Poznanie służące pomaganiu

Poznanie służące pomaganiu

pomoc bez oporu

pomoc bez oporu

Diagnoza psychologiczna

• Pomoc psychologiczna powinna opierać się na

diagnozie psychologicznej

• Diagnoza psychologiczna obejmuje inne zjawiska

psychiczne i zachowania w zależności od

psychiczne i zachowania w zależności od
paradygmatu

• Diagnoza zaburzeń zachowania a procedury

służące osiągnięciu zdrowia

• Diagnoza całościowa a diagnoza w postępowaniu

pomocowym

INTYTUCJA

INTYTUCJA

kontrakt

kontrakt

TERAPEUTA

TERAPEUTA

KLIENT

KLIENT

kontrakt

Kontrakt a

Kontrakt a setting

setting

•• W procesie terapii zawieranie kontraktu odbywa się po

W procesie terapii zawieranie kontraktu odbywa się po
postępowaniu diagnostycznym w wyniku, którego

postępowaniu diagnostycznym w wyniku, którego
terapeuta wstępnie określa poziom spełnianych przez

terapeuta wstępnie określa poziom spełnianych przez
klienta kryteriów wymaganych w określonej szkole

klienta kryteriów wymaganych w określonej szkole

klienta kryteriów wymaganych w określonej szkole

klienta kryteriów wymaganych w określonej szkole
terapeutycznej

terapeutycznej

•• Kontrakt dotyczy niezbędnych ustaleń, co do rodzaju

Kontrakt dotyczy niezbędnych ustaleń, co do rodzaju
pomocy psychologicznej, z której klient decyduje się

pomocy psychologicznej, z której klient decyduje się
(lub nie chce/decyduje się) korzystać

(lub nie chce/decyduje się) korzystać

•• Setting

Setting to ustalenie ram terapii: częstości, czasu sesji,

to ustalenie ram terapii: częstości, czasu sesji,

odpłatności, czasami okresu trwania terapii i formy

odpłatności, czasami okresu trwania terapii i formy
zakończenia

zakończenia

Pomaganie bez oporu

Pomaganie bez oporu

•• We wszystkich szkołach terapii próbuje się

We wszystkich szkołach terapii próbuje się
odpowiedzieć na pytanie „dlaczego pacjent nie

odpowiedzieć na pytanie „dlaczego pacjent nie
pozwala sobie pomóc?”

pozwala sobie pomóc?”

•• Wskazuje się na opór, czyli mniej lub bardziej

Wskazuje się na opór, czyli mniej lub bardziej

•• Wskazuje się na opór, czyli mniej lub bardziej

Wskazuje się na opór, czyli mniej lub bardziej
ś

wiadome przeciwstawianie się uczestnictwa w

ś

wiadome przeciwstawianie się uczestnictwa w

terapii i pracy nad zmianą

terapii i pracy nad zmianą

•• źródła oporu: pacjent, terapeuta i czasami rodzaj

ź

ródła oporu: pacjent, terapeuta i czasami rodzaj

ukonstytuowanej między nimi relacji

ukonstytuowanej między nimi relacji

KROKI:

KROKI:

pomagania bez oporu wg J. Enright’a

pomagania bez oporu wg J. Enright’a

1.

1.

Rozpoznanie gotowości do wzięcia

Rozpoznanie gotowości do wzięcia
odpowiedzialności za podjęcie roli klienta

odpowiedzialności za podjęcie roli klienta

2.

2.

Określenie rzeczywistego problemu/celu zmiany

Określenie rzeczywistego problemu/celu zmiany
klienta

klienta

klienta

klienta

3.

3.

Określenie możliwości osiągnięcia celu zmiany

Określenie możliwości osiągnięcia celu zmiany

4.

4.

Jakie są konkurencyjne motywy podjęcia terapii

Jakie są konkurencyjne motywy podjęcia terapii

osiągnięcia zmiany

osiągnięcia zmiany

5.

5.

Stwierdzenie czy ten terapeuta i ta sytuacja osobista

Stwierdzenie czy ten terapeuta i ta sytuacja osobista
klienta jest całkowicie odpowiednia do rozpoczęcia

klienta jest całkowicie odpowiednia do rozpoczęcia
terapii

terapii

Rozpoznanie gotowości klienta

Rozpoznanie gotowości klienta - przykład

T: Słucham Pana? Co skłoniło Pana do przyjścia?
K: Żona mi kazała, bo nie może ze mną wytrzymać! lub

Mam problemy ze sobą

T: To może wystarczy, że chwilę tu posiedzimy razem?
K: Nie, bo ona zapyta, czy wszystko Panu powiedziałem,

każe mi się spowiadać i tłumaczyć z każdego szczegółu

T: Zamiast się tłumaczyć lub zmyślać, decydujesz się tu

być i opowiedzieć mi wszystko?

K: Tak, tak. Niech już będzie tak jak ona chce! Tylko, co

ja mam teraz robić? Może zada mi Pan jakieś pytania?

1. Poziom odpowiedzialności za

1. Poziom odpowiedzialności za

podjęcie terapii

podjęcie terapii

•• Celem tego etapu jest doprowadzenie klienta do uznania

Celem tego etapu jest doprowadzenie klienta do uznania
udziału w terapii za własną decyzję, czyli uznania

udziału w terapii za własną decyzję, czyli uznania
możliwości wyboru „na tak lub na nie”

możliwości wyboru „na tak lub na nie”

•• Klient może nie doświadczać potrzeby terapii, ale

Klient może nie doświadczać potrzeby terapii, ale

•• Klient może nie doświadczać potrzeby terapii, ale

Klient może nie doświadczać potrzeby terapii, ale
powinien uznać wolę bycia w aktualnej sytuacji z

powinien uznać wolę bycia w aktualnej sytuacji z
terapeutą po to aby mógł odpowiedzieć rzetelnie na

terapeutą po to aby mógł odpowiedzieć rzetelnie na
pytanie „Czego po tym spotkaniu oczekuję?”

pytanie „Czego po tym spotkaniu oczekuję?”

•• W trakcie kolejnych spotkań ma szansę rozpoznać swoje

W trakcie kolejnych spotkań ma szansę rozpoznać swoje
problemy albo zrezygnować z dalszych spotkań (czasami

problemy albo zrezygnować z dalszych spotkań (czasami
zjawia się po jakimś czasie i dopiero wówczas pracuje

zjawia się po jakimś czasie i dopiero wówczas pracuje
nad problemami)

nad problemami)

Pozycja terapeuty w trakcie realizacji

Pozycja terapeuty w trakcie realizacji

kroku 1

kroku 1

•• Terapeuta powinien posiadać przekonanie o wolności

Terapeuta powinien posiadać przekonanie o wolności
wyboru i złudzeniu „przymusu terapii” jako

wyboru i złudzeniu „przymusu terapii” jako
najlepszego wyjścia z sytuacji, w której znalazł się

najlepszego wyjścia z sytuacji, w której znalazł się
klient

klient

klient

klient

•• Terapeuta powinien być wolny od wszelkich

Terapeuta powinien być wolny od wszelkich
preferencji typu: „Każde odejście klienta to porażka,

preferencji typu: „Każde odejście klienta to porażka,
więc każdy kto przyjdzie powinien zostać”

więc każdy kto przyjdzie powinien zostać”

•• Zaniedbanie lub powierzchowne ustalenie z klientem

Zaniedbanie lub powierzchowne ustalenie z klientem
kroku 1 powodują ciągły opór, nawet po przejściu do

kroku 1 powodują ciągły opór, nawet po przejściu do
następnych etapów kontraktu

następnych etapów kontraktu

Poziomy pytania o wybór:

Poziomy pytania o wybór: przykład

przykład

No, cóż, przecież jestem?

No, cóż, przecież jestem?

No przecież nie będę wychodził,

No przecież nie będę wychodził,

jak już przyszedłem!

jak już przyszedłem!

Tak,

Tak,

widzę, że jesteś

widzę, że jesteś

. Ale nie wiem

. Ale nie wiem

czy to jest Twój wybór.

czy to jest Twój wybór.

Nie chodzi o to żebyś tu siedział,

Nie chodzi o to żebyś tu siedział,

bo już przyszedłeś. Pytam czy

bo już przyszedłeś. Pytam czy

chcesz tu zostać

chcesz tu zostać

..

No pewnie

No pewnie

No dobra, dobra. Przecież nie

No dobra, dobra. Przecież nie

będziemy spierać się o słowa

będziemy spierać się o słowa

chcesz tu zostać

chcesz tu zostać

..

Wiem, że „no pewnie” wcale nie

Wiem, że „no pewnie” wcale nie

znaczy „tak”

znaczy „tak”

Prawda, same słowa nic nie

Prawda, same słowa nic nie

znaczą, jeśli nie ma za nimi

znaczą, jeśli nie ma za nimi
Twojej decyzji. Zatem pytam

Twojej decyzji. Zatem pytam

czy decydujesz

czy decydujesz

się zostać?

się zostać?

2. Określenie rzeczywistego problemu

2. Określenie rzeczywistego problemu --

celu zmiany klienta

celu zmiany klienta

•• Kliencie często skarżą się na problemy, które są

Kliencie często skarżą się na problemy, które są
społecznie „podzielane” czy „uzgodnione” np. nadwaga,

społecznie „podzielane” czy „uzgodnione” np. nadwaga,
brak energii do wykonywania różnych prac, palenie

brak energii do wykonywania różnych prac, palenie

•• Klienci nie pracują nad problemami, które są uznawane

Klienci nie pracują nad problemami, które są uznawane

•• Klienci nie pracują nad problemami, które są uznawane

Klienci nie pracują nad problemami, które są uznawane
społecznie, a nie osobiście doświadczane

społecznie, a nie osobiście doświadczane

•• Problem osobiście (prawdziwie) doświadczany to taki,

Problem osobiście (prawdziwie) doświadczany to taki,
który powoduje cierpienie, poczucie ograniczenia, braku

który powoduje cierpienie, poczucie ograniczenia, braku
wyboru

wyboru

•• Pytania sprawdzające: W jaki sposób doświadczasz tego

Pytania sprawdzające: W jaki sposób doświadczasz tego
(wskazywanego przez klienta) problemu?

(wskazywanego przez klienta) problemu?

Uzgodnienie rzeczywistego problemu:

Uzgodnienie rzeczywistego problemu:

przykład

przykład

T: Co cię skłoniło do umówienia się na spotkanie?

T: Co cię skłoniło do umówienia się na spotkanie?
K: Jestem za gruba, chyba Pani to widzi, mam 160 cm i ważę 85 kg?

K: Jestem za gruba, chyba Pani to widzi, mam 160 cm i ważę 85 kg?
T: Jak to jest dla ciebie problemem?

T: Jak to jest dla ciebie problemem?
K: Rodzice nie dają mi żyć. Włóczą mnie po wszystkich lekarzach.

K: Rodzice nie dają mi żyć. Włóczą mnie po wszystkich lekarzach.

K: Rodzice nie dają mi żyć. Włóczą mnie po wszystkich lekarzach.

K: Rodzice nie dają mi żyć. Włóczą mnie po wszystkich lekarzach.

W końcu trafiłam do Pani!

W końcu trafiłam do Pani!

T: Rozumiem zatem, że jest to problem rodziców, którzy bardzo

T: Rozumiem zatem, że jest to problem rodziców, którzy bardzo

chcą żeby Pani coś z tym zrobiła

chcą żeby Pani coś z tym zrobiła

K: No, właśnie! Przecież nie jestem wcale taka gruba. Mam

K: No, właśnie! Przecież nie jestem wcale taka gruba. Mam

koleżanki, które naprawdę mają z tym problem

koleżanki, które naprawdę mają z tym problem

T: W takim razie czy ma Pani jakiś problem, nad którym chciałaby

T: W takim razie czy ma Pani jakiś problem, nad którym chciałaby

Pani pracować?

Pani pracować?

3. Określenie możliwości osiągnięcia

3. Określenie możliwości osiągnięcia

celu zmiany

celu zmiany

•• Czy problem jest rozwiązalny?

Czy problem jest rozwiązalny? –

– to odnosi się do świata

to odnosi się do świata

rzeczywistości subiektywnej klienta

rzeczywistości subiektywnej klienta

•• Najczęściej nie chodzi tu o racjonalne przekonania, a

Najczęściej nie chodzi tu o racjonalne przekonania, a
raczej o emocjonalne przeświadczenie czy nadzieję

raczej o emocjonalne przeświadczenie czy nadzieję

raczej o emocjonalne przeświadczenie czy nadzieję

raczej o emocjonalne przeświadczenie czy nadzieję

•• Nie ma większego znaczenia fakt, że terapeuta uznaje

Nie ma większego znaczenia fakt, że terapeuta uznaje
problem za rozwiązalny, jeśli tego przekonania nie

problem za rozwiązalny, jeśli tego przekonania nie
podziela klient

podziela klient

•• Jeśli w trakcie pracy nad problemem klient doświadczy,

Jeśli w trakcie pracy nad problemem klient doświadczy,
ż

e jest on nierozwiązalny to przeżywa cykl żal/ulga i

ż

e jest on nierozwiązalny to przeżywa cykl żal/ulga i

wtedy określa nowy problem, który może okazać się do

wtedy określa nowy problem, który może okazać się do
rozwiązania

rozwiązania

Jeśli klient mówi: Tak, to da się

Jeśli klient mówi: Tak, to da się

rozwiązać? To zachodzą dwie możliwości:

rozwiązać? To zachodzą dwie możliwości:

•• Może to być martwa nadzieja, w której jest ukryta

Może to być martwa nadzieja, w której jest ukryta
odmowa skonfrontowania się z problemem i

odmowa skonfrontowania się z problemem i
doświadczenia jego nie rozwiązywalności; wtedy

doświadczenia jego nie rozwiązywalności; wtedy
terapeuta powinien zaprosić klienta aby spróbował go

terapeuta powinien zaprosić klienta aby spróbował go

terapeuta powinien zaprosić klienta aby spróbował go

terapeuta powinien zaprosić klienta aby spróbował go
przekonać (udowodnić), że osiągnięcie celu jest

przekonać (udowodnić), że osiągnięcie celu jest
prawdopodobne

prawdopodobne

•• Oznacza głęboką nadzieję, że osiągnięcie zmiany jest

Oznacza głęboką nadzieję, że osiągnięcie zmiany jest
możliwe, nawet jeśli w obecnie nie wiadomo jakimi

możliwe, nawet jeśli w obecnie nie wiadomo jakimi
sposobami

sposobami

4. Motywy konkurencyjne do pracy

4. Motywy konkurencyjne do pracy

nad zmianą

nad zmianą

•• Przeszkody oczywiste dla klienta i terapeuty tzw.

Przeszkody oczywiste dla klienta i terapeuty tzw.
wtórne korzyści z symptomu

wtórne korzyści z symptomu –

– palenia, objadania

palenia, objadania

się, napadów paniki

się, napadów paniki

•• przeszkody oczywiste dla terapeuty, którym klient

przeszkody oczywiste dla terapeuty, którym klient

•• przeszkody oczywiste dla terapeuty, którym klient

przeszkody oczywiste dla terapeuty, którym klient
zazwyczaj zaprzecza np. utrzymanie renty lub opieki

zazwyczaj zaprzecza np. utrzymanie renty lub opieki
ze strony rodziny

ze strony rodziny

•• Przeszkody ukryte, wyłaniające się w trakcie sesji, w

Przeszkody ukryte, wyłaniające się w trakcie sesji, w
czasie konkretnej pracy nad problemem i zmianą

czasie konkretnej pracy nad problemem i zmianą

Konkurencyjne motywy wyłaniają się,

Konkurencyjne motywy wyłaniają się,

gdy:

gdy:

•• Formułuje się pytanie wprost „ Czy jest prawdopodobne,

Formułuje się pytanie wprost „ Czy jest prawdopodobne,
ż

e możesz mieć z tych objawów jakieś korzyści?” lub „Co

ż

e możesz mieć z tych objawów jakieś korzyści?” lub „Co

ci to daje?”

ci to daje?”

•• Prosi się o fantazję na temat tego, co będzie się działo,

Prosi się o fantazję na temat tego, co będzie się działo,

•• Prosi się o fantazję na temat tego, co będzie się działo,

Prosi się o fantazję na temat tego, co będzie się działo,
gdy objaw zniknie „Mam czarodziejską różdżkę, wyobraź

gdy objaw zniknie „Mam czarodziejską różdżkę, wyobraź
sobie, że cię nią dotykam i problem znika?

sobie, że cię nią dotykam i problem znika?

•• Zachęca się do powstrzymywania siebie lub karania za

Zachęca się do powstrzymywania siebie lub karania za
wykonywanie jakiejś czynności; mężczyzna, który

wykonywanie jakiejś czynności; mężczyzna, który
twierdzi, że jego głównym problemem jest to krzyczy na

twierdzi, że jego głównym problemem jest to krzyczy na
dzieci, szczególnie na syna „za każdym razem gdy

dzieci, szczególnie na syna „za każdym razem gdy
będziesz wyzywał Krzysia, zapłacisz mu 10 zł”

będziesz wyzywał Krzysia, zapłacisz mu 10 zł”

5. Czy to ten terapeuta i ta sytuacja?

5. Czy to ten terapeuta i ta sytuacja?

•• Klient po pierwszych spotkaniach ma odpowiedzieć

Klient po pierwszych spotkaniach ma odpowiedzieć
na pytanie czy ten terapeuta wzbudza zaufanie, czy

na pytanie czy ten terapeuta wzbudza zaufanie, czy
to jest odpowiednia osoba

to jest odpowiednia osoba

•• Klient ma odpowiedzieć na pytanie czy aktualna

Klient ma odpowiedzieć na pytanie czy aktualna

•• Klient ma odpowiedzieć na pytanie czy aktualna

Klient ma odpowiedzieć na pytanie czy aktualna
sytuacja życiowa jest odpowiednia do podjęcia

sytuacja życiowa jest odpowiednia do podjęcia
terapii; porównać znaczenie terapii do innych

terapii; porównać znaczenie terapii do innych
ważnych celów realizowanych aktualnie w życiu

ważnych celów realizowanych aktualnie w życiu

Opór jest znacznie mniejszy w terapii,

Opór jest znacznie mniejszy w terapii,

gdy:

gdy:

•• Klient decyduje się pracować nad problemem

Klient decyduje się pracować nad problemem

•• Skupia się nad czymś, czego autentycznie

Skupia się nad czymś, czego autentycznie
doświadcza jako źródło cierpienia czy braku w

doświadcza jako źródło cierpienia czy braku w
ż

yciu

ż

yciu

doświadcza jako źródło cierpienia czy braku w

doświadcza jako źródło cierpienia czy braku w
ż

yciu

ż

yciu

•• Naprawdę czuje, że cel jest osiągalny

Naprawdę czuje, że cel jest osiągalny

•• Ma zaufanie do terapeuty

Ma zaufanie do terapeuty

•• Nie ma żadnych większych sprzecznych

Nie ma żadnych większych sprzecznych
wartości czy konkurencyjnych celów

wartości czy konkurencyjnych celów

Kontrakt grupowy obejmuje:

Kontrakt grupowy obejmuje:

•• Niespecyficzne elementy, czyli te wszystkie

Niespecyficzne elementy, czyli te wszystkie
wchodzące w skład kontraktu indywidualnego

wchodzące w skład kontraktu indywidualnego

•• Specyficzne elementy do pracy grupowej,

Specyficzne elementy do pracy grupowej,
czyli te stwarzające podstawy do poczucia

czyli te stwarzające podstawy do poczucia
bezpieczeństwa i zaufania u członków grupy

bezpieczeństwa i zaufania u członków grupy

Specyficzne elementy kontraktu

Specyficzne elementy kontraktu

grupowego:

grupowego:

•• Zasada dyskrecji, czyli zachowania tajemnicy o doświadczeniach

Zasada dyskrecji, czyli zachowania tajemnicy o doświadczeniach
członków grupy

członków grupy

•• Zasada włączonego Dorosłego, czyli członkowie przychodzą na

Zasada włączonego Dorosłego, czyli członkowie przychodzą na
spotkanie grupy trzeźwi (bez dodatkowych leków)

spotkanie grupy trzeźwi (bez dodatkowych leków)

•• Zasada nie stosowania przymusu, członkowie grupy mogą, a nie

Zasada nie stosowania przymusu, członkowie grupy mogą, a nie
muszą odpowiadać czy brać udziału we wszystkich

muszą odpowiadać czy brać udziału we wszystkich
doświadczeniach grupowych

doświadczeniach grupowych

•• Zasada wytrwałości, czyli wszyscy członkowie rozpoczynają i

Zasada wytrwałości, czyli wszyscy członkowie rozpoczynają i
kończą grupę razem

kończą grupę razem

•• Zasada nie przechodzenia do czynu, można wszystko wyrazić

Zasada nie przechodzenia do czynu, można wszystko wyrazić
werbalnie

werbalnie

Literatura, którą możesz na ten temat

przeczytać:

• Santorski, J. (red.). (1993. ABC

psychologicznej pomocy. Rezonans i
Dialog (T. 8). Warszawa: Jacek Santorski &

Dialog (T. 8). Warszawa: Jacek Santorski &
CO Agencja Wydawnicza