrym no- żem okrągłe nacięcia w odległoś- ci #be-ej cm od
siebie, połączyć je jednym lub dwoma podłużnymi nacięciami, a następnie zdejmo- wać korę. Suszy się korę na słońcu,
ale można i na #aa strychu. Rozdział Ii: Ogólne zasady przyrządzania naparów, wywarów, wyciągów i herbatek Różnią
się one sposobem przy- gotowania. Napar i wywar to wo- dne wyciągi z leczniczego surow- ca. Napar częściej
przygotowuje się z liści, kwiatów i ziela, a wywary z grubych części roślin - korzeni, kłącza, kory itp. Wysuszone
rozmaite części ro- ślin leczniczych wstępnie roz- drabnia się; następnie odmierza wskazaną w przepisie miarę i
umieszcza w emaliowanym lub porcelanowym naczyniu, zalewa odpowiednią ilością wody o tem- peraturze
pokojowej, przykrywa pokrywką i podgrzewa. Napary zwykle podgrzewa się przez #ae min. =jeśli nie ma innych
wska- zówek=, a wywary - #cj min., często mieszając. Następnie na- czynie odstawia się i ochładza w temperaturze
pokojowej: napary #de min. wywary - #aj min. Na- stępnie przecedza się i dodaje wody do odpowiedniej objętości
=według konkretnego przepisu=. Jeżeli wywary przygotowuje się z roślin zawierających sub- stancje garbnikowe, to
przece- dzać należy zaraz po zdjęciu z ognia. Istnieje też inny sposób przygotowania naparu. Różnica polega na tym, że
ziele zalewa się wrzątkiem i całą noc zaparza w piekarniku =stopniowo stygną- cym=. Rano przecedza się, pod-
grzewa i zażywa jak wywar. A nalewki - to słabe spirytu- sowe, wodno-spirytusowe lub spi- rytusowo-eteryczne
wyciągi z ro- ślin leczniczych. Przygotowuje się je tak: surowiec z roślin wcześniej rozdrobniony i wysu- szony
umieszcza się w specjalnym naczyniu i zalewa odpowiednią i- lością płynu =najczęściej #gj#j) spirytusu=. Naciąga się
w tem- peraturze pokojowej #g-aj #ac dni. Następnie wyciąg zlewa się, pozostałe rośliny wyciska się, przelewając
płynem, znów wyciska, dopełnia płynem do od- powiedniej objętości. Do przygotowania nalewki bie- rze się zwykle
jedną wagową część roślinną pięć objętościo- wych części otrzymywanej nalew- ki. Jeżeli surowiec roślinny zawiera
silnie działające sub- stancje, to nalewki przygotowuje się w proporcji #a_:#aj. Otrzy- mane nalewki należy odstawić
na kilka dni, przechowując w tempe- raturze do #h st. C, a następ- nie przefiltrować. Gotowe nale- wki powinny być
przezroczyste. Ekstrakty to zagęszczone wy- ciągi z roślin. Dla ich otrzy- mania suchy, rozdrobniony suro- wiec zalewa
się wodą, spirytu- sem, eterem lub mieszaniną spi- rytusu i eteru. Otrzymany wy- ciąg zagęszcza się do konsysten- cji
płynnego, gęstego lub suche- go ekstraktu. Zestawy i herbatki to miesza- niny wysuszonych i rozdrobnio- nych
rozmaitych roślin leczni- czych, czasami z dodatkiem soli, olejków eterycznych i innych substancji. Przeznaczone są
do przygoto- wywania w domu naparów i wywa- rów, płukanek i gorących okła- dów, leczniczych kąpieli. Zestawy i
herbatki przechowu- je się w suchym miejscu. Te, które zawierają substancje zapa- chowe - w metalowych pojemni-
kach, pozostałe w zamkniętych drewnianych lub tekturowych pu- dełkach. Rozdział Iii: Pożywienie a zdrowie Jak
twierdzą znachorzy, pra- wie wszystkie choroby ludzi i przedwczesna śmierć zależą przede wszystkim od żywienia
=tzn. diety=, niedopuszczalnych mieszanek w naszym pożywieniu i w konsekwencji od zanieczysz- czenia i deformacji
jelita #ae grubego. Ludzie z reguły uważają się za maszynę, która wrzucony z je- dnego końca pokarm przetwarza tak,

aby drugim końcem wyrzucić odpadki. ( Wrzucaj do niej co chcesz, myślą inni, wszystko się zużyje, spali...) Tak, spali
się, ale jeśli wrzuca się nieodpowiednie produ- kty, to wraz z nimi spala się od #be do #ej lat naszego życia! Tylko
niewielu wie, że w je- litach grubych gromadzi się przez wiele lat kał, najczęś- ciej, z powodu użycia skrobiowa- tych
substancji i gotowanego, pieczonego i smażonego pożywie- nia. Molekuła skrobi nie roz- puszcza się ani w wodzie, ani
w spirytusie, ani w eterze. Te nierozpuszczalne cząsteczki skrobi, dostając się do krwio- biegu, zanieczyszczają krew,
tworząc w niej swoistą (kaszę). Krew poprzez krążenie chce uwolnić się od tej (kaszy) i ostatecznie znajduje dla niej
różne miejsca składowania. Go- towane i smażone pożywienie w ogóle nie odżywia komórek i ścianek jelita grubego,
wręcz morzy go głodem. Pożywienie ro- ślinne zaś, posiada swoiste mag- netyczne właściwości, odżywia ścianki jelita
grubego i (wymia- ta) wszystko, co znajduje się na drodze do odbytu. Przez #dj lat życia człowiek zjada ok. #djjjj
obiadów kolacji i śniadań. Jeśli odżywiał się przede wszystkim skrobiowym i gotowanym pożywieniem, to każ- dy
posiłek, przechodząc przez jelito grube, pozostawił warstwę kału. To są przyczyny zaparć. Dlatego też trzeba często
sto- sować lewatywy: do naczynia wlać #b litry ciepłej wody i sok z połówki cytryny. Błędy w żywieniu z lat po-
przednich są poważne i można je uszeregować w sposób następują- cy: #a. Intensywne odżywianie się białkami na
skutek zakorze- #ag nionego poglądu, że tylko białka dają organizmowi siłę; stąd sta- łe gnicie białek w jelitach i
zatrucie krwi. #b. Brak wiedzy na temat po- żywienia, zbyt długie gotowanie, wyparowywanie pożytecznych soli
mineralnych i tym samym niszcze- nie witamin. #c. Biały chleb, słodkie buł- ki, ciastka, nadmiar słodyczy i cukru są
przyczyną nadmiernej ilości kwasu we krwi i stałej fermentacji węglowodanów w żołą- dku. Z drugiej strony stale
niedostateczna ilość produktów zasadowych w naszym organizmie powoduje brak koniecznej neutra- lizacji kwasów
powstających za- równo przy odżywianiu się białkami, jak i przy fermentacji węglowodanów. #d. Uporczywa, w ciągu
#b-c pokoleń, ucieczka, szczególnie zimą, od surowych jarzyn, ziele- niny i owoców, które zawierają sole mineralne i
witaminy. #e. Stały brak zdrowych ga- tunków chleba, zieleniny i owo- ców przy siedzącym trybie życia powodują
przewlekłą atonię żołą- dka i jelita grubego, co z kolei prowadzi do zaparć i samopodtru- wania całego organizmu w
ciągu szeregu lat. #f. Nadmiar produktów mięs- nych, zup na mięsie, ostrych, mięsnych sosów, nadużywanie al- koholu
i piwa powoduje przedwczesne, jeszcze przed czterdziestką, rujnowanie nerek i wątroby i skraca życie. #g. Niechęć do
wnikliwej ob- serwacji wszystkich czynności swojego organizmu, do zwalczania złych przyzwyczajeń w jedzeniu i
piciu zawsze prowadzi do cho- roby. #h. Mleko, w szczególności krowie, nigdy przez przyrodę nie było przeznaczone
dla dorosłych, a jedynie dla bardzo małego cie- laczka, który nie może jeść twa- rdych produktów. Nigdy nie na- leży
pić mleka do obiadu, do ko- lacji i śniadania. Wielu #ai twierdzi, że odżywiając się przez #ae-cj dni tylko mlekiem
poprawia stan swojego zdrowia. Przy diecie mlecznej pomaga nie mleko, a zamaskowana głodówka. Używanie mleka,
w szczególności pasteryzowanego, wywołuje zapar- cie, o czym wiele osób nie wie, powoduje stwardnienie stawów i
arterii. Od kołyski, aż do grobowej deski mleko jest dla człowieka najbardziej zdradliwym produktem i przyczynia się
do występowania wielu chorób: grypy, astmy, nie- żytu siennego, suchot, chorób oskrzeli i zatok. W krowim mle- ku
jest o #cjj#j) więcej kazeiny niż w mleku kobiecym. Krowa wa- ży #djj-hjj kg, a człowiek zale- dwie #hj kg. Z kazeiny
robi się grzebienie i najtrwalszy klej stolarski. Przypomnijmy więc sobie twier- dzenie znachorów i wielu uczo- nych z
dawnych czasów, że od mleka twardnieją stawy i arte- rie. Jednakże świeże =prosto od krowy= mleko - #j,be szklanki
dziennie - leczy zadyszkę. Ka- sza manna. Tybetańczycy mówią: ( Zaczęliście od mleka i kaszy manny, a więc i na tym
kończcie). Codziennie, chociaż kilka łyżek kaszy powinien jeść każdy po czterdziestce, dobrze działa na kości, mięśnie
i układ trawienny. Ucha =zupa rybna= przynosi korzyści wszystkim osłabionym, szczególnie zupa ze szczupaka. W
rybie jest dużo sodu i fosfo- ru. Twaróg - dziennie #ajj g przy miażdżycy tętnic, chorobach ser- ca, wątroby. Orzechy,
rodzynki, ser - codzienne ich użycie uspo- kaja system nerwowy, usuwa zmę- czenie bóle głowy wzmacnia mię- sień
sercowy i system nerwowy. Pożyteczne przy chorobach wą- troby. Jedna porcja to: #cj g orzechów włoskich, #bj g ro-
dzynków, #bj g sera. Winogrona i rodzynki są #ba zalecane przy podagrze. Poza tym zapobiegają tworzeniu się
kamieni. Rodzynki można też wy- korzystywać jako słaby środek przeczyszczający. Jednak razem z winogronami i
rodzynkami nie należy jeść w dużych ilościach innych owoców i warzyw, a także nie pić mleka, kwasu, wód mine-
ralnych, ponieważ przy jednocze- snym ich spożyciu nasilają się procesy fermentacji. Winogron lepiej nie jeść przy
otyłości, chorobie wrzodowej żołądka, cu- krzycy, zapaleniu jelita grubego połączonego z biegunką. Cytryny i
pomarańcze - poży- teczne przy początkach nadciś- nienia, chorobach kobiecych i powiększeniu tarczycy. #j,e cytryny
utrzeć ze skórką i wy- mieszać z cukrem. Stosować po #a łyżeczce #c razy dziennie. Morele suszone dodają sił fi-
zycznych, szczególnie mężczyz- nom. Żurawiny leczą nieżyty żołąd- ka. Czarna jarzębina - nie znaj- dziemy innych
jagód z taką ilo- ścią jodu. Zalecana jest przy sklerozie i wolu. #a kg jarzębi- ny na #a kg cukru - po łyżeczce, #c razy
dziennie. Grzyby są ciężkostrawne i dlatego nie są wskazane przy chorobach układu trawiennego, wątroby i nerek.
Gorczyca i pieprz szkodliwie działają na nerki. Figi, szpinak, szczaw i raba- rbar mają kwas szczawiowy, który w
połączeniu z wapniem tworzy nierozpuszczalną, nie wchłanianą przez organizm substancję. We- źmy pod uwagę:
produkty te, uży- wane w dużych ilościach powodują tworzenie się kamieni w nerkach. Sok z białej kapusty ma silne
właściwości żółciopędne. Jest pożyteczny przy zapobieganiu nieżytowi i owrzodzeniu żołądka =po pół szklanki, #c
razy dzien- nie przed jedzeniem, przez #b-c tygodnie=. Przechowywać w tem- peraturze nie większej niż #bc #b st. C,

nie dłużej niż #b do- by. Ziemniaki pożyteczne są przy chorobach nerek i systemu serco- wo-naczyniowego. Jednak ci,
którzy cierpią na nadwagę lub cukrzycę powinni jeść ich mniej. Sok z surowych ziemniaków w me- dycynie ludowej
wykorzystuje się przy chorobach żołądka z nadkwa- sotą. Wymyte, wytarte starannie ziemniaki w łupinach utrzeć na
drobnej tarce. Wycisnąć sok z krochmalem. Pić tylko świeży, po #j,e szklanki #c razy dzien- nie na czczo. Marchew
jest korzystna przy zaparciach, chorobach wątroby, nerek, kamicy nerkowej i kamicy żołądka. Ale nie jest wskazana
przy zaostrzeniu choroby wrzodo- wej żołądka i zapaleniach jelita grubego. Burak gotowany i wywar z nie- go
posiadają właściwości prze- czyszczające i moczopędne. Dynia =miąższ= polepsza pracę jelit, przy zaparciach nasila
wydzielanie moczu. Rzodkiew i rzodkiewka polep- szają trawienie. Dodatkowo rzo- dkiew ma właściwości
moczopędne i żółciopędne, a także sprzyja wydalaniu z organizmu nadmiaru cholesterolu. Jednak warzyw tych nie
należy używać przy owrzodzeniu żołądka, nieżytach żołądka, chorobach wą- troby i nerek, a także przy podagrze.
Bakłażany obniżają poziom cholesterolu we krwi, wątrobie, nerkach, nasilają wydzielanie kwasu moczowego. Dobrze
jest je wykorzystywać przy chorobach wą- troby, nerek, miażdżycy i podagrze. Cebula pobudza apetyt, ale przy
chorobach przewodu pokarmo- wego, wątroby i nerek należy ją wyeliminować z jadłospisu. Czosnek głuszy procesy
ropie- nia i fermentacji w żołądku i jelitach, zwiększa wydalanie moczu. Chrzan zwiększa wydzie- #be lanie kwasu
solnego, działa mo- czopędnie. Ale niewskazany jest dla ludzi cierpiących na nieży- ty, wrzody żołądka, choroby je- lit,
wątroby i nerek. Pietruszka =korzeń= sprzyja krzepnięciu krwi, zalecana jest przy chorobach krwi oraz jako e- lement
diety przy kamicy moczo- wej, środek moczopędny i wiatro- pędny. Sprzyja rozpuszczaniu piasku i kamieni w nerkach
i pę- cherzu moczowym. Ale przeciw- wskazana jest przy ostrych cho- robach nerek. Seler działa moczopędnie i
przeciwzapalnie. Szczególnie pożyteczny jest przy chorobach nerek i podagrze. Koper działa moczopędnie,
przeczyszczająco, wiatropędnie i żółciopędnie. Jabłka - pożyteczne przy podagrze, sklerozie naczyń. Sprzyjają
wydalaniu z organizmu kwasu moczowego, zwiększają wy- dzielanie moczu. Kwaśne gatunki zaleca się jeść przy
cukrzycy i otyłości, a słodkie - przy skłonnościach do kamieni, choro- bach nerek i podagrze. Czarna porzeczka - napar
wod- ny z jej liści sprzyja wydalaniu z organizmu nadmiaru kwasu mo- czowego. Arbuz jest pożyteczny jako środek
profilaktyczny przy skłonnościach do tworzenia się kamieni, przy chorobach układu sercowo-naczyniowego i wątroby.
Poziomka leśna - wspaniały środek przy chorobach serca, wą- troby i nerek. Jej owoce poma- gają =w dużych
ilościach= przy chorobach dróg żółciowych, cho- robie nadciśnieniowej, podagrze i innych zaburzeniach przemiany
soli. Napar z liści poziomki ma zastosowanie jako środek moczo- pędny przy kamieniach w wątrobie i nerkach. Maliny
sprzyjają poceniu się, działają też moczopędnie. Ale nie zaleca się ich przy podagrze i chorobach nerek. Warzywa i
owoce =a nie #bg zupy i konserwy= powinny zająć miejsce honorowe na naszym sto- le. Są bogate w łatwoprzyswa-
jalne sole mineralne. Sole wap- nia polepszają pracę serca, zwiększają wydalanie moczu. So- le miedzi i żelaza są
krwiotwór- cze, a sole jodu zapobiegają miażdżycy. Oprócz tego sole mi- neralne utrzymują równowagę kwa- sowo-
zasadową płynów w organiz- mie, zmniejszają wahnięcia w stronę kwasów - a to nie jest rzadkością przy chorobach
serca i naczyń, wątroby i nerek, przy cukrzycy i infekcjach. Przypomnijmy sobie o witami- nach, jeżeli nasz organizm
jest osłabiony! Uczestniczą one w podtrzymywaniu sił obronnych organizmu, w podwyższaniu jego odporności na
przeziębienia, in- fekcje i rozmaite choroby. Ponieważ najlepsze połączenia witamin występują w naturalnych
produktach, przede wszystkim w warzywach i owocach, toteż niedobór witamin daje o sobie znać zimą i wiosną, kiedy
z re- guły na naszym stole jest mało zieleniny, świeżych warzyw i owoców, a te, które są, wita- min mają coraz mniej.
Niektóre witaminy przyswajane są przez organizm tylko poprzez pożywie- nie, niektóre ulegają syntezie w organizmie,
gromadzą się w nim. Awitaminoza - niedobór wita- min - powstaje wtedy, gdy całko- wicie zaprzestaniemy dostarczać
organizmowi witamin nie podlega- jących syntezie i nie gromadzą- cych się w nim. Do takich wita- min należy
najważniejsza z nich, witamina C =kwas askorbinowy=. Szczególnie bogate w witaminę C są suszone owoce dzikiej
ró- ży, czarna porzeczka, jarzębina czarna, cytryny, papryka, chrzan, pietruszka, koper. Kiedy w pożywieniu mało jest
witaminy C lub jest ona słabo wchłaniana =a to się zdarza przy chorym układzie trawiennym, wą- trobie lub trzustce= -
na- #bi stępuje stan dobrze znany więk- szości dorosłych i spotykany u dzieci: człowiek bardzo szybko męczy się przy
każdym zajęciu =w pracy, w szkole, w domu=, zmniejsza się jego odporność na zimno, wzrasta skłonność do
przeziębień, które długo trwają. Witamina C zwiększa odporność organizmu na infekcje, aktywnie uczestniczy w
procesach przemia- ny materii, białek, węglowoda- nów, reguluje wytwarzanie się krwi, sprzyja wchłanianiu żela- za.
Gdy zaniedbaliśmy profilakty- kę, musimy pilnie skupić się na pomocy organizmowi w dokarmieniu go witaminami,
szczególnie wita- miną C. Zwróćmy uwagę na za- chowanie się dzieci: często mamy do nich nieuzasadnione pretensje
o apatię, lenistwo, złe wyniki w nauce, a przyczyną tego nie jest ich lenistwo, lecz niepra- widłowe, zbyt ubogie w
witaminy odżywianie. W produktach pochodzenia zwierzęcego witamina C występu- je w niewielkich ilościach, za
wyjątkiem wątroby, nerek, sarni- ny, a w szczególności sarniego języka. Głównym źródłem witami- ny C są zatem
produkty roślin- ne. W każdej strefie klimatycz- nej - inne. W jednych krajach to pomarańcze i cytryny, w in- nych -
żurawiny i borówki; jedni mogą zrobić zapasy z czosnku niedźwiedziego, inni - z cebuli i czosnku; wszędzie są
ziemniaki - dostarczyciele witaminy C. Spójrzmy na listę roślin boga- tych w witaminę C, a przekonamy się, że
przynajmniej jedna z nich jest nam dostępna, i to nie tylko latem, ale zimą i na wiosnę. Podajemy obok każdego

produktu jaka jego ilość =w gra- mach= jest wystarczająca dla całkowitego zaspokojenia zapo- trzebowania organizmu
na witami- nę C w ciągu doby. Wyciąg zro- biono na podstawie tabeli spo- rządzonej przez wykwalifikowa- nych
specjalistów w dzie- #ca dzinie żywienia. A więc: szczypiorek - #ajj, biała kapusta - #bjj-bej, ziem- niaki - #bej-ejj,
ogórki, bakła- żany, kabaczki - #bej-ejj, rzod- kiewka, rzepa, buraki - #bej-ejj, cebula, marchew, dy- nia - #ejj-ajjj,
kapusta kiszona - #bej-cjj, czosnek niedźwiedzi solony - #bej-cjj, ogórki kwa- szone - brak wit. C, czarna po- rzeczka -
#ab-ej, dzika róża =suszone owoce=, rokitnik, ber- berys - #cj-ej, ananasy, poma- rańcze, grejpfruty, poziomki
ogrodowe, truskawki, dereń, agrest, cytryna, jarzębina - #ajj-abe, mandarynki, czerwone porzeczki, poziomki leśne,
mali- ny, borówka bagienna - #bjj-ejj, jabłka z gatunku antonówka - #bjj-ejj, wiśnie, brzoskwinie, czarna jarzębina -
#cjj-ejj, bo- rówki, żurawiny =świeże= - #cjj-ejj, morele, śliwki, białe porzeczki - #ejj-ajjj, ba- nany, winogrona - #aejj-
bjjj. Przetwory: morele =kompot= - #ajjj, ba- kłażany - #ajjj, groszek zielony - #ejj, papryka faszerowana - #djj,
kabaczki - #fjj, pasta pomidorowa - #aej, sok pomidoro- wy - #ejj, przecier pomidorowy - #ejj. Pamiętajmy: witamina
C jest najmniej trwała, łatwo utlenia się, szczególnie w wysokiej tem- peraturze i w zetknięciu z meta- lem. Podczas
gotowania warzyw ubywa ok. #j,c witaminy C, przy smażeniu niewiele, a odgrzewanie i długie przechowywanie
pożywie- nia powodują utratę tej witami- ny. Kisząc produkty zachowujemy witaminę C. Dobrze zachowuje się
witamina C w świeżo zamro- żonych owocach i warzywach, ale po rozmrożeniu jest nietrwała, dlatego też rozmrożone
produkty trzeba szybko spożywać. Gotując pożywienie warzywa wkładamy do wrzątku i przykrywamy pokrywką. Nie
dodajemy sody. Pożytecznym jest przygo- #cc towywanie witaminowych herbat: np.: owoce dzikiej róży, owoce
czarnej porzeczki =po równo=. łyżkę rozdrobnionej mieszanki zalać #b szklankami wrzątku, za- parzać #a godzinę,
przecedzić, dodać cukru lub miodu. Pić po #j,e szklanki herbaty #c-d razy dziennie. Owoce dzikiej róży, owoce ja-
rzębiny =po równo=. #b łyżeczki mieszanki zalać #b szklankami wrzątku. Nie zaszkodzi wie- dzieć, że w trawie -
murawie =rdest ptasi=, którą mieszkańcy wsi i letnicy depczą nogami wszędzie i po całych dniach, jest #c-krotnie
więcej witaminy C niż w cytrynach. To zielsko w ogóle jest bardzo cenione przez medycynę ludową i będziemy do
niego nie raz wracać. I jeszcze: #c-krotnie więcej niż w rdeście ptasim jest w przewiercieniu. Zaparzajmy je i pijmy na
zdrowie! Rozdział Iv: Eliksiry młodości #a. Przepis na najstarszy ho- meopatyczny środek został znale- ziony przez
wyprawę U N E S C O w #aiga r. w klasztorze w Tybe- cie i przetłumaczony z glinia- nych tabliczek na wszystkie ję-
zyki. Pochodzi z lat #djjj-ejjj p.n.e. Działanie: oczyszcza organizm ze złogów tłuszczu i wapnia. Polepsza ogólną
przemianę mate- rii w organizmie, a więc naczy- nia stają się elastyczne. Zapo- biega to zawałom, dusznicy, sklerozie,
paraliżowi, tworzeniu się opuchlizn. Znika szum w głowie, polepsza się wzrok. Przy dokładnym leczeniu orga- nizm
odmładza się. Przygotowanie: dokładnie wy- myć i oczyścić #cej g czosnku, drobno posiekać i utrzeć w na- czyniu
drewnianą lub porcelanową łyżką, zważyć #bjj g tej masy, wziąć z dna, gdzie jest więcej soku, włożyć do szklanego
#ce naczynia, wziąć #bjj g #if#j) spirytusu. Naczynie szczelnie zamknąć i przechowywać w ciemnym i chłodnym
miejscu #aj dni. Na- stępnie masę przecedzić przez ścisłą tkaninę, wycisnąć. Po #b-c dniach można zacząć lecze- nie.
Pić kroplami z zimnym mle- kiem =#j,be szklanki= ściśle we- dług schematu. Pić #ae-bj minut przed jedzeniem.
Dawkowanie preparatu =w kro- plach=: =ds - dzień stosowania, ś - śniadanie, o - obiad, k - kolacja= #a ds: ś-#a, o-#b,
k-#c ; #b ds: ś-#d, o-#e, k-#f_; #c ds: ś-#g, o-#h, k-#i_; #d ds: ś-#aj, o-#aa, k-#ab_; #e ds: ś-#ac, o-#ad, k-#ae_; #f ds: ś-
#ae, o-#ad, k-#ac_; #g ds: ś-#ab, o-#aa, k-#aj_; #h ds: ś-#i, o-#h, k-#g_; #i ds: ś-#f, o-#e, k-#d_; #aj ds: ś-#c, o-#b, k-
#a_; #aa ds: ś-#ae, o-#be, k-#be. Następnie przyjmuje się po #be kropli #c razy dziennie przed jedzeniem aż do
całkowite- go zużycia nalewki. Ponowne leczenie można prze- prowadzić nie wcześniej niż po #e latach. #b. #djj g
czosnku obrać, wy- myć i utrzeć na tarce, wycisnąć sok z #bd cytryn, zmieszać z czosnkiem i wlać do słoika. Owinąć
otwór gazą. Przed uży- ciem zamieszać. Łyżeczkę mie- szanki rozpuścić w szklance przegotowanej wody i wypić. Po
#a-b tygodniach zniknie senność, poprawi się samopoczucie, zwięk- szy się wydolność. Oprócz tego uważano, że
czosnek posiada wła- ściwości antysklerotyczne i ogólnie wzmacniające. Specy- fik ten był popularny w guberni
Kijowskiej i Charkowskiej. #c. Wziąć #a l miodu, wycis- nąć #aj cytryn, zemleć #aj głó- wek czosnku. Wszystko to
wymie- szać i pozostawić #cg w zamkniętym słoiku na tydzień. Pić raz dziennie po #d łyżecz- ki. Nie łykać szybko, ale
powo- lutku smakować jedną łyżeczkę za drugą, codziennie. Lekarstwa wystarczy na #b miesiące. #d. Zielona herbata
likwiduje dezynterie i dur brzuszny. Moc- ną zieloną herbatę wykorzystuje się przy ciężkich wylewach krwi w
przewodzie pokarmowym, do móz- gu, przy starczej kruchości na- czyń włosowatych, ratuje przed złym słońcem.
Zielona herbata to wspaniały środek zapobiegają- cy tworzeniu się kamieni w pę- cherzu moczowym, nerkach, wątro-
bie. W odróżnieniu od kawy sty- muluje pracę skóry, wywołuje po- cenie się, przeczyszcza pory. Rozdział V: Sposoby
oczyszczania organizmu Bezsprzecznie im gorzej i by- le jak się odżywiamy, im gorszą pijemy wodę, wdychamy
bardziej zanieczyszczone powietrze, im mniej ruszamy się i gimnastyku- jemy, tym bardziej (zanieczysz- czają się)
nasze organy we- wnętrzne i wymagają oczyszcze- nia, przemycia i przewietrzenia. Istnieje mnóstwo roślin, wy-
dalających z naszego organizmu szkodliwe substancje - sole, żółć, flegmę, kamienie, pia- sek... o wielu z nich piszemy
w rozdziałach poświęconych scho- rzeniom odnośnych organów. W tym miejscu zatrzymaliśmy się nad roślinami
szczególnie w tym względzie wszechstronnymi. #e. Zacznijmy od pierwiosnka lekarskiego =równie cenny jest
pierwiosnek wyniosły=. Wszyst- kie części rośliny są lecznicze: kwiaty, liście korzenie. Napar z kwiatów =#d g

kwiatów na #bjj g wody= używany jest ja- ko środek moczopędny i prze- czyszczający przy przewlekłych zaparciach.
Napar zalecany #ci też jest przy migrenach. Na dzieci działa jako lekki środek nasenny. Liście wiosną spożywa się jak
sałatę, posiadają duże ilości witaminy C, a także witaminy A, E. = Wystarczy zjeść #b li- stki pierwiosnka, aby
zaspokoić całodobowe zapotrzebowanie na witaminę C=. Wodny napar z li- ści =#a do #aj_= i proszek z szybko
wysuszonych liści, a także wywar z korzeni =#a_:#aj_= stosuje się jako śro- dek na poty, obniżający tempera- turę i
przeciwkaszlowy. Ekstra- kty pierwiosnka zwiększają wy- dzielanie śluzu przez gruczoły oskrzelowe i wydalanie
moczu. Można wykorzystać i takie przepisy: #ajj g korzeni pier- wiosnka zalać szklanką wrzątku i zaparzać #b godz.
Stosować po #a łyżce #c razy dziennie. #a łyżeczkę suchych, rozdrobnionych korzeni zalać szklanką zimnej wody,
gotować #aj min., przecedzić i pić po #a łyżce #c-d razy dziennie. #a łyżkę suchych liści zalać szklanką wrzątku,
zaparzać #cj min. w zamkniętym naczyniu i przecedzić. Stosować #j,c szklanki #c razy dziennie. #f. Szeroko
rozpowszechniony jest mniszek pospolity =nie na- leży go mylić z jesiennym=. Za- kwita w kwietniu. W leczeniu
wykorzystuje się i liście, i ko- rzenie mniszka. Zawierają one witaminy A, C, B#b, a także kobalt, żelazo, fosfór, wapń.
Z liści wczesną wiosną przy- gotowuje się sałatki =żeby zlik- widować gorycz należy włożyć je na pół godziny do
roztworu so- li=. Można z nich przygotować zapasy, zakwaszając jak kapustę. Pamiętajmy: zbieramy liście przed
pojawieniem się koszyczków kwiatowych. Bardzo korzystna dla organizmu jest sałatka z młodych liści mniszka, babki
i pokrzywy =należy sparzyć je wrzątkiem=. Liście myjemy #da w zimnej przegotowanej wodzie, drobno kroimy,
dodajemy trochę cebuli, szczyptę liści szczawi- ku. Doprawiamy do smaku solą, oliwą śmietaną. Korzeń mniszka
wykopuje się wczesną wiosną lub późną jesienią. Liście i łodygę trzeba odciąć, korzeń wymyć w zimnej wodzie i
trzymać na po- wietrzu do zwiędnięcia, tj. aż nie przestanie przy nacięciu wy- dzielać mlecznego soku. Następ- nie
suszyć w piecach, suszar- niach, na przewiewnych stry- chach. Gdy korzenie łamią się przy naciśnięciu - surowiec jest
gotowy. Najprostszy przepis na lekar- stwo z korzeni mniszka - #c razy dziennie brać odrobinę =na końcu noża=
proszku z korzeni i popi- jać wodą. Szkodliwe substancje razem z potem i moczem zaczną wychodzić z organizmu.
Można wykorzystać też napar z korzeni mniszka jako gorycz dla pobudze- nia apetytu, jako środek żółcio- pędny, jako
lekki środek prze- czyszczający przy przewlekłych zaparciach i hemoroidach, a tak- że do regulowania wydzielania się
mleka u karmiących matek. Przygotowuje się go tak: #a ły- żeczkę rozdrobnionych korzeni zalać szklanką wrzątku,
zaparzać godzinę w ciepłym miejscu, prze- cedzić. Stosować wystudzony na- par po #j,c szklanki #c-d razy dziennie na
pół godziny przed jedzeniem. Napar, tak przygoto- wany, stosowany jest wewnętrznie przy wągrach, furunkulozie
=czy- raczności=, wypryskach. Przy czym dawkę lekarstwa zwiększa się dwukrotnie przy każdym zaży- ciu. #g.
Tatarak, znany jest w me- dycynie wielu krajów. Zarówno naukowa, jak i ludowa medycyna przypisują mu działanie
moczopę- dne, wiatropędne, żółciopędne i wykrztuśne. = A przecież to wszystko to oczyszczanie=. W Rosji napar z
kłącza sto- sowany jest przy chorobach #dc wątroby i dróg żółciowych, przy zapaleniu pęcherza moczowego,
kamieniach w nerkach, kolkach żołądkowo-jelitowych, biegun- kach, szkorbucie, epilepsji, kaszlu, grypie, puchlinie
wod- nej, do zwiększenia czynności płciowych. Zewnętrznie wywar z kłącza używany jest do wzmoc- nienia włosów i
mycia głowy przy łysieniu, do obmywania ropieją- cych ran i wrzodów. Proszkiem z kłącza posypuje się czyraki i nie
gojące się rany. Proszek z kłącza stosuje się wewnętrznie przy wzdęciach brzu- cha, zgadze, przewlekłych nieży- tach
żołądka, zapaleniach jelita grubego w dawkach #j,be-j,c g #c razy dziennie, popijając wodą. Napar z proszku
wykorzystuje się jako środek moczopędny przy kolkach żołądka i jelit, biegun- kach, jako środek przeciw febrze i
orzeźwiający. #b łyżeczki proszku tataraku zalać szklanką wrzątku i zaparzać #b godziny w szczelnie zamkniętym
naczyniu. Następnie przecedzić i pić po #j,be szklanki, #c razy dzien- nie, na pół godziny przed jedze- niem. #h. W
celu poprawienia prze- miany materii i oczyszczenia organizmu rosyjscy znachorzy za- lecali stosowanie wywaru
skrzypu polnego. Wysuszony i pokrojony skrzyp zaparza się jak herbatę i pije po #j,be szklanki, #c ra- zy dziennie. #i.
Nie zapominajmy o lukre- cji - pomaga przy podagrze; za- parzajmy rdest ptasi - rozdrab- nia i usuwa z organizmu
kamienie żółciowe i nerkowe. Pączki brzozowe, kminek, czarna rzepa - też (sprzątają) w naszym orga- nizmie. #aj.
Nasza skóra to żywy organizm, w nim gromadzą się to- ksyny, których stale powinniśmy się pozbywać. Wyliczono #de
z matematyczną dokładnością, że człowiek powinien poprzez pory swojej skóry wydzielić #c i pół raza więcej
odpadków niż poprzez odbytnicę i nerki. Osiągnąć to można tylko z pomocą łaźni paro- wej i witki. Trzeba chodzić do
łaźni rosyjskich lub fińskich nie rzadziej, niż raz na ty- dzień, zażywać łaźni intensyw- nie, poddawać się poceniu #bj-
cj minut. Wielu Rosjan niestety przejęło zwyczaj kąpania się w wannie, choć jedną z najważ- niejszych przyczyn
potęgi i mo- carstwowości Rosji była łaźnia parowa z witką. Szczególnie korzystne jest, gdy w łaźni wszystko zrobione
jest z drewna. Oprócz tego znachorzy pod wieczór robią w misce słony roz- twór, maczają w nim włochaty ręcznik i
lekko go wyżymają. Kiedy po nacieraniu tym ręczni- kiem ciało stanie się czerwone jak u homara, możemy uważać, że
nasza skóra jest żywym organiz- mem. Podczas łaźni nie zaleca się używania mydła, tylko mąki kukurydzianej, która w
cieple nie jest szkodliwa. Szerzej o łaźni rosyjskiej i fińskiej patrz nr #hc. #aa. Szczególnie dokuczliwym
zanieczyszczeniem organizmu są pasożyty przewodu pokarmowego. #aj główek czosnku zjedzonych z prażonym
mlekiem, według ro- syjskich znachorów, wyganiało wszystkie glisty. Po dwóch go- dzinach od zażycia czosnku trze-
ba zażyć środek przeczyszczają- cy. #ab. Oczyszczone pestki dyni zemleć i zażywać po #b łyżki, popijając ciepłym

mlekiem rano, na czczo, a po godzinie wziąć środek przeczyszczający. Ten środek też pomaga pozbyć się glist. #ac. A
oto sposoby usuwania skutków zatrucia alkoholo- #dg wego. Ludowe środki wytrzeźwia- jące: #e kropli roztworu
amonia- ku rozpuścić w szklance zimnej wody i dać pijanemu do picia. #ad. Położyć dłonie na uszach pijanego.
Szybko i silnie je nacierać. Przypływ krwi szybko doprowadzi go do stanu świadomo- ści =chociaż dość względnego=.
#ae. Po upiciu się, na drugi dzień czujemy się kiepsko: boli nas głowa, mamy nudności itp. Dawniej kaca leczono #bj
kro- plami spirytusu miętowego w szklance wody. Ulga, jak mó- wiono, następowała szybko. #af. Objawy kaca można
zmniejszyć, jeśli rano na czczo wypijemy szklankę ciepłego mle- ka. Rozdział Vi: Schorzenia serca i układu krążenia
#ag. Konwalia majowa. Z niej przyrządza się rozmaite prepara- ty o działaniu nasercowym, używa się jej przy
nerwicach i wadach serca; w medycynie ludowej sto- sowana jest w postaci ekstraktu i nalewki, a także naparów wod-
nych: #b-f g suchego ziela na szklankę wody. Pić po #a łyżce stołowej #b-c razy dziennie. W dawnych czasach
konwalię sto- sowano przy puchlinie wodnej, e- pilepsji, chorobach serca, bó- lach brzucha. W krajach Europy
Zachodniej stosowano ją przy paraliżach, dla wzmocnienia ner- wów. Ziele konwalii można wykorzy- stać zarówno
świeże, jak i su- szone. Pamiętajmy przy tym: świeżego ziela nie można prze- chowywać bez jak najszybszego
zakonserwowania w spirytusie. Zbierać konwalię trzeba na #di początku kwitnienia. Suszyć szybko i starannie, w
przewiew- nym pomieszczeniu, w cieniu, najlepiej w suszarniach w tempe- raturze #dj-ej st. C. #ah. Nie mniej niż
konwalia znany jest w ludowej i naukowej medycynie głóg. Napary wodne z kwiatów i słabe ekstrakty z owoców
zalecane są przy choro- bach nerwowych i sercowych, ner- wicach serca, nadciśnieniu, kli- makterium. Nalewkę z
głogu sto- suje się też przy bezsenności u chorych na serce. Ustalono, że nalewka ze świe- żych kwiatów głogu jest
skutecz- niejsza niż z suszonych. Przy- rządza się ją tak: jedną część świeżo zakwitłych kwiatków zale- wa się #aj
częściami #gj#j) spi- rytusu, naciąganie trwa #g dni w temperaturze pokojowej. Zaży- wa się po #ac-cj kropli #b-c ra-
zy dziennie, po jedzeniu. #ai. Wielowiekową uzdrawiają- cą przeszłość ma też serdecznik. Uczeni potwierdzają
pozytywne działanie serdecznika przy cho- robach serca i chorobach nerwo- wych. Siłą działania przewyższa on #c-d
krotnie popularną wale- rianę. Z powodzeniem stosuje się se- rdecznik przy nerwicach sercowo- -naczyniowych, we
wczesnych sta- diach chorób nadciśnieniowych, w lekkich przypadkach dusznicy bolesnej, w chorobie Basedowa, w
chorobach mięśnia sercowego i wadach serca, w chorobach żo- łądkowo-jelitowych =chroniczny katar jelit grubych i
in.=, a także używa się go jako środka moczopędnego. Z serdecznika mo- żna przygotowywać różne lekar- stwa: napar
=#ae g na szklankę wody, pić po łyżce stołowej #c-e razy dziennie=, nalewkę na spi- rytusie =#cj-dj kropli #c-d razy
dziennie=; używać jako składnik herbatki uspokajającej. Ziele serdecznika zbiera się w czasie kwitnienia, ścina- #ea
jąc kwitnące wierzchołki nożyca- mi albo nożem. Przy zbieraniu nie zapomnijmy założyć rękawic, ponieważ roślina
jest kłująca. Jeśli chcemy sami przygotować zapasy tego ziela, to pamiętaj- my, że trzeba je suszyć w cieniu na
powietrzu albo w przewiewnym pomieszczeniu. A teraz, pamiętając o radach wielu znawców ziół i farmakolo- gów, że
największy skutek odno- szą mieszanki różnych roślin, podam kilka wariantów tych mie- szanek - sprawdzonych i
uznanych - aby ludzie mieszkający w róż- nych strefach klimatycznych mie- li możliwość wyboru. #ba. Przy nerwicy
serca w po- łączeniu z zaburzeniami trawie- nia, bezsennością i niepokojem. Kłącza z korzeniami waleriany - #dj
=proporcje podane są w gramach=; liście mięty pie- przowej - #cj_; owoce kopru wło- skiego - #bj_; kwiaty konwalii
majowej - #aj_; kwiaty rumianku lekarskiego - #aj. Łyżeczkę tej mieszanki zalać szklanką wrząt- ku, szczelnie
przykryć i zapa- rzać przez godzinę. Przecedzić i pić po #j,be szklanki, #a-b razy dziennie. #bb. Przy rozstrojach
nerwo- wych i niedomaganiach serca w połączeniu z dusznością i za- wrotami głowy. Ziele serdecznika - #ae, zie- le
szaroty - #ae, kwiaty głogu - #ae, kwiaty rumianku lekar- skiego - #e. Stołową łyżkę mie- szanki zaparzać #h godzin w
szklance wrzątku i przecedzić. Pić po #j,e szklanki dziennie, godzinę po jedzeniu. #bc. Przy miażdżycy, nadciś- nieniu,
dusznicy bolesnej, ner- wicach i bólach reumatycznych. Korzeń lukrecji - #aj, kłącza z korzeniami waleriany - #e owo-
ce kopru pachnącego - #e, ziele uczepu - #aj, kwiaty nagietka - #aj. Stołową łyżkę mie- #ec szanki zagotować w
szklance wo- dy, zaparzać przez godzinę w szczelnie zamkniętym naczyniu i przecedzić. Pić po #j,c szklanki naparu
#b-c razy dzien- nie. #bd. Przy bezsenności, nadci- śnieniu, nerwicach serca, histe- rii, dusznicy bolesnej. Owoce
kminku - #aj, owoce ko- pru włoskiego - #aj, ziele ser- decznika - #aj. Stołową łyżkę mieszanki zalać szklanką wrząt-
ku, szczelnie przykryć i parzyć pół godziny. Następnie ostudzić i przecedzić. Otrzymane lekar- stwo wypić w ciągu
dnia w #c da- wkach. #be. Przy niedomaganiu serca. Ziele rdestu ptasiego - #ae, ziele skrzypu polnego - #aj, kwiaty
głogu #be. #b łyżeczki mieszanki zaparzać pół godziny w szklance wrzątku, przecedzić i wypić w ciągu dnia w #e-f
daw- kach. #bf. Przy miażdżycy. Korzenie dmuchawca - #aj_; kłącze perzu - #aj_; liście przywrotnika - #aj_; ziele
krwa- wnika - #aj. Stołową łyżkę mie- szanki zagotować w szklance wo- dy, zaparzać godzinę, przece- dzić. Pić po
#j,ge szklanki na- paru przed śniadaniem. #bg. Przy pobudliwości i przyspieszonym oddechu. Kłą- cza z korzeniami
waleriany - #be_; ziele serdecznika - #be_; owoce kminku - #be_; owoce kopru włoskiego - #be_; Pić po #j,e szklanki
naparu, #c razy dziennie. #bh. Przy pobudliwości nerwo- wej, drażliwości, bezsenności. Liście mięty pieprzowej - #cj_;
ziele serdecznika - #cj_; kłącza z korzeniami waleriany - #bj_; owocostany chmielu =szyszki= - #bj_; Stosować po pół
szklan- ki, #c razy dziennie. #ee #bi. Bardzo cenna recepta na serce i płuca: #djj g masła #djj g wieprzowego sadła z
kiszek, #djj g miodu, #djj g cukru, #ajj g kakao, #h żółtek, #c szklanki śmietany. Żółtka, śmietanę i kakao ubić. Masło i

sadło ra- zem podgrzać. Wszystko razem gotować tak długo, aż powstanie ciasto jak na bliny, trzykrotnie doprowadzić
do wrzenia, wystu- dzić i pić #c razy dziennie po łyżce. #cj. Przy dusznicy bolesnej z zadyszką polecano zażywać czo-
snek z miodem. Wziąć litr miodu #aj cytryn, #e główek czosnku. Z cytryn wycisnąć sok, czosnek umyć obrać i utrzeć
na tarce =można zemleć w maszynce do mię- sa=. Wszystko wymieszać i pozo- stawić pod przykryciem, w chłod- nym
miejscu, na tydzień. Stoso- wać po #d łyżeczki, raz dzien- nie, robiąc przerwy długości około #a min. między każdą ły-
żeczką specyfiku. #ca. Szklankę wody zagotować, zmniejszyć ogień tak, aby woda lekko wrzała. Wsypać łyżeczkę
miłka i zaparzać na małym ogniu około #c minut. Przykryć i od- stawić na pół godziny w ciepłe miejsce, następnie
przecedzić. Zażywać po #a łyżce, #c razy dziennie przy tachykardii =czę- stoskurczu=. #cb. Na anemię i kacheksję
=ogólne wyczerpanie organizmu=. Trzeba zbierać bylicę w maju i zalewać ją wódką. Naciągać #ba dni w suchym,
letnim i ciem- nym miejscu. Pić - kropla nale- wki na naparstek wody - co rano, na czczo. #cc. Przy anemii i kacheksji
leczono się mlekiem karmiącej świni lub kotki. Mleko należy doić do szklanki. Ze świnią sprawa jest prosta: nie
zgłasza ona w tym względzie zastrzeżeń. Mleko świni jest gęste i pożyw- ne. Być może, że w nieda- #eg lekiej
przyszłości świnie będzie się hodować nie tylko na mięso, ale i dla mleka. Zdobyć mleko kotki jest znacznie trudniej.
Kotkę należy wcześniej przy- uczyć do dojenia =w ostatnim okresie ciąży=. Nie wszystkie kotki bez sprzeciwu
zgadzają się na oddanie swojego mleka. #cd. Przy hemoroidach. Po #bj g kruszyny, krwawnika, ko- lendry, korzenia
lukrecji. Przygotować wywar i pić po #a szklance naparu na noc. #he. Przy hemoroidach pije się również sok z
dojrzałych owoców jarzębiny - po #j,be szklanki #c razy dziennie. Moż- na go osłodzić. Zapijać szklan- ką
przegotowanej wody. #cf. Dziurawiec stosuje się przy hemoroidach jako wywar: ły- żkę rozdrobnionego ziela zalać
szklanką wrzątku, gotować na ma- łym ogniu #ae min., przecedzić. Pić po #j,be szklanki, #c razy dziennie. #cg. Wywar
z liści poziomki leśnej stosuje się przy hemoroi- dach do lewatyw i przemywań =ły- żkę liści zalać szklanką wrząt- ku,
naciągać #bj min., przece- dzić=. #ch. Kalina - przy hemoroi- dach używa się wywaru z kory =przy krwotokach=: #d
łyżeczki rozdrobnionej kory zalać szklan- ką wody, gotować #cj min., prze- cedzić, dolać wody do początko- wej
objętości i zażywać po łyż- ce, #c razy dziennie przed je- dzeniem. #ci. Sok z kapusty kiszonej przy hemoroidach pije
się w sta- nie ciepłym, od #j,e do #b szklanek dziennie. #dj. Łyżkę suchych liści po- krzywy dwupiennej zalać szklanką
wrzątku, gotować #aj minut #ei na małym ogniu, ostudzić, prze- cedzić. Pić po łyżce, #d-e razy dziennie przy
hemoroidach. #da. W podobnej dolegliwości świeży sok cebuli stosować po #a łyżce, #c-d razy dziennie. #db.
Rumianek. Zewnętrznie napar stosuje się do przemywań hemoroidów =#b-c łyżki zaparzyć szklanką wrzątku, naciągać
#a godz. pod przykryciem, prze- cedzić=. #dc. Naparu jęczmiennego sło- du używa się przy hemoroidach. Siemię
jęczmienia umieścić w ciepłym i wilgotnym pomiesz- czeniu, kiedy zacznie kiełkować, wysuszyć je. #b łyżki rozdrob-
nionych, suchych kiełków zalać #a l wrzątku, naciągać #d godzi- ny. Pić po #j,e szklanki, #d-f razy dziennie dodając
cukru. #dd. Skrzyp polny. Naparu z ziela używa się przy hemoroi- dalnych krwotokach. Przygotowa- nie: #b łyżeczki
rozdrobnionego ziela zagotować, naciągnąć #a godz., przecedzić. Pić po łyku przez cały dzień. #de. W centralnej Rosji
zna- chorzy leczyli hemoroidy przy- kładając do nich liście osiki. Zapobiegawczo chore miejsce przemyć wodą z
mydłem, następnie zimną. Liście przykłada się na #b godziny. Jeśli ból się wzma- ga, liście zdjąć wcześniej. Chłodną
wodą przemyć narośla. Powtórzyć zabieg po #a-b dniach. #df. W niektórych rejonach hemoroidy leczono w sposób na-
stępujący: do guzów przykładano zimne kompresy. Zmoczoną w zim- nej wodzie i wyciśniętą gazę przykłada się na
#a-b minuty #j,ge razy dziennie. Po kilku dniach zmieniano procedurę. Przykładano, nie dłużej niż na pół minuty,
kawałeczki lo- #fa du, zawinięte w gazę. #dg. Herbata z rdestu to je- den ze sposobów na hemoroidy. Ziele rdestu
ptasiego zaparzyć wrzątkiem jak herbatę i pić kil- ka razy dziennie. #dh. Z surowego ziemniaka wy- strugać świeczkę o
grubości pal- ca z płaskim zakończeniem. Przy hemoroidach wprowadzać ją do od- bytu, na noc. Rano świeczka
wyjdzie wraz z kałem lub przy lekkim napinaniu się. #di. Sprawdzony sposób lecze- nia hemoroidów bez operacji.
Zagotować w garnku ok. #b l wo- dy. Rozpuścić we wrzątku #djj g ałunu =lub wziąć gruby glinia- ny garnek i nalać do
niego #b litry mleka, wrzucając #d du- że główki cebuli=. Garnek przy- kryć. Wszystko to podgrzewać w piekarniku na
małym ogniu, a następnie przykryć garnek dre- wnianą pokrywą z otworem i pod- grzewać odbyt nad parą. Po każ-
dym podgrzewaniu koniecznie po- smarować odbyt =wewnątrz i z ze- wnątrz= wazeliną i zażyć środki
przeczyszczające. Podgrzewanie można robić nie częściej niż raz w tygodniu. Wystarczą #b albo #c zabiegi. #ej. Perski
sposób leczenia hemoroidów. Jest nim dymna na- siadówka z czosnku. Wziąć nie- wysoką blaszaną bańkę, położyć na
jej dnie silnie nagrzane w ogniu cegły i na nie nasypać drobno pokrojonego czosnku =lub wielbłądzich kolców=. Kiedy
czosnek zacznie dymić i palić się, usiąść na bańce. Kontynuo- wać nasiadówki w miarę potrzeb. Persowie przez wiele
stuleci stosowali z dobrym skutkiem taki właśnie sposób leczenia. #ea. Ulubiony sposób znacho- rów syberyjskich.
Leczą oni he- moroidy pijawkami: na każdą na- rośl nakłada się jedną pi- #fc jawkę. Kiedy pijawka napije się, to sama
odpadnie, a hemoro- idy zasychają. Przed leczeniem hemoroidy trzeba wymyć mydłem #c-krotnie, ale nie pachnącym
=pijawki nie lubią zapachów=. Rozdział Vii: Schorzenia neurologiczne #eb. Cebula spożywana przed snem powoduje
mocny i spokojny sen. #ec. Kąpiel w zimnej wodzie przez #j,ge minuty sprzyja spo- kojnemu snu. #ed. Przykładać #ae
pijawek na tylną część szyi i kark. Sposób na bezsenność szczegól- nie polecany osobom otyłym. Przed zabiegiem
dobrze jest postać #e minut w ciepłej wodzie do kolan. #ee. Jeśli bezsenność wywoła- na jest przez przypływ krwi do

głowy, to dobrze jest przykładać gorczycznik lub utarty chrzan do łydek. #ef. Cierpiącym na bezsenność znachorzy na
Kaukazie radzą ra- no, w porze obiadowej i przed snem nakładać na czoło mieszankę z pszennego lub żytniego chleba,
drobno pokrojonych świeżych lub kiszonych ogórków, kwaśnego mle- ka i gliny. #eg. Bóle głowy. Pić świeży sok z
kaliny. #eh. Biała kapusta. Pomaga przykładanie do bolącej głowy liści. #ei. Ziemniaki. Przy syste- matycznych bólach
głowy pije się po #j,be szklanki świeżego soku. #fj. Koniczyna. Przy bólach głowy stosuje się napar z kwia- tów: łyżkę
kwiatów zalać szklan- ką wrzątku, naciągać #cj #fe minut, przecedzić: Pić po #j,e szklanki, #c razy dziennie. #fa.
Medycyna ludowa zaleca przy bólach głowy jedzenie świe- żych truskawek. #fb. Świeże liście bzu przy- kłada się do
bolącego miejsca. #fc Czarna porzeczka. Przy bólach głowy stosuje się po #j,be szklanki świeżego soku, #c razy
dziennie. #fd. Ból głowy czasami usuwa- no przykładając wewnętrzną stro- ną do skroni skórkę od cytryny. Po jakimś
czasie pod skórką utworzy się czerwona swędząca plama i ból znika. Zapewne działa tu zasada wybijać (klin klinem).
#fe. Rosyjski ludowy środek na zapalenie opon mózgowych. Wszędzie w Rosji znachorzy le- czą tę chorobę pijawkami
przy- kładają wiele pijawek do nosa i do odbytu. Po bardzo krótkim czasie chory - odczuwa ulgę. #ff. W czasie ataku
nerwobólu ugotować na twardo jajko, prze- kroić na pół i obie połówki szy- bko przyłożyć do najbardziej bo- lącego
miejsca. Kiedy jajko ostygnie, zniknie też ból i dość długi czas nie będzie nas niepo- koić. #fg. Choć ból zębów bywa
do- kuczliwy, nie zawsze możemy na- tychmiast pójść do dentysty. Kilka przytoczonych niżej prze- pisów pomoże
nam na jakiś czas zmniejszyć cierpienie. Zagoto- wać ziele szałwii i ciepłym wy- warem płukać usta, starając się jak
najdłużej trzymać ciepły wy- war przy bolącym zębie. Trzeba to robić często, #c-d razy w ciągu godziny. Ból słabnie.
#fh. Wziąć kawałek słoniny, świeżej lub solonej. Jeśli #fg słonina jest solona, to sól na- leży zczyścić. Kawałek słoniny
położyć na bolący ząb, między dziąsłem a policzkiem. Trzymać #ae-bj min. - w tym czasie ból minie. #fi. Do ucha, po
tej stronie, po której boli nas ząb, wkłada się korzonek babki. Trzymać do zagłuszenia bólu. Zwykle ból mija po pół
godzinie. #gj. W mołokańskich wsiach Syberii ból zęba usuwano w dość dziwny, choć skuteczny sposób: drobno
pokrojony czosnek przy- kładano do ręki, do tego miejs- ca, gdzie zwykle mierzy się puls, po przeciwległej do bolą-
cego zęba stronie, i bandażowa- no. Na rękę, pod czosnek przy- kłada się kawałek serwetki lub gazy. #ga. Pokrojone
liście melisy, liście mięty i #cj g dobrego winnego octu. Wszystko to przez #c dni naciągać w szklanym na- czyniu,
następnie przecedzić i nalewką płukać usta. #gb. Przy chorobach nerek, nerwicach stosuje się napar z młodych,
wiosennych liści brzozy. #ajj g liści rozdrobnić i zalać #b szklankami ciepłej przegotowanej wody. Naciągać #e-f
godzin. Przecedzić, odcis- nąć do naparu liście i po odsta- niu się przelać, pozostawiając osad. Stosować po #j,e
szklanki #b-c razy dziennie przed jedze- niem. Napar jest bogaty w wita- minę C. Zob. także przepisy nr: #ba, #bb, #bc,
#bd, #bg, #bh. #gc. Wielosił. Korzenie, kłącza i ziele wykorzystuje się jako środek uspokajający przy bezsenności,
epilepsji i prze- strachu. #c-f g rozdrobnionych kłączy z korzeniami zalać szklanką wrzątku i gotować #bj-cj min.,
ostudzić, #fi przecedzić. Pić po #a łyżce #c-e razy dziennie, po jedzeniu. #gd. Bylica pospolita. Zbie- ra się ją w czasie
kwitnienia od lipca do końca lata. W medycy- nie ludowej i narodowej wielu krajów, a także w homeopatii ziele i
korzenie bylicy są sze- roko wykorzystywane jako środek uspokajający i przeciwdrgawkowy przy epilepsji,
bezsenności neu- rastenii, histerii. #a łyżeczkę rozdrobnionego su- chego ziela zalać szklanką wrzą- tku, ostudzić i
przecedzić. Pić po #j,c szklanki, #c razy dzien- nie. #ge. #b łyżki rozdrobnionych korzeni bylicy pospolitej zalać #j,e l
kwasu, gotować na małym ogniu #e min., przecedzić. Za- żywać leżąc w łóżku, do wystą- pienia potu. #gf.
Podlepczyca. W bułgar- skiej medycynie ludowej przy e- pilepsji wykorzystuje się sok świeżego ziela drobno
posiekane- go. Jeden ze sposobów przygoto- wania specyfiku: #d łyżeczki podlepczycy zalać #b szklankami wrzątku.
Kiedy napar ostygnie, przecedzić. Otrzymane lekarstwo wypić w ciągu dnia. #gg. Peonia. Preparaty z tej rośliny przy
epilepsji =jak rów- nież histerii itp. chorobach= stosuje medycyna wschodnia. Na- lewkę z korzenia peonii robimy tak:
#a łyżkę rozdrobnionych su- chych korzeni zalać #c szklanka- mi wrzątku, zaparzać #cj min. w szczelnie zamkniętym
naczyniu. Stosować po #a łyżce na #aj-ae min. przed jedzeniem, #c razy dziennie. #gh. Wrotycz pospolity. Zie- le to
pomaga przy epilepsji, ale nie mogą go stosować ciężarne kobiety i małe dzieci. #aj ko- szyczków kwiatowych zalać
#j,e szklanki wrzątku, zaparzać #ga #bj min., przecedzić. Stosować po #a łyżce #c razy dziennie. #gi. Serdecznik. W
medycynie ludowej wykorzystywana jest na- ziemna część rośliny w czasie kwitnienia. Przy epilepsji sto- sowany jest
jako środek uśmie- rzający ból i uspokajający. Na- lewkę z tej rośliny stosuje się i w homeopatii. W medycynie na-
ukowej preparatów serdecznika nie stosuje się. Słaby wyciąg, nalewka i wywar obniżają ciśnie- nie tętnicze, polepszają
ogólne samopoczucie, wpływają uspokaja- jąco na centralny system nerwo- wy, wspomagają szybkie wydalanie z
organizmu substancji toksycz- nych. Sposoby przygotowania: - #b łyżeczki ziela serdeczni- ka =świeżego lub
wysuszonego= zalać szklanką wrzątku, pogoto- wać na małym ogniu #e min., ostudzić i przecedzić. Stosować po
łyżce, #c razy dziennie, przed jedzeniem. - #b łyżeczki suchego rozdrob- nionego ziela zalać #ej ml wód- ki, naciągać
#g-aj dni, przece- dzić. Zażywać po #cj-dj kropli, #c razy dziennie, przed jedze- niem. #hj. Gruszyczka. Przy epile- psji
wykorzystuje się liście i kwiaty rośliny w naparach, he- rbatkach, wywarach. #a łyżkę su- chej gruszyczki zalać
szklanką wrzątku i zaparzać #b godz., przecedzić. Stosować po #a-b łyżki #c razy dziennie. #ha. Miłek wiosenny.
Bułgar- skie źródła mówią o zastosowaniu tej rośliny przy epilepsji w po- łączeniu z bromem i kodeiną. Przygotowuje
się z miłka rów- nież gorący napar =wykorzystując część naziemną=, który pije się samodzielnie lub przygotowuje się

na jego podstawie mikstury =mikstura Bechtierewa=. Oto przepis na napar: #f g ziela za- lewa się szklanką wrzątku,
#gc zaparza się, przecedza i pije po łyżce, #c-d razy dziennie. #hb. Serdecznik pospolity. Tę popularną roślinę
bułgarscy farmakolodzy i neuropatolodzy polecają jako środek uzupełnia- jący przy drgawkach, a w szcze- gólności
przy epilepsji. Sposoby przygotowania: - #b łyżeczki rozdrobnionego surowca =naziemną, kwitnącą część= zalać #bjj
ml zimnej, przegotowanej wody i odstawić na #h godz. Tę dawkę wypić w ciągu dnia =wg Jordanowa=. - #b łyżki
rozdrobnionego su- rowca zostawić na #b godz. w #ejj ml wrzątku =wg Isajewa i innych=. Przygotowany napar pić po
kieliszku, #d razy dzien- nie, przed jedzeniem. Rozdział Viii: Schorzenia układu oddechowego #hc. Przy
przeziębieniach sprawdzonym sposobem leczenia jest łaźnia. Pod jej wpływem poprawia się obieg krwi. Z po- tem
wydalane są z organizmu roz- maite zbędne i toksyczne produk- ty przemiany materii, oczyszcza- ją się gruczoły
potowe i tłusz- czowe. Polepsza się praca ne- rek, płuc, serca i innych orga- nów. Przecież jeśli toksyny =substancje
trujące= nie wycho- dzą z potem, to wydalane są przez inne, i tak obciążone organy wydzielania: nerki, płu- ca,
wątrobę. W rosyjskiej (bani), w piecu z kamieniami pali się #d-e go- dzin i dopiero kiedy kamienie rozgrzeją się do
czerwoności mo- żna zażywać łaźni. Na naj- wyższym stopniu temperatura osiąga #gj-hj st. C, wilgotność - #bj-be#j).
Na dolnej półce w tym czasie temperatura wynosi #dj-de st. C. Jedna kąpiel pa- rowa powinna trwać #aj-ae minut.
Przez pierwsze #e-g minut na- stępuje nagrzewanie ciała #ge i niewielkie pocenie. Około #aj-ab minuty, jeśli przy tym
biczujemy się miotełką, pot strumieniami spływa po ciele. Zabieg można powtarzać nie wię- cej niż dwa razy, za
każdym ra- zem kończąc go myciem w zimnej wodzie. W fińskiej saunie, tak jak w rosyjskiej (bani) rozgrzane
kamienie polewa się wodą z dzbanka. Temperatura powie- trza w saunie osiąga #acj-aej st. C, a wilgotność jest bardzo
niska, momentami #g-aj#j). Za optymalną uważa się temperaturę #fj-ij st. C, przy wilgotności #aj-ae#j). Najlepiej
kąpiel pa- rową podzielić na kilka etapów. Pierwszy etap - =#d-e minut=, bez miotełki, żeby się zagrzać. Po wyjściu z
łaźni nie poczuje- my widocznych objawów pocenia się. Po drugim, a szczególnie po trzecim etapie wydzielanie potu
będzie już obfite. Zaleca się używanie miotełki w #b-c pięciominutówkach. Koniecznie trzeba się oblać #b-c miskami
zimnej wody lub wziąć krótko- trwały zimny prysznic. Kąpiel parowa to zabieg silnie działa- jący, dlatego też trzeba
do niej się przyzwyczaić. Przebywać w łaźni dłużej niż #bj minut =we wszystkich etapach razem= nie należy.
Szczególnie uzdrawiają- co oddziaływuje łaźnia z zasto- sowaniem ziół leczniczych. Nadają się do tego celu np.:
rumianek, eukaliptus, macierzan- ka, lipa i inne rośliny o silnym zapachu, który posiadają dzięki znajdującym się w
nich olejkom eterycznym. W zależności od składu chemicznego oddziaływanie olejku może być: przeciwwiruso- we,
rozkurczowe, wykrztuśne, uśmierzające ból, przeciwzapal- ne. W dawnych czasach kamienie polewano kwasem,
piwem, miodem. Przy bronchitach i innych cho- robach układu oddechowego łago- dzi to kaszel, zabija bakterie. Ale
picie piwa, a tym bar- dziej wina lub wódki w cza- #gg sie kąpieli parowej lub po niej, jest szkodliwe. Zimne piwo lub
woda natychmiast ostudzą organy wewnętrzne, które i tak wychło- dziły się z powodu przypływu krwi do skóry. U
amatorów zim- nych napojów po kąpieli parowej powstają bronchity i inne choro- by organów wewnętrznych. Po
wyjściu z łaźni można wy- pić gorącą herbatę, ciepły lub gorący napar z korzenia dzikiej róży, korzenia maliny - mają
one moc przeciwzapalną. Można przed pójściem do łaźni wypić #a-b ły- żki soku z czosnku. Sprzyja on wydalaniu z
organizmu, razem z potem, toksycznych związków. Zabiegi w łaźni pożytecznie jest połączyć z masażem. Jednym z
rodzajów masażu - dla wszyst- kich, jest poklepywanie ciała miotełką. A wybiera się w tym celu te rośliny, których
liście zawierają dużą ilość aromatycz- nych i żywicznych substancji ba- kteriobójczych. W niektórych miejscowościach
używa się witek z dębu, lipy, brzozy, na Kauka- zie - eukaliptusa, na Syberii - sosny. W celach leczniczych
wykorzystuje się też witki z po- krzywy - biczują się nimi ludzie z chorobami stawów i zapaleniem korzonków
nerwowych. Należy pamiętać, że w ciągu kilku pierwszych godzin choroby, przeziębienie można wstrzymać mocząc
nogi przez dziesięć minut w gorącej wodzie z dodatkiem sproszkowanej gorczycy. #hd. Jeśli szkodzą nam gorące
kąpiele - np. jeśli niedomaga serce - poszukajmy rzodkwi. Jej sok z miodem znany jest jako do- skonały ludowy sposób
na prze- ziębienia. W rzodkwi trzeba wy- ciąć zagłębienie, wypełnić je miodem i przykryć wyciętym ka- wałkiem
rzodkwi. Odstawiamy na #d godziny w ciepłym miejscu, a następnie pijemy wytworzony sok po łyżce =dzieci po
łyżecz- ce=, #c razy dziennie. #gi #he. Pamiętajmy o leczniczych właściwościach ziemniaka. Do garnka z wodą włożyć
obierki, ugotować, a następnie pooddychać nad unoszącą się parą przez #aj minut =przy chorobach dróg odde-
chowych=. #hf. W wielu rodzinach trady- cyjnie przygotowuje się na zimę kalinę. I nie bez powodu jest ona ceniona:
wywar z owoców ka- liny z miodem pomaga przy choro- bach przeziębieniowych z silnymi bólami głowy, kaszlem i
utratą głosu. Oto jeden ze sposobów przyrządzania: szklankę owoców zalać #a litrem gorącej wody, gotować #h-aj
min., przecedzić, dodać #c łyżki miodu. Pić po pół szklanki #c-d razy dziennie. Wywar z kwiatów kaliny stosuje się
jako środek wykrztuśny i na poty. Łyżkę kwiatów zalać szklanką wrzątku, pogotować #aj minut na małym ogniu. Pić
po łyżce, #c razy dziennie. Kilka przepisów na zestawy ziół leczniczych, wzmagających pocenie się przy
przeziębieniach =szczególnie, jeśli nie można zastosować łaźni parowej=. #hg. Bierzemy po równo kwia- tów bzu i
rumianku. Łyżkę roz- drobnionego surowca zalewamy szklanką wrzątku, odstawiamy na #ae minut, przecedzamy.
Pijemy dziennie po #b-c szklanki gorą- cego płynu. #hh. Inny przepis: kwiaty bzu, kwiaty rumianku, kwiat li- py, liść
mięty pieprzowej - wszystkiego w jednakowej pro- porcji. Przygotować jak wyżej. #hi. Nie zapominajmy o wywa-

rach do zastosowania wewnętrz- nego i do płukania, sporządzo- nych z pojedynczych roślin lecz- niczych, szczególnie
jeśli bra- kuje nam wszystkich niezbędnych składników do zestawu. To przede wszystkim takie znane i
rozpowszechnione rośliny, #ha jak: rumianek, szałwia, dziura- wiec, żurawina, podbiał, bego- nia, malina moroszka,
maliny, eukaliptus, cebula, czosnek, owoce dzikiej róży. Warto zapa- miętać i to, że: w czasie epide- mii grypy
zapobiegawczo zaleca się żucie korzenia tataraku. #ij. Zapalenie oskrzeli: wziąć nie uszkodzony emaliowany garnek.
Wlać szklankę mleka i wsypać łyżkę szałwii. Przy- kryć talerzykiem. Zagotować na małym ogniu, trochę ostudzić i
przecedzić. Zagotować ponow- nie przykrywszy talerzem. Pić gorące przed snem, unikać prze- ciągu. #ia. Na Syberii
popularny był następujący sposób na zapa- lenie oskrzeli: zagotować litr wody, do wrzątku włożyć #djj g otrębów.
Pozostawić do wysty- gnięcia. Przecedzić i pić gorą- ce przez cały dzień. Aby polep- szyć smak można dodać palonego
cukru =białego cukru i miodu w danym przypadku nie stosuje się=. #ib. Na wsiach syberyjskich przy ostrym
przeziębieniu i sil- nym kaszlu stosowano taki śro- dek: #bj g bylicy naciągnąć w #j,e l wódki, im dłużej, tym lepiej, ale
nie mniej niż #bd godziny. Stosować po łyżce #c razy dziennie i przed snem. Dzieciom się nie zaleca. #ic. Wziąć dużą
cebulę, oczy- ścić, wymyć i utrzeć na tarce. Wymieszać z gęsim tłuszczem. Wcierać w klatkę piersiową i szyję. Owinąć
ciepłą chustą. Rano, na czczo zażywać po łyżce tej mieszanki przy kaszlu. #id. W środkowej Rosji jed- nym z
najpopularniejszych sposo- bów leczenia kaszlu, szczególnie u dzieci, był sok z czarnej rze- py. Utrzeć rzepę na tarce i
wy- cisnąć sok. Zmieszać go #hc z łyżką miodu. Stosować po #b łyżki, na #ae-bj minut przed jedzeniem, #c-d razy
dziennie. #ie. Czarną rzepę wymyć, obrać i pokroić w kostkę. Wło- żyć do garnka, posypać cukrem i dusić w
piekarniku około #b godzin. Gotową papkę przece- dzić, ostudzić i wlać do butel- ki. Przechowywać w chłodnym
miejscu. Nalewać na gorącą łyż- kę, aby sok był ciepły i pić po łyżeczce #e-f razy dziennie, przed snem, przy kaszlu.
#if. Czarną rzepę, wymytą i obraną pokroić na drobne ka- wałki, przysypać cukrem pudrem. Po #f godzinach wytworzy
się sok, którego można używać przy kaszlu u dzieci, po łyżce, co godzinę. #ig. Utrzeć żółtka z cukrem pudrem do
białości. Po utarciu objętość zwiększy się #b-c krot- nie. Kogiel-mogiel pomaga przy kaszlu, jeśli stosuje się go na
czczo. #ih. Wymieszać świeży sok z marchwi z mlekiem, w równych proporcjach. Stosować przy kaszlu #e-f razy
dziennie. #ii. Aby ułatwić odrywanie się flegmy wskazane jest stoso- wanie syropu z borówki zmiesza- nego z
miodem, w równych propo- rcjach. #ajj. #b łyżki świeżego masła, #b żółtka, #a łyżeczkę mąki i #b łyżeczki miodu
starannie wymieszać. Stosować przy kaszlu, zapaleniu oskrzeli #d-e razy dziennie przed jedzeniem. #aja. Nie tylko
konfitury z malin są jednym z najstarszych lekarstw przy przeziębieniach. Dobrym środkiem na poty jest napar z liści i
łodyg malin. Wywar z liści stosuje się przy leczeniu zapalenia oskrze- #he li, krtani i jako środek wy- krztuśny. Liście i
łodygi zale- wa się wrzątkiem i pozostawia do naciągnięcia. Stosuje się na noc przed snem. Uważać na prze- ciągi.
#ajb. Korzeń prawoślazu leka- rskiego, pokrojony i wysuszony stosuje się jako środek wykrztu- śny i przeciwzapalny
przy kata- rach górnych dróg oddechowych szczególnie u dzieci. #ae g ko- rzenia zalewa się #j,e litrem zimnej wody i
naciąga dobę. Stosować łyżeczkę #d-e razy dziennie. #ajc. #e-f ząbków czosnku obrać, drobno posiekać i rozpuś- cić w
szklance mleka. Zagotować i zostawić do wystygnięcia. Stosować przy chorobach górnych dróg oddechowych po
łyżeczce, kilka razy dziennie. #ajd. W ubiegłym stuleciu wraz z nastaniem wiosny i jesie- ni w Rosji suchoty i
zapalenie płuc zbierały obfite plony. Znachorzy przy tych chorobach zalecali środek nazywany (kal- ciumit).
Przygotowywano go w sposób następujący: #aj cy- tryn, #f jajek, #cjj g miodu =najlepiej lipowego= i #j,ge szklanki
koniaku. #f jajek, koniecznie świeżych i z białą skorupką wkłada się do słoika i zalewa sokiem z cytryn. Słoik
przykrywa się gazą, owija ciem- nym papierem i stawia w suchym, ciemnym i chłodnym =nie zimnym!=
pomieszczeniu. Trzyma się do rozpuszczenia skorupek jajka, co zwykle następuje po #f-h dniach. Następnie miód
podgrzewa się, aby był płynny, studzi i dodaje do mieszaniny jajek i soku z cy- tryny, potem wlewa się koniak.
Lekarstwo przelewa się do ciem- nej butelki i przechowuje koniecznie w suchym, ciemnym i chłodnym pomieszczeniu.
Sto- suje się po łyżeczce, #c razy dziennie, od razu po jedze- #hg niu. ( Kalciumit) psuje się po #c tygodniach. #aje.
Istnieje też inny spo- sób przygotowania (kalciumitu). #aj jajek z białą skorupką, bar- dzo świeżych i #aj pokrojonych
cytryn włożyć do słoika z ciem- nego szkła, z dużym otworem. Postawić w ciemnym i ciepłym miejscu. Po #aj-ab
dniach jajka staną się półpłynną masą. Od czasu do czasu trzeba zdejmować pleśń i mieszać =tylko drewnianą łyżką=.
Do jednolitej mieszani- ny z jajek wlać butelkę koniaku. Masa powinna fermentować jesz- cze #c tygodnie. Kiedy
przesta- nie pojawiać się pleśń zawartość wymieszać i przelać do butelki. Przechowywać w chłodnym miejs- cu.
Stosować po łyżeczce #c ra- zy dziennie. Najlepiej użyć bu- telki z szeroką szyjką, aby moż- na było zdjąć pleśń, jeśli
się pojawi. Stosować także przy stanach zapalnych płuc. #ajf. Zalecane poniżej lekar- stwo stosowano w Rosji nie tyl-
ko przy suchotach, ale i przy przewlekłym kaszlu, zapaleniu płuc, zapaleniu oskrzeli. W je- go skład wchodzi miód
=lipowy= #acjj g, drobno posiekane liście aloesu - #a szklanka, #bjj g oliwy z oliwek, #aej g pączków brzozy, #ej g
kwiatów lipy. Przed przygotowaniem, zerwane i przemyte przegotowaną wodą li- ście aloesu położyć na #aj dni w
chłodnym i ciemnym miejscu. Roztopić miód i włożyć rozdrob- nione liście aloesu. Mieszaninę dobrze wstrząsnąć.
Oddzielnie w dwóch szklankach wody zagoto- wać brzozowe pączki i kwiat li- py, pogotować #a-b minuty. Wlać
przecedzony i wyciśnięty wywar do ostudzonego miodu. Wymieszać i rozlać do dwóch butelek, doda- jąc do każdej,
po równo, oliwy z oliwek. Przechowywać w chłod- nym miejscu. Stosować po łyżce, #c razy dziennie. Przed użyciem

wstrząsnąć. #hi #ajg. Owies lub jęczmień wsy- pać do garnka do wysokości #j,f dolać mleka na dwa palce od gó- ry.
Przykryć pokrywką i wstawić do niezbyt gorącego piekarnika. Dolewać mleka w miarę wygotowy- wania się, dopóki
owies się nie rozgotuje. Pić ten płyn po #b-c łyżki, #c razy dziennie, przy kaszlu. #ajh. Serdecznik i korzeń cy- korii w
równych proporcjach za- parzyć wrzątkiem jak herbatę, pozostawić do naciągnięcia i stosować przy przeziębieniach, #c
razy dziennie po #j,e szklan- ki. Lekarstwo było popularne w kurskiej guberni. #aji. Do półlitrowej butelki wina włożyć
#d duże liście aloe- su. Naciągać #d dni. Stosować przy przewlekłym, zapaleniu oskrzeli po #a łyżeczce, #c razy
dziennie. #aaj. W jarosławskiej guberni zapalenie płuc, przedłużający się kaszel i zapalenie oskrzeli też leczono
aloesem. Lekarstwo przygotowywano w sposób następu- jący: #cjj g miodu, pół szklanki wody i liść drobno
pokrojonego aloesu, gotować na bardzo małym ogniu #b godziny. studzić i wy- mieszać. Przechowywać w chłod- nym
miejscu. Stosować po łyżce, #c razy dziennie. Lekarstwo często zapisywano dzieciom. #aaa. Jedną z pierwszych za-
sad przy katarze, szczególnie przewlekłym, zalecaną przez ro- syjskich lekarzy była zmiana użycia mleka i produktów
mlecz- nych. Przy przewlekłym, nieale- rgicznym katarze zalecano stoso- wanie (sosu) z utartego chrzanu zmieszanego
z sokiem z #b-c cy- tryn, #b-c razy dziennie. Po zażyciu tego lekarstwa przez pół godziny nie wolno nic jeść ani pić.
Przez pierwszy tydzień le- karstwo będzie wywoływać silne łzawienie. Następnie, wraz #ia z ustaniem łzawienia katar
ustą- pi. Chrzan powinien być świeży, nie starszy niż tydzień po ze- rwaniu, a lekarstwo można prze- chowywać dość
długo w zimnym miejscu. #aab. Przy ostrym katarze choremu zalecano kąpiel w łaźni i picie herbatki z kwiatów lipy.
Okolice zatok ogrzewać ugotowa- nymi na twardo jajkami, przykła- dając je w skorupkach po obu stronach nosa, aż do
całkowitego wystygnięcia. #aac. Dzieciom, szczególnie małym, zalecano przy katarze za- kraplanie do nosa świeżego
soku z buraków. #aad. Przy zapaleniu krtani i ólnie u śpiewaków, zalecany był wywar z nasion anyżu. Do garnka wlać
szklankę wody i pół szklanki na- sion anyżu. Gotować #ae minut. Lekko ochłodzony wywar przece- dzić i zmieszać z
ćwiartką szklanki lipowego miodu, jeszcze raz zagotować. Zdjąć z ognia i dodać łyżkę koniaku. Zażywać po łyżce co
pół godziny. Zna- chorzy zapewniali, że środek ten może przywrócić głos w ciągu do- by, dlatego też śpiewacy, akto-
rzy i inni ludzie, których praca związana jest z głosem powinni stale je mieć pod ręką. #aae. W ubiegłym stuleciu,
kiedy szczupłość u kobiet uważa- na była za ułomność lub co najmniej wadę, rosyjscy znacho- rzy zalecali wziąć #cjj g
słoni- ny i #f dużych jabłek. Jabłek nie obierać. Pokroić słoninę i jabłka w drobną kostkę, wymie- szać i stopić na
małym ogniu, aby się nie przypaliła. #ab żół- tek utrzeć z cukrem pudrem. Do- dać do żółtek #cjj g rozdrobnio- nej
czekolady. Przetrzeć przez sito masę ze stopionej słoniny i połączyć z jajkami i czekola- dą. Poczekać aż ostygnie. #ic
Mieszanką smarować chleb i po- pijać ciepłym mlekiem. Leczeni w taki sposób szybko przybierali na wadze. #aaf. #cjj
g czosnku, wymytego i obranego włożyć do półlitrowej butelki i zalać spirytusem. Na- ciągać #c tygodnie i zażywać po
#bj kropli codziennie w #j,e szklanki mleka. Środek ten uwa- żany był za ogólnie wzmacniają- cy, ale też i
przeciwsklerotycz- ny. #aag. Herbata z owoców dzi- kiej róży z miodem nie tylko wzmacnia organizm, również zapo-
biega przeziębieniom. #aah. Przy grypie dobrze jest stosować nalewkę spirytusową z liści eukaliptusa. #bj g su- chych,
rozdrobnionych liści za- lać spirytusem. Szczelnie zamknąć i naciągać #g-h dni. Przecedzić i pozostałość wycis- nąć.
Stosować po #bj-be kropli rozpuszczonych w #j,be szklanki przegotowanej wody. #aai. Przy przeziębieniu na- leży
napełnić wannę lodowatą wo- dą i stać w niej równo #a minu- tę. Ani dłużej, ani krócej. Następnie założyć wełniane
raj- stopy =pończochy= i chodzić po pokoju szybko, nieprzerwanie przez #ae minut. Potem położyć się spać. #abj.
Tego dziwnego sposobu leczenia anginy używa się nie tylko w Rosji, ale też na Bli- skim i Środkowym Wschodzie.
Sposób leczenia: blisko do ust chorego podnosi się żabę i chory oddycha wprost na nią. Od tego serce żaby bije
szybciej, a cho- ry prawie natychmiast czuje się lepiej. Często leczenie rozpoczynamy wtedy, kiedy chory nie tylko nie
może jeść ani pić, ale i mówić. Po #h-aj minutach choroba mija i, jak twierdzą znachorzy, #ie całkowicie przechodzi na
żabę. Ale to nie jest zupełnie tak, chociaż żaba rzeczywiście po zrobieniu dwóch - trzech skoków umiera. Chory za to
zdrowieje całkowicie i to w jak krótkim czasie perscy lekarze ludowi w Teheranie i innych miastach Persji = Iranu=
leczą anginę prawie wyłącznie w ten sposób. Wielu jest ciekawych, jaki gatunek żaby uważany jest za leczniczy?
Powinna to być koniecznie duża szarozielona ro- pucha. #aba. Chroniczne zapalenie oskrzeli dobrze leczy się wie-
przowym łojem z kiszek, który wygląda jak siatka. Tę siatkę wkłada się do naczynia i stawia do ciepłego, ale nie
gorącego piekarnika lub na małym ogniu, aby do siatek ściekał tłuszcz. Roztopiony tłuszcz zlewa się i stawia w
chłodnym miejscu. Bierze się łyżeczkę tłuszczu na szklankę gorącego mleka i pije po łyku. Zewnętrznie: należy
zmieszać tłuszcz z terpentyną i wcierać w pierś do sucha. #abb. Często po przeziębie- niach pojawia się silny ból w
jednym, a niekiedy w obydwu uszach. Oto jak ogłuchłą dziew- czynkę leczył znachor. Zwinął w lejek duży arkusz
grubego pa- pieru pakunkowego, wstawił wąski koniec lejka do ucha dziewczynki i podpalił szeroki koniec. Kie- dy
lejek spalił się prawie cał- kowicie znachor lekkim uderze- niem ręki wybił resztę lejka z ucha pacjentki. Następnie tę
procedurę zastosował do drugiego ucha. Wszelki ból i głuchota szybko ustąpiły. #abc. Cebula zawiera olejek
zapachowy, kwas ascorbinowy, kwasy organiczne, karoten, wita- miny B#a, B#b, B#e, substan- cje grzybo- i
bakteriobójcze, sole wapnia, fosforu i inne sub- stancje. Świeży sok jest #ig używany przy anginach po #a ły- żeczce,
#c-d razy dziennie. #abd. Czarne jagody - gęsty wywar owoców stosuje się do płu- kania przy anginach, smarowania
oparzonych miejsc, wysypki na skórze =#ajj g suchych owoców zalać #j,e l wody, gotować do pomniejszenia objętości

wody do #j,c l=. #abe. Astma oskrzelowa. Zestaw: kwiaty bzu, ziele ro- siczki, liść babki, ziele fiołka =wszystkiego po
równo=. #d ły- żeczki mieszanki gotować kilka minut i zostawić na #b godziny do ostygnięcia, następnie prze- cedzić.
Wywar wypić w ciągu dnia w #c porcjach. Rozdział Ix: Schorzenia przewodu pokarmowego #abf. Przy bólach żołądka
wy- konywać następujące ćwiczenia: Leżąc rozluźnić się. Zrobić spokojny, w miarę możności głę- boki wdech =do
granicy bólu w żołądku=, z zatrzymaniem, a po #aj-ae sekundach - powolny wy- dech. W czasie wdechu wyobrazić
sobie w okolicach płuc jakiś ro- snący obłoczek lub coś innego. Być może jest to trudne do wy- konania dla tych,
którzy nie ma- ją wyobraźni, ale bez wyobraże- nia sobie kłębka bioenergii sa- moleczenie nie uda się. W cza- sie
wstrzymania oddechu obraz utrwala się. Następnie podczas całego wydechu trzeba przetrans- ponować ten (obłoczek)
do żołąd- ka, w którym powstał energo- balans. Jeśli choć na chwilę zgubimy (obłoczek), to zaraz zo- stanie on
przechwycony przez splot słoneczny lub wejdzie w ogólny system nerwowy bez udziału zwiększonego zapotrzebo-
wania na bioenergię w tej lub innej części. Kruche rozłożenie bioenergii, wypracowywane przy każdym #ii wdechu
trzeba powtarzać w przy- padku bólu żołądka co #b godzi- ny, po #aj minut. Podczas dru- giego - trzeciego seansu
czuje się poprawę. Przed zaśnięciem koniecznie zachować tę myśl o rozpoczętej autosugestii i jakby nakazywać
podświadomości wykonanie wszystkiego, co do tej pory sami wykonywaliśmy. Rzecz w tym, że jeśli mózg skupia się
na podobnej myśli, to odchodząc w sen, zatrzymuje tę jedną, po- trzebną nam myśl i cała podświa- domość jest
zmuszona do pracy nad przetworzeniem tej myśli. Wszystkie operacje tworzenia zwoju bioenergii i transponowa- nie
jej do odpowiedniego miejsca będą odbywać się pod kontrolą podświadomości, która w pracy systemu nerwowego
odgrywa o wie- le większą rolę niż świadomość. Koncentracja uwagi na sensie wykonanego zabiegu, mobilizacja
fantazji do polepszenia spekula- tywnego obrazu i regularność ćwiczeń - to podstawowe czynniki potrzebne do sukcesu
w samole- czeniu. #abg. Przy nieżytach żołądka sok z aloesu zażywa się po #a-b łyżeczki, #b razy dziennie, na #cj
minut przed jedzeniem. Czas leczenia #a-b miesiące. #abh. Poziomki leśne: łyżkę mieszanki liści i korzeni zalać #b
szklankami zimnej, przegoto- wanej wody, naciągać #f-h go- dzin, przecedzić. Stosować po #j,e szklanki dziennie przy
nie- żytach żołądka. #abi. Czarna porzeczka. Świeży sok pije się przy nieży- tach żołądka z niedokwasotą, stosuje się
#j,be szklanki soku, #c razy dziennie. #acj. Ziele krwawnika =w mie- szance= - #b części, ziele dziu- rawca - #b części,
kwiaty ru- mianku lekarskiego - #b części, ziele glistnika #aja - #a część. Łyżkę mieszanki za- parzyć szklanką
wrzątku. Stoso- wać po #j,c szklanki, #d razy dziennie, przy nieżytach żołąd- ka. #aca. Przy chorobach przewodu
pokarmowego - można skorzystać z naparów: mydlnicy, macierzan- ki, podbiału, wrotycza, nieśmie- rtelnika,
rumianku, brusznicy, bylicy, czarnej jagody, korzenia waleriany. #acb. Przy bólach żołądka - napar z dziurawca,
wiązówki, pokrzywy lub wywar z przegródek orzecha włoskiego. #acc. Przy nieżycie żołądka rosyjscy lekarze
stosowali le- czenie jabłkami. Nadają się do tego celu zielone gatunki ja- błek. Wymyte, obrane i oczysz- czone jabłka
utrzeć na drobnej tarce. #d-e godzin przed i po zjedzeniu nic nie jeść i nie pić. Dobrze jest jeść jabłka wcześnie rano,
wtedy śniadanie można zjeść ok. godz. #,,#jj. Na noc chorzy na nieżyt żołądka jabłek jeść nie powinni, gdyż zwiększa
się wytwarzanie gazów i stan się pogarsza. Leczenie przeprowadzamy przez miesiąc co- dziennie, w drugim miesiącu
#b-c razy w tygodniu, w trzecim raz na tydzień. Jednocześnie prze- strzegamy diety i nie używamy mleka, tłustego,
ostrego i sło- nego pokarmu, mocnej herbaty, kawy, świeżego chleba, słodyczy. #acd. Przy chorobach żołądko- wo-
jelitowych od dawna stosowano czarny brzozowy grzyb - czyr. Oprócz tego czyr poprawia samo- poczucie chorym na
różnego ro- dzaju choroby nowotworowe. Świeży grzyb myje się i uciera na tarce, suszony - najpierw mo- czy się
przez #d godziny w zim- nej przegotowanej wodzie. Na #a część utartego grzyba bierze się #e części wody w
temperatu- rze do #ej st. C i nacią- #ajc ga #b doby, przecedza i wyciska pozostałe resztki. Stosować po #c szklanki na
dobę, w kilku po- rcjach, na pół godziny przed je- dzeniem. Napar można przechowy- wać nie dłużej niż #d doby, w
zimnym miejscu. #ace. Napar i wywar z korze- nia pięciornika stosowano w Ro- sji jako środek leczący katar żołądka i
dezynterię. Wywar przygotowuje się w następujący sposób: #a łyżkę rozdrobnionego korzenia zalać szklanką wody i
gotować pod przykryciem na słabym ogniu ok. #bj min. Ostu- dzić, przecedzić i stosować po łyżce #c-e razy dziennie.
#acf. Przy nieżycie żołądka #b łyżeczki kwiatów nagietka na #b szklanki wrzątku, zaparzać #ae min., przecedzić i
wypić w ciągu dnia. #acg. Przy nieżycie żołądka z nadkwasotą: z mieszanki bobrku trójlistnego =#bj_=, owoców ko-
pru włoskiego =#bj_=, mięty pie- przowej =#bj_=, krwawnika =#bj_=, tysiącznika =#bj_= przy- gotować wywar i pić
po #j,e szklanki, na #cj min. przed je- dzeniem, przez #ab dni. #ach. Przy nieżycie żołądka z niedokwasotą
przygotować napar z mieszanki: korzenia tataraku =#aj_=, dziurawca =#aj_=, kwia- tów nagietka =#aj_=, mięty pie-
przowej =#aj_=, mniszka pospoli- tego =#aj_=, szałwii lekarskiej =#aj_=, rumianku lekarskiego =#aj_=, liści babki
=#bj_=, krwawnika =#bj_=, liści bobrku trójlistnego =#aj_=. Pić po #j,e szklanki, #d-e razy dzien- nie. #aci. Przy
bólach żołądka ze wzdęciem i zgagą: ziele dziuraw- ca, ziele krwawnika, ziele sza- roty błotnej - wszystkiego po #bj
gramów. #c łyżki stołowe mieszanki zaparzać #b go- #aje dziny w #a litrze wrzątku, prze- cedzić. Pić po #j,e szklanki,
#d-e razy dziennie. #adj. Przy silnych bólach i skurczach żołądka: kwiaty ru- mianku =#ae_=, ziele krwawnika =#ae_=.
#b stołowe łyżki mie- szanki zalać szklanką wrzątku, zaparzać #bj minut przecedzić. Pić po #j,e szklanki #c-d razy
dziennie. #ada. Przy skurczach żołądka i wzdęciu brzucha pomoże mie- szanka: liście mięty pieprzowej, owoce anyżu,
owoce kminku, owoce kopru włoskiego - wszystkiego po #aj gramów. #b łyżeczki mieszan- ki zalać #a szklanką

wrzątku, zaparzać w szczelnie zamkniętym naczyniu #a godzinę, przecedzić. Pić niewielkimi łykami przez cały dzień
#a szklankę naparu. #adb. Przy kolkach i uczuciu ciężkości w żołądku: kłącza z korzeniami waleriany =#e_=, liście
mięty pieprzowej =#aj_=, owoce kopru włoskiego =#e_=, kwiaty rumianku lekarskiego =#cj_=. #b łyżeczki mieszanki
zalać #a szklanką wrzątku, zapa- rzać w szczelnie zamkniętym na- czyniu #a godzinę, przecedzić. Wypić w ciągu dnia
#a-b szklan- ki naparu. #adc. Przy nieżytach i zapa- leniach: liście mięty pieprzo- wej, liście szałwii, ziele pio- łunu,
ziele krwawnika kwiaty ru- mianku lekarskiego - wszystkiego po #aj. #b łyżeczki mieszanki zalać szklanką wrzątku,
zaparzać w szczelnie zamkniętym naczyniu #bj minut, przecedzić. Pić #j,e szklanki gorącego naparu na pół godziny
przed jedzeniem, #b razy dziennie. #add. Przy ostrych i chro- nicznych nieżytach: korzeń pra- woślazu, korzeń lukrecji,
kłącze perzu, owoce kopru włoskiego, kwiaty rumianku lekarskie- #ajg go - wszystkiego po #aj. #a łyż- kę mieszanki
gotować #aj minut w szklance wody, zaparzać w szczelnie zamkniętym naczyniu, po wystygnięciu przecedzić. Za-
żywać na noc po #a szklance wy- waru. #ade. Przy nieżytach ze skar- gami na wątrobę: liście mięty pieprzowej =#bj_=,
ziele ty- siącznika =#e_=. #b łyżeczki mieszanki zalać szklanką wrząt- ku, zaparzać w szczelnie zamkniętym naczyniu
#cj minut, przecedzić. Stosować po #a szklance naparu, #c razy dziennie, na pół godziny przed jedzeniem. #adf. Przy
wrzodzie żołądka i dwunastnicy: liście wierzbówki kiprzycy =#bj_=, owoce kopru włoskiego =#aj_=, kwiaty lipy
=#bj_=, kwiaty rumianku lekar- skiego =#aj_=. Dwie łyżeczki mieszanki zalać szklanką wrząt- ku, szczelnie zamknąć i
zaparzać #cj minut, przecedzić. Wypijać w ciągu dnia od #a do #c szkla- nek naparu. #adg. Przy wrzodzie żołądka i
dwunastnicy stosuje się nastę- pujące leczenie. Pić na czczo rano i przed obiadem po #ajj g naparu glistnika. Ziele
razem z korzeniem drobno pokrojone włożyć do połowy naczynia i za- lać wrzątkiem do pełna. Nie za- żywać na noc.
Jeśli ziele jest suche, to naczynie napełniać do #j,c. Czas kuracji #b-c tygod- nie. #adh. Przy chorobie wrzodowej
żołądka i dwunastnicy, przy nie- życie z nadkwasotą: zaleca się pić po #c-d szklanki świeżego soku z ziemniaków. Po
wypiciu soku należy poleżeć pół godziny, jeść można po godzinie. Po #aj dniach leczenia zrobić przerwę na #aj dni, a
następnie kontynu- ować leczenie jeszcze przez #aj dni. #aji #adi. Wziąć garnek dość wyso- ki, ale nieduży. Na dnie
poło- żyć słomę lub płytkę azbestową i wstawić słoik z naciętym zie- lem dziurawca, zalanym oliwą z oliwek tak, aby
ziele było tylko pokryte oliwą. Do garnka wlać wodę do wysokości słoika. Garnek ze słoikiem i wodą wsta- wić do
dużego garnka z wodą i postawić na ogniu. W czasie gotowania wodę należy uzupełniać do poprzedniej objętości. Po
#f godzinach lekarstwo jest go- towe. Przecedzić i przechowywać w chłodnym miejscu. Stosować przy chorobie
wrzodowej żołądka i dwunastnicy, po #b łyżki na pół godziny przed jedzeniem. Przestrzegać przepisanej przez lekarza
diety. #aej. Aby obniżyć kwasotę żo- łądka stosuje się świeży sok z marchwi - w pełni dojrzałej - po pół szklanki na
czczo #a raz dziennie. #aea. Przy nadkwasocie - na- par z zestawu mięta pieprzowa, krwawnik, dziurawiec - #b częś-
ci, nasiona kopru - #j,be częś- ci. #aeb. Przy niedokwasocie - napar z zestawu: mięta pie- przowa, rumianek, nasiona
kopru, kminku, waleriany =#j,e części=, chmiel =#j,be części=. Pić na czczo przez #b-c miesiące. #aec. Oryginalny
przepis =ko- reański= na zastosowanie glist- nika =jaskółczego ziela= przy raku żołądka: zmieszać wodny słaby
wyciąg glistnika =#ae-bj ml=, krople miętowe =#fjj ml=, syrop =np. z dzikiej róży= - #cjj ml i pić tę mieszankę po #e
łyżek dziennie. Nie dopusz- czać do przedawkowania. To nie- bezpieczne! #aed. Przy zapaleniu jelita grubego: w
szklance wrzątku za- parzyć po #a łyżeczce ty- #aaa siącznika, szałwii i rumianku. Przykryć talerzykiem do ostyg-
nięcia. Przecedzić. Zażywać przy ostrych stanach zapalnych po #a łyżce, #e-g razy dziennie. #aee. Przy wrzodowych
zapale- niach jelita grubego, podczas diety, w przeciągu #c-d miesię- cy, między posiłkami zjadać po trochu orzechy
włoskie =#gj g dziennie=. Zamiast wody do- brze jest używać wywaru z korze- nia pięciornika, kurze ziele, żywokostu
i siemienia lnianego. Poprawa następuje po miesiącu, a po czterech - pewne wylecze- nie. #aef. Przy zapaleniu jelita
grubego z towarzyszącą mu bie- gunką: kłącze rdestu wężownika =#ae_=, kłącze pięciornika =#ae_=, liście mięty
pieprzowej =#aj_=, ziele pięciornika =#aj_=, ziele tasznika pospoli- tego =#cj_=, kwiaty rumianku =#aj_=. łyżkę
mieszanki zalać szklanką wody i gotować na sła- bym ogniu w szczelnie zamkniętym naczyniu przez #aj minut, ostu-
dzić, przecedzić. Pić #a-b szklanki wywaru dziennie. #aeg. Przy zapaleniu jelita grubego, wrzodach żołądka i dwu-
nastnicy, a także dla uśmierze- nia bólu stosuje się nasiona ba- bki. Łyżkę nasion zalać #j,e szklanki wrzątku i zaparzać
#cj minut. Zażywać po łyżce, na #cj minut przed jedzeniem, #c razy dziennie. #aeh. W leczeniu choroby wrzodowej
zaleca się stosowanie soku z kapusty. Po pół szklanki #c razy dziennie przez #c-d ty- godnie. Przechowywać sok w
tem- peraturze nie wyższej niż + #b st. C i nie dłużej niż #a dobę. Stosować ciepły! #aei. Przy zapaleniu jelita grubego
z biegunką zaleca się przygotowanie następującej #aac mieszanki: liście babki =#bj_=, rdest ptasi =#aj_=, liście i ko-
rzenie pięciornika =#bj_=. łyżkę mieszanki zalać #fjj ml wrzątku, zaparzać #cj-dj minut, stosować po #j,be szklanki, #c
razy dziennie po jedzeniu. Czas ku- racji - #ae dni. #afj. Przy przewlekłych cho- robach żołądka - nieżytach, wrzodach,
a także zapaleniu je- lita grubego codziennie przez miesiąc zjadać do #h g propoli- su, długo przeżuwając, najlepiej na
pusty żołądek. W przypadku uczulenia nie przerywać lecze- nia. #afa. #cjj g orzechów włoskich rozłupać i wyjąć
przegródki, które dzielą części ziarna. Za- lać je #bej ml spirytusu i zo- stawić na #c dni. Stosować przy biegunce po
#f-aj kropli, roz- cieńczając ciepłą przegotowaną wodą. #afb. Młode, niedojrzałe orzechy włoskie wraz z zielonymi
łupinami pokroić w kostkę, na- pełnić nimi #j,ge butelki i za- lać wódką. Naciągać #c-d dni. Stosować nie częściej niż
#b razy dziennie, po #j,be ły- żeczki, przy biegunce. Dla dzieci lekarstwo się nie nadaje. #afc. Przy biegunce rano i

wieczorem stosować szklankę wodnego roztworu nadmanganianu potasu =kwasu=. Roztwór powi- nien być
jasnoróżowy. Zwrócić uwagę na to, aby wszystkie kryształki się rozpuściły. Zwy- kle wystarczy jedna dawka, aby
biegunka ustała. #afd. Wywar z czarnej jagody to bardzo stary sposób na bie- gunkę. Zaparzać wrzątkiem jak herbatę.
#afe. Na Syberii i Dalekim Wschodzie do leczenia biegunki i dezynterii stosowano wy- #aae war krwiściąga. #b
łyżeczki roz- drobnionego =dość grubo= korze- nia krwiściąga zalać szklanką wrzątku i gotować #cj minut. Ostudzić i
przecedzić. Stoso- wać po łyżce #e-f razy dziennie przed jedzeniem. Oprócz tego krwiściąg stosowano do leczenia
krwotoków z macicy, krwotoków hemoroidalnych i plucia krwią. #aff. Leczenie biegunki u dzieci. Trzeba wziąć
łyżeczkę dobrego ryżu, zalać #f-g szklan- kami wody i gotować na małym ogniu. Otrzymany wywar ostudzić i ciepły
dawać dziecku. Po #j,c filiżanki, co dwie godziny. Wy- war przecedzić przez gazę lub sito. #afg. Przy silnej biegunce u
dorosłych zażyć w jedzeniu po- łowę łyżeczki utłuczonej skórki z kurzego żołądka. W tym celu trzeba starannie
oddzielić twar- dą skórkę kurzego żołądka, wymyć ją i wysuszyć na słońcu, a potem schować. W razie potrzeby drob-
no utłuc, przesiać i zażyć w po- żywieniu #a lub #b razy. #afh. Cierpiącym na zaparcie polecano picie wody, w której
długo gotował się owies lub śli- wki. Sok rzodkiewki, ciepły kwas z kwaszonej kapusty, herba- tę z suszonych wiśni,
jabłek na- leży pić #c-d razy dziennie. Jako środek przeczyszczający można stosować też sok z kiszo- nych ogórków.
Ogórki powinny leżeć w słonej wodzie co najmniej miesiąc, bez przypraw. Stosować po #d szklanki na do- bę. #afi.
Niektóre produkty o właściwościach przeczyszczają- cych są źle przygotowywane i dlatego ich skuteczność jest
mniejsza. Trzeba je zalewać wrzątkiem, ale nie gotować i nie słodzić. Rano, na czczo i kilka razy dziennie, o różnych
porach zjeść kilka śliwek. #aag #agj. Korę kruszyny stosuje się od dawna do leczenia prze- wlekłych zaparć. #bj g
rozdrob- nionej kory zalewa się #bjj ml wody i gotuje #ae-bj minut. Stosuje się po #j,e szklanki na noc. #aga. Owoce
szakłaka prze- czyszczającego stosowane są jako wywary przy zaparciach. Łyżkę całych owoców zalewa się szklan- ką
wody i doprowadza do wrzenia. Naciąga się #b godziny w cie- płym miejscu. Przecedza i sto- suje po pół szklanki na
noc. #agb. Wziąć łyżkę mielonego siemienia lnianego =może być owies, jęczmień lub liście mal- wy=. Zagotować w
#d szklankach wody, przecedzić i dodać sok lub #b łyżki oleju lnianego, lub konopnego. Zrobić ciepłą lewa- tywę.
#agc. Przy zgadze, czkawce bierzemy kwiatostan rumianku =#e_=, ziele dziurawca =#bj_= i liście babki =#aj_=,
zalewamy szklanką wrzątku, zaparzamy. Zażywamy po #a łyżce naparu, #c razy dziennie. Czas kuracji - #ae dni. #agd.
Przy czkawce zatrzymaj- cie oddech, zaczepcie dłonie za plecami i pochylając się wypij- cie kilka łyków ze szklanki
sto- jącej na stole. Czkawka ustanie natychmiast. #age. Przy uporczywej czkawce rosyjscy lekarze zalecali wywar z
ziaren kopru. Wywar nasila też laktację. Rozdział X: Schorzenia wątroby, trzustki, woreczka żółciowego i dróg
żółciowych #agf. Warto zanotować sobie kolejne rośliny wykorzystywane w leczeniu powyższych chorób. Przy
chorobach wątroby: #aai brzoza, waleriana =kozłek lekar- ski=, bławatek, rdest ptasi, oman, majeranek, wiciokrzew,
dziurawiec, nagietek lekarski, kalina, kapusta biała, pokrzywa dwupienna, kukurydza, mniszek, rzodkiew, jarzębina
syberyjska, dynia, krwawnik, koper ogrodowy, skrzyp, szałwia, dzika róża. Przy chorobach woreczka żół- ciowego:
tatarak, majeranek, dziurawiec, nagietek lekarski, pokrzywa, kukurydza, mniszek, babka, jarzębina syberyjska,
krwawnik, szałwia, dzika róża. Przy chorobach dróg żółcio- wych: kozłek lekarski, bławatek, kukurydza, rumianek.
Przy kamicy: borówka, rdest ptasi, poziomka leśna, kukury- dza, mięta pieprzowa, perz, ko- per. Jeśli nie ma
konkretnych wskazań co do stosowania, to na- pary przygotowujemy w następują- cy sposób: łyżkę rozdrobnionej
rośliny zalewamy szklanką wrząt- ku, zaparzamy pod przykryciem #dj-de minut, przecedzamy i wy- pijamy tę porcję w
#c dawkach. Z korzeni kory, nasion - robimy wywary. Jak je robić - przeczy- tacie państwo w rozdziale Ii. #agg.
Bardzo popularny jest wśród osób cierpiących na różne choroby wątroby nieśmiertelnik lub kocanka. Najczęściej
prepa- raty kocanki stosuje się w ostrych i przewlekłych choro- bach wątroby i dróg żółciowych =zapaleniach wątroby
i woreczka żółciowego=. Zwiększają one wy- dzielanie i odpływ żółci, sprzy- jają wypłukiwaniu piasku i drob- nych
kamieni przy kamicy. Należy jednak mieć na uwadze, że kocanka podnosi ciśnienie krwi, dlatego ludzie z nadciś-
nieniem powinni dobrać sobie in- ną roślinę. Wywar z kwiatów kocanki przy- gotowuje się tak: Wziąć #aj-ae g
suchych kwiatów na szklankę wody, zażywać po #b łyżki, #c razy dziennie, na pół #aba godziny przed jedzeniem przez
#b-c tygodnie. Napar przygoto- wuje się w proporcjach: #a łyżka kwiatów na szklankę wrzątku, za- parzać #cj minut.
Stosować ochłodzony, po pół szklanki #b razy dziennie, na pół godziny przed jedzeniem. #agh. Napar z owoców
dzikiej róży, który ma szeroki zakres działania, w medycynie ludowej stosuje się również jako środek żółciopędny.
Napar przygotowuje się w proporcji #bj g =około #b łyżek= owoców na szklankę wrzątku. Parzy się w przykrytym
emaliowanym naczyniu przez #aj minut i pozostawia szczelnie zamknięty. Po upływie doby na- par przecedza się przez
po- dwójnie złożoną gazę i wyciska pozostałe owoce. Witamina C lepiej się zachowa, jeśli wy- suszoną dziką różę
zalejemy wrzątkiem i przetrzymamy w ter- mosie #aj-ab godzin. Wywar pije się po #j,e-a szklanki, #b razy dziennie.
Dzieciom wystarcza porcja #j,c-j,e szklanki. #agi. Przy chorobach wątroby. Kwiaty nieśmiertelnika, ziele rdestu, ziele
dziurawca - po #bjj_; liście brzozy, kora kru- szyny, liście pokrzywy dwupien- nej, owoce dzikiej róży - po #ajj. Pełną
łyżkę rozdrobnionej mieszanki zalać #cjj ml wrzącej wody, gotować #e min., zaparzać w ciepłym miejscu =najlepiej w
termosie= przez #d godziny. Pić ciepły, po pół szklanki, #c razy dziennie, na #ae-bj mi- nut przed jedzeniem. #ahj. Na
bóle wątroby: wymie- szać po pół szklanki soku z ki- szonej kapusty z sokiem ze świe- żych pomidorów i pić #c razy

dziennie po jedzeniu. Lek sto- sować przez dość długi okres. #aha. Przy przewlekłym zapa- leniu wątroby i marskości
wątro- by. Ziele dziurawca, #abc kwiaty wrotycza, ziele krwawni- ka, kwiaty rumianku, korzeń ło- pianu, owoce
dzikiej róży, liś- cie szałwii, korzeń omanu, ziele rdestu ptasiego, ziele uczepu. Łyżkę mieszanki zalać szklanką
wrzątku, parzyć #cj min. Pić po pół szklanki, #c razy dziennie, na #bj minut przed jedzeniem. #ahb. Przy zapaleniu
wątroby i marskości wątroby. Korzeń cy- korii, ziele skrzypu, ziele krwawnika, ziele dziurawca. Ły- żkę mieszanki
zalać szklanką wrzątku, parzyć #bj minut. Sto- sować po #j,ge-a szklanki dzien- nie na #bj minut przed jedze- niem.
#ahc. Znachorski środek na kamienie w wątrobie i nerkach: zemleć szklankę siemienia konopi, wymieszać z #c
szklanka- mi surowego mleka. Gotować do otrzymania jednej szklanki mie- szanki. Przecedzić i pić gorące na czczo,
po #a szklance dzien- nie przez #e dni. Po #aj dniach powtórzyć. Nie jeść niczego ostrego. Mogą się zdarzyć bóle
wątroby, ale trzeba je przetrzy- mać. Po roku powtórzyć lecze- nie. Jak twierdzą znachorzy, całkowite wyleczenie jest
pewne. #ahd. Przy zapaleniu pęche- rzyka żółciowego i przewodów żółciowych. Ziele glistnika, liście orzecha
włoskiego, korzeń cykorii. Łyżkę mieszanki zalać szklanką wrzątku, parzyć #cj min. Stosować po #j,ge-a szklance
dziennie na #bj minut przed jedzeniem. #ahe. Przy kamicy. Liście melisy, liście mięty, kwiaty ru- mianku. Łyżkę
mieszanki zalać szklanką wrzątku, parzyć #cj min. Stosować po pół szklanki, #b-c razy dziennie, na #bj minut przed
jedzeniem. #ahf. Przy kamicy. Ziele glistnika, liście mięty. #abe Łyżkę mieszanki zalać szklanką wrzątku, gotować #ae
min., pa- rzyć #cj min. Stosować po #j,ge-a szklance rano i wieczo- rem. #ahg. Przy kamicy. Ziele rdestu, skrzyp
polny, kwiaty ru- mianku, owoce dzikiej róży - po #bjj, ziele rdestu ptasiego, ziele pokrzywy dwupiennej - po #ajj.
Liście, ziele i kwiaty rozdrobnić, wymieszać, #b łyżki zestawu zalać #ejj ml wrzątku, parzyć w termosie #f godzin. Pić
po pół szklanki, #c razy dziennie przed jedzeniem, cie- pły. #ahh. Przy kamicy. Poziomki leśne. Łyżkę mieszanki
=owoce i liście= zagotować, naciągać #bj min., przecedzić. Stosować po #j,e-a szklanki naparu, #c razy dziennie. #ahi.
Przy kamicy. Kukurydza - słaby ekstrakt ze znamion kwiatów kukurydzy jest sprzeda- wany w aptekach; stosować po
#cj-dj kropli, #b-c razy dzien- nie, przed jedzeniem. Uważa się, że znamiona niszczą kamie- nie moczowe, żółciowe i
piasek. #aij. Przy kamicy. #b łyżki kopru zalać #b szklankami wrząt- ku, gotować #ae min. na małym ogniu, ostudzić,
przecedzić. Pić po #j,e szklanki ciepłego wywaru, #d razy dziennie. Le- czenie trwa #b-c tygodnie. #aia. Przy kamicy.
Perz. W celach leczniczych zbiera się kłącza wczesną wiosną lub jesie- nią i suszy w cieniu. #d łyżecz- ki
rozdrobnionych kłączy zalać szklanką zimnej wody, naciągać #ab godzin w chłodnym miejscu, przecedzić. Surowiec
ponownie zalać szklanką wrzątku, naciągać #aj min., przecedzić. Oba napa- ry zmieszać i stosować po #j,e szklanki, #d
razy dziennie. #abg #aib. Kamicę żółciową rosyjs- cy lekarze leczyli olejem z oli- wek i sokiem z cytryny. Wziąć #j,e l
oleju oliwkowego, #j,e l starannie przecedzonego soku cytrynowego. Ostatni posiłek należy spożyć na #f godzin przed
zastosowaniem lekarstwa. O ści- śle określonej porze pić po #d łyżki oleju oliwkowego i od razu zapijać #a łyżką soku.
Po- wtarzać ten zabieg co #ae minut. Kiedy wypijemy cały olej należy duszkiem wypić pozostały sok z cytryny. W
czasie stosowania mogą wystąpić wymioty. Jeśli pijemy sok cytrynowy od razu po spożyciu oleju, to wymioty będą
niewielkie, nie należy się ich obawiać. #aic. Przy zastoju żółci i kamicy żółciowej zalecano ćwiartkę oleju oliwkowego
wymie- szać z ćwiartką szklanki soku grejpfrutowego. Pić na noc, ale nie wcześniej niż godzinę po je- dzeniu. Przed
zastosowaniem zrobić lewatywę. Po zażyciu po- łożyć się do łóżka na prawym bo- ku i przyłożyć do boku ciepłą
grzałkę. Rano lewatywę powtó- rzyć. #aid. Przy kamieniach w prze- wodach żółciowych olej oliwkowy należy
stosować na pół godziny przed jedzeniem początkowo po pół łyżeczki, stopniowo zwięk- szając dawkę do #j,e
szklanki. Rosyjscy znachorzy zapewniali, że olej z oliwek i sok z cytryny lub grejpfruta nie tylko sprzyja wydalaniu
żółci, ale też wypędza kamienie i piasek. #aie. W medycynie naukowej i ludowej w leczeniu chorób wą- troby,
woreczka żółciowego, żół- taczki wykorzystuje się rozmaite preparaty glistnika: świeży sok, wywar, napar. Korzeń
rośliny wchodzi w skład preparatu chole- litin, przepisywanego przy kami- cy, nawrotach zapalenia wątroby i dróg
żółciowych. #abi W Bułgarii, na przykład, gdzie fitoterapia stoi na wysokim po- ziomie, naparem ziela glistnika =#h g
na szklankę wody= leczy się chorych na wirusowe zapale- nie wątroby. #aif. Medycyna Wschodu w niektórych
chorobach wątroby zaleca wywar piołunu. Np.: wziąć po #d g piołunu, kłącza tojadu, suszonego imbiru =domo- wej
przyprawy= i zahartowany w ogniu korzeń lukrecji. Przy- gotować wywar na wodzie i stoso- wać dziennie #b dawki.
Wykorzy- stać przy braku sił, żółtaczce. #aig. Dawne koreańskie prze- pisy przy zapaleniu wątroby =do obniżenia
temperatury, leczenia żółtaczki i bólu głowy, polep- szenia oddawania moczu= zalecają drobno zmielić piołun,
przyrzą- dzić z niego zupę, stosować we- wnętrznie. Przy pojawieniu się żółtego odcienia skóry wziąć garść piołunu,
kawałek imbiru, zemleć razem i nacierać piersi, ręce i nogi. Rozdział Xi: Schorzenia nerek i przewodu moczowego
Zestawy stosowane przy ostrym i przewlekłym zapaleniu nerek. #aih. Ilość niezbędnego suro- wca w zestawie podano
w gramach. Liście mącznicy - #aj, pączki brzozy - #f, ziele miłka wiosen- nego - #h, ziele skrzypu polnego - #d. #ad g
mieszanki zalać #b szklankami wrzątku, zaparzać w ciepłym miejscu #d godziny, przecedzić. Stosować po łyżce #f-h
razy dziennie. Przestrze- gać diety mlecznej, bezsolnej. #aii. Korzeń wilżyny bezbron- nej - #ae, liście brzozy #ae,
siemie lniane - #bj. Łyżkę mie- szanki zaparzać #f godzin w szklance zimnej wody, następ- nie pogotować #ae min.
#aca i przecedzić. Otrzymany wywar wypić w ciągu dnia w kilku po- rcjach. #bjj. Zestaw przy zapaleniu miedniczek
nerkowych. Korzeń dzikiej róży - #aj, owoce dzi- kiej róży - #aj, ziele dziurawca - #aj, ziele serdecznika - #aj, ziele

fiołka - #aj, ziele skrzy- pu polnego - #aj. Łyżkę mie- szanki pogotować #aj min. w szklance wody. Ostudzić i
przecedzić. Stosować #j,be szklanki, #d-f razy dziennie. Zestawy przy kamicy nerkowej #bja. Liście mącznicy - #ae,
owoce kopru - #aj, nasiona mar- chwi - #ae, ziele piołunu - #aj, ziele skrzypu polnego - #aj. #ab g mieszanki zaparzać
w #b szklankach wody, w piekar- niku przez #ab godzin. Następ- nie gotować #e min., ostudzić i przecedzić. Pić po
#j,e szklanki, #d razy dziennie, go- dzinę po jedzeniu. #bjb. Korzeń rabarbaru - #aj, ziele krwawnika - #be, kwiaty
nieśmiertelnika - #ae. Łyżkę mieszanki zalać szklanką wrząt- ku, zaparzać godzinę, przece- dzić. Stosować #j,e
szklanki dziennie, na pół godziny przed jedzeniem. #bjc. Kora kruszyny - #e, li- ście mięty pieprzowej - #aj, owoce
kopru włoskiego - #e, zie- le piołunu - #aj, kwiaty nie- śmiertelnika - #aj. Łyżkę mie- szanki zalać szklanką wrzątku,
zaparzać #c godziny w szczelnie zamkniętym naczyniu, przecedzić. Stosować #j,be szklanki, #c-d razy dziennie. #bjd.
Korzeń tataraku - #e, liście pokrzywy dwupiennej - #e, liście mięty pieprzowej - #e, owoce jałowca - #aj, owoce dzi-
kiej róży - #bj, ziele #acc skrzypu polnego - #ae, kwiaty czarnego bzu - #ae, kwiaty lipy - #ae. Łyżkę mieszanki zalać
szklanką wody, gotować #aj min. na małym ogniu, ostudzić, prze- cedzić. Wypić po szklance wywa- ru rano i
wieczorem do jedzenia. Zestawy przy zapaleniu pęcherza moczowego #bje. Korzeń lukrecji - #aj, kłącze perzu - #aj,
znamiona kwiatów kukurydzy - #aj, liście brzozy - #aj, liście mącznicy - #aj. Łyżkę mieszanki zostawić do
naciągnięcia w szklance zim- nej wody przez #f godzin. Na- stępnie gotować na małym ogniu #ae min., przecedzić.
Wywar wy- pić w ciągu dnia dzieląc na kil- ka porcji. #bjf. Kłącza pięciornika - #ae, liście babki - #bj, ziele skrzypu
polnego - #ae. Łyżkę mieszanki zalać #b szklankami wrzątku, zaparzać godzinę, prze- cedzić. Pić na noc po szklance
ciepłego naparu. #bjg. Przy podrażnieniu pę- cherza moczowego najlepiej na czczo pić filiżankę herbaty z włosów
kukurydzy lub szypułek czereśni i wiśni. Można dodać do smaku miód. Zarówno włosy kukurydzy, jak i szypułki
można przechowywać jako susz. #bjh. Przy kamicy moczowej: arbuz, bakłażan, borówka, bława- tek, winogrona,
poziomka leśna, figi, belladonna =wilcza jago- da=, mięta pieprzowa, marchew, orzech włoski, perz, czarna po-
rzeczka, jagody, czosnek. #bji. Zestaw przy kamicy mo- czowej. Korzeń lukrecji - #aj, liście borówki - #aj, liście po-
ziomki leśnej - #aj, owoce jało- wca - #aj, owoce kminku - #aj, ziele skrzypu polnego - #aj. Łyżkę mieszanki zaparzać
pół godziny w szklance wrząt- #ace ku, przecedzić. Pić po #b szklanki dziennie dzieląc na #c-d porcje. #baj.
Moczopędne: tatarak, arbuz, brzoza, bagno, nieśmier- telnik, bez czarny, bławatek, rdest plamisty, oman, jeżyna,
figowiec, kukurydza, łopian, dziurawiec, koniczyna czerwona, pokrzywa dwupienna, kapusta, ma- liny, melisa,
jałowiec, mięta pieprzowa, marchew, pierwiosnek, mioduszka, owies, sosna, mączni- ca, fiołek, skrzyp polny, szał-
wia, rzodkiew, dynia, pietrusz- ka, rumianek, czarne jagody, glistnik, wiśnia, cebula, jarzę- bina, buraki, chrzan, uczep,
czosnek, jabłoń leśna. #baa. Liście brzozy, ziele dziurawca - po #aej, liście mię- ty pieprzowej, owoce dzikiej ró- ży -
po #bjj, słupek kwiatu ku- kurydzy, ziele rdestu plamistego - po #ajj. Liście, ziele, kwiaty wymie- szać. #b łyżki
zestawu zalać #ejj ml wrzątku, parzyć w termo- sie #f godzin. Pić po pół szklanki, #c razy dziennie, przed jedzeniem,
ciepły. #bab. Kwiaty nieśmiertelnika - #c części, korzeń rabarbaru - #b cz., ziele krwawnika - #e cz. Łyżkę mieszanki
zalać szklanką wrzątku, zaparzać do wystudzenia, przecedzić przez gazę i wypić wieczorem. #bac. Ziele piołunu - #b
czę- ści, owoce kopru włoskiego - #b cz., liście mięty pieprzo- wej - #b cz. #b łyżeczki mie- szanki zaparzać w dwóch
szklan- kach wrzątku #h-ab godzin, prze- cedzić przez gazę. Stosować po pół szklanki, #d razy dziennie, na #ae-bj min.
przed jedzeniem. #bad. Jeśli musimy stosować środki moczopędne, to rosyjscy znachorzy zalecali pietruszkę. #hjj g
pietruszki dokład- #acg nie wymyć, sparzyć gorącą wodą i pokroić. Włożyć do garnka i nalać tyle mleka, aby przykry-
ło ziele. Wstawić do słabo na- grzanego piekarnika i poczekać aż mleko się nagrzeje, ale nie wykipi. Przecedzić.
Stosować po #a-b łyżki co godzinę. Całe przygotowane lekarstwo chory po- winien wypić jednego dnia. Ten środek
działa silnie. #bae. Przy zapaleniu nerek =ostrym i przewlekłym=: traga- nek, morele, bakłażany, bez cza- rny,
połonicznik, winogrona, po- ziomki leśne, żurawina, podbiał, marchew, dynia. #baf. Przy nietrzymaniu moczu w nocy
znachorzy zalecali picie herbatki z mieszaniny dwóch ziół - dziurawca i tysiącznika, w ró- wnych proporcjach. #bag.
Przerost gruczołu kro- kowego. Używać świeżej cebuli. Nie ma zasadniczego znaczenia to, czy przygotowuje się
napary i wywary z zestawów, czy też z poszczególnych roślin. Zwykle stosuje się następujące propo- rcje: #a łyżka
mieszanki na #a szklankę wrzątku. Jeśli przygotuje się taką porcję wywa- ru lub naparu, to najczęściej jest go za mało.
Dlatego też lepiej jest przygotować większe porcje odpowiednio zwiększając ilość surowca i wody. Wyciągi
przechowywać należy w chłodnym miejscu lub w lodówce, nie dłu- żej jednak niż #b doby. Leczenie chorób
przewlekłych przy pomocy zestawów roślin trwa długo. Aby zapobiec przyzwycza- janiu się organizmu do nich, a tym
samym zmniejszeniu efekty- wności leczenia zaleca się po każdej kuracji =#a-a,e miesiąca= robić przerwę na tydzień
lub dwa. Po #b-c kuracjach przy po- mocy jednego zestawu dobrze jest przejść na leczenie innym zesta- wem o
analogicznym działaniu. #aci Rozdział Xii: Schorzenia przemiany materii Cukrzyca #bah. Borówki - świeże owoce.
#bai. Borówka bagienna. Wy- war z młodych pędów i liści: ły- żkę ziela gotować #aj minut na małym ogniu, ostudzić,
przece- dzić. Stosować po łyżce, #c ra- zy dziennie. #bbj. Buraki. Pić po #j,be szklanki soku, #d razy dziennie. #bba.
Jagody. #a łyżeczkę rozdrobnionych liści zagotować, naciągnąć #cj min =np. na gorą- cej kuchni=, przecedzić. Pić po
#j,c szklanki, #c razy dziennie. Otyłość #bbb. Dieta odchudzająca. Przez pierwszy tydzień jeść #c razy dziennie po #b
pomarań- cze i po #c jajka ugotowane na twardo =koniecznie gotować #ab minut=. Przez drugi, trzeci i kolejne

tygodnie jeść to samo, w takich samych ilościach, ale oprócz tego można jeść w nie- ograniczonych ilościach surowe
warzywa i surowe owoce. Poma- rańcze dadzą niezbędne witaminy, a jajka - proteiny i in. Rozdział Xiii: Schorzenia
skóry i błon śluzowych #bbc. Jeśli wypadają włosy, skóra głowy jest sucha, to ro- syjscy znachorzy zalecali: wymyć
głowę ciepłą wodą bez mydła; na- stępnie, lekko masując skórę głowy, wcierać przez ok. #aj-ae min. sól warzoną.
Włosy wypłu- kać. Powtarzać ten zabieg #f razy. Znachorzy zapewniali, że ten środek, stosowany przy suchej skórze
głowy, ratował wielu przed wyłysieniem. #ada #bbd. Do wzmocnienia cebulek włosowych i uzdrowienia skóry głowy
stosuje się szpik. Około #bej g szpiku wołowego zagotować z niewielką ilością wody i prze- cedzić. Otrzymaną
mieszaninę zmieszać z łyżką czystego spiry- tusu. Głowę pomasować, używając do masażu oleju rzepakowego.
Wymyć włosy mydłem dziegciowym. Zrobić masaż jeszcze raz, a na- stępnie wetrzeć przygotowaną mieszaninę.
Ręcznik namoczyć w gorącej wodzie, wycisnąć i owinąć nim głowę. Powtarzać #e-krotnie, zmieniając ręcznik w miarę
jego stygnięcia. Owinąć głowę ciepłą, suchą chustką na całą noc. Rano jeszcze raz ene- rgicznie zrobić masaż, a po go-
dzinie głowę umyć. #bbe. Przygotować następującą mieszaninę: #a część koniaku, #d części przecedzonego soku z
cebuli, #f części wywaru z ko- rzeni rzepika pospolitego. We- trzeć w skórę głowy. Owinąć głowę ręcznikiem na #b
godziny, a następnie wymyć. Powtarzać co tydzień. #bbf. Korzenie rzepiku =do- brze jest je wymrozić, nie zgni- ją do
nowego zbioru= włożyć do garnka, zalać wodą tak, aby tyl- ko przykryła zawartość i wstawić do piekarnika. Gotować
do mięk- kości. Wystudzić i przecedzić wywar. Smarować włosy przy skó- rze codziennie. Łupież szybko znika,
zatrzymuje się wypadanie włosów i rosną one szybciej. #bbg. Przy rozpoczynającym się łysieniu, aby wzmocnić ce-
bulki włosowe od dawna wykorzy- stywano wywar z szyszek chmielu. Szyszki należy zbierać w sierp- niu i we
wrześniu, przed całko- witym dojrzewaniem. Łyżkę chmielu zalać szklanką wrzątku i gotować #cj min. Po wystudze-
niu wcierać w skórę głowy. #bbh. Przy tłustej skó- #adc rze głowy i łupieżu wcierać mie- szaninę z #aj części
spirytuso- wej nalewki z nagietków i #a cz. oleju rycynowego. Przy suchej skórze proporcja mieszaniny wy- nosi
#a_:#a. #bbi. Przy wypadaniu włosów do ich wzmocnienia zaleca się po myciu głowy wcieranie naparu po- krzywy.
Łyżkę suchych rozdrob- nionych liści pokrzywy zalać szklanką wrzątku i zaparzać go- dzinę. Ostudzony napar przece-
dzić i wcierać w skórę głowy #a-b razy w tygodniu. #bcj. Przy świerzbieniu gło- wy, tłustej skórze i łupieżu za- leca się
wcieranie mieszanki z #aj g dziegciu brzozowego, #bj g oleju rycynowego i #ajj g spi- rytusu. Mieszankę należy wcie-
rać na kilka godzin przed myciem głowy. #bca. Przygotować mieszankę z rozdrobnionych korzeni łopianu i kłączy
tataraku w równych pro- porcjach. #f łyżek mieszanki za- lać litrem wody i gotować #ae-bj minut. Zostawić do
wystudzenia i naciągnięcia. Wcierać w skórę głowy #b-c razy w tygodniu. To świetnie wzmacnia i leczy włosy. #bcb.
Liszaj suchy i mokry leczy się: #a. kobiecą krwią z miesiączki, #b. potem z szyb okiennych. Okna zaparowują przy
zmianie pogody. We wszystkich przypadkach zbiera się płyn i smaruje nim liszaj. Opatrunek jest niepotrzebny.
Smarować po- nownie w miarę wysychania. Li- szaj wyleczy się szybko. #bcc. Przy stanach zapalnych skóry,
świerzbie, egzemie, podrażnieniu stosowano wywar pączków brzozy. Szklankę pącz- ków zaparzyć szklanką wrzątku i
gotować #ae-bj minut. Po ostygnięciu przecedzić. Prze- cierać twarz codziennie. #ade #bcd. Ziele dziurawca stosuje się
w medycynie ludowej od naj- dawniejszych czasów do leczenia oparzeń, ran, stanów zapalnych. Z dziurawca
przygotowuje się napary, wywary, oleje. #a część rozdrobnionego na proszek dziu- rawca zalać #b częściami oleju
oliwkowego. Naciągać #b-c tygo- dnie i przecedzić. Gazę, namo- czoną w oleju dziurawca przykła- dać przy
oparzeniach i podraż- nieniach. #bce. Przy chorobach zapal- nych skóry, podrażnieniach, ska- leczeniach i
zadrapaniach pomaga mieszanka z liści babki i krwaw- nika. Dokładnie wymyte liście babki i krwawnika rozdrobnić,
zmieszać w równych proporcjach, zawinąć w gazę i przykładać do chorego miejsca. Mieszanka ma właściwości
aseptyczne i wstrzy- muje krwawienie. #bcf. Leczenie oparzenia: po- lać niezwłocznie oparzone miejs- ce zimną wodą
i od razu posypać sodą oczyszczoną. #bcg. Świeży mocz jest uważa- ny za jeden z najlepszych środ- ków przy
oparzeniu. Od razu po oparzeniu się zmoczyć miejsce moczem i nie wycierając poczekać aż wyschnie. #bch. Ubić
jajko - żółtko i białko razem - i posmarować oparzone miejsce. #bci. Do leczenia odmrożeń ugotować #aej-bjj g selera
=su- szonego= w litrze wody. Ostu- dzić i trzymać w wywarze kończy- nę, aż wywar całkiem wystygnie. Kończynę
oblać zimną wodą i po- smarować gęsim tłuszczem. Tłuszcz należy wcierać co wie- czór. #bdj. Przy ogólnym
odmroże- niu, chorego wsadza się do wanny z wodą o temperaturze #be st. C, Przez #ae-bj minut #adg dolewa się
gorącej wody, dopro- wadzając wodę do #cf-cg st. C. Utrzymując tę temperaturę robi- my energiczny masaż całego
cia- ła. Po stabilizacji temperatury ciała i pulsu chorego wyjmuje się z wanny, wyciera i kładzie do ciepłego łóżka.
#bda. Przy odmrożeniach miej- scowych znachorzy syberyjscy ko- rzystali z kompresów z zimnej wody. Namoczyć w
zimnej wodzie gazę i wyżąć. Przyłożyć do odmrożonego miejsca, przykryć ceratką, watą i owinąć. Nie zdejmować
kompresu przez #aj-ab godzin. #bdb. Przeciąć liść aloesu i przeciętą stroną przyłożyć do rany ciętej, zabandażować. Po
#e-f godzinach, jak przekonywali znachorzy, rana zakrzepnie. #bdc. Wypełnić butelkę świe- żymi liśćmi pokrzywy,
zalać spi- rytusem i zatkać korkiem. Wy- stawić na #b tygodnie na słońce. Namoczona w nalewce gaza przy- łożona do
rany lub przecięcia przyspieszy gojenie i zapobieg- nie infekcjom. #bdd. #ajj g oleju z oliwek, #h g żółtego wosku, #e g
białego wosku, #bj g smoły sosnowej =ka- lafonii= i łyżkę masła wymie- szać, postawić na małym ogniu i nagrzewać
#aj minut. Miesza- ninę często mieszać i zdejmować z powierzchni pianę. Przełożyć do szklanego słoika. Posmarować

cienką warstwą gazę i przykładać do rany. #bde. Zagotować na małym ogniu #b części oleju z oliwek i #a część
czystego, pszczelego wosku. Ostudzić i przełożyć do słoika. Na przemytą wodą utle- nioną ranę nałożyć opatrunek z
opisanej maści. #bdf. Przy starych, ropieją- cych ranach rosyjscy zna- #adi chorzy zalecali taką maść: łyżkę koziego
lub owczego tłuszczu, pół łyżki soli warzonej i #a ły- żkę drobno pokrojonej cebuli włożyć do moździerza i utrzeć.
Mieszaninę nałożyć na ranę na #bd godziny. W pierwszej chwili po nałożeniu maści poczujemy silny ból, ale w miarę
oczysz- czania się rany i jej gojenia ból ustąpi. Opatrunek należy zmieniać codziennie do całkowi- tego oczyszczenia
rany. #bdg. Przy ropniach, niegoją- cych się wrzodach i ranach zale- cane są kompresy z wywaru liści eukaliptusa. #cj
g rozdrobnio- nych suchych liści zalać szklan- ką wrzątku i gotować, często mieszając, przez #cj minut. Ostudzić i
przecedzić. #bdh. Wodny napar krwawnika polecany jest jako lek wstrzymu- jący krwawienie i przeciwzapal- ny.
Łyżkę ziela zalać szklanką wrzątku i gotować na małym ogniu #ae-bj minut. Przecedzić i sto- sować do obmywania i
kompresów. #bdi. W celu lepszego gojenia się ran, przy skaleczeniach, otarciu stosowano gorące okłady z ziela
dziurawca. Łyżkę roz- drobnionego ziela dziurawca za- lać #j,e l wódki i naciągać przez tydzień. Przechowywać w
szczelnie zamkniętej butelce. Stosuje się do wcierania w skó- rę głowy #a-b razy na tydzień w celu wzmocnienia i
uzdrowienia włosów. #dj kropli nalewki w #j,e szklanki wody to dobry środek do płukania ust przy nie- przyjemnym
zapachu. #bej. Obficie posmarować smo- łą =dziegciem= okolice drzazgi. Po #ae-bj minutach po posmaro- waniu lub
przykryciu nasączoną szmatką koniec drzazgi wyjdzie na wierzch, można go złapać szczypcami i wyjąć całą drzazgę.
#bea. Stary rosyjski #aea znachorski sposób na wyjęcie ry- biej ości z gardła. Wygodnie jest to zrobić przy pomocy
świe- cy woskowej. Jeden koniec świe- cy roztapia się na ogniu i szyb- ko =póki nie ostygł= przytyka się do
wystającego końca ości. W pół minuty wosk zastyga, ość w nim umacnia się i lekko wycho- dzi wraz ze świecą. #beb.
Upiec średnią cebulę, przekroić i ciepłą przymocować rozkrojoną stroną do czyraka. Zmieniać opatrunek co #d godzi-
ny. #bec. Żytnią mąkę zmieszać z miodem do konsystencji mokrej gliny. Przyłożyć do ropienia, przykryć ceratką i
owinąć. #bed. Wziąć chleb żytni, do- brze posolić i dokładnie prze- żuć. Przeżuty chleb nałożyć na czyrak i owinąć.
Specyfik ten jest łatwy, dostępny i bardzo skuteczny, dlatego też cieszył się dużą popularnością. #bee. Nalewka z
płatków białej lilii to jeden z najlep- szych sposobów leczenia wągrów i krost. Do butelki włożyć świeże płatki białej
lilii. Za- lać wódką lub rozcieńczonym spi- rytusem. Naciągać przez #b ty- godnie. Przecierać skórę twarzy przed
snem. #bef. Aby wyleczyć brodawki należy wziąć niewielkiego ziem- niaka i przekroić na pół. Obie- rać nie trzeba.
Jedną połówkę wyrzucić. Przekrojoną stroną pozostałej połówki natrzeć bro- dawki, a kartofel zakopać w su- chym
miejscu. Kiedy zakopana część ziemniaka wyschnie to bro- dawki znikną. Sposób ten cie- szył się dużą popularnością
w centralnej Rosji. Nie wiemy, co prawda, czy brodawki znikną, jeśli ziemniaka nie zakopiemy, ale wiadomo, że
młodzieńcze bro- dawki często leczy się so- #aec kiem z czosnku. W tym celu na- leży kilka razy dziennie pocie- rać
brodawki przekrojonym ząb- kiem czosnku. #beg. Jednym z bardziej zna- nych sposobów leczenia brodawek był taki:
wymoczyć nogę =jeśli to brodawka na podeszwie= w go- rącej wodzie z sodą i mydłem. Ostrożnie zeskrobać
zrogowacia- łą wierzchnią warstwę. Wytrzeć do sucha. Kawałeczek surowego mięsa przyłożyć do brodawki,
przytrzymać plastrem i zabanda- żować. Nie zdejmować opatrunku przez #c-d dni i nie moczyć. Następnie zdjąć
opatrunek, nogę wymoczyć w roztworze sody i my- dła. Rozmiękczoną brodawkę łat- wo oddzielić od zdrowej tkanki.
Jeśli jest ona zbyt duża, aby w całości usunąć ją bezboleśnie, zabieg należy powtórzyć. Brodawki na podeszwach w
ogó- le źle się leczy, ale ten sposób pomoże raz na zawsze pozbyć się tej przykrej choroby. Młodzień- cze brodawki
można usuwać w taki sam sposób, ale bez moczenia i bandażowania, jedynie przycze- piając szczelnie plastrem kawa-
łek mięsa. #beh. Okłady, przecierania i kompresy z wywaru brzozowych pączków to dobry sposób na le- czenie
pryszczy, podrażnień skó- ry, pomagają też przy chorobie stawów. Wziąć #a łyżkę pączków brzozy, zalać szklanką
wrzątku i gotować #ae-bj minut. Pozo- stawić do ostygnięcia i przece- dzić. Można też zaparzyć pączki jak herbatę i
naciągać #b-c go- dziny, a następnie przecedzić. #bei. Przy podrażnieniach skóry, przy wągrach stosuje się wodny
roztwór z liści aloesu. Liście, wcześniej przechowywane przez #aj dni w ciemnym i chłod- nym miejscu rozdrobnić na
kaszkę i zalać chłodną wodą, biorąc na #a część rozdrobnionych liści #e części wody. Naciągać #aee przez godzinę, a
następnie zago- tować nie dłużej niż #b-c minu- ty. Przecedzić. Przecierać twarz przy tłustej skórze. #bfj. Spożycie #a-
b łyżeczek drożdży piwnych przed jedzeniem lub w trakcie jedzenia uwolni nas od młodzieńczych wągrów. #bfa. Co
wieczór, przed snem każdą brodawkę polać przy pomocy pipetki #a kroplą kwasu octowe- go. Zachować ostrożność i
nie przekraczać #a kropli, gdyż kwas jest bardzo żrący. Po kilku dniach brodawki znikną. #bfb. Do suchej skóry twarzy
pasują rośliny, zawierające olejki eteryczne: liście melisy, mięty leczniczej, korzenie i owoce pietruszki, kwiaty ru-
mianku, liście i kwiaty tymianku i inne. Zaleca się łączenie ich z roślinami zawierającymi śluzy: dziewanną, ślazem,
oczyszczonymi korzeniami prawoślazu, pod- białem, nasionami pigwy. Wymie- nione rośliny rozdrabnia się lub
prasuje. Otrzymany sok, po przecedzeniu, nanosi się na skó- rę lub robi się z niego kompre- sy, raz dziennie, przez #aj
dni. #bfc. Osiągniemy jeszcze lep- sze efekty, jeśli jednocześnie raz w tygodniu zrobimy kąpiel parową twarzy. Przepis
na jedną z nich: wziąć po łyżce melisy, kopru, lawendy, rumianku nagiet- ka i podbiału. Włożyć mieszankę do dużego,
emaliowanego garnka i wstawić na gaz. Doprowadzić do wrzenia, trzymać twarz nad parą, na wysokości #bj cm, przez
#ae minut. Włosy najlepiej za- winąć w ręcznik. Taka kąpiel parowa nie tylko poprawia stan suchej skóry, ale pomaga

oczyś- cić twarz. #bfd. Przy tłustej skórze twarzy wykorzystuje się koszycz- ki kwiatowe krwawnika, kwiaty nagietka,
szałwii, chmie- #aeg lu, kasztanowca, fiołka. #c ły- żeczki jednej z wymienionych ro- ślin rozdrobnić, zalać szklanką
wrzątku, przecedzić i przez #ae minut ciepłym naparem przecierać twarz. Można wykorzystać rów- nież mieszankę
tych ziół. Nale- ży wziąć po łyżeczce każdej z tych roślin =uprzednio rozdro- bnionych= i zalać wrzątkiem.
Przecedzony napar używać do kompresów, a fusy =dodając mleko w proszku, krochmal lub mąkę= - do maseczek.
Otrzymaną papkę nakłada się na twarz na #ae-bj minut, a następnie zmywa. #bfe. Przy tłustej skórze po- magają
również kąpiele parowe. Na przykład: wziąć po równo rozmarynu, szałwii, rumianku, kwiatów lipy, liści mięty, kory
dębowej, owoców dzikiego kaszta- na, liści wierzby i brzozy. Łyżkę mieszanki włożyć do szerokiego naczynia z wodą
i do- prowadzić do wrzenia. Następnie postępować tak jak przy skórze suchej =p. #bfc_=. Kilka prze- pisów na
wzmacniające płyny ro- ślinne do pielęgnacji skóry. #bff. #b łyżki tymianku zalać szklanką wrzątku i zagotować.
Zaparzać godzinę i przecedzić. Ciepły płyn wcierać =przy su- chej skórze twarzy= raz dzien- nie. #bfg. #ej świeżych
kwiatów bławatka zalać #j,e l wrzątku, zaparzać godzinę, przecedzić. Zimnym naparem przemywać twarz raz dziennie.
#bfh. #bj g świeżej pietruszki zalać #j,e l wrzątku i zaparzać godzinę. Przecedzonym i ostu- dzonym naparem
przemywać skórę twarzy. #bfi. #ajj g mięty pieprzowej zalać #c l wody i zostawić na pół godziny. Przecedzony płyn
wykorzystać do kąpieli przy (zmęczonej) skórze. #aei #bgj. Filiżankę świeżych po- ziomek zalać wódką i naciągać
miesiąc. Następnie rozcieńczyć wodą =#a_:#a_= i przecedzić. Płyn wykorzystać do przeciera- nia skóry twarzy i szyi.
Teraz kilka dalszych nieskom- plikowanych porad leczniczo-ko- smetycznych. #bga. Przy zwyczajnych wą- grach
pomagają pietruszka, chrzan, figa, łopian, fiołek. Świeżym sokiem pietruszki sma- rować skórę twarzy #b razy dziennie
przez #bj-be dni. Pap- kę z korzeni chrzanu nakładać #a-b razy dziennie na zaatakowa- ne miejsca. Sokiem z liści fi-
gowca smarować miejsca z wągra- mi. #bgb. Podczas całego okresu leczenia wągrów dobrze jest pić niektóre wywary i
napary z tych roślin. Łyżkę zmielonych liści łopia- nu pogotować w #j,e l wody przez #aj min. i przecedzić. Wystu-
dzony wywar zażywać #d razy dziennie po kieliszku. #b łyżeczki fiołka zalać #c szklankami wrzątku, ostudzić,
przecedzić i pić w ciągu dnia. #bgc. Sokiem ze świeżych, zmielonych główek cebuli, prze- cedzonym przez gazę
smarować za- atakowane miejsca #b-c razy dziennie. #bgd. Naparem spirytusowym z kwiatów nagietka lekarskiego
=#a_:#e_= raz dziennie przecie- rać chore miejsca. Jeśli poja- wią się objawy podrażnienia roz- cieńczyć napar wodą -
łyżeczkę spirytusowego naparu na szklankę wody. #bge. Środek przeciw nadmier- nej opaleniźnie i działaniu sil- nego
wiatru. Wziąć trochę suro- wego żółtka z kurzego jajka na dłoń i obficie posmarować #afa twarz. Kiedy żółtko na
twarzy stwardnieje zmyć je wodą z my- dłem. Rezultat jest zawsze zna- komity. #bgf. Aby złagodzić skutki owiania
twarzy wiatrem zalecano nakładanie maseczki z żółtka, łyżeczki miodu i łyżeczki glice- ryny. Zmywać ciepłą wodą,
bez mydła. #bgg. #ajj g miodu, #be ml spirytusu etylowego, #be ml wody destylowanej. Zmieszać na jed- norodną
masę. Maseczkę nałożyć za pomocą tamponu z waty cienką warstwą na twarz, na #aj min. przed myciem. Zmyć wodą.
#bgh. #ajj g miodu zmieszać z sokiem z cytryny. Maseczkę nałożyć na twarz na #e-ae minut i zmyć. #bgi. Po #ae g
miodu, śmieta- ny i żółtek dokładnie wymieszać. Nałożyć na twarz na #ae min., a następnie zmyć. #bhj. Przepis na
krem miodowy =do rąk=: #a łyżeczkę miodu, #c łyżki gliceryny, #a łyżeczka amoniaku, #ajj ml wody i odrobi- nę =na
końcu noża= boraksu wy- mieszać, przed użyciem wstrząs- nąć. #bha. Aby ujędrnić skórę twa- rzy zamiast porannego
mycia na- sączyć i lekko masować twarz ka- wałkami lodu. Można go przygo- tować z wywaru roślin leczni- czych:
nagietka, kwiatu lipy, rumianku =#b łyżki na #b szklan- ki wody=, zagotować, zaparzać #ae minut na małym ogniu.
#bhb. Jeśli twarz się łusz- czy, skorzystajmy z następujące- go zabiegu. Przygotujmy wywar lipowy: łyżeczkę
rozdrobnionego kwiatu lipy zalać #ajj ml zimnej wody, doprowadzić do wrzenia, naciągać #ae minut na małym ogniu.
Przecedzić, dodać #afc #a łyżeczkę kwiatowego miodu. Tą mieszanką obficie moczyć oczyszczoną skórę twarzy i szyi
przez tydzień. Zabieg lepiej wykonywać w pozycji leżącej, od- prężywszy się. #bhc. Zrobić odżywczą masecz- kę: #a
łyżka śmietany, #a łyżka twarogu, #a łyżeczka soli mor- skiej. Wszystko dokładnie wy- mieszać i nałożyć na twarz.
Ma- seczkę trzymać #ae-bj minut, na- stępnie zmyć ciepłą, a potem zimną wodą. #bhd. Aby zmiękczyć skórę i
poprawić kolor twarzy korzy- stano z (wody ogórkowej). Ze- trzeć ogórki ze skórką na grubej tarce lub drobno pokroić,
włożyć do butelki i zalać wódką lub rozcieńczonym spirytusem. Wy- stawić butelkę na słońce, na #b tygodnie.
Przecierać twarz przecedzoną, nie rozcieńczoną nalewką. #bhe. Przygotować roztwór z #c części świeżego, niepaste-
ryzowanego mleka i #a części czystego spirytusu. Wcierać mieszankę w skórę twarzy na noc. Ten środek rosyjscy
znachorzy zalecali przy plamach pigmento- wych występujących po porodach. #bhf. Aby leczyć odciski na- leży
włożyć do słoika łupiny ce- buli i zalać octem. Łupiny mu- szą być całkowicie przykryte płynem. Owinąć otwór słoika
pergaminem i zawiązać. Pozosta- wić w temperaturze pokojowej na #b tygodnie. Następnie wyjąć łupiny, odcedzić i
trochę obsu- szyć. Warstwę łupin o grubości #b-c mm położyć na noc na odcisk i owinąć. Skórę wokół odcisku
posmarować wazeliną lub innym tłuszczem. Rano wymoczyć nogę w ciepłej wodzie i ostrożnie ze- skrobać odciski.
Jeśli odciski są duże, zabieg należy powtarzać kilkakrotnie. #afe #bhg. Rozgrzać nogę przed snem =wymoczyć=,
przywiązać do odcisku skórkę z cytryny z miąż- szem. Powtarzać zabieg przez #b-c dni, po czym znów nogę wy-
moczyć i dokładnie usunąć od- cisk. #bhh. Najczęściej paznokcie wrastają na dużych palcach nóg. Wrastanie paznokci
powoduje silny, dokuczliwy ból. Rosyjscy znachorzy w takich przypadkach zalecają, aby co wieczór nakła- dać na

duży palec kapturek wy- pełniony masłem. Na noc włożyć skarpetkę. Zabieg stosować przez #b-c tygodnie. Kiedy bóle
ustąpią ostrożnie unieść brzegi wrośniętego paznokcia i podłożyć kawałki gazy. #bhi. Przy wrośniętym paznok- ciu,
wzdłuż jego centrum od dołka do brzegu palca ostrożnie zrobić pilnikiem dość głęboki rowek. Po kilku dniach pazno-
kieć (wyjdzie) z kącików i ból zniknie. Później paznokcie przycinać tak, aby nie ścinać brzegów. #bij. Przy poceniu się
nóg należy rano posypać nogi proszkiem kwasu bornego. Roze- trzeć go =nie wcierać= delikat- nie między palcami i
na podeszwie. Założyć skarpetki. Wieczorem zmyć wodą o tempera- turze #dj-ej st. C. Potliwość mija zwykle po #b-c
tygodniach. #bia. Przy silnym poceniu się posypać nogi roztartą na proszek korą dębową i założyć skarpetki na całą
noc. Rano zmyć chłodną wodą. #bib. Codziennie, po myciu w chłodnej wodzie przecierać no- gi wywarem kory
dębowej. To wy- bawi nas od nadmiernej potliwoś- ci. Wywar przygotowujemy tak: do emaliowanego garnka
wkładamy #bj g rozdrobnionej kory dębowej i zalewamy szklanką wody #afg o temperaturze pokojowej. Przy-
krywamy garnek i na małym ogniu gotujemy #j,e godziny. Od razu przecedzamy i wyciskamy resztki. Rozcieńczamy
przegotowaną wodą do poprzedniej objętości. Po przetarciu nóg nie wycieramy ich, nie myjemy, czekamy aż same
obeschną. #bic. Przy krwawieniu dziąseł dobrze jest płukać usta ledwie ciepłym wywarem kory dębowej i kwiatu lipy.
Zmieszać #b czę- ści kory dębowej i #a część kwiatu lipy. Łyżeczkę mieszanki zaparzyć szklanką wrzątku, prze- cedzić
i ostudzić. #bid. Przy podzębnej fluksji i w ogóle przy opuchlinach i ro- pieniach dziąsła rosyjscy leka- rze ludowi
najczęściej stosują następujące lekarstwo: nalewają na dno małego garnuszka ok. #j,be cala płynnego miodu lipo-
wego. Potem biorą stary, zardzewiały gwóźdź. Rozpalony do czerwoności gwóźdź wkładają do miodu. Wokół
gwoździa utwo- rzy się gęsta, czarna substan- cja, podobna do dziegciu. Tą właśnie substancją smarować na- leży
dziąsła, przede wszystkim na noc, przed snem. Ropień dziąsła zwykle szybko pęka, opu- chlizna znika i czujemy się le-
piej. Gwóźdź koniecznie musi być stary i zardzewiały, gdyż rdza odgrywa tu najważniejszą rolę. Rozdział Xiv:
Schorzenia kobiece #bie. Przy obfitych i boles- nych menstruacjach zalecano skrzyp polny. #a łyżeczkę zapa- rzyć #b
szklankami wrzątku. Stosować przy silnych bólach i obfitym krwawieniu, co #b go- dziny po łyżce. Kiedy zmniejszy
się ból i krwawienie zażywać po łyżce, #c razy dziennie. #bif. Oman. Wywar #afi z korzenia używany jest przy bo-
lesnych i nieregularnych mie- siączkach, a także w celu zapo- bieżenia przedwczesnym porodom: łyżeczkę
rozdrobnionego korzenia zalać szklanką wrzątku, gotować #ae minut na małym ogniu, nacią- gać #d godziny.
Stosować po ły- żce, #c-d razy dziennie. #big. Poziomki leśne. Łyżkę liści zalać #b szklankami zim- nej,
przegotowanej wody. Nacią- gać #f-h godzin, przecedzić. Stosować po #j,e szklanki napa- ru, codziennie, przy zbyt
obfi- tych menstruacjach. #bih. Wodny napar pieprzu stosowano przy bolesnych men- struacjach, przy krwotokach ma-
cicy i po porodach jako środek wstrzymujący krwawienie. Łyżkę pokrojonego ziela zalać szklanką wrzątku i odstawić.
Zażywać po łyżce, #c razy dziennie. #bii. Przy atonii macicy i krwotokach stosowano wywar z tasznika, który
powoduje skró- cenie mięśni macicy. #aj g ziela zaparzyć jak herbatę #bjj ml wrzątku. Stosować po łyżce, #c razy
dziennie. #cjj. Wysuszony korzeń bylicy pokroić i przygotować wywar w proporcjach: #c-e korzonków na #aj szklanek
wrzątku. Stosować po pół szklanki, #b razy dzien- nie, aż do ustąpienia bólu i zmniejszenia krwawienia przy
menstruacji. #cja. Przy skąpych menstrua- cjach stosowano liście ruty. Zagotować pół szklanki wody i zmniejszyć
ogień, aby nie wrzała. Wsypać #d g pokrojonych liści ruty i gotować #ae minut nie dopuszczając do wrzenia.
Przecedzić, zażyć całą dawkę rano, na czczo. Nie jeść przez #e-f godzin. Leczenie przepro- wadzić tylko raz. #aga
#cjb. Z kilograma cebuli zdjąć łupiny. Zalać #b szklan- kami wrzątku i gotować na małym ogniu #ae-bj minut.
Ostudzić i przecedzić. Stosować rano, na czczo, po pół szklanki przez #b dni. Ten środek stosowano przy skąpych
menstruacjach. #cjc. Już w Xv w. do zatrzy- mania krwotoków z nosa stosowano sok i wywar z krwawnika. Znacz- nie
później zaczęto go stosować do zatrzymywania krwotoków we- wnętrznych, szczególnie macicy. #cjd. Aby ułatwić
odchodzenie wydzielin poporodowych rosyjscy znachorzy stosowali wywar z liś- ci brzozy. Zalecano go nie wcześniej
niż po #ab dobach po porodzie. #aj g suchych i roz- drobnionych liści zaparzyć #a szklanką wrzątku. Stosować raz
dziennie. #cje. Upławy z pochwy należy leczyć poprzez przemywanie her- batą z kory dębowej #b razy dziennie. W
czasie leczenia za- leca się chodzenie do łaźni pa- rowej #b razy w tygodniu. #cjf. Dziurawiec pije się przy zapaleniach:
łyżkę ziela zalać szklanką wrzątku, gotować #ae minut, przecedzić. Pić po #j,be szklanki, #c razy dzien- nie. #cjg.
Kalinę pije się jako wspaniałe lekarstwo zwiększające tonus mięśni macicy. Rozdział Xv: Impotencja #cjh. Potrzebny
jest odpoczy- nek i #i-aj godzinny sen. Łaź- nie parowe są obowiązkowe. Ką- piele słoneczne powinny towarzy- szyć
pacjentowi wszędzie, im są dłuższe, tym lepiej. Potrzebne są dwie krótkie głodówki =#c-f dni= i jedna długa =#be-cj
dni=. Konieczne jest zaprzesta- #agc nie używania napojów alkoholo- wych, kawy i herbaty. Sałatki z surowych
warzyw trzeba jeść #b razy dziennie, koniecznie wprowadzając do nich marchew, rzepę i buraki. #cji. Niektórzy starzy,
do- świadczeni lekarze radzą kupić w aptece komplet do rozszerzania odbytu. Z czterech elementów wkładać do
odbytu najcieńszy, a potem coraz szerszy. Wszyscy mężczyźni cierpiący na impoten- cję powinni korzystać z takich
rozszerzaczy. Zdziwicie się, jak ogromnie korzystnie działają one w tym przypadku. #caj. Najwcześniejszym środ-
kiem powinno być tzw. (mocze- nie). W tym celu trzeba wieczo- rem nalać #j,ge wanny wody o temperaturze ciała.
Zostawić otwarty kran z gorącą wodą i strumień uregulować tak, aby woda w wannie miała stałą tempe- raturę. W
takiej neutralnej ką- pieli należy pozostawać przez całą noc. Powtarzać to przez #cj dni. Znachorzy polecają jeszcze

taki sposób: przed snem nalać do jednej miski gorącej wody, a do drugiej zimnej. Sie- dzieć w wodzie po minucie na
przemian, raz w ciepłej, raz w zimnej, w sumie zmieniać miej- sce #aj-ab razy w ciągu wieczo- ra. #caa. Znachorzy
polecają też drobno potłuc ok. #bjj g lodu zawinąć w złożoną gazę i trzymać to zawiniątko najpierw u podsta- wy
czaszki przez minutę, następ- nie przyłożyć na minutę do żeber w okolicy serca, a w końcu przy- łożyć do moszny na
#a min. Je- śli stosować przykładanie przez #i-ae min. kilka razy dziennie, to przywróci ono moc płciową le- piej niż
wszelkie lekarstwa. #age Rozdział Xvi: Obrzęki, stłuczenia oraz schorzenia gośćcowo-reumatyczne #cab. Przy
obrzękach we- wnętrznych i obrzękach nóg: #d łyżeczki siemienia lnianego zalać litrem wody. Zagotować. Garnek
zdjąć z ognia, zawinąć w ciepły koc i zostawić do na- ciągnięcia. Przecedzić i dodać do smaku soku z cytryny. Stoso-
wać po pół szklanki, #f razy dziennie, mniej więcej po #b-b,e godziny. Pić ciepły wywar. Jest to łagodny środek i efek-
tów można się spodziewać po #a-b tygodniach. #cac. Przy obrzęku nóg stoso- wano liście brzozy. Należy uszyć
bawełniane worki, aby zmieściły się w nich nogi do ko- lan. Wypełnić worek liśćmi brzozy i włożyć nogi chorego do
środka w taki sposób, aby liście na grubość palca otaczały nogi ze wszystkich stron. Nogi będą się silnie pocić. Gdy
liście po #c-d godzinach będą mokre, nale- ży je wymienić. Kilka podobnych seansów i obrzęki znikną. Jeśli obrzęki są
nieduże wystarczą #a-b zabiegi. #cad. Przy silnych stłucze- niach należy od razu przyłożyć lód do uszkodzonego
miejsca, a następnie natrzeć spirytusem kamforowym lub wywarem z kwiatów arniki. #cae. Zastosowanie gąbki
rzecznej uważano za jeden z naj- lepszych sposobów leczenia stłu- czeń. #b łyżki gąbki utłuczonej na proszek
rozcieńczyć #d łyżka- mi przegotowanej wody i szybko nałożyć na potłuczone miejsce. Gąbka zacznie działać po
wypa- rowaniu wilgoci. Nałożona na stłuczone miejsce bezzwłocznie zapobiega wylewom wewnętrznym i krwiakom.
#agg #caf. Puchlina wodna. Napar z kwiatów bławatka: #a-b łyżecz- ki kwiatów zalać szklanką wrząt- ku, naciągać #a
godz., przece- dzić. Pić po #j,be szklanki, #c razy dziennie; na #aj-ae mi- nut przed jedzeniem. #cag. Przy
uszkodzeniach sta- wów, naciągniętych i wywichnię- tych =po nastawieniu= po okła- dzie z lodu wykorzystywano
wywar z kwiatów arniki. #cah. Przy rozciągnięciu sta- wów syberyjscy znachorzy okłada- li chorych kompresami z
gorącego mleka. Złożoną we czworo gazę namoczyć w gorącym mleku i jak zwykle nałożyć na nią ceratkę i watę.
Zmieniać kompres, gdy zacznie stygnąć. #cai. Przy naciągnięciu ścię- gna znachorzy bardzo często sto- sują cebulę z
cukrem pudrem. Drobno posiekaną cebulę zmie- szać z odrobiną cukru pudru, po- kryć grubą warstwą tej mieszanki
szmatkę i nałożyć na chore miej- sce. #cbj. Jednym z najskutecz- niejszych leków przy reumatyzmie są brzozowe
pączki. Z pączków robi się napar na spirytusie lub wódce i wciera w okolicach sta- wów. Skuteczna jest też maść z
pączków brzozowych. Aby ją sporządzić trzeba wziąć #hjj g świeżego masła i brzozowe pączki. W glinianym garnku
uło- żyć warstwami o grubości #a,e cm masła, pączki i tak na przemian, aż do wypełnienia garnka. Szczelnie przykryć
pokrywką i zakleić ciastem. Pozostawić na dobę w ciepłym miejscu, naj- lepiej w letnim piecu, następnie trochę
ostudzić i wycisnąć przez gazę. Do otrzymanego masła do- dać #g-h g kamfory i wymieszać. Przechowywać maść w
szczelnie zamkniętym słoju, w chłodnym miejscu. Stosować przy reumaty- zmie stawów, wcierając ją, #agi w staw
wieczorem, przed snem, raz dziennie. #cba. #ej g kamfory, #ej g proszku gorczycy, #ajj g spi- rytusu, #ajj g białka z
surowego jajka. W spirytusie rozpuścić kolejno kamforę i gorczycę. Z białek ubić pianę. Wszystko razem wymieszać.
Wcierać w cho- ry staw wieczorem, przed snem, przy artretyzmie. #cbb. Na reumatyzm: #ajj g korzeni tojadu =trzeba
brać tylko korzeń, bez łodygi= zalać #a l wódki lub rozcieńczonego #fj#j) spirytusu aptecznego i postawić w ciepłym
miejscu na #c dni. Kiedy nalewka nabierze koloru mocnej herbaty jest goto- wa do użycia. Sposób użycia: osobom z
bar- dzo słabym sercem zaleca się do każdego wcierania brać nie wię- cej niż #a łyżeczkę nalewki =no- rmalna dawka -
#a łyżka do każ- dego wcierania=. Środek ten po- siada cudowną moc. Jego wciera- nie powoduje szybszy obieg krwi i
chory prawie natychmiast od- czuwa przyśpieszone bicie serca. Jeżeli bolą nas obie nogi i rę- ce, to lekarstwo
wcieramy po ko- lei, najpierw w jedną nogę, dru- giego dnia w drugą, następnie w jedną rękę itd. Nalewkę wcie- rać do
sucha. Miejsce natarte trzymać w ciepłe, nie dopuszczać do przypływu zimnego powietrza. Wcieranie najlepiej robić
na noc. Na #b godziny przed wsta- niem z łóżka opatrunek należy zdjąć. Po wyjściu z łóżka namo- czyć szmatkę w
zimnej wodzie, wycisnąć i obetrzeć nią miejsce, w które wcieraliśmy nalewkę. Trzeba to robić szybko, aby nie
dopuścić do przeziębienia. Je- śli reumatyzm jest bolesny, wy- stępują opuchlizny, to wcieranie stosuje się przez #d-e
tygodni, codziennie przed snem. Pić na- lewki nie wolno. Jeśli ktoś po wcieraniu nalewki nie wymyje rąk mydłem i
szczotką, #aha a zacznie myć się ogólnie, to ryzykuje utratę wzroku. Tojad jest silnie trujący. Czasami cielęta po
zjedzeniu #a-b listków tojadu padały mart- we. Należy pamiętać również, że chory, który zrobi wcieranie nie na #b
godziny, a na kilka minut przed wyjściem na powietrze, na- razi się na duże kłopoty zdrowo- tne. #cbc. Na reumatyzm:
wykopać z ziemi świeże robaki i włożyć je do słoika, zalać wódką tak, aby przykryła warstwę robaków. Przykryć słoik
grubym papierem, albo pęcherzem zwierząt i zawią- zać sznurkiem. Nie należy zamy- kać słoików metodą termiczną.
Trzymać słoik na słońcu kilka dni. Wcierać tę nalewkę w chore miejsca co najmniej raz dzien- nie, wieczorem, przed
snem. #cbd. Wywar z liści borówki pije się przy zaleganiu soli, artretyzmie, chorobie kręgosłu- pa, podagrze,
reumatyzmie sta- wów, obrzękach. #b łyżeczki liś- ci zalać szklanką wody, gotować #ae min. Wywar ochłodzić, prze-
cedzić i wypić w ciągu dnia po łyku. #cbe. W podobnych przypadkach również zestaw - kwiaty bzu, liść pokrzywy
dwupiennej, korzeń pietruszki, kora iwy =po równo=. Łyżkę rozdrobnionej mieszanki zaparzyć szklanką wrzątku,

goto- wać #e min. na słabym ogniu, ostudzić, przecedzić. Pić po #b szklanki wywaru dziennie. Rozdział Xvii:
Nowotwory Nie zapominając ani na chwilę o niezwykłej złożoności chorób onkologicznych i przedrakowych oraz ich
leczenia, wiedząc, że ogromne znaczenie ma diagnoza i to, aby do lekarza zgło- #ahc sić się we właściwym czasie,
wszyscy jednak chcemy jakoś za- bezpieczyć się przed całkowitą zależnością od poziomu miejsco- wego lecznictwa i
kwalifikacji (przydzielonego) nam lekarza; nie chcemy pozostać bezczynni i bezradni w przypadku, gdy po- moc
lekarska jest spóźniona, ku- racja nie dała pozytywnych efek- tów. Sam chory lub jego najbli- żsi szukają ostatniej
deski ra- tunku. #cbf. Glistnik. Roślina ta zasługuje na najwyższą uwagę ze względu na swoje rozmaite właś- ciwości
lecznicze, ale wymaga ostrożności w użyciu, gdyż jest trująca. Wielokrotnie opisywano próby jej wykorzystania w
onkologii. Dotychczas udowodniono, że pre- paraty glistnika wstrzymują rozrost nowotworów złośliwych. Być może
efekt ten związany jest z tym, że niektóre alkaloi- dy glistnika posiadają właściwo- ści regulujące procesy immunolo-
giczne. Preparaty z tego ziela używa- ne są do leczenia polipozy jelit i narośli na krtani. W medycynie
zachodnioeuropej- skiej preparaty glistnika stoso- wano przy raku skóry i żołądka =jako środek miejscowo znieczu-
lający=. Medycyna ludowa używa glist- nika jako środka przeciwnowotwo- rowego od Xix w. Przy pomocy soku
mlecznego usuwa się brodaw- ki =poprzez wielokrotne (przypa- lanie)=, odciski. Surowcem leczniczym są: zie- le,
korzenie i świeży sok ziela. Ziele zbiera się w czasie kwit- nienia, korzenie jesienią =w październiku=. W czasie
zbiorów zaleca się chronić drogi oddechowe maseczką z gazy. Prawdopodobnie z powodu lęku przed
przedawkowaniem, niesta- rannego stosowania rośliny o właściwościach trujących, we współczesnych zielnikach #ahe
nie podaje się sposobów na przy- gotowanie nalewek, naparów i wy- warów. Niesłusznie - właśnie to prowokuje
niebezpieczną ama- torszczyznę. W szeregu pracach znajdziemy jednak przepisy na preparaty z glistnika, jako że są
skuteczne w leczeniu raka żo- łądka. Oto jeden z nich: zmieszać słaby wodny ekstrakt glistnika =#ae-bj ml=, krople
miętowe =#fj ml=, sok - np. z dzikiej róży =#cjj ml= i zażywać po #f łyżek dziennie. #cbg. Należy zwrócić uwagę i na
taki przepis: napar ziela glistnika - #e g =#a łyżkę= su- rowca umieścić w emaliowanym na- czyniu, zalać #bjj ml =#a
szklanką= wrzątku, przykryć pokrywką i nagrzewać w gorącej wodzie =nad parą= #ae minut; przecedzić. Pozostały
surowiec wycisnąć. Objętość otrzymanego naparu zwiększyć do #bjj ml do- lewając gorącej wody. Przygoto- wany
napar przechowywać w chłod- nym miejscu nie dłużej niż #b doby. Stosować #j,e-j,c szklanki #b-c razy dziennie, na
#ae min. przed jedzeniem. = W każdym bądź razie tak się go przygotowuje i stosuje jako śro- dek żółciopędny, a więc
jest to dawka bezpieczna=. #cbh Czyr brzozowy, to środek objawowy przy rozmaitych złośli- wych nowotworach w
przypadkach nie nadających się do operacji i przewlekłych nieżytach żołąd- ka. W medycynie ludowej czyr jest
szeroko stosowany od Xvi wieku - przy raku, wrzodach żo- łądka, nieżytach żołądka, choro- bach wątroby i śledziony.
Leczniczy napar przygotowuje się tak: kawałek suchego grzyba zalewa się ciepłą, przegotowaną wodą na #d godziny
=w celu roz- miękczenia=, następnie uciera się na tarce lub przekręca przez maszynkę. #a część =objętościo- wo=
przemielonego surowca #ahg zalewa się #e częściami przego- towanej wody o temperaturze nie większej niż #dj-ej st.
C i po- zostawia na #dh godzin w ciem- nym, chłodnym miejscu. Następ- nie przecedza się napar, a pozo- stałość
odciska. Stosuje się #a szklankę, #a-c razy dziennie. W czasie leczenia czyrem zaleca się dietę mleczno-roślinną; na-
leży wykluczyć z pożywienia wę- dzonki, kiełbasy, konserwy, tłuszcze zwierzęce, ostre przy- prawy. = Apropos, taka
dieta po- trzebna jest choremu na nowotwo- ry w każdym przypadku=. Prze- ciwwskazane jest stosowanie pe- nicyliny
i dożylne wprowadzanie glukozy. Te przeciwwskazania dotyczą też chorych na przewle- kłe zapalenie jelita grubego i
przewlekłą czerwonkę. Farmakologiczne i kliniczne badania czyra wykazały, że pre- paraty - gęsty ekstrakt i table- tki -
pozytywnie działają na chorych na nowotwory: zmniejsza- ją się i znikają bóle, ustają nudności i wymioty, poprawia
się ogólny stan chorych. W począt- kowym stadium rozwoju raka po- wolnieje wzrost tkanki rakowej i przerzutów. Ale
czyr, zauwa- żają badacze, nie wpływa spe- cjalnie na nowotwory złośliwe, i jest tylko środkiem objawowym przy
leczeniu raka żołądka i płuc. Preparaty czyra dopusz- cza się do stosowania przy cho- robie wrzodowej i nieżytach żo-
łądka, a także przy różnych no- wotworach złośliwych, szczegól- nie w tych przypadkach, kiedy kuracja promieniami
Roentgena i zabieg chirurgiczny są nie- wskazane. #cbi. Bylica pospolita. Na- lewkę na spirytusie z korzeni stosuje się
przy raku żołądka i żeńskich organów płciowych. #ccj. Pieprzyca. Napar ziela pije się przy zapaleniu jajników i raku
macicy. Przeciwwskazany jest dla kobiet w ciąży #ahi =działa aborcyjnie=. Jeden ze sposobów przygotowania: #a,e ły-
żki wysuszonego ziela zalać szklanką wrzątku i zaparzać #d godziny w szczelnie zamknię- tym naczyniu. Przecedzić.
Pić po łyżeczce co #c-d godziny, #d-e razy dziennie. #cca. Rzęsa =rozpowszechniona w wodach stojących i wolno pły-
nących, kałużach, bagnach=. W medycynie naukowej rzęsa nie jest stosowana, ale badania ostatnich lat wykazały, że
zawa- rte w niej flawonidy i związki trójterpenowe wykazują wyraźne działanie przeciwrakowe. Istnieją publikacje
wskazują- ce, że w niemieckiej i chińskiej medycynie roślina popularna jest jako składnik spirytusowej nale- wki,
stosowanej wewnętrznie, w kroplach, w szczególności przy nowotworach górnych dróg odde- chowych. #a łyżeczkę
świeżego, dobrze wymytego i rozdrobnionego ziela na #ej ml wódki, zostawić na #c-d dni, przecedzić. Zażywać po
#ae-bj kropli w #j,be szklan- ki wody, #c razy dziennie. #ccb. Proszek rzęsy zmieszać pół na pół z miodem. Zażywać
po #a pigułce o wadze #a-b g, #b-c razy dziennie. = Ma ona zastoso- wanie również jako środek obni- żający
temperaturę, uśmierzający ból, żółciopędny, przeciwzapal- ny=. #ccc. Łopian większy =i ło- pian pajęczynowaty=.

Jako ro- ślina lecznicza znany jest od bardzo dawna. W medycynie na- ukowej stosuje się korzenie ło- pianu #a- i #b-
letniego, w ludo- wej - całą roślinę. Świeże zmielone liście łopia- nu lub sok z nich wykorzystuje się do leczenia
ropiejących ran, skaleczeń, ropieni, spuchlizny, wrzodów i oparzeń. W medycynie ludowej korzenie łopianu stosowane
są we- #aia wnętrznie jako napary i wywary =również przy leczeniu wielu in- nych chorób= - przy nieżytach żołądka,
wrzodach żołądka, raku macicy i przewodu pokarmowego. #ccd. Farmakolodzy ustalili przeciwrakowe działanie
ekstra- ktu spirytusowego z korzeni ło- pianu w czasie eksperymentów na nowotworach złośliwych u zwie- rząt.
Rosyjscy uczeni wydzieli- li z korzeni substancje posiada- jące aktywność przeciwrakową. Przy raku żołądka i
przewodu pokarmowego stosuje się tygod- niową nalewkę ze spirytusu, mio- du =w równych proporcjach= i proszku
korzenia, lub pije się sok z łopianu. #cce. Peonia. W medycynie tybetańskiej jej korzenie wcho- dzą w skład lekarstw
przeciwno- wotworowych. W medycynie ludo- wej Syberii stosuje się je przy leczeniu nadżerek, raka macicy i
żołądka. #a łyżkę rozdrobnio- nych suchych korzeni zalać #c szklankami wrzącej wody, za- parzać #cj minut w
szczelnie zamkniętym naczyniu. Stosować po #a łyżce na #aj-ae minut przed jedzeniem, #c razy dzien- nie. #ccf.
Przytulia. Wywar ziela do przepłukiwania stosuje się przy nadżerkach szyjki macicy i raku macicy. Kaszkę ze świe-
żego, roztartego ziela przykłada się do spuchlizn i ropieni. Okłady ze świeżego soku wyko- rzystuje się przy raku
skóry, wrzodach, wypryskach. Bułgarska medycyna ludowa wykorzystuje też sok świeżej rośliny przy rakach skóry.
#ccg. #b łyżeczki suchego zie- la przytulii z kwiatami =zbiera się w czasie kwitnienia= zapa- rzać #b-c godziny w #a
szklance wrzątku, w szczelnie zamkniętym naczyniu, przecedzić. Stosować ciepły, po #j,be szklanki, #aic #c-d razy
dziennie do jedzenia. #cch. #d łyżki ziela przytulii z kwiatami zaparzać #d godziny w #b szklankach wrzątku; przece-
dzić. Używać do kąpieli, prze- mywania i okładów, przy choro- bach skóry, ranach wrzodach. #cci. Podlepczyca. W
medycy- nie ludowej napar ziela i świeży sok z rośliny stosuje się przy raku gruczołu mlecznego i języ- ka. Napar ziela
do kąpieli, kompresów i przemywania stosuje się przy stwardniałych obrzę- kach, wrzodach, ranach i lisza- jach. W
medycynie tybetańskiej ko- rzenie podlepczycy wykorzystuje się przy zapaleniu płuc, błony śluzowej macicy. #cdj. #d
łyżeczki rozdrobnio- nego ziela podlepczycy zaparzać #b-c godz. w #b szklankach wrzą- tku, przecedzić. Pić gorący,
po #j,e szklanki, #d razy dziennie, małymi łykami. #cda. #c łyżki ziela podlep- czycy zaparzać #d godziny w #c
szklankach wrzątku, przece- dzić. Używać do kąpieli i prze- mywań przy skrofulozie =gruźlicy u dzieci=, wypryskach
skóry, li- szajach, wrzodach, czyrakach. Rozdział Xviii: Malaria #cdb. Wziąć #c łyżeczki zmie- lonej czarnej kawy
=palonej=, #b łyżeczki tartego chrzanu, #b szklanki wody i gotować #bj minut. Przecedzić i pić gorące, po pół
szklanki, dwa razy dzien- nie, przez #c dni. Znachorzy uważali, że w tym czasie malarię można wyleczyć. #cdc. Wziąć
#ab liści bzu, zaparzyć wieczorem wrzątkiem i przykryć na noc. Rano, na czczo wypić wywar. Powtarzać codziennie.
#aie #cdd. Kiedy słonecznik kończy kwitnienie i żółte płatki zaczy- nają opadać, ściąć główkę, drob- no pokruszyć,
włożyć do szklane- go słoika i zalać wódką. Nacią- gać na słońcu przez miesiąc. Stosować po #bj kropli przed atakiem
malarii. Jeżeli pora ataku nie jest znana, po łyżce, #c razy dziennie, przed jedze- niem. #cde. Wziąć #cjj g drobnych
gałązek bzu z liśćmi i gotować przez #bj minut w #a l wody. Zostawić do naciągnięcia na co najmniej #b godziny i
przece- dzić. Stosować po pół szklanki, #c razy dziennie. #cdf. W #a litrze wody goto- wać #bjj g korzeni słonecznika
=świeżych= przez #bj minut. Na- ciągać #b-c godziny i przecedzić przez złożoną na cztery gazę. Stosować po pół
szklanki, #c razy dziennie. #cdg. #a szklankę świeżych zielonych liści bzu i #b szklan- ki wody gotować tak długo, aż
pozostanie #a szklanka wywaru. Przecedzić i zażywać po #j,b szklanki przed atakiem malarii. #cdh. #i liści bzu włożyć
do butelki, zalać #ajj g czystego spirytusu i zatkać korkiem. Stosować po łyżce, #c razy dziennie na #ae min., przed je-
dzeniem, popijając łyżką przego- towanej wody. #cdi. Znachorzy rosyjscy twierdzili, że to lekarstwo le- czy malarię
nawet wtedy, gdy wszystkie inne środki nie od- niosły skutku: #bj świeżych liś- ci bzu, #a łyżeczkę bylicy, też świeżej
i #j,e łyżeczki oleju eukaliptusowego. Naciągać tę mieszaninę w litrze wódki i sto- sować po #b łyżki, przed jedze-
niem. #cej. Nastrugać korę #aig wierzby iwy i przez kilka kolej- nych dni rano pić na czczo her- batę z tej kory. Pół
łyżeczki rozdrobnionej kory gotować w #a,e filiżanki wody tak długo, aż pozostanie #a filiżanka wywa- ru. Ostudzić i
dodać miodu, po- nieważ wywar jest bardzo gorzki. Koniec
25/ 1