Etyka społeczna made by Sadakot

1.

Ewolucjonizm – ogólna charakterystyka kierunku

Ewolucjonizm – pierwszy kierunek w antropologii (L. Morgan, J. Frazer)

1. Świat ludzi i zwierząt podlega tym samym prawom i tak samo powinien być badany.

Antropologia powinna być nauką na wzór nauk przyrodniczych. Jej zadaniem jest
generowanie ogólnych praw i teorii.

2. Badanie zależności powinno być zajęciem antropologii.
3. Jedność ludzkiej natury. Ludzie są tacy sami i podobnie będą się zachowywać w podobnych

warunkach.

4. Genetyzm – przekonanie, że wyjaśnienie zjawiska polega na wskazaniu jego źródła.
5. Wszystko podlega zmianie. Zmiana jest ogólna prawidłowością. Świat jest dynamiczny.

Zmiana jest zawsze progresywna, jest postępem, przechodzenie od czegoś mniej złożonego,
do czegoś bardziej złożonego (darwinizm). Zmiana jest zawsze postępem i ma charakter
pozytywny.
Postęp jest ciągły, stopniowy, nierównomierny, jednoliniowy.

Ewolucjonistów kultura interesowała jako atrybut ludzkości. Miarą postępu, wg ewolucjonistów, jest technologia,
wymiar cywilizacyjny.
Ewolucjoniści nie korzystali z regularnych badań empirycznych, tylko z opowieści podróżników, misjonarzy itp.
Podstawiali dane empiryczne do określonych schematów. Jeśli dane „nie pasowały” to sądzono, że zostały one
błędnie zebrane. Schemat był zawsze dobry to dane mogły być złe – jest to zarzut metodologiczny. (+ brak badań
terenowych).

W pewnym momencie zaczęto kwestionować wiarygodność ewolucjonizmu.

 Zarzut metodologiczny.
 Nie każda kultura rozwija się w ten sam sposób, nie jest to uniwersalne.
 Grzech etnocentryzmu.

2.

Etnocentryzm i relatywizm kulturowy

Etnocentryzm – poznawanie i ocenianie innej kultury przez pryzmat własnej. Wzmacnia on własną tożsamość.
Zetknięcie z obcością utwierdza nas w przekonaniu, że nasze życie jest lepsze. Twórcą pojęcia jest W G Sander.

Cechy etnocentryzmu:

-

Zamknięcie na obcą kulturę

-

Podtrzymywanie własnej tożsamości

-

Etnocentryzm zawsze występuje w pierwszym zetknięciu z obca kulturą

Etnocentryzm może wynikać z:

-

Przynależenia do innej kultury

-

Przekonania, że jesteśmy lepsi

3.

Znaczenie badań terenowych w antropologii

Badania terenowe (Malinowski)

1. Przedstawienie organizacji plemienia – szkielet kultury.
2. Wypełnienie szkieletu konkretną treścią – ciało i krew.
3. Duch – zbiór dokumentów w postaci wypowiedzi, typowych wydarzeń, form magicznych.

Tubylcza mentalność.

Te 3 drogi prowadzą do uchwycenia tubylczego punktu widzenia w myśl relatywizmu kulturowego i zrozumienie
jego poglądu na świat.

Co trzeba zrobić, by poznać kulturę?

-

Udać się do społeczności.

-

Być tam długi czas.

-

Pełna izolacja od własnej kultury, np. od misjonarzy.

-

Poznanie języka społeczności.

1

Etyka społeczna made by Sadakot

-

Pogłębiona obserwacja oparta na interakcji z „innymi”.

Teren – odległa przestrzeń, obszar oddalony od własnej kultury, również w sensie geograficznym.

Kryteria badań:

-

Długość pobytu.

-

Interakcja bezpośrednia.

-

Rozumienie języka.

-

Intensywność, powtarzalność kontaktu lub intensywne przebywanie.

Badacz:

-

Przygotowany do podróży.

-

Powinien zachowywać swoją tożsamość – nie być kosmopolitą.

-

Dystans wobec płci, rasy i seksualności.

-

Transwestytyzm – zmiana tożsamości przez zmianę wyglądu kulturowego:

a) Przebranie się w strój tubylców
b) Poprzez własny strój podkreślanie własnej odrębności (bardziej poprawne).

Kulturowe zróżnicowanie form życia rodzinnego (monogamia, poligamia itp.)

1)

monogamia

2)

poligamia



poliginia – mężczyzna i kobiety. (Częsty typ małżeństwa w

innych kulturach).
Powody:
- Powinność opieki na starość, im więcej dzieci, tym lepiej.
- Przekonania religijne, pamięć o osobie, kult przodków.
Występowanie: Afryka, Bliski Wschód, religia muzułmańska.

 Poliandria – kobieta i mężczyźni. Żona wszystkich braci – poliandria frateralna.

Występowanie: południowe Indie – fakt zatrzymania ziemi, ojcostwo społeczne

Sororat – mężczyzna żeni się z siostrą zmarłej żony.
Lewirat – kobieta wychodzi za brata zmarłego męża.

-

Egzogamia – nakaz wyboru partnera z poza grupy (zakaz kazirodztwa).
Zakaz kazirodztwa – jedna z najbardziej uniwersalnych norm we wszystkich społeczeństwach.
(Kazirodztwo jest genetycznie szkodliwe dla potomstwa). Powoduje silne napiętnowanie.
Kazirodztwo wprowadzone ze względów:

-

Biologicznych

-

Psychologicznych – jest to destruktywne, wprowadza inny typ relacji, jaka
powinna być między członkami rodziny.

-

Zakaz sprzyja integracji większej liczby ludności. Rozszerzenie pokrewieństwa i

powinowactwa na inne grupy.

-

Endogamia – nakaz doboru partnera ze swojej grupy.

Miejsce zamieszkania

1) Neolokalność – nowa siedziba; obecna w naszej kulturze.
2) Bilokalność – albo u męża, albo u żony; obowiązuje również u nas.
3) Matrylokalność – u rodziców żony. Zależy od uwarunkowań społecznych, systemu

pokrewieństwa.

4) Patrylokalność – u rodziców męża. U nas dawniej patrylokat.

Przejście od rodziny tradycyjnej do współczesnej.

Przyczyny:

1. Proces industrializacji
2. Proces urbanizacji

Te procesy przyczyniają się do ruchliwości społecznej, przestrzennej, możliwości awansu społecznego.

2

Etyka społeczna made by Sadakot

 Migracje doprowadziły do rozpadu rodziny wielopokoleniowej na rzecz rodziny nuklearnej.

(Rodzice i dzieci).

 Kiedyś rodzina była podmiotem ekonomicznym, przedsiembiorstwem produkcyjnym.

Wielopokoleniowość była potrzebna. Nie było systemów emerytalnych, więc starzy ludzie
utrzymywani byli przez dzieci.

 Zamknięcie dziedziczenia zawodów – zawody rzemieślnicze, z ojca na syna, np. kowal.

Wynikało to z tradycji rodzinnych i rodowych.

 Rodzina utraciła status podmiotu ekonomicznego. Rozluźnienie więzi rodzinnych, zmiana roli

kobiety – może pracować, utrata hegemoniczności mężczyzny. Małżeństwo stało się
związkiem partnerskim a nie ekonomicznym. (Małżeństwa nie są zawierana teraz dla
majątków – panna z posagiem).

 Zmiana relacji między mężem i żoną => Zmiana stosunku wobec dzieci. Dawniej mężczyzna

dominował w rodzinie. Pozycja dziecka była zdominowana przez świat dorosłych – nawet
ciuszki były takie jak dorosłych, tylko że mniejsze. Było to bardzo niewygodne, nie można
było w tym biegać, ograniczało ruchy. Obecnie dziecko ma duże znaczenie w rodzinie
współczesnej. Dzieci jest mniej i bierze się za nie większą odpowiedzialność – edukacja,
zaspokajanie potrzeb, kontrola urodzin (planowanie dzieci). Jest coraz mniej przypadków,
kiedy dzieci umierają. Dawniej śmiertelność wśród dzieci była większa – ale było więcej
dzieci. (Bóg dał – Bóg wziął).

 Duża indywidualizacja => nastawienie na rozwój indywidualny członków rodziny.

Adamski

Rodzina tradycyjna

Rodzina współczesna

 Autorytatywna
 Stała i trwała
 Pełna konfliktów
 Małżeństwa z rozsądku zapewniały

stabilne miejsce w życiu społecznym.
(Dlatego, mimo konfliktów była stała).

 Zachowuje integralność dzięki normom

kulturowym i presji opinii publicznej

 Demokratyczna
 Niestała, nietrwała
 Spójna wewnętrznie
 Ponieważ jest zindywidualizowana ma w

sobie pewną niestałość. Brak
konieczności ekonomicznych.

 Zawdzięcza

integralność

dzięki

wzajemnemu uczuciu oraz budowaniu
więzi rodzicielskich i małżeńskich.

6.Antropologia amerykańska. Szkoły Franza Boas’a – ogólna charakterystyka

-

Środowisko kształtuje osobowość.

-

Fazy rozwoju człowieka są uzależnione od cywilizacji, w jakiej żyją.

Podział na 3 społeczności dokonany przez Mead.

1. Arapesh’owie – unikają rywalizacji, spokojni, opiekujący się potomstwem (opieka

macierzyńska), wrażliwi, serdeczni, mili, ufni, otwarci.
-

Przez pierwsze miesiące matka nie wypuszcza dziecka z rąk. Płacz dziecka jest wielką

tragedią.

-

Dzieci sypiają z matką, dziecko ma stałe poczucie ciepła i bezpieczeństwa.

-

Dzieciak siusia pod siebie i nie jest to złe. Potem jak jest już dorosły to nie umie panować

nad tą częścią fizjonomii. (np. ze strachu siusia).

-

Wszyscy są dla dziecka krewnymi, albo przez krew, albo przez powinowactwo.

Efektem takiego traktowania jest wykształcenie cech (opisanych powyżej) w takim samym stopniu u
mężczyzn, jak i u kobiet.
2. Mundgumorowie

-

Potrzebne są dziewczynki, bo można je wymienić na męża. Kobieta przynosi korzyść
rodzinie, chłopców się niechętnie rodzi.

-

Stosunkowo często rodzą się bliźnięta. (jeśli chłopiec i dziewczynka to chłopca się raczej
zabija).

-

Niemowlęta trzyma się w półokrągłym, niewygodnym dla dziecka koszu.

3

Etyka społeczna made by Sadakot

-

Jeśli dziecko zaczyna płakać, kobieta zaczyna drapać w kosz. Jeśli dzieciak się nie
uspokoi, to dostaje pierś. Jeśli przestanie ssać, to wraca z powrotem do kosza, dlatego
niemowlęta piją mleko szybko i zachłannie.

-

Konieczność opieki nad chorym dzieckiem wkurza wszystkich.

-

Dzieci wychowywane są bez miłości.

Efektem takiego traktowania jest wykształcenie takich cech, jak: brak opiekuńczości, brak uczuć
macierzyńskich, wrogość, agresja, rywalizacja, podejrzliwość, brak ufności, brak poczucia bezpieczeństwa,
konfliktowość. W ten sam sposób zachowują się i kobiety, i mężczyźni.
3. Społeczność Tchambuli – żyje zasadniczo dla sztuki.

-

Bardziej interesują się ceremoniałami, niż okazjami, z okazji których są one wyprawiane.

-

Mężczyźni głównie zajmują się sztuką, grają na instrumentach, wytwarzają maski,

organizują ceremonie.
-

Kobiety darzą się uczuciem solidarności i przyjaźni. Pracują grupami, razem gotują itp.

-

Mężczyźni atmosfera napięcia, podejrzliwości. (‘Usiadł z prawej strony’ – ciekawe, o co

mu chodziło?)
-

System patrylinearny – obejmuje ziemie i domy.

-

Kobiety łowią ryby, rozporządzają dochodami.

Kobiety

Mężczyźni

 Solidarne
 Dobrze zorganizowane
 Pracowite
 Niekonfliktowe
 Utrzymują dom
 Decydują o funkcjonowaniu

społeczności

 Kłótliwi
 Sfrustrowani
 Podejrzliwi
 Drażliwi
 Próżni
 Zajmują się głównie działalnością

artystyczną

 Są zależni od kobiet

Wnioski:

 Nie zawsze osobowość społeczna kobiet i mężczyzn jest zróżnicowana przez płeć.
 Kultura (nie natura!) kształtuje cechy związane z płcią.

Jednostki kulturowo wywłaszczone – ich zachowanie odstaje od wzoru, np. Arapesh u Mundgumorów.

M. Moir, D. Jesel

 Różnice między kobietą i mężczyzną wynikają z funkcjonowania mózgu.
 Mózg ma 2 półkule.

-

Lewa półkula – zdolności werbalne, językowe, postrzegania szczegółów, funkcje
praktyczne, funkcje konkretne, porządek linearny.

-

Prawa półkula – funkcje wizualne, przestrzenne, postrzeganie całościowe, funkcje
emocjonalne, abstrakcyjne, kształty i schematy.



U kobiet podział między prawą i lewą półkulą jest mniej wyróżniony, ośrodki są bardziej
rozproszone – mniej wyspecjalizowane.



Lewa półkula odmiennie zorganizowana u kobiet i mężczyzn.

-

Funkcje mechanizmów językowych – skłonność do werbalizacji. Kobiety są bardziej
efektywne, szybciej opanowują zdolności językowe.

-

Mężczyźni nie dają się łatwo rozpraszać zbędnymi informacjami. Mężczyźni mogą robić dwie
rzeczy na raz.

-

Mężczyźni mają zdolność do abstrakcyjnych zadań matematycznych.

-

Kobieca intuicja – kobiety mają więcej połączeń i mogą więcej analizy zrobić, mimika
twarzy, gestykulacja, barwa głosu.

Gender studies - nastawienie feministyczne

Reklamy odmiennego stereotypu – reklama z Georgem i samochodem. (Wyposażenie nie obejmuje Georga).

D. Riesman

4

Etyka społeczna made by Sadakot

-

Określony typ społeczeństwa uwarunkowuje określony typ osobowości:

a) Społeczeństwa sterowane tradycją – człowiek kieruje się tradycją.
b) Społeczeństwa wewnątrzsterowne – człowiek wewnątrzsterowny.
c) Społeczeństwa współczesne – Człowiek zewnątrzsterowny.

Analizy proksemiczne Holl’a

Edward Hall „Poza kulturą” – problem komunikowania się poprzez ciało. Komunikaty odbieramy intuicyjnie,
zgodnie z kulturą, w której żyjemy.
N – kultury mniej ekspresyjne.
S – kultury bardziej ekspresyjne.
Ludzie dostosowują swoje gesty i rytm mówienia do drugiego człowieka – synchronizacja fal mózgu.

Komunikacja pozawerbalna:

1. Parajęzyk – dźwięki, które nie są słowami. Rytm mowy, artykulacja, głośność.
2. Ruchy ciała – kinezyka

a)

emblemy – gesty, które wykonujemy pokazując coś. Kciuk + palec

środkowy = kasa (Japonia), homoseksualizm (Malta), zero (Francja).

b)

Ilustratory – ilustrujemy wiadomość. Na palcach: jeden, dwa, trzy...

c)

Regulatory – regulują interakcję. Unoszenie brwi, spojrzenie.

d)

Zachowania emocjonalne – kulturowo skontekstualizowane.

e)

Adaptory – ruchy, które umożliwiają funkcjonowanie w danej

kulturze.

3. Proksemika – zachowanie związane z organizacją przestrzeni. (E. Hall – twórca pojęcia).

E. Hall „Ukryty wymiar”
Znaczenie przestrzenie w życiu społecznym człowieka.
Przestrzeń – jako jeden z niezbywalnych wymiarów kształtujących zachowanie człowieka. Jest to ukryty
wymiar, który podświadomie działa na nas. Nie zdajemy sobie sprawy z konsekwencji dawnych wyborów,

Hall
Przestrzeń:

a) trwała
b) półtrwała
c) nieformalna

Ad. A) Przestrzeń trwała – to, co stanowi trwały sposób zorganizowania tej przestrzeni – budynki, topografia
miast i jakiekolwiek trwałe elementy ingerencji w przestrzeń geograficzną przez człowieka.
Czynniki:
-

ukształtowanie terenu

-

lokalizacja geograficzna

-

klimat

-

architektura – góry; spadziste dachy

-

dostępność surowca

-

uwarunkowania położenia geograficznego

-

technologia, np. przeciwtrzęsieniowe budynki

-

styl w architekturze – sposób wzniesienia budynku, krajobraz kulturowy, możliwości

technologiczne, ideologie

-

funkcje: a) mieszkalne; b) użyteczności publicznej

-

status społeczny – im większy, tym większa przestrzeń

Topografia miast:
-

koncentryczny (typ stary) – rynek i drogi do rynku. Koncentracja ludności, rynek –

punkt życia całej społeczności.

-

Kratownica – drogi pod kątem prostym

Kulturowa potrzeba posiadania własnego miejsca, domu.

5

Etyka społeczna made by Sadakot

Ad. B) Przestrzeń półtrwała
-

dospołeczna – sprzyja kontaktom. Dospołeczniamy się w kolejkach a w USA

odspołeczniamy się.

-

odspołeczna – nie sprzyja kontaktom (dworce, lotniska)

Ad. C) Nieformalna (dystans)
-

dystans intymny – dla sytuacji intymnych, bardzo szczególnych, kontakt ciała z

ciałem. Kontakt seksualny, matka-dziecko, walka, siłowanie się.

-

dystans indywidualny – odległość na wyciągnięcie ręki. Sytuacje niesformalizowane

lub sformalizowane w ściśle określonych sytuacjach np. kino, teatr.

-

dystans społeczny – różnice ról społecznych, sytuacja sformalizowana.

-

dystans publiczny – charakterystyczny dla dużych, publicznych wystąpień. (koncert,

przemówienie). Spełnione reguły do kontaktu – mikrofon, donośny głos, podwyższenie.

Jak idziemy ulicą to jesteśmy w dystansie publicznym.
Czasami różnice w pojmowaniu dystansu rodzą pewne trudności w komunikacji np. dwaj politycy chodzący
wokół stołu.

Koncepcja przestrzeni (sacrum, profanum)

Sacrum

Profanum

-

Obszar mocny i ważny

-

ustala ontologicznie świat

-

rzeczywistość obiektywna

-

rzeczywistość transcendentna –
mogąca istnieć poza
doświadczeniem

-

środek świata, axis mundi

-

absolutna rzeczywistość

-

nieśmiertelność

-

egzystencja rzeczywista

-

obszar trwały i skuteczny

BYT

-

obszar nieuświęcony, amorficzny

-

pozbawiony struktury

-

względny

-

brak prawdziwego
ukierunkowania

-

fragmenty świata rozbitego

-

bezkształtna masa niezliczonych
miejsc

-

obszar przejściowy, pozorny

-

śmierć

-

egzystencja iluzoryczna

NIEBYT

9) Hipoteza Sapira i Whorfa

Hipoteza Sapira-Whorfa zakłada, że język kształtuje nasz sposób postrzegania świata.
Język jest podstawowym nośnikiem naszej kultury. Budowa mózgu ludzkiego oraz narządów mowy
umożliwia nam tworzenie systemu porozumiewania się poprzez język.
W odróżnieniu od zwierząt, ludzie posiadają umiejętność tworzenia pojęć abstrakcyjnych, werbalizacji
ich a co za tym idzie tworzą kulturę symboliczną.
Zainteresowanie językiem zrodziło się na gruncie antropologii amerykańskiej.
Sapira ( lingwinista) zauważył, że język jest doskonałym narzędziem do tworzenia kultury.
Język jest wewnętrznie spójny. Ma charakter doskonały tzn. jest samowystarczający. Człowiek może
w pełni opisać świat w którym żyje.
Np. w języku Eskimosów istnieje kilkanaście określeń śniegu, a w językach afrykańskich słowo
śnieg nie występuje, ponieważ śnieg nie występuje na kontynencie Afryki. Z kolei mieszkańcy Afryki
posługują się wieloma pojęciami określającymi piasek.
Język jest symbolicznym przewodnikiem po kulturze, Jeżeli chcemy poznać jakąś kulturę to musimy
poznać język. Chodzi o istotę tego języka.
Ludzie pozostają na łasce języka , który jest środkiem wyrażania ekspresji.
Zestawiając system językowy Indian Hopi ( w którym nie ma czasów) z językami indoeuropejskimi
można zauważyć olbrzymie różnice gramatyczne istniejące między tymi dwoma językami. Język na
którym bazuje nasza nauka w języku Hopi nie mógłby zaistnieć.
Ludzie żyją w różnych czasach, rzeczywistościach , ponieważ rzeczywistość tworzy język.
Brytyjski socjolog B. Bernstein wyróżnił kody językowe:

a) kod ograniczony ( charakterystyczny dla klasy robotniczej)

6

Etyka społeczna made by Sadakot

b) kod rozbudowany ( charakterystyczny dla klasy średniej)

Jest to kontynuacja myślenia Whorfa.
Funkcje języka:

a) komunikacyjna( umożliwia porozumiewanie się)
b) fatyczna ( polega na podtrzymywaniu interakcji, mówimy o niczym po to żeby podtrzymać

rozmowę i zminimalizować napięcie)

c) myślenie i ekspresja
d) siła konsolidująca grupę społeczną ( łączącą grupę, przykład języka litewskiego, który był

językiem wymierającym w II połowie XIX wieku i dzięki inteligencji litewskiej, która
postawiła sobie za cel odtworzenie tego języka jest to obecnie język żywy , przykład języka
hebrajskiego, który został reaktywowany po II ej wojnie światowej kiedy powstało państwo
Izrael ,poprzez ustanowienie języka hebrajskiego językiem narodowym, każdy Izraelita miał
obowiązek nauczyć się tego języka )

e) Język służy nam do akumulacji kultury ( dziedzictwo kulturowe przekazywane ustnie)
f) Język jest najważniejszym czynnikiem rozwoju indywidualności .Powiadamia społeczeństwo

o psychicznym statusie jego członków ( odzwierciedla nasz stan psychiczny)

10) Wymiana jako system świadczeń całościowych.

Przedmiotem wymiany jest nawiązanie kontaktu w grupie, w społeczeństwie. Podstawowy sens wymiany tkwi w
jej znaczeniu symbolicznym.
Każdy akt wymiany bazuje na trzech obowiązkach:

 dawania
 otrzymywania
 odwzajemniania

W naszej kulturze podkreśla się, że nie można zaniedbać podstawowych powinności, ponieważ mści
się to na człowieku. ( przykład : baśń o śpiącej królewnie)
Zapomnienie ma groźne konsekwencje.
W naszej kulturze wymiana została sprowadzona do czynnika ekonomicznego. Niemniej dając prezent
otrzymujemy ekwiwalent w postaci wdzięczności , podziękowania obdarowanego.
Dar dostosowujemy do typu więzi. Nie będziemy obdarowywać bardzo kosztownym prezentem osoby
z którą nie mamy żadnej więzi ( znajomy z którym się widzimy raz na rok)
Indianie Kwakiutljowie wysoko cenili hojność, bogactwo, odwagę , ducha rywalizacji – to cechy które
pozwalały uzyskać w tej społeczności wysoki prestiż.
Potlacz to rytuał podczas którego uczestniczący w tym obrzędzie obdarowywał innych albo niszczył
dobra należące do siebie aby zwiększyć swój status społeczny.
Motywacją skłaniającą do działania było zyskanie uznania w oczach innych. Potlacz stanowił również
formę rywalizacji, chęć zawstydzenia i zdegradowania społecznego zaproszonego na uroczystość.
Potlacz służył do uaktywnienia dziedzictwa kulturowego o różnym podłożu, dotyczy również
wymiany ludzkich emocji( Jednoczymy się chociaż jesteśmy antagonistycznie nastawieni)
Wymiary wymiany:

 Całościowość tkwi w różnym przejawianiu się tego co społeczne ( praca, religia)



Różne momenty historii indywidualnych ( narodziny , małżeństwo, śmierć – cykl życia
uwarunkowany okazjami do wymiany)

 Są to różne formy ekspresji

Malinowski tłumaczył wyminę teorią potrzeb. Wymiana służy do zaspakajania potrzeb.
Triobrańczycy brali udział w rytuale kula. Rytuał ten polegał na przekazywaniu sobie dóbr
( naszyjników itp.) Istotnym elementem rytuału kula było to, że nie można było sobie tego daru
zostawić. Musiał zostać przekazany dalej. Zadaniem Kula było podtrzymywanie komunikacji między
kulturami.

11) Magia i nauka z perspektywy różnych orientacji teoretycznych.

J. Frazer w książce „ Złota gałąź” opisał czym jest magia i relacje między magią i kulturą.
Był ewolucjonistą i stawiał magię jako niższą formę opisu rzeczywistości.
Wyróżniał dwa podstawowe sposoby budowania wiedzy o świecie:

1) powiązanie idei na mocy ich podobieństwa
2) współwystępowanie

Różnica między magią a nauką polega na tym że:

7

Etyka społeczna made by Sadakot

 Magia stosuje te dwa sposoby nieprawidłowo
 Nauka – prawidłowo

Magia jest homeopatyczna, naśladowcza-błędne powiązanie idei podobieństw
Magia przenośna , współuczestnicząca – błędne powiązanie idei współuczestniczącej ( przykład :
kiedy bije się w tandemy to deszcz powinien padać)
W myśleniu naukowym, które w sposób prawidłowy stosuje idee powiązań i współuczestnictwa
występuje stopniowalność, nie ma myślenia nieobiektywnego .
Levy Bruhl – koncepcja strukturalna
Badał granice między myśleniem człowieka pierwotnego a współczesnego. Istnieją zależności między
strukturą społeczną , wyobrażeniami grupowymi a myśleniem indywidualnym.
Wyróżnił dwie struktury społeczne:

 Społeczeństwo pierwotne



Społeczeństwo cywilizowane

Społeczeństwu pierwotnemu przypisał myślenie prelogiczne – które cechuje:

 Afektywność
 Mistyczne postrzeganie rzeczywistości

Społeczeństwu cywilizowanemu przypisywał myślenie logiczne .
W konsekwencji ludzie pierwotni i cywilizowani żyją w dwóch światach. Ludzie pierwotni żyją
zgodnie z mentalnością dziecka, percepcja miesza się z uczuciami i pozostają na tym poziomie
budowania wiedzy o świecie.
Evans Pritchard – badał społeczność Azada mieszkańców Afryki.
Starał się nobilitować myślenie magiczne. Uważał ,że społeczności pierwotne myślą równie
racjonalnie jak Europejczycy. Podkreślał, że myślenie magiczne nie wyklucza myślenia naukowego.
Przykład: Współcześnie ludzie poświęcają budynki ( forma ochrony przed nieszczęściem) ale nie
rezygnują z zainstalowania piorunochronów .
Malinowski ( funkcjonalizm)
Uważał, że magia jest rodzajem pseudonauki.
Funkcja magii polegała na daniu poczucia bezpieczeństwa.. Tworzyli magię żeby mieć komfort
psychiczny, poczucie, że ich działania się powiodą.
Podstawowe narzędzia magii to:

 zaklęcia
 rytuały

Magia odwołuje się do uczuć i wiary
Nauka do logiki i wiedzy.
Źródło magii tkwi w człowieku ( niepewność, stres i potrzeba wyrobienia sobie sztucznego sposobu
zapewnienia bezpieczeństwa)
L. Strauss uważał że magia i nauka to równoległe sposoby myślenia, nie można ich hierarchizować.
Oba sposoby myślenia mogą być równie skuteczne.
Przykład: porównanie pracy inżyniera z pracą majsterkowicza.
Bricolage – działanie majsterkowicza, ma skłonność do kolekcjonowania różnych rzeczy, mogą się
przydać.
Inżynier – wychodzi poza to co już jest. Dzięki posiadanej wiedzy stworzenie czegoś co ma nowe
elementy.
Myślenie magiczne bazuje na zapoznanej rzeczywistości. ( Kombinacja elementów które już znamy)

12) Podstawowe założenia strukturalizmu L. Strauss

L. Strauss nie był antropologiem z wykształcenia. Studiował prawo, filozofie i interesował się
geologią. Napisał książkę pt. „Smutek tropiku”
Wg Straussa mamy dwa poziomy badania kultury:



Poziom pierwszy- zjawiskowy – to co widzimy, obserwujemy

 Poziom drugi - ukryty – ukryte struktury uniwersalne dla całej ludzkości.

Zadaniem antropologa wg Straussa jest badanie drugiego poziomu – ukrytego.
Struktura wg Straussa to coś do czego musimy dojść przez to co widzimy, ale są to informacje ukryte
które antropolog ma odkryć .Strukturalizm zajmuje się rzeczywistością pozazjawiskową.
L. Strauss główne elementy strukturalizmu wziął z założeń językoznawstwa.
Badania nad językiem Strauss przeniósł na antropologie.

1) Język stanowi pewien doskonały, spójny system wyznaczany przez struktury gramatyczne

których sobie na co dzień nie uświadamiamy.

8

Etyka społeczna made by Sadakot

Mowa jest rysem indywidualnym co nas różnicuje ( nie zdajemy sobie sprawy ,że mówimy prozą)
2) Fonologia – badanie uświadomionych zjawisk językowych do ich nieuświadomionych

infrastruktur.

Człony nie są bytami niezależnymi. Najważniejsze są zachodzące między tymi członami
zależności i relacje. Przyswaja się dźwięki na zasadzie opozycyjnych cech.
3) Struktury mają charakter systemowy. Zmiana jednego elementu będzie pociągała za sobą

zmianę całego systemu.

4) Fonologia zmierza do odkrywania, ustalania ogólnych praw , co nadaje im charakter

uniwersalny.

Kluczową zasadą pracy umysłu jest:
1) Poszukiwanie przeciwieństw. Elementy przeciwne wzajemnie się dopełniają.
2) Skłonność umysłu do porządkowania i klasyfikowania danych.

Trzy fundamentalne struktury ludzkiego umysłu:
1) Skłonność do tworzenia norm

2)

Zasada wzajemności – potrzebna do budowania ładu społecznego ( szukamy relacji z grupą,
gdy coś otrzymujemy czujemy przymus odwzajemnienia tej relacji)

3) Uznanie syntetycznego charakteru danych ( Uznajemy ,że wymiana danych ma moc

budowania relacji międzyludzkich)

Fundamentalnym sposobem wprowadzenia porządku wg Straussa jest wprowadzenie opozycji
między kulturą a naturą.
Natura:
1)Natura jest uniwersalna. Zawsze obecna w ludziach.
2)Do natury należy to co jest spontaniczne.
3) Natura jest samowystarczalna. Ma charakter bezwzględny.
Kultura:
1) Kultura ma charakter partykularny. Występuje niekiedy w niektórych miejscach.
2) Kulturą jest to co jest podyktowane przez normę.
3) Kultura jest względna, potrzebuje natury żeby zbudować swoją tożsamość.

13.Zabawa jako źródło kultury. Omów koncepcje J. Hoizinga. („Homoludens – zabawa
jako źródło kultury”)
14.Cechy zabawy wg Hoizinga i Caillois’a. Co je różni?
15.Typologia gier i zacaw Caillois’a

Johan Huizinga:

 Człowiek jako istota bawiąca się.
 Kultura narodziła się z ducha zabawy. Zabawa była czymś pierwotnym – jest to w pewnym

sensie naśladownictwo. Bawiąc się - uczymy się poprzez naśladowanie.

Uwarunkowania kulturowe zabawy:

1.

 Zabawa jest pierwotna w stosunku do kultury.
 Zabawa jest starsza od kultury.
 Zwierzęta bawią się i są jednocześnie starsze niż gatunek ludzki.
 Pierwotna lokalizacja zabawy => Zwierzęta.

2. Zabawa wykracza poza fizjologię. Zawsze czemuś służy i ma zawsze jakiś sens.

(Funkcjonalizm).

3. Zabawa nie jest związana ze stopniem zaawansowania kultury.

 Zabawa występuje w każdej kulturze niezależnie od miejsca i czasu.
 Zabawa posiada pewną strukturę.
 Zabawa ma określone funkcje, które spełnia.
 Zabawa zawiera czynnik kulturowy danej grupy.

4. Wszelkie pierwotne formy ludzkiego działania mają swoje źródło w duchu zabawy.

9

Etyka społeczna made by Sadakot

Mowa – gra pomiędzy myślą a językiem. Nasz świat manifestuje się przez język, wszystko opiera się na języku.
Możemy poznać i opisywać tyle, na ile pozwala nam nasz język.

Gest nazywania – gest kreowania. Nadajemy czemuś nazwę i to coś zaczyna funkcjonować w świecie.

Mit – jest próbą wyjaśniania spraw ludzkich, boskich, nadprzyrodzonych. Jest fantazją. Czymś pomiędzy baśnią a
fantazją. Jest zabawą.

Kult – forma kulturowo wymyślona. Przyjmuje formę zabawy.

Zabawa (duch ludyczny) – proces, w którym coś się tworzy, coś się udaje, coś się naśladuje.

 Z mitu i kultu wywodzą się wszystkie mechanizmy, które tworzą kulturę i kulturę

symboliczną (Lad, poezja, prawo).

 Wszelkie złożone formy życia społecznego swoje korzenie mają w duchu ludycznym.

Formalne cechy zabawy:

 Jest działaniem swobodnym – zabawa jest wolnością. Kiedy zabawa jest narzucona, przestaje

być zabawą.

 Zabawa nie jest ‘zwykłym życiem’. Jest wykraczaniem poza ramy normalnego życia.

Wytwarza sferę tymczasowej aktywności.

 Do zabawy przystępujemy świadomie, wiemy, że się bawimy.
 Prawdziwa zabawa pochłania całkowicie swoich uczestników.
 Zabawa a powaga. Granica jest bardzo chwiejna. Sytuacja poważna może stać się sytuacją

banalną i na odwrót. Przejście od patosu do zabawy może być bardzo szybkie.

 Zabawa jest bezinteresowna. Jest poza procesem bezpośredniego zaspokajania konieczności.

Bawimy się dla samej zabawy a nie po coś.
Działania autoteliczne – działania, które są celem same w sobie. (Kłoskowska). Kultura symboliczna
realizuje się w sposób autoteliczny.

 Zabawa ma zdolność do upiększania życia.
 Zabawa jest wyodrębniona i ograniczona w czasie. Każda zabawa ma swój kulturowo

ustalony kształt, czas i miejsce.

 Zabawa musi być powtarzalna. Zabawa stwarza tymczasowy świat (posiadając czas i

miejsce). ‘Stwarzanie świata na nowo’.

 Zabawa tworzy porządek i wprowadza ład. Gdy nie ma ładu – popsucie zabawy. (Gra w

chowanego i szukający podgląda – zepsucie zabawy). Musi być FAIRPLAY.

 Zabawa oczarowuje, łączy przeciwstawne stany: napięcie – luz, zdenerwowanie –

uspokojenie. (np. gra w kości => uzależnienia od gier hazardowych, sprzeczne emocje, ale w
bezpiecznych warunkach).

 Zabawa rodzi napięcie. Zabawa wystawia na próbę cechy fizyczne lub psychiczne gracza.
 Każda zabawa ma swoje reguły, złamanie tych reguł niszczy świat zabawy.

Postać ‘Popsuj zabawa’ – ktoś, kto świadomie lub nie niszczy zabawę. Nieświadomie – dorośli i dzieci.
Świadomie – ironiczny dystans do zabawy, oszukiwanie.
Pozbywamy się tego, kto nam zabawę psuje. (dajemy bana na forum).

 Gracze separują się od tych, co są poza grą. Tworzą się nieformalne wspólnoty społeczne.

Społeczeństwo graczy – poczucie elitarności. My i Oni.

 Zabawa wytwarza własny, odrębny świat, z własnymi regułami. Prawa z codzienności

przestają w zabawie obowiązywać.

Klasyfikacja zabawy:

1. Walka o coś (agon).
2. Naśladowanie czegoś (mimicry).

Nasza kultura staje się coraz bardziej rozrywkowa – nie trzeba czekać na festyn, który jest dwa razy na rok.
Mamy telewizję, dvd, komputery, teleturnieje.

10

Etyka społeczna made by Sadakot

Sułkowski – ,O rozrywce elektronicznej’. Z rozrywki uczestniczącej => na rozrywkę oglądaną. Staliśmy się
społeczeństwem spektaklów.

Roger Caillois

 Nie warto stawiać pytania o to, co było pierwsze – zabawa czy kultura? Jest to mało istotne.

Formalne cechy zabawy:

 Zabawa nie musi być bezinteresowna – np. LOTTO, kasyno.
 Zabawa nie musi mieć reguł, może być swobodna. (Nie ma reguł, kiedy dzieci bawią się w

policjantów i złodziei).

 Zabawa jest dobrowolna.
 Zabawa jest wyodrębniona – ograniczenie w czasie i przestrzeni.
 Zawiera element niepewności – wynik nie jest przewidywalny z góry, zwłaszcza tych zabaw

opartych na rywalizacji.

 Zabawa jest bezproduktywna. Nie prowadzi do tworzenia dóbr, może jednak przyczyniać się

do ich wymiany.

 Zabawy są albo fikcją, albo są skodyfikowane i według norm.

Sposoby bawienia się:

1. Paidia (od gr. dziecko) – swobodna improwizacja, żywioł.
2. Ludus – gra, podporządkowujemy się pewnym kodeksom, np. szachy, każda figura porusza

się w określony sposób. Do tej kategorii należy hobby.

Formy kulturowe

Formy instytucjonalne

Wypaczenia

AGON

Sport

Konkurencja handlowa, konkursy

Przemoc we współzawodnictwie,

doping, szpiegostwo handlowe

ALEA

Loterie, kasyna

Spekulacja giełdowa

Decyzje w oparciu o przesądy,

horoskopy

MIMICRY

Teatr, kino, kult

gwiazd

Umundurowanie, etykieta zachowania się (powitanie itp.)

Rozdwojenie jaźni

ILINX

Narty, taniec, bungi,

(upojenie szybkością)

Zawody, których uprawianie wymaga ograniczenie oszołomienia

np. slalom gigant, policjanci z brygad antyterrorystycznych

Alkoholizm, narkomania, świadoma

kalkulacja śmierci

Agon – gry o charakterze zawodów. Stwarzamy równość szans. Wymaga treningu, dyscypliny, woli walki.
Ważne są jednakowe cechy u graczy, np. szybkość, skoczność. Odwołujemy się do osobistych walorów
zawodników i stwarzamy wszystkim takie same szanse. (Miejsce I, II, III...)

Alea (kość) – istotę gry stanowi losowość, przypadek, wola bóstwa. Gracz jest bierny – jego aktywność jest
minimalna, np. rzucenie kością. Zwycięstwo lub całkowita porażka. Znosi naturalne różnice między ludźmi.
Wszyscy są równi wobec losu. W punkcie wyjścia równość szans – np. po trzy rzuty kością.

Mimicry – od maskowania się u zwierząt, wzięte od mimetyzmu u owadów. Przeistaczanie się w dowolną,
wyimaginowaną postać. Jednostka udaję, że wierzy, że jest kimś innym. Utożsamianie się z idolem. Mimicry
posiada wszelkie cechy gry prócz tego, że nie podporządkowuje się regułom. Fantazja, iluzja, utrzymać moc
fantazji.

Ilinx (wir wodny) – gry polegające na dążeniu do oszołomienia. Gracz osiąga trans, upojenie, odmienne stany
świadomości, sytuacje ekstazy, traci kontakt z rzeczywistością. Ilinx wiąże się z szybkością. Bungi, karuzela,
skoki do wody. Forma podniety, niekoniecznie zdrowej, np. dzieci znęcają się nad owadami. U zwierząt ilinx
również jest widoczny, np. jak pędzą gdzieś bez celu lub jak ptaki bez powodu pikują w dół.

 Zabawa nie jest rozrywką indywidualną.
 Kultura ma tendencje do instytucjalizowania zabawy.
 W zabawie konieczna jest obecność widzów, publiczności. Nawet jak gramy w grę to chcemy,

by ktoś to widział, chcemy by nas podziwiano.

Psychologiczne aspekty zabawy:

 Gra spełnia funkcję samoutwierdzenia, że jesteśmy w czymś dobrzy.

11

Etyka społeczna made by Sadakot

 Chcemy bić rekordy. (Księga Guinessa).
 Przyjemność z oczekiwania na przychylny los.
 Czerpanie przyjemności z tajemnicy przebierania się – np. cosplay.
 Przyjemność z doznawania kontrolowanego lęku.
 Przyjemność z możliwości kombinowania.
 Psychologiczna chęć zmierzenia się z innymi.
 Tęsknota za lękiem, ekstazą, emocją.

Współczesne zmiany w obyczajach pogrzebowych.

 Groby – myślenie symboliczne. Wierzymy, że istnieje życie pozagrobowe.
 Grzebanie:

1. archaiczne – olej roślinny, substancje zapachowe, wysuszenie przez słońce, ogień,

usuwanie wnętrzności, usuwanie deformacji ciała.

2. tanatopraksja – nowoczesne balsamowanie zmarłych.

 XX wiek – domy pogrzebowe. W latach 70, 80% zabiodbywało się w domach pogrzebowych.

Śmierć i nieśmiertelność

 Język instrumentalny – język działań – przypisany życiu i doczesności – dlatego nie możemy

mówić przy umierającym i umarłym. („Jutro idę na zakupy”, „Fajnie, ale ja tego nie dożyję”)

 Język śmierci przekładamy na język chorób. Wtedy wszystko ma swoją przyczynę i jest

potencjalnie wyleczalne.

 Techniki maskujące – abstynencja itp. Służy odsuwaniu myślenia o śmierci. Świetnie służy to

wszystkim, ale nie umierającym.

 Zanik komunikacji z umierającym, bo to nie ma celu, niczemu nie służy, umierający już nic z

tą informacją nie zrobi.

 Śmierć jest Obcym nowoczesnego świata. Nowoczesność zaczęła się z dobą oświecenia

(XVIII wiek) – pęd do panowania, ludzie wierzą w triumf swego rozumu [naiwniacy]. Śmierć
jest porażką rozumu racjonalnego.

 Nie ma społecznie zaaprobowanych sposobów reagowania na śmierć, stąd nasze niezręczne

zachowanie.

 Medykalizacja śmierci – śmierć w szpitalu, hospicjum.
 Każda śmierć ma przyczynę. Śmierć musi być nazwana, oswojona. Umarł NA COŚ – łatwiej

jest wtedy znieść fakt śmierci, jeśli znamy jej przyczynę. Śmierć przestaje być tajemnicą.

Reguły kanibalizmu.

 aktualizacja mitów i wierzeń. Reguły – kogo, gdzie, jak i kiedy zeżreć.
 Mieszanie ciała ludzkiego z codziennym pożywieniem.
 Spożywanie surowego trupa jest sytuacja wyjątkową.
 Zjedzenie wroga – ostateczne pokonanie. Wojownik – inkorporacja siły.

Endokanibalizm i egzokanibalizm

Egzokanibalizm to:
Spożywanie trupa obcego w stosunku do rodziny , klanu, plemienia, grupy etnicznej
Charakter wojowniczy
Zakładał uprzednie zabicie
Związany aktami przemocy, torturowaniem
Trup był opiekany
Endokanibalizm:
Spożywanie kogoś spokrewnionego
Nie zakłada uprzedniego uśmiercenia
Pozostawienie zmarłego przez akt spożycia w społeczności
Gotowanie trupa.

12

Etyka społeczna made by Sadakot

Trójkąt kulinarny jako przykład analizy strukturalnej

Według językoznawców podstawową opozycją występującą w każdym języku jest opozycja
między samogłoską i spółgłoską. Istniejące we wszystkich językach świata systemy opozycji
między fonemami rozwijają kontrasty między samogłoską a spółgłoską. Wytwarza to z
jednej strony „trójkąt samogłoskowy” U – A – I
A z drugiej zaś „trójkąt spółgłoskowy” P-K-T
Wydaje się ,że zasada inspirująca te rozróżnienia daje się przenieść do innych dziedzin,
zwłaszcza do kuchni.
Załóżmy, że działalność kulinarna zakłada system mieszający się w trójkątnym polu
semantycznym – odpowiadającym trzem kategoriom :
„surowego” „ważonego” i „zepsutego”
Pod tym podstawowym trójkątem kryje się podwójna opozycja między tym co przetworzone
a tym co nie przetworzone z jednej strony, a z drugiej między kulturą a naturą.
Do podanego trójkąta kulinarnego możemy przedstawić drugi trójkąt kulinarny:
Pieczone- gotowane- Wędzone

ważone

kultura

natura

Gotowane
Wymaga użycia naczyń
Zapośredniczenia (woda)
Endo- kuchnia czyli do
wewnętrznego domowego
użytku.( bez gości)
oszczędność

Pieczone
Nie wymaga użycia
naczyń
Nie wymaga
zapśredniczeń
Bezpośredni kontakt z
ogniem
Egzo- kuchnia czyli taka
w której często są goście.
Całkowite zniszczenie

Pojawienie się umiejętności gotowania – jest to element wyższej kultury.
Rozróżnienie między pieczonym a gotowanym jest uzależnione od tego czy jesteśmy w
społeczeństwie arystokratycznym czy demokratycznym. Postawy między spożywaniem
gotowanego i pieczonego nie możemy określić jako stałej opozycji. Jest ona uzależniona od
formy społecznej.
Za opozycją między pieczonego i gotowanego można odkryć drugą podstawową opozycję
między przetworzonym i nieprzetworzonym.
Obserwujemy w tym przypadku dwa pokrewieństwa: między pieczonym a między
gotowanym a zepsutym czyli przetworzonym.

Modelowa biografia szamana

1) Nadnaturalne, tajemnicze lub inne pochodzenie szamana ( nie jest zwykłym

człowiekiem, jego urodzenie wiąże się z nadzwyczajnym wydarzeniem)

2) Symptomatyczne narodziny ( anomalia genetyczne – różni się od innych dzieci,

noworodek z uzębieniem, w naturze dzieje się coś niezwykłego)

3) Zagrożenie życia w dzieciństwie w młodości ( Psychiczne, fizyczne odchylenia od

normy np. halucynacje)

4) Uciążliwa inicjacja w roli szamana ( trening obejmujące różne rodzaje praktyki

ascetycznej – wstrzemięźliwość seksualna, ograniczony kontakt z innymi członkami
grupy. Inicjacja w roli szamana trwa od kilkudziesięciu dni do kilkudziesięciu lat.

5) Magiczne wędrówki – zasadniczym celem transu szamańskiego jest opuszczenie ciała

i wędrówka poza ciałem.

13

Etyka społeczna made by Sadakot

6) Magiczne walki ( Walki magiczne z duchami, innymi szamanami podtrzymują jego

prestiż.

7) Szaman żyje w pewnym stresie emocjonalnym i psychicznym. Jest cały czas

obserwowany i osądzany przez otoczenie. Trans odbywa się w grupie społeczność
obserwuje sukcesy i klęski szamana . Jeżeli przeważają klęski podlega
prześladowaniu np. grupa się od niego odwraca.

8) Gwałtowna i tajemnicza śmierć. ( niezwykłe wydarzenie dla całej grupy, sposób

chowania szamana jak i jego grób mają specyficzny charakter)

9) Po śmierci reinkarnacja, zmartwychwstanie, wniebowstąpienie ( duch szamana może

wywierać na żyjących wpływ)

Modelowa sytuacja transu szamańskiego

1) Faza przygotowania polega na oczyszczeniu się szamana
2) Czynności transotwórcze

 Strój
 Muzyka
 Śpiew, taniec
 Grupowy charakter transu ( nigdy nie jest sam ale zawsze z grupą która go

obserwuje)

3) wejście w trans – kontakt z istotami nadludzkimi

4) odpowiedzi, porady, czynności lecznicze .Szaman wypowiada objawione mu przez

istoty nadludzkie prawdy całej społeczności.

5) Szaman wychodzi z transu . Wraca do stanu naturalnego. Trans kończy się

uroczystym złożeniem ofiar ze zwierząt

Szaman a psychoterapeuta

Torey „ Czarownicy i psychiatrzy”
Podobieństwa zachodzące między szamanami a psychiatrami:

 Są terapeutami
 Mają podobne wynik
 Stosują te same metody ( szok)

Nasz sposób postrzegania szamana nie zmienił się od czasów podbojów i kolonizacji.
Funkcje szamanów (czarowników):

 Leczenie
 Zaklinanie
 Kontrolowanie pogody
 Uodparnianie wojowników na ciosy wrogów
 Religijna- ktoś w rodzaju kapłana, nadaje ton życiu religijnemu wspólnoty
 Rodzina szamana pełni funkcje kronikarza, z/g na przekazywanie w rodzinie

funkcji szamana

 Lokalni politycy bądź doradcy tych polityków. Są to funkcje:

a) publiczne ( przewodzenie uroczystością)
b) prywatne ( indywidualna pomoc- leczenie chorych)

Magiczność psychiatrii:
Cała otoczka naukowości w psychiatrii dostosowana jest do naszego stopnia wiedzy
Naukowy sposób udowadniania twierdzeń ma charakter intuicyjny.
Traktujemy psychiatrów jako ludzi nauki a szamanów jako ludzi magii

14

Etyka społeczna made by Sadakot

Zarówno psychiatrzy jak i szamani stosują te same techniki leczenia( obserwacja, nazwanie
choroby – uspakaja pacjęta)
Podsumowywując:
Psychoterapeuta może być skuteczny o ile podziela przekonania panujące w danej kulturze.

Rola świętych roślin w szamaniźmie.

Rośliny transogenne


Pejotl – kaktus. Silny środek halucynogenny.

Zawiera peskalinę. Kolorystyka, doświadczenia słuchowe, dotykowe wrażenia, jasność wokół
obiektów.



Grzyby psylocybowe – takie psiury na

cienkich nóżkach. Zawierają psylocybinę. Stany odurzenia, jaskrawe i barwne halucynacje,
towarzyszące nudności.



Powój – nasiona. (LSD). Nudności, euforia,

niepokój, relaks, kolorystyka... trzyma do 6 godzin.
Sposób przygotowania:
Zetrzeć na mąkę, wymieszać z H

2

O i przez szmatkę przepuścić. (UWAGA NA PROPORCJE – UZALEŻNIA

>_<)



Banisteriopsis – winorośl dusz.

Tytoń – środek odurzający, ale nie halucynogenny. Najlepiej działa na czczo

Elementy szamańskiego rytuału.

1.

Faza przygotowawcza – jeden do kilku dni.

2.

Czynności transotwórcze – strój, muzyka, śpiew, taniec – grupowo to się dzieje.

3.

Trans.

4.

Odpowiedzi, porady, czynności lecznicze.

5.

Wychodzenie z transu. Uczta, ofiara ze zwierzęcia, wyciszenie.

Instynktywistyczne koncepcje przemocy.

Teoria Darwina – przetrwają ci, którzy potrafią się zaadoptować. Bardziej agresywny przetrwa.

Instynktywizm – istnieje w człowieku instynkt przemocy.
Konrad Lorenz, Z. Freud – neoinstynktywiści
Mechaniczna, hydrauliczna metafora – opisy przemocy (ciśnienie, gaz tłoczony do zbiornika).

Freud

 Teoria Libido. 2 podstawowe instynkty – Erosa i Tanatosa. Instynkt śmierci skierowany

przeciw życiu – do wewnątrz i na zewnątrz, destrukcyjny lub autodestrukcyjny.

 Instynkt śmierci – seksualizm – sadyzm – masochizm.
 Połączenie sadyzmu i masochizmu - SSMan
 Siła popędu przemocy może być kontrolowana. Agresja nie jest reakcją na bodziec, jest

popędem zakorzenionym w ludzkim organizmie. Agresja jest formą instynktu – jest w nas.

Lorenz

 „Tak zwane zło”
 Agresywność jest instynktem, który nie koniecznie jest reakcją na bodziec. Energia kumuluje

się w centrach nerwowych i kiedy tej energii jest za dużo to eksploduje. Poszukujemy
rozładowania bodźca (zwierzęta też) – „Muszę komuś walnąć”.

 Agresja pierwotnie nie jest odpowiedzią na zewnętrzny bodziec, ale wbudowanym

wewnętrznym pobudzeniem. Groźnym czyni ten instynkt jego spontaniczność.

 Napięcia hydrauliczne.

Różnice między Freud’em a Lorenz’em

 Lorenz – agresja nie jest skierowana przeciwko jednostce. Służy przetrwaniu gatunku.

15

Etyka społeczna made by Sadakot

 Lorenz – prowadził badania przede wszystkim na zwierzętach i ich wyniki przekładał na

ludzi. Freud przede wszystkim badał i opisywał ludzi.

 Lorenz – rozmnaza się najsilniejszy samiec – przetrwanie gatunku. Dowody przez analogię

do świata zwierząt – ryby, ptaki.

Antropologiczne koncepcje przemocy.

Enwiromentalizm – oświecenie (Russeau - tabula rasa). Człowiek kształtuje się pod wpływem środowiska.
Agresja nie jest wrodzona, człowiek się jej uczy w środowisku, w jakim żyje. Człowiek rodzi się dobry a zły
świat kształtuje w nim złe popędy.

Behawioryzm – początek XX wieku. Watson – twórca behawioryzmu. Skinner – neobehawioryzm. Od Watsona
do Skinnera – ewolucja nurtu.
Skinner – psychologia nie powinna się interesować wewnętrznymi fenomenami (uczucia, popędy), psychologia
powinna badać, co wzmacnia życie ludzkie, by czynić je bardziej efektywnym.

 Wzmocnienia negatywne – osłabienie negatywnych cech.

Wzmocnienie pozytywne – wzmacnia pewne cechy.

 Trzeba znaleźć właściwe wzmocnienie, pobudzać właściwe zachowanie.
 Uwarunkowanie instrumentalne – Jasio i szpinak (nagroda) – pozytywne wzmocnienie.

 Wzmocnienia następują:

a)

w procesie socjalizacji

b)

są zaplanowane



Agresja w behawioryzmie ma funkcje instrumentalną. Agresja

czemuś słuzy. Jest rezultatem uczenia się – jest wyuczona – jest reakcją, która daje najszybsze
rezultaty. (atak na Irak)



Przemoc w tv potencjalnie nie wpływa na agresję, ale nas uczy jak

robić różne be rzeczy.

Eugenika – geneza eugeniki.
Eugenika a przyszłość natury ludzkiej.
Ideologia eugeniki w Polsce i Niemczech.

. Eugenika

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii.

Eugenika (gr. eugenes = dobrze urodzony) - pojęcie ukute w 1883 roku przez sir Francisa
Galtona, kuzyna Karola Darwina, które dotyczyło selektywnego rozmnażania zwierząt lub
ludzi, aby ulepszać gatunki z pokolenia na pokolenie, szczególnie jeśli chodzi o cechy
dziedziczone. W ciągu następnych lat Galton poprawił swoją definicję, aby uwzględnić
specyfikę eugeniki "pozytywnej", zachęcającej do częstszego reprodukowania się najlepszych
osobników, oraz eugeniki "negatywnej", zniechęcajacej do reprodukcji osobniki "mniej
wartościowe".
Współcześnie jest to bardziej neutralny ideowo system poglądów zakładający możliwość
doskonalenia cech dziedzicznych człowieka, którego celem jest tworzenie warunków
pozwalających na rozwój dodatnich cech dziedzicznych i ograniczenie cech ujemnych. W
zakres eugeniki wchodzą m.in. poradnictwo genetyczne i świadome rodzicielstwo. Złe
konotacje pojęcia wiążą się przede wszystkim z nadużyciami eugeniki nazistowskiej.

Historia

Selektywne rozmnażanie było już sugerowane przez Platona, który stwierdzał, że reprodukcja
człowieka powinna być kontrolowana przez władze. Proponował, aby selekcja była
dokonywana w drodze pozorowanej loterii, kontrolowanej przez rząd, aby ludzkie uczucia nie

16

Etyka społeczna made by Sadakot

były ranione przez świadomość zasad selekcji. Innym przykładem programów eugenicznych
w starożytności była mitologiczna praktyka Spartan pozostawiania słabych dzieci na
obrzeżach miast, gdzie miały umrzeć.
Jednak dopiero zasada zdefiniowana przez Galtona wiązała się bezpośrednio z pracami i
nauczaniem Darwina, który sam był pod wielkim wpływem

Thomasa Malthusa

. Według

Darwina, mechanizmy naturalnej selekcji są udaremniane przez ludzką cywilizację. Jednym z
celów cywilizacji jest pomoc dla osobników upośledzonych, co sprzeciwia się naturalnej
selekcji odpowiedzialnej za wymieranie słabszych. Według zwolenników eugeniki, zanik
efektywności może prowadzić do wzrostu liczby osobników, które w normalnych warunkach
zostałyby wyeliminowane przez naturalne procesy selekcyjne. Proponują oni zatem
promowanie działań, które miałyby równoważyć skutki zaniku mechanizmów naturalnej
selekcji we współczesnej cywilizacji. Ta podstawowa zasada inspirowała liczne filozofie,
naukowe i pseudonaukowe teorie oraz społeczną praktykę.
Współcześnie eugenika odnosi się do selektywnej reprodukcji człowieka, której celem jest
powoływanie do życia dzieci o pożądanych cechach, zwłaszcza takich, które najlepiej
spełniają kryteria rasowej czystości (eugenika "pozytywna"), jak również eliminację
osobników noszących cechy niepożądane (eugenika "negatywna"). Polityka eugeniki
"negatywnej" w przeszłości była bardzo zróżnicowana - od segregacji rasowej, przez
przymusową sterylizację, do eksterminacji. Polityka eugeniki "pozytywnej" polegała często
na przyznawaniu nagród czy dodatków za dodatkowe dziecko tym rodzicom, którzy spełniali
kryteria eugeniki, aczkolwiek nawet tak niewinne praktyki, jak doradztwo małżeńskie miało
pewne odniesienia do ideologii eugeniki.
Jednym z najwcześniejszych orędowników idei eugenicznych (zanim zostały tak nazwane)
był Alexander Graham Bell, lepiej znany jako wynalazca telefonu. W 1881 roku Bell badał
wskaźnik głuchoty w Martha's Vineyard, w stanie

Massachussetts

. Wyciągnął wniosek, że

głuchota była dziedziczna i zalecał zakaz zawierania małżeństw dla głuchych ("Memoir upon
the formation of a deaf variety of the human Race"). Jak wielu innych zwolenników eugeniki,
proponował kontrolę imigracji i ostrzegał, że szkoły z internatem dla głuchych mogą się stać
wylęgarnią głuchego gatunku ludzkiego.
Niemcy za Adolfa Hitlera zyskały niesławę za swoje programy eugeniczne, których celem
było stworzenie "czystej" rasy germańskiej. Naziści prowadzili szeroko zakrojone, często
okrutne, eksperymenty na ludziach, aby przetestować swoje teorie genetyczne. W latach 30. i
40. reżim nazistowski przeprowadzał sterylizację setek tysięcy umysłowo upośledzonych
ludzi i w przymusowych programach eutanazji zabijał dziesiątki tysięcy osób uznanych
instytucjonalnie za upośledzonych.
Krajem, w którym istniał drugi co do skali ruch eugeniczny były Stany Zjednoczone.
Począwszy od

Connecticut

w 1896 roku, wiele stanów wprowadziło prawo małżeńskie oparte

na kryteriach eugenicznych, które zabraniały ożenku epileptykom oraz ograniczonym i
niedorozwiniętym umysłowo. Charles B. Davenport, prominentny biolog amerykański,
przyjął na siebie rolę dyrektora stacji badawczej w Cold Spring Harbour, gdzie rozpoczął
eksperymenty z ewolucją roślin i zwierząt - fundusze z

Carnegie Institution

pozwoliły na

założenie Station of Experimental Evolution. W 1910 roku powstało biuro statystyczne
Eugenics Record Office, a Davenport i Harry H. Laughlin ropoczęli promowanie eugeniki. W
następnych latach biuro zgromadziło duże ilości drzew genealogicznych, z których
wywnioskowało, że osoby "nieprzydatne" wywodziły się z rodzin upośledzonych
ekonomicznie i społecznie. Eugenicy tacy, jak Davenport, psycholog Henry H. Goddard i
działacz ochrony przyrody Madison Grant (wszyscy bardzo ówcześnie szanowani))
rozpoczęli kampanię na rzecz rozmaitych rozwiązań, które miałyby rozwiązać problem
"nieprzydatnych" - Davenport sprzyjał przede wszystkim ograniczeniom imigracyjnym i
sterylizacji, Goddard dawał pierwszeństwo segregacji (

The Kallikak Family

), Grant

opowiadał się za wszystkimi tymi metodami, a nawet posuwał się do wysuwania idei
eksterminacji. Metody badawcze, które dzisiaj są uważane za wysoce niedoskonałe, wtedy

17

Etyka społeczna made by Sadakot

były uznawane za uprawnione metody naukowe, chociaż spotykały się także z naukową
krytyką (szczególnie Thomasa Hunta Morgana).
W 1924 przyjęto ustawę

Immigration Restriction Act

, w której eugenicy odgrywali wiodącą

rolę ekspertów w debacie kongresowej, ostrzegając przed "podrzędnym asortymentem" z
południowej i wschodniej Europy. Ustawa zredukowała liczbę imigrantów z zagranicy do
15% wielkości z poprzednich lat, aby kontrolować udział "nieprzydatnych" osobników
wjeżdżających do kraju, i wzmacniała istniejące prawa dążące do niemieszania ras i
utrzymywania niezmienionej puli genetycznej. Względy eugeniczne leżały także u podstawy
przyjęcia praw dotyczacego kazirodztwa w większej części Stanów Zjednoczonych.
Niektóre stany praktykowały sterylizację osób upośledzonych przez większość XX wieku.
Amerykański Sąd Najwyższy w 1927 roku ogłosił werdykt w tzw. sprawie Buck vs. Bell,
uznając, że stan Virginia może sterylizować osoby uznane za nieprzydatne. Między 1907 a
1963 rokiem w Stanach Zjednoczonych, na mocy ustawodawctwa eugenicznego,
przymusowo wysterylizowano ponad 64 tys. osób. Gdy nazistowscy administratorzy byli
sądzeni w Norymberdze za zbrodnie wojenne, usprawiedliwiali masowe sterylizacje (ponad
450 tys. w ciągu niecałej dekady), pokazując palcem Stany Zjednoczone, jako źródło
inspiracji.
Niemal wszystkie zachodnie kraje niekatolickie z wyjątkiem

Wielkiej Brytanii

przyjęły

pewne rozwiązania legislacji eugenicznej. Szwecja, w ciągu 40 lat (

1936

-

1976

) przymusowo

wysterylizowała 63 tys. "nieprzydatnych" w ramach swojego

programu eugenicznego

(http://

news.bbc.co.uk/hi/english/health/background_briefings/international/newsid_290000/290661.
stm). Podobne incydenty miały miejsce w

Kanadzie

,

Australii

,

Norwegii

,

Finlandii

,

Estonii

,

Szwajcarii

i

Islandii

w stosunku do osób, które uznano za umysłowo niedorozwinięte.

Rozmaici autorzy, zwłaszcza

Stephen Jay Gould

, wielokrotnie twierdzili, że restrykcje

dotyczące imigracji przyjęte przez Stany Zjednoczone w latach 20. (zrewidowane w

1965

roku) były motywowane celami eugeniki, a w szczególności pragnieniem wyłączenia
"niższych" ras z narodowej puli genetycznej. We wczesnych latach XX wieku Stany
Zjednoczone i Kanada przyjmowały znaczną liczbę imigrantów z południowej i wschodniej
części Europy. Wpływowi eugenicy, jak

Lothrop Stoddard

i

Harry Laughlin

(który w

1920

roku był świadkiem-ekspertem w House Committee on Immigration and Naturalisation),
argumentowali, że istnieją niższe rasy, które skażą narodową pulę genetyczną, jeśli napływ
imigrantów nie zostanie ograniczony.
Jest sporne, czy zachęciło to zarówno Kanadę, jak i Stany Zjednoczone do przyjęcia praw
tworzących hierarchię narodowości, klasyfikujących je od najbardziej pożądanych
imigrantów anglosaskich i nordyckich, aż po chińskich i japońskich, którym niemal zupełnie
zabroniono wjeżdżania do kraju. Jednak wiele osób, w szczególności Franz Samelson, Mark
Snyderman i Richard Herrnstein, argumentowało, badając zapisy z debat kongresowych na
temat polityki imigracyjnej, że w rzeczywistości Kongres nie zwrócił żadnej uwagi na te
czynniki. Utrzymują oni, że ograniczenia były w pierwszym rzędzie motywowane chęcią
utrzymania kulturowej integralności kraju wobec silnego napływu obcokrajowców.
Niektóre osoby nie zgadzające się w ogólności z ideą eugeniki utrzymują, że legislacja
eugeniczna ma jednak pewne zalety; Margaret Sanger, założycielka organizacji Planned
Parenthood of America uważała ją za użyteczne narzędzie w walce o legalizację
antykoncepcji. W owym czasie eugenika była uważana za wielu naukowców za postępową,
za naturalne zastosowanie wiedzy o rozmnażaniu w sferze ludzkiego życia. Przed
pojawieniem się obozów śmierci w czasie

drugiej wojny światowej

pomysł, że eugenika

mogłaby prowadzić do ludobójstwa, nie był poważnie rozważany.
Chociaż eugenika została powszechnie wyklęta w chwili jej ostatecznego stoczenia się w
czasie

Holokaustu

, istnieją wątpliwości, czy jej idee nie trwają we współczesnej kulturze pod

innymi nazwami. Wkrótce po drugiej wojnie wielu eugeników w Stanach Zjednoczonych
zdało sobie sprawę, że eugenika gwałtownie traci swoją popularność i ukuło termin
"kryptoeugenika" do opisania tego, co powinno być uczynione: ukrycia eugeniki. Wielu
wybitnych eugeników w powojennym świecie zostało szanowanymi antropologami,

18

Etyka społeczna made by Sadakot

biologami i genetykami, jak Robert Yerkes w USA czy Otmar von Verschuer w Niemczech.
Kalifornijski eugenik Paul Popenoe został założycielem nowoczesnego poradnictwa
małżeńskiego - odmiana kariery, która pierwotnie wyrosła z jego zainteresowań eugeniką
(promowanie "zdrowych małżeństw" między "nadającymi się" parami), ale później stała się
uczciwym biznesem niezależnie od tego, co go do tego przywiodło. Sporadycznie rozmaite
opinie na temat rasy, polityki imigracyjnej, ubóstwa, przestępstw czy zdrowia umysłowego są
określane jako "kryptoeugeniczne", jednak nie jest to często używany termin.
Amerykańskie podręczniki akademickie w okresie od lat 20. do 40. zawierały niejednokrotnie
rozdziały wychwalające postęp techniczny, który pozwoli zastosować zasady eugeniki w
życiu społecznym. Wiele ówczesnych czasopism naukowych poświęconych badaniom
dziedziczności było prowadzonych przez eugeników i zamieszczało artykuły na ten temat
obok studiów nad dziedzicznością u innych organizmów. Po drugiej wojnie, gdy eugenika
straciła swoją popularność, wiele odniesień do niej zostało usuniętych zarówno z
podręczników, jak i kolejnych wydań czasopism (które niejednokrotnie zmieniały swoje
nazwy, np. "Eugenics Quarterly" w

1969

roku przybrał nazwę "Social Biology").

Historia eugeniki i samo pojęcie stały się ponownie tematem dyskusji w ostatniej dekadzie
XX wieku, gdy znaczące postępy poczyniła genetyka. Takie przedsięwzięcia naukowe jak

Human Genome Project

uczyniły ponownie realnymi skuteczne modyfikacje genetyczne w

organizmach ludzkich - przynajmniej w ocenie wielu komentatorów - tak jak pierwotna teoria
ewolucji Darwina w latach 80.

XIX wieku

czy ponowne odkrycie praw

Mendla

w XX wieku.

Różnica jest tym razem taka, że eugenika jest teraz terminem negatywnym, a nie
pozytywnym.
Jednym z najlepiej znanych przykładów zastosowania formy eugeniki w praktyce był "bank
spermy geniuszy", prowadzony w latach (

1980

-

1999

) przez Roberta Clarka Grahama, który

dał życie 230 dzieciom.

19