Akunin Boris Gatunki Książka dla dzieci

background image
background image
background image

Książka dla dzieci

background image

BORIS

AKUNIN

Książka dla dzieci

Z rosyjskiego przełożył

Jerzy Czech

Świat Książki

background image

Tytuł oryginału

KNIGA DLA DETIEJ

Projekt okładki

Cecylia Staniszewska

Ewa Łukasik

Redaktor prowadzący

Ewa Niepokólczycka

Redakcja

Elżbieta Rawska

Redakcja techniczna

Małgorzata Juźwik

Korekta

Maciej Korbasiński

Jacek Ring

Copyright © B. Akunin, 2007

Copyright © for the Polish translation by

Bertelsmann Media sp. z o.o., 2007

Świat Książki

Warszawa 2007

Bertelsmann Media sp. z o.o.

ul. Rosoła 10, 02-786 Warszawa

Skład i łamanie

Plus 2

Druk i oprawa
Finidr, Czechy

ISBN 978-83-247-0437-8

Nr 5724

background image

DZISIAJ

background image

Zwyczajny

nadzwyczajny chłopiec

Żył sobie na świecie, a ściśle mówiąc - w Moskwie, stolicy

Federacji Rosyjskiej, pewien chłopiec, mówiąc ściśle - uczeń

szóstej klasy, którego przezywano Elastykiem. No i pewnego

razu, znów mówiąc ściśle - dwudziestego dziewiątego wrześ­

nia 2006 roku, chłopiec ów trafił do historii.

Dokładność jest tutaj absolutnie niezbędna, bo bez niej ta

opowieść może komuś wydać się bajką. A tymczasem wszyst­

kie opisane w niej rzeczy wydarzyły się naprawdę. Może na­

wet niejeden raz.

Chłopiec, którym się zajmujemy, na pierwszy rzut oka był

najzwyczajniejszy w świecie. Właśnie na „pierwszy rzut", bo

zwyczajnych ludzi na świecie, jak wiadomo, nie ma. Każdy

człowiek wydaje się zwyczajny, jeśli tylko mu się za bardzo nie

przyglądać. A kiedy już się komuś takiemu przyjrzymy, to na

pewno powiemy: no proszę, ładny mi „zwyczajny" człowiek!

Tak samo z Elastykiem: okazałby się niezwykły, i to nawet

bardzo, gdyby tylko ktoś z jego z klasy wpadł na pomysł, by

mu się przyjrzeć jak należy. Ale cóż żaden z kolegów na taki

pomysł nie wpadł. Po pierwsze, Elastyk był najmniejszy

w klasie. Po drugie, nosił na zębach aparat ortodontyczny. Po

trzecie, nie radził sobie z matematyką, a szkoła, do której

chodził, nazywała się „o profilu matematyczno-przyrodni-

czym". A co najważniejsze, Elastyk pojawił się w klasie na

samym końcu, kiedy wszyscy dawno zdążyli się zaprzyjaźnić,

więc nikt już nie potrzebował nowego kolegi, w dodatku ni­

skiego wzrostu i z krzywymi zębami.

Na usprawiedliwienie Elastyka możemy powiedzieć, że po

prostu nie zdążył jeszcze urosnąć jak trzeba - rodzice posłali

go do szkoły o rok wcześniej, niż przewidują przepisy. Tak że

7

background image

jeśli porównywać go z piątoklasistami, nie byłby wówczas ta­

ki mały, ale najzupełniej średni. A w przedmiotach ścisłych

wlókł się w ogonie nie dlatego, że był tępy, ale dlatego, że

jeszcze dwa lata wcześniej chodził do zupełnie innej szkoły,

gdzie profil był całkiem odmienny, humanistyczny. To mama

chciała, żeby poznał nauki ścisłe, bo mają przed sobą przy­

szłość, a matematyk to zawód prawdziwie męski. Tato próbo­

wał oponować, twierdząc, że sam jest humanistą i nie widzi

w tym nic złego, ale z mamą trudno się było spierać. Powie­

działa: „No właśnie. Chcesz, żeby i twój syn się zmarnował?".

Dlatego też, kiedy rodzina przeniosła się na ulicę zwaną

Solanka, Elastyka oddano do nowej szkoły. A jego siostrę, Ge-

lę, zostawiono w dotychczasowej, bo przecież to dziewczynka

i prawdziwie męski zawód nie jest jej potrzebny. Dziewczynki

na ogół, jak zauważył Elastyk, mają w życiu łatwiej.

Teraz pora, by wyjaśnić sprawę przezwiska „Elastyk".

Wzięło się wcale nie stąd, że Elastyk był jakiś wyjątkowo ela­

styczny. Zresztą w ogóle nie stąd, że był taki, a nie inny, tylko

z powodu imienia.

Imię miał bowiem naprawdę niezwykłe - Erast. W domu

wołano go Erastek. Kiedy pojawił się w nowej szkole, wszyscy

pytali oczywiście: Jak ci na imię? A on wtedy nie miał jeszcze

przednich zębów (wyrosły mu później, chociaż, jak już wspo­

mnieliśmy, niezupełnie prosto), no więc wyszło z tego „Ela-

stek". Wszyscy wybuchnęli śmiechem i zawołali: „Elastyk,

Elastyk!". Od tej pory został Elastykiem i nawet w domu go

tak nazywano. Mama mówiła, że to dobre, s y m p a t y c z n e

przezwisko. Tylko tato nadal zwracał się do niego „Erast".

Chciał, żeby syn, kiedy podrośnie, był podobny do swego sław­

nego pradziadka, Erasta Pietrowicza Fandorina, którego por­

tret wisiał w ojcowskim gabinecie na najbardziej honorowym

miejscu.

Pradziadek Elastyka był wielkim detektywem, o którym

pisano książki, a nawet kręcono filmy. Z obrazu spoglądał na

wnuka przymrużonymi oczami, jak gdyby chciał powiedzieć

mu coś nader ważnego, ale rozumiał, że na to jeszcze za

wcześnie, że trzeba trochę poczekać. Erast Pietrowicz był bar­

dzo przystojny: miał mundur ze złotymi naszywkami, cienkie

czarne wąsiki i wytworną siwiznę na skroniach. Elastyk do-

8

background image

brze wiedział, że nigdy taki nie będzie, ale nie mówił o tym

tacie, żeby go nie zasmucić.

W dobrej sytuacji za to była siostra Elastyka, Gelka. Nikt

po niej nie oczekiwał, że dorośnie i stanie się kimś wybitnym.

Ani geometria, ani algebra nie dawały jej się we znaki sześć

razy na tydzień. Żyła sobie jak pączek w maśle. Mama nie

rozwijała w niej męskich cech charakteru, nie żądała, by har­

towała wolę. A tato tylko głaskał ją po główce i nazywał swo­

ją ślicznotką.

Pod jednym jedynym względem szóstoklasista Fandorin

miał lepiej niż jego szczęśliwa siostra: rano budzono ją o pół

godziny wcześniej, dlatego że do starej szkoły po przepro­

wadzce było daleko. Tato odwoził tam Gelę samochodem.

Gelka oczywiście specjalnie tupała i głośno mówiła, ale

Elastyk przykrywał głowę poduszką i przez te pół godziny

spało mu się szczególnie smacznie.

Tak właśnie było i dzisiaj, dwudziestego dziewiątego

września.

Jedli śniadanie we dwoje z mamą, bo mama była redaktor­

ką w gazecie i mogła wychodzić do pracy, kiedy chciała.

Dzień ten, z całą pewnością najważniejszy w dziejach ludz­

kości, zaczął się zwyczajnie. Elastyk pił herbatę, a mama mó­

wiła: „Jedz, nie gap się", „Nie stukaj łyżką", „Nie garb się".

Potem, jak zwykle, powiedziała: „Tylko żebyś mi się nie

ważył jeść tych okropnych parówek ze szkolnego bufetu",

i wręczyła mu zawiniątko ze zdrowymi i pożywnymi kanap­

kami (chuda kiełbasa, masło roślinne, listki sałaty).

W przedpokoju Elastyk z przyzwyczajenia wyszczerzył do

lustra swój chromokobaltowy aparat ortodontyczny - spraw­

dził, czy zęby choć odrobinę się nie wyprostowały. W ostat­

nim czasie to pytanie nabrało szczególnej aktualności, a przy­

czyną była pewna osoba z sąsiedniej ławki. Potem włożył

czerwoną kurtkę sportową, chwycił teczkę i zbiegł po scho­

dach na podwórze.

W tym momencie zwyczajność skończyła się raz na zawsze.

W ciągu mniej więcej kwadransa spotkały Elastyka najpierw

dwie zupełnie niepojęte przygody, a potem jeszcze trzy, może

niekoniecznie zagadkowe, ale na pewno bardzo dziwne.

background image

Najpierw dwie zupełnie

niepojęte przygody

Pierwsza przygoda pewnie wcale nie była przygodą, tylko ja­

kimś przywidzeniem. Jeśli jednak chcemy dbać o wspomnia­

ną już dokładność, to w żaden sposób nie możemy tego prze­

milczeć.

A więc Elastyk wybiegł z domu na podwórze...
Nie, najpierw musimy opowiedzieć o domu i o podwórzu,

bo bez tego opowieść stałaby się niezrozumiała.

Dom, do którego dwa lata temu przeniosła się rodzina

Fandorinów, był w swoim rodzaju niezwykły. Prawie sto lat

temu zbudowało go Towarzystwo Właścicieli Domów im.

św. Warwary przy starej ulicy Solanka. Nie był to właściwie

dom, ale cały kompleks budynków, tworzących skompliko­

waną figurę geometryczną, z kilkoma wewnętrznymi po­

dwórzami, licznymi bramami, łukami i przepastnymi piw­

nicami. Chociaż Elastyk mieszkał tutaj już kawałek czasu,

jeszcze się w tym wszystkim dobrze nie orientował. Połaził

po strychach, pobiegał po schodach z kutymi ażurowymi

balustradami, ale na przykład piwnic nie zdołał jeszcze spe­

netrować. Dostać się do nich było sprawą dość trudną,

a właściwie zupełnie niemożliwą. Wjazd do piwnicy (tak,

tak, nie wejście, ale najprawdziwszy wjazd, tak tam było

wysoko i szeroko) zagradzała krata. Tato opowiadał, że sto

lat wcześniej w podziemiach Świętej Warwary znajdowały

się magazyny handlowe, po rewolucji - więzienie, potem

baza transportowa, ale teraz już od wielu lat jest tam pusto,

bo nie wymyślono dla nich żadnego sensownego przezna­

czenia.

Tato Elastyka bardzo lubił historię i wiedział prawie

wszystko o tym, co było dawniej. O tym, co dzieje się dzisiaj,

10

background image

wiedział znacznie mniej - tak w każdym razie twierdziła ma­

ma. Dlatego właśnie nie wiodło mu się w interesach.

W sąsiedniej bramie, na czwartym piętrze, mieściło się biuro

jego firmy. W całej firmie pracowały dwie osoby: sam tato

i jego sekretarka. Siedzieli i od rana do wieczora grali w gry

komputerowe, bo nie mieli klientów. A przecież właśnie pra­

ca była przyczyną, że Fandorinowie przenieśli się tutaj, na

Solankę. Poza tym tato mówił, że to najlepsze miejsce w całej

Moskwie - dookoła same zabytki i nierozwiązane zagadki hi­

storyczne.

Ale do rzeczy.

Elastyk wybiegi z bramy na podwórze swego niezwykłego

domu i z przyzwyczajenia rozejrzał się dookoła. Z lewej stro­

ny, za kratą, widać było czarną, kwadratową paszczę wspo­

mnianego już wjazdu do podziemi, z prawej - szarą bramę,

też kwadratową.

No i właśnie w przejściu wiodącym do bramy ujrzał nagle

sylwetkę, która wydała mu się bardzo znajoma. Jakiś chło­

piec stal tam, w głębokim cieniu, i oparty o ścianę spoglądał

na Elastyka.

Ten zaś nagle uświadomił sobie: Przecież to ja, to moje od­

bicie! O, czerwona kurtka.

Ale jakie w przejściu może być odbicie? Nie ma tam ani lu­

stra, ani szyby; nic nie ma.

Elastyk zamknął oczy, bo jeśli się je zamknie, a potem sze­

roko otworzy, to o wiele lepiej się widzi.

Ale kiedy znowu otworzył oczy, w przejściu było pusto. So­

bowtór zniknął.

To się nazywa „halucynacja wzrokowa", powiedział sobie

w duchu Elastyk, kiedy się widzi coś, czego w rzeczywistości

nie ma. Ucieszył się nawet, bo jeszcze nigdy w życiu nie miał

halucynacji.

Uznał, że przemyśli zagadkowe zjawisko później, w czasie

lekcji, bo gdyby teraz zaczął się zastanawiać, nie zdążyłby do

szkoły.

Ale ruszył naprzód ostrożnie, starając się dociec, jak mogło

powstać podobne złudzenie optyczne. Stanął dokładnie na­

przeciw bramy. Potem się cofnął aż pod zamkniętą kratę.

Usiadł w kucki. Nic już nie zobaczył.

11

background image

Ale za to coś usłyszał.

Dobiegający nie wiadomo skąd cichy, niewyraźny głos

przyzywał go:

- Erast! Eraaast! Tutaj!

Najpierw, oczywiście, Elastyk zadarł głowę i popatrzył

w górę, na okna biura taty (okna ich mieszkania nie wycho­

dziły na podwórze). Ale tam, na czwartym piętrze, żaluzje

były opuszczone. Zresztą głos wyraźnie dochodził nie z góry,

ale raczej z dołu, w dodatku z tyłu.

- Erast! Eraaast! Tutaj! - usłyszał znowu.

Zza kraty, z czarnej piwnicznej paszczy - stamtąd właśnie

wzywał Elastyka dziwny, przytłumiony głos.

A to już halucynacja słuchowa, pomyślał szóstoklasista,

podszedł do samej kraty i wpatrzył się w szeroką czeluść piw­

nicy - tato mówił, że kiedyś wjeżdżały tutaj olbrzymie powo­

zy z beczkami i pakami.

Piwnice rozciągały się na przestrzeni tysiąca metrów kwa­

dratowych, pod całym kompleksem, który miał wiele bram.

Były tam sale, galerie, wielkie i małe pomieszczenia - tak opo­

wiadał tato, a on już się na tym zna. Niejeden raz Elastyk stał

tutaj, u wejścia do podziemi, wyobrażając sobie, ile cudow­

nych i straszliwych rzeczy może kryć się w takim labiryncie.

Ale nie można było tam wejść: na drzwiach wisiała mocna

kłódka - właśnie dlatego, żeby dzieci nie właziły do środka.

- Erast, Erast, tutaj! - znowu usłyszał Elastyk, i to tak wy­

raźnie, że absolutnie nie mogło być mowy o halucynacji.

Co za cuda?

Przycisnął się do żelaznych prętów, a krata nagle ustąpiła

pod naporem jego ciała. Elastyk przestraszył się i odskoczył

do tyłu. Kiedy zaś przeniósł wzrok trochę niżej, zobaczył, że

kłódka zniknęła! Odrzwia lekko się chwiały, jak gdyby zapra­

szały, by wejść do środka.

Elastykiem owładnęły dwa sprzeczne uczucia. Pierwsze ła­

skotało go od środka, ściskało serce i podbechtywało: „Idź

tam, idź, drugiej takiej okazji nie będzie!". Drugie zaś rozbieg­

ło się zimnym mrowiem po plecach i piszczało: „Ani się waż!

Nie zwracaj uwagi na ten głos! Uciekaj, pókiś cały!".

Elastyk obejrzał się, czy nikogo nie ma na podwórzu, wśliz­

nął się za kratę i zamknął drzwi.

12

background image

- Erast, Erast, tutaj! - wezwała go ciemność.

Owładnął nim strach, ale i ciekawość.

Zbiegł pochyłym asfaltowym zejściem i przystanął, kiedy

znalazł się pod sklepieniem piwnicy.

Światło z ulicy przenikało do środka na dziesięć metrów;

dalej było już całkiem ciemno.

Elastyk zawahał się. Tego jeszcze brakowało, żeby się spóź­

nić na pierwszą lekcję. Z nauczycielem geometrii, Michaiłem

Michałyczem, nie było żartów.

Właśnie zdecydował się zawrócić, gdy usłyszał znowu, te­

raz już całkiem blisko:

- Erast, Erast, tutaj!

Wcale nie miał ochoty iść naprzód! Wolałby zawrócić i rzu­

cić się pędem przed siebie, byle dalej od tego paskudnego

miejsca. A niech licho porwie te tajemnice i niewytłumaczal­

ne zjawiska!

Jeszcze parę miesięcy temu na pewno by uciekł. Latem jed­

nak, na wakacjach, uznał, że musi wzmacniać w sobie wolę

i wyrabiać odwagę. Nie było to łatwe. Kiedyś (na letnisku)

spróbował przesiedzieć do północy na cmentarzu, ale kiedy nad

głową zaczęła mu hukać sowa, nie wytrzymał i zwiał. Trzeba

było próbować raz jeszcze. Potem chciał skoczyć z wieży do wo­

dy na głowę. Z trzymetrowej skoczył, ale z pięciometrowej już

nie zdołał. Tkwił na niej bitą godzinę. Odczekał, aż wszyscy so­

bie pójdą, a potem zlazł. Do tej pory jeszcze się tego wstydził.

No więc żeby potem nie trzeba było się wstydzić, zdobył się

na wysiłek i poszedł dalej, tam dokąd wzywał go głos. Zrobił

krok. Potem kolejny, jeszcze jeden, drugi, trzeci.

Otaczała go zupełna ciemność. Z tyłu oślepiająco bielał

i kusił kwadrat wyjścia.

A z przodu błysnęły nagle dwie zielone iskierki. Kot?

A może szczur? Na koty Elastyk nie zwracał uwagi, ale szczu­

rów okropnie nie lubił.

W podziemiu zrobiło się cicho. Nikt już nie wolał szósto-

klasisty Fandorina.

Oczy troszkę przywykły do mroku, rozróżniły z przodu ja­

kiś duży, prostokątny kształt.

Jeszcze dziesięć kroków naprzód i wystarczy, powiedział

sobie Elastyk. Wtedy wyjdę stąd z honorem.

13

background image

Nabrał powietrza w płuca, przycisnął żebra, żeby serce tak

nie waliło, i odliczył kroki: raz-dwa-trzy-cztery-pięć-sześć-

-siedem-osiem-dziewięć-dziesięć

Zatrzymał się. Nadal było cicho. Wielki prostokąt okazał

się starą skrzynią ciężarówki - i tyle wszystkiego.

- Kto tam jest? - odezwał się Elastyk lekko drżącym głosem.

Żadnej odpowiedzi.

Jak nie, to nie, pomyślał z ulgą. Nie chcecie się odzywać -

wasza sprawa, ja muszę iść do szkoły.

Odwrócił się i szybko ruszył w stronę wyjścia.

Co to był za głos? Może po prostu przeciąg: s-s-s, a jemu się

wydało, że: „Erasssst"? Jak wróci ze szkoły, a krata nadal nie

będzie zamknięta, to trzeba będzie wziąć latarkę i przyjść tu­

taj znowu...

Starannie zamknął drzwi, żeby brak kłódki nie rzucał się

w oczy, po czym szybko ruszył w stronę ulicy, nie domyślając

się, że najważniejsze przeżycia tego ranka ma dopiero przed

sobą.

background image

Jeszcze trzy, może niekoniecznie

zagadkowe, ale na pewno bardzo dziwne

Żeby wyjść na Solankę, trzeba było dotrzeć do bramy. Ale

okazało się to wcale nie takie proste. Przejście było przezna­

czone wyłącznie dla pieszych - pod łukowatym sklepieniem

sterczał żelazny słupek, który nie pozwalał samochodom wje­

chać na podwórze. No i właśnie do tego słupka ktoś przywią­

zał olbrzymiego owczarka alzackiego. Owczarkowi, sądząc po

tym, jak warczał i jeżył sierść, bardzo się to nie podobało.

Szarpiąc długą smycz, miotał się od ściany do ściany. Po

czym zadarł głowę i zaczął histerycznie ujadać, a ściany

w przejściu odpowiadały mu donośnym echem.

Niespodziewana przeszkoda pojawiła się wyjątkowo nie

w porę. Wyprawa do podziemi zajęła Elastykowi sporo czasu.

Teraz, żeby nie spóźnić się do szkoły, nie wolno było zwlekać

ani chwili, a tu masz - coś takiego! Elastyk mógł przejść dro­

gą okrężną, przez inne podwórza, ale wtedy straciłby dodat­

kowe pięć minut i z całą pewnością przyszedłby po dzwonku.

Zaczął się rozglądać na wszystkie strony, czy nie widać

gdzieś właściciela psa. Na podwórzu było pusto. Coś podob­

nego! Przywiązali w przejściu taką groźną bestię i poszli sobie!

Szóstoklasista przywarł do ściany i spróbował przecisnąć

się obok potwora.

Psisko warknęło, napięło smycz, stanęło na tylnych ła­

pach, i teraz było widać, że przejść tamtędy nie sposób - do­

sięgnie, chapnie i odgryzie pół ręki albo nogi. Elastyk też po­

kazał mu swój chromokobalt na zębach i powiedział „wrrrr",

ale na psie nie zrobiło to specjalnego wrażenia.

Nie było czasu na namysły; trzeba było rozwiązać problem,

i to jak najszybciej.

Elastyk wyjął zawiniątko z drugim śniadaniem. Odłamał

15

background image

kawałek pożywnej kanapki i rzucił go za owczarka, na prawo

od słupa.

Pies odwrócił się i w mig przełknął kiełbasę, ale zamiast

okazać wdzięczność, wpatrzył się w Elastyka i zaczął warczeć

jeszcze groźniej. To ci dopiero złośliwe stworzenie!

Szóstoklasista przeniósł się pod przeciwległą ścianę i rzucił

drugi kawałek. Jednym skokiem owczarek dopadł go i po­

żarł.

Elastyk zrobił krok do przodu - potwór z hałasem skoczył

w jego stronę. Chłopiec cofnął się i równocześnie przesunął

w prawo. Na razie wszystko szło zgodnie z planem.

Wyciągnął drugą kanapkę, odłamał połowę i rzucił w górę.

Pies podskoczył, ale nie złapał chleba, więc natychmiast dał

susa, żeby podnieść go z ziemi.

Elastyk znowu przeniósł się pod lewą ścianę i cisnął ostat­

nim kawałkiem śniadania, który też został niezwłocznie po­

żarty. Ale złość psa bynajmniej nie ustąpiła miejsca łaskawo­

ści. Ledwie Elastyk zrobił kroczek do przodu, a już bestia

rzuciła się znowu w jego stronę z rozwartą paszczą.

Tyle że zrobiwszy dwa obroty z lewa na prawo, owczarek

dwukrotnie owinął smycz wokół słupka, i teraz Elastyk,

przyciskając się do ściany, mógł ominąć prześladowcę. Pies

szarpał rzemień, zanosił się szczekaniem i omal nie udławił

z wściekłości, ale więcej nie mógł zdziałać - tylko opryskał

chłopca śliną.

Uczeń szóstej klasy pokazał język wyprowadzonemu w po­

le rozbójnikowi i szybko ruszył ulicą. Operacja „Dla psa kieł­

basa" zajęła mu najwyżej minutę. A kanapek mamy wcale

nie żałował, o wiele bardziej smakowały mu szkolne parówki

z puree ziemniaczanym.

Skręci! w uliczkę Podkołokolną i puści! się biegiem. Do

dzwonka pozostało ledwie siedem minut.

Na rogu Małej Iwanowskiej siedział bezdomny, oparty ple­

cami o rynnę. Trzeba powiedzieć, że bezdomnych, spitych na

umór oberwańców w tych okolicach nie brakowało. Tato mó­

wił, że ciągnie ich tutaj, na Chitrowkę, zapach przeszłości.

Sto lat temu była to bowiem dzielnica najokropniejszych

w całej Moskwie ruder. W tanich noclegowniach i melinach

mieszkały tysiące włóczęgów, złodziei, żebraków. Po zapad-

16

background image

nięciu zmroku nawet policja bała się zaglądać na Chitrowkę.

Według taty, obecni bezdomni, którzy upodobali sobie tę

okolicę, byli prawowitymi spadkobiercami dawnych chitro-

wiaków, o których napisano wiele powieści i opowiadań.

„Prawowity spadkobierca", który wyciągnął nogi w po­

przek chodnika, był bezdomnym najostatniejszego gatunku.

Brudny, z gębą opuchniętą od pijaństwa, odziany w kosz­

marne łachy, bełkotliwie domagał się czegoś od kobiety z tor­

bą na zakupy. Ta słuchała, słuchała, aż w końcu z oburze­

niem machnęła ręką.

- Patrzcie, czego to mu się zachciewa! Bezczelny!

I poszła dalej, kręcąc głową.
Zaraz potem mijał bezdomnego Ełastyk.

- Chłopczyku! Pomóż! - wychrypiał tamten.

- Nie mam pieniędzy i spóźnię się do szkoły - szybko wy­

recytował szóstoklasista.

- A ja mam pieniążki, patrz! - Pijaczyna pokazał dwa wy­

mięte papierki. - Tylko że już wysiadam. Pomóż, co?

- Źle się pan czuje? - Elastyk zatrzymał się. - Wezwać po­

gotowie?

Jeżeli człowiekowi coś się stało, to jest to przecież sprawa

ważniejsza niż punktualne przybycie do szkoły. Nawet na

lekcję geometrii.

- Źle, chłopczyku. Całkiem koniec ze mną. Muszę sobie

walnąć. - Włóczęga kantem dłoni uderzył się po szyi.

- Co takiego?

- Doczołgałem się do ulicy i padłem. Nogi nie chcą mnie

nieść. Jak zara nie łyknę, to kopnę w kalendarz. Wiesz, gdzie

jest budka na rogu? Poleć, co? Bo ja nie dolizę. Weź ćwiartkę.

Bez niej do parku sztywnych mnie zawiozą.

- Czego ćwiartkę? - nie zrozumiał Elastyk.

- Pocieszycielki strapionych. No... ćwiarę gorzały. Masz tu

forsę. Tylko nie zostaw chorego, nie daj w długą, co?

Dopiero teraz dotarło do Elastyka, o co chodzi.

- Ale co pan mówi! Przecież mnie wódki nie sprzedadzą,

jestem za mały. Niech pan poprosi jakiegoś dorosłego.

- To powiedz tak: „Ciociu Lusiu, Micha umiera". Luśka da,

dobra z niej baba. Pomóż, mały. Jak Boga kocham, zdechnę.

Tato by go pożałował i poszedł, pomyślał Elastyk. A mama

17

background image

by mu odpaliła: „No i bardzo dobrze. Zdychaj, pijanico nie­

szczęsny". Tak by powiedziała, ale potem na pewno też by

poszła. Mama jest bardziej surowa w słowach niż naprawdę.

Do budki na rogu było niedaleko, dwieście metrów. Bie­

giem w trzy minuty można było tam dotrzeć i wrócić.

- Dobra, niech pan daje. Tylko proszę popilnować książek.

Specjalnie zostawił teczkę, żeby bezdomny nie bał się

o swoje pieniądze.

I popędził Małą Iwanowską.

Surowa sprzedawczyni rozpoznała hasło. Zaczęła pomsto­

wać:

- A to łajdus, już dzieciaki wysyła po gorzałę.
A jednak dała małą butelkę. Widać, podobnie jak mama,

była surowa tylko w słowach.

Jednym skokiem Elastyk znalazł się z powrotem na rogu.
Tyle że żadnego Michy już tam nie zastał.

Teczka leżała, ale bezdomnego nie było. No nie, doprawdy,

istne cuda! Dwie minuty temu nie mógł wstać z chodnika,

a teraz masz - jakby się pod ziemię zapadł. Nie wiadomo,

gdzie go szukać. I gdzie teraz schować tę „ćwiarę"?

Na przerwie pobiegnę i oddam, postanowił Elastyk i wsu­

nął butelkę do teczki.

Puścił się biegiem, ile miał siły. Już wiedział, że przed

dzwonkiem nie zdąży, ale to jeszcze pół biedy. Dokładnie

o ósmej trzydzieści pięć do drzwi szkoły zejdzie sama Raisa

Pietrowna, zastępczyni dyrektora. Stanie przed wejściem

i wszystkim złośliwie naruszającym dyscyplinę (to znaczy

tym, którzy spóźnili się więcej niż pięć minut) osobiście wpi­

sze uwagę do dzienniczka. A to już na pewno mu się nie

uśmiechało.

W oddali ukazał się budynek szkolny; doleciał stamtąd

dźwięczny trel dzwonka. Jeszcze minuta i Elastyk wpadnie

do szatni. Jeśli Michaił Michałycz chwilę się zatrzyma w po­

koju nauczycielskim (co mu się niekiedy zdarza), to może

w ogóle się Elastykowi upiecze.

Ale sto kroków od szkoły zdarzyło mu się jeszcze coś, co

było może najbardziej zdumiewające.

Obok przejścia dla pieszych stał stolik zawalony kwadrato­

wymi karteczkami. Na stoliku pobłyskiwał różnokolorowymi

18

background image

światełkami olbrzymi przenośny magnetofon - boomboks -

a zbójecki głos z głośników ochryple śpiewał coś o burzy

śnieżnej nad więzienną zoną. Wokół stolika uwijał się zwali­

sty facet w dresie.

Elastyk wiedział, że to się nazywa „łosieria" - oszukańcza

loteria uliczna. Mama nazywała organizatorów takich imprez

szakalami żerującymi na ludzkiej chciwości i głupocie.

Chciał więc ominąć „szakala", ale ten nagle wyskoczył zza

stolika i zagrodził Elastykowi drogę.

- Stutysięczny klient! - rozdarł się oszust fałszywie rados­

nym głosem i złapał szóstoklasistę za ramiona. - No, koleś,

jesteś gość!

- Nie jestem klientem, spóźnię się do szkoły!

- Co tam szkoła, kij jej w oko. - Nabieracz użył zwrotu,

którego stosowania tato bardzo surowo Elastykowi zabra­

niał. - Do szkoły co dzień ktoś się spóźnia, a stutysięczny

klient najbardziej superanckiej loterii ulicznej - to jest to!

Zaraz będzie chciał ode mnie pieniędzy, zrozumiał Elastyk.

Najpierw da bezpłatny los, tam będzie wygrana - jakiś tele­

wizor albo odtwarzacz. Wtedy się okaże, że trzeba najpierw

wpłacić zadatek, zapłacić podatek, albo podejdzie jeszcze je­

den klient i wygra to samo. W rezultacie ile ma człowiek pie­

niędzy, tyle od niego wyciągną.

Ale Elastyk nie miał przy sobie nic. Tak właśnie powie­

dział:

- Ale ja nie mam kasy. Wcale.
- Olej to! - rzucił typek. - Dla stutysięcznego klienta za

darmo. Prezent od firmy. Ciągnij losa, ziomal, nie pękaj. Tu­

taj wszystko jest czyste, bez ścierny. - I mrugnął.

Wtedy Elastyk zrozumiał, że tak po prostu się od tamtego

nie odczepi. Prościej było wyciągnąć los, a kiedy oszust zażą­

da pieniędzy - wywrócić kieszenie.

Złapał pierwszy kartonik, który mu wpadł w ręce, i odwró­

cił. Oczywiście było tam napisane SUPERNAGRODA!!! Ela­

styk westchnął. No i koniec, teraz się zacznie.

- Ale numer! - zachwycił się facet. - No, kurna, nieźle! Pa­

trzcie go, ma szczęście!

Zamrugał oczami. I nie wiadomo czemu zaczął się rozglą­

dać na boki. Potem się nachmurzył i burknął:

19

background image

- Jak wygrałeś, to bierz. Masz fart. No, dalej, dalej, czego

się gapisz? To twoja supernagroda.

Wręczył Elastykowi wrzeszczący i mieniący się wszystkimi

barwami tęczy magnetofon.

Wygrać nagrodę na łosierii, i w dodatku bezpłatnie? To na­

prawdę było coś niesamowitego! W porównaniu z takim cu­
dem zbladły i halucynacje słuchowo-wzrokowe, i owczarek
bez dozoru, i zniknięcie Michy.

Ale teraz Elastyk miał w głowie tylko jedno: czym prędzej

dobiec do szkoły i prześlizgnąć się przez drzwi, póki nie wy­
chynie zza nich majestatyczna postać Raisy Pietrowny.

Już wbiegając po stopniach, pomyślał nagle: no nie, coś tu

jest nie tak, takie rzeczy po prostu się nie zdarzają!

Odwrócił się i nie bardzo się nawet zdziwił, kiedy zobaczył,

że stolik z losami i facet w dresie zniknęli. Jeszcze jedna ha­
lucynacja, na sto procent. Trzeba pójść do lekarza.

Ale boomboks nigdzie nie zniknął. Pobłyskiwał światełka­

mi, a kryminalista dalej zdzierał sobie gardło:

Nie łam się, koleś,

Wszystko to olej,

Nie twoja kolej
Do piachu iść!

Wówczas coś mignęło na elektronicznej tarczy szkolnego

zegara, czwórka na nim zmieniła się w piątkę, tak że wyszło
8:35.

Cuda się skończyły. Nadchodziła katastrofa.

background image

Katastrofa

Katastrofa miała złociste loczki, surowo zmarszczone czoło
i okulary w stalowej oprawie.

- A to co znowu za koncert? Fandorin? Z szóstej a? Na­

tychmiast wyłączyć mi to świństwo! - zadudnił pierwszy
grzmot, na razie jeszcze umiarkowanie głośny.

- Zaraz wyłączę, Raiso Pietrowno - wymamrotał Elastyk,

usiłując dociec, jak wyłącza się tę supernagrodę. Sprzęt miał
takie mnóstwo przycisków i dźwigienek, że połapać się
w tym wszystkim, w dodatku pod surowym spojrzeniem wi-
cedyrektorki, było doprawdy niełatwo.

Elastyk zaczął naciskać wszystkie guziki po kolei, na chybił

trafił.

Boomboks nagle zakrztusił się, przeskoczył na inną falę

i zamruczał namiętnie:

Kotku, mój kotku,
Sprawdź, co mam w środku,
Przysuń się bliżej,
To cię poliżę!

- Co za ohyda! I czegoś takiego słucha uczeń naszej szko­

ły! Dawaj dzienniczek! - zadudnił jeszcze jeden grom, a Ela­

styk wcisnął głowę w ramiona.

Trudno było wykonać polecenie: szóstoklasista stał na

jednej nodze, postawiwszy boomboks na podniesionym ko­

lanie. Lewą ręką przytrzymywał rozwrzeszczany aparat, pra­
wą gorączkowo naciskał guziki. Teczkę przytrzymywał pod­
bródkiem.

Kiedy usiłował wyjąć dzienniczek, zdarzyło się coś strasz-

21

background image

nego. Teczka gruchnęła na podłogę, wypadła z niej butelka

i z melodyjnym dźwiękiem potoczyła się po posadzce.

Raisa Pietrowna osłupiała. Elastyk najpierw zamknął oczy,

a potem zaczął wykrzykiwać, chociaż doskonale zdawał sobie

sprawę, jak idiotycznie to brzmi:

- To nie ja! To Micha! To znaczy, nie wiem, jak się na­

prawdę nazywa! To dla niego kupiłem! Prosił mnie, a ja się

nad nim zlitowałem! Bo odwieźliby go do parku sztywnych!

Mówię prawdę! Proszę spytać cioci Lusi z budki!

- Z budki? - upewniła się bardzo cichym głosem wicedy-

rektorka, po czym nachyliwszy się, dwoma palcami podnios­

ła butelkę.

Uczeń klasy szóstej Fandorin nie poszedł na geometrię. Po­

dobnie zresztą jak na pozostałe lekcje. Prosto spod wejścia,

przy akompaniamencie rozszalałego magnetofonu, zaprowa­

dzony został do gabinetu dyrektora, Iwana Lwowicza, o prze­

zwisku Iwan Groźny. Muzycznego potwora poskromił wywo­

łany z lekcji nauczyciel fizyki. Aresztanta zaś na początek

posadzono w sekretariacie, gdzie przez całe pół godziny drę­

czyły go bardzo złe przeczucia.

Dowody rzeczowe straszliwych zbrodni - obezwładniony

boomboks i butelka wódki - leżały na dyrektorskim biurku,

na którym uprzednio rozesłano folię polietylenową.

Sąd Iwana Groźnego był szybki i bezlitosny. Dyrektor

ściągnął gęste brwi i w milczeniu wysłuchał mowy oskarży-

cielskiej swej zastępczyni. Oskarżonemu nie udzielono gło­

su. Do procesu za zamkniętymi drzwiami nie dopuszczono

też obrony.

Wyrok został wydany w trybie doraźnym, w dodatku tak

straszliwym basem, że w gabinecie zadrżały szyby, a pod su­

fitem zabrzęczał żyrandol:

- Wyrzucić ze szkoły! Na zbity pysk! I to w najlepszym wy­

padku...

Elastyk zbladł, bojąc się nawet pomyśleć, co by go czekało

w n a j g o r s z y m w y p a d k u . Sławetny wilczy bilet,

z którym nie przyjmą go do żadnej przyzwoitej szkoły? Kolo­

nia karna dla nieletnich?

22

background image

Nawet wicedyrektorka zadrżała.

- Jak ci nie wstyd, Fandorin - powiedziała ze współczu­

ciem i popatrzyła na Elastyka takim wzrokiem, jak gdyby

miał za chwilę umrzeć. - Taka rodzina, taki pradziadek!

- Czego łypiesz oczami, wyrodku?! - Dyrektor trzasnął

dłonią w biurko. - Marsz po ojca! Natychmiast!

Znokautowany przez podstępną fortunę wyrodek powlókł

się do domu. Minął przejście dla pieszych, gdzie wygrał prze­

klętą supernagrodę. Minął rynnę, koło której, na swoje nie­

szczęście, zlitował się nad Michą. Dotarł do bramy, gdzie nie

było już krwiożerczego owczarka. A szkoda - mógłby teraz

rozerwać na kawałki ofiarę fatalnego zbiegu okoliczności.

A może to nie był zbieg okoliczności, tylko okrutny żart ja­

kiegoś złego czarnoksiężnika? Czyż to nie dziwne, że wszys­

cy, którzy mieli jakiś związek z katastrofą, jeden po drugim

znikali bez śladu?

Za to kłódka na kracie wisiała na zwykłym miejscu. Do

piwnicy znowu nie można było wejść.

Elastyk miał zamiar skierować się do czwartej klatki, tam

gdzie było biuro taty, ale nagle przystanął. A co będzie, jeśli

ojciec mu nie uwierzy? Przecież to bzdura, jakieś idiotyzmy

od początku do końca: i szept z głębi piwnicy, i przywiązany

pies, i cała reszta.

Stał niezdecydowany przed wejściem; jedną minutę, dru­

gą, trzecią. Drzwi jednak nagle same się otworzyły. I ukazał

się w nich nie kto inny, tylko właśnie tato. Tyle że nie sam.

Towarzyszył mu jakiś chudy, tyczkowaty staruszek - od razu

było widać, że cudzoziemiec: w kapeluszu z piórkiem i bia­

łym szalu, luźno owijającym szyję; w ręku trzymał pakowny

sakwojaż z jasnożóltej skóry.

- Erast! - zawołał tato. - Już wróciłeś ze szkoły? Co tak

wcześnie?

- Mnie... - tragicznym szeptem zaczął Elastyk. - Mnie...
Ale tato nie chciał słuchać, bo odwrócił się w stronę sta­

rego.

- To mój syn Erast. Nazwaliśmy go tak na cześć Erasta

Pietrowicza, urzędnika...

21

background image

- ...do specjalnych poruczeń przy moskiewskim guberna­

torze generalnym. Największego detektywa-dżentelmena

swojej epoki - wpadł mu w słowo nieznajomy, kiwając gło­

wą. Głos miał równy, trochę zgrzytliwy, z lekkim metalicz­

nym akcentem. - Niechże pan mnie czym prędzej pozna

z młodym człowiekiem.

Tato wyjaśnił:
- To jest mister van Dorn. Nasz krewny. Co prawda, bar­

dzo daleki.

- Dziesiąta woda po kisielu - dodał staruszek.

Wzrostem niemal dorównywał ojcu, to znaczy miał prawie

dwa metry, żeby więc uścisnąć rękę Elastykowi, musiał nie­

mal zgiąć się wpół.

Jego cienkie, blade wargi znalazły się tuż przy uchu szósto-

klasisty i wyszeptały:

- Wygląda pan dokładnie tak, jak sobie wyobrażałem. Nie

rozczarowałem się ani odrobinę.

background image

Bardzo daleki krewny

- Wyobrażasz sobie? - Tato, który nie usłyszał dziwnych

słów dziesiątej wody po kisielu, roześmiał się. - Mówię: „Słu­

cham pana, czym mogę służyć?". Myślałem, że to zwyczajny

klient.

Elastykowi zrobiło się trochę żal taty - tak niedbale powie­

dział „zwyczajny klient", a przecież w rzeczywistości jego fir­

ma od dawna nie miała żadnych klientów. Tylko że jeszcze

bardziej żal mu było siebie. Przy obcym człowieku nie mógł

jednak opowiadać o katastrofie, której padł ofiarą, a zrobić to

należało jak najprędzej, dopóki mama nie wróci z pracy. Le­

piej by było, żeby tato jej wszystko wyjaśnił.

Ach, jak bardzo nie w porę zjawił się ów mister van Dorn!

I tak dziwnie mówi. Może nie za dobrze zna rosyjski i dlatego

niezręcznie się wyraził? Bo nie wiadomo, o co mu chodziło:

w jakim sensie się „nie rozczarował"?

- Uznałem, że niezręcznie będzie przyjść od razu do domu -

wyjaśnił gość, kiedy jechali windą do mieszkania. - Mogłem,

oczywiście, uprzednio zatelefonować, ale ponieważ niezbyt

dobrze rozumiem potoczny język, wolę zawsze widzieć przed

sobą twarz rozmówcy.

- Ależ co pan! Mówi pan po prostu wspaniale. - Tato

otworzył kluczem drzwi.

Van Dorn nie udawał skromnisia. Z powagą oświadczył:

- Istotnie, doskonale władam wszystkimi językami, które

są dla mnie ważne.

Tatę, jak się zdaje, trochę zmieszało to dziwne oświadcze­

nie.

- A jakie języki są dla pana ważne? Proszę, niech pan wej­

dzie.

25

background image

Ceremonialnie się ukłoniwszy, staruszek wszedł do przed­

pokoju, rozejrzał się i pokiwał głową z aprobatą. Kiedy zdej­

mował swój śmieszny kapelusz, Elastyk zauważył na długim

chudym palcu pierścionek z brązu w kształcie żmii połykają­

cej własny ogon.

- Ważne są dla mnie języki, którymi mówią potomkowie

Theo Krzyżowca, a tacy mieszkają dzisiaj w trzydziestu sied­

miu krajach. Widzi pan, drogi panie Fandorin, badam histo­

rię naszego rodu. Właśnie przyleciałem do Moskwy, żeby wy­

jaśnić niektóre szczegóły genealogii rosyjskich von Dornów.

Przepraszam, chciałem powiedzieć: Fandorinów - poprawił

się gość.

Tato oczywiście klasnął w dłonie. Przecież w czasie wol­

nym od pracy, to znaczy prawie zawsze, też zajmował się hi­

storią swego rodu! Ale teraz staruszek zadziwił go jeszcze

bardziej:

- Moja gałąź bierze początek od najemnego żołnierza Cor-

neliusa von Dorna - tego właśnie, który następnie służył jako

kapitan muszkieterów za cara Aleksego Michajłowicza.

- Co?! - krzyknął tato. - Ależ właśnie od Corneliusa po­

chodzimy my wszyscy, rosyjscy Fandorinowie, Fondorino-

wie, a także po prostu Dorinowie i Dornowie! Trochę zajmo­

wałem się biografią owego poszukiwacza przygód - przyznał

skromnie (chociaż tak naprawdę napisał całą książkę o ka­

pitanie muszkieterów) - ale nigdzie nie napotkałem

wzmianki o jego małżeństwie w okresie przedmoskiewskim.

Gdzie się ożenił? Sądząc po pańskim nazwisku, chyba w Ho­

landii?

Byli już w saloniku. Van Dorn i tato usiedli w fotelach. Ela­

styk dreptał w pobliżu, zastanawiając się, czy nie można by

pod jakimś pretekstem wywabić ojca z pokoju. Ale nic z tego.

Jak już zaczęli mówić o Corneliusie von Dornie, to znaczy, że

wszystko przepadło.

- Nie, nie było żadnego małżeństwa. - Cudzoziemiec uśmiech­

nął się leciutko, samymi kącikami ust. - Był przelotny romans

z Bettiną Sutter, karczmarką z Lejdy. Cornelius wyjechał, nie

dowiedziawszy się nigdy, że karczmarką urodziła synka, który

w dodatku otrzymał jego nazwisko. Bettina była kobietą zapobie­

gliwą, postarała się więc o fałszywy akt ślubu, żeby syn nie nosił

26

background image

piętna nieprawego pochodzenia. Odkryłem tę małą rodzinną ta­

jemnicę jeszcze w młodości, kiedy studiowałem lejdejskie archi­

wa i księgi parafialne. Bettina zaczęła się nazywać „szlachetnie

urodzoną panią von Dorn", a jej potomkowie przerobili nazwi­

sko na sposób holenderski. Dosyć tuzinkowa historia. Ciekawe

jest co innego. Udało mi się wyjaśnić, że w roku tysiąc siedem­

set siedemdziesiątym siódmym, podczas amerykańskiej wojny

o niepodległość, jeden z van Dornów przypadkowo spotkał

w Wirginii rosyjskiego ochotnika, Miłona Fondorina...

Zaczęli się raźno przedzierać przez gęste chaszcze historii.

Rozmowa zeszła teraz na jakąś Letycję de Dorn, potem na To-

biasa Dorna, aspiranta floty brytyjskiej, który zaginął gdzieś

na wyspach na Polinezji.

Kiedy indziej Elastyk z zadowoleniem wysłuchałby tych

wszystkich zajmujących opowieści, ale nie teraz. Na sercu czuł

nieznośny ciężar, a zbliżała się pora obiadu. Mama czasem

wpadała do domu między drugą a trzecią, żeby przyszykować

kolację; potem znowu jechała do redakcji, żeby podpisać wie­

czorne wydanie. Mama to nie to, co tato - wystarczy, że spoj­

rzy na kwaśną minę syna, i od razu się domyśli: coś się stało.

A krewny nigdzie się specjalnie nie śpieszył i prawdopo­

dobnie zamierzał siedzieć jeszcze długo.

Wkrótce było już jasne, że historię rodu Dornów - Fando-

rinów zna o wiele lepiej od ojca. Tato nie pamiętał wszystkich

faktów, od czasu do czasu zaglądał do kartoteki albo do kom­

putera. Van Dorn zaś sypał nazwiskami i datami z pamięci.

- Ach, gdybyśmy spotkali się wcześniej, kiedy próbowa­

łem zostać zawodowym historykiem! - powiedział z żalem

tato. - Na pewno bym się wprosił do pana na naukę. To

wspaniale, że mamy to samo hobby!

Ale mister van Dorn sprostował surowo:

- To nie jest moje hobby, ale sens całego życia. Wie pan,

ile lat zajmuję się historią rodu? W grudniu będzie...

Dzwonek telefonu nie pozwolił mu dokończyć.

- Przepraszam. - Tato wyjął z kieszeni komórkę i spojrzał

na numer, który się wyświetlił. - Wala? No co?

To sekretarka ojca, z biura. Tato miał głośny telefon, a Wa­

la - przenikliwy głos, więc Elastyk, który stał o dwa kroki,

słyszał prawie każde słowo.

27

background image

- ...prawdziwy perspektywiczny klient, od razu widać! -

trajkotała sekretarka. - Mówi, że nie może długo czekać!

- Ale ja teraz absolutnie... - Tato z zakłopotaniem potarł

skroń i obejrzał się na gościa.

- Czy pan zwariował? - zapiszczała komórka. - Od miesią­

ca siedzimy bez pracy! Mówię panu: to p r a w d z i w y

klient. Pierwszy wiceprezes kompanii inwestycyjnej! Wiele
o panu słyszał! Wielkie zamówienie! Zrobiłam mu kawy, po­

wiedziałam, że pan zaraz wróci.

- Ale ja naprawdę teraz nie mogę.

Tato przeszedł na szept, co nie miało najmniejszego sensu,

bo gość i tak wszystko słyszał.

Van Dorn podniósł palec, chcąc zwrócić uwagę taty.

- Interesy przede wszystkim. Jeśli musi pan wrócić do

biura...

- Nie, nie, ależ co pan! Tak ciekawie się nam rozmawia!

I w ogóle strasznie się cieszę z tej znajomości!

Wala usłyszała to i oświadczyła:
- Jeśli w tej chwili pan nie przyjdzie, to koniec. Odchodzę!
Tato zrobił minę męczennika.

- Ciekawa rozmowa poczeka - powiedział van Dorn. -

Nigdzie nie ucieknę. Przejdę się tymczasem w stronę Krem­

la, na plac Czerwony. To przecież niedaleko stąd? Jeśli się

nie mylę, trzeba iść Solanką, potem w lewo, a później

w prawo?

- Dobrze, zaraz będę - ze złością burknął tato do słuchaw­

ki i rozłączył się. - Nie, nie, na odwrót! - To już do gościa. -

Najpierw w prawo, potem w lewo. Wie pan co? Niech Erast

pójdzie z panem, a potem wróci pan tutaj. Tak będzie najle­

piej. A ja zadzwonię do żony. Może zdoła się wyrwać trochę

wcześniej.

Pierwszy raz od pamiętnego zdania, wypowiedzianego

szeptem w chwili zawarcia znajomości, staruszek spojrzał na

Elastyka - uprzejmie, ale nieco roztargnionym wzrokiem.

- Jeśli młody człowiek zgodzi się dotrzymać mi towarzy­

stwa...

- Oczywiście, że się zgodzi! Ja sam bym z wielką przy-

28

background image

jemnością zorganizował panu wycieczkę po Moskwie, ślada­

mi Fandorina. Przede wszystkim pokazałbym panu...

Wówczas w jego kieszeni znowu zadzwoni! telefon.

- Idę, idę! - krzyknął tato do słuchawki. - Jestem już na

schodach.

Przepraszającym gestem rozłożył ręce, powiedział: „Nie żeg­

nam się", i wyszedł. Ledwie zatrzasnęły się za nim drzwi, mi­

ster van Dorn zerwał się z fotela i skoczył w stronę Elastyka.

- No, nareszcie sami! - zawołał. - Już myślałem, że pański

ojciec nigdy się stąd nie ruszy! Ale mój asystent doskonale

odegrał swoją rolę! Zatrzyma pańskiego ojca na dwie albo na­

wet trzy godziny. Pańska matka nie przyjdzie na obiad - ga­

zeta dopiero co dostała na wyłączność pilny materiał do dzi­

siejszego numeru. Będziemy mieli dosyć czasu.

- Co takiego? - zdołał tylko wyszeptać Elastyk.

background image

Najważniejsza Osoba na Świecie

- Pan jest tym, którego tak długo szukałem! Nie ma wątpli­

wości! - wołał podekscytowany cudzoziemiec, którego po­

wściągliwość nagle gdzieś zniknęła. To siadał w kucki, żeby

dopasować się do wzrostu Elastyka, to znowu podrywał się

i z zapałem wymachiwał rękami. Zupełnie nie wiadomo było,

co za mucha go ugryzła, a Elastyk na wszelki wypadek cofnął

się do drzwi. Może ten cały mister van Dorn jest po prostu

wariatem?

Chaotyczna mowa „dziesiątej wody po kisielu" umacniała

tylko to podejrzenie.

- Jest pan potomkiem Theo von Dorna! - Staruszek zgiął

palec, a potem od razu - następny. - Wszedł pan do podzie­

mi, przechytrzył psa, zlitował się nad żebrakiem i wyciągnął

wygrywający los, jedyny z osiemnastu! - Kiedy zabrakło mu

palców, znowu usiadł w kucki przed Elastykiem, ujął go za

ramiona i straszliwym szeptem spytał: - Czy wie pan, kim

właściwie jest?

- Nie - z przestrachem odpowiedział Elastyk, choć oczy­

wiście doskonale wiedział, kim właściwie jest.

- Jest pan Najważniejszą Osobą na Świecie.

Można byłoby uznać to za żart, gdyby nie ton, wyraz twa­

rzy, a wreszcie sam wiek mister van Dorna. Dla dodania wa­

gi swemu oświadczeniu staruszek znowu wyprostował się

i rozpostarł dłoń nad głową Elastyka, jak gdyby pasował go

na rycerza.

Serce ucznia szóstej klasy zaczęło bić szybciej.

Bo tak naprawdę Elastyk zawsze w głębi duszy podejrze­

wał, że jest Najważniejszą Osobą na Świecie. Większość

chłopców (nawet znacznie starszych od Elastyka) bardzo

30

background image

chce w to wierzyć. Tak samo jak inne dzieci, marzył nieraz, że

kiedyś zjawi się tajemniczy wysłannik i oświadczy, że Elastyk

to wcale nie żaden Elastyk, tylko... no, w ogóle, ktoś wyjątko­

wy, niepowtarzalny. Jedynie on może zrobić coś bardzo, bar­

dzo ważnego: zdobyć Pierścień Władzy, znaleźć Ukrytą Kom­

natę albo zdobyć się na jeszcze jakiś niesłychany czyn.

Tylko tym można wyjaśnić haniebne, niegodne ucznia szó­

stej klasy pytanie, które Elastykowi jakoś samo się wyrwało:

- Pan jest czarodziejem, prawda?

No bo rzeczywiście, kto oprócz czarodzieja mógł wiedzieć

wszystko o podziemiach, o złym psie, o bezdomnym, a nawet

o tym, że losów było właśnie osiemnaście - przecież sam Ela­

styk tego nie wiedział!

Staruszek zmarszczył czoło.

- Nie ma na świecie czarodziejów. Czarów także. - Surowo

podniósł palec, na którym słabo błysnęła żmija z brązu. - Są

tylko zjawiska słabo zbadane albo w ogóle przeoczone przez

naukę. Są też ludzie, którzy się tymi zjawiskami zajmują. Na

przykład pański uniżony sługa. Jestem profesorem, a moja

specjalność to ZNN, Zjawiska Niewyjaśnione przez Naukę.

- To coś jak fizyka? - zagadnął Elastyk i zaczerwienił się,

bo wstydził się tego głupiego pytania o czarodzieja.

- Coś jak fizyka - potwierdził profesor.

- A nie jest pan historykiem?
- ZNN to równocześnie dział i fizyki, i historii. Najważ­

niejszy dział tych dwóch najważniejszych nauk, bo najbar­

dziej tajemniczy. Problem, nad którym pracuję przez całe ży­

cie, ma znaczenie niewspółmiernie większe niż wszystkie

inne problemy naukowe. Ale nie osiągnę celu, jeśli nie będę

miał pomocnika. Och, co ja mówię! - Staruszek zamachał rę­

kami. - To ja będę pańskim pomocnikiem! Jeśli, oczywiście,

pan się zgodzi... Ale pan się zgadza?

Trwożnie zajrzał Elastykowi w oczy.
- Na co?

- Zostać moim towarzyszem walki. Zrobić to, co powinno

być zrobione. To, co może zrobić tylko pan. Dalej więc! Od

pańskiej decyzji zależy przyszłość ludzkości!

Ostatecznie zbity z tropu i oszołomiony Elastyk znowu wy­

mamrotał katastrofalnie dziecięcą kwestię:

31

background image

- Muszę się zapytać taty...

- Hm. Hm... hm - chrząknął mister van Dorn. Był chyba

trochę zaskoczony. - Pański tatuś jest wspaniałym człowie­

kiem, niezłym specjalistą od historii rodu Dornów i tak dalej,

ale... pytać go nie należy. Decyzje takie jak ta podejmuje się

samodzielnie, bez rodziców.

- Dlaczego?

- Dlatego, że to już takie decyzje. - Profesor westchnął. -

Żadne z rodziców nie pozwoliłoby swemu dziecku wplątywać

się w podobnie niebezpieczne sprawy. Ja sam bardzo się nie­

pokoję. Ale co począć, skoro bez pana absolutnie się nie obej­

dzie. Na całym bożym świecie tylko pan może naprawić to, co

zepsuł przeklęty Theo!

- A cóż on takiego narobił? - spytał Elastyk. - Wiem, że

był założycielem rodu Dornów, ale dlaczego nazywa go pan

„przeklętym"? Tato nic złego nigdy mi o nim nie mówił...

- Bo pański ojciec nie wie o najważniejszej rzeczy. Żaden

człowiek poza mną o tym nie wie. W każdym razie mam taką

nadzieję - złowieszczym tonem dodał profesor. - A teraz bę­

dzie wiedział jeszcze pan.

Nachylił się ku Elastykowi, posadził go na krześle. Sam

usiadł naprzeciwko.

- No więc proszę posłuchać, jak to się wszystko zaczęło...

background image

Theo Krzyżowiec

Jesienią roku pańskiego 1096 do zamku Lindenwald, który
w nadreńskiej krainie się znajduje, przybył mnich wędrow­
ny. Włosy miał w nieładzie, tonsury od dawna nie golił,
a oczy płonęły mu żywym ogniem. Rycerze, słudzy i sam ba­
ron zgromadzili się, by posłuchać, co mnich opowie o sąsied­
nich krajach.

Nie o bliskich wszakże stronach zaczął kaznodzieja opo­

wieść, ale o dalekich - o najjaśniejszym Grodzie Jerozolim­

skim, gdzie niewierni Saraceni urągają pamięci Męki Chry­
stusowej, nękają spokojnych pielgrzymów i znieważają Grób
Pański. Ale niedługo będą się radować poganie, bliska już bo­

wiem Godzina Pomsty.

W Clermont zebrali się pasterze wiary Chrystusowej, a ojciec

święty Urban II wezwał książąt, rycerzy i wszystkich, którzy

o zbawienie swej duszy się troszczą, aby naszyli krzyż na swe
szaty, dobyli oręża i wyruszyli do Palestyny. Albowiem rzekł
Zbawiciel: „Kto chce mnie naśladować, niechajże samego

siebie się zaprze, a weźmie krzyż swój, i pójdzie za mną". Ca­

ły zaś świat chrześcijański powtórzył wezwanie papieża

Urbana: Deus lo volt - „Bóg tak chce!".

Tak prawił wędrowny kaznodzieja, a wielu mężów zebra­

nych w zamku Lindenwald zapragnęło wyruszyć do Ziemi

Świętej, bić się za Grób Pański, w ich liczbie również ci z sy­

nów kopijnika Arnulfa Dorna, którzy w owym czasie mieli lat
więcej niż piętnaście, a takich było siedmiu.

Ale stary Dorn, mający charakter odpowiedni do nazwiska

(Dorn po niemiecku znaczy „cierń"), pod groźbą wyklęcia za­

trzymał w domu czterech najbardziej udanych synów. Puścił
tylko trzech: drugiego wedle starszeństwa syna Petera, który

33

background image

zezował na jedno oko, czwartego Klausa, który był ducha

wielce niespokojnego, i piątego o imieniu Theo, który na

krzyż święty przysiągł, że i tak ucieknie, nie zważając na oj­

cowskie przekleństwo.

Trzej bracia naszyli czerwony krzyż na ramię i złożyli obiet­

nicę, że nie wrócą w ojczyste strony, dopóki w Jeruzalem nie

zatriumfuje prawda; otrzymali za to od kapłana odpuszczenie

grzechów, a ich ojciec od barona - odroczenie spłaty długów.

Peter, Klaus i Theo wyruszyli w drogę pieszo. Koni nie

mieli i na trzech dostali jeden tylko rynsztunek, który uczci­

wie podzielili między sobą. Najstarszy wziął powyginany

hełm ojcowski, średni - miecz z drewnianą rękojeścią,

a Theo, najmłodszy - tylko nóż. Kopie zaś wystrugali sobie

sami.

W Sabaudii bracia dogonili zastępy hrabiego Hugona de

Vermandois, syna kijowskiej księżniczki Anny Jarosławny

(on pierwszy spośród wielmożów wyruszył na Świętą Wy­

prawę), i zostali przyjęci pod jego sztandary jako zwykli pie­

churzy.

Minęły trzy lata marszów, walk i strat, nim olbrzymie woj­

sko krzyżowców - dwanaście tysięcy pieszych wojów i dwa­

naście setek rycerzy konnych - dotarło pod mury stolicy jero­

zolimskiego kraju.

Peter zginął od strzały tureckiej w Anatolii, Klaus umarł

z pragnienia w czasie straszliwego marszu przez bezwodną

pustynię frygijską, za to Theo przeżył i ze szczupłego mło­

dziana zamienił się w ogorzałego od słońca wojownika, pew­

nym krokiem stąpającego po ziemi na swych nieco krzywych

nogach.

Dawno porzucił hufiec nazbyt już ostrożnego hrabiego Hu­

gona i przyłączył się do junaków lotaryńskiego księcia Got­

fryda. Pod jego sztandarem zyskał sławę i bogactwo: bojowe­

go rumaka, którego dosiadał tylko w święta kościelne,

piękny rynsztunek, a oprócz tego muła wraz z jukami.

Po sławnej bitwie pod Doryleą wielki Gotfryd pasował

Thea na rycerza i podarował mu złocone ostrogi, zdjęte z po­

ległego Saracena. Odtąd syn kopijnika nazywał się „messir

de Dorn" i pod swoją niebiesko-czerwoną chorągwią wiódł

zastęp trzydziestu pięciu łuczników.

34

background image

Ogarnięte świętą niecierpliwością wojsko krzyżowców od

razu rzuciło się do szturmu, ale garnizon arabskiego komen­

danta Iftikara trzymał się mocno, wielu przeto chrześcijan

złożyło tamtego dnia głowy pod niedostępnymi murami. Jed­

ni powiadali, że nie należało ruszać do świętego boju w trzy­

nastym dniu miesiąca, a do tego jeszcze w poniedziałek. Inni

sarkali, że trzeba było zbudować wieże oblężnicze i zaopa­

trzyć się w dostateczną liczbę drabin.

Prawie już osiągnąwszy cel, wojsko znalazło się u progu

zguby. Wsie dookoła były spustoszone, nieliczne studnie za­

trute, zbroje tak się rozgrzały w lipcowym słońcu, że ludziom

skóra pokryła się pęcherzami, a z Egiptu na pomoc oblężo­

nym śpieszyła potężna armia saraceńska. Gorący wiatr z pu­

styni sypał w oczy piaskiem i przynosił ze sobą woń śmierci.

Ale Gotfryd i inni wodzowie nie upadli na duchu, albo­

wiem wiara w nich była wielka, a sił, by cofnąć się ku morzu,

i tak już nie mieli.

Krzyżowcy zbudowali trzy ruchome wieże. Potem wszyscy -

książęta, rycerze, prości woje - obnażyli głowy i śpiewając

modlitwy, obeszli wokół miasto. Saraceni patrzyli z wysokich

murów na tłum zawodzących oberwańców i pokładali się ze

śmiechu.

Atak rozpoczął się w nocy ze środy na czwartek.

Z trzech stron podpełzły ku murom drewniane wieże i roz­

gorzała bitwa. Oblegający walczyli cały dzień i pół nocy,

wszelako nie zdołali przerzucić na mur choćby jednego po­

mostu.

Nocą, na krótko przed świtaniem, rogi zatrąbiły odwrót.

Muzułmanie świętowali zwycięstwo, ale też opadli z sił; po­

ciągnęli tedy na spoczynek, zostawiając jedynie straże. Wów­

czas, jak gdyby nie mieli za sobą całej niemal doby nużących

bojów, krzyżowcy natychmiast zawrócili i błyskawicznie zno­

wu wdrapali się na wieże.

Thea i jego łuczników skierowano na tę, która broniła Jero­

zolimy od północy. Przez wiele godzin razili oni obrońców

strzałami. Ale kiedy dzielny Litold z Tournai pierwszy wsko­

czył na mur twierdzy, w von Dornie krew zawrzała, rzucił się

więc w ślad za nim, a łucznicy żwawo podążyli za swym do­

wódcą, wyprzedzając nieruchawych rycerzy w zbrojach.

35

background image

Wówczas kamień z procy ugodził Thea w pierś, osłoniętą

nie żelazną kolczugą, ale skórzanym kaftanem. Rycerz padł

bez zmysłów i nie widział, jak umykali przerażeni obrońcy

twierdzy.

Widocznie jednak Bóg zlitował się nad protoplastą rodu

von Dornów: cios był tak silny, że Theo przeleżał trzy dni

i dlatego nie wziął udziału w straszliwej rzezi, która zhańbiła

chrześcijan w oczach całego Wschodu.

Kiedy zaś Theo wstał, książę nagrodził go za odwagę: mógł

sobie wybrać i objąć w wieczyste władanie szmat ziemi, długi

i szeroki na dwa tysiące łokci, jeśli to ziemia pod murami

Świętego Miasta, a jeśli od nich oddalona, to długi i szeroki

na godzinę galopu na wypoczętym rumaku.

Theo oczywiście miał ochotę na ziemię w pobliżu Grobu

Świętego. Ale zanim przyszedł do siebie, cała dobra ziemia

dostała się innym, a on musiał zadowolić się nagim wzgó­

rzem o trzech szczytach, na które nikt się nie połakomił.

Wzgórze to znajdowało się na północny wschód od Góry

Świątynnej, o dwa loty strzały od murów miejskich, i z jakie­

goś powodu cieszyło się złą sławą wśród tubylców.

Nie raz i nie dwa obszedł rycerz de Dorn swoją część Ziemi

Świętej, próbując dociec, gdzie tu jest woda. Ale nie wygląda­

ło na to, że ją znajdzie: grunt był wyschnięty i popękany, bez

choćby źdźbła trawki.

Jeden z łuczników, Jean zwany Nozdrze, posiadał nieoce­

niony talent znajdowania wody pod ziemią. Ten dar niejed­

nokrotnie ratował towarzyszy od strasznej śmierci w górach

Judei, na pierwszy rzut oka zupełnie bezwodnych, w istocie

jednak pełnych podziemnych źródeł. Podobnie teraz całą na­

dzieję pokładano w Jeanie.

Ten długo chodził wokół podnóża i po zboczach wzniesie­

nia, trzymając w rękach gałąź tarniny, która jest wrażliwa na

wilgoć.

Najpierw Nozdrze tylko kręcił głową. Potem spostrzeżono,

że łucznik wciąż wraca do tego samego miejsca - najwyższe­

go i najbardziej łysego z trzech wierzchołków, na którym nie

rosły nawet cierniste krzaki.

36

background image

- Może coś tam jest, nie wiem - wymruczał niepewnie Jean

i wzruszył ramionami, bo sam rozumiał, że na szczycie wzgó­

rza wody być nie może.

Nie było rady, Theo rozkazał kopać. I sam też wziął się do

oskarda. Takie miał zasady: zawsze robić to samo, co jego lu­

dzie. Może właśnie z tego powodu łucznicy wdrapali się za

nim na mury Jerozolimy, na których szalała śmierć.

Wkopali się na trzy łokcie, na pięć, na dziesięć. Gleba była

sucha i Theo chciał już pod jakimś pozorem odesłać Jeana

gdzieś daleko, żeby rozeźleni kamraci nie połamali mu kości.

Wtem z ziemi wyłonił się kawałek drewna, bardzo starego

i tak stwardniałego, że rydel nie pozostawił na nim nawet

znaku. Skąd mogło się tutaj wziąć drewno?

Zaczęli kopać dalej.

Trafiały się kolejne drewienka, i to tak samo twarde, a wo­

dy nadal nie było.

De Dorn kolejny raz walnął narzędziem w glinę, i nagle

wydało mu się, że spod jego nóg prysnęły iskry - jak spod

młota na kowadle.

Rycerz pochylił się, rozgarnął rękami pylistą ziemię i zoba­

czył coś małego, okrągłego, mieniącego się wszystkimi bar­

wami tęczy.

background image

Sześćdziesiąt cztery karaty nadwagi

- I co to było? - wykrzyknął Elastyk niecierpliwie, bo profe­

sor nagle zamilkł.

- Rajskie jabłko.
- Takie, z jakich babcia smaży konfitury? - spytał z niedo­

wierzaniem uczeń szóstej klasy.

U babci na daczy było zatrzęsienie rajskich jabłuszek.

Z wyglądu i smaku dokładnie przypominały zwykłe, tyle że
małe - wyglądały jak zabawki.

- Tak, znalezisko rycerza de Dorna było właśnie takie,

i pod względem kształtu, i rozmiarów. Złocistoróżowa kulka
wielkości rajskiego jabłuszka. - Van Dorn rozsunął nieco
kciuk i palec wskazujący. - Bardzo twarda, zimna i tak błysz­
cząca w słońcu, że aż oślepiała.

- Diament, tak? - domyślił się Elastyk.
- Tak w każdym razie uznał Theo. Zaniósł drogocenny ka­

mień kupcom, którzy nabywali łupy od krzyżowców, a ci po­
twierdzili: to bardzo duży diament o niezwykłym, tęczowym
blasku, ważący sześćdziesiąt cztery kiraty. Kirat to arabska
nazwa nasion drzewa karobowego, inaczej chleba świętojań­

skiego; ową jednostkę miary, równą jednej piątej grama, dzi­
siejsi jubilerzy nazywają karatem. Lewantyński kupiec zapro­

ponował rycerzowi tysiąc złotych monet, a genueńczyk -
dziesięć tysięcy. Ale Theo nie sprzedał jabłka kupcom, tylko
przekazał je rycerzowi Archembaudowi de Saint-Aignant,

jednemu z późniejszych założycieli potężnego zakonu tem­

plariuszy. W zamian za to nasz zbrodniczy protoplasta dostał

sto kuponów drogocennego indyjskiego jedwabiu i kiedy

wrócił do ojczyzny, za pieniądze z ich sprzedaży zbudował za­
mek Theofels, rodowe gniazdo Dornów.

38

background image

- Ale dlaczego nazwał pan Thea „zbrodniczym"?

- Dlatego, że odkopał Rajskie Jabłko! - dramatycznym to­

nem rzekł specjalista od Zjawisk Niewyjaśnionych przez Na­

ukę i zadrżał. - To naprawdę było rajskie jabłko, to samo,

o którym mowa w Biblii. W szkole na pewno uczą was religii

czy jak się to tam w dzisiejszej Rosji nazywa. Pamięta pan, co

mówi Pismo Święte? „Ale z owocu drzewa, które jest w po­

śród sadu, rzekł Bóg: nie będziecie jedli z niego, ani się go do­

tykać będziecie, byście snadź nie pomarli". Dzisiejsi mądrale

chętnie przekonaliby nas, że biblijny „owoc zakazany" jest

tylko alegorią, symbolem pokusy i niebezpiecznej ciekawości.

Ale to naprawdę był Owoc. I wszystkie nieszczęścia ludzkości

zaczęły się wtedy, kiedy Adam i Ewa go zerwali.

- A co takiego niebezpiecznego było w tym jabłku?

Profesor obrzucił Elastyka spojrzeniem pełnym wątpliwo­

ści, jak gdyby nie był pewien, czy chłopiec może to zrozu­

mieć.

- Czy wiadomo panu, mój drogi krewniaku, że Dobra i Zła

na świecie jest tyle samo, co do grama? Właśnie dlatego

świat przez cały czas balansuje między tymi dwoma bieguna­

mi energetycznymi, przechylając się to w jedną, to w drugą

stronę. Kiedy przechyla się w stronę Zła, wybuchają straszne

wojny, epidemie i kataklizmy. Ale jeśli ogląda pan wiadomo­

ści telewizyjne, to musiał pan zauważyć, że nieszczęść jest na

świecie o wiele więcej niż wydarzeń radosnych i pogodnych.

Wie pan dlaczego?

Kiedy Elastyk pokręcił głową, mister van Dorn zniżył głos

i wyjaśnił:

- Bo od pewnego czasu Zła na świecie jest odrobinę wię­

cej. Właściwie nawet dokładnie wiadomo, ile ta odrobina wy­

nosi - dokładnie sześćdziesiąt cztery karaty.

Elastyk jęknął.

- A więc zakazany owoc to...

- ...kwintesencja Zła. Niewiarygodnie skoncentrowany ła­

dunek złej, niszczącej energii. Kiedy znajdował się pod pew­

ną, bezpieczną strażą w Rajskim Ogrodzie, wszechświat żył

w stanie błogości. Kiedy zaś Rajskie Jabłko wyrwało się na

swobodę i potoczyło po świecie, zaczęła się Historia Ludzko­

ści, która w większości składa się ze zbrodni i nieszczęść.

39

background image

Dwa tysiące lat temu, za cenę wielkiej niepowtarzalnej ofia­

ry, zakazany owoc został unieszkodliwiony i zakopany w zie­

mi, na pewnym nagim wzgórzu, które znajduje się za północ­

no-wschodnim murem Jerozolimy. Z wierzchu zgubne jabłko

zostało obłożone odłamkami zakrwawionego krzyża. Rozu­

mie pan oczywiście, mój młody przyjacielu, o jakim wydarze­

niu mówię?

Kiedy profesor doczekał się kiwnięcia głową, niespodzie­

wanie spytał:

- Czy przerabiał pan w szkole historię starożytną i śred­

niowieczną?

- Tak. Starożytna była w zeszłym roku, średniowiecze

w tym.

- Czy dobrze idzie panu nauka tego przedmiotu?

- Jestem najlepszy w klasie - pochwalił się Elastyk. Histo­

ria rzeczywiście szła mu o wiele lepiej niż nauki ścisłe.

- W takim razie z pewnością zwrócił pan uwagę na pew­

ną dziwną sprawę. Poczynając od pierwszych wieków chrze­

ścijaństwa, historia nagle jakby robi się nudna, przestaje być

„ciekawa". Niech pan powie, jakie historyczne wydarzenia

z pierwszego tysiąclecia pan sobie przypomina?

Elastyk zastanowił się i po namyśle powiedział:

- No, upadek cesarstwa rzymskiego... Bizancjum... Ach,

prawda... Jeszcze Arabowie i ich nowa religia, islam.

Więcej nic sobie nie mógł przypomnieć, nawet wstyd mu

się zrobiło.

- Trochę mało katastrof, prawda? A rozprzestrzenienie is­

lamu, chrześcijaństwa, buddyzmu, trzech wielkich religii

głoszących miłosierdzie, stało się dla ludzkości niewątpli­

wym dobrem. Tę tysiącletnią epokę prawie bez wydarzeń

przerabia się w szkole w ciągu jednej, najwyżej dwóch lekcji.

Tak zwane wydarzenia historyczne to zawsze wstrząsy i nie­

szczęścia. A w pierwszym tysiącleciu wydarzyło się zdecydo­

wanie mniej nieszczęść. Oczywiście nie zniknęły całkiem.

Ale po raz pierwszy od początku świata Dobro i Zło walczyły

przy wyrównanych siłach, Zło zaś zaczęło się cofać. Bo

w uczciwej walce Dobro zazwyczaj okazuje się silniejsze.

Trwało to dopóty, dopóki nasz wspólny przodek nie zaczął

kopać swoim oskardem na szczycie łysego wzgórza na pół-

40

background image

nocny wschód od murów Jerozolimy. Od tej pory już przez

tysiąc lat my, ludzie, znowu dręczymy się i zabijamy nawza­

jem. I pewnie tak będzie, póki całkiem się wzajemnie nie

wytępimy.

Profesor umilkł i westchnął parę razy. Potem nagle potrząs­

nął głową i chwycił Elastyka za rękę.

- A kto jest temu wszystkiemu winien? Nasz przodek,

pierwszy z von Dornów. To znaczy, że właśnie my, potomko­

wie przeklętego Thea, powinniśmy odkupić jego potworny

czyn. Tak czy nie?

background image

Misja Dornów

- Tak, oczywiście, że tak! - ochoczo zgodził się Elastyk. - Ale

co właściwie możemy zrobić?

- Jak to co? - zdziwi! się mister van Dorn. - Znaleźć Rajskie

Jabłko i powstrzymać je. Naturalnie nie jest to takie proste.

Ślady kamienia urywają się bardzo dawno. Przeszło sto lat na­

leżał do zakonu templariuszy. Potem jabłko potoczyło się po

świecie, popędzane przez ludzką chciwość. Od czasu do czasu

dawało o sobie znać. Każde jego udokumentowane pojawienie

się jest bezpośrednio związane z jakimś nieszczęściem. Wiado­

mo, że diament przypominający Rajskie Jabłko widziano jesie­

nią tysiąc trzysta czterdziestego siódmego roku w laborato­

rium alchemika Anselma Genovesego. Krótko potem w Genui

zaczęła się Wielka Zaraza, która rozprzestrzeniła się na całą

Europę i uśmierciła trzecią część jej ludności.

Dwudziestego sierpnia tysiąc pięćset siedemdziesiątego

drugiego roku kawaler de Teligny polecił nadwornemu jubilero­

wi, mistrzowi Le Cruzierowi, oszlifować okrągły diament tęczo­

wej barwy, a dzień później w Paryżu doszło do potwornej rzezi,

która przeszła do historii pod nazwą nocy świętego Bartłomieja.

Widziano Rajskie Jabłko i w przeddzień straszliwego pożaru

w Londynie w roku tysiąc sześćset sześćdziesiątym szóstym:

faworyta królewska, lady Castlemaine, zobaczyła w lombar­

dzie niejakiego Sanguinettiego diament rzadkiej piękności

i poprosiła, by zrobiono z niego dwa półokrągłe wisiorki.

Gdzie znajduje się kamień dzisiaj, tego nie wiem. Najpew­

niej przechowywany jest w sejfie jakiegoś miliardera, który

bezprawnie wszedł w posiadanie skarbu i dlatego boi się ko­

mukolwiek go pokazać. W każdym razie już od przeszło pół

wieku nic o nim nie słyszałem... Ale mimo wszystko zobo-

42

background image

wiązani jesteśmy go odzyskać! Właśnie temu zadaniu po­

święciłem życie. Historyczna misja Dornów to odszukanie

Rajskiego Jabłka!

Oczy profesora błysnęły, palce z całej siły ścisnęły ramię

Elastyka, ten jednak, poruszony do głębi, nie czuł bólu.

- Chciałbym panu pomóc, ale... Nie rozumiem, czemu to

właśnie ja miałbym się do tego nadawać? Przecież jestem

jeszcze mały chłopcem.

- Właśnie o to chodzi, że małym! - zakrzyknął uczony. -

Potrzebny mi jest m a ł y D o r n . Dlaczego Dorn, to już panu

wyjaśniłem. A dlaczego mały, wytłumaczę trochę później.

Najpierw powinien pan się dowiedzieć, czemu ze wszystkich

małych Dornów wybrałem akurat pana. Bo muszę panu po­

wiedzieć, że na świecie żyje dzisiaj pięćdziesięcioro dwoje po­

tomków Theo Krzyżowca w linii prostej, w wieku od ośmiu

do dwunastu lat.

- Dlaczego interesują pana ci od ośmiu?

- Dlatego, że młodsi za mało jeszcze rozumieją; chyba że

trafi się jakieś cudowne dziecko, ale takich, niestety, wśród

żyjących obecnie Dornów nie ma.

- Aha. A dlaczego tylko do dwunastu?

- Dlatego, że potem dzieci wyrastają i robią się zbyt duże.

Co prawda w Meksyku mieszka pewien karzeł, Pablo de

Dorn. Mógłby się przydać, gdyby mniej lubił tequilę. O, bar­

dzo długo nie mogłem znaleźć odpowiedniego Dorna! Już

myślałem, że usynowię jakiegoś chłopca i dam mu swoje na­

zwisko. To jest teoretycznie możliwe, chociaż ryzykowne.

Prawdziwi Dornowie - w każdym razie nader liczni - mają

niesamowite szczęście, w dodatku dziedziczne, a bez niego

w naszej sprawie nie sposób się obejść. Usynowieni nie od ra­

zu nabywają tę pożyteczną cechę. Przynajmniej nie w pierw­

szym pokoleniu. A poza tym ważne jest jeszcze, gdzie miesz­

kałby ów chłopiec. Byłoby wskazane, żeby gdzieś niedaleko

dziury.

- Niedaleko czego? - zdumiał się Elastyk.

Ale van Dorn tak był pochłonięty własną opowieścią, że

puścił to pytanie mimo uszu.

- Bardzo liczyłem na pańskiego dalekiego kuzyna Berniego.

Znakomicie pasowałby do cmentarza na Brooklynie - tam jest

43

background image

niezłe przejście do stycznia tysiąc osiemset sześćdziesiątego

pierwszego roku. Widzi pan, trzeciego kwietnia tego właśnie

roku w Nowym Jorku na aukcji wystawiony był na sprzedaż

diament bardzo podobny do naszego. Okazało się jednak, że

Bernie je zbyt dużo popcornu, więc w żaden sposób nie zmieści

się w szczelinie. Nawet nie próbowałem go przetestować.

Inny pański kuzyn, Włoch, mógłby się nadać do Genui

tysiąc trzysta czterdziestego siódmego roku, znakomicie zdał

pierwszy egzamin, ale ściął się na drugim - okazał się niezbyt

lotny, co u Dornów zdarza się raczej rzadko. Potem zająłem

się kuzynem południowoafrykańskim. Jest Mulatem, więc

mógłby się nadać na wyspę Barbados, gdzie w roku tysiąc

siedemset drugim znowu mignęło Jabłko. Niestety, przepadł

w czwartej próbie. Pan natomiast zdał wszystkie cztery egza­

miny po prostu rewelacyjnie.

- Co? - zdumiał się Elastyk, który zapomniał, że zwracać

się w ten sposób do dorosłych jest zachowaniem bardzo nie­

uprzejmym. - Jakie cztery egzaminy? Kiedy?

- Musiałem sprawdzić, czy jest pan, po pierwsze, odważny,

po drugie, pomysłowy, po trzecie, wielkoduszny, a po czwarte,

czy ma pan szczęście. Bez tych czterech cech lepiej dać sobie

spokój z szukaniem Jabłka. Czyżby pan nie zwrócił uwagi, że

dzisiaj przez cały ranek miał pan same dziwne przygody?

- Owszem, zwróciłem...
- Nie bał się pan wejść do ciemnej piwnicy, dokąd wzywał

pana nieznany, niesamowity głos. To znaczy, że ciekawość

jest w panu silniejsza od strachu.

- A co to był za głos?
- Drobiazg. - Van Dorn machnął ręką. - Ukryty magneto­

fon, zdalnie sterowany. No więc, przekonałem się, że jest pan

odważny. To jednak mogło wynikać z głupoty i braku wy­

obraźni. Wie pan, najwięksi śmiałkowie to z reguły ludzie zu­

pełnie jej pozbawieni. Ale pan od razu wpadł na pomysł, jak

podejść groźnego wilczura. Zorganizować tę próbę było jesz­

cze łatwiej: zapłaciłem właścicielowi psa, żeby na dziesięć

minut przywiązał go w bramie.

- I to pan namówił bezdomnego Michę, żeby?...

- Ma się rozumieć. To był egzamin z miłosierdzia, bardzo

ważny. Odwaga i bystry umysł bez szlachetnych odruchów

44

background image

stają się groźne. Ale pan, jak się okazało, ma dobre serce. Bo­
gu dzięki! Najtrudniejszą próbą była ostatnia - czy szczęście

panu sprzyja. To już był absolutny triumf.

- To znaczy, że zdałem cztery egzaminy? A co z moim od­

biciem w ścianie? - przypomniał sobie Elastyk pierwszą z po­
rannych przygód.

- Z jakim znowu odbiciem? - Profesor wzruszył ramiona­

mi. - O niczym nie wiem. Ale to, że jeśli chodzi o szczęście,
może pan iść w zawody ze swoim pradziadem Erastem Pie-
trowiczem, jest faktem niepodważalnym.

- A to zależy. - Elastyk westchnął ponuro, kiedy przypo­

mniał sobie o skandalu w szkole. Tak pochłonęła go rozmowa
ze staruszkiem, że całkiem zapomniał o swoim pechu. -
Przez te pańskie egzaminy wyrzucą mnie ze szkoły. Może na­
wet z wilczym biletem.

Ale mister van Dorn wcale nie chciał słuchać o zmartwie­

niu Elastyka.

- W pańskich rękach są losy świata, a pan mi tu opowiada

o jakichś głupstwach! Zrozumiałem, że jest pan właśnie t y m
Dornem, kiedy dowiedziałem się, w jakim domu pan miesz­
ka! O, jak bardzo pragnąłem, żeby przeszedł pan wszystkie
próby! I udało się panu! Mały Dorn, mieszkający tuż obok
przejścia, to fenomenalny traf! To znaczy, oczywiście, nic
strasznego by się nie stało, gdyby mieszkał pan w innej dziel­
nicy, ale ja wierzę w ukryty sens tego zbiegu okoliczności!
Tak zwane przypadki nigdy nie są przypadkowe!

Uczony wygłosił swój chytry paradoks i zrobił dramatycz­

ną pauzę. Nie odzywał się przez pół minuty, po czym mrug­
nął i kusząco wyszeptał:

- Wie pan, że w piwnicy domu numer jeden na Solance,

to znaczy właśnie pańskiego domu, znajduje się wspaniała
dziura wiodąca akurat tam, gdzie trzeba?

Już po raz drugi van Dorn wspomniał o jakiejś dziurze.
- Ale co to za dziura? - również po raz drugi spytał Elastyk.
- Chronohole, inaczej chronodziura, mój młody przyjacielu,

to taki otwór, który umożliwia przeniesienie się w czasie.

background image

Chronodziury

Przez ostatnie trzydzieści minut Elastyk nasłuchał się rozma­
itych rzeczy, ale tego już było nadto.

- Czy naprawdę można przenieść się w czasie? - spytał

z niedowierzaniem.

Mister van Dorn odchrząknął, tak jakby „młody przyjaciel"

palnął jakieś niebywałe głupstwo.

- Oczywiście. Czas jest dosłownie podziurawiony, zupeł­

nie jak ser szwajcarski.

- Tato dał mi kasetę z filmem Bandyci czasu, tam też było

o przesmykach wiodących z jednej epoki do drugiej. Ale to
przecież bajka!

- Z jakim znowu filmem? Co filmy mają z tym wspólne­

go? - rozzłościł się profesor. - Ja tutaj panu nie opowiadam

bajek, tylko wykładam naukowo stwierdzony, chociaż mało
komu znany fakt. Wokół nas pełno jest przejść prowadzących
do innych epok. Zazwyczaj te przejścia znajdują się w muze­

ach historycznych, pałacach, podziemiach, czasem w dziu­
plach starych drzew, ale najczęściej na zapuszczonych
cmentarzach. Kłopot polega na tym, że większość to otwory
o niezwykle małej średnicy.

- Ile centymetrów? - spytał rzeczowo Elastyk, tym samym

okazując, że nie na próżno uczy się w szkole o profilu mate-
matyczno-przyrodniczym.

- Są dwa rodzaje przejść: wąskie i bardzo wąskie. Przez

bardzo wąskie prześlizgnie się co najwyżej mysz. Nawiasem
mówiąc, właśnie tym tłumaczyć należy ów niepojęty strach
wielu kobiet przed niegroźnymi gryzoniami: myszy swobod­
nie przechodzą z epoki do epoki.

- Ale dlaczego kobiet?

46

background image

- Dlatego że kobiety lepiej wyczuwają rzeczy niedostrze­

galne i pozaracjonalne. Przez chronodziurę średniej wielkości

przelezie kot, szczególnie czarny. Nie udało się wyjaśnić, ja­

kie znaczenie ma tutaj kolor sierści, ale fakt jest stwierdzony.

No i w końcu przez dziurę-gigant z trudem przeciśnie się

dziecko, jak już mówiłem, nie starsze niż dwunastolatek,

a i to nie za bardzo wyrośnięty. Z pewnością znane są panu

komunikaty o zaginionych dzieciach. Rodzice opłakują je

tak, jakby zginęły, ale ci malcy nie zginęli. Po prostu przypad­

kowo trafili do chronodziury i nie potrafią stamtąd wrócić.

Bywa zresztą i na odwrót. Trafiają do nas małe podrzutki

z dawnych czasów. Umieszcza się je w domach dziecka, wy­

syła do psychiatrów, żeby nie opowiadały głupstw, a dzieci

szybko się przystosowują: mówią to, czego oczekują od nich

dorośli, a potem już same zaczynają myśleć, że przeszłość im

się przyśniła.

- A ciekawe, czy zdarzają się dzieci, które zabłąkały się tu­

taj z przyszłości?

Elastyk od razu zapragnął, żeby to on sam okazał się

chłopcem, powiedzmy, z trzydziestego piątego wieku. Po pro­

stu zapomniał o tym, ale teraz, dzięki profesorowi, odzyskał

pamięć i dopiero zacznie wspominać!

- Myślę, że tak, ale to jest na razie tylko przypuszczenie.

Nauka na przykład do dzisiaj nie ustaliła, skąd biorą się cu­

downe dzieci. Ja zresztą jestem absolutnie pewien, że wśród

wielkich uczonych i odkrywców musi być niemało dzieci,

które zabłąkały się tu z przyszłości i wykorzystały swoją

wiedzę.

Elastyk poczochrał sobie włosy, wstrząśnięty taką hipotezą.

- Ale z tego wynikałoby, że nikt w ogóle nic nie wynalazł!

W przyszłości już wiedzą wszystko o odkryciu, ponieważ zo­

stało zrobione o wiele wcześniej. A w przeszłości odkrycia do­

konano, bo zjawił się ktoś z przyszłości!

Na to mister van Dorn nic nie odpowiedział, tylko z uśmie­

chem pokazał pierścień: spiżową żmiję, połykającą własny

ogon.

- No, ale dosyć tych rozmów, bo pewnie uzna pan, że je­

stem zwykłym fantastą. Jak to się mówi, lepiej raz zobaczyć,

niż sto razy usłyszeć.

47

background image

Na chwilkę wyszedł do przedpokoju i wrócił ze swoim sa­

kwojażem. Szczęknął błyszczącymi zatrzaskami i zanurzył

we wnętrzu obie ręce. Uśmiechnął się zagadkowo.

Elastyk obserwował jego ruchy z zapartym tchem. Cóż to

za dziwo zamierza pokazać mu profesor?

Ten zaś wyjął jakiś przyrząd, bardzo przypominający od­

twarzacz płyt kompaktowych, tyle że z wierzchu na okrągłej

tarczy mieścił się duży wyświetlacz.

- To jest chronoskop. Aparat, w którego pamięci zapisane

są wszystkie znane chronodziury. Na przykład tak wygląda

chronoskopowy plan Moskwy...

Van Dorn nacisnął guzik, a na ekranie pojawiła się sche­

matyczna mapa stolicy. Całe miasto było upstrzone białymi

kropkami, szczególnie gęsto w centrum.

- Teraz powiększam - wymruczał profesor. - Powiedzmy,

obszar Białego Grodu, to znaczy dzisiejszego Pierścienia Bul­

warów.

Skala zrobiła się o wiele większa, a wtedy można było zo­

baczyć, że kropki migoczą, jak gdyby sączyło się przez nie

światło.

- Wybierając strzałką którąś z dziur, otrzymuje się do­

kładną lokalizację z podaniem daty, w którą można trafić.

- Ależ ich dużo! - zawołał poruszony Elastyk. - Setki!
- W rzeczywistości chronodziur jest o wiele więcej, ale

chronoskop rejestruje tylko te, które mają praktyczne znacze­

nie, to znaczy dziury-giganty średnicy przynajmniej dwu­

dziestu centymetrów. Tak przy okazji, pozwoli pan, że zmie­

rzę, ile ma pan w pasie?

Van Dorn wyjął z sakwojażu pudełko z krawieckim centy­

metrem, błyskawicznie owinął taśmę wokół talii Elastyka

i rzekł z zadowoleniem:

- Aha.
A szóstoklasista Fandorin nadal nie spuszczał oczu z ta­

jemniczo mrugającej mapy Pierścienia Bulwarów.

- Gdzie pan dostał taki przyrząd?
- Co znaczy „dostał"? - obruszył się van Dorn. - Nie do­

stał, tylko wymyślił. W czasie wolnym od poszukiwań Raj­

skiego Jabłka kieruję Królewskim Centrum Technologii Eks­

perymentalnej. Opatentowałem, młody człowieku, trzysta

48

background image

osiemdziesiąt pięć wynalazków; jestem też członkiem pięciu

akademii i osiemnastu towarzystw naukowych, najważniej­

szym na świecie specjalistą od aparatury badającej Zjawiska

Niewyjaśnione przez Naukę!

Oszołomiony Elastyk zamilkł z szacunkiem. Nagle przy­

pomniało mu się, że ich mieszkanie też kryje w sobie pewną

zagadkę, której rodzina Fandorinów dotąd nie umiała rozwik­

łać.

- Wie pan, w naszej kuchni też jest zjawisko niedające się

wyjaśnić! - powiedział, gotów wnieść swój wkład do nauki. -

Jeśli przyciśnie się ucho do ściany, słychać głosy. Tak jakby

ktoś się kłócił. Cały czas, bez przerwy! Kobieta i mężczyzna.

- A co, w Rosji to takie rzadkie? - zainteresował się profe­

sor. - Że mąż i żona kłócą się bez przerwy?

- Ależ nie o to chodzi! Za ścianą nie ma żadnych sąsiadów.

Mieszkanie jest puste, właściciele dawno wyjechali za grani­

cę, do pracy. Tato mówi, że na pewno w ścianie jest szczelina

i dźwięki dochodzą przez nią z pierwszego piętra, ale mimo

wszystko to dziwne.

Profesor energicznie chwycił chronoskop.
- Zaraz to sprawdzimy. Niechże pan prowadzi, młody von

Dornie!

Ekspedycja badawcza ruszyła korytarzem do kuchni.

- O tam, w kącie - pokazał Elastyk, ale profesor zasłonił

oczy i nawet się odwrócił.

- Nie, nie, proszę nie podpowiadać. Mój przyrząd nie tylko

rejestruje dziury w czasie, ale potrafi je wykrywać. - Profesor

nacisnął guzik i mapa Moskwy zniknęła z wyświetlacza. Za­

miast niej w środku ekranu powstał zielony punkt, od które­

go ciągnęła się linia i powoli zaczęła pełznąć dookoła. Nagle

się zatrzymała, jak gdyby wskazując kąt, o który właśnie cho­

dziło, i z zielonej zrobiła się bladoróżowa. - Zgadza się. Chro-

nodziurka, ale zupełnie malutka. Widzi pan, promień jest le­

dwie zabarwiony. No, dalej, co tam mamy? - Van Dorn

nacisnął drugi guzik i odczytał. - Trzydziesty pierwszy marca

1968. Średnica cztery milimetry. Nic ciekawego. Tędy chyba

tylko karaluch się przeciśnie.

- Ach, więc one stąd się biorą! -jęknął Elastyk.

Mama prowadziła nieustanną wojnę z tymi upartymi

49

background image

stworzeniami. Wypróbowała wszystkie środki, wezwała na­

wet brygadę sanitarną, ale nic nie pomogło. No jasne! Kara­

luchy, jak się okazuje, wyłażą z czasów, kiedy mamy jeszcze

nie było na świecie.

- Ale dosyć tych głupstw. Czas przejść do rzeczy. Wraca­

my do pokoju! - oświadczył van Dorn. Usiedli przy stole, na­

przeciwko siebie. Profesor umieścił przed sobą wielką skórza­

ną teczkę, ale nie śpieszył się z jej otwieraniem. Elastyk zaś

w skupieniu zmarszczył czoło i płasko położył dłonie na bla­

cie - krótko mówiąc, skupił się, żeby wysłuchać, co gość ma

do powiedzenia.

- W Moskwie interesują mnie dwie chronodziury. - Głos

profesora nabrał rzeczowego tonu. - Poseł inflancki wspomina

w dzienniku pod datą dwudziestego trzeciego marca tysiąc

pięćset sześćdziesiątego piątego roku, że widział jakieś „dia­

mentowe jabłko" podczas audiencji u cara Iwana. Warto było­

by się dowiedzieć, czy to przypadkiem nie nasze Rajskie Jabłko.

Stwierdziłem, że przez pewien grób na starym cmentarzu Doń­

skim można trafić na dzień dwunastego grudnia tysiąc pięćset

sześćdziesiątego czwartego roku. To, oczywiście, trochę za

wcześnie. Trzeba będzie przeżyć trzy miesiące w Moskwie

w czasach Iwana Groźnego, co nie jest perspektywą zbyt miłą...

- Nie chcę do Iwana Groźnego! - zaprotestował Elastyk.

Jeśli car naprawdę podobny jest do dyrektora Iwana Lwowi-

cza... -I przez grób też nie chcę! - dodał, przypomniawszy so­

bie straszną noc na wiejskim cmentarzu.

- Jeśli trzeba będzie, to przelezie pan i przez grób, inaczej

nie jest pan tym Dornem, którego mi potrzeba - surowo po­

wiedział profesor, ale od razu się uśmiechnął. - Mam jednak

nadzieję, że obejdzie się bez średniowiecza. Druga z moskiew­

skich chronodziur, związanych z Rajskim Jabłkiem, jest o wie­

le wygodniejsza i bezpieczniejsza. Po pierwsze, jak już panu

mówiłem, mieści się w piwnicach tego domu. No, czyż to nie

cud? Ale jeszcze cudowniejsze jest to, że prowadzi ona dokład­

nie tam, dokąd trzeba: do piątego czerwca tysiąc dziewięćset

czternastego roku. Według starego stylu; przecież pan wie, że

przed rewolucją w Rosji posługiwano się kalendarzem juliań­

skim, który był spóźniony w stosunku do ogólnoświatowego.

Raptem dziesięć dni później, to znaczy piętnastego czerwca,

50

background image

Kamień był w Moskwie. Mam dokładne potwierdzenie tego

faktu. - Mister van Dorn poklepał dłonią skórzaną teczkę. -

Właśnie piętnastego czerwca zabito w Sarajewie austriackiego

następcę tronu, co spowodowało wybuch pierwszej wojny

światowej. Zginęły miliony ludzi, najwięcej zaś Rosjan. Przy­

puszczam, że przyczyną katastrofy było to, że znowu ktoś pró­

bował fizycznie albo chemicznie oddziałać na Kamień. Za każ­

dym razem, kiedy jakiś ignorant obrabia Jabłko, chcąc je

oszlifować, rozgrzać czy też rozpuścić w czymś żrącym, docho­

dzi do kolejnej potwornej tragedii. Tylko ja wiem, jak należy

postąpić z Kamieniem, żeby przestał niszczyć świat!

Profesor otworzył w końcu swoją teczkę i z uroczystą miną

wyłożył na stół kolorowy schemat jakiegoś skomplikowanego

urządzenia. Elastyk przyjrzał mu się i uznał, że to najprawdo­

podobniej potężny teleskop. Ale okazało się, że nie miał racji.

- To jest działo transmutacyjne. Pracowałem nad nim

trzydzieści lat. W absolutnej tajemnicy. Moje działo może

zmienić strukturę atomową przerabianej substancji. Średnio­

wieczni alchemicy nazywali ów proces Transmutacją albo

Wielką Przemianą, a „pośrednika", czyli substancję umożli­

wiającą przeprowadzenie operacji - Magisterium bądź Ka­

mieniem Filozoficznym. Ale próby średniowiecznych uczo­

nych, żeby wyprodukować taki Kamień, skończyły się

fiaskiem. Bez współczesnych technologii jest to absolutnie

niemożliwe. Tak właśnie nazwałem swoje urządzenie: Magi­

sterium. Za jego pomocą można zrobić to, o czym marzyli al­

chemicy - zmieniać jeden metal w drugi, na przykład ołów

w złoto. Tyle że jest to nieekonomiczne, koszty są wielokrot­

nie wyższe niż ewentualny zysk. A poza tym mnie nie chodzi

o złoto. Interesuje mnie tylko jedna transmutacją: Kamienia

Zła w Kamień Dobra. Moje Magisterium dokona tego! Trzeba

tylko, żeby Rajskie Jabłko dostało się w moje ręce. Wyobraża

sobie pan, co się stanie, kiedy Dobra na świecie będzie

o sześćdziesiąt cztery karaty więcej niż Zła? Ludzie przestaną

się wzajemnie nienawidzić bez powodu, zaczną słuchać nie

tylko siebie, ale i innych, oduczą się krzywdzić słabych i upo­

śledzonych! Nie będzie ani wojen, ani przestępczości, ani

okrucieństwa! Ach, jakim wspaniałym miejscem stanie się

nasz świat!

51

background image

Mister van Dorn w zapamiętaniu zaczął tak machać ręka­

mi, że strącił ze stołu ulubioną lampę taty - starą, w kształcie

skrzydlatej bogini, trzymającej w ręku pochodnię. Lampa

gruchnęła na podłogę. Mało, że roztrzaskała się żarówka

i pękł szklany abażur, to jeszcze bogini złamała skrzydło.

Zbawcy ludzkości rzucili tylko okiem na zasypany odłam­

kami parkiet i od razu zapomnieli o tym nieistotnym incy­

dencie.

- Krótko mówiąc - profesor porzucił wzniosły ton i zaczął

mówić pośpiesznie, gorączkowo - powinien pan przedostać

się do Moskwy roku tysiąc dziewięćset czternastego i przy­

nieść mi stamtąd Rajskie Jabłko. Tylko tyle.

- Tylko tyle? - Elastyk pokręcił głową. - Ale jeśli uda mi

się to zrobić i pańskie Magisterium trams... trans-mu-tuje

Jabłko, historia ostatnich stu lat ułoży się inaczej. Nic z tego

nie będzie! - Powiódł ręką dookoła. - I mnie nie będzie! I pa­

na też!

Van Dorn uśmiechnął się lekceważąco.
- Ależ będziemy, na pewno nie znikniemy. Proszę tylko

pomyśleć. Przecież transmutacja dokona się nie w roku 1914,

ale dzisiaj. Przeszłości nie można zmienić. Co było, to było.

Ale można zmienić przyszłość. I dokonamy tego my dwaj,

pan i ja. Dwóch Dornów. Jeśli oczywiście zgadza się pan to

uczynić dla dobra przyszłości.

Z jednej strony, Elastyk oczywiście się zgadzał. Ale z dru­

giej, poczuł się strasznie. Nie, nie bał się niebezpieczeństwa,

tylko odpowiedzialności. Bagatela - ma odpowiadać za przy­

szłość planety!

- A jeśli sobie nie poradzę? - spytał słabym głosem.
- Poradzi pan sobie. Jest pan dzielny, pomysłowy, wielko­

duszny i ma szczęście. A w dodatku, proszę nie zapominać,

jest pan van Dornem. - Profesor dumnie podniósł siwą brew.

Potem bez pośpiechu, solidnie wydmuchał nos w chustkę

z wyhaftowanym monogramem VD i całkiem innym, zwy­

czajnym tonem dodał: - Poza tym żadnych szczególnych wy­

czynów nikt od pana nie wymaga. Wystarczy tylko przeleźć

przez dziurę i zameldować się na ulicy Swierczkowa. To prze­

cież niedaleko stąd?

- Dziesięć minut piechotą. Najwyżej piętnaście. W pobliżu

52

background image

jest Klub Książki, gdzie mama mnie z Gelką prowadzała na

poranki dla dzieci. A co tam miałbym zrobić?

- Znaleźć pewnego człowieka, przekazać mu ode mnie list

i odpowiedzieć na pytania, jeśli jakieś będzie miał. Ten czło­

wiek zdobędzie Rajskie Jabłko, przekaże je panu, pan zaś

wróci na Solankę, prześlizgnie się z powrotem przez chrono-

dziurę i odda mi Kamień. I tyle. Czy to takie trudne?

- Niespecjalnie - przyznał Elastyk. - A ten człowiek bę­

dzie umiał zdobyć Jabłko? Kim on jest?

- To pański pradziadek, Erast Pietrowicz Fandorin. W ro­

ku tysiąc dziewięćset czternastym wynajmował mieszkanie

przy ulicy Swierczkowa, w domu kupcowej drugiej gildii,

Matyldy Koalsen.

background image

W piwnicy

Od razu przestało być strasznie. Przeciwnie, Elastyk poczuł

się lekko i radośnie. Czyżby naprawdę miał się spotkać z sa­

mym Erastem Pietrowiczem, którego tato nazywa „rosyjskim

Sherlockiem Holmesem"? Z takim człowiekiem nie ma czego

się bać. Był przecież urodzonym detektywem - człowiekiem

zimnej krwi, energicznym; nie istniały dlań żadne przeszko­

dy. Nie ulegało wątpliwości, że kiedy Erast Pietrowicz zrozu­

mie wagę zadania, zrobi wszystko jak należy. Elastykowi

przypadnie jedynie rola posłańca: przekazać list i dostarczyć

Kamień z powrotem w dwudziesty pierwszy wiek.

Ach, o ile rzeczy trzeba będzie wypytać wielkiego pradziad­

ka! Jego biografia pełna jest białych plam, biedny tato boryka

się z nimi przez całe życie. W pierwszej kolejności trzeba wy­

jaśnić sprawę podwodnych eskapad Erasta Pietrowicza, na­

stępnie dowiedzieć się więcej o jego pobycie w Japonii, no i,

oczywiście, o słynnym różańcu z nefrytów. A poza tym...

- Wpół do dwunastej - przerwał mister van Dorn tę przed­

wczesną wyprawę w przeszłość. - Na nas pora. Straciliśmy

już godzinę. Zadzwonię do pańskiego ojca i powiem, że po­

stanowiliśmy jeszcze wstąpić do Galerii Tretiakowskiej. Ale

tak czy owak, powinniśmy wrócić nie później niż o szóstej.

Panu z ledwością starczy czasu, żeby dojść do Swierczkowa,

porozmawiać z pradziadkiem i doczekać się jego powrotu

z Kamieniem. Miejmy nadzieję, że parę godzin Erastowi Pie-

trowiczowi wystarczy. Chociaż jeśli moja hipoteza jest słusz­

na... - Zamruczał pod nosem coś niezrozumiałego. Potem po­

trząsnął głową. Wstał. - Później się zobaczy. Naprzód!

Wziął sakwojaż, włożył płaszcz i kapelusz, owinął szyję

szalem.

54

background image

- W piwnicach jest zimno, a ja będę musiał długo na pana

czekać. Jeśli tylko... - I znowu nie dokończył.

Elastyk włożył buty, sportową kurtkę z napisem „Chel­

sea", wspaniale mieniącą się czerwienią, na głowę nasadził

bejsbolówkę, po czym dwaj spiskowcy zeszli na podwórze,

starając się trzymać jak najbliżej ściany domu - żeby, nie daj

Boże, sekretarka ojca przypadkowo nie zobaczyła ich przez

okno.

Odczekali, aż staruszka z sąsiedniej klatki dokuśtyka do

bramy.

- Naprzód! - dał rozkaz van Dorn. - Niech pan pilnuje

okien. Jeśli ktoś będzie patrzył, proszę dać mi znać.

Elastyk podniósł głowę i przesunął wzrokiem po oknach.

Chyba nikt nie patrzy.

Zgrzytnął zamek, skrzypnęła krata.

- Gotowe - dziarsko oznajmił profesor. - Szybko na dół!

Elastyk prześlizgnął się przez szczelinę i pobiegł stromym

zejściem w ciemną gardziel piwnicy. Van Dorn zamknął

drzwi i ruszył w ślad za swoim młodym wspólnikiem.

Potężna smuga światła z latarki oświetliła szerokie, zagra­

cone przejście, wiodące dalej, w ciemność.

Elastyk nie dostrzegł nic szczególnie tajemniczego w piw­

nicy, która zawsze tak go kusiła. Pod ścianami poniewierały

się popękane opony i zardzewiałe obręcze kół, znana już

skrzynia ciężarówki, sterty tłucznia, zardzewiały szaflik,

w którym niegdyś mieszano zaprawę.

- To zdumiewające, że dla tej nieruchomości nie zdołano

dotąd znaleźć odpowiedniego przeznaczenia - zauważył mi­

ster van Dorn.

- Tato mówił, że próbowali, ale nie mogli w żaden sposób

dojść, do kogo właściwie należą piwnice. A poza tym potrze­

ba bardzo dużo pieniędzy. Wie pan, jaka tu jest powierzch­

nia? Prawie...

- Wiem, jaka tu jest powierzchnia - sucho przerwał mu

profesor. - Wiem wszystko o tych piwnicach. Lepiej niech

pan patrzy pod nogi, Fandorin. Musimy iść prosto i w prawo,

do dawnego magazynu towarów łokciowych.

Ich kroki odbijały się głośnym echem od wysokiego skle­

pienia. Gdzieś miarowo kapała woda. W ciemnościach szur-

55

background image

nęło jakieś zwinne, szybkie stworzenie. Ale z mister van Dor­

nem szóstoklasista w ogóle nie czuł strachu. Tylko raz wyda­

ło mu się, że z tyłu dobiega jakiś szelest. Elastyk odwrócił się,

nasłuchiwał przez chwilę; nie, było cicho.

Poszli wzdłuż galerii, skręcili w prawo i wkrótce znaleźli

się w wielkiej sali. Światło latarki nie dosięgało nawet prze­

ciwległej ściany.

Pierwsze, co zauważył Elastyk, to jasny i cienki promyk,

pionowo przeszywający ciemności i kończący się na podłodze

złotym kółkiem.

Profesor wyjaśnił:
- Proszę popatrzeć! To właśnie jest przejście do godziny

ósmej trzydzieści pięć dnia piątego czerwca tysiąc dziewięć­

set czternastego roku!

Elastyk rzucił się do przodu, bliżej promienia. Podniósł

głowę. Obejrzał oświetlony kwadracik szkła na suficie i wy­

krzyknął rozczarowany:

- Ależ nie, nie! Profesorze, myli się pan! Wiem, co to jest,

tato mi opowiadał! Główne podwórze domu pokrywała nie­

gdyś przezroczysta posadzka, cała z płytek grubego szkła.

Specjalnie, żeby światło docierało na dół, do magazynu, bo

sto lat temu elektryczność była zbyt droga. Potem podwórze

wylano asfaltem, ale w pewnym miejscu jego warstwa zrobi­

ła się tak cienka, że teraz prześwituje przez nią szkło. Wiele

razy patrzyliśmy przez nie z chłopakami, świeciliśmy latarką.

Ciemno, nic nie widać. Może pański chronoskop się pomylił?

Van Dorn w skupieniu grzebał w sakwojażu.

- Moje przyrządy nigdy się nie mylą. Niech no mi pan po­

wie, młody panie von Dorn, jaka jest dziś pogoda? Pochmur­

na. Dlaczego w takim razie przez szkło prześwieca słońce?

Wyjaśnię panu. Zgodnie z tym, co pisały gazety, ranek piąte­

go czerwca tysiąc dziewięćset czternastego roku był ciepły

i pogodny. To świeci słońce roku czternastego. Tak że bardzo

proszę mnie nie rozpraszać. Jakoś nie mogę znaleźć drabiny.

Aha, jest tutaj!

Wyciągnął płaskie pudełko, zupełnie nieprzypominające

drabiny. Szczęknął czymś i pudełko zrobiło się czterokrotnie

dłuższe i dwukrotnie szersze.

- Proszę stanąć tutaj - rozkazał profesor, trzymając sa-

56

background image

kwojaż pod pachą. - To jeden z moich dawnych wynalazków.

Poręczna drabina automatyczna. Proszę mnie chwycić w pa­

sie, bo może pan spaść.

W ręku van Dorna pisnął mały pilot, po czym podłoga nagle

się osunęła - aż zaskoczonemu Elastykowi wyrwało się: „Oj!".

Nie, to nie podłoga się osunęła - to wieko pudełka zaczęło

się podnosić.

- E, fajnie!
- W środku jest teleskopowy statyw z superwytrzymałego

i superlekkiego tworzywa polimerowego - w roztargnieniu

wyjaśnił profesor, patrząc w górę, na powoli zbliżające się

sklepienie z oślepiająco jasnym kwadratem. - Niech pan się

nie kręci. Tu jest pięć metrów, a platforma nie jest obliczona

na dwie osoby. Wie pan co? Lepiej usiądźmy. Najpierw ja.

Ostrożnie usiadł i zwiesił nogi. Potem pomógł Elastykowi

zrobić to samo.

Na dole panowały nieprzeniknione ciemności, wydawało

się więc, że cudowna drabina niesie ich znikąd donikąd.

W smudze światła widać było kurz.

- Jesteśmy - wychrypiał profesor głosem, który załamał

się ze wzruszenia.

Znowu zapiszczał pilot. Drabina zatrzymała się. Do szkla­

nego kwadratu można było dosięgnąć ręką. Elastyk tak właś­

nie zrobił - powiódł palcem po grubej warstwie kurzu. Świat­

ło zrobiło się jaśniejsze, ale dojrzeć i tak nic nie było można.

Zaraz, zaraz...

Mister van Dorn wytarł szybkę chustką do nosa, tak że te­

raz ujrzeli błękitne, bezchmurne niebo. Czyżby to naprawdę

było niebo tysiąc dziewięćset czternastego roku?

- Boże, jak okropnie się denerwuję. Muszę zażyć tabletkę -

szepnął profesor. - Niech pan słucha uważnie. Najpierw zro­

bi pan próbny wypad. Dokładnie na minutę. Sześćdziesiąt se­

kund. Jasne? Ma pan zegarek?

- I to jaki! - pochwalił się Elastyk. - Dostałem od mamy

na urodziny. Można w nim nurkować na głębokość pięćdzie­

sięciu metrów, jest i kompas, i sekundomierz.

- Sekundomierz - to wspaniale. Niech pan skontroluje

czas według niego: dokładnie minuta, ani mniej, ani więcej.

Proszę się przygotować! Zaraz wyjmę szybkę.

57

background image

Van Dorn wyjął z sakwojażu najzwyklejsze dłutko. Przeje­

chał nim wzdłuż krawędzi kwadratu. Postukał w jednym ką­

cie, w drugim. Nacisnął szybkę, uniósł. Z góry wionęło ciep­

łym letnim powietrzem.

- Zdaje się, że nie ma nikogo. Jakżebym chciał tam zaj­

rzeć! Ale mam za dużą głowę, nie przeciśnie się. - Profesor

odczekał jeszcze z pół minuty, nasłuchując. - Tak, chyba jest

pusto.

Wsunął rękę w otwór, ostrożnie wyjął i odłożył na bok

szklaną płytkę.

Wpatrzył się we własną dłoń.
- Moja ręka przebywała w przeszłości - wymamrotał

zmieszany. - Co za niezwykłe uczucie.

Po chwili się opanował i szepnął Elastykowi na ucho:

- Z Bogiem. Proszę włączyć sekundomierz. Niech pan pa­

mięta: Dokładnie minuta!

background image

Pierwsze śliwki - robaczywki

Mrużąc oczy od słońca, Elastyk przełazi przez dziurę i czym

prędzej wstawił szybkę na miejsce. Wyprostował się i szybko

rozejrzał dookoła.

Z początku miał wrażenie, że znalazł się nie w żadnej prze­

szłości, ale po prostu na głównym dziedzińcu własnego do­

mu: te same szare ściany, rynny, firanki w oknach.

Ale zaraz potem stwierdził, że podwórze nie jest takie sa­

mo, chociaż to samo.

Drzwi do klatek schodowych błyszczą nowymi mosiężny­

mi klamkami, ściany są świeżo malowane, a w bramie pro­

wadzącej na ulicę Zabielina leżą grudy końskiego nawozu.

Dookoła ani duszy, tylko gdzieś niedaleko szura miotła.

Pod nogami nie ma asfaltu, same szklane kwadraty, od

ściany do ściany. Na dole mętnie prześwitują sągi skrzyń,

sterty beczek, jakichś pak. Tylko jedna płytka, ta właśnie,

przez którą się wydostał, jest mętna, nieprzezroczysta, jak

gdyby matowa.

Przybysz z dwudziestego pierwszego wieku popatrzył na ze­

garek i ostrożnie zrobił kilka kroków. Mimo wszystko zdumie­

wające, jak się tutaj mało zmieniło przez dziewięćdziesiąt lat.

Tyle że nie ma talerzy anten satelitarnych w oknach i z piątego

piętra nie dobiega łomot magnetofonu rastamana Fili.

W tej chwili okno Fili otwarło się na oścież i mechaniczny

głos zaśpiewał, nienaturalnie wymawiając słowa: „Ty zapo­

mniałeś, i ńje ma przebaczeńja", a potem coś o rozstaniu.

Na pewno odtwarzacz, domyślił się Elastyk. Taki śmiesz­

ny, z wielką tubą. Patefon - tak to się nazywało.

Wciągnął powietrze nosem, starając się określić, co to tak

pachnie - cierpka, przyjemna, niejasno znajoma woń.

59

background image

Ach, wiadomo, to konie! Kiedy byli z ojcem na wyścigach,

też tak pachniało.

Tato mówił, że wzdłuż murów klasztoru Iwanowskiego

kiedyś ciągnęły się stajnie.

Warto by chyba pobiec i popatrzeć?

Pozostało jeszcze pół minuty. Jeśli pobiegnie szybko, to

zdąży bez problemu, zerknie choćby jednym okiem.

Elastyk po chwili był już w bramie.

Tak jest! Z gospodarczych składzików, gdzie dozorcy zimą

trzymają miotły, a latem łopaty do odśnieżania, wysuwały się

końskie głowy. Słodko pachniało siano.

Podszedł do dużego kosmatego konia jasnokasztanowatej

maści, który smacznie chrupał coś (pewnie owies) w przy­

wieszonym do pyska worku. Koń zerknął na Elastyka okrąg­

łym okiem i potrząsnął grzywą, odganiając dużą, złotozieloną

muchę. Na końskim łbie widać było białą gwiazdkę.

- Jakiś ty piękny - szepnął Elastyk. - I duży. Jak się nazy­

wasz?

Ostrożnie dotknął grzywy, pogłaskał. Koń nie protestował.

Nagle z tyłu rozległ się wściekły, piskliwy krzyk:

- Ach, ty szejtan! Uprzenża chciałeś buchnąć? Uzda kraść?

I na plecy Elastyka spadł cios miotły.
Zadał go stróż w fartuchu z blachą, w czarnej płaskiej czap­

ce. Twarz o wystających kościach policzkowych, porośnięta

u dołu kłaczkowatą brodą, była purpurowa z gniewu.

- Co pan?! - Uczeń szkoły o profilu matematyczno-przyrod-

niczym odskoczył żwawo. - Ja tylko chciałem popatrzeć!

Stróż zamachnął się jeszcze raz i gdyby Elastyk nie usunął

się w porę, na pewno dostałby miotłą w facjatę, a tak tylko

bejsbolówka mu spadła.

- Uch, szejtan, czerwony koszula! - darł się szalony stróż,

znowu unosząc swój oręż.

Elastyk już widział, że z tym przedrewolucyjnym miesz­

kańcem dogadać się nie sposób; trzeba więc brać nogi za pas.

Niedobrze tylko, że przeklęty wariat odciął mu drogę po­

wrotną do bramy. No, ale można obiec dom dookoła i dać

nura na główny dziedziniec pod łukowym przejściem, uznał

zaraz Elastyk. I tak właśnie zrobił - puścił się biegiem

wzdłuż stajni.

60

background image

Stróż za nim. Nie dał za wygraną, klął po rosyjsku i po ta-

tarsku, a potem jak nie zadmie w gwizdek! W oknach poka­

zało się kilka głów.

Jakaś kobieta wychyliła się i wrzasnęła:

- Cyganek? Ten w czerwonej koszuli! Dalej, Raszyd! Trzy­

maj rozczochrańca! Złój mu skórę! Niech paniny szal odda!

Dziwni oni tu wszyscy, w tym czternastym roku. Dlaczego

ubzdurali sobie, że Elastyk jest złodziejem? I dlaczego nazy­

wają go Cygankiem? Że co, że ma kędzierzawe włosy?

Nie było sensu wdawać się w cywilizowane pertraktacje

z tą hołotą.

Elastyk skręcił za róg. Stąd widział wyjście na Solankę,

gdzie dzisiaj rano (to znaczy dziewięćdziesiąt lat później) był,

to znaczy będzie, przywiązany zły pies. A z naprzeciwka biegł

mężczyzna w białej czapce, z szablą u boku.

- Czego gwiżdżesz, Raszyd? - krzyczał mężczyzna. - A,

Cyganek! To on! No nic, teraz już się pod ziemię nie zapadnie!

Mamy go!

I rozłożył ręce szeroko, chcąc złapać uciekiniera, żeby nie

wymknął się na ulicę.

Ale Elastyk wcale nie musiał biec w tę stronę.
Rzucił się w prawo, do przejścia pod łukowatym sklepie­

niem, za którym znajdowało się główne podwórze.

W sekundę dobiegł do matowej płytki i szybko, żeby go

tamci nie zobaczyli, podważył ją palcami. Ocierając boki

o krawędzie otworu, przecisnął się w dół, upadł na coś mięk­

kiego i włożył kwadrat na swoje miejsce.

Okazało się, że „coś miękkiego" to kolana mister van Dor­

na. Profesor szarpnął Elastyka za rękę i zatrzymał sekundo­

mierz.

- Daj! - Spojrzał na tarczę zegarka i szepnął. - Fenome­

nalne!

- Wszystko zepsułem! - chwytając oddech, zaczął się tłu­

maczyć Elastyk. - Chciałem tylko popatrzeć na konia, a ci jak

na mnie naskoczą!

- Jacy ci? - spytał profesor, mrugając oczami i wyraźnie

myśląc o czymś innym.

61

background image

Elastyk opowiedział, jak zaatakowało go dwóch szaleń­

ców, stróż i mężczyzna z szablą.

- Najpewniej stójkowy. - Van Dorn kiwnął głową. - Tak

kiedyś nazywano policjantów.

- To koniec. Już tam nie będę mógł wrócić. - Elastyk spu­

ścił głowę. - Będą na mnie mieli oko... Ale daję słowo, że nic

złego nie zrobiłem! Wszystko przepadło, prawda?

Jego oczy powoli przywykły do półmroku, zobaczył więc,

że profesor wcale nie wygląda na przygnębionego. Przeciw­

nie, był nadzwyczaj zadowolony.

- Nie szkodzi, mój młody przyjacielu. Jak powiadają Ro­

sjanie: pierwsze śliwki - robaczywki. Stróż to głupstwo.

I nikt na górze nie będzie na pana czatował. Przecież znowu

trafi tam pan dokładnie o ósmej trzydzieści pięć. Na podwó­

rzu będzie pusto, nie ma powodu do zmartwienia. Za to jest

powód, by się cieszyć. Wie pan, ile czasu pana nie było?

- Dwie minuty. No, może trzy. Musiałem uciekać przez

inne podwórko.

- Więcej. Według pańskiego zegarka, wycieczka w rok

tysiąc dziewięćset czternasty trwała trzysta osiemdziesiąt

sześć sekund. Widocznie zanadto się pan zapatrzył na tego

konia. Stąd zaś wyglądało to tak: przelazł pan przez dziurę,

zasunął płytkę i po chwili wskoczył z powrotem, wprost na

moje kolana. U mnie minęła... - van Dorn spojrzał na swój

wymyślny zegarek z kilkoma cyferblatami - ...ledwie jedna

sekunda i pięćdziesiąt sześć tysiącznych.

- Co to znaczy? - Elastyk zamrugał oczami. - Nie rozu­

miem.

- To znaczy, że moja hipoteza się potwierdziła! Czas w te­

raźniejszości i czas w przeszłości biegną z różną szybkością!

Współczynnik wynosi, z poprawką na niedokładność fizyko-

dynamiczną... - powciskał różne przyciski na zegarku - ...

w przybliżeniu 365,25. Hm, to akurat liczba obrotów, jakie

Ziemia wykonuje w ciągu roku wokół własnej osi. Bardzo

ciekawe! Trzeba to zbadać!

Zamknął oczy, natychmiast pogrążywszy się w jakichś bez

wątpienia bardzo poważnych myślach. Elastyka natomiast

zdumiało co innego.

- Niech pan posłucha! Ale to fajne! - zawołał. - To znaczy,

62

background image

że w przeszłości będę miał mnóstwo czasu! Zdążę spokojnie

odszukać Erasta Pietrowicza. Jeśli trzeba, to na niego zacze­

kam - dzień, dwa, a choćby i cały tydzień. Tydzień w roku

tysiąc dziewięćset czternastym - to ile, według pańskiego

czasu?

- Brawo. Jest pan prawdziwym van Dornem - od razu

uchwycił pan istotę rzeczy. Pański tydzień będzie trwał

u mnie dwadzieścia siedem i pół minuty - obliczył profesor

na zegarku-kalkulatorze. - Mogę na pana spokojnie czekać

nawet o wiele dłużej, pięć godzin. Ma pan rację, to odkrycie

bardzo ułatwia pańskie zadanie. A ściślej biorąc, zadanie Era­

sta Pietrowicza. Poza tym, znaczy to, że możemy obaj zająć

się bez pośpiechu instruktażem i ekwipunkiem.

background image

Instruktaż i ekwipunek

Drabina zsunęła się w dół i już po minucie obaj stali na pod­

łodze. Mister van Dorn postawił latarkę, coś tam przy niej po­

majstrował, tak że snop światła zrobił się słabszy, ale za to

szerszy - cała przestrzeń wokoło została oświetlona.

Uczony obrzucił swojego asystenta krytycznym spojrze­

niem.

- Ten aparat na zębach nie jest najszczęśliwszy: sto lat te­

mu jeszcze takich nie było. Niech pan za bardzo nie otwiera

ust i nie szczerzy zębów. Spodnie chyba ujdą. Buty tak samo.

Nikt się panu nie będzie zanadto przyglądał. Ale tę okropną

czerwoną kurtkę trzeba będzie zdjąć.

Wyciągnął z sakwojażu starannie złożoną bluzę, czapkę

z daszkiem i odznaką oraz pas.

- Proszę to włożyć.

Elastyk zapiął metalowe guziki i zaczął oglądać sprzączkę

na pasie.

- Kim teraz jestem? Gimnazjalistą?

- Realistą. To znaczy uczniem szkoły realnej. W gimna­

zjum kładziono nacisk na naukę języków starożytnych

i przedmiotów humanistycznych. A realistom wykładano

przede wszystkim nauki przyrodnicze.

- Przecież to moja szkoła! - ucieszył się Elastyk. - U nas

też liczą się głównie nauki przyrodnicze.

Van Dorn skrzywił się i potargał świeżo upieczonego reali­

stę za kręcące się włosy.

- Zła fryzura. Przyzwoici chłopcy w początkach dwudzie­

stego wieku nie chodzili z takim wronim gniazdem na gło­

wie. Nic dziwnego, że został pan wzięty za małego Cygana.

Nie szkodzi, przewidziałem to.

64

background image

Ze swojego bezdennego sakwojażu wyciągnął niewielki

słoiczek. Posmarował Elastykowi włosy jakimś płynem, a one

od razu utraciły swoją całą niesforność, stały się gładkie,

przylizane. Grzebykiem van Dorn zrobił Elastykowi przedzia­

łek dokładnie pośrodku głowy. Popatrzył z jednej, z drugiej

strony i uznał, że wszystko jest w porządku.

- Co do wyglądu zewnętrznego - wystarczy. Teraz pozwo­

li pan, że przedstawię pańskiego najważniejszego pomocni­

ka. Pomoże panu prawie w każdej sytuacji.

W rękach profesora pojawiła się stara książka w brązowej

oprawie. Na okładce złotymi literami było napisane: GEO-

METRYA ELEMENTARNA.

- To jest unibook, to znaczy uniwersalny komputerowy

notebook, udający dla niepoznaki podręcznik geometrii Ki-

sielowa. Moje laboratorium wykonało go w jednym egzem­

plarzu, tak że niech pan uważa i nie zgubi. Za to można go

upuszczać, ile wlezie, choćby nawet do wody. Nie rozbije się

ani nie zamoczy.

Elastyk z ciekawością otworzył rzekomą książkę. W środku

wyglądała jak najzwyklejszy podręcznik: zadania, rysunki,

twierdzenia. Dotknął stronicy - cóż, papier jak papier.

- Niech pan spróbuje ją rozerwać - zaproponował

z uśmiechem uczony.

Elastyk szarpał, ile sił, ale kartka nie dała się rozedrzeć ani

nawet pogiąć.

- To szczególny materiał. Ogniotrwały, wodoodporny,

mocny. Proszę zapamiętać: potrzebuje pan strony siedem­

dziesiątej ósmej, dla ułatwienia jest tam zakładka.

Profesor przekartkował unibook i powiedział:

- Start.

Wydrukowany tekst zniknął, kartka zrobiła się zupełnie

biała.

- To wyświetlacz. Teraz może pan dać unibookowi zada­

nie i natychmiast otrzyma pan informację albo odpowiedź.

- Nieźle! A gdzie jest klawiatura?

- To urządzenie jest sterowane głosowo.

- I o co można je pytać?

- No, powiedzmy, że pan zabłądził. Proszę powiedzieć:

„Plan Moskwy z tysiąc dziewięćset czternastego roku".

65

background image

Na stronicy książki pojawił się schemat.
- Powiększyć - rzekł profesor. - Na południe. Teraz na za­

chód. Jeśli pan widzi ramkę z nazwą ulicy, ale nie wie pan,
gdzie to jest, proszę przeczytać głośno nazwę. Na planie na­
tychmiast ukaże się położenie ulicy. Ale co jeszcze! Może się
panu trafić jakiś przedmiot, którego przeznaczenia pan nie
zna. Albo słowo, które wyszło już z użytku. Czy też realia,
idiom, wszystko, co pan chce. Proszę spytać unibooka, a po­
może panu.

- Realia, idiom - szepnął Elastyk w rozłożony podręcznik.
Ekran znowu zrobił się biały i zamiast planu pojawił się

tekst:

Realia - przedmioty albo okoliczności, charakterystyczne

dla danej epoki, miejscowości, sposobu życia.

Idiom - wyrażenie lub zwrot, właściwe tylko danemu języ­

kowi, niedające się przetłumaczyć dosłownie na inny język, na
przykład „figa z makiem" albo „zwiesić nos na kwintę".

Aha, już wiadomo.
- Jeśli zaś wypowie pan słowo „chronoskop", unibook

przejdzie w odpowiedni reżim - pokaże wszystkie znajdujące

się w pobliżu chronodziury. Proszę pamiętać: im większa
średnica dziury, tym intensywniejsza czerwona barwa pro­

mienia. Aha, podczas spaceru na ulicę Swierczkowa ta funk­
cja się panu nie przyda.

Elastyk nie odrywał oczu od cudownego komputera.
- A co on jeszcze potrafi?

- O, wiele, bardzo wiele. Długo by trzeba wymieniać. No,

na przykład, wbudowany jest w niego synchroniczny tłu­
macz ze wszystkich języków i dialektów, zarówno żywych,

jak i martwych. Po prostu odwraca pan książkę okładką

w stronę mówiącego, w ciągu pół minuty albo co najwyżej
w minutę tłumacz rozpoznaje kod językowy i nastawia się na

głos, a potem po prostu czyta pan przekład na wyświetlaczu.

- To super! A gdyby tak wziąć unibook do szkoły, na lekcję

algebry albo...

- Proszę się nie rozpraszać! - upomniał mister van Dorn

66

background image

rozmarzonego krewniaka. - Jeszcze nie skończyliśmy. To jest
portfel. Ma pan tam kilka banknotów, srebrny bilon oraz pół-
imperiał - proszę go schować oddzielnie, na wypadek nad­
zwyczajnych wydatków.

- Półimperiał - szepnął do książki Elastyk, chowając pie­

niądze do kieszeni.

Unibook momentalnie podał informację, i to jeszcze z ilu­

stracją.

Półimperiał - złota moneta rosyjska wartości 5 rubli (ok.

6 gramów czystego złota).

- No, a teraz rzecz najważniejsza.
Mister van Dorn zabrał Elastykowi Geometryę elementarną

i zamknął ją.

- Oto list, który przekaże pan Erastowi Pietrowiczowi

Fandorinowi. Tutaj zawarłem wszystkie informacje, które
mogą mu być przydatne. Krótką historię Rajskiego Jabłka,

moje wyjaśnienie, listę wojen i katastrof dwudziestego wie­
ku. Kserokopię wycinka z gazety „Obserwator Moskiewski"
z dnia szesnastego czerwca tysiąc dziewięćset czternastego
roku. Niech pan przeczyta.

Elastyk zmrużył oczy (mimo wszystko światło latarki było

słabe) i zaczął czytać.

TO DOPIERO SZTUCZKA!

W dniu wczorajszym w domu zasłużonego generała N.,
weterana kampanii chińskiej i japońskiej, doszło do zu­
chwałej kradzieży. Z okazyi urodzin swej jedenastolet­
niej córki gospodarz zaprosił jej małych przyjaciół i urzą­
dził przedstawienie. Przed dziećmi i ich rodzicami
występował sztukmistrz, signor Diabolo Diabolini, który
doskonale jest znanym moskiewskiej publiczności. We­
dług zapewnień świadków naocznych, widowisko było
na tyle zajmującem, że nikt nie spostrzegł, kiedy właści­

wie dokonano przestępstwa. Naszemu korespondento­
wi udało się wyjaśnić, że ze szkatułki z kosztownościami
skradziono sławny Tęczowy Djament o wadze sześćdzie-

67

background image

sięciu czterech karatów, trofeum przywiezione przez Je­
go Ekscelencyę z Pekinu. Magik oraz jego mały assy-
stent, Włoch Pietro, zniknęli w tajemniczy sposób
z miejsca zdarzenia. Policya wszczęła dochodzenie.

- Kamień skradł ten, jak mu, signor Diabolini, tak? - Ela-

styk spojrzał na uczonego.

- Bez żadnej wątpliwości. Włożyłem do koperty swój ko­

mentarz. Jest tam nazwisko generała, jego adres, a także opis
dalszego biegu wydarzeń. Policja jednak nie znalazła sztuk­
mistrza ani jego asystenta. Diamentu, oczywiście, także. Bo
też głowy do tego specjalnie nie miała. Wkrótce wybuchła
wojna światowa. I gazety, i policja po prostu zapomniały
o tym drobnym przestępstwie. D r o b n y m . - Van Dorn
uśmiechnął się gorzko. - Gdyby wiedzieli... Zwrócił pan uwa­
gę: ze szkatułki zniknął tylko Tęczowy Diament. To znaczy,
że złodziej nie zabrał innych kosztowności. O, to nie była
zwykła kradzież! Złodziej polował właśnie na Rajskie Jabłko.
I jak się panu podoba ten pseudonim „Diabolo Diabolini"?
Cóż za perfidia, cóż za szyderstwo! Jak gdyby sam diabeł po­
stanowił wypuścić ze szkatułki złą moc, która ześle na wiek
dwudziesty huragan wojen i katastrof!

Profesor aż chwycił się za serce, tak się zdenerwował. Kie­

dy trochę odetchnął, powiedział surowo:

- Proszę przekazać Erastowi Pietrowiczowi: za wszelką cenę

powinien wyprzedzić magika. Zabrać jabłko wcześniej niż on.

- Zabrać? To znaczy ukraść?! - Elastyk pokręcił głową. -

Mój pradziadek nie będzie kradł za nic w świecie.

- Młody człowieku! - zawołał van Dorn z urazą w głosie. -

Jestem absolutnym zwolennikiem zasady własności prywat­
nej! Nigdy, słyszy pan, ni-gdy nie brałem cudzych rzeczy i ni­
kogo bym do tego nie zachęcał! Ale Rajskie Jabłko nie jest
prywatną własnością. Ten przedmiot nie ma i nie może mieć
właściciela. Ściśle mówiąc, należy do wszystkich ludzi, a my,
Dornowie, zwrócimy go ludzkości!

- No, a generał N.? - Elastyk ciągle nie był przekonany.
- Ależ to właśnie on ukradł Rajskie Jabłko! Stwierdziłem,

że przed splądrowaniem Pekinu przez wojska europejsko-

-amerykańsko-japońskie, tłumiące w sierpniu roku tysiąc

68

background image

dziewięćsetnego powstanie bokserów, Kamień należał do
mandaryna Li Singa...

- Jak to bokserów? - nie zrozumiał Elastyk, ale profesor

machnął ręką, tak że znowu trzeba było zwrócić się o pomoc
do unibooka. Ten nie zawiódł.

Bokser - z ang. Boxer

1

sportowiec uprawiający boks, czyli

pięścią rstwo.

2 członek tajnego chińskiego stowarzyszenia l-ho-tuan

(chin. „pięść w imię sprawiedliwości i pokoju"), które w latach

1899-1901 wywołało powstanie skierowane przeciwko wyzy­

skującym Chiny cudzoziemcom.

Tymczasem van Dorn mówił dalej:
- Ale i rodzina Li weszła bezprawnie w posiadanie cudow­

nego diamentu. Dziadek Li Singa, gubernator prowincji Ku-
angtung, zabrał Kamień kapitanowi Bartholomew Dreddo-

wi, handlarzowi opium. No, a Dredd był piratem. Bóg jeden
wie, kogo zabił lub obrabował, żeby zawładnąć Jabłkiem. Tak

że o moralną czy też prawną stronę zagadnienia może pan się
nie martwić. Tak samo jak i pański czcigodny pradziad, któ­
remu w liście opisuję wszystkie fakty. Proszę. - Profesor wsu­
nął Elastykowi list za pazuchę. - Niech pan zapnie pas moc­
niej, żeby list panu nie wypadł. Złotą monetę proszę schować
za sprzączkę, będzie pan miał na czarną godzinę. No cóż -

westchnął, powstrzymując wzruszenie - instruktaż i ekwipu­
nek zostały zakończone. Czas na pana. Od razu niech pan
idzie na Swierczkowa, proszę ani chwili nie zwlekać.

- Tylko podniosę bejsbolówkę, bo to prezent od tatusia.

Leży koło stajni.

- Proszę nie tracić czasu na darmo. Pańskiej czapki tam

nie ma.

- A gdzie jest?
- W Tym, Co Niespełnione. Rzeczy, która tam trafiła, nie

da się już odzyskać. Ale o Tym, Co Niespełnione, opowiem
panu innym razem. Teraz trzeba się śpieszyć. To w przeszło­
ści czas płynie powoli. A u nas jest już wpół do pierwszej.

Profesor i jego pomocnik stanęli ramię w ramię na platfor­

mie drabiny i podjechali do góry.

69

background image

- Niech pan idzie przez Starosadską - polecił mister van

Dorn, wykazując znakomitą orientację w topografii dzielnicy. -

Proszę tylko nie skręcać na Chitrowkę. W roku tysiąc

dziewięćset czternastym to było największe siedlisko ele­

mentu przestępczego. Na Swierczkowa wejdzie pan przez

starą żelazną bramę, potem na podwórze; będzie tam ganek

i cztery schodki... No, dalej! W pańskich rękach jest honor ro­

du Dornów i przyszłość ludzkości!

Pobłogosławiony w taki sposób Elastyk wlazł do dziury po

raz drugi.

background image

WCZORAJ

background image

Masz, babo, tutti-frutti

Na górze wszystko było dokładnie takie jak za poprzednim
razem. Tak samo szurała gdzieś miotła, tak samo otworzyło
się okno rastamana Fili i zawył ohydny głos kobiecy, tyle że
teraz Elastyk lepiej zrozumiał słowa:

Ty zapomniałeś - i ńje ma przebaczeńja,

Nieszczensny dźjeń, gdyśmy rozstali śję...

Żeby dostać się na Starosadską, trzeba było znowu przejść

obok stajni, do tej samej bramy. Elastyk wahał się przez
chwilę, a potem szybkim krokiem ruszył przed siebie. Znajo­
my koń w boksie potrząsnął łbem, odganiając tę samą mu­
chę.

Tym razem Elastyk miał się na baczności i w porę dostrzegł

niebezpieczeństwo. Stróż stał odwrócony plecami, mocując
do kija miotłę, która się rozleciała.

Wysłannik z przyszłości stanął na palcach, żeby niepo­

strzeżenie przekraść się koło Raszyda, ale mu nie wyszło.

Wojowniczy stróż obejrzał się, słysząc szmer, a Elastyk oblał

się zimnym potem. Czyżby znowu czekała go ucieczka przez

podwórka?

Ale stróż popatrzył na realistę bez żadnych złych zamiarów

i spytał tylko:

- Pewnie ty od Łogaczowów, co?
- Ehe. - Elastyk kiwnął głową i szybciutko, żeby się czym

prędzej oddalić, ruszył w stronę ulicy Zabielina (ciekawe, jak
się nazywała w 1914 roku?).

No proszę, ulica też prawie wcale się nie zmieniła. O, tam

widać cerkiew świętego Władimira na wzgórzu i mury klasz-

73

background image

torne. Co prawda, jezdnia nie jest asfaltowa, tylko brukowa­

na, tak że nieprzyzwyczajonemu chłopcu ciężko się stąpa po

nierównych kocich łbach.

Elastyk chciał od razu skręcić w Starosadską, jak przykazał

van Dorn, słowo honoru, że chciał, ale jakże miał choćby raz

nie rzucić okiem na przerażającą Chitrowkę, o której tyle

opowiadał tato?

Tam, w labiryncie ciemnych podwórzy, w cuchnących

zgnilizną piwnicach i bandyckich szynkach, toczyło się inne

życie, panowały odmienne porządki. To było po prostu mia­

sto w mieście, mające własne prawa i obyczaje.

„Tylko na chwilę, na jedną chwileczkę, bo potem będę ża­

łował" - przysiągł sobie w duchu realista Fandorin. No

i oczywiście skręcił w Małą Iwanowską.

Jakoś nic strasznego tam nie zobaczył, tak że nawet po­

czuł się zawiedziony. Nie chodzili tamtędy bandyci w chro­

mowych butach i nasuniętych nisko cykhstówkach, nie

przemykali złodziejaszkowie o rozbieganych oczkach. O tej

porannej porze na Chitrowce w ogóle było dziwnie pusto

i sennie.

Domy w istocie wyglądały po prostu okropnie: ściany

brudne, szyby powybijane, no i nie sprzątano tu z pewnością

od stu czy nawet dwustu lat.

Na tym samym rogu, gdzie Elastyk spotkał bezdomnego

Michę, i prawie dokładnie w takiej samej pozycji jak tamten,

siedział brodaty oberwaniec; był nagi do pasa, a portki miał

podarte. Spał?

Otworzył jedno oko i mętnym wzrokiem spojrzał na realistę.

- Krzyż przepiłem. Patrzcie no - oświadczył oberwaniec,

jakby dziwiąc się samemu sobie, i powieka znowu mu opad­

ła.

A na podwórzu działo się chyba coś interesującego. Tło­

czyli się tam ludzie, machali rękami, krzyczeli. Nie kłócili

się, nie spierali, tylko przyglądali się czemuś, odpychając się

wzajemnie.

- Dołóż mu, Ryży! Nie daj się! - wydarł się ktoś przeraźli­

wie, a wszyscy pozostali też zaczęli wrzeszczeć.

Co też tam takiego zobaczyli?

Elastyk podbiegł, zaczął podskakiwać, starając się coś doj-

74

background image

rzeć ponad głowami ludzi, ale nie udało się. Wtedy wepchnął

się w tłum i zaczął się przeciskać do przodu.

Tfu, co za ohyda!

W wielkiej skrzyni zwarły się w walce dwa szczury, jeden

szary, drugi rudawy.

Ze wszystkich stron dobiegały okrzyki:

- Piątaka na Ryżego! Dycha na Szarego!

Do dużego kufla sypały się monety. Obok siedział na ziemi

beznogi inwalida i kiwał głową na znak, że zakład został

przyjęty.

Elastyk cofnął się. Ledwo mu się udało przepchnąć. Popra­

wił pas, podciągnął spodnie - i nagle zamarł. Wsunął rękę do

kieszeni - no tak! Portfel zniknął! To jest właśnie Chitrowka.

Obejrzał się na hałaśliwy tłum, ale jak tu dojść, który to zło­

dziej? No, a jeśli nawet człowiek go znajdzie, to co zrobi? Sam

jest sobie winien, że się pchał, gdzie nie trzeba.

No ale, ostatecznie, na co mu portfel? To znaczy, oczywi­

ście, Elastyk miał pewien pomysł. Kiedy Erast Pietrowicz bę­

dzie zdobywał Rajskie Jabłko, on tymczasem mógłby pobiec

na pocztę i kupić znaczki. Sam nie zbierał znaczków, ale

pewna wspomniana już osoba z sąsiedniej ławki, owszem,

kolekcjonowała je, i to właśnie stare. Gdyby ofiarował jej

komplet stemplowanych i czystych znaczków z roku 1914,

to w końcu może zauważyłaby, że istnieje na tym świecie

człowiek, który się nazywa Erast Fandorin, niewysoki

wprawdzie i z aparatem na zębach, niepozbawiony wszakże

pewnych zalet. Na to właśnie chciał Elastyk wydać pieniądze

ze skradzionego portfela.

Teraz zmykał co sił w nogach z zakazanej dzielnicy, ciągle

bolejąc nad stratą, ale potem przypomniał sobie o schowanej

złotej monecie. Wsunął palce za sprzączkę. Hura! Półimperiał

był na miejscu. A zatem będą i znaczki.

Na Kołpacznej było już o wiele czyściej niż na Chitrowce.

Obok przejeżdżały kolaski, niektóre bardzo ładne, błyszczące

politurą. Jedna z nich, o jasnoczerwonych szprychach, za­

trzymała się. Siedzący na koźle młody mężczyzna w śmiesz­

nym kapeluszu z wąziutkim rondem krzyknął do Elastyka:

- Czemu, paniczu, buty zdzierasz? Siadaj, to cię zawiozę.

Jak nie dalej niż na Łubiankę, to wezmę tylko dwugrzywniaka.

75

background image

A koń był - po prostu śliczności! W grzywę miał wplecione

kolorowe wstążki, grzbiet przykryty czerwonym aksamitem,
a kopyta błyszczały lakierem.

Elastyk otworzył stronę siedemdziesiątą ósmą i szepnął:

„Dwugrzywniak".

Unibook zameldował:

Dwugrzywniak, właśc. dwugrzywiennik - moneta wartości

dwudziestu kopiejek. Do roku 1911 bito ją ze srebra, następ­

nie ze stopu miedzi i niklu.

- Czego w książkę ślepisz? - nie ustępował dorożkarz. -

Nauka nie zając, nie ucieknie. Ee, pal to licho, jedziemy za
dychę, niech stracę! Na dobry początek, panicz jezdeś dzisiaj
pierwszy mój klejent.

Ale Elastyk nie miał ani dwugrzywniaka, ani dychy. Gdyby

miał, toby się przejechał szybciutko aż do Swierczkowa.
I nadrobiłby czas stracony na Chitrowce.

- Dzięki - rzekł z westchnieniem. - Pójdę pieszo, mam

niedaleko.

Jeszcze raz pożałować portfela musiał na rogu Pokrowki.

Kiedy szedł stromą uliczką pod górę, spocił się strasznie, był
cały mokry. Zdjął czapkę i machał nią przed twarzą jak wa­
chlarzem.

Okazało się, że Pokrowka w roku czternastym też była ruch­

liwą ulicą. Powozy jechały jeden za drugim, a przechodniów
było całe mnóstwo, wszyscy ubrani jak w kinie: mężczyźni no­
sili wysokie, sztywne kołnierzyki, a kobiety w kapelusikach
i z parasolkami - suknie długie do samej ziemi.

Na rogu Potapowa, gdzie teraz jest kiosk z gazetami, stał

lodziarz w białym fartuchu i zarękawkach.

- Poziomkowe-truskawkowe-jagodowe! - wołał dźwięcz­

nie, stukając łyżką o swój wózek. - Czekolada, kakało szuła,
tutti-frutti! Dwie kopiejki kulka, w waflu trzy!

Strasznie zachciało się Elastykowi tych przedpotopowych

lodów. Tato mówił, że w dawnych czasach lody były bardzo
smaczne, bez żadnej chemii.

Przybysz wyciągnął drogocenny półimperiał (reszta na

pewno wystarczy na znaczki) i powiedział:

76

background image

- Jedną tutti-frutti i jedną cacao choix. W waflu.

Specjalnie wybrał takie lody, jakich w Moskwie w dwu­

dziestym pierwszym wieku nie było.

Lodziarz zerknął na niego, ale nie wziął monety.

- Co mi tu żółciaka pakujesz? Reszty ci nie wydam, utargu

za mało. Dobrze, że mi jeszcze stówy nie dałeś!

Elastyk przełknął ślinę.

- Proszę powiedzieć, gdzie tutaj jest kantor wymiany?
- Czego? - Sprzedawca popatrzył na niego podejrzliwie.

Elastyk ruszył przed siebie. Masz, babo, tutti-frutti.

Trzeba powiedzieć, że nawet Pokrowka w ciągu całego

wieku specjalnie się nie zmieniła. Tyle że zniknęła wielka,

piękna cerkiew, zamiast której stoi teraz wielki, brzydki dom.

No i szyldy oczywiście całkiem inne. Na przykład tu, gdzie

dzisiaj sprzedają paszteciki i pierożki, mieściła się cukiernia

o pięknej nazwie „Chic de Paris".

Przed witryną ozdobioną wyobrażeniem gigantycznego

eklera zatrzymała się kolaska. Na chodnik zeskoczył kawaler

w płaskim słomkowym kapeluszu z czarną wstążką. Podał rę­

kę pannie; ta była w sukni gęsto naszywanej małymi kokard­

kami, na nogach miała wysokie sznurowane buciki, na gło­

wie kapelusz z szerokim rondem, przybrany sztucznymi

kwiatami i wisienkami. Oboje bardzo młodzi, według dzisiej­

szych norm - może z dziesiątej klasy.

Ależ musi im być gorąco w taki skwar, pomyślał Elastyk,

i pożałował ich, a zwłaszcza chłopaka, który miał na sobie

marynarkę, a pod nią jeszcze kamizelkę i koszulę z nakroch­

malonym kołnierzykiem, no i, oczywiście, krawat. Że też się

nie spocą!

Ale kiedy się zrównał z tą parką i wciągnął powietrze no­

sem, zrozumiał, że się pomylił. Spocili się, i to jak! Nawet

mocny aromat wody kolońskiej nie zabił zapachu potu.

Niełatwo się im, biedakom, żyło w tym czternastym roku!

Kawaler uniósł swój śmieszny kapelusz (błysnął przedzia­

łek we włosach, tak samo nasmarowanych brylantyną jak

u realisty Fandorina) i zgiął rękę prawie w obwarzanek.

- Może zechce pani, droga Jewłampio Bonifatjewno, wy­

świadczyć mi tę uprzejmość i pozwolić, bym służył jej ra­

mieniem.

77

background image

Elastyk był przekonany, że dziewczyna w odpowiedzi na tę

żartobliwą propozycję tylko się roześmieje; ona jednak cere­
monialnie skinęła główką.

- Merci, Pantieleju Kondratjewiczu, niezawodnie skorzy­

stam z pańskiej uprzejmości.

Po czym oboje dostojnie, uroczyście weszli do cukierni.
Niechby i u nas w szkole wszyscy tak rozmawiali, rozma­

rzył się Elastyk. Wchodzę do klasy i mówię do Miszki: „Drogi
Michaile Bonifatjewiczu, zechce pan wyświadczyć mi tę
uprzejmość i nie opierać się swoim szanownym łokciem
o moją połowę ławki".

W marzeniach nawet nie zauważył, jak minął Potapowa

i skręcił w Swierczkowa. Profesor powiedział: żelazna brama,
skręcić na podwórze, ganek i cztery schodki...

To właśnie brama. Słupki ze starości wrosły w ziemię.

Czyżby tutaj mieszkał Erast Pietrewicz Fandorin?

Serce Elastyka zaczęło tłuc się jak szalone. Od razu zapo­

mniał o głupstwach i pobiegł naprzód, ratować honor Dor­
nów i przyszłość ludzkości.

background image

Na drzwiach błyszczała starannie wyczyszczona tabliczka.

Widniało na niej tylko imię, imię odojcowskie i nazwisko,

żadnego zawodu.

ERAST PIETROWICZ

FANDORIN

Elastyk podniósł palec do dzwonka, ale nie zdecydował się

go nacisnąć.

Czyżby naprawdę miał zobaczyć eleganckiego bruneta

o siwych skroniach - tego właśnie, który jest na portrecie?

Co prawda, to był Erast Pietrowicz stosunkowo młody,

a w 1914 roku miał już... ile? Urodził się w 1856, to znaczy,

że teraz ma pięćdziesiąt osiem lat. Na pewno już jest cał­

kiem siwy.

Co mu powiedzieć? „Dzień dobry, jestem pańskim pra­

wnukiem"?

Nie, lepiej nic nie mówić, tylko od razu podać list. Należy

przypuszczać, że mister van Dorn wyłuszczyt tam wszystko

jak należy.

Elastyk sięgnął ręką za pazuchę.
Koperty z zawartością nie było! Może wypadła po drodze

albo też, co bardziej prawdopodobne, podwędzili ją chitrow-

scy spryciarze, myśląc, że to pieniądze.

Masz ci los!

Co robić?

Spróbować wyjaśnić rzecz samemu? Ale czyż Erast Pietro­

wicz uwierzy zwykłemu uczniowi, który opowiada jakieś zu-

79

background image

pełne koszałki-opałki? Kto w ogóle uwierzyłby w coś takiego!

A w kopercie były i fakty, i dowody... Och! I jeszcze imię i ad­

res generała, obecnego posiadacza Jabłka!

Nic tu się nie poradzi, trzeba wracać do profesora. Niech

przygotuje nową kopertę. Co za wstyd! Kiepski widać von

Dorn z Elastyka...

Ponuro się odwrócił, zamierzając zejść z powrotem ze

schodów, kiedy drzwi nagle się otworzyły.

Na Elastyka patrzył niewysoki, dobrze zbudowany czło­

wiek o skośnych oczach. Krótko ostrzyżone włosy, czarne,

przetykane siwizną, sterczały jak igły jeża.

- Siego tak stelciś pod dźwiami, siopciku jealisto? - spytał

Azjata; czarne oczka zmrużyły się podejrzliwie. - Minutę stel­

ciś, dwie stelciś, pięć stelciś. Kto ty jesteś? Siego siałeś?

To przecież Japończyk Masa, wierny pomocnik Erasta Pie-

trowicza, domyślił się Elastyk. Nie wymawia „cz" i w ogóle

chyba połowy naszych dźwięków.

- Pan jest Masa? - wykrztusił Elastyk.
- Dla kogo Masa, dla tego Masa, a dla siebie Masail Mit-

sujewici - surowo pouczył go Japończyk i zmrużył oczy jesz­

cze bardziej. - Kto siebie psisyla?

Ej, nie ma co się zastanawiać, uznał Elastyk. Koniec koń­

ców, jeśli mu nie uwierzy, można będzie przyjść jeszcze raz.

Z przyszłości? To choćby nawet tysiąc razy.

- Chciałem rozmawiać z Erastem Pietrowiczem Fandori-

nem. Jest w domu?

Masa milczał, uważnie przyglądając się realiście. Jego wy­

raz twarzy stopniowo łagodniał - coś mu się chyba w chłopcu

spodobało.

- Pana nie ma w domu. Wyjesial.

Elastyk nawet nie bardzo się zmartwił. I tak trzeba będzie

wrócić po list.

- Kiedy będzie z powrotem?

- Za dwa tygodnie.
Jak to za dwa tygodnie?! Ależ to... To za późno! Kamień już

zostanie skradziony!

- Jak to za dwa tygodnie?! - krzyknął Elastyk na cały głos. -

Wtedy będzie za późno! Ka... - zaciął się. - Jak go odszukać?

Jest mi bardzo, bardzo potrzebny!

80

background image

- Kiedy pan wyjezie sam i nawet mie nie zabiezie, to siu-

kaci go nie wolno. Pod ziadnim pozolem. - Pokręcił głową

i westchnął ciężko. - Psijci za dwa tygodnie, siopciku jealisto.

A potem zamknął drzwi, które smętnie błysnęły mosiężną

tabliczką.

background image

Plama do kwadratu

Elastyk wlókł się z powrotem, nie patrząc na boki, i myślał

tylko o jednym: to krach, zupełny krach. Widocznie Erast

Pietrowicz zajęty jest jakimś ważnym śledztwem, w dodatku

tajnym, więc nawet wiernego pomocnika nie zabrał ze sobą.

Jak bardzo nie w porę! Bez wielkiego detektywa nie uda

się zdobyć Rajskiego Jabłka. To znaczy, że z rokiem 1914 nic

nie wyjdzie. Czy teraz profesor każe Elastykowi wyprawić

się w czasy Iwana Groźnego, i to jeszcze włażąc do grobu?

Brrr...

Pogrążony w ponurych myślach Elastyk nie spostrzegł na­

wet, jak wyszedł na Marosiejkę. Przebiegł na drugą stronę,

bo na skrzyżowaniu nie było świateł, i właśnie miał zniknąć

w głębi zaułka, gdy nagle, całkiem blisko, usłyszał piskliwy

krzyk:

- Złodziej! Łapać złodzieja! Niech pan patrzy, zabrał panu

zegarek!

Brzuchaty jegomość w białej płóciennej marynarce odwró­

cił się i klepnął po kieszeniach.

A ten, który krzyczał, był wysoki, chudy jak tyczka i miał

granatowy mundur bez naramienników i czapkę ze wstą­

żeczką (urzędnik, domyślił się Elastyk).

Urzędnik wskazywał palcem na chłopca, kręcącego się

obok grubasa. Był to smagły, kędzierzawy chłopaczek w czer­

wonej, błyszczącej jedwabnej koszuli. Mógłby po prostu uciec,

ale zamiast tego zrobił płaczliwą minę i zaczął się żegnać.

- Nieprawdę mówicie, panie! Na krzyż święty przysięgam,

że nie wziąłem!

- Nie ma zegarka! - wyjęczał brzuchaty. - Złotego! Z pozy­

tywką! Od Bourreta! Trzymajcie go!

82

background image

Po czym mocno złapał czarnowłosego za kołnierz.

- Nie wziąłem zegarka! - darł się chłopiec na całe gardło. -

Jakżebym śmiał sięgać po cudze!

- Przecież trzyma go w ręku! - przekonywał urzędnik. -

Sam widziałem!

Dookoła zebrała się gromadka gapiów, ale prawie od razu

się rozproszyła. Widocznie schwytanie złodziejaszka było tutaj

czymś powszednim i nie budziło zainteresowania. A Elastyk

się zatrzymał, bo coś takiego widywał dotąd tylko w kinie.

Domniemany kieszonkowiec pokazał dłoń - niczego w niej

nie trzymał. Pokazał drugą - też pustą.

- Ależ... widziałem na własne oczy! - stropił się urzędnik. -

Przysięgam panu.

Grubas zaczął się rozglądać na wszystkie strony i wołać:

- Policja! Policja! A to bęcwały, kiedy trzeba, to ich nigdy

nie ma.

Nie miał jednak racji. Od strony cerkwi, podtrzymując sza­

blę, biegł policjant, to znaczy stójkowy. Nie ten, którego wi­

dział Elastyk na podwórzu własnego domu, ale inny.

Poszkodowany i świadek, przerywając sobie nawzajem, za­

częli opowiadać, co się zdarzyło. Chłopiec nic nie mówił, tyl­

ko pochlipywał i rozmazywał łzy płynące po twarzy.

- Przeszukać tego łajdaka! - zażądał właściciel zegarka. -

Musiał go gdzieś schować.

Stójkowy kiwnął głową.

- Już się robi!

I zabrał się do rzeczy.

Przysiadł w kucki i zaczął obmacywać chłopca.

Tamten mamrotał, zanosząc się szlochem:

- Grzech, panowie, grzech sierotę krzywdzić.

Łzy z jego oczu lały się po prostu strumieniem. Nieszczęś­

nik spotkał się wzrokiem z Elastykiem i nagle wyciął niespo­

dziewany numer: wyszczerzył zęby, między którymi błysnął

koniuszek złotego łańcuszka, i na dodatek mrugnął; łzy nie

przestawały mu przy tym lecieć.

- Nie ma, panowie - oświadczył stójkowy. - Ja mam

wprawną rękę. Gdyby był zegarek, tobym go znalazł.

- Do cyrkułu drania! Potrząsnąć nim jak należy - zażądał

grubas.

83

background image

Urzędnik też nie dawał za wygraną:

- Jestem, dzięki Bogu, zdrów na umyśle i na wzrok też się

nie skarżę. Może wsunął sobie za policzek?

- Ano otwórz usta! - rozkazał chłopcu policjant.

Sam rozsunął mu wargi i wsadził do ust swoje grube palu­

chy. Teraz to koniec z chłopakiem, pomyślał Elastyk i skrzy­

wił się.

- W ustach też nie ma. - Stójkowy rozłożył ręce. - Proszę

panów o wybaczenie, ale możebne jest, żeście się pomylili.

Do cyrkułu zaprowadzić chłopca nie mogę, bo to by było

wbrew prawu. Z powodu niemania dowodu przestępstwa.

Zasalutował i wypuścił złodziejaszka. Tamten, nie czekając

na koniec sporu, dał drapaka za róg Pietrowierigskiej. I do­

piero teraz, odprowadzając zbiega wzrokiem, Elastyk zrozu­

miał. To Cyganek! Czerwona koszula! Rozczochraniec! Czy to

nie za tego andrusa wziął go stróż Raszyd?

Rzucił się w ślad za spryciarzem. Po pierwsze, przez Pietro-

wierigską też można było dojść na Solankę. A po drugie, cie­

kawe, gdzie schował zegarek?

Na uliczce jednak chłopca nie było. Gdzież więc mógł

zniknąć?

Zakłopotany Elastyk przeszedł kilka kroków i nagle, zza

rynny, wyskoczyła mu naprzeciw figurka w czerwonej koszuli.

- Czego za mną łazisz?

Czarne oczy patrzyły groźnie. Chłopiec był tego samego

wzrostu co Elastyk, ale chyba o dwa lata starszy.

- Gdzie schowałeś zegarek? - zapytał szeptem Elastyk

i obejrzał się. - Przecież miałeś go w ustach!

- Połkłem - grobowym głosem odparł chłopczyna. - Teraz

umieram. Wszystkie kiszki łańcuszek mi oplątał. Słyszysz,

jak zegarek w brzuchu tyka? Żegnaj, świecie boży. Żegnajcie,

dobrzy ludzie. Nie wspominajcie źle biednego sierotki. Oj, oj!

Zgiął się wpół i zajęczał żałośnie.

- Trzeba wezwać lekarza! - Elastyk się poderwał. - Pogo­

towie, czy jak się to u was nazywa! Nie ruszaj się stąd! Zaraz

wracam!

Już się odwrócił, żeby pobiec na Marosiejkę, ale złodzieja­

szek złapał go za rękaw.

- Dokąd, głupi? Patrz, co ci pokażę.

84

background image

Wsunął dłoń w usta, głęboko, aż po nadgarstek. Kiedy ją

wyjął, kciukiem i palcem wskazującym mocno ściskał łańcu­

szek. Pociągnął - i między zębami pojawiła się obśliniona zło­
ta „cebula", która zalśniła w słońcu.

- Naprawdę go połknąłeś! - zachwycił się Elastyk.
- A co? Jak trzeba, to mogę i pół szpady połknąć - po­

chwalił się magik, wyjmując zegarek z ust. Podał Elastykowi
rękę. - Graba? Kogut.

Kiedy Elastyk zrozumiał, że chłopak mu się przedstawia,

a Kogut to jego ksywką, odwzajemnił uścisk i uśmiechnął się.

- Erast.
- Po cholerę nosisz to żelastwo w gębie? - Kogut zagapił

się na aparat.

- Żeby zęby wyprostować.
- Aha... Eraścik-chwaścik, słuchaj, a masz ty blachy?
- Co?
- No, forsę. Od rana nie żarłem, w brzuchu mi burczy.
Takiemu tylko pokaż złotą monetę, pomyślał Elastyk i po­

kręcił głową przecząco.

- To niedobrze. - Kogut westchnął, siadając w kucki i wy­

cierając mokry zegarek o nogawkę. - Kiedy nic nie wtroję
przed atandą, to mi w brzuchu burczy, aż strach. Diablisko
mi za to uszy pourywa. A pawłukicz mi chajliku tak szybko
nie odda.

Teraz Elastyk nic nie zrozumiał. Absolutnie nic.

Korzystając z tego, że rzezimieszek zajęty jest oglądaniem

łupu, otworzył unibook i szepnął mu słówko.

Na słowo „atandą" komputer zareagował trzema znakami

pytającymi, na „pawłukicza" też. Wyjaśnił tylko, co znaczy
„chajlik":

Chajlik - w żargonie złodziejskim końca dziewiętnastego

i początku dwudziestego wieku „zdobycz, część łupu".

- Co tam szepczesz? - spytał podejrzliwie Kogut. - Co

masz tam w książce? Pokaż no mi.

Elastyk przewrócił stronę i pokazał.

- Nic, to po prostu podręcznik szkolny. A co to jest „paw­

łukicz"?

85

background image

- Paweł Łukicz. Glina, co mi kipisz robił. Przecież nie za

frajer mnie puścił. Ja jemu sikora - Kogut pokazał zegarek -

a on mi chajlik. Tylko chciwy jest, psiajucha. Mało daje.

Nadal nie odwracał oczu od podręcznika.

- Fajna książka. Niepodarta. Wiesz co, Eraścik-chwaścik,

spuścimy ją, dobrze?

- Niby jak?
Na wszelki wypadek Elastyk schował unibook za plecami.

- No, zaniesiemy na bazar. Znam jednego takiego, co da

pól rubla. Albo choćby dwugrzywniaka. Pieroga z podrobami

wtranżolimy, popijemy kwasem. Widzę, że swój chłop jesteś,

chociaż gimnazista.

Wtedy Elastyk się obruszył.
- Nie jestem gimnazista, tylko realista. A podręcznika się .

pozbyć nie mogę.

Kogut splunął pogardliwie.

- Realista, w brzuchu glista. Ech ty, chytrusie krzywozęby.

I nagle dał Elastykowi takiego prztyczka w nos, że temu aż

w oczach pociemniało. A podły rzezimieszek wyszarpnął z rę­

ki oszołomionego rozmówcy książkę i puścił się biegiem -

z powrotem w stronę Marosiejki.

- Stój, draniu! Oddawaj! - krzyknął Elastyk.

Rzucił się w pogoń za tamtym, ocierając rękawem ciekną­

cą z nosa krew.

Nagle Kogut naprawdę się zatrzymał. Widocznie zrozumiał,

że na Marosiejce najpewniej stoi jeszcze tamtych dwóch, gru­

bas i urzędnik. Nowa awantura nie była mu potrzebna.

Oszust wyją! z kieszeni jakąś błyszczącą kulkę i z rozma­

chem rzucił ją sobie pod nogi. Nastąpił wybuch; błysnęło tak

oślepiająco, że Elastyk przymknął oczy. A kiedy znowu je

otworzył, zobaczył tylko gęsty obłok jasnoróżowego dymu.

Koguta nie było.

Co za cuda! Elastyk przypomniał sobie, jak stójkowy krzy­

czał wtedy na podwórzu: „No nic, teraz już się pod ziemię nie

zapadnie!". Kogut zaś naprawdę jakby się zapadł pod ziemię.

No nieźle... Mało, że nie ma Erasta Pietrowicza, to jeszcze

zginął unibook.

To już plama do kwadratu.

background image

Ulubieńcy publiczności

Mimo wszystko Elastyk wybiegł na Marosiejkę. Granatowe­

go urzędnika i jegomościa w białej marynarce nie było, zoba­

czył za to, że Kogut wcale nie zapadł się pod ziemię - z przo­

du migała czerwona koszula, szybko się przesuwając

w stronę Muzeum Politechnicznego.

Elastyk rzucił się za nią.
Okazało się, że dogonić Koguta, zręcznie przeciskającego

się przez niezbyt gęsty uliczny tłumek, nie jest wcale tak ła­

two. Jeśli się nie zostanie z tyłu, to już będzie dobrze.

Złodziejaszek obejrzał się, zauważył pogoń i puścił się ze

zdwojoną szybkością. Elastyk zacisnął zęby i zaczął biec jezd­

nią, żeby przechodnie mu nie przeszkadzali. Nie wolno było

pod żadnym pozorem stracić unibooka z oczu.

A to właśnie plac, gdzie znajduje się Muzeum Politechnicz­

ne, skwer i pomnik bohaterów bitwy pod Plewną. Muzeum

i pomnik były na swoim miejscu, skwer też, ale za nim, aż do

samej Solanki, rozciągał się rynek - spory teren, zapełniony

straganami, budami i namiocikami, nad którymi górował ol­

brzymi pasiasty namiot.

A naprzeciwko, zasłaniając Kitaj-gród, wznosiła się zębata

ściana twierdzy.

Ale nie była to pora na oglądanie widoków. Czerwona ko­

szula wkręciła się między szeregi straganów i teraz wyśledzić

ją było jeszcze trudniej.

Jeszcze chwila, a Elastyk straciłby złodzieja z oczu, ale na

szczęście Kogut nie próbował zgubić się w rynkowej ciżbie.

Skręcił do namiotu, ze wszystkich stron ozdobionego koloro­

wymi chorągiewkami, przemknął obok brodatego odźwier­

nego w czerwonej, obszytej złotem liberii i zniknął w środku.

87

background image

Nad wejściem migał żaróweczkami gigantyczny napis

CYRK-SZAPITO. Co to jest „Szapito", Elastyk nie wiedział,

pewnie coś z francuskiego, a zajrzeć po informację nie miał

czasu. Nie było zresztą gdzie zaglądać.

Też chciał z rozpędu przebiec obok stróża w liberii, ale mu

się nie udało. Brodacz złapał realistę za kołnierz bluzy.

- Dokąd to? Przedstawienie już się zaczęło.

Ze środka rzeczywiście dolatywała wesoła, zawadiacka

muzyka. Huczały trąby, dudnił bęben, rozległ się też czyjś

dźwięczny głos, który od razu zagłuszyły burzliwe oklaski.

- Niech pan mnie puści! - zawołał Elastyk. - Kupię bilet!

Mam pieniądze! Tylko prędko, proszę!

- Nima miejsc. Komplet. Jak pan życzy bilecik na jutro -

proszę do kasy.

Ale Elastyk już wyciągnął drogocenny półimperiał zza

sprzączki paska.

- Proszę. Reszty nie trzeba. No, proszę!
- Dawaj. - Portier rozejrzał się dookoła i ucapił monetę. -

Tylko że naprawdę miejsc nima. Gdzieś się musisz wcisnąć.

Ale to, że „nima", wcale Elastykowi nie przeszkadzało.

Wpadł do namiotu i tylko zerknął na arenę - gapienie się

byłoby stratą czasu.

Tam zaś, na środku okrągłego, wysypanego żółtym pia­

skiem placyku, siedział lew, tak chudy, że widać mu było

wszystkie żebra, i otwierał paszczę, a długowąsy treser uda­

wał, że strasznie się boi wsunąć w nią głowę: ocierał chustką

czoło, żegnał się, składał dłonie jak do modlitwy. Sala w na­

pięciu obserwowała wąsacza. Elastyk zaś obserwował salę -

czy gdzieś nie pokaże się czerwona koszula.

Nie tak łatwo było cokolwiek dostrzec. Ludzi na widowni

siedziało co niemiara, oświetlenie w sali nie było zbyt silne,

i tylko scena tonęła w jaskrawym świetle.

Rozległ się nerwowy werbel bębna. Rzędy widzów wydały

zgodne westchnienie.

Elastyk rozejrzał się i zobaczył, że treser wlazł w lwią pasz­

czę aż po ramiona i dla większego dramatyzmu podryguje

nogą, jak gdyby ze strachu. Lew smętnie spoglądał do góry

i mrugał oczami.

Zagrano tusz. Gruchnęły brawa. Kroczek za kroczkiem

88

background image

Elastyk zaczął okrążać namiot dookoła. Gdzieś tu jest ten

drań, nigdzie się stąd nie wymknie.

Na arenę wyszedł postawny mężczyzna w czerwonym fra­

ku. Machnął ręką i orkiestra umilkła, oklaski ucichły.

- Ulubieńcy publiczności, niezrównani klauni Tim i Tom!

Elastyk obszedł już pół sali, a rozczochranej głowy nigdzie

nie było. Może Kogut ukrył się, siedzi gdzieś pod widownią?

- Witaj, Tim! - doleciał z areny nienaturalnie piskliwy głos.

To mówił mały klaun z rudymi, sterczącymi na wszystkie

strony włosami. Jego namalowane cynobrową farbą usta

uśmiechały się od ucha do ucha.

- Witaj, Tom! - odpowiedział drugi, niesamowicie długi

i kościsty. Usta miał tak samo olbrzymie, tylko ich kąciki

opadały. - Uuu!

Z oczu chudego bryznęły dwa strumyczki.

Publiczność pokładała się ze śmiechu.

- Czemu płaczesz? - spytał wesoły Tom.
- Umarła mi teściowa. Uuuuu!

Znowu salwa śmiechu.

- Ajajaj! Ale przecież była bogata. Na pewno zostawiła ci

jakiś spadek.

- Taaaak. - Tim kiwnął głową i rozryczał się jeszcze głośniej.

Sala przycichła, tylko jeden widz gromko zarechotał, prze­

czuwając jakiś żart.

- Duży? - dopytywał się Tom.

- Baaardzo duży. O taaaki.
Tim wyciągnął patyk i narysował na piasku olbrzymie zero.

Ogłuszający śmiech na widowni.

Ktoś tłumaczył niezbyt pojętnemu sąsiadowi, dławiąc się

śmiechem:

- Teściowa nic mu nie zostawiła, rozumiesz, zero!

Elastyk pokręcił głową. Ale mi dowcip! U nas nawet w te­

lewizji zdarzają się lepsze.

Nie słuchał już więcej, chociaż klauni dalej wygadywali ja­

kieś dyrdymały, a publiczność śmiała się do rozpuku.

Im dłużej trwały poszukiwania, tym ciężej robiło się Ela-

stykowi na duszy. Jak się pokaże na oczy profesorowi? Prze­

cież jeśli wróci bez unibooka, to wszystko przepadło. Na za­

wsze zniknie w Tym, Co Niespełnione, jak bejsbolówka.

89

background image

Znowu zaczęto bić w bębny, zagrała orkiestra, a krzykacz

w czerwonym fraku zapowiedział coś takiego, że Elastyk za­

marł:

- Wielki magik i czarodziej! Ulubiony uczeń eskapisty

wszechświatowej sławy, Harry'ego Houdiniego! Signor Dia­

bolo Diabolini! Asystuje chłopiec z Italiii imieniem Pietro! Pe-

roszę o berawa!

Widzowie zaczęli głośno klaskać, a Elastyk zmuszony był

się złapać obiema rękami za oparcie czyjegoś fotela, bo do­

słownie ugięły się pod nim kolana.

Na arenę sprężystym krokiem wyszedł wysoki mężczyzna

o matowobiałej twarzy, z którą efektownie kontrastowały

czarne podkręcone wąsy i spiczasta bródka. Czarny był też

cały ubiór wielkiego magika i czarodzieja: trykot, cylinder,

rękawiczki, szeroka peleryna do ziemi. Ale kiedy Diabolo

Diabolini eleganckim gestem ręki pozdrowił publiczność, pe­

leryna się rozchyliła i wówczas można było zobaczyć, że pod­

szewkę ma jaskrawoczerwoną.

To on! Elastyk nie mógł ochłonąć z wrażenia. To właśnie

ów Włoch, który skradł Rajskie Jabłko!

Ale największy wstrząs dopiero go czekał.
Wzrok Elastyka padł w końcu na chłopca-asystenta, który

skromnie trzymał się w cieniu kulis.

Chociaż miał na sobie czarny kostium naszywany cekina­

mi i beret z piórem, nie można było się pomylić. Te przenikli­

we oczy, ta smagła twarz!

„Chłopcem z Italii", zwanym Piętro, okazał się podły zło­

dziej i wiarołomny oszust o ksywce Kogut.

background image

W ogniu nie płonie i w wodzie nie tonie

- Tatusiu, a co to znaczy „skapista"? - spytał dziecięcy głos,

a Elastyk nadstawił uszu, bo też chciał to wiedzieć. (O, gdyby
tak miał unibook!).

- Nie „skapista", tylko „eskapista" - poprawił tatuś. - To

jest taki sztukmistrz, który potrafi znikać z zamkniętej

skrzyni, albo jak go całego zwiążą łańcuchami, to on - szast-
-prast! - uwalnia się. Cśśśś, nie przeszkadzaj słuchać
szprechsztalmajstra.

A konferansjer w czerwonym fraku (jak się okazało, był to

właśnie ów szprechsztalmajster) wychwalał tymczasem na­

dal niewiarygodne zdolności iluzjonisty:

- Taki człowiek rodzi się raz na sto lat! Niektóre gazety

piszą nawet, że maestro być może wcale nie jest człowie­
kiem - tutaj szprechsztalmajster zniżył głos, orkiestra zaś
cicho zagrała arię Mefista A sam czart prowadzi bal. - Pewne

jest jedno: signor Diabolini w wodzie nie tonie i w ogniu nie

płonie! Za chwilę sami się o tym państwo przekonają! Prego,
maestro!

Konferansjer ukłonił się i cofnął za kulisy. Światło reflek­

torów przyciemniono, muzyka przycichła.

Czy maestro płonie w ogniu, czy nie, ważne było, żeby ode­

brać unibook, a w tym celu należało trzymać się jak najbliżej
„chłopca z Italii". Elastyk przedostał się do orkiestry i zszedł
w dół, do samej bariery. Stąd do kulis mógł sięgnąć ręką. Wy­
stęp się zakończy, a on wtedy złapie Koguta, kiedy ten będzie

schodził z areny.

Diabolo Diabolini obejrzał się na asystenta i gromkim gło­

sem zawołał:

- Allegro! Tempo, tempo, do czarta! Publika czekać nie można!

91

background image

Rzekomy Pietro rzucił się do swojego szefa, ale potknął się

i rozciągnął jak długi.

- Assasino! - ryknął Diabolini. - Stupido! Idiota! Ja twoja

zniszczyć! Spalić!

Kogut, to znaczy Pietro, zerwał się na równe nogi i cały

skurczył ze strachu.

- Per favore, signor! - pisnął żałośnie.
Ale czarodziej strzepnął ręką, z palców posypały mu się

iskry, a u stóp Pietra nastąpił oślepiający wybuch, zaczął wa­
lić dym. Elastyk mimo woli zamknął oczy, tak samo jak
wszyscy na widowni.

Otworzył oczy - pusto. Asystent zniknął.

- Ach! - rozległo się w cyrku.

Elastyk tylko się uśmiechnął. Tę niewymyślną sztuczkę już

mu dzisiaj zademonstrowano. Nic szczególnego: oślepienie
błyskiem plus szybkość nóg. Nie mógłby zaręczyć na sto pro­
cent, ale zdaje się, że w tej samej sekundzie, kiedy miał oczy
przymknięte, usłyszał jakiś szelest w przejściu i poczuł ruch
powietrza.

- Serenissima publica! - Włoch machnął połami swojej czar-

no-czerwonej peleryny. - Ja wam montrare... eeee... pokazać
esperimento molto pericoloso!

Bardzo niebezpieczny! Signore

e bambini prego

nie patrzeć!

- Co z chłopcem? - krzyknął z sali kobiecy głos. - Nic mu

się nie stało?

- Tak, co z Pietro? - zaczęli wołać inni. - Żyje?

Elastyk pokręcił głową. Przedszkolaki, jak Boga kocham.

- Jeśli publika chce... chłopak ożyje - łaskawie objaśnił

Diabolini. - Pietro! Ritorno! Z powrotem! Gdzie on jest, inferno

furioso?

Publika nie będzie andare! Nie przyjdzie! O, piccolo

bandito,

zaraz mi tutaj wrócisz! Ej! Pudło!

Posługacz w liberii wniósł na arenę kartonowe pudło; olbrzy­

mie, na półtora metra szerokie i tak samo wysokie, ale widocz­
nie całkiem lekkie - mężczyzna bez trudu utrzymywał je na

głowie. Pudło nie miało pokrywki, tak że wszyscy widzieli, iż

w środku jest puste. Wszelkie w tej materii wątpliwości w ogó­
le zniknęły, gdy służący rzucił je na arenę - pudło podskoczyło.

Maestro wyciągnął je na środek. Zaczął nad nim czynić

magiczne ruchy rękami.

92

background image

- Kramba rumba sztrek! U no, due, tre!

Zagrzmiały werble, wszystkie reflektory i lampy zgasły, za­

panowała ciemność, ale nie dłużej niż na jedną czy dwie se­

kundy.

Potem światło zapalono znowu, a z pudła, jak gdyby nigdy

nic, wychynął Pietro.

Sala zawyła. Przyznać trzeba, że nawet na Elastyku zrobiło

to wrażenie.

Skąd w pudle mógł się wziąć chłopiec? Elastyk specjalnie

się przysłuchiwał, oczekując nowego niewymyślnego triku,

ale tym razem nic nie usłyszał. Zresztą Kogut nie zdążyłby

w ciągu dwóch sekund dobiec do środka areny.

A z orkiestry wyłonił się szprechsztalmajster.
- Brawo, maestro! Proszę teraz pokazać publiczności, że

nie tonie pan w wodzie!

Dwóch siłaczy w pasiastych koszulkach, demonstrując

okazałe mięśnie, wytoczyło niski wózek, na którym stało

wielkie akwarium. W środku pluskała niebieskawa woda,

a nawet pływały rybki.

Diabolini rzucił płaszcz na ręce asystenta, oddał mu też cy­

linder. Został w obcisłym czarnym trykocie. Włożył maskę-

-kaptur z wycięciami na oczy, również czarną.

Zręcznie wszedł po drabince i usiadł na dnie akwarium

całkowicie zanurzony w wodzie. Akwarium się przelało, po

zewnętrznych ścianach pociekły strugi wody.

Przez jakiś czas sztukmistrz mościł się, jak usadowić się

najwygodniej. Potem znieruchomiał.

Woda też się uspokoiła, kręgi na powierzchni zniknęły.

- Minuta! - ogłosił konferansjer. W rękach trzymał ol­

brzymią klepsydrę z podziałką. - Półtorej... Dwie minuty!

Czas płynął.

Najpierw sala siedziała cicho. Potem powstawał coraz

większy hałas.

- Trzy! - krzyknął szprechsztalmajster.

Maestro szybkim ruchem złapał złotą rybkę i wyrzucił ją

z akwarium. Rybka zaczęła się trzepotać na piasku, rozchylając

skrzela. Pietro podniósł nieszczęsną i wrzucił do słoika z wodą.

- Panowie, Diabolini też ma skrzela! - przekonywał ktoś

zawzięcie. - Sam czytałem!

93

background image

- Cztery minuty! Zaczęła się piąta!
Bębny zaczęły szemrać cichutko, stopniowo zwiększając

tempo.

Jakaś litościwa kobiecina nie wytrzymała:

- Matko jedyna! Wypuśćcież go!
- Dosyć czy jeszcze? - Szprechsztalmajster przechylił się

przez barierę.

- Jeszcze - rozległy się głosy, przeważnie męskie.
- Dosyć, wystarczy, prosimy! - wołali inni, głównie ko­

biety.

- Pięć minut! - Konferansjer pokazał zegarek. - Wystar­

czy, maestro!

Wśród krzyków i oklasków Diabolini wylazł z akwarium.
Asystent rzucił się w jego stronę z ręcznikiem, chcąc go

wytrzeć, i nagle się cofnął.

- No! No! Impossibile! - I potrząsał ręcznikiem. - Suchy!

Całkiem suchy!

Podbiegł do pierwszego rzędu, pokazał ręcznik ludziom. Ci

zaczęli go dotykać.

- Maestro nie tylko nie tonie, ale też wychodzi z wody su­

chy! - Potężny bas mistrza ceremonii zagłuszył hałas. - Ale to
nie wszystko! Signor Diabolini nie płonie w ogniu i unosi się
nad nim niczym feniks! Proszę o sześcian!

Ci sami siłacze odwieźli akwarium i przywieźli na wózku

wielki szklany sześcian o zakopconych ścianach.

Elastyk był do tego stopnia pochłonięty spektaklem, że na

pewien czas zupełnie zapomniał o swoim zmartwieniu. No,
dalej, co też Diabolini wywinie tym razem?

Sztukmistrz znów wszedł po drabince i zręcznie wskoczył

w sam środek sześcianu. Posługacze w liberiach biegiem nieś­

li zza kulis wiadra i zaczęli wlewać tam jakiś żółty płyn, który
po chwili sięgał Włochowi do kolan.

- To paliwo, proszę państwa! O bardzo wysokiej wydajno­

ści! - wyjaśnił szprechsztalmajster. - Czy są na sali mechani­

cy albo kierowcy?

- Ja! - W trzecim rzędzie podniósł się jakiś mężczyzna

w wojskowym mundurze.

- Będzie pan łaskaw sprawdzić? Proszę wiadro dla pana

oficera!

94

background image

Wojskowemu przyniesiono jedno z wiader. Przesunął pal­

cem po dnie, powąchał.

- Benzyna, nie ma żadnej wątpliwości.

Na skraju areny stanęli strażacy w błyszczących hełmach,

trzymając w pogotowiu brezentowe węże.

- Fuoco! - rozkazał maestro. - Podpalać!
Asystent wrzucił do sześcianu płonącą zapałkę.
W górę strzelił żarłoczny, wesoły płomień. Języki ognia za­

częły pląsać wokół magika, który stał całkiem nieruchomo.

Poruszenie, jakie zapanowało w sali, trudno opisać. Jedni

krzyczeli, inni piszczeli, niektóre szczególnie wrażliwe osoby
zasłoniły twarze dłońmi, wszyscy zaś, albo prawie wszyscy,
zerwali się na równe nogi.

Elastyk nie wierzył własnym oczom.

- Ulatuje! Patrzcie, leci! - z zachwytem wrzeszczał cały

cyrk.

Z płomienia wychynęła smukła czarna postać z podnie­

sionymi rękami i powoli wznosiła się do góry, by zniknąć

w ciemności pod kopułą.

Publiczność darła się, machała rękami, kobiety piszczały

przeraźliwie, ale Elastyk już ochłonął.

Sztuczki sztuczkami; on miał ważniejszą sprawę.
Nie przegapił momentu, kiedy obok, co chwila oglądając

się i kłaniając, przebiegł truchcikiem „chłopiec z Italii, imie­

niem Pietro".

Kilka kroków i Elastyk znalazł się za pluszową kotarą, tam

gdzie zniknął sprawca jego nieszczęścia.

background image

Angaż

Było tam mroczno i brudno, zupełnie inaczej niż na arenie.

W nos uderzyła Elastyka ostra woń, najwyraźniej zwierzęca;

wąski korytarz ciasno zapełniały rekwizyty.

Kogut-Pietro, pogwizdując, skręcił w prawo, jeszcze raz w pra­

wo, po czym dał nura w jakąś szczelinę, oddzieloną szarą płó­

cienną zasłonką. Elastyk odsunął ją trochę i zajrzał do środka.

Była to mała komórka, której całą ścianę zajmowało lustro.

U góry paliła się jedna goła żarówka. Dzięki Bogu, asystent

był sam, bez przerażającego signora Diaboliniego. Nadal

gwiżdżąc jakąś wesołą melodyjkę, zdjął obcisłą kurteczkę

i zaczął ściągać ciasne rajtuzy. Najwyraźniej nie było to łatwe,

bo zaczął stękać, nawet zgiął się wpół. Kiedy ściągnął je do

połowy, Elastyk uznał, że pora działać: teraz, ze skrępowany­

mi kolanami, Kogut mu nie ucieknie.

- Mam cię, draniu! - zawołał realista, wpadając do ko­

mórki. - Gdzie mój podręcznik?

I pchnął złodzieja tak, że tamten rymnął na podłogę. Nie

wymagało to zresztą wielkiej siły, bo Kogut akurat balanso­

wał na jednej nodze.

Elastyk usiadł na piersi pokonanego wroga i ponownie za­

żądał:

- Dawaj książkę! Gdzie ją schowałeś?
- Coś ty? - Kogut zrobił płaczliwą minę. - Kto ty w ogóle

jesteś? Jaką książkę? Nie wiem, co ty gadasz! Zaraz zawołam

Trofimycza, to ci pokaże!

Ale nie wyglądało na to, by „chłopiec z Italii" miał kogoś

wołać, bo na pewno nie zapowiadałby tego szeptem.

- Wołaj! - głośno zachęcił go Elastyk. - Opowiem, jak

mnie okradłeś.

96

background image

Kogut szarpnął się, strącając z siebie realistę, ale sam nie

potrafił się podnieść; utrudniały mu to skutecznie ściągnięte

do połowy rajtuzy. Gwałtownie wyszarpnął jedną nogę, po­

tem drugą. Elastyk jednak znowu skoczył na cyrkowca i zła­

pał go za gardło.

- I tak mi nie uciekniesz, złodzieju! Oddawaj książkę!

Nie wiadomo, czym zakończyłaby się bójka. Bardzo możli­

we, że wcale nie zwycięstwem sprawiedliwości, bo wróg był

dosyć zwinny i przebiegły. Ale w tej samej chwili z tyłu roz­

legł się głęboki i spokojny głos, który sprawił, że obaj prze­

ciwnicy zdrętwieli.

- A cóż to za bitwa na Kulikowym Polu? Dlaczego zaata­

kował pan mojego asystenta, panie realisto? I dlaczego na­

zwał go pan „złodziejem"? Czy może się przesłyszałem?

Diabolo Diabolini we własnej osobie! Sądząc jednak po

tym, jak czysto mówił po rosyjsku, był z niego taki sam

Włoch jak z jego pomocnika.

Z bliska magik i czarodziej wydał się Elastykowi jeszcze

straszliwszy niż z daleka. Co prawda, w jego wyglądzie nie

dało się zauważyć nic odpychającego - mężczyzna był wyso­

ki, smukły, można powiedzieć nawet, że bardzo przystojny.

Ale ostre łuki czarnych brwi, drapieżny wykrój nozdrzy, a już

zwłaszcza nader wyraziste usta czyniły eskapistę podobnym

do filmowego Drakuli. Elastyk poczuł, że cały drży.

- No, dlaczegóż to pan milczysz? - Maestro podrapał ko­

niuszek nosa długim, nienaturalnie błyszczącym paznok­

ciem. - A ty cicho, nikt cię o nic nie pyta! - krzyknął na

otwierającego już usta Koguta.

- Ukradł mój podręcznik... Do geometrii - zdołał jakoś

z siebie wydusić Elastyk. - Niech odda.

- Kłamie! - zaczął trajkotać Kogut. - Żeby mi gały popę­

kały, kłamie! To stuknięty! Do jakiej znowu geometrii? Na co

mi ona?

Jaką ten magik ma białą twarz! A jakie przenikliwe czarne

oczy! Jakież miękkie, kocie ruchy! Po takim człowieku moż­

na się spodziewać wszystkiego.

Ale maestro nic złego Elastykowi nie zrobił. Przeciwnie,

złapał Koguta za ramiona i potrząsnął nim tak, że tamten od

razu się przymknął.

97

background image

- Znowu? - cichuteńko spytał Diabolini. - Ostrzegałem cię

przecież.

Po policzkach Koguta popłynęły łzy - ten łotrzyk umiał je

chyba wylewać na zawołanie, i to w dowolnej ilości.

- Nie wierzy pan? To dalej, niech pan obszuka sierotę. Bo­

ga w sercu pan nie ma.

- Boga w sercu rzeczywiście nie mam. - Magik zmrużył

oczy. - Hmmm... Połknąć książki nie mogłeś. A więc gdzież ją

schowałeś?

- Może tam? - Elastyk, który nabrał trochę śmiałości,

wskazał ubożuchną etażerkę ze sklejki, zawaloną różnymi gra­

tami. Bo właściwie żadnych innych mebli w tej norze nie było.

- Szukaj - chlipnął Kogut. - Szperaj.

Elastyk zaczął grzebać po półkach. Leżały tam zwinięte ko­

stiumy cyrkowe, jakieś błyszczące piłki, kłębki sznurka, ka­

wałki kredy i mnóstwo rozmaitych innych śmieci, ale uni-

booka nie było. Na dolnej półce stało duże lakowe pudełko.

Elastyk pomyślał, że może tam, ale pudełko okazało się pu­

ste.

- Co, głupio ci? - Złodziej bezczelnie wyszczerzył zęby. -

A pan będzie miał grzech. Pierwszemu lepszemu pan wierzy,

a mnie nie.

- Ty mi tu nie mydl oczu - przerwał mu Diabolini. Sądząc

po metalicznym tonie jego głosu, zaczynał wpadać w złość. -

Kto cię tego wszystkiego nauczył, smarkaczu? Ze mną takie

sztuczki nie przejdą!

Magik złapał pudełko, szczęknął czymś w środku, po czym

dno odskoczyło, ujawniając tajny schowek.

- To pańska? - Maestro wyjął znajomą książkę w brązo­

wej oprawie.

- Moja! - zawołał Elastyk, przyciskając książkę do piersi.

- Tak pan lubisz geometrię? To ci się chwali. A tu co zno­

wu mamy?

Wyjął ze skrytki najpierw złoty zegarek, potem srebrną pa­

pierośnicę i niedużą damską torebkę.

Kogut stał zmartwiały, wcisnąwszy głowę w ramiona.

Był całkiem goły, tylko z krzyżykiem na piersi; na całym

ciele dostał gęsiej skórki. Ale chyba nie z zimna, tylko ze

strachu.

98

background image

- Uczyłem cię, uczyłem, ale widać mało - wycedził strasz­

ny człowiek, strzelając palcami.

Ktoś szedł korytarzem. Diabolini obejrzał się i poprosił:

- Janie Kazimirowiczu, niech no mi pan pożyczy jeden

z pańskich batów... Nie, lepiej ten, słoniowy. Merci.

Kiedy znowu się odwrócił, w ręku trzymał ciężki pleciony

knut.

- Wytoczę z ciebie tę złodziejską krew - zwrócił się do asy­

stenta. - Całe to świństwo z Chitrowki, po kropelce.

Poruszył dłonią, niby to całkiem lekko, ale bicz rozciął po­

wietrze i owinął się wokół Koguta, zostawiając purpurową
pręgę na chudych plecach. Chłopaczyna zawył.

- Uno. - Diabolini podniósł jeden palec. - Teraz due...

Knut cofał się wężowym ruchem...
Z przerażającym wrzaskiem Kogut skurczył się, dał susa

pod ręką sztukmistrza i już był po drugiej stronie zasłonki.

Z korytarza doleciało:

- Żebyś zdechł, czarci pomiocie! I bez ciebie dam sobie radę!
- Dokąd ten chłopak tak pędzi, w czym go matka urodzi­

ła? - Maestro wzruszył ramionami, ciskając knut na podło­
gę. - Zresztą taki jak on nie przepadnie...

Odwrócił się i spojrzał swoim mrożącym krew w żyłach

wzrokiem na Elastyka, który z przerażeniem obserwował ca­
łą rozprawę.

- Mam nadzieję, że nie narobi pan zamieszania z powodu

tej drobnej przykrości, panie realisto. Jak ma pan na imię?

- Erast.
- Ładnie. Od razu poznać, że nie jesteś pan z gminu. Gdzie

pan mieszka?

- Nigdzie... - wymamrotał Elastyk.
- Jak to nigdzie? A kim jest pański ojciec? Nie odpowiada

pan? - W oczach magika błysnęły iskierki. - Aha, zdaje się, że
rozumiem. Uciekł pan z domu? Z młodymi ludźmi w pań­

skim wieku tak bywa. Przyznaj się pan, że zgadłem? No dalej,

proszę się obrócić do światła. Pozwoli pan, że przyjrzę się
pańskiej twarzy. Posiadłem sztukę zaglądania ludziom pro­

sto w dusze, jakem Diabolo Diabolini!

Mocno złapał realistę za ramiona, odwrócił i powoli zaczął

mówić swoim donośnym głosem; słuchając go, Elastyk jakoś

99

background image

strasznie osłabł i oklapł. Bardzo chciałby zamknąć oczy, żeby

nie widzieć przed sobą tych czarnych i natrętnych, przypomi­

nających pijawki oczu, ale powieki jakoś nie chciały opaść.

- Taaak... Nie ma pan domu, nie ma pieniędzy, nie wie

pan, dokąd iść... - Diabolini rozluźnił uchwyt, a Elastyk od

razu poczuł się lepiej. - Nie będę wypytywał, co pan takiego

zmalował, ale widzę wyraźnie - jesteś pan w ciężkiej sytuacji,

po prostu bez wyjścia.

Czyżby to wszystko naprawdę można było wyczytać

z oczu? - myślał wstrząśnięty Elastyk. Jasnowidz z niego, czy

co? Dobrze jeszcze, że nie zaczął czytać dalej, bo dowiedziałby

się i o Rajskim Jabłku, i o chronodziurach...

- Czytam dalej - powiedział czarodziej i znowu wpił

w Elastyka swoje świdrujące spojrzenie. - Proszę nie mrugać!

Widzę niespokojny charakter, zamiłowanie do przygód... A to

co za ogienek? Oho, niezwyczajny z pana chłopiec, ma pan

sekrety!

Niebezpieczny człowiek uśmiechnął się i pogroził palcem,

na którym mignął pierścień z czerwonym kamieniem.

Elastykowi wreszcie z wielkim trudem udało się zamknąć

oczy.

Usłyszał cichy, pełen zadowolenia chichot.

- Dobra, wystarczy. Widziałem dosyć dużo, żeby zrozu­

mieć: pańska dusza to cicha woda, która dosyć groźnie rwie

brzegi. A może nawet zupełnie je niszczy.

Diabolini znowu się roześmiał. Śmiech miał zaskakująco

miły, tak że mimo woli człowiek również musiał się uśmiech­

nąć.

Tak też było z Elastykiem. Któryż chłopiec nie poczułby się

mile połechtany, gdyby ktoś wyrażał się o nim w takich sło­

wach?

- Ejże, ejże - zainteresował się maestro - cóż to błyszczy

w pańskich ustach? Proszę pokazać.

- To aparat. Taki, żeby zęby rosły prosto.

- Hm. Ano uśmiechnijże się pan najszerzej, jak możesz.

Diabolini stanął i oświetli! Elastyka żarówką.

- Jak toto błyszczy! A jeśli patrzy się z daleka, to dopiero...

Zmrużył oczy, spojrzał na realistę jakoś dziwnie i zaraz za­

czął mruczeć:

ion

background image

- Taaaak, taaak... Cieekaaaawee...

Podniósł rękę, zmierzwił Elastykowi jego przylizane włosy.

- Chyba się kręcą... A ostatecznie można je wziąć na papi­

loty... Wzrost taki sam. Cerę się przyciemni... Wiesz, co ci po­

wiem, mój mały Eraście? - signor Diabolini przeszedł nagle

na „ty". - Albo raczej zaproponuję?

- Nieee...
- Ni mniej, ni więcej, tylko angaż.

- Co takiego? - nie zrozumiał Elastyk. Zerknął na unibook,

ale w obecności magika bał się z niego korzystać.

- Przeczucie podpowiada mi, że sama bogini Fortuna nas

ze sobą zetknęła. Ty nie masz się gdzie podziać, a mnie, jak

mogłeś sam zauważyć, uciekł asystent. Nie żałuję go, bo ten

łobuz z pewnością popsułby wszystko... - Tutaj Diabolini

urwał, a jego twarz zajaśniała szerokim, czarującym wprost

uśmiechem. - Sam jestem sobie winien. Po co brałem kie­

szonkowca do spółki? A więc tak, mój miły Eraście. Proponu­

ję ci, byś został chłopcem z Italii imieniem Pietro. Zakręcę ci

włosy, ucharakteryzuję cię i poduczę rzemiosła. Zapewnię ci

wikt, dach nad głową i ciekawe życie. Co ty na to?

„Za nic w świecie" - chciał odpowiedzieć Elastyk. Na samą

myśl, że może znaleźć się we władzy tego Drakuli, przeszedł

go dreszcz. A poza tym odzyskał już unibook, mister van

Dorn czeka, pora wracać.

Ale za dziesięć dni z domu generała N. zostanie skradziony

Kamień. I jeśli wierzyć gazetom, zrobi to sztukmistrz Diaboli­

ni. W dodatku przy pomocy asystenta Pietro...

Jeśli teraz się wycofa, to potem będzie mu wstyd przed sa­

mym sobą, że stchórzył. Tak jak wtedy, po historii z pięcio­

metrową wieżą.

Nie wolno dopuścić, żeby Rajskie Jabłko dostało się temu

nadzwyczaj podejrzanemu osobnikowi.

W dodatku, jeśli Elastyk teraz wróci w dwudziesty pierwszy

wiek, do profesora, tamten wyprawi go pewnie w rok 1564.

Lepszy już ten cyrkowiec Diabolini niż Iwan Groźny - car,

który własnemu synowi roztrzaskał głowę żelazną pałką i co­

dziennie odzierał kogoś ze skóry, wbijał na pal albo wymyślał

jeszcze jakąś inną bestialską zabawę. W 1914 jest spokojniej,

no i przynajmniej mają elektryczność.

101

background image

- Dach nad głową i wikt to za mało? Chciałbyś wynagro­

dzenie? Od razu poznać realistę. - Maestro westchnął, błęd­

nie rozumiejąc milczenie rozmówcy. - Dobrze. Pół rubla

dziennie. Sknera dyrektor płaci mi najwyżej dziesięć za wy­

stęp... Nic nie mówisz? Diabła tam! Dodam jeszcze ćwierć,

więcej nie mogę. Zgoda?

- Zgoda. - Realista zdecydował się, kiwnął głową i uścis­

nął stalową dłoń signora Diaboliniego.

background image

Rybka bierze!

Warunki pracy nowego „chłopca z Italii" były następujące:
bez specjalnego zezwolenia nie wolno nosa wysciubić za próg
cyrkowego namiotu; kwatera w dotychczasowej komórce

Koguta; wypłata gaży po zakończeniu nauki.

Pierwszej nocy Elastyk w ogóle nie spał. Ciągle wiercił się

na cienkiej podściółce, rozłożonej wprost na podłodze, i tęsk­
nił za domem, za swojskim dwudziestym pierwszym wie­
kiem. Nawet popłakał sobie, co prawda, tylko troszeczkę, bo

to wstyd dla van Dorna użalać się nad sobą.

A nazajutrz zaczęła się nauka.
Najtrudniejszy okazał się numer pełniący w występie ma-

estra jedynie funkcję rozgrzewki. Ten, w którym magik spala
na popiół swego niezdarnego asystenta, a chłopak potem zja­
wia się w kartonowym pudle. Tutaj, w odróżnieniu od pozo­
stałych sztuczek, najważniejszą część wykonuje Pietro, to zaś

wcale nie najłatwiejsza sprawa.

Pół biedy jeszcze z tym, by w chwili wybuchu śmignąć jak

pocisk za kulisy. Do tego służą trzewiki na specjalnej pode­

szwie, która pozwala bezszelestnie się poruszać; w dodatku

ludzie w liberiach zawczasu odchylają, a potem opuszczają
zasłonę. Elastyk poćwiczył pół godziny i robił wszystko tak
szybko jak Kogut.

Ale pojawienie się w pudle - to już nie żarty.
Asystent musi bowiem wejść na samą górę, tam gdzie sie­

dzą muzycy, i schować się za barierką. Kiedy zgaśnie światło

i maestro wykrzyknie: Uno-due-tre! - skoczyć w dół. Pudło do
połowy wyścielone jest miękką bawełną, nasyconą specjalną

substancją, tak że się człowiek nie potłucze. Pod warunkiem,

że wpadnie do środka. A spróbujcie trafić do pudła, kiedy jest

103

background image

ciemno. To straszniejsze niż skok z pięciometrowej wieży do

basenu.

Okazało się jednak, że wszystkiego można się nauczyć, je­

śli człowiek ma dość odwagi i dobrego nauczyciela. Kiedy

maestro uczył Elastyka, nie było wcale tak strasznie.

Pierwszego dnia „chłopiec z Italii" musiał się oswoić z wy­

sokością: pięćdziesiąt razy skoczył z góry na rozciągniętą siat­

kę gimnastyczną. Kiedy już trochę przywykł, zrobiła się z te­

go niezła zabawa.

Nazajutrz znowu skakał, ale teraz siatka była dwukrotnie

mniejsza.

Na trzeci dzień Diabolini rozpiął siatkę całkiem małą, aku­

rat takich rozmiarów jak pudło. Z góry wydawała się nie

większa niż pudełko zapałek, Elastyk jednak za każdym ra­

zem trafiał. A gdyby nawet nie trafił, to dookoła miał jeszcze

rozłożone maty. W drugiej połowie dnia maestro je zabrał,

i nic złego się nie stało.

Na czwarty dzień Elastyk skakał już do pudła. Na bawełnę

spadało się nawet przyjemniej niż na siatkę. Z tej wylatuje się

jak piłka, można się nawet uderzyć o arenę, a tutaj wstaje się

elegancko i prawie nic nie boli, tylko odczuwa się skok w ko­

lanach.

Potem treningi były już nocne - trzeba było skakać z orkie­

stry w ciemności. To znaczy, najpierw Diabolini przyświecał

lampą, potem przestał. Ale pudło stało zawsze dokładnie

w tym samym miejscu, dziesięć kroków od kulis i dwanaście

od skraju areny.

Szóstego dnia Elastyk już w y s z e d ł na a t a n d ę , to

znaczy uczestniczył w przedstawieniu. No i nic, wszystko po­

szło jak po maśle. Nawet jeśli ktoś z widzów przyszedł do cyr­

ku po raz drugi, to i tak by nie zauważył zamiany. Gdyby

uszminkowany, obciągnięty trykotem Elastyk-Pietro popa­

trzył do lustra z odległości jakichś pięciu kroków, sam siebie

wziąłby za Koguta-Pietro.

Występowali też siódmego dnia, ósmego i dziewiątego.

Rankami Elastyk pod okiem akrobaty Fiodora Parmieny-

cza Lampeduso robił ćwiczenia na rozciąganie: wyginał się

w różne strony, fikał koziołki przez głowę i chodził na rękach.

Potem przygotowywał się do sztuk ekwilibrystycznych - peł-

104

background image

zał po rozciągniętej linie tam i z powrotem, zaczepiając się rę­

kami i nogami. Kiedy się już poduczył, zaczęło mu to wycho­

dzić całkiem nieźle.

Na atandzie wystarczało, że się skupił podczas triku ze

skokiem, potem już nie musiał, bo całą resztę pracy wykony­

wał magik. Pietro był tylko chłopcem do wszystkiego: wziąć

płaszcz, podać ręcznik, klasnąć w dłonie, ukłonić się, błysnąć

chromokobaltowym uśmiechem.

Efektowne „cuda" signora Diaboliniego z bliska okazały

się zwykłym oszustwem, nie bardzo nawet wyrafinowanym.

Siedząc w akwarium, maestro oddychał przez rurkę, która

ciągnęła się od maski, szła pod wodoodpornym trykotem,

a jej koniuszek wychodził przez rękawiczkę. Kiedy magik się

mościł, „wygodnie sadowił", otwierał na dnie akwarium taj­

ną klapę i wypuszczał rurkę do oddychania na wierzch, przy

czym specjalnie burzył wodę, żeby się przelała przez krawędź;

wtedy nie było widać, że u dołu też trochę wyciekło.

Sztuczka „w ogniu nie płonie" była trochę trudniejsza, ale

znowu nie tak bardzo. W środku szklanego sześcianu o za­

kopconych ścianach znajdował się cylinder z bardzo cienkie­

go, ogniotrwałego i idealnie przezroczystego szkła. Kiedy

Diabolini skakał do sześcianu, trafiał do cylindra. Pomocnicy

wlewali do sześcianu prawdziwą benzynę; tyle że jeden

z nich napełniał cylinder barwioną wodą, pilnując tylko, by

jej poziom pokrywał się z poziomem paliwa... Kiedy paliwo

płonęło, z zewnątrz nie było widać, że środek sześcianu nie

jest ogarnięty ogniem. No, a dzięki przezroczystemu sznuro­

wi, który zwisał spod kopuły, mógł maestro unieść się „spo­

śród płomieni jak ptak Feniks".

Przez pierwsze dwa wieczory, wiedząc już, jak to wszystko

jest urządzone, Elastyk z ciekawością obserwował sztuczki.

Potem mu się sprzykrzyło.

Dni ciągnęły się powoli. Przez cały ten czas Elastyk ani ra­

zu nie był na dworze. Po historii z Kogutem maestro wolał

nie ryzykować i trzymał swojego asystenta, rzec można, pod

kluczem. Nie pozwalał mu wychodzić na zewnątrz, a i dozor­

com przykazał, żeby go nie wypuszczali.

Kiedy nie był zajęty ćwiczeniami, Elastyk łaził bezczynnie

po namiocie albo błądził między cyrkowymi wozami, otoczo-

705

background image

nymi płotem. Zaprzyjaźnił się z klaunem Timem, człowie­

kiem dobrotliwym i bezpośrednim, nie mógł się natomiast

dogadać ze zrzędliwym Tomem. Zapoznał się z lwem Fomą

Iljiczem i słonicą Lusią. Mył talerze w bufecie w zamian za

eklera i butelkę napoju owocowego.

Ale cokolwiek robił, przez cały czas, od rana do wieczora,

myślał tylko o jednym: kiedy to będzie?

Kiedy nastąpią wydarzenia, które doprowadzą signora

Diaboliniego i Pietra do domu generała N.? Kim jest ów N.?

Gdzie go szukać?

Zgodnie z czasem dwudziestego pierwszego wieku, minęło

jakichś czterdzieści minut, a Elastyk już dziewiąty dzień mę­

czył się w roku 1914. Nieszczęsny piętnasty czerwca się zbli­

żał nieubłaganie - i nic.

Magik zachowywał się zwyczajnie, nie wykazywał żad­

nych oznak niecierpliwości.

Dziwny to był człowiek, trudny do rozgryzienia.
Cała trupa traktowała signora Diaboliniego z szacunkiem -

jako „numer jeden", to znaczy główną atrakcję dla publicz­

ności. Zapewniał cyrkowi kasę. W dniach, kiedy uciekł Kogut

i odwołano występy sztukmistrza, widownia była w połowie

pusta. Kiedy zaś maestro znowu wrócił na arenę, wyprzeda­

no miejsca na tydzień naprzód.

„Geniusz areny, prawdziwy talent" - mówił sympatyczny

Tim o magiku. „Taki może zarżnąć człowieka i nawet nie

kichnie" - dorzucał Tom z ponurą miną.

I pewnie obaj mieli rację.
Pracować z Diabolinim, nieważne - podczas ćwiczeń, czy

też występu - było samą przyjemnością. Diabolini ani razu

nie podniósł głosu na asystenta, jego wzrok dodawał pewno­

ści siebie i siły, na czerwonych ustach mistrza igrał beztroski

uśmiech. Czasem tylko maestro rzucał na Elastyka takie

spojrzenie, że skóra cierpła: lodowate, natrętne, przenikliwe.

Nie wiadomo, kim był w rzeczywistości, Rosjaninem czy

Włochem. O przeszłości sztukmistrza mało w cyrku wiedzia­

no. Występował w Petersburgu, w Niżnim Nowogrodzie

i w Warszawie, ale skąd pochodził i jak się naprawdę nazy­

wał - Bóg jeden wie.

Po co temu człowiekowi Rajskie Jabłko? Co zamierza zro-

106

background image

bić z Owocem Wiadomości Dobrego i Złego? A ściśle mówiąc,

co z nim z r o b i ł takiego, że świat pogrążył się w gorączce

wojen i rewolucji?

No i najbardziej przerażające pytanie: Czyżby trzeba było

stoczyć z magikiem pojedynek? Cóż znaczy wobec takiego

Diabolo Diaboliniego zwykły uczeń szóstej klasy?

Im mniej czasu zostawało do piętnastego czerwca, tym

bardziej bał się Elastyk.

Wciąż czekał na początek Wydarzeń - aż w końcu się do­

czekał.

Maestro miał dziwny zwyczaj: przed atandą długo stał za

kulisami i uważnie obserwował publiczność. Kogo albo co

tam starał się wypatrzyć - nie wiadomo.

No i dziewiątego dnia cyrkowej kariery Elastyka, czterna­

stego czerwca, maestro spojrzał przez szparę i nagle wymru­
czał zagadkowe słowa:

- Jest! Numer trzy! Hej, Iweczka-gołąbeczka!

Czegoś takiego Elastyk nigdy przedtem od niego nie sły­

szał. Zerknął na magika i zobaczył, że ten jest jak odmienio­

ny: zagryzł wargi, zacisnął pięści, oczy mu płonęły.

- Czy coś się stało, maestro?

Sztukmistrz nachylił się ku niemu.

- Widzisz tam, na środku, w pierwszym rzędzie, panią

z córeczką?

Elastyk popatrzył.
No, siedzi dama w różowej sukni, w wielkim kapeluszu (a

to ma szczęście ten, co siedzi z tyłu!). Jest i dziewczynka -

blond loczki, macha nogami.

- Dzisiaj wyrzucę z akwarium nie rybkę, ale lilię wodną.

Podejdziesz do tej pani, wręczysz jej z ukłonem kwiat i po­
wiesz: „Od signora Diaboliniego avec estime". Zapamiętasz?
Powtórz! To bardzo ważne!

Elastyk powtórzył.

- A co to znaczy? I po co?
- Avec estime po francusku znaczy „z wyrazami szacunku".

Czego cię tam w tej szkole realnej uczyli? A po co - dowiesz
się potem.

107

background image

Jak Elastykowi kazano, tak zrobił. Podszedł, ukłonił się,

wręczył mokry kwiatek.

Wszyscy odwrócili się w tę stronę, zaczęli się gapić na ową

panią. Kobieta zarumieniła się, a dziewczynka z dumą popa­
trzyła na sąsiadów. Elastyk nie dostrzegł w obu nic szczegól­
nego. Dama była dosyć tęga, niemłoda i z pewnością bogata -
w jej uszach błyszczały drogie kamienie, na palcach tak sa­
mo. Dziewczynka była mniej więcej w wieku Elastyka. Raczej
ładna, ale od razu widać, że bardzo zadufana w sobie.

- Merci - rzekła pani z uśmiechem i poprawiła lok przy

skroni. - To znaczy grazie. To, Lipeczko, po włosku „dziękuję" -

wyjaśniła córce.

Potem już do końca występu nic specjalnego się nie działo.

Ale po spektaklu Diabolini nie poszedł się przebrać, jak to za­
zwyczaj bywało, tylko został za kulisami i ciągle spoglądał
przez szparę. Elastyk oczywiście kręcił się w pobliżu.

Kiedy zapaliło się światło, umilkła orkiestra, a publiczność

przestała klaskać i zaczęła się rozchodzić, maestro energicz­
nym krokiem przemaszerował przez arenę i podszedł do
pierwszego rzędu.

Pani zauważyła go, zatrzymała się. Dziewczynka zastygła

bez ruchu i nie odrywała oczu od magika.

- Czuję się zaszczycony, eccellenza. - Diabolini przyłożył rę­

kę do piersi i nagle zaczął mówić z włoskim akcentem. - La
moglie di...

eee... małżonka i córka illustrissimo eroe... bohatera

mandżurskich stepów!

Ucałował rękę damy, dziewczynce wręczył fioretto - papie­

rowy kwiatek, który sam się otwiera przy naciśnięciu na ło­
dygę. Dziewczynka, ma się rozumieć, zapiszczała z zachwytu.

Elastyk niby przypadkiem stanął w takim miejscu, żeby

wszystko słyszeć.

- Dzięki za lilię i za prawdziwie wspaniały występ. - Pani

uśmiechnęła się łaskawie.

- Ooo, signora, najlepsze sztuki ja chować dla wybrana

publika. I najlepiej je oglądać z bliska - rzekł przymilnie Dia­
bolini.

- No, mamo! Przecież obiecałaś: jeśli to będzie przyzwoite

i jeśli ci się spodoba... - Dziewczynka szarpnęła mamę za rę­
kaw. - Obiecałaś!

108

background image

- Cicho bądź, Lipeczko. Maestro, jedna z moich przyjació­

łek mówiła, że czasami zgadza się pan na prywatny występ,
dla wąskiego grona. Lipeczka ma jutro urodziny. Przyjdą jej
przyjaciele, urządzimy dla nich przyjęcie. Będą też dorośli.
Proszę powiedzieć, ile pan żąda za występ - niedługi, po­
wiedzmy, mniej więcej półgodzinny?

Sztukmistrz rozłożył ręce.

- Moja zwykła cena to cinquecento - eee... Pięćset rubli...
- Coś takiego!
- Jednakże z deferenza dla pani małżonka i pani osobiście,

signora, ja brać tylko sto.

Diabolini ukłonił się z galanterią.

- Siedemdziesiąt - oświadczyła dama. - I ani rubla więcej.
Magik westchnął, wyprostował się i bezradnie rozłożył ręce.
- Pani bellissima figlia jest taka miła, że nie mogę powie­

dzieć „nie".

Dziewczynka zaklaskała w dłonie. Jej matka też była zado­

wolona.

- No to świetnie. Jutro o piątej po południu. Bulwar Srie-

tienski, dom generała-lejtnanta Brianczaninowa.

- Benissimo! Ale muszę się przygotować. Obejrzeć dom,

wybrać miejsce. To bardzo importante! Ja i mój asystent Pietro
pokażemy państwu dematerializację. W Moskwie jeszcze

nikt-nikt tego nie widzieć! To nie sztuczka, to esperimento es-
traordinario.

Ale trzeba znaleźć w wasz dom centro spirituoso,

eee... ośrodek duchowy. Pozwoli pani, że będę paniom towa­
rzyszył?

- Ależ oczywiście. Nasz automobil stoi przed wejściem.

Srebrny packard, szofer jest w zielonej liberii. Niech pan się

przebierze, maestro, zaczekamy na pana.

Pani z dziewczynką skierowały się do wyjścia, a Diabolini

się odwrócił. Jego twarz promieniała.

Magik podbiegł do Elastyka, złapał go za ramię i szepnął:
- Połknęła haczyk, chłopcze! Rybka bierze!

background image

Któż to jest?

Elastykowi od razu serce zabiło szybciej, a w ustach zrobiło

się gorąco i sucho. No właśnie, zaczęło się! Teraz już wiado­

mo: generała N. nazywa się Brianczaninow, a mieszka przy

bulwarze Srietienskim.

Do powrotu signora Diaboliniego zdenerwowany Elastyk

chodził tam i z powrotem po korytarzu i przekonywał sam sie­

bie: najważniejsze - nie narobić głupstw i nie stchórzyć

w kluczowym momencie. Przez cały czas mieć na uwadze ho­

nor von Dornów, a już szczególnie - przyszłość ludzkości.

Maestro wrócił późno, poważny, ale wyraźnie zadowolony.

Przywołał asystenta.

- Erast, marsz za mną. Musimy porozmawiać.

Usiedli na podium dla orkiestry, nad ciemną i pustą areną.

- Nie potrzebujemy zbędnych słuchaczy - wyjaśnił Dia-

bolini. - Wiesz co, przyjacielu, nadszedł czas, by odkryć kar­

ty. Jestem człowiekiem przenikliwym i, jak mogłeś się prze­

konać, umiem czytać z oczu. Przyjrzałem ci się w ciągu tych

dni. Widzę, że chłopak z ciebie ciekawski, sprytny, ale nie

szwindler.

- Kto taki? - zapytał słuchający w napięciu Elastyk.

- Nie okradłbyś przyjaciela. Prawda?
- Nie okradłbym... A o co chodzi, maestro?

- A o to, chłopcze, że dość już tego wygłupiania się przed

publiką. Mamy do zrobienia prawdziwy interes. Dawno na

taki czekałem.

Teraz, teraz to się stanie! Elastykowi serce zamarło.
- Jaki interes?

- Taki, dzięki któremu człowiek przestanie zajmować się

głupstwami, a zacznie żyć naprawdę. Widziałeś generałową?

110

background image

Szanowną Afinę Pantelejewnę? Jutro my obaj zaprezentuje­

my w jej domu pewną sztuczkę.

- Tak, mówił pan: dematerializację. A co pan będzie de-ma-

-te-ria-li-zo-wał? - z trudem wymówił skomplikowane słowo
Elastyk.

Chociaż co ono znaczy, już wiedział: spytał unibooka.
Wyświetliło się w odpowiedzi:

Dematerializacja - uwolnienie od materialnej postaci;

w przenośnym sensie: zniknięcie.

- Najpierw kogo. - Maestro zaśmiał się, błyskając białymi

zębami. - Ciebie. Dopiero potem - co. Pewną skrzyneczkę.

A w niej dużo, dużo kolorowych, bardzo ładnych kamyczków.

Elastyk czekał, by Diabolini powiedział coś o Rajskim Jabł­

ku. Ale nie powiedział.

- Cóż tak na mnie wytrzeszczasz oczy, chłopcze? - Diaboli­

ni źle odczytał spojrzenie asystenta. - Uważasz, że kraść jest
brzydko? Zgadzam się. Strasznie jednak chciałbym być boga­
ty. Nie żebym był chciwy, ale dlatego, że zabiegi o chleb po­
wszedni odrywają mnie od myśli o wieczności. Przecież mam
duszę filozofa. - Magik uśmiechnął się smętnie. - Do tego zaś,
by zostać filozofem, trzeba bardzo dużo pieniędzy. Pracą się
ich tyle nie zdobędzie, nawet mając złote ręce i tęgą głowę.
Naprawdę bogaty jest tylko ten, kto okrada innych: robotni­
ków, jeśli to fabrykant, klientów, jeśli kupiec, albo Chińczy­
ków, jak nasz dzielny generał Brianczaninow. A Diabolo Dia­
bolini grabi grabieżców. To i uczciwsze, i przyjemniejsze.

Tylko tyle? - pomyślał Elastyk. Czyżby interesowały go wy­

łącznie pieniądze?

Ale magik znowu niewłaściwie zrozumiał jego milczenie.
- Nie bój się, nie grasuję z nożem na gościńcu. Mam lep­

szy gust. „Robię" w kamieniach szlachetnych. Czy jest na
świecie coś piękniejszego od diamentów, szafirów, szmarag­
dów? - Podniósł rękę całą w pierścieniach i przez chwilę na­

pawał się ich widokiem. Westchnął. - Niestety, mój drogi
Eraście, zmuszony jestem nosić te tanie szkiełka. Ale jutro je
wyrzucę. Raz na zawsze. Zdarzało mi się już płatać niezłe fi­

gle, ale wszystkie były dziecinną igraszką w porównaniu z ju-

111

background image

trzejszym. O, tym razem dobrze się przygotowałem do go­

ścinnych występów w Moskwie! - Diabolini uśmiechnął się

marzycielsko. - Zawczasu zebrałem wiadomości o ewentual­

nych klientach. Znalazłem pięciu takich. Generał Brianczani-

now to numer trzy. Wcześniej czy później ktoś z owej piątki

musiał połknąć haczyk. No i połknął, niech to licho! Proszę,

co znaczy umiejętne przygotowanie techniczne!

Elastykowi wydało się, że maestro nic kieruje swojej prze­

mowy do niego, asystenta, ale popisuje się sam przed sobą.

Wtedy jednak wzrok „filozofa" padł na rozmówcę.

- Pomożesz mi przeprowadzić tę małą operację. A ja w na­

grodę za to zapewnię ci przyszłość. Kiedy Diabolo Diabolini

ma dużo pieniędzy, jest naprawdę hojny. Zobaczysz!

- Ale co miałbym zrobić? - ostrożnie spytał Elastyk.

Nie bardzo zrozumiał, o co chodzi z tym „numerem trzy"

i „przygotowaniem technicznym".

- Brawo, Eraście! - wykrzyknął magik i klepnął asystenta

po ramieniu. - Przyznaję, obawiałem się, czy nie zaczniesz się

wykręcać. Ale widzę, że nie jesteś maminsynkiem. A więc

trzymasz ze mną?

Elastyk po chwili skinął głową i został nagrodzony moc­

nym uściskiem ręki.

- Doskonale! Teraz słuchaj uważnie. Uczyłem cię, że

w sztuczce sprawa najważniejsza to zamaskować manipula­

cję demonstracją. Prawą ręką demonstrujesz jedną rzecz. -

Przesunął przed oczami Elastyka otwartą dłoń. - I publicz­

ność patrzy tutaj. A lewą w tym czasie przeprowadzasz mani­

pulację, to znaczy główne działanie. - Pokazał lewą rękę,

a w niej dwa rublowe banknoty - Elastykową zapłatę za trzy

występy, którą „chłopiec z Italii" trzymał w kieszeni na pier­

si. - Tak jak w triku z twoim pojawieniem się w pudle: wi­

dzowie patrzą na mnie i nikt nie podniesie oczu na orkiestrę,

gdzie schował się główny bohater - ty. - Wsunął Elastykowi

papierki z powrotem do kieszeni i żartobliwie zmierzwił mu

włosy. - W triku zwanym dematerializacją chodzi o to samo:

demonstratorem jestem ja, manipulatorem - mój asystent.

Cieszę się, że będę pracował z tobą, a nie z Kogutem. Znalaz­

łem go na rynku. Ten mły parszywiec z taką maestrią sięg­

nął mi do kieszeni, że postanowiłem go zatrudnić. Ale w tak

112

background image

poważnej operacji nie można polegać na złodziejaszku z Chi-

trowki. Mógłby mnie nawet oszukać. Ściągnie fant, a potem

szukaj wiatru w polu. Lepiej mieć do czynienia z miłym, kul­

turalnym chłopcem - takim jak ty.

- Ten fant to skrzyneczka, tak? - spyta! Elastyk, ciągle

mając nadzieję, że rozmowa zejdzie na Rajskie Jabłko.

No i doczekał się.

- Tak. Bohaterski generał Brianczaninow nieźle się obło­

wił w czasie ekspedycji pekińskiej. Przywiózł szkatułę po

brzegi wypełnioną kosztownościami. Między innymi jest tam

olbrzymi diament. Podobno wielkości wiśni.

„Większy" - chciał powiedzieć Elastyk, ale w porę ugryzł

się w język.

- Tylko zakarbuj sobie - żelazne palce chwyciły Elastyka

za podbródek i poderwały jego głowę do góry - że jeśli mylę

się co do ciebie albo nie jesteś taki, jakim się wydajesz... Znaj­

dę cię choćby i pod ziemią, jakem Diabolo Diabolini. Wydo­

stanę cię stamtąd i od razu zakopię z powrotem. Żywcem.

Wypowiedział te słowa spokojnie, bez groźby, ale Elastyk

poczuł, jak po plecach spływa mu strużka zimnego potu.

Któż to w końcu jest ten signor Diabolini? Zwyczajny zło­

dziej czy może ktoś gorszy?

A maestro już uśmiechał się promiennie, jak gdyby przed

chwilą nie groził pomocnikowi straszliwą śmiercią.

- Byłem u generała. Porozmawiałem ze służącymi, obej­

rzałem cały dom. Wybrałem punkt astralny.

- Cóż to jest?

- To takie miejsce, gdzie dusza najłatwiej łączy się z astra-

lem. Dobra, nie zaprzątaj sobie tym głowy. Jest, co prawda,

pewien szkopuł. Szkatułka znajduje się w sejfie najnowszej

konstrukcji, amerykańskim. Otworzyć go nie zdołamy, do te­

go potrzebny byłby specjalista. No nic, coś tam wymyślę. To

nie twoje zmartwienie. Wykonaj dobrze to, co do ciebie nale­

ży, niczego więcej nie wymagam. - Maestro wstał, objął Ela­

styka za ramiona. - Chodźmy teraz napić się mocnej kawy,

chłopcze. Bo dzisiaj nie położymy się spać. Przez całą noc bę­

dziemy robić próby naszej dematerializacji.

background image

Przez szparę

„Punkt astralny" - inaczej centro spirituoso - willi generała
znajdował się w pokoju, którego jedne drzwi prowadziły na

korytarz, drugie zaś do jadalni, gdzie właśnie podejmowano
gości. Był to tak zwany salonik; wbrew swej nazwie wielko­

ścią przypominał raczej klasę szkolną. W tym domu w ogó­

le wszystko zaprojektowano z rozmachem: wysokie sufity,
pomieszczeń bez liku, wszędzie szafy i szafki z naczyniami
z kryształu i brązu, olbrzymie wazony, obrazy w złoconych
ramach, dywany. A i sama willa, otoczona ogrodem, do któ­
rego dostępu broniło wysokie ogrodzenie, całym swoim wy­
glądem zdawała się głosić: „Tutaj mieszkają bardzo, ale to
bardzo bogaci ludzie!".

Właściciela posesji, Ławra Lwowicza Brianczaninowa, je­

go rodzinę i gości można było zobaczyć przez uchylone
drzwi. Właśnie to robili maestro Diabolini i Pietro: patrzyli

przez szczelinę, każdy z odpowiedniej wysokości; głowa
asystenta znajdowała się na poziomie piersi magika. Od
czasu do czasu wymieniali między sobą uwagi, bo w jadalni
było tak głośno - rozmowy biesiadników, brzęk sztućców,
kroki usłużnych lokajów - że z pewnością nikt by ich nie
usłyszał.

- Spójrz tylko na naszego bohatera - powiedział sztuk­

mistrz, wskazując Ławra Lwowicza, który siedział po pra­
wej stronie stołu - wyniosły, o purpurowej twarzy, w lśnią­
cym złotem mundurze z malinowym kołnierzem. - Istny
Kutuzow, ni mniej, ni więcej. Nie pomyślałbyś, że przez ca­
łe życie służył w intendenturze: konie, dostawy, wołowina,
kasza.

- To on nie jest bohaterem? - spytał Elastyk.

114

background image

- Bohaterem, i to jeszcze jakim! Podczas wojny japoń­

skiej dokonał tak bohaterskich czynów w dziedzinie zaopa­
trzenia wojska, że trafił pod sąd. Udało mu się jednak wy­

winąć, przenieśli go po prostu w stan spoczynku. A za
profity, sam widzisz, jaki ładny domek sobie kupił. I nie tyl­
ko domek.

Żona generała, Afina Pantielejewna, zasiadała na prze­

ciwległym końcu stołu, a krzesło obok gospodarza zajmo­
wała bardzo przystojna młoda brunetka, którą nazywano
Iwettą Karłowną. Generał po prostu nie odrywał od niej
oczu. Własnoręcznie podsuwał jej różne smakołyki i dole­

wał wina (chociaż lokaj stał w pogotowiu tuż za plecami
brunetki); szeptał coś na uszko i z galanterią podkręcał
wspaniałe wąsiska. Iwetta Karłowna śmiała się perliście
z żartów generała, jadła z apetytem i co chwila sięgała po
kieliszek.

- Nasz Chińczyk nie od tego, by uciąć sobie flircik na bo­

ku. To doskonale - zamruczał Diabolini.

Gospodyni musiała być chyba innego zdania w tej mate­

rii: spoglądała na męża i jego sąsiadkę z wyraźnym niepo­
kojem, ale nic nie mogła zrobić. Małżonków dzieliło dwa­
dzieścia metrów obrusa i trzy dziesiątki gości.

Jubilatka Lipeczka (w rzeczywistości miała na imię Olim­

pia) siedziała w samym środku; jej strona stołu należała do
dzieci, przeciwległa - do rodziców. Elastyka uderzyło, że
dzieci zachowywały się dokładnie tak samo jak dorośli; nie
kręciły się, nie hałasowały, były grzeczne i bardzo powściąg­
liwe. Chłopcy, wszyscy z równiutkimi przedziałkami w uli-
zanych włosach, mieli na piersi nakrochmalone serwetki,
a dziewczynki kokardy we włosach. Słychać było tylko:
„Dziękuję panu, Mitia", „Zinaido, proszę mi podać foie gras.

Merci".

Po prostu jakiś teatrzyk marionetek.

W saloniku wszystko było już przygotowane do występu.

Na środku ustawiono trzy rzędy krzeseł dla dzieci, wzdłuż
ścian - fotele dla dorosłych. Okna szczelnie zasłonięto. Za
przenośnym parawanem stała czarna peleryna z kapturem.
Tak, właśnie stała, bo pod nią znajdował się szkielet z cien­
kiego drutu. Podobnie jak wszystkie sztuczki signora Dia-
boliniego, ta była niezbyt wymyślna, ale efektowna.

115

background image

Maestro miał dzisiaj na sobie zwykły surdut i krawat - te­

go wymagał plan. Za to asystent wystrojony był jak się pa­
trzy: czarna kamizela, żabot, pończochy z jedwabnymi
wstążeczkami, aksamitne obuwie na specjalnej podeszwie.

Elastyk znał swoją rolę perfekcyjnie. W nocy powtarzał ją

bez końca, ćwiczył też i tutaj, w saloniku; pełzał na czwora­
kach do „żłobu" tyle razy, że kolana go paliły.

„Żłobem" signor Diabolini nazwał elegancki stolik na

wygiętych nóżkach, stojący między dwoma największymi
fotelami. Zgodnie z zapowiedziami magika, sam Ławr Lwo-
wicz miał tam postawić upragnioną szkatułkę, czyli, jak to
określił maestro, „własnoręcznie nasypać owsa do żłobu".

Nie wiadomo było tylko, dlaczego właściwie generał miałby
to zrobić.

- Ciszej, proszę państwa, ciszej! - dobiegł z jadalni melo­

dyjny głosik Iwetty Karłowny. - Uprosiłam Ławra Lwowi-
cza, żeby opowiedział nam, jak zdobywał Pekin. Proszę, ge­
nerale. Obiecał mi pan!

O pekińskiej ekspedycji Elastyk oczywiście dowiedział się

już wszystkiego, czego było można. Unibook doniósł mu, co

następuje:

Ekspedycja pekińska - wyprawa połączonego korpusu

wojsk brytyjskich, rosyjskich, japońskich, francuskich, nie­

mieckich, austriackich, amerykańskich i włoskich w sierpniu

1900 roku na Pekin, gdzie chińscy powstańcy-ihotuanowie,

wspierani przez rząd cesarzowej Tse Hi, obiegli cudzoziem­
ską dzielnicę dyplomatyczną. Korpus przebił się w walkach
do miasta, przerwał oblężenie i zmusił Tse Hi do ucieczki ze
stolicy. Zajęciu Pekinu towarzyszyły grabieże i masowe mor-
dy.

- Ech, doprawdy, kogo mogą zaciekawić opowiastki sta­

rego wiarusa... - Brianczaninow skromnie rozłożył ręce.

- Mogą, mogą! - zawołał chłopiec w mundurku ze złotą

lamówką na naramiennikach. - Opowiedz, tatusiu!

Elastyk już wiedział, że to brat jubilatki, Arkasza, kadet.
Lipeczka podchwyciła:
- Uwielbiam słuchać o Chinach. Tato zawsze tak śmiesz­

n o

background image

nie o nich opowiada! Zwłaszcza kiedy naśladuje paplaninę

Chińczyków.

A wtedy wszyscy goście podnieśli głośną wrzawę:

- Prosimy, prosimy!

Gospodarz jeszcze chwilkę się certowat, ale w końcu dał

się namówić.

Odchrząknął, potem spojrzał na żyrandol i zmrużył oczy,

jak gdyby wspominał przeszłość. Wreszcie zaczął mówić.

background image

Opowieść kawalerzy sty

- Wyobraźcie sobie państwo: sierpień, upał czterdzieści stop­

ni, rozpalony step. Dookoła płoną zarośla gaolianu, czarny

dym leci aż do nieba. Mijamy wsie, wszystkie puste. Chińczy­

cy rozbiegają się w panice, ledwie tylko zobaczą nasze straże

przednie. Posuwamy się jedną kolumną - Rosjanie, Brytyj­

czycy, Niemcy, Francuzi, Włosi, Austriacy, Amerykanie, na­

wet Japończycy. Śpieszymy na pomoc dyplomatom okrążo­

nym przez krwiożercze tłumy bokserów.

- Boże, a skąd się wzięli w Chinach bokserzy? I to jeszcze

całe tłumy? - wydała zdumiony okrzyk Iwetta Karłowna.

- To tacy chińscy bandyci. Tak, tatusiu? - błysnął erudycją

kadet Arkasza.

- Tak, synku. Bokserami przezwali ich cudzoziemcy, bo ci

rozbójnicy umieli nieźle się tłuc na pięści, mieli jakiś własny

specjalny sposób mordobicia. Sami zaś nazywali się „ihotu-

anami". Twierdzili, że wszyscy biali to diabły, więc powinni

być wytępieni. Siebie zaś uważali za nieśmiertelnych, bo od

stóp do głów obwieszali się cudownymi amuletami. Pod mo­

im dowództwem służył pewien kapitan, Krugłow, wielki

spryciarz i dowcipniś. Kiedyś wziął do niewoli trzech żółtych,

a w taki upał nie chciało mu się prowadzić ich do sztabu. Po­

wiada więc: „Zaraz sprawdzimy, czy to prawdziwi bokserzy,

czy nie". I z rewolweru: Trach! Trach! Trach! Ci oczywiście

bęc na ziemię, a kapitan z nutą żalu w głosie mówi: „Nie, nie­

prawdziwi". To dopiero było śmiechu!

- Ławrik, przy dzieciach! - Afina Pantielejewna z przyga-

ną pokręciła głową. - Bardzo cię proszę: tylko bez żołdackich

dowcipów.

Generał posłusznie skłonił ostrzyżoną na jeża głowę.

118

background image

- Przepraszam. To tak niechcący... No więc zmierzamy

forsownym marszem do stolicy Niebiańskiego Imperium. Ja,

jak na urodzonego kawalerzystę przystało, na przedzie,

wśród wiernych kozaków. Trzy dni bez snu, dwa bez jedze­

nia. Dookoła szaleje śmierć, ale nam to nie straszne - boimy

się tylko, że sojusznicy nas wyprzedzą, pierwsi wejdą do Pe­

kinu. To byłaby hańba dla sławnego oręża rosyjskiego. W po­

równaniu z tym furda kule gwardii cesarskiej i dwuręczne

szable ihotuanów!

- Ale buja! - parsknął Diabolini. - Przecież on w życiu nie

słyszał świstu kul. Tylko okradał żołnierzyków i podbierał fu­

raż koniom.

Ale do słuchaczy nie dotarł komentarz magika, i dlatego

słuchali generała z zachwytem.

- Dwunastego sierpnia, staczając nieustanne walki, prze­

biliśmy się do miasta. Mury prawie pod niebo, brama - wiel­

ka jak świątynia Chrystusa Zbawiciela. Jednym słowem, nie­

przystępna twierdza. Nocą zbiera się rada wojenna.

Najstarszy rangą, brytyjski generał Gazelli, mówi: „Nie ma­

my artylerii oblężniczej, trzeba się wycofać!". Amerykański

generał Chuffy na to: „Proponuję wysłać parlamentariuszy".

Ja, chociaż miałem skromne stanowisko, wstałem i ogarnięty

walecznym porywem oświadczyłem: „O nie, panowie sojusz­

nicy! Naprzód i ani kroku w tył! A jeśli wy się boicie, to pój­

dziemy tylko my, Rosjanie. Sam ich poprowadzę do szturmu,

w pierwszym szeregu!".

- Tak powiedziałeś, tatusiu? - zawołał Arkasza. - A ja na­

wet nie wiedziałem, że umiesz po angielsku. Wspaniale!

Generał zakaszlał. Łyknął wina i westchnął.

- Nie, Arkasza, po angielsku nie umiem. Powiedziałem im

to po rosyjsku, ale byli tam tacy, co umieli, więc raz-dwa

przetłumaczyli. Po moim oświadczeniu wszystkich oczywi­

ście ogarnął wstyd i o cofaniu się już więcej nikt nie wspo­

mniał. Postanowiliśmy o świcie ruszyć do ataku z czterech

stron naraz.

Wracamy do siebie na biwak, a ja mówię do generała Li-

niewicza: tak a tak, ekscelencjo, utrzyjmy nosa tym naszym

sojusznikom. Uderzymy na Pekin o północy, wedrzemy się

pierwsi do dzielnicy dyplomatycznej, uratujemy nieszczęs-

119

background image

nych oblężonych i tym samym rozsławimy sztandar rosyjski

na cały świat. Nikołaj Pietrowicz mnie uścisnął. Oczywiście

obaj się rozpłakaliśmy. Postanowiliśmy: albo przypną nam

krzyż za odwagę na piersi, albo postawią drewniany na mogi­

le. Od tego czasu Nikołaj Pietrowicz bardzo mnie polubił. Po­

tem w stepach Mandżurii nieźle razem przetrzepaliśmy skórę

Japończykom.

- Chyba na tyłach - rozległ się w górze szept magika. -

Kiedy kradłeś całymi wagonami konserwy i szynele.

Ławr Lwowicz zamilkł, patrząc na ładniutką sąsiadkę. Po­

kiwał głową w zadumie.

- Tak, bywały w życiu różne chwile... Jest co wspominać.

- Naprawdę, wspaniale pan opowiada! - wykrzyknęła

Iwetta Karłowna. - Widzę wszystko, jakby to się działo na­

prawdę. Ale proszę dalej, na miłość boską, co było dalej?!

- Słowo się rzekło, o północy ruszamy do szturmu. Z mu­

rów ani jednego wystrzału. Co to się dzieje? Dobra. Wysadza­

my bramę Tung-Ping-Ming. Znowu nic! Potem się okazało,

że cesarzowa Tse Hi ze swoim głównym doradcą, księciem

Tuanem, i z całym dworem, ze wszystkimi eunuchami i słu­

żącymi, jeszcze poprzedniego dnia wieczorem zbiegli na pół­

noc. Pekin nasz, bez walki!

No, moim orłom naturalnie krew uderzyła do głowy. Po

wszystkich trudach, ofiarach, obawach wdarli się do najbo­

gatszego miasta świata!

A w Pekinie zamieszanie. Panika, krzyki. Wszyscy urzędni­

cy cesarscy, którzy nie zdążyli uciec, odebrali sobie życie, i to

na sposób chiński. Jeden powiesił się na jedwabnym sznurze,

inny połknął listek srebrnej folii, a niektórzy poderżnęli sobie

gardła nefrytowymi nożami. Jednym słowem: Azja! Po uli­

cach biegają truchcikiem Chinki na swoich maleńkich stop­

kach, o takich - tyciusieńkich. Ale czy to przed moimi koza­

kami można uciec?!

- Ławrik! - Pani domu zadzwoniła łyżeczką o filiżankę.

Generał stropił się.

- Taaa... Hm. No, co tu gadać, zagłada Pompei. Ale ja nie

o tym chciałem... U mnie w taborach, to znaczy, chciałem po­

wiedzieć, w podjeździe - był jeden Chińczyk, handlarz. Coś

w rodzaju markietana: dostarczyć prowiant, owies i tak dalej.

120

background image

Nazywaliśmy go Czung Iwanycz. Chytrus, jakiego świat nie

widział. „Genelala - mówi (chociaż byłem jeszcze pułkowni­

kiem, on tytułował mnie generałem) - genelala, ty musi idzi

do ta pałać. Sipko-sipko. Tam być wielki mandalina". No, jak

musi, to musi. Już ja wiem, że jak Czung Iwanycz coś mówi,

to nie bez powodu.

Wdzieramy się do pałacu. A tam sodoma i gomora, wszyst­

ko wywrócone do góry nogami, widać, że uciekano w wiel­

kim pośpiechu. Kozacy oczywiście dalej rwać jedwabne za­

słony na onuce, rozbijać wazony, ładować srebro do toreb,

a mój Czung, widzę, bez przerwy otwiera drzwiczki w pie­

cach i ostukuje ściany. Ja go za kołnierz. „Czego tak szukasz,

łotrze? Gadaj prawdę - jak nie, to sam wiesz!". A on do mnie

szeptem: „Genelala, tutaj mieśkala mandalin Lu". Albo może

Lung, nie pamiętam. W ogóle pałac należał do jakiegoś bar­

dzo bogatego mandaryna, o którym wiadomo było, że ma

największą w całych Chinach kolekcję drogich kamieni. Mó­

wię do Czunga: „Przecież nie taki głupi ten twój Lu, nie zo­

stawił skarbów, żeby je rozkradli". „Eee - odpowiada - Lu nie

głupi, Lu śtlaśnie chitli. On wiezieć: jak ciesaziowa ziobacić,

to ziablać siobie".

A trzeba państwu wiedzieć, że cesarzowa wdowa Tse Hi

była damą z charakterem. Ze swoimi skośnookimi poddany­

mi nie robiła wielkich ceregieli. Opowiem wam w związku

z tym pewną historyjkę.

Tegoż dnia, kiedy zebraliśmy się na radzie wojennej,

a chińscy dworacy pakowali kufry i trzęśli się ze strachu, jed­

na cesarzowa nie straciła głowy. Postanowiła w tym zamie­

szaniu pozbyć się znienawidzonej synowej. Udała zasmuco­

ną, stara wiedźma, i mówi: „Wszystko przepadło, córko. Nie

mam sił patrzeć, jak zachodni barbarzyńcy wdzierają się do

naszego świętego miasta. Rzucimy się do studni. Tylko że jest

wąska, ty skocz pierwsza, ja za tobą". Biedna głuptaska sko­

czyła, a starucha nie! Powiedziała, że się nagle rozmyśliła. Ta­

ka to spryciara była z tej cesarzowej Tse Hi. Dlatego można

zrozumieć obawy naszego mandaryna. Czung Iwanycz był

pewien, że ten właśnie Lu czy tam Lung przed ucieczką scho­

wał swoją kolekcję. Gdzieś w pałacu, w dodatku w pośpie­

chu, bo namyślać się nie miał specjalnie czasu.

121

background image

I wiecie państwo co? Mój żółtek powęszył, powęszył po

komnatach i jednak znalazł skrytkę. W domowej kapliczce,

za ołtarzem, stało pudełeczko z laki ze smokami na wieczku,

nawet niezbyt duże, o takie. Z początku, jak je zobaczyłem,

byłem rozczarowany. No, myślę sobie, żadnych skarbów Se­

zamu tu nie mógł upchać.

Zabrałem szkatułkę Czungowi i otwieram. Matko Boska!

Niebiański blask! Omal nie oślepłem, słowo daję! Kamieni

nawet nie tak dużo, ale same najszlachetniejsze, najpiękniej­

sze.

Czung naskakuje na mnie jak kogut i gdacze: „Genelala,

moja znaleźć pudelka! Po polowie dzielić cieba! Alibo nie, nie

po polowie! Sistko ziabielaj, a mnie daj tylko te kule!".

Patrzę, a w aksamitnym pudełku leży okrągły, gładki dia­

ment. Nigdy czegoś takiego nie widziałem: mieni się wszyst­

kimi barwami tęczy. I wielki! O, jak ta morela. E, mówię so­

bie, nadtoś chytry, gołąbeczku!

„Zuch z ciebie, że znalazłeś skrytkę - mówię - dostaniesz

ode mnie w nagrodę sto rubli i złoty zegarek. Ale wara od tro­

feów wojennych, cywilom się nie należą".

Wyobraźcie sobie: mój spokojny i uległy Czung Iwanycz

nagle wyciąga krzywy nóż i rzuca się na mnie! Dobrze, że

miałem nabity pistolet, bo inaczej nie siedziałbym tu z wami.

Nie byłoby, dziatki drogie, waszego tatusia. A i was samych

by nie było.

- Zastrzeliłeś go, tatusiu? - Kadet poderwał się z krzesła. -

Ech, trzeba mu było, podlecowi, odrąbać głowę szablą!

A maestro szepnął:
- Strzelił Chińczykowi w plecy, żeby się nie dzielić. Idę

o zakład!

- Taka to historia, dziateczki - zakończył swoją opowieść

dziarski kawalerzysta.

background image

Dematerializacja

- Tyle słyszałam o pańskiej szkatułce z Chin! - Iwetta Kar-

łowna chwyciła generała za rękę. - Zawsze pragnęłam na nią

zerknąć. A już zwłaszcza po tej dzisiejszej opowieści. Ławrze

Lwowiczu, kochany, niech pan ją pokaże! Myślę, że wszyscy

są jej z ciekawi.

- Tak, proszę! Ławrze Lwowiczu! Ekscelencjo! Wujku

Ławrze! - rozległ się chór dorosłych i dziecięcych głosów.

- No dobrze, dobrze. - Generał uśmiechnął się. - Zaraz

przyniosę. - I wyszedł z jadalni.

Elastyk z dołu popatrzył na magika - jaki sukces! Tamten

uśmiechnął się i mrugnął: no, przecież ci mówiłem.

Tylko jubilatka Lipeczka była, jak się zdaje, niezadowolo­

na. Widocznie owo pudełko widziała już nieraz, a to, że prze­

stała być w centrum uwagi towarzystwa, wyraźnie jej się nie

podobało.

- Nie chcę szkatułki! - Wydęła kapryśnie dolną wargę. -

Też mi coś, kamyki. Lepiej pobawmy się w szarady.

Iwetta Karłowna zawołała ze skruchą:

- Ach, rzeczywiście! Przecież dzisiaj najważniejsza jest Li­

peczka. Słowo jubilatki jest dla nas prawem. Dalej, do zaba­

wy! Afino Pantielejewno, kochana, gdzież jest nasz włoski

magik?

- W saloniku - odpowiedziała generałowa. - Mnie i Li-

peczce bardzo się podobał jego występ. Reszta cyrkowych nu­

merów była dosyć prymitywna, ale maestro to prawdziwy

czarodziej. Jesteśmy niezmiernie wdzięczne. Tak że dzieci, co

wolicie - szarady czy przedstawienie?

- Przedstawienie! Przedstawienie! - zaczęła hałasować

dziecięca strona stołu.

123

background image

- No to niech będzie.

Do pokoju wrócił generał, trzymając w rękach szkatułkę

z laki, i zdziwił się, kiedy zobaczył, że wszyscy już wstali od

stołu.

- Tatusiu, potem, potem! - Jubilatka zaczęła machać rę­

kami na szkatułkę. - Najpierw pójdziemy popatrzeć na magi­
ka! To coś wspaniałego, sami zobaczycie!

Ławr Lwowicz dobrodusznie uśmiechnął się do córki.

- No cóż, wiercipięto, przekazuję ci dowództwo. Słucham,

jakie będą rozkazy?

- Do saloniku naprzód marsz!
Wszyscy się roześmiali, a maestro szarpnął asystenta za rę­

kaw.

- Na miejsce!

Elastyk rzucił się do stojącej peleryny, wlazł do środka, na­

ciągnął kaptur i zastygł bez ruchu.

Drzwi otwarto na oścież, do saloniku zaczęli wchodzić wi­

dzowie.

- Bambini, prego tutaj. - Diabolini wskazał dzieciom

krzesła. - Signore e signori, oto fotele, molto comfortabile. Eccel-
lenza

- skłonił się generałowi - poltrone dla gospodarz i go­

spodyni.

I sam podprowadził parę małżeńską do dwóch foteli stoją­

cych po obu stronach „żłobu".

- Ach, cóż to za ceremonie, przecież nie jesteśmy parą kró­

lewską - burknął Brianczaninow, ale mimo wszystko usiadł,
gdzie mu kazano.

Szkatułki jednak na stoliku nie postawił - umieścił ją sobie

na kolanach. To było niezgodne z planem, więc Elastyk z nie­
pokojem popatrzył na Diaboliniego. Ten jednak dosłownie
rozpływał się w uśmiechach.

Któraś z dziewczynek dojrzała ukrytego pod peleryną

Elastyka.

- Oj, popatrzcie, tam jest jakiś chłopiec!
- To asystent - z ważną miną wyjaśniła Lipeczka i powie­

działa: -Buongiorno, Pietro.

- Buongiorno, signorina - odparł Elastyk.

Dzięki Bogu, Lipeczka nic więcej po włosku nie umiała, bo

inaczej Elastyk miałby prawdziwy kłopot.

124

background image

Zresztą kiedy tylko ostatni gość usiadł, magik niezwłocznie

skupił na sobie uwagę wszystkich.

- Attenzione! - zaczął po włosku, a potem stopniowo prze­

szedł na rosyjski, ale, zdaje się, nikt na to nie zwrócił uwagi.

Maestro mówił bowiem zdumiewające wprost rzeczy.

- Ja dzisiaj państwu demonstrare nie sztukę i nie iluzję, ale

coś szczególnego, resultato długie, długie lata degli esperimenti.

Jak wiadomo, człowiek składa się z dwa substancja: ciało fi­

zyczne i ciało astralne, inaczej zwane „dusza". Jeśli oddzielić

te dwa ciała, co będzie wtedy?

- Wiadomo co - zahuczał generał. - Wyzionie ducha.

Wieczne odpoczywanie.

- Słusznie, morte - śmierć. Ale ja umieć dzielić dusza od

ciało tak, że człowiek zostawać żywy. Dusza będzie rozma­

wiać z astral, to znaczy z Niebo, zostając przy tym wewnątrz

ciało. Wy zobaczyć prawdziwa dematerializacja duszy. Co

więcej, zobaczycie to, czego jeszcze nikt nie widzieć! Zobaczy­

cie, jak wyglądać sama dusza, jej pronie... promieniowanie.

Ja zrobić dematerializacja duszy mój asystent Pietro. Ona bę­

dzie lecieć w astral i odpowiadać na każdy pytanie serenissima

publica.

Przecież Niebo znać wszystkie tajemnice - i prze­

szłość, i teraźniejszość, i nawet przyszłość.

- Tak, tak, zobaczymy. - Ławr Lwowicz lekceważąco

uśmiechnął się. - No cóż, jak astral, to astral.

- Mnie sam będzie trudno - ciągnął magik. - Trzeba, żeby

wszyscy mi pomagać energia swoja dusza. Prego, wyciągnijcie

ręce naprzód i rozszerzcie palce, o tak.

Dzieci wypełniły prośbę maestra z ochotą, dorośli z ironicz­

nym uśmiechem, i to nie wszyscy.

- O, proszę, panie i panowie! Trzeba, żeby wszyscy! Ina­

czej nie powstać łańcuch energetyczny!

Generał uniósł ręce, ale przestraszył się, że skarb spadnie

na podłogę. Westchnął i przestawił szkatułkę na stolik, po

czym wyciągnął dłonie.

- No? Co dalej? - odchrząknął, wyraźnie znudzony.

A Elastykowi serce waliło coraz szybciej. Plan signora Dia-

boliniego bliski był urzeczywistnienia, wszystko szło jak po

maśle. Jeszcze minuta, dwie, i stanie się to, po co uczeń szó­

stej klasy Fandorin, potomek przeklętego Theo Krzyżowca,

wyprawił się w przeszłość!

125

background image

- Bene, molto bene! - pochwalił widzów Diabolini. - Teraz

mnie potrzebny całkowita ciemność. Simone, dalej!

Lokaj imieniem Siemion, jak mu kazano, przekręcił wy­

łącznik i salon pogrążył się w absolutnym mroku. Maestro
i Elastyk nie tylko zaciągnęli podwójne story na oknach, ale

jeszcze przykleili ich krawędzie klejem, żeby ani jeden pro­

myk się nie prześlizgnął.

Magik pouczał swego asystenta: „Przy szybkim przejściu

od jaskrawego światła do zupełnej ciemności oczy w ciągu
pierwszych dziesięciu sekund nie widzą nic. Potem źrenice
zaczynają się stopniowo rozszerzać i człowiek może rozróżnić
cienie i sylwetki. Ale tobie wystarczy dziesięć sekund, żeby
dobrać się do «żłobu»".

Kiedy tylko zgasło światło, Elastyk zaczerpnął powietrza

pełną piersią, dał nura na podłogę i szybciuteńko podpełzł na
czworakach w kierunku „żłobu". Nie darmo trenował przez
całą godzinę - dotarł do celu bezbłędnie.

Na kolanach i dłoniach miał specjalne poduszeczki, żeby

nie wywoływać nawet najlżejszego szmeru.

Odetchnął dopiero, kiedy wszedł pod stolik - i to cichuteńko.
Z lewej strony sapał generał, z prawej szeleściła jedwabną

suknią gospodyni. Elastyk łatwo mógłby dotknąć obojga,

w dodatku równocześnie.

Teraz trzeba było czekać na umówiony sygnał.

Diabolini odczekał dziesięć sekund, ściągnął z peleryny

cienki pokrowiec i w ciemności zaświeciła sylwetka chłopca,
złożona z drobnych migających punktów: widać było głowę,
ręce, tułów, nogi. Największy punkt migotał w okolicy serca.

Przez salonik przebiegł szmer zdumienia.
Elastyk wiedział, że na pelerynie znajduje się rysunek wy­

konany specjalnym fosforyzującym roztworem, ale nawet na
nim widowisko robiło wrażenie. Pomysłowy gość z tego Dia-
bolo Diaboliniego, któż zaprzeczy?

- Pietro! Ty mnie słyszeć? - rozległ się napięty głos ma-

estra.

- Jestem gotowy - cieniutko odpowiedziała sylwetka.
Maestro twierdził, że jako brzuchomówca potrafi naślado­

wać każdy głos, więc Elastyk się zawstydził: czyżby rzeczywi­

ście miał taki piskliwy?

126

background image

- Powiedz nam, Pietro, kto zada ci pierwsze pytanie?
- Jubilatka.
- Signorina - zwrócił się magik do Lipeczki - może pani py­

tać dusza Pietro, o co pani chce, a dostanie pani dokładna,
prawdziwa odpowiedź.

Słychać było, jak Lipeczka wstaje, jak przestępuje z nogi na

nogę. W końcu się zdecydowała:

- Proszę mi powiedzieć, szanowna duszo, czy pojedziemy

jutro do ogrodu zoologicznego i czy zobaczę tam słonia?

- Pojedzie pani - zapewniła dusza. - Zobaczy pani słonia,

słoń pokiwa pani trąbą i pomacha uszami.

- Dziękuję, bardzo się cieszę... - wymamrotała Lipeczka

słabym głosem, bo chyba się zorientowała, że mogła zadać ja­

kieś ciekawsze pytanie.

Wszyscy uprzejmie zaklaskali.
- No proszę, jak dobrze dusza tego Pietra mówi po rosyj­

sku. Bez akcentu - zauważył generał.

W ciemności rozległ się perlisty śmiech Iwetty Karłowny.
Ale magika wcale to nie zbiło z tropu.
- Czy dusza mieć akcent? Powiedz mi, Pietro, kto ma za­

dać drugie pytanie?

- Pan generał.
- Benissimo! - ucieszył się Diabolini. - Zaraz signor generał

może rozwiać swój sceptycyzm. Proszę pytać, eccellenza.

„Uwaga, przygotować się" - wydał sobie komendę Elastyk.
Ławr Lwowicz parsknął śmiechem.
- Mmm... Doprawdy nie wiem, o co mam pytać tak sza­

cowną substancję...

- Pan spytać o to, co go najwięcej teraz zajmować - pod­

powiedział magik. - Czym pan zajmować swoje myśli
w ostatni czas?

- No, chwileczkę. Tylko boję się, że dla astralu takie zada­

nie może być trochę zbyt trudne. - Brianczaninow z komicz­
nym namaszczeniem zapytał: - Powiedz mi, o duszo chłop­
czyka Pietro, czy dojdzie do transakcji zakupu pola
naftowego w Baku? Czy mogę ufać gwarancjom pośrednika
Karabekowa?

Po czym roześmiał się, zadowolony ze swojego żartu.

- Nie dojdzie do zakupu - odrzekł brzuchomówca. - Bada-

127

background image

nia geologiczne wykażą, że pokłady w Akbaszu są prawie zu­
pełnie wyczerpane.

- A niech to diabli! - wymamrotał oszołomiony generał. -

Nie sądziłem, że w astralu są aż tak dobrze zorientowani
w sprawach poszukiwań naftowych. Hm. Ciekawe. A co
z Karabekowem?

- Nie wolno mu ufać. To oszust. W zeszłym roku wyłudził

od banku Rosyjsko-Azjatyckiego pięćdziesiąt tysięcy na pod­

stawie fałszywego upoważnienia. Niech pan uważa!

- Ławrik, mówiłam, że ten Karabekow nie wygląda mi na

uczciwego człowieka! - wykrzyknęła Afina Pantielejewna. -

Ty mnie nigdy nie słuchasz!

Generał zadał nowe pytanie, o jakieś udziały i akcje; teraz

nadzwyczaj zaniepokojonym głosem, daleki od żartów, ale
Elastyk już go nie słuchał.

Słowa: „Niech pan uważa", były sygnałem: maestro uznał,

że oboje państwo domu są już dostatecznie zaaferowani i ca­
ła ich uwaga skierowana jest teraz na świecącą pelerynę.

No dalej, a gdzie wybuch?

Jest! Nad głową ciała astralnego mignął jasny błysk - to

zaświeciła się przygotowana zawczasu magnezja. Elastyk
w porę zmrużył oczy, ale pozostali krzyknęli zaskoczeni,
i oczywiście na kilka sekund oślepli. Elastyk wysunął się

spod stolika i chwycił szkatułkę. Była gładka, zimna i dosyć

ciężka.

Teraz tylko bezszelestnie przebiec do bocznych drzwi. Są!
- Perdono, panie i panowie! - huczał w ciemności głos ma­

gika. - To znaczyć, że dusza zmęczona. Ale my prosić Pietro,
żeby mówić, jeszcze troszkę.

Gospodarz zawołał nerwowo:

- No nie, kochany, proszę jeszcze trochę wytrzymać! Mu­

szę koniecznie wyjaśnić...

Co właściwie generał musiał wyjaśnić, tego Elastyk się nie

dowiedział, bo już wyślizgnął się na korytarz. Obficie nasma­
rowane zawiasy nawet nie pisnęły.

Pochlipując ze szczęścia, latorośl Dornów otworzyła skrzy­

neczkę, całą w smokach z perłowej masy, i zobaczyła obciąg­
nięte aksamitem etui, a wokół niego naszyjniki, bransolety,
pierścienie... Wszystko to mieniło się, błyszczało, rzucało nie-

128

background image

bieskie, czerwone, zielone skry. Trzęsącymi się palcami Ela­

styk wyjął bezcenne etui. Reszta kosztowności go nie intere­

sowała, odstawił więc szkatułkę na parapet.

Odczekał sekundę, dwie... Otworzył aksamitne wieczko.
Kamień naprawdę przypominał duże rajskie jabłuszko: był

idealnie okrągły, gładki, żółtoróżowawy. Wystarczyło jednak

dotknąć go palcem, by kolor się zmienił na zielonkawonie-

bieski, a wzdłuż palca przebiegi jak gdyby slaby prąd.

Ale nie wolno było zwlekać.
Teraz, według planu signora Diaboliniego, asystent mu­

siał w te pędy pobiec do pokoiku, gdzie stała kanapa, i przez

okno wyskoczyć do ogrodu. W odległym jego końcu znajdo­

wała się furtka z przepiłowaną kłódką. Potem - bocznymi

uliczkami dotrzeć do ulicy Łukowej i czekać na magika

w bramie kolo traktierni „Ustiug". Maestro pojawi się tam

niezwłocznie. Sztukmistrz nie wyjaśnił, w jaki sposób za­

mierza opuścić salonik, powiedział tylko, żeby Elastyk się

o niego nie martwił.

Ten zaś ani myślał martwić się o Diaboliniego. A uciekać

zamierzał wcale nie na Łukową, tylko w całkiem przeciwną

stronę: na Czyste Prudy, a stamtąd na Solankę i do swojego

roku 2006.

Co prawda, unibook pozostał w cyrkowym namiocie, nie

można było brać go ze sobą na przedstawienie. No nic, mister

van Dorn nie będzie się złościł. Najważniejsze, że udało się

zdobyć Kamień. Robota wykonana! Honor Dornów uratowa­

ny. A razem z nim także cała ludzkość. Zajęło to, jeśli liczyć

według czasu dwudziestego pierwszego wieku, około czter­

dziestu minut.

Do pokoiku Elastyk dotarł prawie bez przygód, raz tylko

trzeba było schować się za zasłoną, bo z naprzeciwka szedł lo­

kaj z tacą.

O jest, właśnie to okno. Przymknięte, ale nie zamknięte.

Wskoczył na parapet, zeskoczył w dół.

Było dosyć wysoko, dwa i pół metra, ale Elastyk wylądo­

wał bez szkód, przykucnięty. Tyle że trochę zabolały go sto­

py, bo miał cienkie podeszwy. Ale to było głupstwo. Pod­

niósł się i już chciał się puścić biegiem przez ogród, gdy

nagle zamarł.

129

background image

Przy kwitnącym krzewie czeremchy stała piękna brunetka,

Iwetta Karłowna, z oczami wlepionymi w „chłopca z Italii".

Nie miał pojęcia, że akurat zapragnęła się przejść!

Co robić? Jak wyjaśnić, dlaczego wyskoczył przez okno?

A to pech! Dobrze chociaż, że nie ma w rękach szkatułki.

Młoda dama rzuciła się w stronę Elastyka i złapała go za

ramiona. Jej oczy o cudownym, matowym odcieniu płonęły

gniewem.

- Gdzie szkatułka, bałwanie? - zasyczała. - Cóż to, nie wy­

niosłeś jej? Stchórzyłeś? Serce ci wyszarpię!

background image

Kot i Lisica

Cienkie, ale zdumiewająco silne ręce obszukały osłupiałego

Elastyka i w jednej chwili wymacały w kieszeni etui.

- Aha, wielki diament jednak capnąłeś - mruknęła pod

nosem oszałamiająca brunetka. - A gdzie reszta cacek?

- Tam... Ja w żaden sposób... - zaczął bełkotać Elastyk.

Iwetta Karłowna chwyciła go za łokieć i pociągnęła w głąb

ogrodu.

- Dobra, później się policzymy! Trzeba wiać!

Dobiegli do furtki, wyskoczyli na ulicę i szybkim krokiem

skręcili za róg. Z boku mogło to wyglądać nawet bardzo sym­

patycznie: młoda mama albo starsza siostra prowadzi na ma­

skaradę chłopca przebranego za pazia.

Nie zdążyli dojść do traktierni „Ustiug", kiedy z tyłu dogo­

nił ich zadyszany Diabolo Diabolini.

- Oni teraz wpatrują się w sufit! - zawołał ze śmiechem. -

Właśnie zaświeciła tam mistyczna aura.

- A to znowu co takiego? - spytała Iwetta Karłowna.
- A diabli wiedzą. Zuch jesteś, Iweczka, świetnie się spi­

sałaś!

Dopiero wtedy Elastykowi otworzyły się oczy; dwa plus

dwa dało w sumie cztery.

Przypomniało mu się, jak kiedyś w cyrku maestro powie­

dział: „Hej, Iweczka-gołąbeczka!". Tak samo stała się zrozu­

miała pewność magika, że gospodarz sam przyniesie szka­

tułkę. Czy stary chwalipięta mógłby odmówić pięknej

pannie? Wspólniczka przydała się sztukmistrzowi także do

asekuracji: miała pilnować pod oknem, żeby asystent nie

ulotnił się ze zdobyczą. Oj, nie jest głupi ten Diabolo Diabo­

lini!

131

background image

- Fiakier, na plac Świętej Warwary, żywo! Płacę dwa ru­

ble! - Magik zatrzymał dorożkę.

- Do cyrku? Po co? - zaniepokoiła się Iwetta.
- Trzeba zabrać niektóre drogie sercu rzeczy. Wiesz prze­

cież, że jestem sentymentalny. Nie bój się, ci głupcy nie od ra­

zu zdecydują się wezwać policję.

- No, pokażcie - szepnął, kiedy wsiedli do kolaski. - Gdzie

macie kamyki? Po kieszeniach poupychaliście?

- Ten idiota wziął tylko tęczowy diament. - Iwetta dała

Elastykowi tęgą sójkę w bok.

- Dlaczego?

Elastyk miał wystarczająco dużo czasu, żeby wymyślić

usprawiedliwienie:

- Korytarzem szedł służący, niósł kawę na tacy. Ledwie

zdążyłem schować skrzynkę za zasłonę i zabrać etui. On od

razu do mnie: „Co ty tu robisz?". I nie odchodzi. A czekać nie

mogłem, przecież pan sam kazał...

- Hm... Szkoda. - Diabolini westchnął, zabierając kamień

Iwetcie. - I tak jesteś zuch, że złapałeś główny fant, a nie ja­

kiś drobiazg. Dobra, Iwka, nic rób kwaśnej miny. I tak nieźle

się obłowiliśmy.

- Nie rób kwaśnej miny? Spryciarz z ciebie! Gdyby tak

przyniósł moją dolę, a twoją zostawił na parapecie, to inaczej

byś zaśpiewał!

Zaczęli się kłócić półgłosem, żeby dorożkarz nie słyszał,

a wtedy wyjaśniło się, że wspólnicy mieli umowę: przy po­

dziale łupów wielki diament dostanie się magikowi,

a wszystkie pozostałe kosztowności - Iwetcie.

Sprawa przyjmowała zły obrót. Rajskie Jabłko wpadło

w ręce Elastyka tylko na chwilkę i od razu się z nich wy­

mknęło. A jeszcze gorsze było to, że z sejfu generała, gdzie fe­

ralny Kamień leża! sobie spokojnie, nikomu nie czyniąc

krzywdy, trafił w łapska niebezpiecznych aferzystów.

I wszystko to dzięki jego, Elastyka, pomocy!

Ponuro słuchał sprzeczki dwojga łajdaków, czując się głu­

pim, oszukanym Pinokiem, którego owinęli sobie wokół pal­

ca Kot i Lisica.

Koniec końców, strony doszły do zgody.

- Dziewczynko moja, czy ja cię kiedykolwiek oszukałem? -

132

background image

zapytał z przyganą Diabolini. - To, cośmy wzięli, uczciwie po­

dzielimy. Nie narzekaj.

A dorożka już podjeżdżała do cyrkowego namiotu.

- Ja tylko na chwilę - oświadczył Diabolini, zeskakując.

- Ja z panem, maestro! - pośpiesznie rzucił Elastyk, pa­

miętając o unibooku.

- O nie! - Iwetta też wstała. - Gdzie kamyczek, tam i ja.

Magik z urazą pokręcił głową.

- Wstydź się, Iweczko, przecież mnie znasz.
- No właśnie - mruknęła i dodała cicho: - Niech dorożkarz

czeka, a my damy nogę przez tylne wejście i weźmiemy inne­

go. Tak będzie pewniej. Przy okazji oszczędzimy dwa ruble.

Fiakier zaczął się kręcić na koźle, chyba zaczynając coś po­

dejrzewać.

Diabolini westchnął i szepnął:

- Jesteś niepoprawna. Mamy teraz bajeczny skarb, a ty

chcesz oszukać człowieka pracy dla takiej drobnej sumy.

Masz tu rubla, przyjacielu - podał pieniądz dorożkarzowi -

i czekaj; drugiego dostaniesz, kiedy wrócimy. Musimy jeszcze

dostać się na dworzec.

Szybkim krokiem przeszli przez namiot, nie zatrzymując

się ani na chwilę. Magik w biegu chwycił przygotowaną

wcześniej walizeczkę. Elastyk schował unibook za pazuchę.

- Cenię zapał do nauki - pochwalił maestro. - Wkrótce,

chłopcze, wyślę cię do najlepszej szwajcarskiej szkoły z inter­

natem.

Wyszli z przeciwnej strony, gdzie stały wozy cyrkowe.

Magik zawołał następnego dorożkarza i polecił mu:
- Na Kałanczowkę!

- Na jaki dworzec jedziemy? Na Nikołajewski? - spytała

Iwetta. - Tylko uważaj, bo ja nie mam zamiaru podróżować

inaczej niż pierwszą klasą. Spodobało mi się.

- Wtedy, kiedy cię wsadziłem do przedziału tej idiotki ge­

nerałowej?

- Nie waż mi się obrażać Afinki; tak się z nią zaprzyjaźni­

łyśmy, kiedy wracałyśmy z Petersburga! - Iwetta zaśmiała

się. - A i potem były z nas papużki-nierozłączki. Dopóki nie

zaczęła być zazdrosna o tego swojego borsuka. Żal mi wy­

jeżdżać z Moskwy, tyle już mam tu serdecznych przyjaciółek!

133

background image

- Wiem, pięć. - Diabolini się uśmiechnął.
Teraz już wiadomo było, jak ta parka pracuje. Iwettą za­

wiera znajomość z potencjalnymi „klientami", zdobywa ich
zaufanie i w rozmowach, od niechcenia, zachwala występy
wielkiego włoskiego magika. To dlatego generałowa na obie­

dzie powiedziała do Iwetty, że jest „niezmiernie wdzięczna"
za występ „prawdziwego czarodzieja".

A zatem Diabolo Diabolini nie polował specjalnie na Raj­

skie Jabłko, powodowany jakimiś szatańskimi zamiarami?
I fakt, że z pięciu wybranych klientów pierwsza „połknęła

haczyk" żona właściciela chińskiej szkatułki, był czystym
przypadkiem? Jeśli tak, to jeszcze pół biedy.

Maestro zwolnił dorożkarza na placu Trzech Dworców.

Zdumiewająca rzecz, ale dworce były dokładnie takie same

jak w roku 2006, ani trochę się nie zmieniły. I plac również
wyglądał prawie tak samo: pełno ludzi, niesamowity ruch.

Tylko zamiast samochodów były głównie dorożki i tramwaje.

- To co, do Petersburga? - spytała Iwetta. - Idziemy na Ni-

kołajewski.

Magik pokręcił głową i nie ruszył się z miejsca.
- A dokąd? Do Warszawy?
- Ludzie gapią się na Pietra w tym jego kostiumie - powie­

dział zafrasowany Diabolini. - To niedobrze. Nie, Iwetko, nie
pójdziemy na dworzec i nigdzie się z Moskwy nie ruszymy.
Niech tam sobie gliny myślą, że z cyrku daliśmy drapaka pro­
sto na pociąg. Fiakier! Zawieź nas na Kriwokolną, do austerii
„Przyjaciel Sakiewki". I jedź przez Miasnicką. Ucz się, ucz! -
Z roztargnieniem poklepał po ramieniu Elastyka, który zaczął
szeleścić kartkami podręcznika.

- Coś ty? Jaka znowu austeria? - spytała zaskoczona Iwetta.

Unibook poinformował:

Austeria - zajazd, gospoda, zwłaszcza w mieście.

- Minęła już godzina, odkąd się zdematerializowaliśmy.

Twój borsuk na pewno zadzwonił na policję. Trzeba się przy­
czaić gdzieś na dnie.

Do Miasnickiej było niedaleko i przez całą tę drogę wspól­

nicy znowu się kłócili.

134

background image

Iwetta się skarżyła:

- Moglibyśmy przynajmniej pojechać do przyzwoitego ho­

telu, a ty mnie ciągniesz do jakiegoś „Przyjaciela Sakiewki"!

- Nie szkodzi, w nieprzyzwoitym będziemy bezpieczniejsi.
- Niech to diabli porwą! Małośmy już pluskiew nakarmili

po różnych norach! Mam tego dość! Wyjeżdżam! Fiakier, za­
wracać!

- Dobrze. - Diabolini westchnął. - Jedź, dokąd ci się podo­

ba. Nie chcesz słuchać mądrej rady - adieu, albo mówiąc po
włosku, arrivedercil Dostaniesz swoją połowę.

- Dostanę? Na święty nigdy? - Piękne oczy brunetki

zmrużyły się podejrzliwie. - Wiem, wiem: sprzedasz kamień,
dostaniesz forsę i wtedy się podzielimy? Nie jestem taka głu­
pia!

- Sprzedawać swoją połowę będziesz sama. Zatrzymaj no

się, przyjacielu.

Kolaska stanęła przy Miasnickiej, koło sklepu w kształcie

pagody. U góry ozdobnymi literami, przypominającymi chiń­
skie znaki, wypisano: HERBATA, CUKIER. PIERŁOW I SY­
NOWIE.

- Co, znalazłeś czas, żeby herbatkę popijać?! - krzyknęła

Iwetta, ale Diabolini tylko machnął ręką.

Minął szklane drzwi, przy których stal i kłaniał się Chiń­

czyk, przeszedł trochę dalej i zniknął w sąsiednim sklepiku.

NARZĘDZIA I MATERIAŁY JUBILERSKIE - przeczytał

Elastyk szyld.

Po pięciu minutach maestro wyszedł z zawiniątkiem pod

pachą.

- Co to jest? - spytała z ciekawością Iwetta.
- Narzędzia do piłowania diamentów. Przecież mówiłem:

dostaniesz swoją połówkę i zrobisz z nią, co zechcesz.

Elastyk z przerażenia wstrzymał oddech.

background image

Nieszczęście nieuniknione

- Niech pan tego nie robi! - zawołał, nie mogąc się powstrzy­

mać.

Diabolini i jego wspólniczka popatrzyli na niego ze zdzi­

wieniem.

- A to niby dlaczego?

Elastyk przełknął ślinę.

- Bo... bo jest taki piękny!

- Jedź, o tam. - Magik wskazał dorożkarzowi drogę, a do

Elastyka rzeki: - To dobrze, że cenisz piękno, chłopcze. Ale

sprzedawać w całości taki zwracający uwagę kamień - to za

duże ryzyko; wpadniemy.

Powóz dudnił na brukowanej jezdni ponurej, brudnej

uliczki.

- Jesteśmy na miejscu! - Diabolini pokazał zaniedbany

czteropiętrowy dom.

Maestro wpłacił zadatek i zakurzonymi schodami zapro­

wadził „żonę i syna" (właśnie tak przedstawił swoich towa­

rzyszy recepcjoniście) na najwyższe piętro.

Przed tabliczką z numerem 16 zatrzymał się, poklepał dło­

nią masywne drzwi i zważył na dłoni ciężki klucz.

- Widzę, że tutaj na noc zamykają się solidnie. Myślę, że

nie bez powodu.

Weszli.

Iwetta z obrzydzeniem rozejrzała się po ubogim wnętrzu:

dwa żelazne łóżka, dębowa szafa na ubrania, odrapany stół

i trzy krzywe krzesła.

- Boże! Co za nora!

Elastyk zaś podszedł do okna i wyjrzał na zewnątrz. Po­

dwórze było ciemne i wąskie, ze wszystkich stron otoczone

136

background image

murami stykających się domów - prawdziwa studnia. Od pa­

rapetu ciągnął się sznur z porozwieszanymi prześcieradłami.

Drugi jego koniec przywiązano gdzieś na dachu domu stoją­

cego naprzeciwko. Było widać strychowe okno i wygrzewają­

cego się na słońcu kota.

Podczas gdy „żona i syn" rozglądali się, Diabolini nie tracił

czasu na głupstwa. Kiedy Elastyk się odwrócił, zobaczył, że

magik już rozwinął zawiniątko i przykręca do stołu imadeł­

ko. Na papierze lśniły jakieś wymyślne przyrządy.

- Naprawdę możesz go rozpiłować? - spytała Iwetta.

- Przyjmij do wiadomości, dziecinko, że wielki Diabolo

Diabolini zaczynał swoją karierę jako uczeń jubilera.

Iwetta parsknęła śmiechem.

- Biedny ten jubiler.
- Nie masz racji. Byłem młody i pełen wzniosłych ideałów.

Powodowała mną wyłącznie miłość do kamieni i metali szla­

chetnych. Przynajmniej na początku... No, proszę bardzo. -

Wyjął z pudełka diament i wstawił go w imadełko. Chwycił

za dźwignię, żeby zacisnąć kamień mocniej, ale do tego Ela­

styk w żadnym razie nie mógł dopuścić. Strach pomyśleć, ile

złej energii wyemanuje Rajskie Jabłko w odpowiedzi na tak

ordynarny zamach!

Rozpacz i beznadziejność sytuacji sprawiły, że plan był cał­

kiem prosty.

Elastyk rzucił się do stołu, wyrwał Kamień z imadła i po­

biegł do okna. Nie miał nadziei, że ucieknie z Jabłkiem, bo

dokąd tu niby uciec? Jedyne wyjście to wyrzucić je przez

okno. Może wpadnie do jakiejś dziury i nie znajdą go. Niech

lepiej leży tam zakurzone na wieki wieków, żeby nikt o nim

nie wiedział.

Nie był to właściwie żaden plan, raczej akt desperacji. Ale

nawet i z tego nic nie wyszło.

- Trzymać go - zapiszczała Iwetta i zwinnie jak mysz sko­

czyła za Elastykiem.

Zręcznie podcięła mu nogę, tak że pechowy potomek van

Dornów rozciągnął się jak długi na podłodze.

Rajskie Jabłko już po raz drugi wymknęło się Elastykowi

z rąk i potoczyło po podłodze, uderzając o listwę. Diabolini

trzema skokami dopadł go i podniósł.

137

background image

Elastyk miotał się przygnieciony ciałem Iwetty i krzyczał:

- Nie wolno! Czy pan nie wie? Będzie nieszczęście! Wojna

światowa! Niech pan go nie rusza!

Pewnie coś takiego nazywa się „histerią" - bo rozumiał

przecież, że go nikt nie posłucha.

- Chłopak zwariował - stwierdził Diabolini. - Trzeba mu

zatkać gębę, bo sąsiedzi usłyszą. Tylko awantur nam tu bra­

kowało.

- Ratunku! - wrzasnął Elastyk na całe gardło. - Pomocy!

Zaraz jednak dostał taki cios w głowę, że rąbnął nosem

o parkiet. Uperfumowana dłoń mocno zacisnęła mu usta.

A w następnej chwili signor Diabolini potężnym łapskiem

oderwał go od podłogi i uniósł w powietrze.

- Jak się będziesz wydzierał, to skręcę ci kark - zapowie­

dział krótko.

Było widać - skręci jak nic.

Elastyk już więcej nie krzyczał, tylko spazmatycznie po­

chlipywał, przełykając łzy.

- Hm, mamy kłopot - oznajmił Diabolmi, nadal trzymając

asystenta w powietrzu. - Co tu robić z tym obłąkańcem? Ju­

bilerska robota wymaga spokoju i skupienia.

- Do szafy go! - zadecydowała Iwetta.

I w tej samej chwili pokonany ostatecznie obrońca ludzko­

ści został wtrącony do dębowej ciemnicy. Zazgrzytał klucz. To

był już koniec. Do Elastyka doleciał tylko zduszony głos:

- Nie można, zdradzi... Trzeba będzie...

Magik dokończył szeptem, tak że Elastyk nie dosłyszał je­

go słów. Pewnie decydowały się jego losy, ale on myślał nie

o tym, tylko o swojej potwornej porażce. Wszystko zepsuł!

Zaprzepaścił! Teraz nic już nie można zrobić. Zaraz Diabolini

przepiłuje Rajskie Jabłko...

- Z sześćdziesięcioczterokaratowego kamienia otrzymamy

tuzin sporych diamentów, każdy wart dziesięć tysięcy rubli,

i trzydzieści drobnych, po jakieś pięćset do tysiąca - dobiegło

z pokoju. - Czyli razem około stu pięćdziesięciu tysięcy.

- Och, ty! Piłuj prędzej!

- Diamentów się nie piłuje, dziecinko, tylko tnie. To spra­

wa trudna i mozolna. Bo diament jest najtwardszym z mine­

rałów, rozciąć go można tylko innym diamentem. To jest kli-

138

background image

wer, nóż diamentowy. Wybuliłem za niego w sklepie siedem­

dziesiąt pięć rubeliansów.

- A jak twój kliwer się złamie?

- Trzeba wiedzieć, gdzie ciąć, to się nie złamie. Diament

ma budowę warstwową. W poprzek warstw ciąć nie można,

tylko między nimi. Jest twardy, ale kruchy. Przede wszyst­

kim powinno się określić miejsce, gdzie można zrobić nacię­

cie. Daj no mi lupę. Jest tam, w pudełku.

Nastąpiła długa pauza.
- No i co dalej? - niecierpliwie krzyknęła Iwetta. - Dosyć

tego wiercenia, teraz piłuj go, to znaczy tnij!

- Co za diabeł! Nie mogę ustalić rozmieszczenia warstw...

Nigdy nie widziałem takiego załamania promieni. Dziwne.

Dobra, spróbuję na chybił trafił...

Rozległ się odgłos metalu uderzającego o metal, potem

okropny zgrzyt.

Elastyk płakał, rozmazując łzy po policzkach. Koniec, teraz

nieszczęście jest nieuniknione.

Coś głośno trzasnęło.
Magik zaczął kląć, na czym świat stoi, po czym wyjęczał:

- Tylko popatrz, siedemdziesiąt rubli diabli wzięli. A na

„Chińczyku" ani zadrapania! Obróciłem go złą stroną. No

i szkoda, że pożałowałem forsy. Trzeba było wziąć najdroższy

kliwer, za sto dwadzieścia. Masz pieniądze? Muszę znowu je­

chać do sklepiku, bo zaraz zamkną.

Odgłos kroków, jakieś szmery.

Elastyk całym ciałem naparł na drzwi i przywarł do utwo­

rzonej w ten sposób szpary.

Diabolini wkładał marynarkę, Iwetta zdejmowała kapelu­

sik z wieszaka.

- Dokąd to? - spytał maestro.

- A czemu bierzesz diament ze sobą? Ja też idę.

- Muszę wybrać nóż odpowiedni do kształtu i rozmiaru

kamienia. Razem iść nie możemy. Ktoś musi pilnować tego

zbzikowanego Pietra.

- Załatw go od razu i będzie po kłopocie - zaproponowała

Lisica, a z tych słów można było wywnioskować, jaki los cze­

ka biednego Pinokia.

- Zrozumże wreszcie: nie możemy teraz pokazywać się ra-

139

background image

zem w miejscach publicznych. Jesteśmy parą zbyt zwracającą
uwagę. Pan Koszko, naczelnik policji śledczej w Moskwie,
nie jest głupi. Myślisz, że nie zainteresowało go tajemnicze
zniknięcie tak ślicznej osóbki? Zapewniam cię, nasz rysopis

już został sporządzony i teraz rozsyła się go po wszystkich

cyrkułach.

- W takim razie kamień zostanie tutaj - oświadczyła Iwet-

ta. - Trudno, wybierzesz swój kliwer na oko.

Oboje przesunęli się w stronę drzwi i teraz Elastyk lepiej

ich widział.

- Dobrze, ale w takim razie zamknę cię na klucz. - Diabo-

lini zerwał jakiś sznurek, zwieszający się ze ściany. -

I dzwonka też nie potrzebujesz, prawda? Bo mogłoby ci

wpaść do głowy, żeby wezwać służbę. Powiesz, że zamek się
zaciął, niech otworzą.

- Łajdak!

Iwetta chciała wymierzyć magikowi policzek, ale ten

zręcznie się uchylił i ze śmiechem wyszedł z pokoju.

Rozległ się zgrzyt klucza. Potem cisza.
Elastyk zobaczył, że Iwetta stoi z uchem przyłożonym do

drzwi - nasłuchuje. Wyszarpnęła ze swojej wspaniałej fryzu­
ry szpilkę, wsunęła w dziurkę od klucza i długo w niej maj­

strowała. Tupnęła nogą, wyprostowała się. Pogmerała palca­

mi w gniazdku dzwonka na służbę - też bezskutecznie.
Oczywiście sznur został wyrwany razem z mięsem.

- Łajdak, co za łajdak! - poskarżyła się nie wiadomo komu

i zaczęła biegać po pokoju.

Kamień leżał na krześle, tam gdzie go położyła, kiedy mo­

cowała się z zamkiem.

Do sklepu jubilerskiego było niedaleko, nieobecność magi­

ka nie mogła więc trwać długo. Dosyć płaczu i zamartwiania

się, powiedział sobie Elastyk. Rusz głową. Przecież zdałeś eg­
zamin z pomysłowości.

Przycisnął się do szpary i zawołał:

- Madame! Proszę mnie wypuścić. Pomogę pani otworzyć

drzwi!

Iwetta odwróciła się w stronę szafy.
- Po pierwsze, nie jestem madame, tylko mademoiselle. A po

drugie, akurat mogę ci wierzyć!

140

background image

- Naprawdę! Maestro przecież szykuje mnie na eskapistę.

I coś już potrafię.

Podeszła bliżej, ujęła się pod boki.

- Jeśli jesteś eskapistą, to czemu nie możesz wyleźć z tej

parszywej szafy?

- Bo musiałbym mieć narzędzia. Są w walizce u maestra.

Tylko że sama pani nic nie zdziała. Trzeba znać sekret. Szyb­

ciej, proszę otworzyć! On przecież w każdej chwili może wró­

cić!

Iwetta zdecydowała się w końcu otworzyć szafę. Połowa

roboty była już wykonana.

- Tylko uważaj i nie próbuj mnie ocyganić. - Pogroziła

Erastowi pięścią. - Ja i z dorosłym mężczyzną sobie poradzę,

a co dopiero z takim smarkaczem.

- Mnie jeszcze bardziej niż pani zależy na otwarciu drzwi.

Byle tylko ujść cało.

Otworzył walizeczkę magika i zaczął tam grzebać. Na

szczęście w środku naprawdę znalazł się futerał z narzędzia­

mi niewiadomego przeznaczenia: jakieś chytre śrubokręty,

szczypczyki, pęsetki. Elastyk nie miał pojęcia, do czego służy­

ły i jak należy się nimi posługiwać, ale powiedział z przeko­

naniem:

- Doskonale. To jest to, czego mi potrzeba. Zaraz się wydo­

staniemy.

Podbiegł do drzwi i wsunął w dziurkę od klucza pierwsze

żelastwo, które wpadło mu w rękę. Zerknął przy tym w bok,

żeby nie stracić Kamienia z oczu.

- Chyba zaczepiłem - oświadczył. - Teraz potrzebna jest

pani pomoc. Proszę stanąć na czworakach i spróbować trochę

unieść drzwi. Choćby troszeczkę.

Iwetta opadła na podłogę, wsunęła palce w dolną szparę

i aż stęknęła z wysiłku.

- Proszę trzymać, nie puszczać! Wezmę tylko dłuto.

Elastyk cofnął się od drzwi, nachylił się, złapał Kamień

i wsunął do kieszeni.

- Zaraz, jeszcze sekundę! - powiedział, podkradając się na

palcach do okna.

Wlazł kolanami na parapet. Sprawdził sznur od bielizny -

był mocny, podwójny. I naciągnięty. Podwórze na dole wyda-

747

background image

wało się całkiem małe, nie większe niż pudełko, do którego

Elastyk skakał z orkiestry.

- No, prędzej! - ze złością krzyknęła Iwetta. - Bo go jesz­

cze spotkamy na schodach. I dopiero będzie wesoło!

Proszę, jaka przydatna bywa nauka chodzenia po linie, po­

myślał Elastyk. Uchwycił się sznura, zarzucił na niego nogi

i zaczął posuwać się naprzód.

Rajskie Jabłko przesunęło mu się w kieszeni, ale, dzięki

Bogu, nie wypadło.

background image

Żywcem do grobu

Podciągając się na rękach i przesuwając kolana, Elastyk do­

tarł do pierwszego prześcieradła. Trzeba było zerwać je z kla­

merek i zrzucić na dół. Ładnie krążąc w powietrzu, biała

płachta doleciała do pierwszego piętra i zawisła na ramie

okiennej. Za nią pofrunęła druga.

Elastyk był w połowie drogi, kiedy z tyłu rozległ się prze­

raźliwy krzyk:

- Ach ty, łobuzie!

Elastykiem nagle strasznie zakołysało. To Iwetta wychyliła

się z okna, szarpała sznurem i klęła słowami, które zupełnie

nie przystoją tak eleganckiej pannie.

Pełznąć było teraz trudniej, ale zatrzymywać się nie było

można. Elastyk dotarł do ostatniego, trzeciego prześcieradła

i zrzucił je. Postąpił nieładnie, oczywiście, ale ludzkość jest

ważniejsza.

Obejrzał się - Iwetty nie było w oknie.

W następnej chwili nad parapetem ukazała się skrzywiona

twarz, której teraz nikt nie nazwałby piękną. W ręku roz­

wścieczonej wiedźmy błyszczał nóż.

- Właź tu z powrotem! Bo przetnę sznur!

Elastyk nie usłuchał wezwania, a i niełatwo by mu było się

posuwać z nogami uwieszonymi z przodu. Za to się zatrzy­

mał. Do sąsiedniego dachu było już całkiem niedaleko, ale

i tak by nie zdążył. Czy wiele potrzeba, żeby ciachnąć nożem?

Co robić? Rzucić Kamień gdzieś dalej w nadziei, że wpad­

nie do dziury? Ale wtedy Iwetta na pewno przetnie sznur!

W oknie pojawiła się jeszcze jedna głowa - signora Diabo-

liniego.

- Ukradł! Ukradł diament! - krzyknęła Iwetta do wspólnika.

143

background image

- Jak mógł wyleźć z szafy? Dobra, potem.

Iwetta machnęła nożem, a maestro ledwo zdążył ją po­

wstrzymać.

- Coś ty? A diament?

- Potem się podniesie z ziemi! - wysyczała furia, starając

się uwolnić rękę.

- Nie bądź idiotką. Jak smarkacz będzie spadał, narobi

wrzasku na całe podwórze.

Korzystając z kłótni między wspólnikami, Elastyk szybciut­

ko ruszył do przodu. Uchwycił się skraju dachu, jakoś wlazł

na rozgrzaną blachę i zaczął chwytać ustami powietrze -

okropnie się zadyszał.

- Biegnij na dół - doleciał z tyłu głos magika. - W tym do­

mu jest tylko jedno wejście, złapiesz gałgana na schodach.

A ja przejdę po sznurze.

Nie można się było zatrzymywać. Elastyk podszedł na

czworakach do okienka na strychu. Obejrzał się za siebie i zo­

baczył ciekawy widok. Po sznurze, balansując rękami, prze­

suwała się sylwetka, która na tle czerwonego o zachodzie

nieba wydawała się czarna.

Elastyk jęknął ze strachu i przez popękaną ramę okienną

przelazł na strych. Sam nie wiedział, jak wydostał się

stamtąd na klatkę schodową, jak potem pędził schodami

w dół.

Wypadł z bramy, a od rogu już nadbiegała Iwetta: włosy

rozczochrane, zęby wyszczerzone, w ręku nóż. Koszmar,

szkoda słów.

Ale w długiej sukni niełatwo było jej dogonić Elastyka.

Chłopak skręcił w boczną ulicę i wypadł na główną. Rozejrzał

się.

Aha, to Miasnicka. No, tutaj nic mu nie zrobią. Ulicą prze­

chodzili ludzie, jeździły powozy. Zmierzch gęstniał niemal

w oczach, a nad chodnikiem jedna za drugą zapalały się la­

tarnie w pięknych, prostokątnych kołpakach.

Biec Elastyk nie miał już sił. Szedł zatem tak szybko, jak

mógł, ale brakowało mu powietrza i kłuło go w boku.

Zerknął do tyłu i wzdrygnął się. Dwadzieścia kroków za

nim szli pod rękę Diabolini i Iwetta. Magik przyzywał go pal­

cem, szeroko się uśmiechając.

144

background image

Elastyk wydał słaby okrzyk i przyśpieszył kroku.

Na schodach poczty stał chłopiec, wymachiwał jakimiś

kartkami i krzyczał co sił w płucach:

- Najnowsze wiadomości telegraficzne! Godzinę temu

w Sarajewie zastrzelono austriackiego następcę tronu! Nad

Europą zawisła groźba wojny! Szczegóły w „Gońcu Telegra­

ficznym". Za jedyne trzy kopiejki! Codzienne wydanie!

Elastyk potknął się i oparł ręką o ścianę. No właśnie! I to

jak szybko! Od chwili, kiedy Diabolini zaczął mordować się

z Kamieniem, minęła może godzina!

- Stójże. Porozmawiajmy po dobroci. Tobie policja też nie

jest potrzebna.

Magik i jego przyjaciółka byli tuż-tuż, maestro już nawet

wyciągnął rękę.

Elastyk uchylił się i przebiegł ulicę prawie przed samym

konnym pojazdem. Z przodu zagwizdał stójkowy.

- Czego tak pędzisz? Ukradłeś co?

Elastyk skręcił w boczną uliczkę, potem w następną, gdzie

latarń już nie było, tylko świeciły się okna.

Z tyłu słychać było tupot nóg.

- Stój, chłopcze! I tak przede mną nie uciekniesz!
Tutaj, w pustej uliczce, rzeczywiście nie można było uciec

przed magikiem.

Z przodu świeciły się światła wielkiej ulicy, ale do niej był

jeszcze spory kawałek. Z lewej, za niewysokim ogrodzeniem,

ciemniały krzaki. Elastyk podciągnął się na żelaznych prę­

tach i zeskoczył z drugiej strony parkanu.

Przed sobą miał białą ścianę cerkwi, a dookoła - zarośnięte

krzewami drewniane i kamienne krzyże, niskie groby.

To stary cmentarz! Tato mówił, że w dawnych czasach

cmentarze były prawie przy każdej cerkwi.

- Czegoś tak stanął? - rozległ się zza ogrodzenia głos

Iwetty. - Chłopak na pewno pobiegł tam, na ulicę!

- Wątpię - rzekł maestro. - To sprytny chłopaczek. Publi­

ka mu nie jest potrzebna, chce zagarnąć diament dla siebie.

Cóż, moja wina, nie doceniłem realisty. Ale nigdzie stąd nie

ucieknie. Chyba że przez płot, na cmentarz.

- To prędko! Bo da nogę drugą stroną!

- Gdyby biegł, tobyśmy usłyszeli. Ale tam jest cicho. Nie,

145

background image

Iwetko, schował się. Gdzieś tutaj, wśród grobów. Hej, Erast! -

zawołał Diabolini. - Słyszysz mnie? Idę po ciebie!

Płot zaskrzypiał pod jego ciężarem.

Elastyk skurczył się i starając się nie hałasować, odpełznął

w bok. Cmentarz był nieduży, jakieś dziesięć rzędów grobów,

nie więcej. Nie bardzo jest się gdzie ukryć.

- Pałka, zapałka, dwa kije, kto się nie schowa, ten kryje! -

niegtośno recytował wyliczankę sztukmistrz, chodząc wśród

grobów. - Raz-dwa-trzy, kryjesz ty.

Co tu robić? Co robić?

Nagle przypomniały się Elastykowi słowa profesora: chro-

nodziury szczególnie często trafiają się na starych cmenta­

rzach.

Elastyk wyjął unibook zza pazuchy, otworzył. Szepnął:

„Chronoposzukiwarka!". Po ekranie przesunęła się zielona li­

nia. Zatrzymała się, poróżowiała. Ale tylko trochę. To znaczy,

że średnica jest mała, nie można się przecisnąć. Znowu nacis­

nął. Linia zatrzymała się znowu i teraz nabrała intensywnej

czerwonej barwy. Jest! Gdzieś bardzo blisko, na prawo, przy

końcu cerkiewnego muru.

Nie odrywając oczu od wyświetlacza, Elastyk zaczął peł­

znąć w tym kierunku.

- Erastek, odezwij się - mruczał Diabolini. - Teraz nigdzie

się nie ukryjesz. Przecież cię uprzedzałem, ze mną nie ma

żartów.

Przed starym, kamiennym, zapadniętym w ziemię nagrob­

kiem w kształcie trumny promień wyraźnie zamrugał.

- A, kogo ja widzę! - krzyknął maestro z przeciwległego

końca cmentarzyka. - Czyja to tam główka wystaje? To na

pewno mój wierny uczeń Erast! Idę do ciebie, kochaneczku!

No, gdzież jest ta diabelska chronodziura?

Elastyk wsunął unibook z powrotem za pazuchę i pełznął

wokół grobu.

Z jednego końca ziemia pod nagrobkiem się zapadła. Z ja­

my tchnęło wilgocią i pleśnią. Czyżby tam trzeba było włazić?

Okropność!

Ej, teraz nie wolno się wahać! Elastyk zmrużył oczy i wsunął

głowę do nory. Jakoś się przecisnęła, ale co z resztą? No i, co

najgorsze, nic właściwie się nie stało.

146

background image

- Patrzcie, gdzie to się wepchnął - powiedział magik, Ela-

styk zaś miał wrażenie, że maestro mówi tuż nad jego głową. -

Brawo, sam wlazłeś do grobu. I w grobie zostaniesz. Ja dotrzy­

muję słowa. Oddasz diament po dobroci czy mam cię połasko­

tać nożykiem w pięty?

Elastyk szarpnął się przerażony i spróbował podciągnąć

nogi. Ziemia pod łokciami się osypała, tak że wpadł jeszcze

głębiej. Ale niedużo, może na pół metra. To go nie ratowało.

Magik wyciągnie tylko rękę i dosięgnie go. Czyżby wszystko

miało się skończyć właśnie tak, w egipskich ciemnościach,

z zapachem matki ziemi w nosie?

W tym momencie Elastyk usłyszał męskie głosy - co naj­

mniej dwa. I grubsze niż maestra. Na pewno ktoś wyszedł

z cerkwi. Jakie szczęście!

Zaczął się wiercić i gramolić z dziury z powrotem. No, bo

tamci jeszcze sobie pójdą i zostawią go sam na sam z Diabolo

Diabolinim!

Ale co sobie pomyślą? Że przyszedł okradać groby? Za coś

takiego nie pogłaszczą go po główce.

Elastyk zamarł w niepewności.

Wówczas usłyszał jak na górze, tuż nad nim, ktoś powie­

dział:

- Poźrzy, Dziobie, zali to Niemiec? Nogawice jaksamitne,

pończochy - czyrwiony bławat. Azali zdatny będzie?

To o mnie, domyślił się Elastyk. Zobaczyli go. To ja jestem

ten „Niemiec". Jak dziwnie mówi. Pewnie to ksiądz.

- Zdatny, zdatny - odrzekł drugi głos, nosowy. - Obacz,

włos czarny, jako przykazano. Wspomoży mię, Miciuchu.

Złapali Elastyka za kostki i wywlekli z mogiły. Leżał na

wznak i nie wiedział - odezwać się czy jeszcze poczekać. Na

razie udawał na wszelki wypadek, że jest martwy.

- Pewnikiem Niemiec - rzekł człowiek o dziwnym imie­

niu Miciuch. - Źrzy, kołmierz koronkowy. Nuże, obróci go.

Ujęli Elastyka za ramiona, obrócili na plecy. Popatrzył

przez rzęsy i zdrętwiał.

Nad nim pochylała się straszliwa, zarośnięta gęba z czar­

nym dziobem zamiast nosa, a wyżej płonął, migocząc, ogień

piekielny.

background image

PRZEDWCZORAJ

background image

Co? Gdzie? Kiedy?

Z tyłu, za człowiekiem z dziobem, majaczył jeszcze jeden, ale

temu Elastyk nie zdążył się przyjrzeć, bo czym prędzej znowu

zamknął oczy.

Boże święty, a to co znowu? Gdzie jest teraz? W jakiej epoce?
I czego chcą od niego te koszmarne istoty? Jak dziwnie

mówią - niby po rosyjsku, ale jakby wcale nie.

- Poświeci ano.

Poczuł gorąco na twarzy. Tuż nad nią trzaskał ogień, przez

powieki przeświecała purpura.

Ten, który kazał poświecić, powiedział:

- Obacz, białego lica, nadobny, całowity.

W innej sytuacji Elastyk uznałby to za komplement, ale nie

teraz.

- Zrostu mizernego? - powątpiewał straszliwy Dziób. -

Wżdy mówili: arszyn i dwanaście werszków. A jak kocia gęba

powtóre nam łajać będzie?

- Grzeczny umarlec, bierzwa go - zdecydował Miciuch

(chyba on tu dowodził). - Kwapić się nam trza. Miesiąc

zachodzi, rychło zaranek nastanie.

Pochwycili Elastyka z dwóch stron, położyli na coś twarde­

go, przykryli rogoża. W nos uderzyła go jakaś ostra woń, tak

że omal nie zaczął kichać.

Tamci dwaj podźwignęli Elastyka i dokądś nieśli. Teraz

mógłby się rozejrzeć dookoła, ale przykryli go całkowicie, tak

że nic nie widział. Musiał, jak to piszą w książkach, zamienić

się w słuch.

Słuch jednak wiele mu nie pomógł.

Odgłos kroków. Mlaskający. Muszą chyba iść po błocie.

Frrr! - prychnęło coś nad samą głową Elastyka.

151

background image

- Cicho, maluśka.

Aha, to koń.

Cisnęli go na coś miękkiego, pachnącego i trochę kłujące­

go. Siano. Na rogoże narzucili coś jeszcze - jakieś zgrzebne

płótno.

- Wio!

Skrzypnęły koła, kopyta zaczęły cmokać w błocie.

- Cudna sprawa - zagęgał Dziób. - Niemiec pohaniec na

krześcijańskim smętarzu pogrzebion.

Miciuch odrzekł:

- Przez domowiny w ziemię wciepnęli byli jako sobakę.

Powiedają, że w Niemieckiej Słobodzie dżuma. Kryjomo bi-

surmany go podkinęli. Pachołków morowych się strachają.

- Miciuchu, a zaraza na nas z marliny się nie przekinie?
- Bóg lutościw. Jedno kotu onemu wąchawemu o tym, zją-

deśmy go wywlekli, ani słówka, bo nam brony nie odewrze.

Wszystko to było mało zrozumiałe. I bardzo straszne. Ela-

styk uniósł nieco skraj rogoży, żeby cokolwiek zobaczyć, ale

nie zobaczył prawie nic. Ciemno. Błyszczy wielka kałuża. Ja­

kieś ogrodzenie z zaostrzonych pali. Z tamtej strony głośno

zaszczekał pies.

- Wej, Miciuchu, rogatka! Zali wracać się?

- Nie strachaj się, dzierży łeb wyżej.

Z przodu ktoś krzyknął basem:

- Stój! Ktoście wy? Nie zbóje aby? Dojąd tako jadziecie

przed świtaniem?

Zazgrzytało żelazo.

Wóz się zatrzymał.

Miciuch z powagą odpowiedział:
- Na Wagańkowo rogoże wieziem, na dwór kniazia Wasi­

lija, carskiego bojarzyna.

- Wasilija Iwanowicza? Starszego Szujskiego? Ano jadź-

cie, jadźcie - zezwolił bas.

Drzewo zaskrzypiało okropnie, wóz ruszył się i potoczył da-

lej-

Kopyta stukały już donośniej; jechali teraz widać nie po

grząskiej ziemi, ale po drewnianym podłożu.

Dziób i Miciuch już nie rozmawiali, tylko od czasu do cza­

su wzdychali. Elastyk zaś leżał i ciągle próbował zgadnąć:

152

background image

który tu mają rok? „Bojarzyn"? „Dwór"? Warto by sięgnąć po

unibook, ale strach się poruszyć. Ci ludzie mają go za zmarłe­

go. No i bardzo dobrze. A potem się zobaczy.

Zimno było, może dziesięć stopni. Gdyby się trochę ruszyć,

Elastyk by się rozgrzał, a tak zupełnie zdrętwiał.

- O, kniaziów dom ci to jest - rzekł ten o nowym głosie po

długim milczeniu. - Sława ci, Gospodnie.

- Pomni, Dziobie. Nie wyblokaj, że Niemiec na smętarzu

był nalezion - przypomniał Miciuch.

Drugi obiecał:

- Gęby nie odewrę. Ty sam z nim gadaj. Straszen mi on

jest, żmijowe ślepie.

Zastukali w coś drewnianego, na pewno w bramę: dwa ra­

zy, potem jeszcze trzy, niegłośno.

- Ondrieju Timofiejewiczu! Odewrzyj wrota! To my, Mi­

ciuch i Dziób! Mamy, cóżeś przypowiedział!

Zazgrzytały ciężkie wrota.
Łagodny głos odparł, przeciągając słowa:

- Chutko, chutko. Psom senliwego ziela zadałem, iżby nie

brzechały. Dzierżycie, a niesicie za mną. I obacznie, łotry.

Jeszcze kto uźrzy.

Elastyka zdjęto z wozu i dokądś poniesiono.

A on naprawdę był ledwie żywy, bo sprawa wkrótce miała

się wyjaśnić. Zaraz się okaże, po cóż to „Niemca" wyciągnię­

to z mogiły. Najgorsze, jak tu z tymi miciuchami rozmawiać?

Przecież normalnego języka na pewno nie zrozumieją.

Co to będzie, co będzie?
Pod nogami niosących skrzypiały drewniane stopnie.

Pachniało czymś kwaśnym, nieznanym, i jeszcze woskiem

świec, jak na Nowy Rok.

- Do małej komory - nakazał Ondriej Timofiejewicz; naj­

wyraźniej właśnie ów „kot wąchawy" i „żmijowe ślepie". -

Drzwi wąskie, nie urońcie go ano... Czekajcie kęs, poświecę...

Przeczżeś ślepia wypałubił? Do domowiny go. Głowa tamo,

nogi tu.

Znowu ta jakaś „domowina".

Elastyka położono na czymś twardym, po bokach miał ja­

kieś wysokie ścianki. Oczu nie otwierał ani na moment. Ro­

zumiał, że zaraz go znowu zaczną oglądać.

153

background image

Chyba tak właśnie było.

Potrzaskiwała świeca. Miciuch i Dziób przestępowali z no­

gi na nogę. „Żmijowe ślepie" milczało.

- Zdatny junoch, wielmi zdatny - nie wytrzymał Miciuch. -

Poźrzyjcie ano, Ondrieju Timofiejewiczu: i włos czarny, i licz­

ko białe, a krasny ci on, krasny, jako anioł boży.

- Przecz Niemiec? - spytał bojarzyn. - Zjąd? Ty rzeknij,

beznosy. Figiel uczynili jeście, duszęście żywą umartwili?

Przykazywałem onego nie czynici!

Słychać było, jak Dziób głośno przełknął ślinę.

- Dyć... On na ulicę... Na ulicę ciśnion był leżał. Na ten

krzyż święty!

- Ano, dobrze. Nie moje to dzieło. Nikto was nie zoczył?
- Nikto. Na ikonę święte wieram się! - Miciuch przyszedł

Dziobowi na pomoc.

Korzystając z tej dyskusji, Elastyk pozwolił sobie na ode­

mknięcie jednego oka.

Niski sufit z desek, ściany z drewnianych bali.
Pokoik całkiem maleńki... W ścianie naprzeciwko świeci

się prostokąt - to drzwi. Po bokach, wzdłuż ścian, ławy. I on

sam też leży na ławie, w jakiejś skrzyni.

O mamo! Przecież to trumna! A więc to jest ta „domowi-

na"...

Ostrożnie zerkając w bok, Elastyk przyjrzał się całej trójce.

Ci straszni, których zdołał zobaczyć na cmentarzu, byli

odziani w jakieś łachmany, na nogach mieli oblepione bło­

tem łapcie. Miciuch był niewysoki, cały czas się kłaniał. Twa­

rzy dojrzeć było nie sposób, bo stał odwrócony plecami. Dru­

gi chłop - wysoki, kościsty, cały zarośnięty czarnymi

włosami, a na nosie ma opaskę; dlatego tam, przy świetle po­

chodni, wydawało się, że to dziób. Stąd pewnie wzięło się

przezwisko.

Ale największe zainteresowanie musiał oczywiście wzbu­

dzić trzeci mężczyzna - było jasne, że los Elastyka będzie za­

leżał właśnie od niego.

W ręku trzymał kandelabr z trzema płonącymi świecami,

blisko twarzy, dlatego widać go było dobrze.

Oj, nie spodobał się Elastykowi „kot wąchawy" Ondriej Ti-

mofiejewicz!

154

background image

Był może nie tyle przygarbiony, ale jakby ściśnięty, całkiem

jak sprężyna, która w każdej chwili jest gotowa się rozprosto­

wać. Trudno ocenić, jaki miał wzrost. Na gładkiej twarzy

sterczały ostro zakończone, rzadkie wąsiki. Z ust nie schodził

mu łaskawy uśmiech, ale okrągłe oczy patrzyły chłodno, rze­

czywiście przypominając oczy kota. Głos też miał koci, nie-

głośny, mruczący.

- Ninie przywieźli jeście udatnego otroka - rzekł i oblizał

się. - Nie to, co onegdaj. Rubla półtora dam, jakom był rzekł.

Mała, ale widać, że silna ręka głaskała gardę kindżału, któ­

ry wystawał zza szerokiego, mieniącego się pasa. Tkwił tam

zatknięty jeszcze jeden kindżał. Rękojeści obu miały kształt

główki węża.

Ondriej Timofiejewicz ubrany był paradnie: czerwone buty

ze srebrnymi wzorami, wzorzysty kaftan (czy jak to się tam

nazywa - taka długa marynarka do kolan, z rękawami rozcię­

tymi do połowy). A czaszkę miał zupełnie nagą, łysą albo mo­

że wygoloną.

- Dziękę czynimy pokornie, a jedno prosiemy, byś nama

przyczynił jeszcze trocha. - Miciuch skłonił się. - Owoc trzy

razy na nocny niewczas chadzali jeśmy. Co strachu było!

A jeźliby nas poimali? Za czarnoksięstwo dziś ogniem żgą.

- Co tamo blegoczesz? O jakiem czarnoksięstwie? - czło-

wiek-kot zmrużył oczy, które błysnęły mu niebezpiecznym

żółtym płomieniem. - Coże, grzybóweś się trujących objadł?

Obaj chłopi zgięli się do samej podłogi, wyprostowali, zno­

wu zgięli - zupełnie jak na gimnastyce.

- Z głupiam tak pokawił, wybacz, bojarze - zaczął bełko­

tać wystraszony Miciuch, a Dziób powtórzył:

- Wybaczcie, bojarze.

- Jam nie bojar, jedno rab ubogi jego kniaziowskiej mości -

odpowiedział pojednawczo żółtooki. - Ano, dobrze, Jezu

Kryst z wami. Przyczynię pół rubla, albowiem w Świętem Pi­

saniu powiedziano jest: „Każdemu podług uczynków jego".

A dla waszego utrudzenia chutliwego ugoszczę was jeszcze

małmazyją, winem zamorskiem.

Zrozumieć jego mowę było nie łatwiej niż rozmowy Miciu-

cha i Dzioba, Elastyk pojął jednak ogólny sens wypowiedzi:

Ten człowiek służy kniaziowi (na pewno właśnie owemu

155

background image

Wasilijowi Iwanyczowi, jak mu tam... Szumańskiemu, Szyd­

łowskiemu, coś w tym rodzaju); z „otroka" jest zadowolony

i gotów zapłacić dodatkowe pięćdziesiąt kopiejek. Czyli cał­

kiem niewiele, nawet według standardów 1914 roku, nie mó­

wiąc już o 2006. Kiedy jednak dzieje się ta dziwna nocna hi­

storia, albo choćby - w jakim wieku? Że przed Piotrem

Pierwszym, to na pewno...

„Rab ubogi" bezszelestnie przecisnął się przez niskie

drzwi, a chłopi zostali sami.

- Dwa rubelki, co? - wyszeptał Dziób, trącając towarzysza

łokciem. - Pohulamy dzisia, Miciuchu!

Tamten syknął na niego: „Cisze bądzi!". Podreptał ku

drzwiom, wyjrzał, ale od razu się cofnął. Do pokoiku już

wchodził Ondriej Timofiejewicz ze srebrną tacą w rękach. Na

tacy oprócz lichtarza stało niezgrabne gliniane naczynie,

dwie czarki i miska.

- Pijcie, ludkowie - zamruczał Kot Kotowicz. - To wino

bojarskie, słodkie, nie dla rabskich gardeł warzone. Rydzy­

kiem solonym zagryźcie i idźcie z Bogiem.

- A dzięgi? - upomniał się Miciuch.

Ondriej Timofiejewicz potrząsnął skórzaną sakwą, w której

coś zabrzęczało.

- Dostaniecie bez pochyby. Jedno baczcie, hultaje, iżby-

ście mię błaźnić nie śmieli. Na uściech zatwora, nie chceszli

niuchać topora.

„Hultaje" gorliwie zaczęli się żegnać, przysięgać, zaklinać,

że „jako ryby w wodzie" będą milczeć i „jako ta mogiła".

Człowiek o żółtych oczach pokiwał głową na zgodę - że ni­

by dobrze, dobrze, wierzę wam. Nalał każdemu pełną czarkę.

Chłopi wzięli je i ukłonili się. Wypili jednym haustem, za­

dzierając kudłate łby.

- Za twoje zdrowie!
- Uch, zapaszysta bojarska braha! - pochwalił Miciuch

napój, ocierając usta rękawem. - Niech Gospodzin nad tobą

pieczę ma, dobry człecze.

Cmoknął, sięgnął po rydza, ale grzyb wyślizgnął mu się z pal­

ców. Miciuch zachrypiał żałośnie i złapał się rękami za gardło.

- Dziobie, Dziobeczku... - wycharczał i spróbował chwycić

towarzysza za ramię. Ale z tym też źle się działo.

156

background image

Beznosy upuścił czarkę na podłogę, zgiął się wpół i cicho,

monotonnie zaczął powtarzać: „Oj, oj".

Elastyk otworzył usta szerzej. Co im się stało?
Obaj chłopi osunęli się na podłogę, jak gdyby im odjęło

władzę w nogach. A człowiek z ogoloną głową ani trochę się
nie zdziwił. Patrzył, jak ci dwaj skręcają się z bólu - i nic. Na­
wet ziewnął, zasłaniając dłonią czerwone wargi.

- Zdradź... ca... - wyjęczał Miciuch. - Zielem... napoił...
Czym, czym? Jakim znowu zielem?
- Zdychajcie szybciej, psi - leniwie rzekł Ondriej Timofie-

jewicz. - Przykrzy mi się.

Otruł ich! - dotarło w końcu do Elastyka. Naprawdę, tru­

cizną!

Uczeń szóstej klasy przycisnął głowę do twardej deski.
Czyżby na serio ich otruł, na śmierć?!
Na to wyglądało.
Nieszczęśni „hultąje" skręcali się na podłodze, rozdziawia­

li usta, ale dźwięków żadnych już nie wydawali - trucizna
chyba sparaliżowała im struny głosowe.

Elastyk zamknął oczy, żeby nie oglądać tego straszliwego

widowiska, nie patrzeć, jak ziewa zimnokrwisty morderca.

A to łotr! Jak gdyby nigdy nic, zamordował dwóch ludzi

dla woreczka z monetami!

Mamo jedyna, po co temu kilerowi potrzebny jest czarno­

włosy i białolicy nieboszczyk? Do jakich strasznych spraw?
A kiedy się dowie, że „otrok" żyje? Co wtedy?

Nagle Elastyk usłyszał jakiś rumor.
Otworzył trochę szerzej oczy i zobaczył, że morderca noga­

mi przesuwa nieruchome ciało i wpycha pod przeciwległą ła­
wę. To samo stało się z drugim trupem.

Teraz zabierze się do mnie, pomyślał Elastyk i zadrżał. I już

gotów był wyskoczyć z trumny i rzucić się za drzwi, a potem
niech się dzieje, co chce.

Ale zbrodniarz nawet nie spojrzał w jego stronę.
Przeciągnął się z lubością, aż stawy zachrzęściły. Potem

wziął tacę z ławy i wyszedł, zamykając za sobą drzwi.

W pokoju zrobiło się ciemno i tak cicho, że Elastyk usły­

szał, jak szczękają jego własne zęby.

background image

To i owo się wyjaśnia, ale cóż z tego?

W komórce było zimno, toteż Elastyk okropnie zmarzł, zęba­
mi jednak szczękał nie z zimna, tylko z przerażenia. Szósto-
klasista wcześniej tylko w telewizji widywał, jak się zabija lu­
dzi, ale tamto przecież tylko odgrywano, na niby. No i nagle

tuż obok niego leżą dwaj nieboszczycy. Dwaj ludzie, którzy

jeszcze pięć minut temu żyli...

Ale teraz nie było czasu drżeć ze strachu. W każdej chwili

z Elastykiem mogło stać się to samo.

Uniósł się i zobaczył w ciemności mały jasny punkt, świe­

cący w środku przeciwległej ściany. Dziurka?

Przestań się trząść, powiedział sobie w duchu. Trzeba coś

robić, zanim wróci morderca.

Najpierw sprawdził, czy nadal ma Rajskie Jabłko. Bogu

dzięki, było na miejscu.

Potem wlazł na ławkę i popatrzył przez dziurkę. Pokój.

Wielki. Ściany obite wzorzystą tkaniną. Ogromny stół, wokół
niego rzeźbiony fotel i kilka masywnych taboretów. Lichta­
rze. Ludzi nie widać.

Dobra.
Teraz akurat pora, żeby poznać odpowiedzi przynajmniej

na podstawowe pytania.

Usiadł na ławce, wyciągnął zza pazuchy unibook, otworzył

na stronie siedemdziesiątej ósmej i szepnął:

- Kalendarz!

Na wyświetlaczu ukazało się coś dziwnego:

Rok 7113, tydzień niewiast-myrofor.

Co?!
A cóż to za rok? Czyżby taka daleka przyszłość? Wątpliwe.
Prawda, że w pewnej fantastycznej powieści Elastyk prze-

158

background image

czytał, że Ziemię dotknęła katastrofa, w której zginęła cywili­
zacja, a nieliczni ocaleni zapomnieli o wszystkich osiągnię­
ciach naukowo-technicznych i ludzkość zaczęła rozwijać się
na nowo: najpierw wspólnota pierwotna, potem niewolnic­
two, później feudalizm i tak dalej.

- Nie rozumiem - zwrócił się Elastyk do unibooka. - Jak

to rok siedem tysięcy sto trzynasty? I co tu robią niewiasty?

Ekran mignął i dał szczegółowe wyjaśnienie.
W dawnej Rusi rachubę lat prowadzono nie od narodzenia

Chrystusa, ale od stworzenia świata, które, według wyliczeń
średniowiecznych teologów, nastąpiło 5508 lat przed naro­
dzeniem Chrystusa. Ten system rachuby był stosowany w ce­
sarstwie bizantyjskim od szóstego wieku i później przyjął się
na ziemiach wschodnich Słowian. Z dniem pierwszego stycz­
nia 1700 roku, zgodnie z rozkazem Piotra I, Rosja przyjęła
chronologię zachodnią. Do XVII-XVIII w. w Europie nie istnia­
ła jednomyślność co do tego, którego dnia zaczyna się nowy

rok. Na przykład w IX-XV w. w Rosji rok zaczynano 1 marca,

a w latach 1492-1699 - 1 września. Dzień zazwyczaj określa­

no według kalendarza cerkiewnego.

Tydzień niewiast-myrofor - drugi tydzień po Wielkanocy;

w tym czasie czci się pamięć kobiet, które przyniosły wonności
do grobu Chrystusa.

- To o nowym roku i o niewiastach rozumiem. Ale jaki jest

teraz rok normalnie? Nie po cerkiewnemu? I dzień i miesiąc? -
zapytał Elastyk niecierpliwie.

Dokładny czas: godzina czwarta 59 minut 11 sekund, 13

kwietnia (według kalendarza gregoriańskiego 23 kwietnia)

1605 roku.

A więc czterysta lat temu! Tak daleko, jak się okazuje,

chronodziura przerzuciła Fandorina z szóstej klasy!

Spróbował sobie przypomnieć, co się takiego działo na po­

czątku siedemnastego wieku. Tego okresu w szkole jeszcze
nie przerabiali. We Francji - trzej muszkieterowie, a u nas
co? W czwartej klasie czytali Opowieści z historii ojczystej. Zdaje
się, że ktoś z kimś walczył. Nasi z Polakami, tak, na pewno.
Minin i Pożarski, Iwan Susanin. Czy też to było później? Ej,
gdybym tak trafił tu z siódmej klasy! Wszystko bym wiedział
o wieku siedemnastym!

159

background image

Elastyk chciai zadać unibookowi następne pytanie, ale

w tym czasie zza drzwi doleciały głosy.

Jeden był już znajomy, miaukliwy. Drugi - rozwlekły i ja­

kiś mokry, jak gdyby człowiek miał zamiar odkaszlnąć, ale
nie mógł się zdecydować.

Słychać było każde słowo, tylko sens zdawał się trudny do

uchwycenia.

- Zwól, kniaziu-ojczulku, sam ujźrzysz.
- Pożdzi, Ondriejko, pożdzi.
Ach tak! Morderca nazywa rozmówcę „kniaziem-ojczul-

kiem", a ten go zwyczajnie „Ondriejką". Wychodzi na to, że
rządzi tu ten z mokrym głosem!

- Powiadasz, udatny otrok? - rzekł kniaź. - Zali chędogi,

nie wąchawy?

To o mnie, zrozumiał Elastyk i przypomniał sobie, że może

przecież włączyć funkcję tłumacza!

Szepnął unibookowi: „przekład", i prawie od razu na wy­

świetlaczu pojawiły się linijki:

- Mówisz, że chłopiec się nadaje? A ładny, nie cuchnie?
- Moim zdaniem, taki jak potrzeba. Sam zresztą zobacz,

Wasiliju Iwanowiczu.

Wasilij Iwanowicz! To znaczy, sam gospodarz, ten właśnie,

który się zaczyna na „Sz".

- Nie popędzaj mnie. Pozwól zebrać myśli.

Rozległo się skrzypnięcie - to pewnie kniaź usiadł.

- Oj, ryzykowną grę rozpoczęliśmy, Ondriejka.
Unibook podkreślił imię i od razu hojnie udzielił wyjaś­

nień: Na Rusi, w czasach przed Piotrem I, zwrócenie się osoby
starszej do młodszej w formie zdrobniałej nie miało wydźwię­

ku lekceważącego ani familiarnego, dlatego lepiej byłoby
przełożyć „Ondriej".

- A co mamy robić? Z każdym dniem złodziej

(Dokładne

znaczenie bez kontekstu jest niezrozumiałe; słowa „złodziej"
często używano nie w znaczeniu „człowiek, który bezprawnie

wszedł w posiadanie cudzej własności", ale w znaczeniu

„przestępca polityczny") jest coraz silniejszy. Dookoła zamęt

i niepokoje, car Borys całkiem upadł na duchu, a przedtem był
istnym orłem. Chociaż nie jest mi miły, ale lepszy już on niż nie

wiadomo kto. Nowy car mianuje swoich bojarów, a nas, do-

160

background image

tychczasowych, zniszczy. A już mnie pierwszego, po tej histo­

rii ze śledztwem... Oczywiście, wystawienie nietkniętych

zwłok bardzo by nam teraz pomogło. Już rozpuściliśmy wie­
ści, że zwłoki carewicza w Ugliczu mają cudowną moc. Jeśli
w Moskwie dojdzie do kilku uzdrowień, wszyscy uwierzą. Lud

jest łatwowierny i lubi bajki. Ludzie od razu przestaną szeptać,

że carewicz Dymitr żyje. I nie będą słuchać apeli Samozwańca.

W tym momencie Wasilij Iwanowicz zamilkł, a zza ściany

doleciał dziwny trzask.

Elastyk znowu wdrapał się na ławkę, przywarł okiem do

dziurki.

W fotelu siedział jegomość z długą brodą, na wpół siwą.

Jego głowę okrywała obcisła czarna czapeczka. Tłuste brzu­
cho, sięgające wysoko, pod samą pierś, przepasane było sze­
rokim brokatowym pasem. Innym szczegółom jego ubioru
Elastyk nie przyjrzał się dokładnie, aż tak zdumiała go twarz
kniazia.

Lewa brew opadała całkiem nisko, tak że leżał pod nią głę­

boki cień, a oka nie było w ogóle, za to szeroko otwarte prawe
pobłyskiwało całkiem jak paląca się lampka.

To płomień świecy w nim się odbija, uspokoił się Elastyk.

No, a że człowiek jest jednooki, w tym też nie ma nic strasz­
nego.

Ale wtedy kniaź opuścił prawą brew i oko zniknęło. Za to

otworzyło się lewe. Co prawda, nie błyskało, tylko było mato­

we i ciemne.

To znaczy, że ma oboje oczu?
Wasilij Iwanowicz w zadumie chwycił się za koniuszek

długiego nosa, wsunął do ust orzech, rozgryzł. Skorupki wy­
pluł na podłogę.

Ach, to stąd ten trzask - kniaź gryzie orzechy.
Ondriej Timofiejewicz, czyli Ondriejka, stał obok z uszano­

waniem i czekał.

- Ajajajaj - westchnął ciężko Wasilij Iwanowicz. - Obmyśl

wielmi chytr jest. Aza się nie ostrzegą? Zbawią mię, grzeszne­
go, główki. A ten z Przemienienia prawie zgnił?

Najpierw niby wszystko można było zrozumieć, ale od tego

miejsca Elastyk, jak to się mówi, stracił wątek. Musiał się od­
sunąć od dziury w ścianie i znowu śledzić ekran.

161

background image

- Ajajajaj

(Okrzyk wyrażający obawę albo irytację - uznał

za wskazane wyjaśnić unibook). Plan jest bardzo pomysłowy.
Ale czy się nie zorientują? Zetną m i , grzesznemu, głowę. Czy
tamten, z Przemienienia

(Poza kontekstem niezrozumiałe, co

ma się na myśli: święto cerkiewne Przemienienia Pańskiego
czy nazwę geograficzną; być może chodzi o cerkiew Przemie­
nienia),
naprawdę zgnił?

- Tak. Nocą, potajemnie, otworzyliśmy podziemie w uglic-

kim soborze Przemienienia. Z carewicza zostały tylko kości.
Nie było sensu ich wieźć - nikt by nie uwierzył, że to cudami

słynące zwłoki. Powiedzieliby, że podsuwamy jakieś ścierwo,

nie wiadomo skąd wzięte. Dlatego wywiozłem tylko trumnę,

a szczątki wyrzuciłem do rzeki. Wtedy to wpadłem na pomysł
i zaproponowałem waszej bojarskiej łaskawości to posunię­
cie szachowe - podsunąć świeżego nieboszczyka zamiast ca­

rewicza.

- Nieprawda, proponowałeś zarżnąć jakiegoś chłopaczka,

bałwanie - przerwał mu kniaź ze złością. - A nie pomyślałeś,

że zniknięcie dziecka to zamieszanie i zbędne ryzyko. Nie daj

Boże, jeszcze krewni by go rozpoznali. Może i tego rozpozna­

ją? Uważaj, Ondriejka, bo z toporem igramy!

Rozległ się cichy, przymilny chichot.

- Wszystko obmyśliłem, wszystko przewidziałem, ojczul­

ku bojarze. Ten chłopiec to Niemiec

(To słowo może oznaczać

zarówno Niemca, jak i w ogóle cudzoziemca, człowieka nie-
mówiącego po rosyjsku, czyli „niemego").
Może ma jakichś

krewnych, ale do soboru, gdzie wystawione będzie ciało, nikt

żadnych heretyków nie wpuści.

- Brawo, dobrze to wymyśliłeś.

Skrzypienie fotela.

- Dobra, pójdziemy obejrzeć tego twojego Niemca.

background image

Intryganci

Elastyk czym prędzej rzucił się z powrotem do trumny. Uni-

book schował pod ławkę. Diament na wszelki wypadek wsu­

nął do ust. Nawet jeśli go obszukają, to tam nie zajrzą.

Wyciągnął się, złożył ręce na piersi, przywołał na twarzy

wyraz smutku - krótko mówiąc, zmienił się w nieboszczyka.

Weszli. Jeden ciężko, powoli; drugi miękko, jak gdyby tań­

cząc.

- Czyjeż one nogi pod ławą? - zdziwił się bojar.

Aha, zobaczył nieboszczyków.

- Nie trap główki swej, kniaziu - gruchał przymilnie On-

driejka. - Owo dwaj hultajowie bezrodni, jiż to byli otroka

dobyli. Dał im jeśm, ożralcom, ziela lichego, iżby nie glegota-

li. Hnet odprzątnę, każę do domu ubogich powieźci. Tamo

ich do jamy z wapnem wyciepną, i tyla. Jedno nasamprzód

chciał jeśm otroka twej bojarskiej mości okazać.

- Ano okaży, okaży.

Podeszli całkiem blisko. Zamilkli.

Słysząc ich oddechy tuż nad sobą, sam Elastyk w ogóle

przestał oddychać.

- Aza nie podobien carewiczowi? - z trwogą spytał sługa.

Wasilij Iwanowicz mówił z powątpiewaniem:
- Nie pomnę. Roków będzie temu już półtrzynasta, jakom

Dymitra był oględował. I takoż w domowinie, przez żywota.

Jedno ów niby mniejszy był. Wżdy ono nie wielmi waży. Jiż

carewicza znali, onych już nie masz. Niańkę i wszytkie pia­

stunki tamo jeszcze umartwili. Mać jego, Maryja, czernicą

jest daleko, na Wyksie, za Czerepowcem. Jedno pomnę, iże

carewicz na skórze piątna miał: na prawo od nosa bardawka,

na ramieniu znamię czyrwione.

163

background image

Aha, kombinował Elastyk, zmuszony obchodzić się bez

tłumacza: Wasilij Iwanowicz kiedyś widział tego Dymitra,

przy czym też w trumnie, ale to było dawno, i kniaź już do­

kładnie nie pamięta, jak carewicz wyglądał. A znamię i bar-

dawka, czyli brodawka, to wiadomo, znaki szczególne.

- Toć wiem, bojarzynie - rzekł Ondriejka. - Wrychle

udziałam i znamię, i bardawkę. Odyść raczy na małą chwilką.

I świeczkę weźmi, potem ja waszej miłości poświecę - owa

ujźrzysz, jako otroka ukazem ludowi, w domowinie.

Zręczne ręce w mig ściągnęły z Elastyka cyrkową kamizel­

kę (dobrze, że unibooka pod nią nie było).

- Świeżućkić on jest, świeżuchny! - przygadywał morder­

ca, jak gdyby zachwalał jakiś towar. - I owszem, członki nie-

zesztywniałe, tako gibkie, tako mastkie! Chłodzien jedno.

Każdy byłby chłodzien, skoro tu u was nie palą. Żeby tylko

gęsiej skórki nie było widać. Wtedy amen, skończone.

Załaskotało go coś na lewym ramieniu, potem na prawym

policzku, tuż przy nosie. To sługa nakleja znaki szczególne,

domyślił się Elastyk.

Ondriejka przewracał go brutalnie, jak nieożywiony przed­

miot. Byle jak wciągnął na niego jakieś ubranie, ułożył go

z powrotem, znowu złożył mu ręce na piersi, pomiętosił skó­

rę na twarzy, wyraźnie wygładzając zmarszczki. Dobrze, że

było ciemno, bo inaczej Elastyk na pewno zostałby zdema­

skowany.

- Zwólcie no, Wasiliju Iwanyczu, a poźrzyjcie - zaprosił

Ondriejka. - Ja zasię świecznikiem oświecę.

Podłoga zaskrzypiała pod niespiesznymi krokami bojara.
Bliskość płomienia świecy sprawiła, że Elastyk poczuł cie­

pło na twarzy.

Kniaź milczał, sapiąc i mlaskając. „...Trzydzieści osiem,

trzydzieści dziewięć..." - liczył Elastyk, wstrzymując oddech.

W końcu poczuł, że już dłużej nie może i zaraz zrobi wy­

dech, ale Wasilij Iwanowicz napatrzył się już na nieboszczyka

i usiadł na sąsiedniej ławie.

- Wierę, jako żyw - rzekł z zadowoleniem. - I kaftan ma

czyrwiony, w jaki carewicz obleczon był. Podobien Dymitro­

wi, prawie podobien. Sprytnyś ty, Ondriejko Szarafudin. Nie

pożywasz chleba mego darmie.

164

background image

Elastyk nie zdążył po cichu nabrać oddechu i znowu wy­

puścić powietrza (i z fizycznej potrzeby, i z ulgi), gdy nagle
usłyszał:

- A przecz, Ondriejko, noża się imasz?
- Jakoż to, bojarze? Wszytcy wiedzą, iże carewicz Dymitr

garłeczkiem na nóż był upadł. Narzezać trzeba.

Elastyk znowu przestał oddychać, tym razem już wbrew

swojej woli. Rzezać gardło?!

Kniaź odrzekł z dezaprobatą:

- Możeś ty i sprytny, Szarafudin, alić durny. Nielza rzezać.

Jakoż płeć nie zgniła była, owo i rana zdradziecka się była za-
bliźnieła, znaku nie zostawiw. Tako radniej będzie... - Po-
chrzęścił skorupką orzecha, postękał i rzekł jak gdyby z wa­
haniem: - Udatny twój otrok i chędogi. Atoli godzien jest,
ażby coćkolwiek lubego mieci. Iżby lutościwe niewiasty we
chramie rzewniwie płakały... - Nagle wstał, podszedł, a po­
tem na pierś Elastyka coś się posypało. - Bawej, orzeszków

w domowinę nakładziewa. Wiadomoć, iże carskie pacholę

orzeszki leśne gryzło, kiedy na nóż upadło. Takoż i świadecz-
ni w Ugliczu powiadali.

Ondriejka, który, jak się okazało, nosił nazwisko Szarafu­

din, zachwycił się pomysłem bojara.

- Prawdać owo, kniaziu! Ze wszytkich bojarów mądrzej­

szego od ciebie w Moskwie nie masz. Aże ślozę uronił jeśm,

prze orzeszki ony.

- Owa chocia mnie byś nie brzechał - burknął Wasilij

Iwanowicz. - Ty, krwawożerco, ślozę uronisz jedno cebulę
woniający. Anoć, pódźwa do izby. Powtóre wszytko rozwa-
żym. Dzieło wielmi cienkie; łacno w niem podrwić.

Ledwie okropna dwójka wyszła, Elastyk dotknął policzka

(rzeczywiście była do niego przyczepiona jakaś grudka - do­

bra, niech zostanie), podciągnął długie rękawy „czyrwionego
kaftana", wyciągnął spod ławki unibook i czym prędzej wró­
cił do swojego punktu obserwacyjnego.

Popatrzył jednym okiem, co się dzieje w izbie. Kniaź usiadł

tyłem na fotelu, Ondriejka Szarafudin stał naprzeciwko. Roz­
mawiali.

„Przekład" - szepnął Elastyk w otwartą książkę.

- Bojarze, zawsze chciałem cię spytać - m ó w i ł sługa. -

165

background image

Czternaście lat temu prowadziłeś śledztwo w Ugliczu. Wypy­
tywałeś świadków, męczyłeś podejrzanych. Jak to naprawdę
było? Zginął Dymitr czy nie zginął? Ludzie mówią, że to nie
carewicz był, ale syn popa, do niego podobny. Rzekomo jego
bliscy wiedzieli o zamachu i podmienili chłopca.

- Stwierdziłem, że to naprawdę był carewicz. Godunow mi

to osobiście nakazał.

Wtedy Ondriejka przeszedł na szept, tak że Elastyk prawie

nic nie słyszał, ale unibook miał mikrofon o wiele czulszy:

- Ale co się wtedy okazało? Tak naprawdę? Carewicz sam

upadł na swajkę

(dokładne znaczenie terminu dzisiaj niezna­

ne; coś w rodzaju nożyka albo zaostrzonego żelaznego kołka,
który wbijano w ziemię podczas gry)
w ataku kaducznej cho­

roby

(tym terminem określano epilepsję i inne dolegliwości

neuropsychologiczne, którym towarzyszyły utrata przytomno­
ści i drgawki)
czy też go zabito?

Komentarzy była taka obfitość, że Elastyk ledwie nadążał

za biegiem rozmowy. Na szczęście toczyła się powoli, z prze­
rwami. Akurat nastąpiła przerwa.

Szóstoklasista zajrzał przez dziurkę i zobaczył, że Wasilij

Iwanowicz żegna się krzyżem, patrząc przy tym wprost na
niego, Elastyka!

Czyżby go zauważył?
Nie, chyba nie.

- Jeden Bóg to wie - powiedział bojar.
- Przecież to ty prowadziłeś śledztwo - nie dawał za wygra­

ną Ondriejka.

- Nie śledztwo prowadziłem, tylko ratowałem własne życie.

Godunow, gdy mnie do Uglicza wysyłał, wiesz, co mi powie­
dział? „Uważaj, Waśka, nie pomyl się". Wtedy zrozumiałem,
mądrości przecież mi Pan Bóg nie poskąpił. Śledztwo wykazało
więc, że Dymitr bawił się nożykiem, no i zdarzyło się, że upadł

na ziemię w drgawkach i wbił nóż w swoje carskie gardło.

A jak tam było naprawdę, to sam się domyśl. Jedyny możliwy

następca tronu ni stąd, ni zowąd nie upada gardłem na nóż.
Chyba że przeszkadza komuś innemu włożyć carską koronę na
głowę. Nie winię Borysa. Jaki miał wybór? Goli wujkowie

(w

oryginale „wujkowie nadzy", poza kontekstem sens niezrozu­
miały)
carewicza nienawidzili Godunowa. Gdyby Dymitr pod-

166

background image

rósł, toby go wujkowie zechcieli zrobić carem. Wtedy koniec

z Borysem. Na jego miejscu zrobiłbym to samo.

- Ty, Wasiliju Iwanowiczu, sprytniej byś postąpił - przypo­

chlebnie rzekł Ondriejka. - Poradziłbyś sobie bez nożyka, że­
by uniknąć złośliwych plotek.

- A to prawda. Ciebie bym posłał, morderco.

Obaj roześmiali się. Jeden prostacko, drugi ironicznie.
- A zatem teraz postąpimy tak - ciągnął kniaź już poważnie.

- Wystawimy ciało na widok publiczny. Zwłoki są dobre: ładnie
wyglądają, tak że baby się rozczulą, a baby w takich sprawach

są najważniejsze. Pilnuj, żeby woń cudowna była - spryskaj
pachnidłami, olejkiem różanym. Kaleki przygotowałeś?

- Dwóch. Jeden ślepy. Dotknie trumny i przejrzy na oczy.

Jest jeszcze paralityk, tego wniosą na noszach. Jak motłoch zo­

baczy jedno uzdrowienie, a potem drugie, to dalej już samo
pójdzie. Znam lud dobrze. Opętani wrócą do zmysłów, garbaci
się wyprostują, kulawi sami pójdą, bez kul. Wiara czyni cuda...

- Dwóch to mało - szorstko przerwał mu Wasilij Iwano-

wicz. - Przygotuj jeszcze paru. Możesz wziąć dłużników z mo­
jego lochu.

- Zrobię tak.
- No, niech ci Bóg pomaga. - Bojar westchnął ciężko. - Ja

idę na górę

(dokładny sens nieznany) po Borysa. Powiem, że

ciało młodzieńca zostało dostarczone. A ty idź do lochu, wy­
bierz sam tych, których uznasz za odpowiednich. Obiecaj im
umorzenie długów. A potem - sam wiesz...

- Wiem. Nie bój się, kniaziu, nic nie powiedzą.

Elastyk popatrzy! przez dziurkę, jak intryganci wychodzą

z izby: przodem bojar, poważny, w wyszywanej srebrem sza­
cie do ziemi; za nim obtańcowujący go Szarafudin.

Teraz czym prędzej wsadził nos w książkę.
Przede wszystkim zapytał o carewicza Dymitra.

DYMITR Uglicki (1582-1591)

Carewicz, syn Iwana Groźnego i jego siódmej żony Marii

Nagiej. Wychowywał się w mieście Uglicz wśród wujów. Na­
gich, braci matki. Zginął w niewyjaśnionych okolicznościach;

według jednej z wersji, nadział się na nóż w ataku epilepsji,

167

background image

według innej - został zabity przez morderców, nasłanych

przez Borysa Godunowa, który pozbył się w ten sposób na­

stępcy tronu, chcąc samemu zostać carem. Carewicz pocho­
wany został w soborze Przemienienia w Ugiiczu. Niejasne
okoliczności śmierci carewicza byty przyczyną pojawienia się

kilku samozwańców, podających się za uratowanego cudem
Dymitra.

Coś się zaczęło wyjaśniać. „Nadzy" to, jak się okazuje, na­

zwisko. „Goli wujkowie" to właśnie wujowie carewicza,
Nadzy. O Dymitrze, najmłodszym synu Iwana Groźnego, Ela-
styk teraz też coś sobie przypomniał. To przez niego Borys
Godunow miał „chłopczyków krwawych w oczach".

Od razu zatem spytał o Borysa Godunowa - przecież trzeba

wiedzieć, kto tu u nich rządzi. Tym bardziej że temu właśnie
człowiekowi chcą pokazać „otroka".

GODUNOW Borys Fiodorowicz (ok. 1552-1605)

Car Rosji. Syn bojara, zaufany Iwana Groźnego i faktycz­

ny władca w czasach panowania Fiodora Iwanowicza
(1584-1598). Po śmierci cara Fiodora, w związku z wygaśnię­

ciem dynastii, Godunow został pierwszym w historii Rosji mo­

narchą wybranym, według świadectwa kronikarzy, „przez ca­
ły naród". Wybór zatwierdzono na specjalnie zwołanym
soborze ziemskim.

W informacji zwracały uwagę dwa szczegóły.

Po pierwsze, Elastyk nie wiedział, że cara można wybrać.

Ale jaki z niego wówczas monarcha? To raczej ktoś w rodzaju
prezydenta.

A po drugie, to chyba już niewiele zostało Borysowi tego

panowania. Przecież mamy właśnie rok 1605.

Pytań byłoby jeszcze wiele, ale teraz Elastyk miał na gło­

wie ważniejsze sprawy niż nauka historii Rosji. Na przykład,

jak tu możliwie szybko wziąć nogi za pas, z historii w ogóle,

a już zwłaszcza z tego okropnego domu.

Elastyk miał już dość udawania umarlaka; tym bardziej

nie miał ochoty stać się prawdziwym trupem. I dla Wasilija

168

background image

Iwanowicza, i dla Ondriejki zaciukać człowieka to tyle, co się

wysmarkać. Jeśli tak bardzo chcą, żeby otrok był umarły,

a nie żywy, to swego dopną.

Najpierw Elastyk wyprawił się na zwiady. Rajskie Jabłko

trzymał na razie za policzkiem - i tak nie miał z kim rozma­

wiać. Unibook schował za pazuchę.

Bezszelestnie stąpając w swych aksamitnych pantoflach,

wyślizgnął się do dużej izby. Rozejrzał się.

Zobaczył to, czego nie sposób było dojrzeć przez dziurkę:

długie ławki, przykryte kilimami, i wielki piec z barwnych

kafli; ciągnęło od niego ciepłem.

Co jeszcze?

W kącie, blisko drzwi wiodących do komórki - wielka iko­

na, przed nią płonąca lampka. Surowy Zbawiciel z gęstą bro­

dą był podobny do Wasilija Iwanowicza i nawet patrzył tak

samo krzywo - jedno oko czarniejsze od drugiego i jakieś pu­

ste. Elastyka to zaciekawiło, więc podszedł i uniósł się na pal­

cach. A niech to! W tym miejscu ikona miała dziurkę. To

przez nią podpatrywał izbę. A kniaź, kiedy się żegnał, patrzył

nie na niego, tylko na obraz.

Elastyk chciał się dowiedzieć, co znajduje się za wielkimi

dębowymi drzwiami, za którymi zniknęli ci dwaj, ale po na­

myśle najpierw postanowił wyjrzeć przez okno.

Okazało się to nie takie proste.

W izbie, owszem, były okna, tyle że nic nie można było przez

nie zobaczyć. W gęstą kratę wstawiono nie wiadomo po co

mętne płytki, podobne do matowego szkła, tylko nie gładkie,

ale pokryte pęcherzykami. Elastyk pomocował się chwilę z ra­

mą, potem otworzył jedno skrzydło okna i ostrożnie wyjrzał.

Był już, jak się okazało, świt. Na dole, pokryte jeszcze noc­

ną rosą, lśniły deski - cały szeroki dziedziniec był nimi wyło­

żony. Wzdłuż drewnianej palisady stały ciasno stłoczone

domki, szopy, przybudówki.

Dziewczyna w długiej sukni nieokreślonego koloru biegła,

klapiąc łapciami. Za nią ledwie nadążał warkocz, przewiąza­

ny czerwoną wstążką.

169

background image

Bramy pilnowało dwóch ziewających strażników w jedna­

kowych zielonych szynelach, to znaczy kaftanach. Jeden

miał topór na długim kiju (nazywało się to „halabardą"),

drugi wielką strzelbę z długą lufą.

Nie można powiedzieć, żeby na dziedzińcu było cicho;

gdzieś rżały konie, ryczały krowy, chrząkaty i kwiczały świ­

nie. Potem, gdy zapiał kogut, odpowiedziały mu inne, piejące

jeszcze głośniej; tak jakby echo się odzywało.

Dom kniazia Wasilija Iwanowicza stał na wzgórzu, tak że

z okna było widać nie tylko dziedziniec, ale i okolicę.

Po prawej i lewej stronie szarzały łamane dachy, między

nimi błyskały kopułki cerkwi. Ale w tamtą stronę Elastyk pa­

trzył tylko przez chwilę, bo jego uwagę przyciągnęło inne, są­

siednie wzgórze, położone naprzeciwko.

U jego podnóża płynęła niezbyt szeroka rzeczka, nad nią

zaś wznosił się podwójny, zębaty mur.

Mocne, solidne wieże twierdzy wydały się Elastykowi nie­

jasno znajome, szczególnie jedna, ta w narożniku. Przyjrzał

się lepiej i omal nie krzyknął: to przecież Baszta Borowicka!

Tylko zamiast górnej części i znanej całemu światu iglicy wi­

dział drewniany namiot o płaskim dachu.

Kreml!

To znaczy, że dwór Wasilija Iwanowicza znajduje się

w tym samym miejscu, gdzie teraz stoi Dom Paszkowa, stary

budynek centralnej biblioteki rosyjskiej.

Elastyk wychylił się jeszcze dalej za szeroki parapet.

Zgadza się, to Kreml! Widać tam dzwonnicę Iwana Wiel­

kiego i kopuły kremlowskich soborów, a po prawej stronie -

rzekę Moskwę.

U wrót Baszty Borowickiej stały dwa równe szeregi żołnie­

rzy w malinowych mundurach. Promień błysnął na spiżowej

lufie armaty. Od strony świątyń doleciał dźwięk dzwonu, tak

głośny, że zadrżało powietrze. Dołączyły się do niego inne,

trochę cichsze, i nad Moskwą popłynęła ich zgodna melodia.

Z murów twierdzy, trzepocząc skrzydłami, wzbiło się w gó­

rę stado gołębi i zaczęło krążyć w powietrzu - to chyba jedy­

ny niezmienny szczegół moskiewskiego krajobrazu.

Elastyk tak się zapatrzył na Kreml, tak zasłuchał w melo­

dię dzwonów, że całkiem zapomniał o niebezpieczeństwie.

170

background image

Nie ocknął się, nawet kiedy malinowi ludzikowie koło Baszty

Borowickiej nagle złamali szereg, zaczęli się krzątać i stanęli

w nowym, jeszcze równiejszym szyku niż poprzedni. Bardzo

zajmujący to był widok, jak na łańcuchach opuszcza się

i przerzuca ponad rzeką zwodzony most, jak rozwierają się

szerokie wrota i opada krata.

Z twierdzy wyjechało kilku jeźdźców w bieli; słychać było

brzęk podków. Za konnymi biegli, starając się nadążyć, lu­

dzie w czarnych strojach, każdy miał w ręku obnażoną sza­

blę. Potem wyjechała złocona kareta, zaprzężona w dwa,

cztery, sześć, osiem, dziesięć, dwanaście koni, i od razu cała

rozbłysła w słońcu. Jakież to było piękne!

Za karetą jeszcze ktoś jechał wierzchem, ktoś biegł, ale

Elastyk już się opamiętał. Orszak zmierzał prosto w stronę

Domu Paszkowa, i teraz było już jasne: kniaź wiezie cara, że­

by pokazać mu „zwłoki".

Borys Godunow szybko się uwinął, i to o świcie! To znaczy,

że mu się śpieszy.

Oj, co robić?

Elastyk rzucił się do ciężkich dębowych drzwi. Uchylił je,

wysunął się.

Szerokie schody wiodły na dół, do dosyć dużej sali z przy­

sadzistymi kolumnami o kwadratowym przekroju. Biegali

tam słudzy, rozstawiali talerze i dzbany, nakrywali wielki fo­

tel kilimem, narzucali poduszki na ławy.

Tędy nie można uciec.

Przez okno też się nie wyskoczy - wysoko, a poza tym - zo­

baczą go.

Z dziedzińca doleciało rżenie licznych koni, hałas głosów.
Przyjechali!

Nie ma czasu się zastanawiać.

Trzeba kłaść się z powrotem do „domowiny".

background image

Godunow we własnej osobie

Długo musiał w niej leżeć.

Najpierw bardzo się bał i wcale nie ruszał. Potem zdrętwiał

mu kark. Otworzył oko i zerknął w stronę drzwi. Pomyślał:

„Może lepiej, żeby już przyszli" - oczekiwanie było taką udręką.

Dziwne. Z Kremla car przyjechał w te pędy, ale iść i popa­

trzeć na „otroka" wcale mu się nie śpieszyło.

„Nieboszczyk" powiercił się jeszcze z dziesięć minut,

w końcu nie wytrzymał. Wstał ze swego okropnego łoża i po­

szedł popatrzeć przez dziurkę.

W sąsiedniej izbie nie było nikogo, ale od strony schodów

dolatywał gwar mnóstwa głosów. Powiedział sobie: trzeba

podkraść się do tamtych dużych drzwi i po cichu wyjrzeć, ale

w tejże chwili dębowe odrzwia się otwarły. Do izby jeden za

drugim weszło trzech ludzi. Pierwszy, nisko się kłaniając

i idąc tyłem, dreptał Ondriejka Szarafudin. Za nim dokładnie

w taki sam sposób, tylko mniej zgrabnie, cofał się Wasilij

Iwanowicz. A ostatni wpłynął, majestatycznie postukując ko­

sturem, człowiek ubrany na wpół po rosyjsku, na wpół na

modłę zachodnią: miał na sobie kaftan wyszywany złotem

i przepasany szerokim, zdobionym perłami pasem, ale na no­

gi włożył czerwone pończochy i trzewiki z kokardami. Aha,

chyba to właśnie on jest carem.

Borys Godunow był przysadzisty, miał czerwoną twarz,

krótką, przyciętą w klin bródkę, przyprószoną siwizną. Na

głowie - małą czarną czapeczkę-myckę, taką samą jak bojar.

Władca popatrzył wprost na Elastyka (a w rzeczywistości

na ikonę, teraz już wiadomo) i z rozmachem się przeżegnał.

- Fała Gospodnu na wysokości i na ziemi pokój ludziem

dobrej wolej!

172

background image

Głos miał nadspodziewanie dźwięczny, młody. Takim gło­

sem na pewno dobrze się woła przed wielkim tłumem albo
komenderuje wojskiem. Ale poza tym Elastykowi nic się

w samodzierżcy nie spodobało. Niski, brzuchaty, czoło głębo­

ko poorane zmarszczkami, twarz obrzmiała, opuchnięte
oczka zerkają to tu, to tam, a mięsiste, upierścienione palce,
ściskające kostur, przez cały czas ruszają się jak robaki.

Uczeń szóstej klasy po raz pierwszy widział prawdziwego

monarchę i był wręcz rozczarowany. Też mi car! Jak „cały
naród" mógł wybrać takiego niesympatycznego faceta?
Gdzie ci wyborcy mieli oczy? Czyżby w Rosji nie było już ni­
kogo lepszego?

A Godunow tymczasem zrobił rzecz zdumiewającą: nie od­

wracając się, usiadł wprost na środku izby. Ale nie rymnął pu­
pą o podłogę, jak należało oczekiwać: opadł na drewniany fo­

tel, który błyskawicznie podsunął mu gospodarz. Nawet
dziwne było, skąd w tęgim bojarzynie tyle zwinności. Car zaś
ani trochę się nie zdziwił; widocznie do głowy mu nie przyszło,
że towarzyszący mu ludzie mogliby nie odgadnąć jego życzeń.

Ondriejka, który cichutko stał w kąciku, opuścił głowę,

a czapkę trzymał w ręku. Jego ogolona na zero łepetyna wy­
dawała się błękitna.

- O majestacie! O nabarziej krześcijański dzierżawco pod

słońcem! Nawiedzić raczył jeś ubogi chyż raba twego! - uro­
czyście wyrzekł kniaź, ale ponieważ stał za plecami cara, nie

nadał twarzy odpowiedniego wyrazu - było widać, że prawe
oko bojara spoziera na suwerena z obawą, a lewe jak zwykle

jest zamknięte.

Zapowiadało się, że rozmowa będzie miała duże, a dla Ela-

styka wręcz życiowe znaczenie, dlatego po cichu zlazł z ławy,
usiadł w trumnie i wyciągnął unibook.

- Przekład!
- O wasza carska mość! O najbardziej chrześcijański

z władców Układu Słonecznego!

(w siedemnastym wieku ten

termin oznaczał tylko planetę Ziemię). Wyświadczyłeś wielki
zaszczyt skromnemu domowi twego sługi!

- Nie gadaj na próżno - przerwał car kniaziowi. - Mów do

rzeczy. Jak się za długo zatrzymam, to świta zacznie się niepo­
koić. Gdzie on jest? Gdzie carewicz?

173

background image

- O tam, za tymi małymi drzwiami, najjaśniejszy panie. Jak

przywieziony został z Ugiicza, tak leży.

- I co, naprawdę zwłoki są nietknięte?
- Możesz przekonać się o tym własnymi najjaśniejszymi

oczkami

(użycie pieszczotliwych zdrobnień w dawnym języku

rosyjskim było dowodem szczególnej czci).

- Zaraz, zaraz, czekaj...

Głos cara drgnął.

Zdumiewające było jednak, jak wygodnie podsłuchiwało

się stąd, z komórki. Nie przepadało ani jedno słowo. Dodat­

kową pomoc stanowił otworek do podglądania. Na pewno

wszystko to specjalnie tak zostało urządzone.

- A to na pewno carewicz? - cicho i jak gdyby z lękiem

spytał Godunow.

- Czy na pewno, tego nie wiem. Pewien jestem, że to to samo

dziecko, które mi pokazano czternaście lat temu, kiedy na twój

rozkaz prowadziłem w Ugliczu śledztwo. Czarnowłose, o białej

twarzy, z małą naroślą na prawo od nosa, z czerwonym znamie­

niem na lewym ramieniu. I wzrostu wyższego, niż zwykle bywają
dziewięcioletnie dzieci - w ojca się wrodził. Iwana Wasiliewicza.

Car westchnął ciężko.

- Dymitra ostatni raz widziałem, kiedy miał trzy lata; wów­

czas buntowników Nagich wygoniliśmy z Moskwy...

- Czuję, że masz wątpliwości, najjaśniejszy panie. - Głos bojara

stal się łagodny, jakby miodowy. - Jeszcze nie jest za późno, by
zrezygnować z naszego planu. Nikt nie wie, że ciało carewicza wy­

wiezione zostało z Ugiicza, mój sługa Ondriejka Szarafudin zrobił
to w tajemnicy. Jak przywieźliśmy, tak z powrotem zawieziemy.

Głuchy stuk - widocznie monarcha stuknął kosturem

o podłogę.

- Nie, nie. Koniecznie trzeba pokazać carewicza ludowi. Bo

już otwarcie mówi się, że to właśnie polski samozwaniec jest

prawdziwym carewiczem. I głowy ścinamy, i wieszamy, i na
pal wbijamy, ale nie sposób zamknąć ust wszystkim. Ty mi po­

wiedz tylko, Wasilij... - Borys zaczął mówić szeptem. - A nie

jest to przypadkiem syn popa? Samozwaniec Griszka Otrie-

piew w swoich gramotach

(tym słowem na Rusi przed epoką

Piotra I określano wszystkie dokumenty: dekrety, listy,
uchwały),
że zamiast niego zabito jakiegoś popowicza.

174

background image

- Wiem, o carze i wielki kniaziu, słyszałem. Ale wystarczy

popatrzeć na najczcigodniejszego nieboszczyka i od razu wi­
dać, że całe to gadanie o popowskim synu to koszałki-opałki
(Tego terminu w słowniku brak; analiza kontekstualna propo­

nuje znaczenie „kłamstwo", „bzdura", „brednie"). To napraw­
dę syn cara, popatrz sam.

- Dobrze... - zdecydował się w końcu Borys. - Pójdę. Ocal

mnie i zbaw, Boże; nie porzucaj w godzinie próby... A ty, Wa­

silij, zostań tutaj. Sam pójdę. Daj mi tylko lichtarz. Boże, Boże,
zbaw mnie i wzmocnij...

Kiedy Elastyk usłyszał skrzypienie i odgłos kroków, wsu­

nął unibook między krawędź trumny a ścianę i położył się.

W ostatniej chwili przypomniał sobie, żeby nasypać na pierś

orzeszków, po czym zamknął oczy i zrobił się „nadobny a chę-
dogi", jak wypadało „naczcigodniejszemu nieboszczykowi".

Kiedy najjaśniejszy pan chodził po izbie, to i tupał, i walił

kosturem o podłogę, za to ledwie wszedł do komórki - zrobi­
ło się cicho jak makiem zasiał.

Najpierw stał chwilę w progu i długo mamrotał modlitwy.

Elastyk rozróżniał tylko poszczególne słowa:

- Grzech dla moich... Pacholę najaśniejsze... Jako i Jezu

Kryst nam spuścił...

Mruczał tak przez dwie albo i trzy minuty. Dopiero potem

ośmielił się podejść, i to na palcach.

Elastyk zaczął już przyzwyczajać się do tego, że oglądają go

tak właśnie - w skupieniu, w grobowej (bo niby jakiej innej?)

ciszy; tylko knot świecy cichutko skwierczał. Chłopak, na­
uczony doświadczeniem, wcale nie wstrzymywał oddechu,
po prostu starał się jak najwolniej wciągać i wypuszczać po­
wietrze.

Nagle usłyszał dziwny dźwięk - ni to siąkanie, ni to po­

gwizdywanie. Nie od razu zrozumiał, że car i wielki kniaź
płacze.

Drżący głos zaczął mamrotać słowa niezbyt zrozumiałe:

- Pies jam plugawy, czędobójca obmierzły! Ach, otroku

niewinny! Iżbym to mógł grzeszny żywot swój nazad powró­
cić! Biada mi! Cóż jest kołpak carski, cóż jest włodanie nad

2 75

background image

człekmi? Przecz-żem zgubił, morderz nieszczęsny, duszę

swoję nieśmiertelnę? Wszytko proch i marność! Prawie rze­

cze Eklezyjasta: „I wróci się proch w ziemią swą, z której był

jęt, a wróci się duch ku Bogu, jenż go był dał. Marność nad

marnościami i wszytko marność". A jeszcze powiedział jest:

„Wszytką twarz przywiedzie Gospodzin na sąd za wszelki

uczynek, jenże dobry jest i jenże zły jest"! Bliski już Sąd

straszny, bliski, już poczuł jeśm płomię jego pałające!

W końcu samodzierżca na dobre się rozszlochał. Rozległ

się rumor - chyba padł na kolana - a potem jeszcze głuche,

miarowe stukanie, którego pochodzenie Elastyk nie od razu

pojął. Minęła pewnie minuta albo dwie, nim się domyślił: car

bije czołem o podłogę.

Wytrzymałość mieli w tym siedemnastym wieku ogromną -

car walił głową o deski, płakał i modlił się co najmniej przez

kwadrans.

W końcu ucichł, wysmarkał się (sądząc po odgłosie, nie

w chustkę, ale na podłogę). Nagle jak nie krzyknie:

- Ej, Wasilij, prawdęli powiedają, iże ciało ono choroby

lekuje?

- Prawda-ć owo naprawdziwsza, najaśniejszy carze! -

odezwał się bojar z izby.

Car, nie wstając z kolan, podpełznął tuż do trumny i na­

chylił się, ziejąc zapachem potu i czosnku. Zaczął szeptać Ela-

stykowi wprost do ucha:

- Wybaczże mi, człeku potępionemu. Tyś ninie na niebie-

siech, między anioły policzon jest, tobie złości ni urazy w sier-

cu nosić nie lza. Jam zasię grzeszen, mnogiemi boleśćmi tra-

pion, i medykowie cudzoziemscy lekarstwy swemi ulgi nie

dają. Uwolni mię, święty otroku, od krwawnic uprzykrzo­

nych, od puchliny wodnej, od bezssenliwości i zarazy wietrz­

nej. A za toć w Moskwie cyrkwią murowaną wystawię,

o trzech wieżech-kopulech, i w świętnicech przykażę w mod-

litwiech pomieniać pospołu z oćcy świętemi.

Broda monarchy łaskotała Elastykowi podbródek i kącik

ust. To by było jeszcze pół biedy, ale kiedy długi wąs dotknął

nosa, stało się już coś nie do naprawienia.

- Aaaa-psik! - zatrąbił „święty otrok". I jeszcze dwa razy. -

Apsik! Aaa-psik!!!

background image

Następca tronu

- Zdrowia życzym, carze-ojczulku! - jednym głosem za­

krzyknęli Wasilij Iwanowicz i Ondriejka, a bojar dodał jesz­

cze: - Kto dobrze kicha, niemoc z siebie wypycha!

Wcale jednak nie wyglądało na to, by car-ojczulek miał

z siebie wypchać niemoc. Elastyk od razu to zrozumiał, kiedy

otworzył oczy i podniósł się w domowinie (po kichnięciu nie

było już sensu udawać nieboszczyka).

Jego carska mość odskoczył od trumny tak, że z rozpędu

usiadł na podłodze. Broda mu się trzęsła, oczy wyłaziły z orbit.

- Ooo... ożył! - wyszeptały drżące usta.

To zrozumiałe, że się przestraszył. Każdy by zemdlał, gdy­

by nieboszczyk nagle na niego kichnął. Żeby się monarcha

uspokoił, Elastyk szeroko się uśmiechnął. Tyle że wyszło

jeszcze gorzej.

- Aaa! - zadławił się krzykiem Borys, w przerażeniu oglą­

dając chromokobaltowy aparat. - Ząb żelazny! Jako rzecze

prorok Danijel: „Ano bestyja czwarta, straszna a dziwna, a ba-

rzo mocna, miała była zęby żelazne!". Kres mój nastał, Panie!

- Panie carze, co też pan, ja zaraz panu wszystko wyjaśnię -

wymamrotał Elastyk, bardziej licząc na uprzejmą intonację niż

na to, że samowładca go zrozumie. - Nie jestem wcale martwy,

tylko żywy. Mnie tu położyli przez pomyłkę.

- Aaaa! A-A-A-A! - krzyknął car głosem już nie zdławio­

nym, ale przeraźliwym.

Do komórki wpadł Wasilij Iwanowicz, zobaczył siedzącego

w trumnie Elastyka, na podłodze skurczonego cara i osłupiał.

Lewe oko otworzyło się i zrobiło tak samo wypukłe jak pra­

we. Ręka szarpnęła się w stronę czoła, żeby zrobić znak krzy­

ża, ale celu nie osiągnęła.

177

background image

Spoza ramienia bojara wyłoniła się twarz Szarafudina. Za­

frasowany, skrzywi! się, ale nie więcej; nie wyglądało na to,
by na świecie istniały zjawiska zdolne jakoś szczególnie za­
dziwić tego osobnika.

- Zmartwychstał jest! - wychrypiał Borys, pokazując pal­

cem. - Dymitr zmartwychpowstał! Za grzechy moje! Górze
mi! Powietrza!

Przewrócił się na plecy, szarpnął kołnierz, aż na podłogę

posypały się wielkie perłowe guzy.

Tamci dwaj nie ruszali się z miejsca, nadal gapiąc się na

Elastyka.

- Krew się jurzy... Sierce się rozdrywa... - z trudem wy­

rzekł Godunow. - Ze świata zejci muszę. Owa godzina skona­
nia mego...

I nagle uśmiechnął się - rzecz dziwna, jak gdyby z ulgą.
Elastyk nie miał pojęcia, jak się zachować w takiej sytuacji.

Do stracenia nie miał już nic, dlatego wyjął zza trumny uni-
book, otworzył i włączył przekład.

- Krew się burzy... Serce się rozdziera... Muszę umrzeć, to

moja ostatnia chwila. Dzięki ci, Boże, że mi przed śmiercią
ukazałeś wielki cud: ożywiłeś niewinnie zabitego carewicza,

grzech mój ciężki - to, jak się okazało, mówił car, ledwie po­
ruszając zbielałymi wargami.

Potem spojrzał na zmartwychwstałego nieboszczyka, już

nie ze strachem, ale raczej z rozrzewnieniem.

- Ty kto jesi? Czcza jedno mara alibo cudo Boże?
- Kim jesteś? Tylko urojeniem czy też cudem boskim?
- Nie jestem żadnym urojeniem, tylko normalnym czło­

wiekiem - odrzekł Elastyk i zerknął na ekran.

Unibook, mądrala, sam przełożył jego słowa na dawną

ruszczyznę: „Jam jest nie mara czcza, jedno człek mdły".

- Jam człek mdły - odczytał na głos Elastyk.
Car słabnącą ręką przeżegnał się.
- Owo cudo wielikie. Spodobało się Bogu zbawieniu Rusi

gwoli opłcić anioła swego i w żywego człeka obrócić!

- To wielki cud. Raczył Bóg dla ratunku Rosji obdarzyć cia­

łem swego anioła i uczynić go żywym człowiekiem!

Odwrócił głowę do drzwi i chociaż cicho, lecz groźnie na­

kazał:

178

background image

- Na ziem, psi!
Tamci dwaj zgodnie buchnęli na kolana, kniaź jednak za­

mknął już lewe oko, a łotr Ondriejka w ogóle patrzył na

„anioła" przymrużonymi oczami. Zdaje się, że nie bardzo
uwierzył w cud.

Urywając co chwila zdania, car zaczął mówić strasznie mą­

dre słowa i gdyby nie unibook, wątpliwe, czyby Elastyk co­
kolwiek zrozumiał.

- Słuchajcie, niewolnicy, i bądźcie świadkami. Z własnej

woli wyrzekam się carskiej korony. Wręczam berło i państwo
carewiczowi Dymitrowi Iwanowiczowi, prawowitemu następ­
cy tronu zmarłego Iwana Wasiliewicza. Niech rządzi cudownie
zmartwychwstałe dziecię i niech rozproszą się wrogowie zie­

mi rosyjskiej! Ogłoście całemu ludowi wielką nowinę!

A mnie... Mnie oprócz przebaczenia nic nie potrzeba...

Zdaje się, że chciał powiedzieć coś jeszcze, ale nagle strasz­

nie zachrypiał, z ust, z nosa, a nawet z uszu chlusnęła stru­
mieniami ciemna krew. Elastyk skrzywił się żałośnie.

- Świtę, świtę wołaj, póki nie umarł! - Bojar poderwał się. -

Bo pomyślą, że to myśmy go zabili!

Ondriejkę jakby wiatr wymiótł.
Czyżby rzeczywiście car umierał?
Elastyk zeskoczył na podłogę, rzucił się do cara, uniósł mu

głowę, ale poza tym w żaden sposób nie umiał mu pomóc.

Straszny to był widok, kiedy po wąsach, po brodzie Goduno­

wa płynęła krew, rozciągnęły się w uśmiechu usta, chciały

coś powiedzieć, ale już nie mogły.

Z dołu doleciały krzyki, tupot nóg i do małego pomieszcze­

nia w jednej chwili wtłoczyło się strasznie dużo ludzi.

Bezceremonialnie rozpychając wszystkich, naprzód wysu­

nął się staruszek - gruby, tak samo zresztą jak i reszta, siwo-
brody, z nosem w kształcie śliwki.

- Przecz kwielisz, miłościwy panie? Aza napoili cię zie­

lem? Któż są ci złodzieje? - zakrzyknął wojowniczo, nachyla­

jąc się nad leżącym.

- Ja... sam. Sam... Zamysł Boży... - wycharczał monarcha

i pokazał najpierw na Elastyka, a potem na Wasilija Iwano-
wicza. - On... Szujski... wyrzeknie... wolę moje...

I więcej już ani słowa nie powiedział - krew polała się jesz-

179

background image

cze obficiej, głowa samowładcy zrobiła się niesamowicie cięż­
ka, a Elastyk zrozumiał: car umarł.

Z przestrachem oderwał ręce. Głowa Borysa stuknęła

o podłogę, a Elastyk czym prędzej usiadł na ławce i wbił się
w kąt. Chciał tylko jednego: żeby przestano zwracać na niego
uwagę.

Brodacze patrzyli na nieruchome ciało z jednakowym wy­

razem twarzy - ciekawości i strachu. Niektórzy zaczęli się
żegnać, inni zwyczajnie stali.

- Rzecz, kniaziu Szujski - rzekł śliwonosy (który był najwy­

raźniej najstarszy ze wszystkich) - objawi nam wolą carską.

I nisko się pokłonił. Reszta poszła za jego przykładem.

Wasilij Iwanowicz (tak, rzeczywiście, jego nazwisko

brzmiało Szujski, a nie Szumański, i nie Szydłowski, przypo­
mniał teraz sobie Elastyk) odkaszlnął, ale nie śpieszył się
z rozpoczęciem mowy.

Unibook był już gotowy - tu nie można było przepuścić ani

jednego słowa.

- Słuchaj, kniaziu Mścisławski, słuchajcie, wy wszyscy, boja­

rzy i diakowie. Zanim car i wielki kniaź Wszechrosji umarł,
przy mnie i przy moim wiernym dworzaninie, Ondrieju Szara-

fudinie, a także w obecności tego oto świętego dziecięcia,

rozkazał przekazać koronę rosyjską... swemu synowi carewi­

czowi Fiodorowi!

Wiadomość ta nie zdziwiła nikogo - oprócz Ondriejki.

Ten aż wybałuszył na bojara swoje kocie oczy. Reszta zaś
z ciekawością wpatrzyła się w Elastyka, który siedział led­
wie żywy i w skupieniu patrzył w książkę - bał się spotkać
wzrokiem z dworzanami. To, że kniaź Szujski skłamał,

przekazując wolę Godunowa, Elastyka ani trochę nie zmar­
twiło. Jeszcze tylko tego brakowało, żeby miał zasiąść na
tronie carskim! Nie było przecież takiego cara w historii -
Elastyka Pierwszego.

Najważniejszy z bojarów, którego gospodarz nazwał „knia­

ziem Mścisławskim", machnął ręką, wszyscy jeszcze raz się
ukłonili, zamiatając brodami podłogę, i znowu się wyprosto­
wali.

- Cóż, taka jego carska wola. A nasza rzecz - podporządko­

wać się.

180

background image

Czterech dworzan z czcią podniosło zmarłego z podłogi,

a Mścisławski, przyglądając się Elastykowi, spytał:

- Kim jest ten chłopiec z książką? Czemuż najjaśniejszy pan

palcem go pokazywał? I czemuż na ławce stoi dziecięca

trumna?

Szujski miał przygotowaną odpowiedź:

- Bojarze, to dziecko to wielki pokutnik. Śpi w trumnie, ży­

wi się rosą i śpiewem ptaków, czyta Księgę Przemądrości Nie­

bieskiej, trwa w stanie wielkiej świętości. A teraz gości w mo­
im domu, taki mi zaszczyt wyświadczyło. Kiedyśmy wczoraj
przy stole siedzieli, widziałeś, bojarze, jak szeptałem coś na
ucho najjaśniejszemu panu? - Mścisławski kiwnął głową. -

Wtedy właśnie opowiadałem carowi o tym małoletnim spra­
wiedliwym. A najjaśniejszy pan, oby Bóg przyjął jego duszę,
zażyczył sobie obejrzeć dziecię własnymi oczami. Chciał, żeby

się za niego pomodliło. Ledwo jego carski majestat

(słowo to

oczywiście pochodzi od niemieckiego Majestat - jego królew­
ska mość)
otworzył usta, żeby się pomodlić, jak dostał udaru.

Dobrze umarł nasz władca, w obecności błogosławionego
przez Pana. Daj Boże każdemu taki koniec.

Wszyscy znowu się przeżegnali, a Wasilij Iwanowicz nisko

ukłonił się Elastykowi. Z wahaniem to samo uczynił i Mści­

sławski, a za nim pozostali. Ale zainteresowanie „małoletnim
sprawiedliwym" wyraźnie spadło, Elastykowi zaś taki obrót
sprawy bardzo odpowiadał.

Prawie wszyscy poszli za martwym ciałem, zatrzymali się

tylko obaj kniaziowie, a u drzwi majaczył niczym niepozorny
cień Szarafudin.

Zafrasowany Mścisławski podrapał się w brodę i zniżając

głos, powiedział:

- Oj, nie w porę powołał Bóg do siebie naszego władcę. Sa­

mozwaniec z polskimi ochotnikami i zaporoskimi Kozakami
bije naszych wojewodów. Chytry jest i pomysłowy, już ja to

wiem, sam z nim walczyłem, ledwie głowę uniosłem. Opowia­
dałem ci o szatańskim ptaku? No właśnie. Boję się, bo bardzo

młody jest syn Borysa, szesnaście lat zaledwie. Czy podoła?

- Wola Boża we wszytkiem - odrzekł Wasilij Iwanowicz,

co było zrozumiałe bez przekładu.

- Rację masz, kniaziu. - Mścisławki nabożnie wzniósł oczy

181

background image

do sufitu. - Dobrze, zawiozę zmarłego Na Górę, do carycy. Oj,
zrobi się krzyk...

Zaraz też wyszedł. Elastyk z zadowoleniem wyślizgnąłby

się za nim, ale czy ci dwaj by go wypuścili? O, proszę, jak zer­

ka na niego Szujski swoim prawym, wypukłym okiem.

O czym myśli, trudno zgadnąć.

Najwyraźniej nie tylko dla niego było to zagadką.
- Przeczżeś krzywie był rzekł bojarom, kniaziu? - spytał

Ondriejka.

Elastyka też to bardzo interesowało. Żeby niczego nie prze­

gapić, znowu zatopił wzrok w książce.

- Dlaczego powiedziałeś nieprawdę bojarom, kniaziu? Dla­

czego zataiłeś wskrzeszenie carewicza? Po co ci carewicz Fio­
dor? Jaka z niego korzyść? A dla tego t u , kimkolwiek jest
w rzeczywistości, stałbyś się pierwszym pomocnikiem i opie­

kunem. Nigdzie by stąd nie uciekł. Przecież znamy prawdę
o nim. Tak, dziecię?

Mrugnął do Elastyka żółtym okiem i wyszczerzył w uśmie­

chu drobne ostre zęby, jak gdyby chciał go ugryźć.

- Nic o tym Niemiaszku nie wiemy - odrzekł bojar, nadal

wpatrując się w Elastyka. - Dlaczego umarł? Dlaczego nagle
ożył? A może w ogóle nie umierał? Może w omdleniu był,
a twoi durnie tego nie zauważyli? Ej, uczony, a ty po nasze­

mu, po chrześcijańsku rozumiesz?

- Tak w ogóle to nie za bardzo - wyszeptał Elastyk do

unibooka, a potem przeczytał z ekranu na głos. - Nie wielmi

udatnie.

- Sam widzisz. Jakże takiego dziwoląga pokazywać? Nie­

bezpiecznie. W cuda wierzy lud albo oszalały ze strachu car,

ale bojarzy nigdy by nie uwierzyli. Przecież oni tego dziecia­

ka martwego w trumnie nie widzieli. Uznaliby, że to moja in­

tryga. Na razie jeszcze są zwolennikami Godunowów. Nie

szkodzi, niech szczeniak Borysa na razie rządzi, a potem się
zobaczy.

I podniósł lewą brew, tylko troszeczkę, ale szczelinka błys­

nęła jaśniej niż szeroko otwarte prawe oko.

Ondriejka skłonił się z szacunkiem.
- Mądry jesteś, kniaziu. Ty wiesz lepiej. Cóż z tym tu zrobi­

my? Do worka i w wodę?

182

background image

Zapytał spokojnie, rzeczowo, a Elastyk ze strachu upuścił

unibook.

Wasilij Iwanowicz z nieoczekiwaną dla jego tuszy zwinno­

ścią nachylił się, podniósł książkę, otworzy! na kartkach z ja­

kimiś twierdzeniami, popatrzy! i zwrócił Elastykowi z ukło­
nem.

- Myśl, co mówisz, durniu! Popatrz tylko na jego twarz!

Czyż wygląda na zwykłego dzieciaka? A takie książki kiedykol­
wiek widziałeś? Są w nich niezrozumiałe litery i znaki magicz­

ne. Skąd go wzięli twoi hultaje? (To słowo najczęściej używa­
ne było jako wyzwisko. W zwykłym sensie - przedstawiciel
najniższej warstwy mieszczan, nieposiadający domu i stałego

zajęcia).

- Nie pytał jeśm.
Kniaź patrzył na zamarłego Elastyka jeszcze chwilę, po-

mamlal wargami i głośno, jak głuchy, spytał:

- Zjąd k nam przybyło jeś, cne pacholę? Zonąd? - pokazał

na sufit. - Jakaż siła cię k nam przysłała jest - czysta lubo
nieczysta?

- Długo by mówić - odrzekł Elastyk, otwierając książkę na

siedemdziesiątej ósmej stronie. Opowiadać rzeczywiście trze­

ba by bardzo długo, a bojar i tak nic by nie zrozumiał.

„Wielmi długo prawić" - przełożył unibook.

- Wielmi długo prawić - odrzekł Elastyk.

Bojar raczej nie był zachwycony taką odpowiedzią, ale wię­

cej pytań nie zadawał - widocznie już podjął jakąś decyzję.

- A choćby nawet i nieczysta. Siła to zawsze siła. Proszę, by

twoja anielska miłość została gościem w moim ubogim dom­

ku

(tego wyrażenia nie należy rozumieć w sensie dosłownym;

etykieta w dawnej Rusi wymagała, by jak najbardziej lekcewa­

żąco mówić o sobie i swoim mieszkaniu). Jeśli zaś twoja mi­

łość nie jest anielskiego pochodzenia, ale wręcz przeciwnie, to

ja nawet takiemu gościowi jestem rad.

Wasilij Iwanowicz Szujski skłonił się Elastykowi aż do

ziemi.

background image

W gościnie u kniazia Wasilija

W miesiącu maju, dnia piętnastego, roku 7113 od stworzenia

świata najjaśniejszy anioł Erastiel, rozdzierająco ziewając,
siedział przy oknie i patrzył, jak słońce pobłyskuje przez męt­
ną mikę. Przed aniołem, na parapecie, leżała otwarta książka
oprawna w cielęcą skórę, z pięknie iluminowanymi literami
i małymi rycinami. Książka traktowała o wiośnie następują­
cymi słowami: „Wiosna obleka się jako dziewa krasą i dobro-
ścią chędoga, lściąc wielmi cudnie, eże dziwno wszem pa­
trzącym dobrości jej, luba wiem i kożdemu słodka, rodzi

wiem się w niej wszaka twarz, jaż owo radości i wiesiela peł­
na jest". Ale Erastiel nie był radości i wiesiela pełen, bo bar­
dzo już zmęczyło go siedzenie w zamknięciu.

Najgorsze ze wszystkiego było to, że nawet przez okno po­

patrzeć na „krasą i dobrością chędożną dziewę" w żaden spo­

sób się nie dało: płytki miki przepuszczały wprawdzie świat­

ło, ale na tym koniec. Paradne pokoje kniaziowskiego pałacu
miały nawet i okieńca śklane, wielką rzadkość, ale wchodzić
tam w ciągu dnia surowo Elastykowi zakazano.

Pilnie strzegł Szujski swego gościa, tak że ten na zbyt wie­

le nie mógł sobie pozwolić.

Umieszczony został w poczestnej świetlicy - komnacie dla do­

stojnych gości. Ondriejka mówił, że ostatni raz gościł tu arcy­

biskup Riazański, krewny kniazia Szujskiego.

Według staromoskiewskich norm, pomieszczenie było

obszerne - trzydzieści metrów. Niemal jedną trzecią tej po­

wierzchni zajmowało olbrzymie łoże pod baldachimem. Le­

żąc w nim, Elastyk czul się jak jakiś liliput. Resztę umeblo­
wania stanowiły: stół, dwie ławy i rzeźbiona skrzynia,
miejsce, w którym przechowywano biblijotekę: trzy księgi

184

background image

o treści religijnej i jedną ucieszną, to znaczy rozrywkową -
o porach roku (jak widać z zacytowanego już wcześniej frag­
mentu, lektura owa nie była zbyt pasjonująca).

Dwór kniazia Szujskiego był ogromny, miał trzy gady (pię­

tra), powały (sufity) w paradnych pokojach obite tkaniną,
piece kachlowe (kaflowe), astrych (podłogę) wykładany par­
kietem, ale co do mebli, to nie było ich zbyt wiele. Nie przyjął
się jeszcze na Rusi zachodni zwyczaj zastawiania pokojów
sprzętami. Ławki, stoły, sepety (kufry) i kilka nowomodnych

almarek

(szaf) na naczynia - ot i wszystko.

Co prawda, u dostojnego gościa w świetlicy wisiało auten­

tyczne lustro, barzo wielikie - z pół metra wysokości.

Elastyk podszedł do niego, spojrzał na swoje odbicie

i skrzywił się.

A to dopiero piękny widok! Przez to siedzenie w czterech

ścianach twarz zrobiła się blada, oczy podkrążone, a już wło­
sy to w ogóle koszmar. Taka fryzura nazywa się „pod gar­

nek". Nakładają człowiekowi na głowę gliniany garnek i ob­
cinają wszystkie włosy, które spod niego wystają.

Westchnął parę razy.
Czym by się tu zająć?

Fantazyjne litery w uciesznej książce już poznał. Na pod-

okienniku

posiedział. Drzwi od zewnątrz zamknięte były na

klucz - rzekomo dla obrony przed złymi ludkami, chociaż jacy
mogą być źli ludkowie w kniaziowskim domu?

Zerknął z ukosa na piec. Tam, pod popiołem, leżał uni-

book. Przynajmniej to można poczytać. A ściśle mówiąc,
z kimś porozmawiać. Tyle że od pewnego czasu komputer
trzeba było chować.

Znowu podszedł do okna. Ostrożnie, zasłaniając się kafta­

nem, wydobył Rajskie Jabłko i zaczął je oglądać.

Chuchnął na jego gładką powierzchnię i potarł rękawem,

żeby mocniej lśniło. Im dłużej się przyglądał, tym bardziej

stawało się oczywiste: nie ma i nie może być na świecie nic

piękniejszego od tej tęczowej kulki.

Kamień był samą doskonałością - dopiero teraz Elastyk

zaczął rozumieć, co znaczy to wyrażenie. Patrzeć na Rajskie

Jabłko można było bez końca: nieustannie zmieniało barwę,
przy najmniejszym poruszeniu zaczynało sypać iskry. Gdyby

185

background image

nie zabijał czasu oglądaniem zaczarowanego Owocu Adama,
dawno by już zbzikował z nudów i nieróbstwa w tej mikowej
klatce. (Chociaż nie, był jeszcze jeden element, skutecznie
osładzający niewolę, ale o tym opowiemy trochę później).

Głaszcząc diament, Elastyk wyobrażał sobie, jak wydosta­

nie się z tego przeklętego średniowiecza, jak wróci do profe­
sora van Dorna i uroczyście wręczy mu bezcenne trofeum.

Taki powrót do wieku dwudziestego pierwszego wymagał

jednak odpowiedniej chronodziury, a z tym było marnie.

Nocami Ondriejka Szarafudin wyprowadzał „anioła" na

przechadzkę, żeby pooddychał świeżym powietrzem. Ale po­
ruszać się mógł Elastyk tylko po podwórcu wokół domu.

Podczas pierwszego spaceru (unibook jeszcze wtedy nie

przeniósł się do pieca) Elastyk włączył funkcję chronoskopu.
Wykrył siedem małych, bezużytecznych przejść i tylko jedno
przyzwoite, dwudziestocentymetrowe. Znalazł je w studni,
w pobliżu kniaziowskiej cerkwi domowej. Ta dziura jednak
była jakaś dziwna. Na monitorze pojawiał się tylko dzień, 20
maja, a zamiast roku - kreska. Co to za dziwo: data bez roku?
Do kitu z taką chronodziurą. W wieku siedemnastym jeszcze
od biedy da się żyć, a tam to już nie wiadomo co.

Nagle Elastyk poczuł z tyłu przeciąg.
Obejrzał się przez ramię i zobaczył, że drzwi są otwarte.

W progu stal Szarafudin, promieniejąc fałszywym uśmiechem.

Specjalnie, spryciarz, nasmarował zawiasy, żeby drzwi

otwierały się bezgłośnie. I zawsze pojawiał się właśnie tak -
bez uprzedzenia. Ile razy Elastyk mówił mu, żeby pukał,
a w odpowiedzi zawsze słyszał to samo: „Nie śmiem". Szpieg
przeklęty.

- Czego chcesz? - spytał niezadowolony Elastyk i udał, że

poprawia sobie jedwabny pas (a naprawdę - chował w nim
Jabłko).

Stąpając drobnymi kroczkami, Ondriejka dotarł na środek

komnaty. W rękach trzymał ciężką tacę, całą zastawioną po­
trawami.

- Najaśniejszy otroku, raczy pojeści - I dalejże wyliczać: - Ni-

nie w obiad kaczę pieczyste, i kura w potaziu, i jarząb z hreczką, i ka-

pustniaku misa, kucyja, i talerzyk cukierków słodkich, takoż cukrza­

ny łabądek.

186

background image

Elastyk burknął pod nosem:
- Spływaj, nudziarzu.
Ale to byłby język współczesny. W rzeczywistości powie­

dział: Odydzi precz, obrzydły. Dawna rosyjska mowa już nie wy­
dawała mu się dziwaczna czy też niezrozumiała, przyzwycza­
ił się. I rozumiał bez trudu, co do niego mówią, i sam potrafił
się nią posłużyć. Zupełnie jakby przez całe życie rozmawiał
tylko w takim języku.

Apetytu nie miał. Oczywiście, gdyby teraz mógł wciąć ka­

napkę z salami, frytki z keczupem albo eklera z kremem cze­
koladowym, to co innego. Ale od tego historycznego menu po
prostu go mdliło.

- Kaczuszka z szafranem upieczona, jarząbek świeżutki.

A kucyja jakaż słodka! - Szarafudin wciąż pchał się ze swoją

tacą.

Niby to i uśmiecha się, i kłania, a oczy ma nieruchome, zim­

ne; Elastyk starał się w nie bez potrzeby nie zaglądać. Mróz

szedł po skórze na widok takiego sługi. Ale innego nie było -

Wasilij Iwanowicz ukrywał „anioła" przed swoją czeladzią.

Kiedy Ondriejka, łypiąc oczami na wszystkie strony, w koń­

cu się oddalił, Elastyk smętnie popatrzył na jedzenie. Pogrze­
bał drewnianą łyżką w misce z kucyją, najpopularniejszym tu­
taj przysmakiem - gotowaną pszenicą z dodatkiem miodu,
rodzynek i cynamonu. Ale nie jadł. Trzeba ostrożnie ze słody­
czami, bo przy takim braku ruchu łatwo utyć. A jak trzeba bę­
dzie włazić w chronodziurę, to się człowiek nie przeciśnie.

A Słomka (takie imię nosił element, częściowo umilający

życie uwięzionego „anioła") użalała się, że jest taki chudy
i źle wygląda, eże źrzyćmierziono (aż patrzeć przykro).

Bo tutaj mieli właśnie takie wyobrażenia na temat urody:

kto grubszy, ten piękniejszy. Słowo „krasny" oznaczało czę­

sto tyle, co „tłusty", a „chudy" - „marny". Gdyby Słomce po­

kazać jakąś Jennifer Lopez albo Britney Spears, powiedziała­
by, że to koźlice suchorlawe. Szarafudin, zgodnie z jej
terminologią, był chłopkiem podluchnym, suchym jako szczapa,
baby i dziewuchy nawet patrzeć na niego nie chciały. On­
driejka specjalnie zjadał dziennie po tuzinie pierogów, po

grzywience

sadła i po udźcu świńskim - żeby nabrać urody, ale

nico

z tego nie będzie, bo zgłoba go suszy.

187

background image

W domu bano się Szarafudina. Wszyscy wiedzieli, że kniaź

wysługuje się nim w ciemnych, strasznych sprawach, żeby
własnej duszy grzechami nie obciążać. „Dla Ondriejki człeka
zgubić owo jakoby plunąć", mówiła Słomka. Tak jakby Ela-

styk sam tego nie wiedział...

Ale pora już opowiedzieć o samym elemencie, bo tak ciągle

„Słomka" i „Słomka", a kto to jest - nie wiadomo.

Następnego dnia „gościny", kiedy Elastyk jeszcze był moc­

no wystraszony i mało co z tutejszego życia rozumiał, gospo­
darz pałacu złożył mu, by tak powiedzieć, oficjalną wizytę.

Kniaź, chociaż przebywał we własnym domu, ubrał się

w długą, krytą brokatem szubę, a na głowę włożył wysoką

futrzaną czapę w kształcie donicy.

Takie nakrycia głowy, jak się później Elastyk dowiedział,

mogli nosić tylko najwyżsi urzędnicy, bojarzy.

Wasilij Iwanowicz wszedł i skłonił się, dotykając ręką pod­

łogi. Zaczął przemawiać takimi ogródkami, tak okrężnie, że
aż biedny unibook się rozgrzał.

- Wybacz mi, przesławny młodzieńcze, że postąpiłem tak,

jak zmuszony byłem postąpić, chociaż carska wola, a być mo­

że nawet bezpośrednie zrządzenie niebios, albo i nie niebios,
tylko wręcz przeciwnie, już ty sam wiesz najlepiej, wskazywa­
ły, że carem winien zostać nie Fiedka Godunow, ale wyłącznie
dzięki twojej najdostojniejszej łaskawości...

I długo jeszcze tak częstował go wymyślnym zdaniami, po­

gmatwanymi i niezrozumiałymi nawet w przekładzie na
współczesny język. Mówił o tym, jako lube są mu interesy na-

ćcigodniejszego pacholęcia,

ale teraz przeciw ościeniowi wierzgać

to niebezpieczne i nie w porę.

Dopiero kiedy Szujski powiedział:

- Spróchniałe jest drzewo Godunowów, niedługo trzeba

czekać, by samo runęło, a wtedy właśnie nastąpi twój czas -
do Elastyka w końcu dotarto, do czego zmierza chytry bojar.

- Ale ja nie chcę być carem! I nie jestem żadnym „naćci-

godniejszym pacholęciem"! - wykrzyknął szóstoklasista.

Wasilij Iwanowicz milczał przez chwilę, zamknął prawe

oko i wpił się w rozmówcę lewym.

188

background image

- Możeś ty tam, w innym świecie, zapamiętał swój po­

przedni ziemski pobyt?

- Nic nie zapamiętałem - upierał się Elastyk przy swoim. -

Nie jestem carewiczem, i pan doskonale o tym wie!

- No to kto ty jesteś? Niemiec?
- Nie.
Kniaź chytrze zmrużył oczy.
- Nie Niemiec, nie Rosjanin. Był martwy, stał się żywy. Rozu-

uumiem...

Ale co rozumiał, tego już nie sposób było zrozumieć.

Szujski odczekał małą chwilę i zmienił temat.

- A czegóż ty ciągle patrzysz w tę książkę? Widziałem, są

w niej bardzo mądre znaki, człowiek ich nie jest zdolny rozu­

mieć. Czy to przypadkiem nie Księga Niebieska, w której zapi­

sane są wszystkie ludzkie losy?

- Nie, to podręcznik do geometrii. Wie pan, co to jest? -

Nie, jest ci ona ziemiomiernicza księga. Znaszli, co jest

owo?

- Znam. Ziemiomiernictwo jest królowa Kwadrywium, alibo

cztyrzech nauk

- z szacunkiem odrzekł Wasilij Iwanowicz.

- No właśnie. Bardzo lubię geometrię. Proszę popatrzeć.

Tutaj są różne zadania, twierdzenia.

I Elastyk wręczył mu książkę, żeby kniaź sam zobaczył

i stracił wszelkie nią zainteresowanie.

Szujski z obawą otworzył podręcznik i zaczął wolno prze­

wracać kartki. Na stronie siedemdziesiątej ósmej zatrzymał

się, a Elastyk zauważył, że to miejsce jest wyraźnie bardziej

zaczytane niż inne.

Bojar poślinił papier palcem, potarł.

- Onych buksztabów nie odecztę, wielmi dziwne. A karty lepak

małe, przecz pergament marnują?

A wtedy zdarzyło się coś niespodziewanego - unibook za­

reagował na ostatnią wypowiedź.

Tekst zadania zniknął, zamiast niego zamigał wyświetlacz

i pojawił się napis: Tych liter nie umiem przeczytać, są bardzo

niezwykłe. A znowu kartki małe, nie warto marnować papieru.

Kniaź krzyknął i upuścił książkę.

- Znaki ogniste!
Trzeba było się wykręcać.

189

background image

- Niech pan mi to da - surowo rzekł Elastyk, zabierając

mu unibook. - To tylko dla aniołów. Żeby wasz ludzki język
rozumieć i z wami rozmawiać.

I powiedział to samo w dawnej ruszczyźnie.
Wasilij Iwanowicz uśmiechnął się z zadowoleniem.

- Aha, anioł. Tak właśnie myślałem. A czy pozwolisz, anie­

le, poznać twoje święte imię?

- Erast.
- Najjaśniejszy anioł Erastiel, wolą Boga zesłany z nieba na

ziemię!

Szujski rymnął na kolana i dalej grzmocić futrzaną czapką

o podłogę.

Żeby przerwać tę gimnastykę, Elastyk powiedział:

- Wcale nie wolą Boga, ale sam z siebie.
- To Pan, Bóg zastępów, pomocy ci nie dał? - pośpiesznie

upewnił się bojar.

- Nie.
- A Zbawiciel nasz, Jezus Chrystus?
- Nie.
- A może Najświętsza Panna? Czy też archaniołowie, twoi

przełożeni?

Elastyka kusiło, żeby mu powiedzieć: tak, właśnie, archa­

niołowie mają za zadanie pilnować, żeby mnie nikt nie
skrzywdził. Ale w porę się spostrzegł, zorientował się, do cze­
go zmierza ten przebiegły lis. Chce, żeby mu w intrygach po­
magały niebiosa. No więc jak człowiek naplecie bzdur o ar­
chaniołach, to się potem od niego nie odczepi.

- Nie, nikt mi nie pomaga - odrzekł twardo.
Wasilij Iwanowicz, stękając, podniósł się z kolan, otrzepał

szubę.

- Po cóż zjawiłeś się na tym świecie? - spytał, ruszając

i prawą, i lewą brwią. - Czego chcesz?

Elastyk omal nie wypalił: „Wrócić do domu, w dwudziesty

pierwszy wiek".

- Chcę jeść!
Od wczorajszego dnia nie miał w ustach nic, ani okruszy­

ny. Chociaż czestnego otroka umieszczono w świetlicy, to ani

jeść, ani pić mu nie dano - widocznie naprawdę uznano, że

żywi się śpiewem ptaków i rosą.

190

background image

Bojara rozbawiły te słowa. Odrzucił głowę w tył i roześmiał

się.

- To znaczy, że siła za tobą żadna nie stoi, carem być nie

pragniesz, chcesz tylko jeść? Ach, dziecię niewinne. Naprawdę

jesteś wcielonym aniołem.

Pogłaskał Elastyka po głowie. Trzeba było to znieść.

- No cóż - pogodnie rzekł kniaź. - To zjemy razem. Każę

nakryć stół.

Pół godziny później Ondriejka zaprowadził Elastyka do wiel­

kiej komnaty pod schodami - wieczernika, gdzie świeżo upieczo­
ny anioł po raz pierwszy spróbował moskiewskich potraw, obfi­

tych, ale żeby smacznych, tego nie można powiedzieć.

Chleb był przaśny, mięso niesłone i w dodatku z wierzchu

przypalone, a w środku surowe. Najwyraźniej na dawnej Ru­

si nie umieli gotować.

Także nakrycia wydały się Elastykowi dziwne. Zamiast ta­

lerzy przed nim i bojarem położono po bochnie chleba. Kniaź
górę odciął nożem, miękisz wydłubał, a do środka nalał ka­
puśniaku z cynowej misy. Widelców nie dano, tylko łyżki,
a i tą Wasilij Iwanowicz tylko wyjadał płyn, kapustę zaś i ka­

wałki mięsa wyciągał wprost palcami. Niekiedy oblizywał je

albo wycierał o brodę. Często mu się odbijało, a wtedy robił
znak krzyża na ustach.

Elastyk za to zjadł niedużo - szybko mu się odechciało.

W dodatku przy stole usługiwał łotr Ondriejka, co też nie do­
dawało apetytu.

Dopóki jedli, nic nie mówili. Gospodarz popatrywał na go­

ścia, gość na gospodarza.

Kiedy zaś uczta się skończyła i Szarafudin wyniósł naczy­

nia, bojar złożył ręce na brzuchu i uśmiechnął się przymilnie.

- No, otwórz swoją anielską książkę.

I jeszcze coś powiedział, chyba o jakimś Salomonie, Ela­

styk nie zrozumiał.

Wytarł ręce miękiszem chleba, otworzył unibook.

Szujski powtórzył:

- Otwórz swoją anielską książkę. Chcę, żebyś porozmawiał

z kniaziówną Sołomonią Własjewną Szachowską, moją wy­
chowanką. Jest w twoim wieku, będzie twoją przyjaciółką.

background image

Kniaziówna Słomka

I nagle głośno klasnął w dłonie.

Drzwi same się otwarły na oścież i do wieczernika weszła,

albo raczej wpłynęła, gruba, wymalowana paniusia, bardzo
małego wzrostu, nie wyższa od Elastyka. Policzki miała krąg­
łe i czerwone jak pomidory, brwi - dwa narysowane sadzą
półkola, usta nienaturalnie czerwone, a przez ramię przerzu­
cony wspaniały, przepleciony złotą wstążką warkocz. Dzi­

waczne stworzenie od stóp do głów połyskiwało złotem i sre­
brem: i korona na głowie, i suknia, i buciki.

- Wej, jako krasna, jako nadobna! - zachwycił się kniaź Wa­

silij Iwanowicz.

Ta zaś nisko się skłoniła i zaśpiewała cieniutkim głosi­

kiem:

- Sława tobie, jaśnie carewiczu.
-

Dzień dobry - odpowiedział trochę oszołomiony Elastyk.

A to ci przyjaciółkę wybrał mu Szujski. I co też miałby robić

z tą malowaną lalą?

- Igrajcie - przykazał bojar Sołomonii Własjewnie, a ta

znowu się skłoniła; teraz już kniaziowi.

Ondriejce machnęła szerokim rękawem (pewnie właśnie

z takiego wypuszcza się sokoła, jak w ludowej piosence, po­
myślał Elastyk).

- Odmykaj sepet!
Ten otworzył ciężką pokrywę wielkiego drewnianego ku­

fra, stojącego pod ścianą, i kłaniając się, zaczął podawać
księżniczce różne dziwaczne przedmioty. Minę przy tym miał
arcysłodziutką, przez co zupełnie przypominał kota, który

właśnie wylizał talerz śmietany.

- Poźrzyj ano, owo przedziwien papugaj śrebrn i złocon. - Poka-

192

background image

zała błyszczącego ptaszka na podstawce, prawdziwe dzieło

sztuki. - Owoż galijskiej roboty żmij złotopióry, emaliją rozmaitą

kraszon, dzieją mu

(nazywa się) zasie Drakon. A owo sołdat mie-

miecki, w reku szablą dzierży, chce Turka pohańca zarąbaci.

Teraz, kiedy Sołomonia Własjewna stanęła obok, Elastyk

zobaczył, że to nie żadna paniusia, tylko dziewczynka. Skóra
pod rumieńcami i bielidłem była dziecięca, pokryta na policz­
kach delikatnym puszkiem, jak brzoskwinka. Teraz księż­
niczka pokazuje swoje zabawki, jak gdyby się chwaliła.

Zabawki były wprawdzie z całą pewnością drogie, ale mało

ciekawe. Elastyk uprzejmie kiwał głową, czekając, co będzie
dalej.

Kniaź Szujski, który oczu z niego nie spuszczał, spostrzegł,

zdaje się, że chłopca to nie interesuje.

- Ty carewiczu książce swoje okaży - przykazał dziewczynce.

A do Elastyka zwrócił się z dumą: - Moja Sołomonia niepodobna

inszym dziewkom głuptaskom. Czytaczka z niej wielga. Małoć, iże
Żołtarz Dawidów i Apostoła czcie (czyta), to jeszcze i różne nauki
zna. I cyferną mądrość, inako dzianą arytmetyką, i chronografiją ali-
bo historyją, i pisaci zdołe i rytoryką zna - sztuką krasnomowczą,
i dyjalechtyką - dobre od lichego rozdzielać.

Bojarówna zabrała zabawki, a ze skrzyni sama wytaszczyła

wielkie i ciężkie tomisko.

- Owo księga ucieszna, o rozmaitych Bożych twarzech na świecie

żywiących

- powiedziała śmiało. - trzyjcie, panie. Owo krokodyl

afrykański, z zęby ostremi. Owo zasię przeokropny bazyliszek, oczmi
ogień miotający. Owo ptak wieszczy, Gamajun.

O, to już było ciekawsze. Elastyk oparł się łokciami o stół

i zaczął oglądać obrazki, niezdarnie przedstawiające zwierzę­
ta - mityczne i prawdziwe. Przewielika świnia, rzeczona behe-
mot,

po naszemu hipopotam, miała rozmiary cerkwi, co wi­

dać było na skali dorysowanej z boku. A konia-żyraffę artysta
narysował z wyraźnie skróconą szyją - z pewnością sam
dziwnego zwierzęcia nie widział, a opisom nie uwierzył.

Wasilij Iwanowicz przez pewien czas obserwował z rozczu­

leniem tę idyllę. Potem wstał.

- No, igrajcie, dzieciątka. Pódźwa, Ondriejko.

Ledwo za dorosłymi zamknęły się drzwi, zachowanie ma­

lowanej lali błyskawicznie się zmieniło. Zatrzasnęła książkę

193

background image

i zwróciwszy się ku Elastykowi, wpatrzyła się w niego jasny­
mi, upartymi oczami. Oświadczyła:

- Nie Iza dziać mi Sołomonia, imię takie omierzłe a uprzykrzone.

Dziej mi Słomka.

Wtedy dopiero się zaczęła ich prawdziwa znajomość.
Pierwsza rozmowa, gdyby zapisać ją językiem mniej więcej

współczesnym, miałaby przebieg następujący:

- Co, ty naprawdę jesteś carewicz Dymitr? - spytała knia-

ziówna Słomka. - Czy też to ściema?

- Ściema.
- Tak właśnie myślałam. A że trafiłeś do nas z tamtego

świata, to też nieprawda?

- Nie, to akurat prawda.

Szybko zamrugała puszystymi płowymi rzęsami.

- To znaczy, że naprawdę jesteś anioł i na imię masz Era-

stiel? - Bezceremonialnie obmacała policzek Elastyka, pociąg­

nęła go za ucho, uszczypnęła w bok. - Ale to przedtem byłeś
aniołem, a teraz jesteś żywym człowiekiem, prawda? Bo ina­
czej to jak mamy się żenić?

Wypowiedź była raczej jednoznaczna (Abociem jako nama

się z tobą żenici?),

ale Elastyk uznał, że się przesłyszał, i zajrzał

do unibooka. Odczytał przekład i dosłownie szczęka mu
opadła.

- O, co to masz, żelazny ząb? - zainteresowała się Słomka,

zaglądając mu do ust. - Daj, to dotknę.

I nie czekając na pozwolenie, wsadziła mu palec w usta.

- Fajnie! Ja też bym tak chciała! A to by się mnie bały

niańki i piastunki!

- To niby kto zadecydował o tym ślubie? - Elastyk wciąż

nie mógł ochłonąć.

- Ojczulek. Taka jest jego wola. - Kniaziówna pokornie

spuściła wzrok.

- Jak to ojczulek? Przecież on się nazywa Szujski, a na

imię ma Wasilij, a ty po ojcu jesteś Własjewna i nosisz nazwi­
sko Szachowska?

- Ojczulkowi carowie nie pozwalają się żenić. Bo jest naj­

znakomitszy z kniaziów po Fiodorze Iwanowiczu Mścisław-

skim. Tamten też nie może mieć dzieci. Carowie się ich boją,

bo ci mogliby sami zdobyć tron carski. No to im zabraniają

194

background image

mieć następców. Dlatego ojczulek, kiedy się urodziłam, za­
płacił staremu Szachowskiemu, żeby mnie uznał za prawą
córkę. Szachowscy to ród stary, ale zubożały. Kniaź Własij
pojechał do carstwa sybirskiego jako wojewoda, już na za­
wsze, a ja mieszkam u ojczulka. I wszyscy o tym wiedzą.

A dwory, ziemię i chłopów ojczulek w testamencie zapisał
mnie, więc żebyś sobie nie myślał; jestem narzeczona bogata,
że ho, ho.

- Ale czyż osoby w naszym wieku się żenią?
- Wszystko może się zdarzyć. Moją cioteczną siostrę Sam-

sonię poprowadzili do ślubu, kiedy miała jedenaście lat. Nas,
dziewcząt, nikt nie pyta - rzekła z westchnieniem Słomka,
ale widać specjalnie jej to nie martwiło.

- I ciebie także nie pytali?
Prychnęła, potrząsnęła warkoczem.
- No, też coś! Powiedziałam ojczulkowi: „Dobrze, popatrzę

na niego. Jak się spodoba - to niech będzie".

Elastyk patrzył na nią wyczekująco.
- Czego się gapisz? - Słomka protekcjonalnie potargała go

za czuprynę. - Zgadzam się. Bo inaczej czybym z tobą, takim
chudziną, w ogóle rozmawiała? Ale pamiętaj, żebyś na razie
nie śmiał mnie całować. Ojczulek mi się jeszcze z tobą cało­
wać nie pozwolił, tylko przyjaźnić.

I tak to Elastyk zyskał przyjaciółkę, nauczycielkę staromo-

skiewskiej mowy, a także bezcenne źródło informacji.

Słomka wiedziała o wszystkim, co dzieje się w domu,

w mieście albo Na Górze, to znaczy w carskim pałacu. Pomi­
mo że jeszcze w małych leciech, w domu bezżennego kniazia
Wasilija Iwanowicza mieszkała na prawach gospodyni. Jej
dźwięczny głosik, czy to pełen złości, czy też rzeczowy, od ra­
na do wieczora dobiegał z najróżniejszych miejsc - z we­
wnętrznych komnat, z dziedzińca, z kuchen.

Gościa-więźnia Słomka odwiedzała, kiedy jej się podobało,

i nie istniały dla niej zamknięte drzwi; miała własny komplet
kluczy do wszystkich zamków.

Fakt, że Szujski trzyma Elastyka w ścisłej tajemnicy, wyjaś­

niła tak: chodzi o to, żeby słudzy nie dowiedzieli się o zmar-

195

background image

twychwstałym chłopcu - może aniele, a może carewiczu Dy­
mitrze - i nie pobiegli z donosem do carskiego pałacu. I tak

już w domu plotą rozmaite bzdury. Ktoś coś podsłuchał, ktoś

zobaczył, jak Elastyk nocą spaceruje po dziedzińcu w towa­
rzystwie Szarafudina, no i szepczą sobie, że kniaź ukrywa

w poczestnej świetlicy złego czarownika, co ma półtora arszyna
wzrostu, albo też niemieckiego karzełka. Ale prawdy na razie
nie wyznali - inaczej cała Moskwa by się zbiegła, żeby popa­
trzeć na cudownego chłopca. A czy pokłoniłaby się cudownie
ocalonemu, czy też rozerwała go na strzępy, jednemu Bogu

tylko wiadomo. Tłum to zawsze tłum. Kto wie, w którą stro­

nę się zwróci. Jeśli wpadnie we wściekłość, to rozniesie bo­

jarskie siedziby w drobny mak i żadne wrota ani draby z pisz­
czelami

(strzelbami) go nie zatrzymają.

W Moskwie, wedle słów Słomki, i bez tego było niespo­

kojnie.

Carem obwołano młodego syna Borysa, Fiodora. O nim

Elastyk wiedział rzecz następującą: wcześniej ojczulek za­
mierzał wydać Słomkę za niego i ona niespecjalnie się temu
sprzeciwiała, bo Fiodor był przystojny, postawny, oczy miał

kare

i brwi gęste, ale teraz pozycja nowego władcy jest słaba,

więc Wasilij Iwanowicz wyżej stawia Erastiela-Dymitra.

Od południowego zachodu szedł na Moskwę złodziej-sa-

mozwaniec, który twierdził, że jest jakoby carewiczem Dymi­

trem, w cudowny sposób ocalonym od noży morderców.

A tymczasem wiadomo, że to nie żaden carewicz, tylko zbiegły
z klasztoru mnich Griszka, który w życiu świeckim zwał się
Juszka Otriepiew. Król polski, wróg prawosławia, dał mu żoł­
nierzy i teraz samozwaniec chce przepędzić Godunowów, by

samemu zasiąść na carskim tronie. Siłę ma wielką, raz za ra­
zem bije wojska cara. A stoi już niedaleko od Moskwy, pod
grodem Putywlem. O złodzieju Griszce powiadają, że to guślnik

i charakternik, siła nieczysta mu pomaga. W czasie bitwy
z kniaziem Mścisławskim - tym samym, którego Elastyk wi­
dział w komórce - Złodziej wypuścił na carskie wojsko diabel­

skiego ptaka, plującego ogniem. Strzelcy się przestraszyli, uciek­

li, stratowali może z tysiąc swoich towarzyszy. Słomka
opowiadała, że tylko jej ojczulek nie wierzy w te bajki. Mówi,
że Mścisławski kłamie, by usprawiedliwić swoją głupotę.

196

background image

Zresztą nie o Mścisławskiego tu chodzi - nieszczęście polega
na tym, że nasi żołnierze są gorsi niż polscy. Potrafią tylko gar­
dłować i żłopać gorzałkę, ale jak trzeba iść do boju, to tchórzą.

Słomka powiedziała jeszcze, że Złodziej przysłał do cara

Fiodora gońca z listem - porzuć, pisał, tron carski z dobrej

woli, to cię nie tknę. Tylko kto mu tam, rozbójnikowi, uwie­
rzy? Hramotę samozwańca spalili, a gońca, jak należy, zamę­

czyli na śmierć.

Ale kniaziówna nie tylko opowiadała - jeszcze i wypytywa­

ła o życie na Tamtym Świecie.

Najpierw bez wielkiego zainteresowania: czy nie nudno

przez cały czas grać na harfach i lutniach, czy łatwo chodzi

się po obłokach i czy można po obliczu odróżnić duszę męską

od żeńskiej, skoro jedna i druga są bezcielesne. Ale kiedy Ela-
styk wyjaśnił, że w świecie, skąd przybył, są i mężczyźni, i ko­
biety, i w dodatku różnią się od siebie nawzajem, oczy Słom­
ki zapłonęły ciekawością, a pytania zaczęły sypać się
dosłownie jak grad.

Jak się w raju ubierają kobiety? Czy malują twarze, czy za­

platają warkocze?

Każda ubiera się, jak chce, odpowiedział Elastyk, a warko­

cze zapuszczają rzadko. Wiele nawet strzyże się tak jak
chłopcy.

Strach pomyśleć, orzekła Słomka i zażądała więcej szcze­

gółów.

- No, tak w ogóle to większość młodych kobiet chodzi

w spodniach - zaczął wyjaśniać Elastyk.

Kniaziówna wydała okrzyk zdumienia:

- Co, jak Tatarki? A sukien w ogóle nie noszą?
- Noszą, ale bardzo krótkie.
- O tak, dotąd? - Podniosła sarafan do połowy ud. Nogi,

jak się okazało, miała tęgie, silne; przypominały grzyby, boro­

wiki. - Co za wstyd! A czy chociaż włosy przykrywają? Chus­

tą albo kiką!
-

Tylko kiedy jest zimno.

- Z odkrytą głową wśród mężczyzn? To gorzej niż całkiem

goło - oświadczyła surowo Słomka i westchnęła. - Ale czegóż
tu wymagać od bezcielesnych istot? Między waszymi męż­
czyznami i kobietami miłość chyba się nie zdarza?

197

background image

- Zdarza się, i to jeszcze jaka.
Tutaj Elastyk też westchnął - przypomniał sobie osobę

z sąsiedniej ławki. Ej, żeby tak wiedziała, dokąd los zaniósł
Fandorina, i w dodatku jeszcze nie wiadomo, czy odniesie
z powrotem! Ale prawdziwe westchnienie mu nie wyszło, tak
odległa była otaczająca rzeczywistość od szkolnego życia.

Oczy Słomki rozgorzały jeszcze bardziej.

- Skoro tak, to koniecznie muszę dostać się do raju, kiedy

umrę. Grzeszyć nie będę ani odrobinę. A jeśli mimo wszystko
coś się zdarzy, to od razu grzech odkupię modlitwami.

Dziewczynom służebnym też nakażę, żeby się za mnie modli­
ły. Klasztorowi albo cerkwi coś podaruję. I będę w raju, sam
zobaczysz - zapewniła gorąco.

Wasilij Iwanowicz też wypytywał o Tamten Świat, ale inte­

resowało go coś całkiem innego - nie miłość i stroje, tylko
urządzenie,

to znaczy ustrój polityczny.

- A jaką tam w Niebie macie władzę? Kto nad duszami

rządy sprawuje? Aniołowie, nad nimi archaniołowie, a nad
archaniołami święci apostołowie?

- No, coś w tym rodzaju - odrzekł Elastyk, marnie znający

się na niebiańskiej hierarchii.

- I u góry, nad wszystkimi, Pan Bóg zastępów z Jezusem

Chrystusem?

- Nie, Bóg jest osobno, a u nas rządzi archanioł, którego

nazywają prezydentem.

- Patrzcie no, a u nas o czymś takim nie słyszano - zdziwił

się bojar. - A tego prezydenta to kto mianuje - Bóg?

- Nie, jego wybierają obywatele, to znaczy mieszkańcy

raju.

- Co, tak jak Boryskę Godunowa? - Szujski z dezaprobatą

pokręcił głową. - Na nic to się nie zda, kiedy wszyscy miesz­
kańcy wybierają władcę. Wtedy zawsze tego, kto głośniej
krzyczy i więcej wina dla gawiedzi wytoczy, obwołają carem.
Niesolidne macie urządzenie.

Myślał chwilę, a potem nagle rozjaśniła mu się twarz; wi­

docznie w życiu pozagrobowym znalazł jakieś perspektywy
i dla siebie.

198

background image

- A czy są aniołowie bogatsi od innych? No, powiedzmy,

tacy, którzy zgromadzili zapas nektaru albo ambrozji? - Chy­
trze zmrużył prawe oko.

- Są, oczywiście - uczciwie przyznał Elastyk. - Tylko że

bogaci nie są wcale aniołami.

- No, nieważne, zawsze to dusze błogosławione.
Wiadomość ta wyraźnie ucieszyła Wasilija Iwanowicza.

I doszedł do takiego samego wniosku jak Słomka, tyle że
sformułował go po swojemu:

- To znaczy, że i w raju żyć można, byle mądrze.
Ale też od razu się zatrwożył:
- A co tam u was mówią o Piekle?
- Nic.
- A więc nic. Rozuuumiem - rzekł przeciągle swoim zwy­

czajem Szujski i jego czoło sposępniało na pewien czas, cho­
ciaż nie można powiedzieć, żeby długi.

Dosyć prędko bowiem się rozpogodziło, w kącikach ust zaś

pojawił się uśmiech. Pewnie bojar już wykombinował, jak się
wywinie od Piekła. A może zastanawiał się nad czymś cał­
kiem innym.

Elastyk nigdy nie wiedział, o czym Szujski myśli. Taki już

ten człowiek miał charakter: przebiegły, skryty.

Może przyczyną tego, według słów Słomki, była wielika pasy-

ja?

Elastyk wtedy jeszcze nie bardzo orientował się w starej

ruszczyźnie, więc się zdziwił: nie wyglądało na to, by kniaź

szczególnie się czymś pasjonował. Ale okazało się, że owa pasy-

ja

oznaczała po prostu mękę, cierpienie. Car Iwan Groźny lubił

straszyć bojarów. Jednego straci, drugiego wtrąci do więzienia,

innego wypędzi. Taka czara goryczy nie ominęła i Szujskich.
Kniaź Wasilij był i w niełasce, i nawet w ciemnicy, gdzie szyko­
wał się na okrutną śmierć, ale Pan Bóg się zlitował.

- Ci, którzy żyli za cara Groźnego, już do śmierci będą się

bali - wyjaśniła kniaziówna. - Nie żyją, tylko drżą, nie mó­
wią, tylko szepczą. Widziałeś, że ojczulek ma zawsze jedno
oko przymknięte? Specjalnie tak sobie nie pozwala na swo­
bodę. Kiedyś powiedział mi: „Jeśli wejdę na samą górę, to bę­

dę na świat patrzył obojgiem oczu, a na razie poczekam".

Kiedyś, jeszcze na samym początku, Elastyk zasiadł z go­

spodarzem do gry w szachy. Z ojcem wygrywał bardzo łatwo,

199

background image

więc był przekonany, że raz-dwa ogra i tego mieszkańca śred­
niowiecza, który w życiu nie słyszał o gambitach czy etiu­
dach. Ale Wasilij Iwanowicz dał mu mata, i to już w dwuna­
stym ruchu.

Kiedy zagrali rewanż, Elastyk stracił hetmana w dziesią­

tym ruchu i musiał się poddać.

Wówczas, dotknięty do żywego, palnął niesamowite głup­

stwo - uciekł się do pomocy unibooka. Oczywiście był tam

i program szachowy. Dosyć było szepnąć w zagięcie książki
„szachy", żeby na ekranie pojawiło się kratkowane pole. Kie­
dy Elastyk nauczył się nim posługiwać, rozgromił bojara ze

szczętem. Zaczęli grać znowu. Wówczas Wasilij Iwanowicz

niespodziewanie wstał i zajrzał do książki, chociaż „anioł"
trzymał ją pionowo.

Oczy Szujskiego błysnęły, a Elastyk zmartwiał, przeklina­

jąc swoją głupotę. Najgorsze było to, że kniaź o nic go nie za­

pytał.

Tejże nocy, zerkając na drzwi, Elastyk schował unibook do

pieca, w którym z nastaniem ciepła już nie palono. A gdyby
nawet przypadkowo napalono, to nie stałoby się nic straszne­
go, bo komputera profesora van Dorna ogień się nie imał.

Nazajutrz kniaź zajrzał znowu. Porozmawiał o tym,

o owym i jak gdyby mimochodem spytał, gdzie jest „anielska
księga" o ziemiomiernictwie i innych mądrościach.

- Na powrót ji w Niebo byli jęli - odrzekł Elastyk. - Juże wiel-

mi udatnie człeczą mowę pojmuję, tegodla mi przydatną nie będzie.

Bojar przewiercił go swoim wybałuszonym okiem, ale ta­

kie wyjaśnienie nie zdawało się go zadowalać.

Elastyk zaś twardo postanowił: bez absolutnej konieczno­

ści nie będzie korzystał z unibooka. Kiedy Szujski wbije sobie

w głowę, że arcymądra „anielska księga" może mu się przy­

dać, to ją wykradnie, nie będzie się patyczkował. Wtedy ko­
niec, wszystko przepadło. Trzeba będzie zostać w wieku sie­
demnastym aż do śmierci.

Prędzej czy później „Erastielowi" pozwolą wyjść za bra­

mę. Wtedy trzeba będzie wziąć ze sobą unibook, żeby po­
szukać odpowiedniej chronodziury. Dobrze byłoby, żeby
prowadziła w wiek dwudziesty, kiedy dom na Solance zo­
stanie już zbudowany. A dalej sprawa jest prosta - przez

200

background image

szklany kwadrat prosto do mister van Dorna. „Pańskie za­
danie, profesorze, zostało wykonane. Można przystąpić do
zbawienia ludzkości".

O tym właśnie dumał najjaśniejszy Erastiel dnia piętnaste­

go maja, grzebiąc łyżką w wysokokalorycznej kucyi.

Niedługo pozostawał sam. Nie minęło pięć minut, jak

w ukłonach zmył się Ondriejka, a już w drzwiach pojawił się
nowy interesant - gospodarz domu we własnej osobie. Jak
zwykle spytał o zdrowie gościa i poskarżył się mu na własne,
wielmi chude,

a potem jeszcze przez jakiś czas paplał o różnych

głupstwach, Elastyk jednak od początku miał się na baczno­
ści. Dzisiaj - rzecz niesłychana - bojar zamknął prawe oko,
otwarte miał natomiast lewe, które patrzyło na „anioła" ba­
dawczo, natarczywie. Zanosiło się chyba na jakąś poważną

rozmowę.

Tak też się stało.
Wasilij Iwanowicz mówił ogródkami, aż wreszcie dotarł do

rzeczy najważniejszej:

- Pamiętasz, co postanowiliśmy pierwszego dnia, kiedy

Borys umarł? Że trzeba czekać. Ta godzina nastała. Sytuacja
Borysowego szczeniaka jest całkiem zła. Samozwaniec wyru­
szył z wojskiem. Jego wojsko jest nieliczne, ale odważne.

A w naszym, jak donoszą moi ludzie, zamęt i szemranie.

Strzelcy nie chcą przelewać krwi za Fiedkę Godunowa. Boja­

rzy też w niego nie wierzą. Już czas, carewiczu.

- Ile razy mówiłem, że nie jestem carewiczem - przypo­

mniał zirytowany Elastyk.

- Jesteś aniołem Bożym, zesłanym na ziemię, a to znaczy

jeszcze więcej. Nie bój się, sam wszystko załatwię, od ciebie

niczego nie będę wymagał. I tak już po Moskwie słuchy krą­
żą - specjalnie ludzi rozesłałem, żeby szeptali. Że podobno
kniaź Szujski wywiózł trumnę z ciałem Dymitra z Uglicza,
a gdy skropiono ową trumnę wodą święconą, carewicz wstał
żywy i nietknięty. Przecież widział cię i kniaź Mścisławski,
widzieli i inni. Zapamiętali, jak Borys na ciebie palcem wska­
zywał. A niektórzy zauważyli nawet brodawkę na twoim pra­
wym policzku. Znowu ci ją przykleimy. Bojarzy uwierzą, co
mają robić? Przecież wiedzą, że Fiodor Złodziejowi nie da ra­
dy, bo jeszcze z niego żółtodziób. Za tobą zaś będę stał ja,

201

background image

Szujski. A lud moskiewski lubi cuda. Zobaczysz, jednym cio­

sem zwalimy i Godunowów, i Griszkę Otriepiewa.

Na chwilę kniaź otworzył drugie oko, a Elastyk przypo­

mniał sobie słowa Słomki: bliska już godzina, kiedy Szujski

będzie mógł patrzeć na świat z góry, obojgiem oczu.

- Zostaniesz prawowitym carem, a główki zajmować

ziemskimi sprawami nie ma po co. Wszystko ja, rab twój

wierny, będę wypełniał.

Jak można było nie zachwycać się dalekowzrocznym umy­

słem Wasilija Iwanowicza, tęgiego szachisty? Chytrze to

wszystko zaplanował, przygotował, wybrał odpowiedni mo­

ment i zabezpieczył się na przyszłość. Nowy, małoletni car bę­

dzie całkowicie od niego zależny: nie ma ani krewnych, ani

przyjaciół; życia nie zna w ogóle, a prawda o jego pochodzeniu

znana jest tylko Szujskiemu (w każdym razie bojar tak uwa­

ża). A w dodatku kniaź zamierza uczynić go swoim zięciem.

Na tronie zasiądzie kukła, a rządzić będzie „wierny rab".

Patrząc prosto w oczy zakłopotanemu Elastykowi, bojar

powiedział:

- Zgódź się. Bo inaczej wszyscy zginiemy. Przyjdzie Zło­

dziej do Moskwy ze swoimi Polakami i Kozakami, ludzi ze

znakomitych rodów powywiesza albo i ze skóry obedrze. Na­

wet ty nie ocalisz głowy. Przecież on dowie się o twoim zmar­

twychwstaniu; jesteś dla niego niebezpieczny. A jeśli teraz

strącimy Godunowa i pokażemy cię ludowi, to wszystko jesz­

cze się odwróci. Wojsko nabierze ducha i pobijemy samo­

zwańca. W końcu jesteś byłym aniołem, nie wierzę, żeby cię

Pan Bóg całkiem opuścił. Masz też cudowną księgę.

- Nie mam - szybko powiedział Elastyk. - Ile razy muszę

powtarzać? Zabrali ją z powrotem do nieba.

- No, jak zabrali, to zabrali.

Szujski nachylił się i zaczął szeptać:

- Kiedy podrośniesz, Sołomonia będzie dla ciebie dobrą

żoną. Ona ci sprzyja. Będziecie sobie żyli jak dwa gołąbki,

a ja, stary, będę się cieszył, patrząc na was.

Elastykowi zakręciło się w głowie.

- Muszę się zastanowić - mruknął, a w duchu postanowił:

nocą zaryzykuję, po cichu wyciągnę unibook i zapytam, czy

był w Rosji taki car: Dymitr Pierwszy.

202

background image

- Zastanawiaj się, zastanawiaj - łaskawie przyzwolił Wa­

silij Iwanowicz. - Byle niedługo. Bo tylko patrzeć...

I nie zdążył dokończyć, jak drzwi, pchnięte gwałtownie,

otworzyły się i do komnaty wbiegł Ondriejka Szarafudin. Gę­

bę miał bladą, oczy mu płonęły. Nigdy jeszcze Elastyk go ta­

kim nie widział.

- Nieszczęście, bojarze! Goniec przycwałował spod Krom!

Judasz Basmanow zdradził!

Elastyk nic z tych słów nie zrozumiał, ale Szujskiego wia­

domość dosłownie ścięła z nóg.

Zachwiał się, runął na ławę i zamknął oczy.

Siedział tak na pewno z minutę. Bezgłośnie poruszał usta­

mi, parę razy się przeżegnał. Ondriejka w napięciu patrzył na

swego pana i czekał.

Kiedy Wasilij Iwanowicz wstał, lewe oko miał zamknięte,

a prawe - nabiegłe krwią i straszne.

- Nic to - rzekł ochrypłym głosem i niewyraźnie. - Szujski

w swoim życiu nie takie rzeczy widywał. Zęby sobie na nim

połamiecie... Słuchaj mojej woli, Ondriejka.

Szarafudin otrząsnął się.

- Tego - pokazał palcem bojar, nie patrząc nawet na Ela-

styka - do ciemnicy...

W tym momencie Ondriejka, który jeszcze całkiem nie­

dawno usłużnie kłaniał się „aniołowi", podskoczył do Elasty-

ka i wykręcił mu ręce.

- Oj! - krzyknął z bólu niedoszły car.

Kniaź zaś poszedł prosto do pieca, otworzył drzwiczki; stę­

kając, poszperał w środku i wyciągnął unibook.

- Aha, to tak „zabrali ją z powrotem do nieba" - warknął,

ostrożnie zdmuchując popiół z książki.

Skąd się dowiedział? Kto mu doniósł?

- Odda...

Ale krzyk uwiązł Elastykowi w gardle, bo Szarafudin w po­

rę zatkał mu usta swoją lepką dłonią.

background image

Carowi na uciechę

Podły Ondriejka bezceremonialnie przerzucił pretendenta do

tronu przez ramię jak worek i zniósł na dół po schodach, po­

tem przez podwórze.

Bronić się i szarpać nie było sensu, bo Szarafudin miał bar­

dzo silne ręce. A poza tym, szczerze mówiąc, widząc tak nag­

ły obrót fortuny, Elastyk zdrętwiał, jak gdyby tknięty parali­

żem.

W oddalonym rogu pałacu, za stajniami, znajdowała się

dziwna budowla: bez okien, wkopana w ziemię aż po sam

dach, tak że do drzwi trzeba było schodzić po schodach.

Ondriejka przerzucił jeńca z ramienia pod pachę, obrócił

klucz w zamku, a wtedy na Elastyka, niesionego jak bez­

władna kukiełka, buchnął odór wilgoci, pleśni i zgnilizny.

Była to najwyraźniej bojarska ciemnica.

Jak przystało na pomieszczenie o tej nazwie, było w niej

całkiem ciemno: Elastyk dostrzegł tylko stertę słomy na pod­

łodze.

W następnej chwili został tam z rozmachem ciśnięty,

w wyniku czego zwalił się na kłujące źdźbła.

Krzyknął z bólu - w odpowiedzi rozległ się jęk zawiasów

w drzwiach.

Skrzypnięcie, zgrzyt klucza w dziurce i Elastyk został sam

w nieprzeniknionych ciemnościach.

Co się stało? Jakie Kromy? Kto to jest Basmanow?
No i najważniejsze: z jakiego powodu bojar rozzłościł się

na „najjaśniejszego Erastiela"?

Nie, wcale nie to jest najgorsze, lecz utrata unibooka. To

najstraszniejsze ze wszystkiego.

Elastyk aż się popłakał. Sytuacja, osamotnienie i ciemność

204

background image

usprawiedliwiały taki przejaw słabości. Ale nie miało sensu

długo się mazać.

Myśleć, szukać wyjścia - to właśnie powinien robić w ta­

kiej sytuacji prawdziwy von Dorn.

Elastyk spróbował się więc rozejrzeć.

Przez szczeliny przy wejściu do ciemnicy przenikało świat­

ło, ale tylko troszeczkę; oczy jednak, jak się okazało, powoli

przywykały do mroku.

Z lewej jest ściana z bierwion, do niej - pięć kroków. Z pra­

wej - to samo. A cóż to bieleje naprzeciwko drzwi?

Szeleszcząc słomą, Elastyk na czworakach podpełznął bli­

żej i dotknął tego czegoś ręką.

Jakieś gładko ostrugane szczebelki. Coś jakby koszyk albo

klatka.

Obmacał jasną okrągłą kulę rozmiarów trochę mniejszych

niż piłka futbolowa.

Dopiero kiedy natrafił na „kuli" najpierw na dwa okrągłe

otworki, a potem szczękę z zębami, wrzasnął i wcisnął się

w kąt, byle dalej od przykutego do ściany szkieletu.

Kogoś tutaj zamorzono głodem!
A jego, Elastyka, czeka ten sam los...

Ej, nie, podpowiedział rozsądek. Nie będą cię tu długo trzy­

mać. Skoro Szujski wyrzekł się swoich ambitnych planów, to

postara się pozbyć jak najprędzej niebezpiecznego świadka.

Uczniowi szóstej klasy, Fandorinowi, zrobiło się bardzo żal

samego siebie. Znowu się rozpłakał, tym razem na serio i na

długo. A przestał wylewać łzy, kiedy żal zmienił się w jeszcze

silniejsze uczucie - wstyd.

Nie wykonał powierzonego mu zadania, tym razem pew­

nie wszystko przepadło. I sam zginie, i Jabłka nie dostarczy,

gdzie należy.

Łzy same obeschły, bo trzeba było podjąć odpowiedzialną

decyzję: co zrobić z diamentem?

Na pewno najlepiej go połknąć, żeby nie dostał się intry­

gantowi Szujskiemu, po którym można się spodziewać

wszystkiego.

Będzie tak. Nocą (raczej nie będą czekali do jutra) do ciem­

nicy po cichu, jak kot, zakradnie się Ondriejka i zarżnie,

a może udusi niedoszłego cara Dymitra. Potem zedrze z niego

205

background image

drogie szaty i wyrzuci nagie zwłoki na ulicę - rzecz dla Mo­
skwy zwyczajna, nikt się nie zdziwi i żadnego śledztwa nie
będzie, tym bardziej że chodzi o bezimiennego młodzieńca,
nieznanego okolicznym mieszkańcom. Poranna straż pod­
niesie nieboszczyka, rzuci go na wóz razem z innymi i zawie­
zie na Ostożeńską Łąkę, do domu ubogich, gdzie, jak opowia­
dała Słomka, zakopuje się bezdomnych hultajów.

No cóż, powiedział sobie Elastyk na gorzką pociechę, skoro

nie uratowałem ludzkości, to przynajmniej zabiorę Kamień
do ziemi, na wieczne czasy, ukryję przed złoczyńcami.

Popłakał jeszcze odrobinę i nawet nie zauważył, kiedy

usnął.

Miał sen, można powiedzieć, wieszczy.

Śniło mu się, że został z niego tylko szkielet i leży teraz

w ziemi pod młodym dąbkiem. A drzewo wprost rośnie
w oczach; wznosi się ku górze, ku niebu i zmienia w potężny,
mocny dąb. Potem szybciutko, jakby ktoś przewijał taśmę wi­

deo, przybiegają jacyś ludzie, ścinają go i piłują na deski.

A nad szkieletem wyrasta piętrowy drewniany dom, stoi przez

jakiś czas i popada w ruinę. Zamiast niego pojawia się willa

z kolumnami, ale i ta nie ma szczęścia - ognista zawierucha
zmienia budowlę w kupę popiołów. Z niej wyłania się budy­
nek już większy, dwupiętrowy, na nim szyld „Cukier, herbata
i towary kolonialne". Najpierw dom jest nowy, świeżo tynko­
wany, ale stopniowo popada w ruinę. Nagle podjeżdża

śmieszny, przysadzisty buldożer, rozwala budynek, a koparka
z napisem „Metrobudowa" grzebie łyżką w ziemi, zbliżając się
coraz bardziej do martwego Elastyka. To już nastał wiek dwu­
dziesty, domyślił się Elastyk. Robotnik w kombinezonie i bre­
zentowych rękawicach macha łopatą. Wygrzebuje kupkę ko­
ści, drapie się w głowę. Potem szybko się nachyla, podnosi
z ziemi coś okrągłego, świecącego niesamowicie jasnym świat­

łem. Rozgląda się, czy ktoś nie widzi, po czym chowa znalezi­

sko do ust, za policzek. Elastyk we śnie przypomina sobie: ta­
to opowiadał, że metro na Ostożence kopano przed wojną.
Nie, Kamień nie będzie leżał w spokoju, prędzej czy później

wynurzy się na powierzchnię, jak się to już nieraz zdarzało.

206

background image

Ta beznadziejna myśl sprawiła, że znowu zapłakał, jeszcze

rzewniej niż przedtem, chociaż nawet się nie obudził.

A ciepła, miękka ręka głaskała go po włosach, po mokrej

twarzy, i czyjś głos użalał się:

- Ach, mój ty biedaku, ach, mój nieszczęśniku.

Głos był znajomy. Elastyk chlipnął, otworzył oczy i zoba­

czył pochyloną nad nim Słomkę.

Paliła się świeczka, na rzęsach kniaziówny migotały wil­

gotne gwiazdki.

- Jak się tu dostałaś? - spytał Elastyk, jeszcze nie bardzo

rozumiejąc, czy to się dzieje na jawie, czy mu się tylko śni.

Słomka obraziła się (co jej się zresztą dosyć często zdarza-

ło).

- To mój dom, jestem tu panią. Gdzie chcę, tam wchodzę.

Klucze, których ojczulek mi nie dał, kazałam wykuć kowalo­

wi. Masz, zjedz.

Elastyk się podniósł, zobaczył rozścielony na słomie ręcz­

nik - haftowany w kwiatki. Na nim i pierożki, i kura, i pier­

niczki, i dzbanek z kwasem.

Nagle znowu haniebnie się rozryczał.
Pochlipując, zaczął się skarżyć:

- Nieszczęście! Nie wiem, co robić. Mało, że mnie za­

mknęli w więzieniu, to jeszcze kniaź zabrał moją cudowną

książkę! Bez niej jestem zgubiony, zgubiony z kretesem!

Słomka słuchała zasmucona, ale w końcu znowu się ziry­

towała i wybuchnęła:

- Głupi jesteś, chociaż anioł. Zgubiony? Nigdy do tego nie

dopuszczę. Co to, może jestem gorsza od twojej książki?

Po czym wyjaśniła, dlaczego Wasilij Iwanowicz tak zmienił

swój stosunek do gościa.

Okazało się, że carskie wojsko miało stoczyć z Samo­

zwańcem decydującą bitwę pod Kromami. W zwycięstwo

mało kto wątpił, jako że wojewoda Basmanow słynie

z dzielności, nie to co kniaź Mścisławski, a i strzelców wy­

słano prawie pięć razy więcej niż Polaków i Kozaków. Jed­

nakże w przeddzień bitwy w wojsku Godunowa doszło do

buntu i całe ono, z samym Basmanowem na czele, przeszło

na stronę Złodzieja. Teraz koniec z Fiodorem Godunowem,

nikt nie przeszkodzi Samozwańcowi w zdobyciu tronu.

207

background image

I Szujski też nie ma co myśleć o carskim tronie, da Bóg, by
chociaż głowę zachował.

- To ty wiedziałaś? - zdziwił się Elastyk. - Że twój ojczulek

zamierzał zrobić mnie carem?

- Podsłuchiwałam - powiedziała tak, jak gdyby to była

rzecz najnormalniejsza w świecie. - W ścianie poczestnej świet­
licy

jest dziora, żeby podsłuchiwać gości. U nas w domu takich

podsłuchów pełno, ojczulek to lubi.

Ach, to stąd dowiedział się o jego schowku w piecu, zrozu­

miał Elastyk. Podejrzał!

- A co zrobi ze mną? - spytał cicho. - Jestem dla niego

niebezpieczny...

- Nic. Zabijać cię nie kazał, podsłuchałam. Powiedział do

Ondriejki: „Z nim się nie śpieszmy, mam pewien pomysł". Co
to za pomysł, jak dotąd nie wiem. Ale lepiej będzie, jeśli na
razie tutaj posiedzisz. W Moskwie panuje wielki niepokój
i zamęt. Ludzie chodzą gromadami, przeklinają, wymachują
toporami i kijami, a przy tym są wszyscy trzeźwi, co, jak mó­

wi ojczulek, jest najstraszniejsze. Nie smuć się, Eraściku.
Wszystko podsłucham, wszystkiego się dowiem i jeśli będzie

jakieś niebezpieczeństwo, uprzedzę cię i wyprowadzę. Czyż

mogłabym anioła Bożego zostawić w nieszczęściu?

I rzeczywiście nie zostawiła. Zaczęła przychodzić raz dzien­

nie, na szczęście bojar nie postawił przy drzwiach straży -
oczywiście, żeby zachować tajemnicę. Słomka przynosiła je­
dzenie i picie, wodę do mycia, przydźwigała nawet potrzebne
naczynie

z roztworem wapna, coś w rodzaju średniowiecznej

ekotoalety.

Ogólnie rzecz biorąc, więźniowi w klozie nie żyło się tak

znowu źle. Przyzwyczaił się nawet do szkieletu. Słomka przy­
niosła czapkę, kości przykryta starą kurtą, więc Elastyk miał
odtąd towarzysza niedoli; wymyślił mu imię i nazwisko -
Freddie Kruger. Czasem, kiedy czuł się już bardzo samotny,
można z nim było pogadać, omówić nowiny. Freddie był do­
brym słuchaczem, nie przerywał.

A nowin nie brakowało.
Moskwa huczała przez kilka dni, burzyła się, aż w końcu

208

background image

wybuchła. Na Pożarze (to dzisiejszy plac Czerwony) zebrał

się olbrzymi tłum, który zażądał wyjaśnień od kniazia Szuj­
skiego. Ludzie zaczęli krzyczeć: „Ty, bojarze, prowadziłeś
śledztwo w Ugliczu, więc powiedz teraz całą prawdę, przysięg­

nij na ikonę - zabito wtedy carewicza czy nie?". A Wasilij
Iwanowicz ucałował boską podobiznę, oświadczył, że za­
miast carewicza pochowano popowskiego syna, a sam Dy­
mitr się uratował. Wcześniej zaś prawdy nie wolno było mó­
wić, bo Godunow zakazał.

„Dymitra na tron! Dymitra!" - zahuczał wówczas lud mo­

skiewski.

Wszyscy popędzili do carskiego pałacu, cara Fiodora wzię­

to pod klucz razem z matką i siostrą i postawiono wartę.

A potem, jak to zwykle bywa w takich wypadkach, ludzie po­

szli gromić Niemców, bo u nich w piwnicach bywa zawsze
dużo wina. Czerpano to wino z beczek butami i czapkami,
a stu ludzi upito się na śmierć.

- Ojczulek mówi, że to dobrze. Teraz tłum nie będzie groź­

ny, można go skierować w tę stronę, w którą się chce - po­
wiedziała Słomka. - A Samozwańca nie nazywa już Złodzie­

jem ani Griszką, tylko „najjaśniejszym panem" albo

„Dymitrem Iwanowiczem". Oj, przeczuwa moje serce, że bę­
dzie nieszczęście.

Jej serce się nie omyliło.
Po kilku dniach przybiegła i z oczyma zaokrąglonymi ze

strachu zaczęła wyrzucać z siebie:

- Fiodora Godunowa i jego matkę na śmierć zatłukli! Nasz

Ondriejka, morderca, ich wykończył! Na pewno ojczulek mu
rozkazał! Mówią, że carycę Irinę Ondriejka udusił gołymi rę­
kami. Ale Fiodor jest silny i nie chciał się poddać, więc poroz-
trącał wszystkich. Wtedy Szarafudin rzucił mu się pod nogi
i wgryzł się w łystę zębami jak wilk!

- W co się wgryzł? - nie zrozumiał Elastyk; czasem jeszcze

trafiały się w tej dawnej ruszczyźnie nieznane mu słowa.

Słomka klepnęła się w łydkę.

- Fiodor omdlał z bólu; wtedy wszyscy naraz rzucili się na

biedaka i zabili go.

Elastyk drżącym głosem wyznał:
- Boję się tego Ondriejki.

209

background image

Szarafudin nieczęsto zaglądał do ciemnicy.

Za pierwszym razem, kiedy wszedł, poświecił pochodnią,

uśmiechnął się i spytał:

- Nie zdechłeś jeszcze, gadzino? A może wy, niebiańscy

mieszkańcy, naprawdę możecie żyć bez jedzenia i picia?

Potem zjawił się za dwa dni. W milczeniu postawił na zie­

mi dzban z wodą i cisnął pajdę chleba. Wątpliwe, by się zlito­

wał; na pewno dostał taki rozkaz. Bojar widocznie nie chciał

zamorzyć więźnia głodem.

Chleb był okropny, źle wypieczony. Elastyk nawet go nie

spróbował, i bez tego był syty. Nazajutrz Ondriejka znowu

przyszedł, zobaczył, że woda i chleb są nietknięte.

Zdziwił się:

- No i patrzcie, rzeczywiście potrafisz żyć bez jedzenia.

Potem, chociaż zaglądał codziennie, nic więcej nie przyno­

sił. Po prostu oświetlał twarz Elastykowi, patrzył przez jakieś

pół minuty i odchodził. Nie mówił ani słowa, tak że robiło się

jeszcze straszniej. Już lepiej byłoby, żeby klął.

Kiedyś o świcie (było to trzy dni po zabiciu Godunowów)

Słomka obudziła Elastyka.

- Już czas! Uciekaj! Bojarska duma przez całą noc siedzia­

ła, postanowiła uznać Dymitra Iwanowicza. Na spotkanie

wysłani zostali dwaj najwyżsi bojarzy - kniaź Fiodor Mści-

sławski, bo jest najstarszy w dumie, i ojczulek, bo najmą­

drzejszy. Jadą z wielkimi darami. A ojczulek chce cię ze sobą

zabrać na uciechę nowemu władcy.

- Na jaką „uciechę"? - zaniepokoił się Elastyk.

- Na okrutną śmierć. Teraz przecież wyszło na to, że ty je­

steś samozwańcem. Ojczulek złoży cię w darze carowi i tym

sobie zasłuży na przebaczenie. A ciebie wbiją na pal albo cis­

ną niedźwiedziom na pożarcie.

Kiedy Elastyk trzęsącymi się rękami wciągał buty, knia-

ziówna instruowała go pośpiesznie:

- Spakowałam ci tobołek. W nim masz dziesięć rubli

i dzbanuszek miodu. To miód niezwykły: wypijesz łyczek

i przez cały dzień będziesz syty-napojony. Idź na północ. Py­

taj o rzekę Ugrę. Tam za wsią Juchnowem jest święta pustel-

210

background image

nia, dokąd posyłam dary, żeby się za mnie modlili. Mnisi są

tam dobrzy. Powiedz, żeś ode mnie, to cię przyjmą. A ja cię

odszukam, kiedy tylko będzie można. No idź, idź, już czas!

Wyszli z ciemnicy i zobaczyli strzelców w czerwonych kaf­

tanach straży kremlowskiej, a na ich czele kniazia Wasilija.

- O, jest złodziejaszek! - Bojar wskazał na Elastyka. - Łap­

cie go! Ja go, samozwańca, specjalnie dla najjaśniejszego pa­

na chowałem, w swoim więzieniu trzymałem!

- Uciekaj! - krzyknęła Słomka, ale za późno.

Dwóch krzepkich brodaczy chwyciło Elastyka pod pachy

i uniosło w powietrze.

Kniaziówna rzuciła się ojcu do nóg.

- Ojczulku! Nie oddawaj go na kaźń carowi Dymitrowi!

On mojego Eraścika rzuci niedźwiedziom! A jak mnie nie po­

słuchasz, to odtąd już nie będziesz moim ojcem! Przez całe

życie się do ciebie nie odezwę, nawet nie spojrzę w twoją

stronę! - I jak się nie odwróci, jak nie krzyknie: - Zostawcie

go! Nie śmiejcie mu rąk wykręcać!

Niby mała dziewuszka, ale wystarczyło, że groźnie spojrza­

ła, by strzelcy wypuścili więźnia i nawet się cofnęli.

Elastyk usłyszał wtedy, jak kniaź pochylony nad córką mó­

wi do niej cicho:

- Głupia jesteś. Dla kogo się staram? Jeśli teraz złodziejo­

wi Otriepiewowi nie dogodzę, to mnie samego niedźwie­

dziom rzuci. Co wtedy będzie z tobą?

Dziewczyna rozpaczliwie zaczęła rzucać głową, uderzyła

ojca piąstką w kolano.

- Wszystko mi jedno! Zabiję się!

Bojar wyprostował się, przywołał gestem sługi.

- Kniaziównę zamknijcie w świetlicy, oczu z niej nie

spuszczać. Sznurki, noże - wszystko pochować. Jeśli coś złe­

go jej się stanie - obedrę was żywcem ze skóry, już wy mnie

znacie.

Wtedy tamci powlekli Elastyka w jedną stronę, a Słomkę

w drugą.

background image

Cholerne średniowiecze

Czołobitne poselstwo,

a mówiąc dzisiejszym językiem, delegacja

powitalna, wyjechało z Moskwy licznymi powozami i rozciąg­
nęło się wzdłuż traktu sierpuchowskiego na wiorstę z ha­
kiem. Z przodu jechali konni strzelcy, za nimi w podróżnych
wozach wielcy posłowie, potem na wielkich podwodach wie­
ziono zdjęte z kół paradne kolasy, dary dla cara i rozmaite

sprzęty. A za wozami, w kłębach kurzu - kolejni jeźdźcy; ci

wiedli za sobą na arkanach drogie rumaki.

Posuwali się szybko, nie po moskiewsku. Postoje robili tyl­

ko po to, by konie trochę odpoczęły, i zaraz jechali dalej.

Żywy podarunek dla Dymitra - ujętego chłopca-samozwań-

ca - Szujski trzymał pod osobistym nadzorem, kazał wsa­
dzić złodziejaszka do pudła, przyczepionego z tyłu do knia-
ziowej karety.

Sądząc po zapachu i kłakach sierści, skrzynka ta musiała

być zazwyczaj używana, kiedy bojar jeździł na polowanie, do
przewozu psów, na pewno jakichś szczególnie cennych. Ela-

styk tak właśnie nazwał swoją tymczasową siedzibę - „psia
skrzynia". Wieko jej było zamknięte na kłódkę, ale niezbyt
szczelnie, więc przez szparę widać było niebo i spowitą tuma­

nem kurzu drogę, którą posuwała się karawana. Można było

jeszcze popatrzeć na ziemię przez dziurę w dnie. Innych roz­

rywek przymusowy podróżnik nie miał. Jeść ani pić mu nie
dawano, czy to dlatego, że był aniołem, czy też nie uważano
za słuszne, by marnować dla niego żywność. I tak już był spi­

sany na straty - ot, żer dla niedźwiedzi.

Ale głód nie dokuczał Elastykowi. Ratował go węzełek,

który zdążył schować za pazuchę. Miód przyniesiony przez

Słomkę okazał się naprawdę cudowny. Wystarczyło rankiem

212

background image

pociągnąć parę łyczków i potem przez cały dzień miało się

spokój. Nie chciało się ani jeść, ani pić, a sił nie ubywało.

A może istota rzeczy tkwiła w Rajskim Jabłku?

Elastyk przez cały czas zaciskał je w dłoni i wyraźnie czuł,

że od Kamienia bije energia, i fizyczna, i duchowa.

W ciągu tych kilku dni były uczeń szóstej klasy, a obecnie

zbrodniarz stanu tyle przemyślał i przeżył, że czuł się co naj­
mniej o dziesięć lat starszy.

Najważniejsze były dwie życiowe lekcje.
Pierwsza: co ma się zdarzyć, tego się nie uniknie, a wpadać

z tego powodu w desperację to smętek plony, czyli bezsensow­
ne zamartwianie się.

Druga: nawet jeśli człowiek spada w przepaść, nie należy

zamykać oczu ze strachu, ale mieć je szeroko otwarte - może
uda się po drodze czegoś uchwycić?

Dlatego Elastyk nie wyrzucił Kamienia do przydrożnego

rowu i nie cisnął do rzeki, kiedy przejeżdżali przez most. Po­
łknąć diament zawsze zdąży; niech potem niedźwiedzia mę­
czy niestrawność. Jeniec godzinami patrzył, jak Rajskie Jabł­
ko mieni się na jego dłoni wszystkimi barwami tęczy, w tej
liczbie i niebieskozieloną, kolorem nadziei.

Niekiedy do powozu Wasilija Iwanowicza wsiadał najstar­

szy poseł, kniaź Fiodor Mścisławski, i potem dwóch carskich
dworzan długo ze sobą rozmawiało. Do Elastyka docierało
każde słowo. Tyle że wolałby nie słyszeć owych rozmów, tak
były przerażające.

Rozprawiali o tym, że carewicz od maleńkości odznaczał

się okrucieństwem. Zabijał koty, strzelał z piszczeli do psów,
towarzyszy swoich zabaw często rozkazywał smagać bato­
giem. W ojca się wdał, w Iwana Groźnego. A już kiedy do­
świadczył biedy i poniewierki na obczyźnie, musiała się z nie­
go zrobić prawdziwa bestia...

Odzywał się przeważnie Mścisławski, który, sądząc po

tym, co mówił, nie odznaczał się chyba wielkim rozumem.

Szujski przeważnie nie odpowiadał, potakiwał, wzdychał ze

smutkiem.

Bojar Fiodor Iwanowicz bardzo się martwił, że Dymitr

wprowadzi na Rusi wiarę łacinników. Podobno przysiągł to
papistom na święty krzyż. A polskiemu królowi Zygmuntowi

213

background image

za opiekę i wsparcie obiecał oddać wszystkie zachodnie zie­
mie rosyjskie, za które w minionych latach przelano tyle krwi.

- Czarnoksiężnik z niego i z siłą nieczystą się zadaje - stra­

szył dalej Mscisławski. - Jak to on na moje wojsko wypuścił

pod Rylskiem ognistego ptaka! A ten leci po niebie, skrzeczy,
a dym z niego bucha, a płomień! Toż to strachu było! Jakem
żywy ostał, sam nie wiem.

Szujski wzdychał współczująco, słysząc o „ognistym pta­

ku", chociaż, jak Elastyk dobrze wiedział, nie wierzył w te
bajki. Ale kiedy Mscisławski sprowadził rozmowę na niebez­
pieczny temat: czy ten, do którego jadą, jest prawdziwym ca­
rewiczem, Wasilij Iwanowicz zdecydowanie uciął dyskusję.
Powiedział surowo:

- Wszelka władza pochodzi od Boga.
- Prawdę powiadasz, kniaziu - opamiętał się bojar.

I potem obaj długo, przez półtorej godziny chyba, żarliwie,

ze łzami modlili się, aby od nielutościwej śmierci wybawieni byli.

Na czwarty dzień, kiedy miodu zostało już tylko trochę na

dnie, przybyli w końcu do obozu carewicza Dymitra, złodzie­

ja Otriepiewa, czy kim tam naprawdę był.

Nastał straszliwy dzień, którego bali się wszyscy: pierwszy

bojar Mscisławski, kniaź Szujski, a najbardziej - zamknięty
w „psiej skrzyni" jeniec.

Wieko skrzynki otworzyło się. Nad Elastykiem zawisła szy­

dercza gęba Ondriejki.

- No, zakąsko niedźwiedzia, przyjechaliśmy - rzekł Szara-

fudin i złapawszy więźnia za kołnierz, jednym szarpnięciem
wyciągnął go na wierzch i postawił na nogi.

Ustawiczne trzęsienie, niedojadanie i bezruch dały się Ela-

stykowi we znaki, ale bez problemów stanął w pozycji piono­

wej - może to sprawił miód, a może Kamień.

Słońce świeciło mocno, więc musiał przysłonić oczy,

a wtedy zobaczył szeroką zieloną łąkę, a na niej setki płó­
ciennych namiotów i niezliczone mnóstwo szałasików.
Wszędzie płonęły ogniska, w powietrzu rozlegały się dzie­

siątki tysięcy głosów, ze wszystkich stron dobiegało rżenie

koni, a gdzieś dalej ryczały krowy. W słońcu błyszczały heł-

214

background image

my i rynsztunki żołnierzy, których większość łaziła po polu
bez żadnego zajęcia.

Z boku długim szeregiem stały działa; półnadzy puszkarze

szorowali ich spiżowe i brązowe lufy.

Czeladź moskiewskich posłów uwijała się, rozciągając na

trawie olbrzymi szmat brokatu i wbijając w ziemię wysokie
tyki. Strzelcy z eskorty, wystrojeni w paradne kaftany, usta­

wili się w szyku. W pobliżu na podwoziu błyszczała złotem

carska kareta, którą zaprzęgano właśnie w dwudziestkę
śnieżnobiałych koni. Kute skrzynie z darami już były przy­
szykowane, ustawione rzędem.

Tę krzątaninę Moskwy obserwował różnobarwny tłum

wojaków Dymitra. Byli tam i szlachcice w kontuszach rozmai­

tych kolorów, i żelaznobocy niemieccy najemnicy, i Kozacy

w fantazyjnie załamanych czapkach, a także zwykli obe-
rwańcy.

Obaj posłowie przywdziali tkane zlotem szuby, włożyli

swoje czapy-donice, ale zachowywali się odmiennie. Szujski

nie stał w miejscu, tylko biegał tu i tam, nadzorując przygo­
towania i pokrzykując na sługi. Mścisławski za to stał nieru­
chomy i blady, szepcząc modlitwy sinymi ze strachu ustami.

- O, tam jest Dymitr - szeptano w świcie, z lękiem poka­

zując sobie niewysokie wzgórze.

Za ogrodzeniem z zaostrzonych pali wznosił się duży pa­

siasty namiot. Nad nim sterczał maszt z zatkniętymi trzema

białymi końskimi ogonami, na maszcie zaś ospale powiewał

sztandar z surowym obliczem Zbawiciela.

- Szybciej stawiajcie, bisurmany! - Wasilij Iwanowicz wy­

grażał kosturem czeladzi. - Zgubić mnie chcecie? Dalej, pod­
noście!

Słudzy pociągnęli za sznury, a wtedy nad ziemią wyrósł

i zajaśniał w słońcu cudowny namiot z kolorowego brokatu,
wyższy, obszerniejszy i wspanialszy niż ten Dymitra.

To był tak zwany terem podróżny - czyli przenośny pałac

moskiewskich władców, odtąd prawnie należący do nowego
cara. Słudzy wnosili do środka kobierce, poduszki, krzesła.

Ze wzgórza niespiesznym kłusem zbliżył się jeździec w kaf­

tanie i ze sznurami na piersi; na głowie miał cudzoziemską
czapkę z czaplim piórkiem.

215

background image

- Polak, Polak! Od cara! - zahuczało wśród moskiewskich

hołdowników.

Goniec zbliżył się, szarpnął uzdę w bok i razem z koniem

zakręcił się w miejscu.

- Hej, bojarzy! Król Dymitr rozkazał, żebyście na niego cze­

kali! - krzyknął po rosyjsku z polskim akcentem. - Teraz jego
królewska mość raczy przyjmować dońskiego atamana Sma-
gę Czerteńskiego i jego towarzyszy! Macie czekać, Moskwa!

Zawrócił i pokłusował z powrotem.
Elastyk słyszał, jak Mścisławski powiedział półgłosem do

Szujskiego:

- Musi to być prawdziwy car. Samozwaniec nie ośmieliłby

się tak naruszać prawideł. W ojczulka się wdał, w Groźnego.
Panie, miej litość nad nami...

I zaczął się żegnać jeszcze gorliwiej niż dotąd.
Kniaź Wasilij Szujski nieznacznie się obejrzał. Oczu teraz

zdawał się nie mieć w ogóle - lewe zamknięte, a prawe tak
przymrużone, że patrzył tylko wąską szparką. Chytry był
z niego, bystry człowiek, ale nawet on się bal.

A co dopiero mówić o Elastyku...

Biedny „Erastiel" ujrzał z boku, wśród wyprzężonych wo­

zów, coś, na widok czego zadygotały mu kolana.

Stała tam wielka klatka, a w niej, rozwalony na grzbiecie,

machał łapami o wielkich pazurach brudny, wyliniały nie­
dźwiedź. Właśnie ziewnął, obnażając ostre, żółte kły.

Gdyby Elastyk umiał, też zacząłby się modlić jak stary

kniaź Mścisławski.

Oczekiwanie się przedłużało.
Nad teremem podróżnym dawno już powieszono złotą koro­

nę i sztandar z dwugłowym orłem. Całą trawę dookoła zasła­
no puszystymi kobiercami. Część gapiów rozbiegła się w róż­
ne strony, zostali najleniwsi i najbardziej bezczelni. Nie
chcieli już tak zwyczajnie stać i przyglądać się, zaczęli więc
zaczepiać „Moskwę", szydzić z poselstwa.

- O, tego, co ma brodę jak miotła, warto obedrzeć ze skó­

ry, a jego samego powiesić do góry nogami! - krzyczeli
w stronę Mścisławskiego.

216

background image

A o Szujskim wyrażali się tak:

- Ej, ty, lisi pysku, chodź no tu! Skórę na bęben z ciebie

zedrzemy!

Bojarzy udawali, że nie słyszą. Stali spokojnie, ale po twa­

rzach pot spływał im strumieniami.

W końcu ze wzgórza przykłusował ten sam Polak i zaprosił

ich machnięciem ręki.

- Chodźmy, kniaziu, wszystko w ręku Boga. - Szujski

szarpnął za rękaw zalęknionego towarzysza.

Ruszyli do przodu na sztywnych nogach.

Słudzy nieśli za nimi skrzynie z darami, a na końcu szedł

Ondriejka, ciągnąc za kołnierz zapierającego się Elastyka.

- Dokąd to wleczesz chłopaka, żółtooki? - krzyknął ktoś

z tłumu.

Szarafudin wyszczerzył zęby w uśmiechu.

- Misia nakarmić!

Tamci zarechotali.

Posłowie nie ośmielili się wejść do namiotu. Ściągnęli

czapki i uklękli przed wejściem. Reszta świty padła po prostu

na twarz.

Ondriejka złapał jeńca za kark i też przygiął twarzą do mu­

rawy.

Ale długo w takiej pozycji Elastyk nie wytrzymał. Udało

mu się po cichu wykręcić szyję, zobaczył więc, jak straż odsu­

wa połę namiotu, z którego po chwili wyszło czterech męż­

czyzn.

O jednym z nich - wysokim, tęgim, z gęstą brodą - zaczęto

dookoła szeptać: „Basmanow, Basmanow". Widocznie znali

wojewodę z widzenia.

Byli tam jeszcze: szlachcic z sumiastymi wąsami, kapłan (z

pewnością katolicki, bo bez zarostu na twarzy) oraz młody,

szczupły chłopak, który wyszedł ostatni. Pozostali trzej z sza­

cunkiem mu się ukłonili.

- To on! - rozległ się szmer dookoła, a Elastyk dosłownie

poczuł, jak zakołysało się powietrze, bo wszyscy naraz gwał­

townie zaczerpnęli tchu. Popatrzył uważnie na człowieka, od

którego zależało teraz jego życie, i od razu uwierzył: to wcale

nie samozwaniec, tylko prawdziwy carewicz.

To znaczy, nic szczególnie carskiego w wyglądzie Dymitra

217

background image

nie było, raczej przeciwnie. Zamiast majestatu - szybkie,
zręczne ruchy; car nosił się swobodnie, nawet nonszalancko.
Żadnej pychy, żadnej wyniosłości. Jego bystre oczy z ciekawo­
ścią przyjrzały się czołobitnemu poselstwu, zatrzymały się na
brokatowym namiocie, prześlizgnęły po skrzyniach. Nie moż­
na powiedzieć nawet, żeby carewicz był przystojny: twarz
o nieregularnych rysach i mocno opalona (dla tak wysoko po­

stawionej osoby to sromota), nos duży i przypłaszczony, z boku

jakieś wypukłe znamię czy brodawka. A co najdziwniejsze,

gładko wygolony, nie nosił brody ani wąsów. Przez cały czas,
spędzony w roku 1605, Elastyk podobnej osoby nie widział,
uznał zatem: To rzeczywiście prawowity carski syn, zupełnie
wyjątkowy i do nikogo niepodobny. No, może gdyby spotkał
go na ulicy dzisiejszej Moskwy, toby go minął i nie obejrzał się

(chyba że tamten miałby na sobie kurtkę ze sznurami i szablę

przy boku), ale w oczach kogoś żyjącego w wieku siedemna­

stym Dymitr wyglądał po prostu egzotycznie.

Pogromca Godunowów powiedział coś po polsku do su­

miastego szlachcica, tamten uśmiechnął się. Potem zamienił
parę stów po łacinie z zakonnikiem, który westchnął
i wzniósł oczy ku niebu.

O czym Dymitr z nimi rozmawia? Ej, żeby tak był tu uni-

book!

Bojarzy czekali w napięciu i chyba nawet wstrzymali od­

dech.

W końcu Dymitr podszedł do klęczących posłów.
- No, wojewodo, kogóż to do mnie Moskwa przysłała? -

spytał Basmanowa.

Carewicz miał głos dźwięczny i miły.
- Dwóch najpierwszych bojarów - odrzekł basem Basma-

now. - Ten tu, z brodą do pępka, to kniaź Fiodor Mścisław-

ski, którego pobiłeś, panie, pod Rylskiem. A drugi, który pa­
trzy jednym okiem, to złodziej Waśka Szujski, o nim wasza

carska miłość wie jeszcze od czasów Uglicza.

Elastyk widział, jak ramiona Wasilija Iwanowicza drgnęły,

ale nie odczuł złośliwej satysfakcji. Perspektywy kniaź miał
pewnie kiepskie, ale przecież i „zmartwychwstały" otrok nie
lepsze.

- Dosyć tego pełzania, bojarzy - rzucił Dymitr, błysnąwszy

218

background image

błękitnymi oczami. - Bo szuby będziecie mieli zielone od tra­
wy. Wstawajcie. No i mówcie, czemuż to tak długo nie uzna­
waliście prawowitego następcy.

Szujski wstał, podtrzymał za łokieć Mścisławskiego, bo

stary nie mógł utrzymać się na nogach.

- Nasza to wina - wybełkotał przywódca Dumy. - Baliśmy

się Godunowów...

Szujski zaś miodowym głosem przeciągnął:

- A my ci tu, najjaśniejszy panie, nawieźliśmy gościńców.

Nie zechcesz obejrzeć?

I od razu, nie czekając na pozwolenie, machnął ręką na

służących.

Ci podnosili skrzynie, odrzucali wieka, a Wasilij Iwanowicz

czytał ze zwoju: trzysta tysięcy złotych czerwońców, złota
szabla wielkoksiążęca, wysadzana drogimi kamieniami, dzie­
sięć wiązek futer sobolich, obraz Trójcy Przenajświętszej, cały
w perłach, złoty paw tureckiej roboty z szafirowymi oczami
i mnóstwo, mnóstwo innych rzeczy.

Dymitr patrzył i słuchał bez większego zainteresowania,

leniwie kiwając głową. Jego uwagę zwróciły tylko dwa przed­
mioty: perspektywa (cewa k patrzeniu wielmi sposobna: cso dalekie

jest, blisko przez nią widzieć można,

jak wyjaśniał Szujski) i zie­

lony kubek (naczynie kamionne nefrytowe, a siła onego nefrytusa
takowa: ktokoli z niego pija, niemoc i wnętrzną boleść lekuje i wolą
k jedzeniu uczyni, a ktokoli nefryt on około krzosła zawiesi, zbawi go

piasku kamiennej choroby).

- Wewnętrzną boleść leczy? Nefryt, tak? - parsknął care­

wicz. - Oj, ta ciemnota moskiewska. Ale tę lunetę daj no tu­
taj, przyda się. Bo moja w bitwie się rozbiła. Za dary, oczywi­

ście, dzięki, tylko kto wam, bojarzy, pozwolił buszować

w carskim skarbcu? Cóż to, macie zamiar mi podarować mój
własny majątek?

Nie powiedział tego ze złością, raczej ironicznie, ale obaj

kniaziowie zatrzęśli się ze strachu.

- Cóż ja mam z wami, bojarzy, robić, a przede wszystkim

z tobą, kniaziu Szujski? - rzekł z westchnieniem Dymitr i zu­
pełnie niecarskim gestem podrapał się w czubek nosa.

Mścisławski zaczął płakać. A Wasilij Iwanowicz zgiął się

we czworo, pochylił do przodu i zaśpiewał słodziutko:

219

background image

- Wielki hosudarze, słoneczko ty jasne, pozwól rabowi

twemu rzec słówko na osobności. Sprawa to wielka, tajemna.

Dymitr wzruszył ramionami.
- Ano chodźmy, skoro tajemna.
Wszedł do namiotu, a Wasilij Iwanowicz za nim.
Kniaź Mścisławski tylko zawistnie pociągnął nosem.

Szujski teraz będzie na mnie skarżył, domyślił się zmar­

twiały Elastyk. Mam łykać Rajskie Jabłko już czy poczekać,
aż wrzucą mnie do klatki?

Minęło pięć minut, które, jak zwykło się pisać w powie­

ściach, wydały się Elastykowi wiecznością.

Potem zza poły namiotu wychynęła nachmurzona twarz

bojara.

- Ondriejka, dawaj tu złodziejaszka!

Szarafudin poderwał się z klęczek i powlókł jeńca po tra­

wie. Elastyk nawet nie próbował iść - co za różnica?

Wasilij Iwanowicz przejął „złodziejaszka" u wejścia, boleś­

nie ścisnąwszy go za łokieć, wciągnął do namiotu i cisnął pod
nogi Dymitrowi, synowi groźnego Iwana.

- Oto, hosudarze, niepojętej natury istota, o której ci mó­

wiłem. Kim jest - nie wiem, ale zmartwychwstał z ciała ludz­
kiego. Tego właśnie, które moi słudzy po cichu z Uglicza
przywieźli... Ów malec był pochowany w grobie zamiast wa­

szej carskiej miłości. Myślę, że to jacyś źli ludzie specjalnie go
tam podrzucili, w podłym celu zamącenia umysłów... A że

naprawdę zmartwychwstał, na to są świadkowie.

Bojar zrobił wieloznaczną pauzę. Chociaż Elastyk był prze­

rażony, ale zrozumiał: och, ależ chytry ten Szujski. Robi alu­
zję, że jestem prawdziwym carewiczem. Patrz, carze, mówi,

jaką bezcenną przysługę ci wyświadczam.

Dymitr słuchał kniazia z drwiącym uśmiechem, popatrując

na Elastyka z ciekawością.

Jego namiot nie przypominał carskiego teremu podróżnego:

żadnych kobierców ani poduszek, tylko zwykły drewniany

stół, kilka taboretów, mapa zawieszona na kiju i rynsztunki

bojowe na specjalnych podstawkach, nic więcej.

- Zmartwychwstał, powiadasz? - powtórzył przeciągle ca­

rewicz, podchodząc do Elastyka.

Ten ze strachu zwinął się w kłębek.

220

background image

- Zmartwychwstał, hosudarze. Nie mojego to rozumu

sprawa, nie śmiem o niej myśleć. - Bojar wytrzymał pauzę,

po czym rzekł z naciskiem: - Tylko wiedz, potomku prze­

sławnego Ruryka: Waśka Szujski, też Rurykowicz, dla ciebie

mało że życia nie pożałuje, ale nawet duszę własną sprzeda.

- A po ile ta twoja dusza? - Carewicz roześmiał się. - Do­

bra, kniaziu, idź sobie. Czekaj pod namiotem.

Wasilij Iwanowicz wycofał się z pokłonami, a zanim znik­

nął, zamachnął się na Elastyka pięścią i jeszcze splunął w je­

go stronę.

Biedny szóstoklasista został więc sam na sam z synem

Iwana Groźnego.

Zabije! Natychmiast! Szablę ma u boku, a ręka już leży na

złoconej głowni.

- Co się tak gapisz, oszuście? - Carewicz uśmiechnął się. -

Ej, ty, powstały z grobu, jak cię tam wołają?

A Elastyk nawet nie zdołał otworzyć ust, tak mu się szczę­

ki ścisnęły ze strachu.

Nie doczekawszy się odpowiedzi, Dymitr Iwanowicz od­

wrócił się, zmęczonym gestem przetarł oczy, westchnął i nag­

le rzekł coś po prostu niewiarygodnego:

- Oj, nie mogę, to zupełne wariatkowo. Cholerne średnio­

wiecze!

background image

Równy gość

No, pomyślał Elastyk, ze strachu mam już chyba nierówno
pod sufitem. Co się dziwić, to normalne, taki stres!

- Kurczę - powiedział na głos. - Chyba coś z deklem nie

tak.

Carewicz wzdrygnął się, odwrócił, zamrugał oczami.
- Co? - Potrząsnął głową, jakby chciał sprawdzić, czy nie

ma halucynacji. - Cóżeś to rzekł, chłopaczku? - Potarł czoło
i mruknął półgłosem: - Kurde, szajba mi odbiła.

- To mnie szajba odbiła w tym waszym pochrzanionym

siedemnastym wieku - wyjaśnił Elastyk carewiczowi, osta­
tecznie przekonany, że postradał zmysły. - Normalnie ześwi-

rowałem.

Błękitne oczy potomka przesławnego Ruryka przestały

mrugać, przeciwnie - otwarły się niesamowicie szeroko.

- Pater noster, Boże miłosierny, słowo pioniera - wybełko­

tał i nagle jak nie skoczy do Elastyka, jak go nie złapie i nie
zacznie trząść. - Kto ty jesteś? Skąd się tu wziąłeś?

- Jestem Erast Fandorin... Z szóstej klasy... z Moskwy... -

mamrotał Elastyk, podrygując w mocnych rękach Dymitra

jak szmaciana lalka. - A kto ty... kim pan jest? Dlaczego „sło­

wo pioniera"?

Carewicz puścił ucznia szóstej klasy, sam też upadł obok,

wprost na ziemię, i otarł czoło.

- Święta Maryjo, Matko Boża, to swój człowiek, radziecki!

Równy gość! „Słowo pioniera"? Przecież jestem pionierem.
Mam na imię Jurka. Jurka Otriepiew z piątej b. Szkoła nu­
mer siedemdziesiąt osiem imienia Gajdara, z Kijowa.

- Imienia Gajdara? - zdziwił się Elastyk, chociaż wydawa­

łoby się, że już nic go nie może zdziwić.

222

background image

- No tak. Pisarza Gajdara. Jak się tu dostałeś, Erast? Co to

za imię? Takie jak aktora Garina. Widziałeś Kaina Osiemnaste­

go?

Fajny film!

Elastyk nawet nie słyszał o takim filmie.
- Nie, nie widziałem. Wpadłem w chronodziurę. Z roku

dwa tysiące szóstego.

- Z dwa tysiące szóstego? - Pionier Jurka wydał okrzyk

zdumienia. - Wdechowo! A ja z sześćdziesiątego siódmego,
tysiąc dziewięćset. Też wpadłem do tej... Jak powiedziałeś?

- Chronodziury.

Nie, nie zwariowałem, zrozumiał nagle Elastyk - po prostu

mam straszliwe, po prostu niewiarygodne szczęście! W koń­
cu nie bez podstaw zaliczyłem czwarty test profesora.

- A jakżeś w nią wdepnął? - spytał, patrząc na zaczerwie­

nioną twarz towarzysza niedoli. - Przypadkowo chyba?

- No, nie całkiem. - Otriepiew, skonfundowany, podrapał

się w głowę. - U nas w Kijowie jest Ławra Peczerska, takie

muzeum historyczne, pewnie słyszałeś.

Elastyk kiwnął głową. Już miał powiedzieć, że w Ławrze

kijowskiej jest teraz nie muzeum, tylko monaster, jak za
dawnych czasów, ale wolał nie przerywać opowieści Otrie-
piewa.

- Są tam pieczary, większe i mniejsze, różne czaszki, tru-

posze, no, okropność. Czerńców drzewiej tamo grzebli byli - prze­

szedł nagle Jurka na starą mowę, sam tego nawet nie zauwa­

żając. - No dobra. Ja i Witalka, jeden mój kumpel,
założyliśmy się, że schowam się tam, przesiedzę całą noc i nie
narobię w gacie. Wybraliśmy się do muzeum przed samym
zamknięciem, schowałem się w kącie, a Witalka poszedł.

Umówiliśmy się, że następnego dnia, jak otworzą muzeum,
przyjdzie pierwszy, no a ja wylezę. Zakład stanął. Postawiłem
swoją chińską latarkę, a on scyzoryk, z czterema ostrzami,
śrubokrętem i korkociągiem. - Carewicz westchnął; widać
było, że nawet teraz miałby ochotę na ten scyzoryk. - Zosta­

łem sam. Jak zgasili światło, włączyłem latarkę. Niby nic ta­
kiego, żadnych strachów, żadnych przywidzeń. Tyle że nud­
no. Zacząłem łazić po labiryncie. Tutaj zajrzę, tam zajrzę.

Potem bateryjka mi wysiadła. Wróciłem po nową, ale wyśliz­
nęła mi się z ręki. Wpadła do jakiegoś grobu. Ja za nią. Szu-

223

background image

kam, szukam, pełzam, pełzam, no i wpadłem w jakowąś jamę
kalną a wąchawą -

znowu wyskoczyła fraza wyraźnie nie z ro­

ku sześćdziesiątego siódmego. - A tam kurz, jakieś kości, pa­
skudztwo. No, oczywiście, nieźle się wystraszyłem. Wrzasną­
łem. Ale jakoś tam wylazłem. Idę wzdłuż ściany, po omacku.
Czuję jakiś nowy, miły zapach, którego przedtem nie było.
A to pachniało kadzidłem, wtedy jeszcze nie wiedziałem. Na­
gle patrzę, naprzeciwko mnie światełko. Świeczka. I widzę

jakiegoś czarnego, w kapturze. No, myślę sobie, koniec, Wi-

talka miał rację: jakieś przywidzenie! A to coś, ta zjawa, kie­
dy mnie zobaczyła, jak nie ryknie: „Odejdź, duchu nieczy­
sty!". A to był ojciec Sawwatij, szafarz klasztorny. Klawy
staruszek, zaprzyjaźniłem się z nim potem.

Jurka zaczął się śmiać, wspominając swoje dawne przerażenie.
- Jezus Maria, jaka to radocha pogadać po ludzku! -

Uśmiechnął się zadowolony, klepiąc Elastyka po ramieniu. -

Trafiłem w rok siedem tysięcy setny i nie od razu zrozumia­
łem, co to za rok - dopiero potem się dowiedziałem, że u Po­
laków to jest tysiąc pięćset dziewięćdziesiąty drugi. Trzyna­

ście lat temu to było... A więc wpadłem do chronodziury? A ja

myślałem, że to jak u Marka Twaina, Jankes na dworze króla

Artura,

czytałeś? Tam jednego faceta, tylko że Amerykańca,

stuknęli w czachę, on się potem budzi, patrzy, a tu - średnio­

wiecze. Czy to naprawdę, czy tylko mu się pod czaszką nie­
równo zrobiło, nie wiadomo. Ale fajna książka. Dobra, ja
piórkuję, rok tysiąc pięćset dziewięćdziesiąty drugi. Co tu ro­
bić, nie wiem, co jest grane. No więc na razie zostałem u mni­

chów. W Boga, jasna sprawa, nie wierzę, ale dałem się po-
strzyc i przyjąłem imię mnicha Grigorija. Bo inaczej

w klasztorze nie można. Pożyłem parę latek w Ławrze, ale co
za dużo, to niezdrowo. Zachciało mi się zobaczyć trochę świa­
ta. No i wyruszyłem. W Moskwie byłem, w monasterze Czu-
dowym. Nie spodobało mi się tam, nie masz zgody między bra­
cią, jeden drugiego rad przyskarża.

Krótko mówiąc, normalny

szajs. No to wracam z powrotem do Polski, znaczy się, nie do
Ludowej, tylko na Ukrainę, bo w Kijowie wtedy była Polska.

Słuchało się tej opowieści bardzo ciekawie, no i rzeczywi­

ście fajnie, po długiej przerwie, rozmawiało „po ludzku"; Jur­

ka miał rację.

224

background image

- A jak się ci udało zostać carewiczem?

Do namiotu zajrzał jakiś facet w liberii, pewnie sługa.

Zdrętwiał, kiedy zobaczył, że najjaśniejszy pan siedzi na zie­
mi, objąwszy ramieniem chłopca w podartym kaftanie.

- Poszedł precz, psie! - warknął na niego Otriepiew.

Sługę jak gdyby wiatr wywiał.

- Z nimi nie można inaczej - zaczął się usprawiedliwiać

Jurka. - Kiedy jesteś uprzejmy, to cię nie słuchają. Jak zosta­
łem carewiczem? - Roześmiał się. - A to w ogóle bonanza.
Rubryka „Nie z tej ziemi". Film Fanfan Tulipan. Byłem dwa
lata temu w miasteczku Braczyn. No i rozchorowałem się po­
ważnie. Zapalenie płuc. Temperatura wysoka, przed oczami

wszystko płynie. Leżę nieprzytomny, mnisi modlą się za

mnie, przykładają kompresy. I jeden z nich, który zmieniał
mi koszulę, zobaczył na mojej piersi znamię, czerwone, za­

wsze je miałem. A koło nosa (o tu, widzisz?) też taka syfizna,
od urodzenia. No i jeszcze bredziłem w gorączce, wypowiada­
łem jakieś słowa, nieznane mnichom - pewnie z dwudzieste­

go wieku. A czerniec, który mi zmieniał koszule, słyszał kie­
dyś, że carewicz Dymitr, co go zabili w Ugliczu albo może nie

zabili, miał takie same znaki na ciele. Pobiegł do ojca ihume-
na i mówi: jest tak a tak, czy to przypadkiem nie carewicz,
który uratował się przed siepaczami? I znaki ma na ciele,
i dziwnie mówi. Ihumen poszedł do magnata - no, magnat
u Polaków, to taki ichni feudał - kniazia Wiśniowieckiego.
A temu bardzo przypadło do gustu, że to w jego włościach
odnaleziono ocalałego księcia moskiewskiego. No i potem już
samo poszło. Najpierw się broniłem, a potem myślę sobie: ja

piórkuję, przecież szczęście samo mi się pcha w ręce. Ja już
wtedy, Erastik, całego tego zacofania to miałem, o, potąd.
A co mi tam, mówię. Zostanę carem Rosji. Jak to się mówi,
wezmę sprawy w swoje ręce. I zrobię porządek z tym ich śred­
niowieczem. Jak u braci Strugackich w Trudno być bogiem.

Bombowa książka! Nie czytałeś? A w szóstej klasie jesteś!
U nas w piątej b wszyscy czytali. Było tam o jednym szlachet­
nym rycerzu, który tylko udaje, że jest taki sam jak wszyscy,
a w rzeczywistości przyleciał z kosmosu... - Otriepiew zaczął
z zapałem opowiadać treść książki, więc Elastyk zmuszony
był mu przerwać:

225

background image

- Jura, ty lepiej o sobie opowiedz.

Carewicz z piątej b machnął ręką.
- A co tam. Dalej poszło szybko. Polski król przyjął mnie

jak krewniaka. Zygmunt ma w tym swój interes, chciałby

chapnąć trochę rosyjskiej ziemi. Papież też bardzo się zainte­
resował. Obiecałem mu, że nawrócę Ruś na wiarę katolicką.

- Zgodziłeś się? - niemal krzyknął Elastyk.
- Do cholery, a co to za różnica - zdziwił się Jurka - czy ta­

kie popy, czy inne? Boga przecież i tak nie ma. No, a co do ro­
syjskiej ziemi - wtedy zniżył głos i obejrzał się na wejście do
namiotu - to Zygmunt będzie miał... o, takiego!

- Ale przecież dał ci wojsko.
- Aha. Uważaj, bo ci da! To chytry lis, wybiegły jako dyjabel.

Dopiero sandomierski wojewoda Mniszech ściągnął do mnie
tysiąc szlachty i różnych fetniaków. Nie za darmo oczywiście.
Obiecałem Mniszchowi oddać Nowogród, Psków, różne tam
miasteczka, i dużo złota. Złoto dostanie, a bez miast jakoś się
będzie musiał obejść.

- I poszedłeś z tysiącem ludzi zdobywać Moskwę? - zdu­

miał się Elastyk.

- No tak. - Jurka beztrosko wzruszył ramionami. - Z Za-

poroża nadciągnęli Kozacy - oni z Moskwą zawsze byli na
noże - to się wojska zrobiło więcej. A poza tym wiesz, jak ma­
wiał Suworow: „Nie pięścią, tylko głową". U nas w Pałacu
Pionierów było kółko techniczne. Nauczyłem się tam różnych
rzeczy. Przydały się na wojnie. Na przykład, kiedy grodu Mo-
nastyriewskiego dobywałem.

Ściany są tam drewniane, ale moc­

ne i wysokie, to się moi bohaterzy bali iść do ataku. A gorącość
była wonczas okrutna.

Dwoma wielkimi zwierciadłami złapa­

łem promienie słoneczne, zapaliłem szczyt wieży. Strzelcy się
zaraz poddali ze strachu. Albo pod Rylskiem, kiedy na mnie
ten brodaty cap, kniaź Mścisławski, ruszył z pięćdziesięcioma
tysiącami wojska. Już myślałem, że koniec, czapkami nas za­
rzucą. To wiesz, co wymyśliłem? - Jurka wyszczerzył zęby
w uśmiechu. - Zrobiłem szybowiec, wielki model z napędem
gumowym, tylko zamiast gumy nakręciłem żyły wołowe.
Przyczepiłem do ogona świecę dymną, podpaliłem i puści­
łem, żeby szybowiec fruwał nad carskim wojskiem. No, a ci

dali dyla.

226

background image

- O tym słyszałem. - Elastyk kiwnął głową, przypo­

mniawszy sobie opowieść bojara Mścisławskiego o ognistym
ptaku.

- Ciemni oni wszyscy! - Otriepiew westchnął. - Całkiem

dzicy. Polacy też żyją jak bydło, ale o naszych to nawet mówić
nie ma co. A jacy okrutni jeden dla drugiego, jacy krwiożer­
czy! Jako bestyje! I wszystko to przecież z biedy, ciemnoty,
przez to, że tak źle się dzieje dookoła. Nie wiedzą, durnie, że
można żyć inaczej. Żal mi tych cymbałów jak nie wiem co.
Rozumiesz, Erastik, przecież ja byłem dowódcą oddziału ti-
murowskiego, nasze hasło było takie: „Wesprzyj słabszego,
pomóż koledze".

- Czego, czego dowódcą? - nie zrozumiał Elastyk.
- Oddziału timurowskiego. No, jak u Gajdara w Timurze

i jego drużynie.

Pionierzy pomagali inwalidom, samotnym sta­

ruszkom i tak dalej... A co, u was nie ma timurowców? - bar­

dzo się zdziwił i nagle zmienił temat: - A co jak tak tylko
o sobie, i to same nieciekawe rzeczy? Ty mi lepiej opowiedz
o dwudziestym pierwszym wieku. Jak tam u was jest? Do ro­
ku tysiąc dziewięćset osiemdziesiątego mieliśmy zbudować
społeczeństwo komunistyczne. I co, dobrze się żyje w komu­
nizmie? - Błękitne oczy carewicza błysnęły zazdrością. - Ko­
leje jednoszynowe, stupiętrowe domy, w sklepach towarów

pod dostatkiem i wszystko bezpłatnie, tak? Można jeździć po
całym świecie, czy to do Afryki, czy na Oceanię - gdzie się
chce. Masz szczęście.

- Jednoszynowe koleje są, ale niewiele - zaczął raporto­

wać Elastyk. - W sklepach rzeczywiście jest wszystko, ale nie
bezpłatnie. Po świecie też można jeździć bez problemów, tyl­
ko trzeba mieć pieniądze.

- To co, pieniędzy jeszcze nie zlikwidowali? - zafrasował

się Jurka. - Szkoda. No, a na Księżyc polecieliśmy?

- Tak, już dawno. Tylko że Amerykanie.
- Jak to Amerykanie? Do diabła! Chociaż tam, w Ameryce,

też już na pewno nie ma kapitalizmu?

- Jest. U nas też jest kapitalizm.

Elastyk, jak umiał, opowiedział carewiczowi Dymitrowi

o końcu dwudziestego wieku i początku dwudziestego pierw­

szego.

227

background image

Ten słuchał i robił się coraz bardziej ponury. A potem jak

nie rąbnie pięścią o ziemię!

- Ej, szkoda, że mnie tam nie było! Gdybym wtedy przez

głupotę nie wlazł do tego grobu i został w swojej epoce, nigdy
bym do czegoś takiego nie dopuścił.

Wstał, usiadł przy stole, opuścił głowę na skrzyżowane rę­

ce - był naprawdę załamany.

Elastyk podszedł, nie wiedząc, jak go pocieszyć.
Ale okazało się to niepotrzebne - po paru minutach były

pionier wyprostował się i machnął ręką.

- No dobra, co będę się teraz martwił. Jesteśmy tu, a nie

tam. Wiesz, co wymyśliłem? - Jurka ożywił się. - Niedługo
zostanę carem, faktycznie już nim jestem, nie?

- No tak.
- Samodzierżawie to właściwie też niezła rzecz. Jeśli ten

samodzierżca ma rację. Robisz, co uważasz za słuszne, i nikt
nawet nie spróbuje ci się sprzeciwić. Ja na Rusi chcę urządzić
takie społeczeństwo, że ho, ho. Komunizmu tu, oczywiście,

nie da rady zbudować, baza materiałowo-techniczna jest za

słaba. Ale z socjalizmem można spróbować. Kto nie pracuje,
ten nie je. Uwolnić chłopów pańszczyźnianych - to po pierw­
sze. Wszystkich wyzyskiwaczy - won. Przecież w Afryce róż­

ne narody od feudalizmu samodzielnie przeszły wprost do
socjalizmu, kiedy tylko uwolniły się od kolonialnego jarzma.
To czy my jesteśmy gorsi? - Nagle Jurka stropił się, zmarsz­
czył czoło i z niepokojem popatrzył na Elastyka. - Słuchaj, nie
wiesz, jak tam potem było z tym carem Dymitrem? Nie mie­
liście jeszcze historii siedemnastego wieku, co?

- Nie, to dopiero w siódmej klasie. - Elastyk rozłożył ręce.
- Ja też do tego nie doszedłem. - Samowładca westchnął. -

Mieliśmy tylko Opowieści o dawnych dziejach. A tam mało było
materiału i za cholerę nie można było zrozumieć. W zasa­
dzie to wolałem nauki przyrodnicze. O Borysie Godunowie
umiem powiedzieć tylko, że Nawiedzony w operze mówi
mu, to znaczy śpiewa: „Dzieci kopiejkę mi zabrały, każ je
zabić, tak jak zabiłeś małego carewicza". Znaczy się, nie
wiesz?

- Nie, interesowałem się raczej dziewiętnastym wiekiem.
Ale Jurka niezbyt się tym przejął.

22,5

background image

- E, gwizdać na to. Ja przerobię historię po swojemu. Mi­

czurin powiedział: „Nie możemy oczekiwać darów od natury;

zdobyć je samemu - to nasze zadanie". W klasie wisiało takie

hasło. Nie spuszczaj nosa na kwintę, Erastek, już my im tu

pokażemy. Całe średniowiecze przewrócimy do góry nogami,

zrobimy ze Związku Radzieckiego, to znaczy z Rosji, najbar­

dziej postępowe państwo na świecie. Mówię ci to ja, dowód­

ca oddziału timurowskiego, a także car i wielki kniaź, rozu­

miesz? We trójkę takich rzeczy dokonamy, że im oko zbieleje!

- Jak to we trójkę? - nie zrozumiał Elastyk.

- Z Marynką Mniszech, córką wojewody sandomierskie­

go. To moja narzeczona. - Carewicz lekko się zaczerwienił

i ciągnął dalej, jak gdyby się chciał usprawiedliwić: - Dziew­

czyna klasa, słowo pioniera. Jak ją pierwszy raz zobaczyłem,

to zabujałem się od razu po uszy. Ona jest... no, jest taka!...

Nie obrażaj się, ale jesteś jeszcze mały, za wcześnie o tym

z tobą mówić. Nawet się o nią pojedynkowałem z księciem

Koreckim. Zrzuciłem go z konia i przebiłem mu rękę, a on mi

szablą drasnął policzek, o tutaj. - Jurka pokazał małą białą

szramę koło ucha. - Nie wyobrażasz sobie, jakie głupie tu są

dziewuchy. Okropność! A Marynka jest normalna. Z nią mo­

żesz gadać, o czym chcesz. Oczywiście dwudziestym wiekiem

jej głowy nie zawracałem, ale niektórymi pomysłami się po­

dzieliłem. A ona na to, że też chce budować socjalizm - tyle

że tutaj się to nazywa „królestwo Boże na ziemi". Co dwie

głowy to nie jedna, a trzy to już w ogóle! Ale się cieszę, że cię

spotkałem! Będziesz moim pierwszym pomocnikiem i dorad­

cą. - Mocno objął swego współczesnego. - Tylko nie obraź

się, ale muszę cię zrobić kniaziem, bo inaczej ta dworska ho­

łota by cię nie szanowała.

Dopiero teraz Elastyk przypomniał sobie o swojej dwu­

znacznej sytuacji - nie wiadomo: upadłego anioła, zmar­

twychwstałego nieboszczyka czy też oszusta.

- Ale jak ty to zrobisz? A Szujski?

Jurka roześmiał się.

- Oj, Erastek, ty masz humor. Przecież ci wyjaśniałem, jak

to jest z samodzierżawiem. Co zechcę, to zrobię. A jak brwi

zmarszczę, to twój Szujski - kaput.

- Rzucisz go niedźwiedziowi? - wyszeptał Elastyk, przy-

229

background image

pominając sobie o klatce z żółtozębym drapieżnikiem. - Nie
rób tego, niech sobie żyje.

- Jakiemu niedźwiedziowi? - Jurka wytrzeszczył oczy. -

A, temu, którego w lesie złapałem? Niezła bestia, co? Narzu­

ciłem sieć, okręciłem sznurem - pochwalił się. - I to sam,
rozumiesz, prawie nikt mi nie pomagał... Po co miałbym ży­
wego człowieka niedźwiedziowi rzucać? Wyprawię Szujskie­
go na zesłanie, żeby nie intrygował, niech się tam grzeje na
piecu.

- Tylko najpierw niech odda jedną moją rzecz. Bo mi

zjuchcił książkę - poskarżył się Elastyk. - To nie jest zwykła
książka. Później ci pokażę, bobyś nie uwierzył.

- Odda, w zębach przyniesie - obiecał carewicz. - Nie

przejmuj się tym, Erastek. Wszystko załatwię. Wiesz, kim bę­
dziesz? Będziesz tym popowiczem, którego zamiast mnie za­
bili w Ugliczu. Za to, że dla ocalenia carskiego syna straciłeś
życie, Bóg uczynił cud - zesłał cię na ziemię mojemu wiesielu
i przezpieczności gwoli.

Wiesz, jacy tu są ludzie? Że Ziemia kręci

się wokół Słońca, za nic nie uwierzą, ale w każdą bzdurę -
bardzo chętnie. Im większy cud, tym lepiej. No dobra, wyjdź­
my do nich. Nie będziemy już Moskwie nerwów targać, bo

jeszcze któryś wykituje ze strachu. Wieczorem wsiądziesz do

mojej karety, to się nagadamy za wszystkie czasy. Teraz pój­
dziemy odstawiać głupków. Powiem, że rozpoznałem w tobie
swego zbawcę - syna popa. Pomodlimy się, popłaczemy jak
należy. A potem ogłoszę carską wolę - okażę łaskę bojarom
moskiewskim, jakożeś za nimi przyczyny swe wnosił jest. Och,

Erastek, jak to fajnie, że jest nas teraz dwóch!

background image

Z Żywota błogosławionego cudotwórcy

Erastija Sołańskiego*

„W Wielki Czwartek kniaziątko przebudziło się ze snu jeszcze

później niż zwykle. Słońce na niebie stało już wysoko, ale
w teremie ciągle stąpano na paluszkach i rozmawiano szep­

tem, żeby nie zakłócić snu jego łaskawości. Dnia poprzednie­
go szlachetny Erastij do późnej nocy przebywał Na Górze,
u władcy, kiedy zaś wrócił do swojej siedziby, raczył jeszcze
godzinę lub dwie zamorskiego ptaka papugaja mowy ludzkiej
nauczać, po czym legł strudzony.

Dopiero w południe doleciał z sypialni dźwięk srebrnego

dzwonka - to miłościwe kniaziątko otworzyło swoje jasne
oczęta i zażyczyło sobie wody do porannego umywania oraz
tłuczonej kredy. Mówi się, że Erastij ma w ustach pewien cu­
downy ząb żelazny i jeśli tego zęba nie będzie się czyścić każ­
dego dnia, odmawiając przy tym specjalną modlitwę, to cała
cudowna moc z niego uciecze.

O kniaziu-ojczulku wie cała Moskwa, że małym dziecię­

ciem będąc, oddał życie za miłościwego carewicza i przez
siepaczy Godunowa śmiercią zabity został, za który to czyn

wielki został do nieba wzięty i między anioły Boże policzo­

ny. Kiedy zaś prawy władca objawił się światu i wyruszył,
by ojcowski tron odzyskać, wsparł Pan nasz Dymitra Iwa-
nowicza w jego sprawiedliwym dziele i w tym celu cud
wielki uczynił - włożył duszę carewiczowego zbawcy w to

samo ciało, z którego ją złoczyńcy wydarli.

* Żywot..., datowany na rok 7114 (1606), jak prawie wszystkie świadec­

twa pisane epoki Zamętu, został w latach późniejszych zniszczony. Z rękopi­
su, który wyszedł spod pióra nieznanego autora, cudem ocalał tylko jeden
zwitek (zwój), który przytaczamy właśnie w przekładzie na nieco uwspół­
cześniony język (przyp. red.).

231

background image

I wynagrodził car swego wiernego towarzysza. Nazwał

młodszym bratem i kniaziem, zapisać kazał ze swojej ojcowi­
zny wszystko, czego tylko Erastij sobie zażyczy. Po złodzie­

jach Godunowach wiele ziem zostało, samych najlepszych,

ale kniaź-anioł w skromności i pokorze swojej poprosił tylko
o mały spłachetek w Moskwie, gdzie niegdyś stał Solny Dwór,
i postawił sobie tam dom drewniany, przeto od nazwy owego
miejsca zaczęto go zwać kniaziem Solańskim. Ani gródków
sobie nie zażyczył, ani wsi, ani przysiółków, ani chłopków.

A wszystko dlatego, że przez długie czasy w Raju przebywa­

jąc, nauczył się dobrami ziemskimi gardzić. Świętości nagro­

madził w sobie tyle, że nawet do cerkwi na modlitwę rzadko
chadzał. W niedzielę cały naród - i bojarzy, i prosty lud - od
świtu na jutrzni stoją, modlą się o odpuszczenie grzechów,
a on śpi jeszcze snem sprawiedliwego. Czemuż gniewu Boże­
go miałby się bać, skoro jest aniołem?

Słuch o nim rozszedł się po całej Rusi, że cuda czyni i mą­

dry jest nad swoje lata dziecięce, ale temu trudno się dziwić,
każdy bowiem wie, że rok spędzony w Niebie równy jest wie­
kowi na Ziemi.

A wstawszy w Wielki Czwartek ze snu, Erastij zjadł na

śniadanie północny owoc pomarańczę z carskiej ranżeryi,

jeszcze cukierków imbierowych, a jeszcze pierników mako­

wych i odwaru jabłecznego. Następnie wyszedł na dziedzi­
niec, gdzie od świtania, jak zazwyczaj, zebrał się tłum wielki.
Jeden człek przyszedł, żeby go uleczyć, drugi po błogosła­
wieństwo, jeszcze inni tak sobie, popatrzeć.

Pokazał się kniaź na kraśnym ganku, taki jasny, taki na­

dobny: czapeczka na nim z czyrwionego aksamitu, cała

w drobnych perłach: żupan polski, malinowy ze złotymi ku­

tasikami; u boku zdobiona szabelka, podarunek carski.

Wszyscy mu się do nóg pokłonili i on ku nim też główkę

pochylił, bo chociaż to kniaź, duszę miał miłą, zaiste aniel­

ską.

Usiadł na srebrnym fotelu, na ramieniu posadził zamor­

skiego ptaka papugaja, siny czubek, a pióro czyrwione. Rzekła

wtedy ptaszyna głosem ludzkim jakieś słowo nieznane,
straszne, trzeszczące, a Erastij zaśmiał się tak czysto, jakby
kryształ zadzwonił.

232

background image

Powiada wówczas do czerni: «No wstawajcie, wstawajcie.

Kaleki i chorzy na lewo, reszta niech idzie na prawo».

Ludzie, którzy przyszli pierwsi, przerazili się, wielu bo­

wiem nie wiedziało, gdzie jest to prawo i lewo, ale kniazio­
wi słudzy pomogli. Wzięli niepojętnych, powlekli za koł­
nierz i ustawili po obu stronach dziedzińca, ale nie kopali
ich ani biczami-kańczugami nie prali, bo Erastij im nie do­
zwolił.

Odwrócił się wówczas kniaź na lewo, gdzie zebrali się cho­

rzy: opętani, kulawi, skrofuliczni i dychawiczni. Był tam
i głupi Fila Gnojarz, znany w całej Moskwie jurodiwy, szale­
niec Boży. Trząsł się, biedaczysko, ustawiczną chorobą tra­
piony, a że nikt nigdy od niego zrozumiałego słowa nie usły­

szał, więc tylko beczał bez sensu.

Kniaź ziewnął, przykrywszy rączką usteczka, ale słońce

i tak odbiło się w zębie żelaznym, i szmer poszedł po tłumie,
a niektórzy znowu na ziemię padli.

Podniósł się wówczas Erastij z fotela, machnął rączką, po­

tarł cudowne oko Boże, które u niego zawsze na piersi wisi,
i jak zakrzyknie swoim głosikiem kryształowym słowa cu­
downe, których człowiek zapamiętać nie zdoła, a wymówić

umie tylko anioł: «krl, krl», jako gruchanie gołębie.

Że siła w tym zaklęciu tkwi wielka, to wszystkim wiado­

mo. Tłum się zakołysał, a niektórzy w ogóle omdleli.

Krzyk wielki się podniósł pośród kalek, a wielu, jak to co

dzień bywało, zostało uzdrowionych.

«Widzę, prawosławni, widzę!» - zawołał jeden, ślepy na

oba oczy.

«Bracia, patrzcie, chodzę!» - z wózka wstał człowiek, który

do tej pory żadnym członkiem nie mógł ruszyć.

A Fila Gnojarz, którego cała Moskwa zna, nagle trząść się

przestał, popatrzył dookoła i ze zdumieniem, jakby po raz
pierwszy świat boży widział, spytał: «A wy tutaj czego?». Po­
klepał się po bokach. «A ja to kto, kto taki?». I poszedł sobie,
mrugając oczami ze zdumieniem. A jak już była mowa, nikt

słowa zrozumiałego od tego przygłupa nie słyszał od dawna,

od tego czasu, jak go trzy lata temu w dzień Ilji proroka pora­
ził grom z jasnego nieba.

Ci zaś chorzy, którzy wiele nagrzeszyli, uleczeni nie zostali

233

background image

i poszli precz z podwórca, płacząc i zakrywając twarze, wstyd
bowiem im było przed ludźmi.

Kniaź-anioł znowu ziewnąć raczył, dlatego że znudziło się

jego łaskawości każdego dnia cuda czynić.

I obrócił się na prawą stro..."*.
Temu, że niektórzy z kalek rzeczywiście wracają do zdro­

wia, Elastyk dawno już się przestał dziwić. Mama zawsze
mówiła, że połowa chorób to skutek neuroz i autosugestii.
Jeśli człowieka podatnego na sugestię przekona się, że na
pewno wyzdrowieje, zaczynają pracować ukryte rezerwy or­

ganizmu. Im silniejsza jest wiara, tym większe cuda tworzy,
a ludzie, którzy co ranka zbierali się przed dworem Solań-
skim, wierzyli szczerze, wręcz fanatycznie.

Tutaj wszystko miało znaczenie: i reputacja cudotwórcy,

i długie oczekiwanie, i blask chromokobaltowego aparatu,
i trudne do wymówienia „zaklęcie". Do roli magicznego za­
klęcia Elastyk wybrał najtrudniejszy z łamańców języko­
wych: „Król Karol kupił królowej Karolinie korale koloru ko­
ralowego".

Za pierwszym razem, kiedy wychodził do ludu na krasny

(to znaczy paradny) ganek, bał się okropnie, żeby go nie ro­

zerwano w strzępy za szarlataństwo. Ale wszystko poszło
znakomicie. Chorzy i ułomni zdrowieli aż miło. Po pierwsze
ci, którym łatwo coś wmówić albo sami sobie wmówili cho­
robę. Poza tym było tam też oczywiście sporo oszustów. Na
przykład dzisiejszy ślepiec, który wołał „prawosławni, wi­
dzę". Trzy miesiące wcześniej ten sam typ już się tutaj poja­
wił, tylko wtedy był kulawy i zaczął normalnie chodzić. Tacy
krzyczą najgłośniej i zachwycają się, a później chwalą po ca­
łym mieście. Łatwowierni mieszkańcy Moskwy karmią ich za
to, poją wódką i dają im pieniądze. Litościwy lud rosyjski lu­
bi nieszczęśników, a jeszcze bardziej - cuda.

Ale chorzy to nic, z nimi sprawa jeszcze najłatwiejsza. Wy­

starczy im napaplać o królowej Karolinie, i już po sprawie.

Trudniej było z częścią tłumu po prawej stronie.

Elastyk specjalnie wypracowanym, „najjaśniejszym" spoj­

rzeniem obrzucił resztę. Poprawił wysoki stojący kołnierz, ca-

* W tym miejscu zwitek się urywa (przyp. red.).

234

background image

ły wyszywany perłami. Potarł Rajskie Jabłko, które miał za­

wieszone na kaftanie. Zabrać diamentu przybranemu bratu

cara nikt by się nie ośmielił; w obecnym Elastyka położeniu

najbezpieczniej więc było nigdy nie rozstawać się z Kamie­

niem i przez cały czas pozostawiać go na widoku. Zabrać mu

go oczywiście nikt by się nie ośmielił, ale gwizdnąć - ow­

szem; przy czym właśni służący to już jak amen w pacierzu.

Zwłaszcza jeśli regularnie, powiedzmy, raz na tydzień, nie

wychłoszcze się któregoś batogami dla przykładu, a na takie

barbarzyństwo nigdy kniaź Solański nie pozwalał.

Długo myślał, co zrobić z Kamieniem. Na pierścień dia­

ment był zbyt wielki, na kolczyk - zbyt ciężki. Co prawda,

niektórzy spośród szlachty noszą w uszach olbrzymie rubi­

ny, ale to trzeba mieć te uszy chyba z żelaza, a i samo ich

przekłuwanie jest bolesne. W końcu zamówił Ełastyk u na­

dwornego jubilera cieniutką pajęczynkę ze złotych nici i za­

czął nosić Jabłko na szyi. Na wszelki wypadek rozpuścił słu­

chy, że to Boskie Oko, dzięki któremu kniaź-anioł ma dar

jasnowidzenia. Przesądy to najpewniejsza obrona przed bar­

barzyństwem.

Kiedy kniaź dotknął diamentu, tłum wydał cichy okrzyk,

ktoś nawet zasłonił dłonią oczy, bo na Kamieniu zaigrały sło­

neczne promienie. Najlepszy czas na błogosławieństwo.

Ełastyk powiedział głośno to, co zwykle:

- Niech was Bóg błogosławi, dobrzy ludzie. Idźcie z Bo­

giem. A komu potrzeba jałmużny - niech się zgłosi do klucz­

nika.

I miał nadzieję: może naprawdę wszyscy się rozejdą. Parę

razy coś takiego się zdarzyło.

Tłum, kłaniając się, ruszył powoli w stronę bramy, ale kil­

koro ludzi zostało.

Ełastyk westchnął ciężko. Niestety. Zaczynała się część

najuciążliwsza.

No dalej, kogo tam dzisiaj mamy?

Chłop i baba, jakiś stary dziad i jeszcze cała wataha: ku­

piec, a z nim z pół tuzina zuchów. Stali zgromadzeni w tym

samym miejscu, gdzie czterysta lat później będzie się znajdo­

wało wejście do podziemnych składów - właśnie tam zaczęła

się cała poniewierka Elastyka.

235

background image

Nieprzypadkowo wyprosił od Jurki właśnie ten kawałek

ziemi. Nie chodziło wcale o sentyment do domu rodzinnego.

Elastyk miał wielką nadzieję, że odszuka punkt, skąd można

trafić w dzień piąty czerwca 1914 roku. Kiedy wznoszono

przyszły dom kniaziowski, spenetrował cały dwór niemal

centymetr po centymetrze, przerył dosłownie wszystko, ale

nic podobnego do chronodziury nie znalazł - ani jamki, ani

szczeliny, ani nawet mysiej norki. Widać przejście powstało,

to znaczy powstanie później, kiedy Towarzystwo Właścicieli

Domów im. św. Warwary zacznie budować dom czynszowy

z podziemnymi magazynami...

Papuga Stirlitz, która początkowo miała na imię Spiker,

pociągnęła Elastyka lakierowanym dziobem za ucho - i przy­

wróciła go do rzeczywistości.

Tego pstrego ptaka kniaź Solański nabył od perskiego

kupca, zapłaciwszy złotem tyle, ile ważyło pierzaste stworze­

nie. Handlarz zaklinał się, że papuga potrafi dokładnie po­

wtarzać to, co jej się powie - zapamięta wszystko, przy czym

błyskawicznie, od razu. I zademonstrował umiejętności pta­

ka: powiedział coś w swoim narzeczu, czubata papuga po­

słuchała, schyliła łeb i od razu wyrecytowała cały zestaw

dźwięków. Głos miała zupełnie taki jak spiker radiowy, czy­

tający wiadomości.

Przyszedł wtedy Elastykowi do głowy pomysł: nauczyć pa­

pugę, żeby udawała radio. Więzień średniowiecza bardzo już

stęsknił się za środkami masowej informacji.

Co wieczór wbijał Spikerowi do głowy rozmaite zdania,

które zazwyczaj wypowiadają spikerzy radiowi i których te­

raz Elastykowi tak brakowało. Papuga słuchała, uważnie po­

chylała głowę, ale uparcie milczała.

A na Stirlitza trzeba ją było przemianować, kiedy się oka­

zało, że chytre ptaszysko tylko przy swoim panu nic nie mó­

wi, za to wszystko potem bezbłędnie przekazuje czeladzi.

Elastyk był świadkiem, jak papuga charknęła na służących:

„Dzień dobrrrry państwu, tu pierrwszy prrrogrram rrradio-

wy!" - a oni, biedacy, cofnęli się z przestrachem.

Dzisiaj, w trakcie seansu uzdrawiania, też się popisała.

W najważniejszej chwili, przed wymówieniem zaklęcia,

wrzasnęła: „Warrrriatkowo!". To słowo przejął Elastyk od

236

background image

Dymitra Pierwszego i często powtarzał, więc Stirlitz też się go

nauczył.

Pierwsi do ganku podeszli chłop i baba. Ona była cała czer­

wona z przejęcia, on nabundziurzony, z wyrazem złości na

gębie, patrzył w ziemię.

- No, co tam u was? - niechętnie spytał Erastij.

Baba na to:

- Tak a tak, kniaziątko-aniołeczku, nasłuchaliśmy się

o twojej mądrości i przyszliśmy po naukę. Siłą go, tutaj, hero­

da, przyciągnęłam. - Szturchnęła męża łokciem w bok, a on

zasępił się jeszcze bardziej. - To mój mąż, Iliuszka, ikony ma­

luje.

- Jeśli Bóg wam dzieci nie dał, to nie do mnie - uprzedził

parę Elastyk. - Błogosławić błogosławię, ale idźcie do Nie­

mieckiej Słobody, do medyka.

- Nie, dobrodzieju ty nasz, dzieci mamy, osiem duszyczek.

My do twojej książęcej łaskawości w sprawie picia.

- Aha. - Elastyk trochę się uspokoił. - Mogę oczywiście

wyrzec cudowne słowa, żeby mniej pił. Niektórym pomaga.

Baba się przeraziła.

- Nie, ojczulku! Przykaż mu, żeby pił, bo to już drugi ty­

dzień, jak wódki do ust nie bierze i przez to całkiem żyć nam

nie daje. On, kiedy wypije, jest i wesoły, i dobry, dzieciom go­

ścińce przynosi, mnie przytuli. A kiedy trzeźwy, to zły jak

nieszczęście. Ojciec archimandryta z cerkwi Warwary Mę­

czennicy zamówił właśnie u niego wielką ikonę Trójcy - a on

mówi, że przez rok gorzałki nie tknie, święty obraz malować

będzie.

- No i dobrze. O co ci właściwie chodzi?

- Życia z nim nie mamy. Drze się, bije, za włosy ciągnie.

Żebyś ty widział mojego Iliuszkę pijanego, jaki cacany, jakie

liczko jasne! A teraz popatrz tylko na jego gębę - jak u bestii

dzikiej.

Elastyk spojrzał: cóż, gęba jak gęba.

- Nie mogę ikon malować, kiedy wypiję - ponuro rzekł

Iliuszka. - Ręka mi się trzęsie.

- A jak wypijesz tylko troszeczkę? - spytał kniaź-anioł.

237

background image

- Troszeczkę to nie umiem. Jak piję, to już piję. A jak nie

piję, to nie.

Zamyślił się Elastyk, bo przypadek nie był łatwy. Baba pa­

trzyła na niego z nadzieją, chłop wbił wzrok w ziemię.

- Wiesz co, Iliuszka, idź sobie już - rzekł w końcu. - A ty,

babo, podejdź no tu bliżej. - I spytał szeptem: - A on kapuś­
niak, znaczy się, kapustniak, lubi?

- Kwaśny, z boćwiną, bardzo lubi. Choćbym i co dzień wa­

rzyła, też by jadł.

- To warz mu codziennie. A do garnka po cichu dolewaj

kubek wódki, ale nie więcej. I smaku mu to nie zepsuje, i rę­
ka od takiej ilości nie zadrży.

Babie rozjaśniła się twarz, zaczęła się kłaniać. Chciała na­

wet skraj kaftana ucałować, ledwie się Elastyk od niej opę­
dził.

Ale Stirlitz zachrypiał sceptycznie:
- Nasza rrrozgłośnia nadaje terrraz audycję z serrrii „Wuj

Dobrrra Rrrada"!

Elastyka w głębi duszy dręczyła więc niepewność: czy aby

dobrze zrobił? A ciekawe, co by babie poradził tato, gdyby
zwróciła się do jego firmy o konsultację? Oj, wątpliwe, by
uczył żonę, jak oszukiwać męża i zatruwać go alkoholem...

Z następnym interesantem poszło jeszcze gorzej.
Był to staruszek, z wyglądu pielgrzym - w podartych łap­

ciach, z torbą przez ramię.

- Kniaziu-ojczulku - zaczął zgodnie z obyczajem, chociaż

mógłby być dziadkiem Erastija. - Ja do twojej najświatlejszej
łaskawości z daleka przyszedłem, spod samego Riazania.

Wędrowiec miał twarz ziemistej barwy, wzrok jakiś roztarg­

niony.

- Powiedz ty mi, święte dziecię, czy jest Bóg, czy Go nie

ma?

Pytanie, jak na wiek siedemnasty, było zaskakujące, a na­

wet niebezpieczne: Cerkiew pewnie mogłaby za nie i na stos
wyprawić. Ale Elastyk wiedział, jak staruszkowi odpowie­

dzieć. Miał bowiem jakiś czas temu poważną rozmowę z oj­
cem na ten temat.

238

background image

Przekazał więc staremu to, co sam wówczas usłyszał od ojca:

- Jeśli wierzysz, to na pewno jest.
- Wierzę. Jakże tak bez Boga? Po co wtedy to wszystko? -

Staruszek westchnął. - To znaczy, że On istnieje. Ano, w po­

rządku. A czy Bóg jest dobry?

To też było łatwe pytanie.
- Skoro istnieje, to już na pewno jest dobry. Inaczej nie

byłby Bogiem, ale Diabłem.

- Dobry? - powtórzył staruszek i nagle ze straszliwym

smutkiem w głosie zapytał: - No to czemu na świecie jest tak

źle? Miałem rodzinę, wielką rodzinę. Chlebusia białego, psze­

nicznego, ma się rozumieć, nie jadaliśmy, ale też i nie napy-

chaliśmy brzuchów lebiodą. Nie żyło się nam źle, grzech był­

by się skarżyć. Tyle że najechali Tatarzy, spalili całą wieś

i wszystkich pozabijali: moją starą, dwóch synów z żonkami,

jedenaścioro wnuków. Ja sam tylko z najmłodszą wnuczką

schowałem się w sianie. Nieszczęście to straszne, pewnie, ale

Bogu nie złorzeczyłem. Nawet świeczkę postawiłem, że mi na

pocieszenie zostawił Marfuszkę, najulubieńszą ze wszyst­

kich. Ale zeszłego miesiąca zaraza przyszła i Marfuszka też

pomarła. To mi teraz powiedz, skoro jesteś aniołem: na co to

się Bogu przydało, jaki w tym wszystkim mógł mieć zamysł?

Elastyk myślał, myślał, co staremu na to odrzec, ale nic nie

wymyślił.

Uczciwie powiedział:

- Nie wiem...

Staruszek bardzo się zdziwił. Zerknął na Oko Boże, błysz­

czące na piersi kniazia-anioła.

- No, jeśli nawet ty nie wiesz, to znaczy, że odpowiedzi na

tym świecie się nie doczekam. Widać gdy umrę, dopiero wte­

dy mi wyjaśnią.

I poczłapał z powrotem ze zwieszoną głową.

Komentarz Stirlitza był następujący:

- Rrruch na Sadowej-Trrriumfalnej utrrrudniony w obu

kierrrunkach.

Niestety, Elastykowi nie przyszło do głowy nic, co zdołało­

by pocieszyć staruszka. Można go było oczywiście zapewnić:

„To nic, za czterysta lat będzie na świecie trochę lepiej", tylko

raczej mało prawdopodobne, by to go zadowoliło.

239

background image

A życie w tym ich tysiąc sześćset szóstym istotnie było

okropne.

Chociaż z drugiej strony, zależy, z czym je porównać. Jeśli

z okresem panowania poprzednich carów, to mimo wszystko

teraz żyło się trochę lepiej. Kiedy nowy władca w czerwcu

ubiegłego roku uroczyście wjechał do kajającej się Moskwy,

całe miasto trzęsło się ze strachu. Wiadomo, że każda władza

zaczyna od kaźni, bo trzeba poddanych przerazić i nauczyć

szacunku dla władzy. A tym bardziej Dymitr, który wiele wy­

cierpiał od wrogów i wskutek tego serce powinien mieć twar­

de. A i Moskwa pamiętała, czyim jest synem. Takiego władcy

jak Iwan Groźny prędko się nie zapomina.

Ani pierwszego, ani drugiego dnia nikogo nie ćwiartowa-

no, nie łamano kołem, nawet nie powieszono, a wtedy już lu­

dzie zaczęli się trząść dosłownie: widocznie zwycięzca szyku­

je karę wyjątkowo okrutną, taką, o jakiej dotąd nawet nie

słyszano. Nawiedzeni wróżyli płacz wielki i zgrzytanie zębów,

dawni zaufani Godunowów żegnali się z rodzinami, a niektó­

rzy z tego wszystkiego postrzygli głowy i zostali mnichami,

w nadziei, że uratuje ich to od męczeńskiej śmierci.

Przez jakiś tydzień stolica drżała ze strachu, potem trochę

się uspokoiła, ponieważ - dziw nad dziwy - z szafotu nie spad­

la ani jedna głowa. Car zachowywał się dziwnie.

Nie przyszłoby nawet na myśl ani bojarom, ani prostemu

ludowi w państwie rosyjskim, że to się nazywa „pierwszy

etap budowy nowego społeczeństwa".

Jurka mawiał do Elastyka: „Wiadomo z historii starożytnej

(a znał ją dobrze, i w piątej klasie zdążył ten okres przerobić,

i w Polsce naczytał się książek), że można rządzić na dwa

sposoby: strachem albo miłością. Tego drugiego na Rusi ni­

gdy jeszcze nie próbowano".

Pierwszy etap budowy nowego społeczeństwa polegał na

tym, by wyleczyć ludzi z ciągłej bojaźni, tak żeby stopniowo za­

częli poznawać, czym jest łaskawe i sprawiedliwe panowanie.

Czasu oczywiście upłynęło niedużo, odwiecznego strachu

tak szybko się nie wypleni, a jednak bez wisielców na szubie­

nicach, bez wystawionych na widok publiczny ściętych głów

i odrąbanych kończyn Moskwa odetchnęła swobodniej, po­

weselała.

240

background image

Przedtem nic w mieście nie było wolno: ani śpiewać piose­

nek, ani słuchać muzyki; surowo karano nawet za arcabne
wszeteczeństwo

(to znaczy grę w warcaby), nie mówiąc już

o hazardzie. Każda swawola, każda zabawa uważana była za
grzech i zbrodnię. Teraz zaś na ulicach jawnie popisywali się

skomorochowie,

czyli kuglarze, na jarmarkach pstrzyły się na­

mioty wędrownych aktorów, chłopaki i dziewuchy huśtali się
na huśtawkach, a car co tydzień urządzał dla ludu jakieś

święto albo widowisko.

Z drugim ważnym problemem - likwidacją głodu w kraju -

władza poradziła sobie bez większego trudu. Borys Godunow
był sknerą, bezlitośnie ściągał z ludności pieniądze, a wyda­
wał je skąpo. Dymitr zaś rozkazał zakupić dużo ziarna
i sprzedawać je tanio, więc Ruś po raz pierwszy w ciągu swo­

jej historii najadła się chleba do syta. „Już na co jak na co, ale

na mąkę żytnią środków w skarbcu zawsze wystarczy" - ma­

wiał Jurka.

I tak było. No, ale chociaż nigdy jeszcze kraj nie żył tak do­

statnio i spokojnie, to mimo wszystko i morowe zarazy pusto­
szyły całe miejscowości, i krymscy Tatarzy dokazywali. Oj, du­

żo jeszcze brakowało do powstania „nowego społeczeństwa".

Nieszczęśliwego starca Elastyk oczywiście kazał nakarmić

i dać mu schronienie. Ale humor mu się zupełnie zwarzył.

Co prawda, z trzecią sprawą poszło lepiej.
Do kniazia Solańskiego po sąd i prawdę przybył kitajgrodz-

ki kupiec ze swoimi subiektami.

Chodziło o to, że państwo moskiewskie nie miało w ogóle

żadnego porządku prawnego. To znaczy, jeśli jaki Moskwicin
popełnił przestępstwo, nie było z tym kłopotu - raz-dwa knu-
tem skórę z niego zdarli albo łeb mu ucięli, ale jeśli powstał

spór, mówiąc dzisiejszym językiem - z zakresu prawa cywil­

nego, to nie wiedziano, dokąd zwrócić się o rozstrzygnięcie
sprawy. Owszem, Dymitr Pierwszy zaplanował wprawdzie

wprowadzenie w państwie sądów, gdzie wszelkie sprawy
można byłoby rozstrzygać szybko i bez łapówek, ale to było

długofalowe zamierzenie, nie na jeden rok. Na razie zaś lu­
dzie postępowali po staremu: we wsi szli po sprawiedliwość
do dziedzica, w mieście do jakiegoś szanowanego człowieka -
biskupa albo bojara.

241

background image

Elastyk najbardziej nie lubił właśnie tych sądów. Tylko jak

się od tego obowiązku uwolnić? Wlazłeś między bojary, mu­

sisz sądzić jak i ony.

A kupiec przyszedł z następującą skargą:

W jego sklepie zniknął z kiesy cały dzienny utarg: trzy ru­

ble i dwie kopiejki, czyli niemałe pieniądze. Dostęp do nich

mieli tylko sprzedawcy - tych sześciu chłopaków, których

przyprowadził na sąd. Poprosił więc kniazia, żeby mu wska­

zał, który z nich jest złodziejem, któremu za kradzież należy

odrąbać prawą rękę.

No, to akurat była pestka, takie dochodzenie to już dla Ela-

styka nie nowina.

Kupca ostrzegł surowo:

- Teraz nie wolno odrąbywać rąk i karać śmiercią za kra­

dzież, car zabronił.

A chłopakom polecił ustawić się w szeregu.
Powoli przeszedł wzdłuż niego, zaglądając każdemu w twarz,

z dołu do góry. Mrużył oczy, pokazywał aparat na zębach, błys­

kał Okiem Bożym na piersi - i przechodził do następnego.

Stirlitz też uczestniczył w tym seansie wywierania presji

psychicznej: stroszył pióra, groźnie otwierał dziób.

Bał się oczywiście każdy ze sprzedawców. Ale tylko jeden,

piegowaty, zrobił się blady jak prześcieradło, i nawet podbró­

dek mu zadrżał.

Aha, to ten, powiedział sobie w duchu Elastyk, ale nic nie

dał po sobie poznać. Jeśli wskażę złodziejaszka kupcowi, ten

stłucze go na śmierć, nie zważając na carski zakaz.

- Wiesz co, szanowny kupcze - oświadczył przemądry

Erastij, gdy zakończył obchód - Oko Boże zobaczyło, że jutro

skradzione pieniądze same wrócą do twojej kiesy. A złodzieja

już nie szukaj i nie karz nikogo ze sprzedawców.

Kupiec miał jednak wątpliwości:

- A jak nie wrócą, to co? Przecież trzy ruble i dwie kopiej­

ki to nie w kij dmuchał!

- Jak nie wrócą, to przyjdź tu jeszcze raz - powiedział Ela­

styk i znacząco popatrzył na piegowatego.

Tamten ledwie dostrzegalnie skinął głową.
- Rrrrosja-Brrrrazylia: sześć zerrro! - triumfalnie obwie­

ścił Stirlitz.

242

background image

A Elastyk się rozmarzył: Może jak uda mi się wrócić do

swojej epoki, pójdę do pracy w policji, w wydziale kryminal­
nym? Chybabym się nadawał. To przecież sprawa genów.

Tylko że nic z tych marzeń się nie spełni. Nigdy już uczeń

szóstej klasy Fandorin nie wróci do swojej szkoły o profilu
matematyczno-przyrodniczym, nigdy nie przestąpi progu ro­
dzinnego domu...

Unibook nie wrócił ostatecznie do właściciela.
Wtedy, rok temu, Jurka z ciekawością słuchał o wielkich

możliwościach komputera, który z uporem nazywał „maszy­
ną liczącą", i obiecał, że książkę z Szujskiego wytrzęsie. Zrobił

wszystko, co mógł.

Napędził bojarowi strachu: do Moskwy kazał wieźć go na

zwykłym wozie, zakutego w żelaza. Wbrew własnym regu­
łom, straszył go lochem i torturami. Wasilij Iwanowicz dygo­
tał ze strachu i wylewał łzy, ale nie oddał unibooka.

Mówił, że przerzucił kartki cudownego folijalu, nic z niego

nie zrozumiał i przeraził się, postanowił więc tę „mądrość
nad mądrościami" zniszczyć. Palił ją ogniem - nie spłonęła,

wrzucił do rzeki Moskwy - nie utonęła, nawet nie zamokła.
Wówczas rozkazał sługom, by zamknęli książkę w dębowej

beczce z kamieniami w środku i zawieźli do monasteru Świę­
tego Kiriłła; tam starcy mieli odmówić nad nią modlitwę
i wrzucić ją do Jeziora Białego, gdzie bezdnie wielikie i nory

(prądy) wartkie.

Służących kniazia wypytano po powrocie do Moskwy. Ci

potwierdzili jego zeznania: tak, wieźli na północ jakąś małą
beczułkę i zatopili ją naprzeciwko monasteru.

Władca wyprawił nad Jezioro Białe całą ekspedycję. Wy­

słani ludzie przez miesiąc szukali książki na dnie bosakami,
ale wrócili z niczym.

Krótko mówiąc, uniwersalny komputer przepadł. Nie by­

ło dokąd uciekać. Przecież nie do studni, do dwudziestego
maja nie wiadomo jakiego roku. A tym bardziej nie z po­
wrotem do grobu: w roku tysiąc dziewięćset czternastym

też nic dobrego na Elastyka nie czekało, chyba że nóż signo-
ra Diaboliniego.

243

background image

Ale może to nawet lepiej, że nie ma unibooka? Jakżeby

Elastyk mógł rzucić przyjaciela i rozpoczęte dzieło? I to jesz­

cze jakie!

Szujskiego zaś trzeba było wypuścić. Nawet na zesłanie car

go nie wyprawił, jak początkowo zamierzał. Elastyk sam wy­

prosił przebaczenie dla bojara. Oczywiście, nie ze względu na

samego Wasilija Iwanowicza (żeby szlag trafił tego zabobon­

nego dziadygę!), tylko na Słomkę.

Ledwie o niej pomyślał, gdy za bramą rozległo się rżenie

koni, stukot kopyt, dudnienie kół i głośne okrzyki: „Z drogi!

Z drogi!".

background image

Badanie opinii publicznej w roku 1606

Na podwórzec wbiegł goniec, zobaczył kniazia Solańskiego,
skłonił się i dalej zamiatać czerwoną czapką po ziemi - raz,
drugi, trzeci - w dowód niezwykłego szacunku.

- Do waszej miłości kniaziówna Sołomonia Własjewna

Szachowska!

- Powiedz, że zaraz przyjdę.

Elastyk wstał i przekazał papugę lokajowi.

W pobliskiej cerkwi Narodzenia Panny Marii na Kulisz-

kach uderzył dzwon, zwołując parafian na modlitwę. Wi­
docznie już trzecia, pora jechać na Kreml, na posiedzenie Se­
natu. Według Słomki można zegarek nastawiać, tym bardziej
że stojący w paradnej izbie godzinnik norymberskiej roboty,
chociaż ozdobiony złotymi figurami, wskazuje jednak czas
tylko bardzo przybliżony.

Taki wielmoża jak Elastyk musiał jechać na naradę do cara

jako przystoi,

to znaczy z odpowiednią eskortą i z wielką pom­

pą, inaczej to sromota. Z powozowni wytoczono sporą karetę
i zaprzężono do niej aż dziesięć koni. Tylko hosudar jeździł
z zaprzęgiem liczniejszym niż kniaź Solański.

Z przodu i z tyłu ustawili się piesi i konni słudzy; zaczęli

pobrzękiwać szablami, strzelać z bicza i wołać: „Z drogi!

Z drogi!", żeby przechodnie rozstępowali się i zdejmowali
czapki. Nic się na to nie poradzi, tego wymaga stary obyczaj,

w ciągu jednego roku trudno go zmienić. Mimo tego całego
hałasu jazda trwała strasznie długo; wlekli się krok za kro­
kiem, bo cwałem i galopem porusza się tylko służba, a przy­
branemu bratu cara pośpiech nie przystoi.

Ale wspaniała kareta, ze wszystkich stron otoczona świtą,

pojechała pusta, a sam kniaź wsiadł do powozu bojarówny

245

background image

Sołomonii Własjewny, skromniejszego i zaprzężonego jedy­

nie w szóstkę koni.

Naprzeciwko kniaziówny siedziały dwie piastunki, ponieważ

szlachetnie urodzona panna pod żadnym pozorem nie może
wyjechać z domu sama, ale dobrze już przez nią wymusztrowa-
ne. Ledwie zobaczyły Elastyka, zamknęły oczy i jeszcze zasłoni­
ły je dłońmi. Wówczas Słomka z poważną miną podstawiła
okrągły rumiany policzek, Erastij ją cmoknął, a bojarówna za­
rumieniła się. To już był rytuał, powtarzający się każdego dnia.

Kiedy piastunki usłyszały cmoknięcie, otworzyły oczy -

sromieźliwa,

czyli intymna, część była już za nimi.

Słomka tylko machnęła ręką, a wytresowane baby zalepiły

uszy woskiem. Do tego też się przyzwyczaiły. Obie zresztą by­
ły wyjątkowo głupie, kniaziówna specjalnie takie wybrała,
ale mimo wszystko lepiej, żeby i one nie słuchały tego, czego
nie powinny.

- No i jak tam było wczoraj? - spytała Słomka niecierpli­

wie. - Gdzieście chodzili czy jeździli?

- Ach, mówię ci, nawet sobie nie wyobrażasz!

Po tak intrygującym wstępie Elastyk specjalnie zrobił pau­

zę, żeby podręczyć słuchaczkę. Niby to przypadkowo wyjrzał
przez okienko i dosłownie zagapił się na ulicę.

Jednak prawdę mówiąc, nic ciekawego tam nie było, ulica

jak ulica.

Pośrodku błoto i kałuże, po bokach kładki z desek - takie

niby-chodniki. A na nich stoją ludzie z rozdziawionymi gęba­
mi i patrzą na bojarski pojazd. Kobiety wszystkie w chust­

kach, mężczyźni w czapkach, bo wychodzić z domu bez na­
krycia głowy to wstyd i hańba. Możesz być oberwańcem
i chodzić w dziurawych łapciach, ale głowę musisz przykryć.

Z jednej strony ulicy, która w przyszłości będzie się nazywa­

ła Przejazdem Solańskim, zieleniła się łąka, gdzie pasły się ko­
zy; z drugiej sterczał krzywy płot - ot, i cały krajobraz miejski.

- No, opowiadajże! - Słomka szturchnęła go łokciem. - Jak

się wczoraj przebraliście? Znowu za dziadów wędrownych?

- Hosudar za diaka*, ja za mniszka, a Basmanow - bo też

* Diak - urzędnik zajmujący się m.in. sporządzaniem dokumentów, pi­

sarz (przyp. ttum.).

246

background image

był z nami - za wędrownego popa. Za rzeką byliśmy, po
karczmach chodzili. Słuchaliśmy, co ludzie mówią o nowym
ukazie.

Nowy ukaz Dymitra Pierwszego wydawał wojnę odwiecz­

nej rosyjskiej pladze - łapówkarstwu. Car polecił podwoić po­
bory wszystkim urzędnikom w służbie państwowej, żeby nie
domagali się prezentów z konieczności, z potrzeby, tego zaś,
kto mimo wszystko wziąłby w łapę, przykazywał publicznie
zawstydzić: prowadzić ulicami z dowodem przestępstwa na
szyi - kabzą z pieniędzmi, wiązką futer czy co tam mu wsu­
nęli. Jurka uważał, że hańba jest karą skuteczniejszą niż wię­
zienie albo chłosta. Potem, zgodnie ze swoim zwyczajem, wy­
brał się, żeby posłuchać, jak reagują na to prości ludzie

(nazywał to „badaniem opinii publicznej").

W tej przedtelewizyjnej erze rządzący mieli pod tym wzglę­

dem lepiej. Mało kto znał cara z twarzy, a już zwłaszcza
mieszczanie z podgrodzia. Komu by tam przyszło do głowy,

że car i wielki kniaź może ot, tak sobie, łazić wśród czerni
w połatanym kaftanie albo podartej sutannie.

- Za diaka? Car-ojczulek? - Słomka pokręciła głową z dez­

aprobatą. - Co za wstyd! No, czemu nic nie mówisz? Opowia­
daj dalej.

- To nie przerywaj - upomniał ją Elastyk.

I opowiedział o wczorajszym wieczorze.

Poszli za Krymski Bród i wstąpili do karczmy - wielkiej za­

kopconej chaty o niskiej powale, gdzie ciasno stały stoły
i unosił się przenikliwy, kwaśny zapach. W sąsiedztwie dzie­
sięciu podgrodzian piło piwo, zagryzając słonymi obwarzan­
kami i moczonym grochem. Kompania była hałaśliwa, rozga­
dana - akurat taka jak trzeba.

Za Godunowa też pito, ale w milczeniu, bo wszędzie czyha­

li szpiedzy, którzy człowieka, jeśli powiedział nieostrożne
słówko, od razu wlekli do tajnej izby. Dobrze, jeśli tam tylko
knutem go oćwiczyli, bo mogli i język wyrwać za taką gada­
ninę albo w ogóle ściąć głowę.

Obecnie zaś panujący car, wszyscy to wiedzieli, zabronił

donosić; a kto by przyszedł do instytucji państwowej i zaczął

247

background image

oskarżać kogoś albo obmawiać, ten miał być przepędzony na
cztery wiatry. Skargi wolno było wnosić tylko otwarcie, w do­
datku wyłącznie do cara. Każdy mógł w tym celu przyjść do
carskiego domu w wyznaczony dzień tygodnia, we środę lub
w sobotę. Ta innowacja, trzeba przyznać, nie przyniosła wiele
pożytku. Zwykli ludzie bali się zawracać carowi głowę swoi­
mi małymi krzywdami; przychodzili głównie wariaci albo za­
wzięci pieniacze.

Ale za to w karczmach rozmawiano teraz bez lęku, o czym

tylko kto chciał.

Ot, choćby typ z czerwoną gębą, który siedział pod okien­

kiem, nie pochwalał carskiego ukazu.

- Na przykład ja - mówił, czkając - jestem pachołkiem

miejskim. Płacili mi kopiejkę i dwie dzięgi na dzień. Czy się
kto za to wyżywi? Ale nic nie szkodzi, nie żaliłem się. Bo za
moją dobroć jeden mnie jajeczkiem poczęstował, drugi na

święto carskie podarował szmat sukna, albo choćby i tą go­
rzałą ugościł. I od razu byłem i syty, i napity, i ubrany. A teraz
co? No, rzucili mi trzy kopiejki od cara. Co to za pieniądze?
Na wyżywienie niby starczy, ale żonce chustkę kupić? A dzie­
ciątkom miodowego cukiereczka? Wóz mam stary, czwarty
rok już jeżdżę, obręcze na kołach się zużyły. Trzeba kupić no­

we, ale za co? Teraz przypuśćmy, że mnie przydybią na ma­
łym podaruneczku - powiedzmy, od ciebie, Archipka, dwa

szczupaki wezmę, za opiekę nad tobą. Czy ona nie warta
dwóch szczupaków?

- Warta, karmicielu. Jeszcze płotkę ci dodam, żebyś mnie

tylko nie dał ukrzywdzić - ochoczo poparł go jeden z kompa­
nii, najwidoczniej handlarz ryb.

- No właśnie. A mnie później zawieszą na szyi twoje

szczupaki razem z płotką i zaczną prowadzać po rynku ku

uciesze wszystkich. Kto po takiej hańbie będzie się bał mnie,
pachołka miejskiego? Nawet mali chłopaczkowie będą się

śmiać!

- No taak, racja - zaczęła wzdychać reszta.
Jurka słuchał uważnie w naciągniętej na oczy czapce,

z twarzą ukrytą za drewnianym dzbanem. Elastyk nerwowo
rozglądał się na boki - czuł się nieswojo w tym ciemnym,

śmierdzącym szynku. Jeden tylko wojewoda Basmanow jadł

248

background image

i pił za trzech. Zadziwiający był to człowiek - a raczej nie

człowiek, ale beczka bez dna. Przed wyjściem do miasta

wszyscy zjedli porządny posiłek. Basmanow zeżarł pół gęsi,

spory kawał baraniny, dziesięć pierogów i wypił solidny

dzban węgrzyna, a tutaj zażądał kapuśniaku, kaszy, smażo­

nych podrobów i wcinał, aż mu się uszy trzęsły. Szerokie rę­

kawy sutanny zawinął aż do łokci, rozpiął kołnierz i wsuwał

z wielkim apetytem.

Elastyka nie cieszyło zbytnio, że Jurka zadaje się z tym

wieprzem. Powierzył mu dowodzenie wszystkimi wojskami,

słuchał go, razem jeździli na polowania.

Mówił, że chociaż Basmanow nie ma za dużo oleju we łbie,

ale fajny z niego gość - silny i wierny, taki, co nie zdradzi.

Pod Kromami trwał do końca przy Godunowach. Już wszys­

cy strzelcy się zbuntowali, przeszli na stronę Dymitra, a woje­

woda nie chciał złamać przysięgi. Rzucili się na niego kupą,

obezwładnili go i przywieźli związanego do carewicza - na

stracenie. Basmanow nawet wtedy nie prosił o łaskę, tylko

szczerzył zęby i klął. Kiedy zaś po rozmowie w cztery oczy

przysiągł, że będzie służył Dymitrowi, zrobił to nie ze strachu

o życie, ale dlatego, że mu się carewicz spodobał.

Do karczmy weszło jeszcze dziesięciu ludzi, usiedli na ła­

wie pod ścianą. Wszystko chłopaki krzepkie, młode. Z wyglą­

du bojarscy słudzy albo może strażnicy kupieckiej karawany

- każdy u pasa miał nóż albo kindżal. Zaczęli pokrzykiwać,

hałasować, zażądali wódki i od razu zagłuszyli wszystkich

pozostałych.

Co prawda, jeden z przybyszów nie darł się ani nie pił. Na­

ciągnął czapkę na twarz, oparł się o ścianę i zachrapał. Widać

nie pierwszy to był szynk, do którego wstąpili, bo już mieli

trochę w czubie.

Jurka niezadowolony obejrzał się na krzykaczy, bo prze­

szkadzali mu słuchać rozmów.

Jeden z nich zauważył to i bezczelnie, wyzywająco rzuci!

w jego stronę:

- Co się krzywisz, ty, z gołą gębą? Coś ci się nie podoba?

Elastyk aż się skurczył w sobie, znając wybuchowy i śmia­

ły charakter władcy. Ale Jurka odrzekł dosyć ugodowo, nie

chcąc wdawać się w spór z pijanym głupcem:

249

background image

- Nie mam gołej gęby, tylko golę brodę. Nie zawadziłoby,

gdybyś zrobił to samo, bo tak to tylko wszy mają uciechę.

Car wyznawał teorię, że przyczyną połowy epidemii na Ru­

si są brudne, nieczesane brody - rozsadniki wszy, pcheł i in­

nego świństwa. Dlatego właśnie golił się, żeby zaprowadzić
nową modę. A ten i ów z bojarów już zaczął go małpować: na
polską modłę nosić tylko wąsy albo małą bródkę w szpic.

- Sam jesteś wesz! - ryknął chłopak i jak nie skoczy, jak

się nie rzuci na Jurkę, i to nawet nie z pięściami, tylko zaraz
z nożem.

Basmanow, który wyjął kość z kapuśniaku i teraz ze sma­

kiem wysysał z niej szpik, nie przerywając tej pasjonującej
czynności, wysunął nogę spod stołu i zręcznie podstawił ją
awanturnikowi; ten rozciągnął się jak długi na podłodze,
wśród resztek jedzenia.

Od razu poderwali się pozostali hulacy; jeden sięgnął do

noża, inny wyciągnął z rękawa kiścień, czyli żelazną kulę
z kolcami, przyczepioną łańcuchem do kija.

Tylko śpiący mężczyzna w ogóle się nie obudził.

Pachołek miejski, który miał obowiązek się wtrącić, złapał

czapkę i czmychnął za drzwi. Reszta gości, przepychając się

jeden przez drugiego, też dała nogę, bo zanosiło się na po­

ważne starcie. Karczmarz wrzasnął: „Dokąd? Dokąd? A za­
płata?", ale już było za późno.

Jurka zgrabnie wskoczył na stół, skąd łatwiej było się bro­

nić, i wyciągnął zza cholewy wąski i długi nóż z toledańskiej
stali. Na wypadek nieprzewidzianych sytuacji, takich jak ta
tutaj, zawsze zabierał go ze sobą, ale do tej pory, nawet jeśli
zdarzyła się jakaś bójka, obywało się bez użycia broni.

Ale chłopaki potraktowali rzecz całkiem serio. Może wcale

nie byli niczyimi sługami ani strażnikami, tylko najpraw­
dziwszymi rozbójnikami - tych w okolicach Moskwy nie bra­
kowało.

- Pod stół! - krzyknął Jurka do kniazia Solańskiego. -

I nie wysuwaj stamtąd nosa!

Elastyk tak właśnie zrobił, ale nie schował się pod stół, na

którym najjaśniejszy pan zajął pozycję obronną, tylko pod są­

siedni, żeby wszystko lepiej widzieć i jeśli będzie trzeba,
przyjść z pomocą.

250

background image

To znaczy, z początku taka odważna myśl wcale nie przyszła

mu do głowy, był zbyt przerażony. Ale nabrał animuszu, kiedy

zobaczył, że wróg, mimo przewagi liczebnej, jest w opałach.

Jego carska mość nie wyróżniał się ani wzrostem, ani po­

stawą, ale był giętki i zwinny. Ani na chwilę nie przystając

w miejscu, zręcznie przemieszczał się po długim i szerokim

stole: to skoczył w jeden koniec, by kopnąć napastnika czub­

kiem buta w szczękę, to obrócił się, odparował cios kindżału

i chlasnął ostrzem po wykrzywionej z gniewu gębie. Po pro­

stu mistrz tańca, co tu gadać.

Basmanow nie wskoczył na stół, tym bardziej że deski ra­

czej nie utrzymałyby jego wielopudowego ciężaru. Niechętnie

oderwał się od miski, wyszarpnął spod siebie trzymetrowej

długości ławę i cisnął nią w przeciwników, za jednym zama­

chem obalając na ziemię kilku z nich. Potem wyciągnął spod

sutanny krótką, szeroką szablę i ruszył do boju, ale rąbał nie

jak Jurka, samym końcem, tylko z całej siły, na śmierć.

Bitwa nie trwała długo. Ilość musiała ustąpić przed jako­

ścią - zręcznością cara i niedźwiedzią siłą wojewody.

Pod sam koniec starcia nawet Elastyk wniósł swój wkład

w zwycięstwo. Pod stół, tuż kolo Elastyka, runął nagle jeden

z wrogów, który zarobił niezły cios w łeb rękojeścią szabli.

Oszołomiony, przez kilka sekund wracał do przytomności,

a potem wyciągnął zza pasa pistolet, skierował go na Dymitra

i już miał szczęknąć zamkiem, gdy kniaź-anioł zdobył się na

bohaterski czyn: chwycił z podłogi przewrócony dzban z zale­

wą ogórkową i resztkami gryzącego płynu chlusnął łotrowi

w oczy. Huknął wystrzał, ale ciężka kula walnęła w sufit, aż

na dół poleciały drzazgi.

Chwilę później wszyscy rozbójnicy, którzy mogli jeszcze

utrzymać się na nogach, rzucili się do ucieczki. Ostatni wy­

skoczył za drzwi śpioch, który nie brał udziału w batalii, tyl­

ko dopiero pod jej koniec się obudził.

Wczorajszą przygodę Elastyk opisał swej słuchaczce ze

wszystkimi szczegółami, zatrzymując się zwłaszcza na epizo­

dzie z zalewą ogórkową, kulminacyjnym, jak twierdził, mo­

mencie walki.

251

background image

Słomka słuchała z otwartymi ustami. Wzdychała, żegnała

się, wykrzykiwała: „Mamo jedyna!", tak że każdemu należa­

łoby życzyć tak wdzięcznego audytorium.

Kiedy wysłuchała całej relacji, powiedziała coś, co zasko­

czyło Elastyka:

- A czy te pijusy nie były przypadkiem nasłane? Żeby za­

bić cara? Czy aby kto się nie dowiedział o waszych wypra­

wach? Oj, boję się, Eraściku. Z cara Dymitra Iwanowicza taki

szałaput! Żeby tylko nie zgubili go podli wrogowie. A ciebie
razem z nim.

Chciał roześmiać się z tej jej podejrzliwości, ale w sercu coś

go zakłuło. Przypomniał sobie, jak zręcznie i wcale nie sennie

tamten mężczyzna wymknął się wczoraj z karczmy. Elasty-

kowi ta kocia gracja już wtedy coś przypominała.

- A co się dzieje z Ondriejką Szarafudinem? - spytał Era-

stij nachmurzony. - Nadal służy u twojego ojca?

- Nie. Już dawno zażądałam, żeby jego noga nie postała

w naszym domu. Znieść nie mogę tej jadowitej, oślizgłej żmii.

No i ojczulek Ondriejkę przepędził, bo mnie teraz we wszyst­

kim słucha - pochwaliła się Słomka.

Jasne było, dlaczego kniaź Wasilij Iwanowicz we wszyst­

kim słucha swojej małoletniej córki: bo ta przyjaźni się z bra­

tem cara, a i do samego władcy ma dostęp.

Tymczasem orszak już dojeżdżał do Kremla. Minęli Armat­

ni Dwór, gdzie pod osobistym nadzorem cara w wielkiej ta­

jemnicy budowano pewne rzeczy, o których dziś właśnie

miała być mowa w Senacie.

Pod murem twierdzy znajdował się szeroki, nieutwardzo­

ny pusty plac. Zgodnie z ukazem, w odległości stu dziesięciu

sążni, to znaczy przeszło dwustu metrów od Kremla, nie wol­

no było wznosić żadnych domów, żeby wróg, który zapragnie

napaść na rezydencję władcy, nie mógł się ukryć przed ar­

matnimi i muszkietowymi kulami. Tylko po znajomych roz­

dwojonych zębcach i przypominającej tort cerkwi Świętej

Trójcy na Rowie (tak nazywano dzisiejszą cerkiew Wasilija

Błogosławionego) można było się domyślić, że w tym miejscu

w przyszłości będzie się rozciągał brukowany plac Czerwony.

252

background image

Na kamiennym moście przy Baszcie Frołowskiej (obecnie

Spasskiej) nudzili się pełniący wartę strzelcy. Skłonili się car­
skiemu bratu, podnieśli kratę, i powozy znalazły się w labi­

ryncie krzywych kremlowskich uliczek, gdzie, stłoczone je­
den przy drugim, stały domy możnowładców.

Pałac cara Dymitra Pierwszego, niedawno wzniesiony na

samym szczycie wzgórza, był lekki, zgrabny, z rzeźbionymi

wieżyczkami i dachem zdobionym czerwono-białą szachow­
nicą. Jak bardzo różnił się ten wesoły, jasny budynek od

dusznych, ponurych siedzib poprzednich władców! Na
pierwszej gadzie, czyli na parterze, mieściły się sale, w których
odbywały się posiedzenia Senatu, audiencje dla posłów i inne
oficjalne imprezy. Ściany były tam obite brokatem, podłogi

zasłane kobiercami, kolumny - złocone, bo tego wymagał
prestiż państwa. Drugą gadę przeznaczono dla służby; mieści­
ły się tam: kuchnia, wartownia, pokoje dworzan oraz izby
służących. Stamtąd Na Górę, do trzeciej gady, siedziby najdo­
stojniejszych osób, prowadziły dwa ciągi schodów: jedne do
apartamentów cara, drugie - carycy. Przy obydwu wejściach

stale dyżurowała pałacowa straż, do której Dymitr zwerbo­

wał wyłącznie cudzoziemców, bo strzelcy mieli skłonność do

spisków i pijaństwa, a także za bardzo lubili plotkować. Ob­

cokrajowcy byli i bardziej zdyscyplinowani, i godniej si zaufa­
nia. Trzy kompanie carskich ochroniarzy - złota, liliowa i zie­
lona - liczyły po stu żołnierzy każda.

Dzisiaj dyżur pełniła kompania Francuza Margereta, któ­

rego car szczególnie wyróżniał i mianował najstarszym z ka­
pitanów.

Na piętrze, w obecności wartowników w złoconych kiry­

sach, kniaź Solański i kniaziówna Szachowska się rozstali.
Elastyk poszedł w lewo, ku schodom prowadzącym do kom­

nat hosudara, Słomka na prawo, żeby wejść do kobiecych
komnat. Ta część pałacu na razie była pusta, bo car nie miał
carycy, wciąż jeszcze pozostawał kawalerem. Stamtąd, z za­
słoniętej galeryjki, było doskonale widać i słychać, co dzieje

się w sali senackiej. Kobietom i pannom do państwowej rady

wstęp był zakazany, ale gdyby przyszła monarchini zaprag­
nęła dowiedzieć się, o czym rozmawiają mężowie stanu, mo­

gła zaspokoić swoją ciekawość, nie naruszając przyjętych

253

background image

obyczajów. „Marynka żadnego posiedzenia nie opuści, to na

sto procent" - czule się uśmiechając, rzekł Jurka, kiedy oso­

biście, carską ręką, nanosił poprawki do obmysłu budomiercze-

go

(projektu architektonicznego) pałacu.

Jego carska mość zaszczycił kniazia Solańskiego audiencją

prywatną, w cztery oczy. Wymienili uścisk dłoni, przez parę

minut pogadali od serca, po ludzku, a potem musieli zejść do

Senatu, żeby z bojarami, to znaczy senatorami, radzić o spra­

wach państwowych.

background image

Trudno być bogiem

Senat dawniej nazywał się Dumą Bojarską; był to organ do­

radczy przy carze-ojczulku, gdzie najznamienitsi mężowie

stanu siedzieli i właśnie dumali, rozmyślali - siedząc na

ustawionych pod ścianami ławach. Czy to zima, czy lato,

wszyscy koniecznie w czapach-donicach, sobolowych szu­

bach, z długimi laskami. Każdy miał ściśle wyznaczone miej­

sce, i broń Boże, by ktoś miał zająć cudze - nie było większej

zbrodni niż ta.

W Dumie przemawiano także według starszeństwa, i im

wyższe miejsce kto zajmował, tym dłużej. Najważniejsze tu

było nie co mówić, tylko jak wstać, jak się ukłonić i żeby

przemawiać w sposób możliwie najbardziej zawiły, by to, co

się powie, można było zrozumieć i w takim sensie, i w innym.

Prostoduszni i prostolinijni długo w radzie nie zagrzewali

miejsca - jedni wędrowali na zesłanie, inni nawet pod topór.

Za Iwana Duma nie zbierała się często, Groźny raczej nie

lubił kogokolwiek się radzić.

Za Godunowa siedzieli często i długo, ale głównie milczeli.

Wiedzieli, że chytry Borys zawczasu wszystko już postanowił,

a bojarów zwołuje tylko po to, żeby się wywiedzieć, co kto

tam sobie po cichu myśli.

Ale czegoś takiego jak za Dymitra od niepamiętnych cza­

sów nie było.

Po pierwsze, bojarzy zbierali się codziennie; ledwie ubłagali

hosudara, żeby darował im niedziele na modlitwy i drzemkę.

Po drugie, przemawiać teraz rozkazano „bez miejsca", to

znaczy nie według starszeństwa.

Po trzecie, wolno było oponować i bronić swego punktu

widzenia, a car nawet za to chwalił.

255

background image

Z początku senatorowie (jak ich odtąd nazywano na modłę

starożytną) szalenie się przestraszyli takich niesłychanych no­

wości i wszyscy jak jeden mąż nabrali wody w usta. Nie można

było z nich wydusić najbłahszej opinii, powtarzali tylko jak pa­

pugi: „A to już jak twojej carskiej mości będzie się podobało".

Ale potem, kiedy zrozumieli, że nie kryje się za tym żaden

podstęp, po trosze się ośmielili i teraz zachowywali się swo­

bodnie; Elastyk uważał, że nawet za bardzo. Wielu do Senatu

w ogóle nie przychodziło, mówili, że są chorzy, zwłaszcza je­

śli pora posiedzenia przypadała na czas poobiedniej drzemki.

Na przykład dzisiaj przyszło nie więcej niż dwudziestu,

chociaż omawiano problem wielkiej wagi.

Chodziło o przyszłą wojnę.

Dymitr Pierwszy, podekscytowany, wygłosił mowę o tym, że

Rosja nie może dłużej istnieć bez dostępu do morza, bez włas­

nych portów. Cały Zachód żyje z handlu, rozwija się, bogaci. Na

Moskwę zaś już od dawna wszyscy patrzą jak na raroga, mają ją

za barbarzyński, zacofany kraj; z każdym rokiem dystans mię­

dzy nią a sąsiednimi państwami jeszcze się powiększa.

Konieczne jest zapewnienie sobie dostępu do morza: i do

Bałtyckiego, i do Czarnego.

Ale w pierwszym wypadku trzeba będzie walczyć z królem

Szwecji, a w drugim z sułtanem tureckim. Car chciałby wie­

dzieć, co na ten temat myślą panowie senatorowie.

Bojarzy spojrzeli po sobie. Pierwszy przemówił Szujski -

ten był najgorliwszy z senatorów, ani jednego posiedzenia

nie opuścił.

- A skąd weźmiesz pieniądze na wojnę, miłościwy panie?

Przecież wiele ich trzeba, żeby pobić króla albo sułtana.

- To znaczy, że należy wprowadzić nowe podatki - ożywił

się kniaź Bieriendiejew, słynący za poprzednich carów jako

mąż wielkiego, bystrego umysłu. Za Dymitra natomiast wy­

łaził ze skóry, żeby potwierdzić swoją reputację, ale nie bar­

dzo mu to wychodziło.

- Można wprowadzić podatek łaziebny, na miotełki - za­

proponował kniaź Tielatiew. - Brać po ćwierć kopiejki. Ile to

wypadnie rocznie?

- Głupstwa gadasz! - Bieriendiejew machnął ręką. - Żad­

nego zysku nie będzie, bo w ogóle przestaną się myć. Lepiej

256

background image

wyznaczyć karę za publiczne przeklinanie. Kto wypowie
brzydkie słowo, niech płaci po groszu. Bez przekleństw pra­

wosławni już na pewno się nie obędą.

Pomysł spodobał się bojarom. Zaczęli się tylko kłócić o to,

kto będzie pobierał kary. Jeśli przystawowie i pachołkowie, to

wszystko zostanie w ich kieszeniach, i jak ich skontrolować?

Dymitr wiercił się w swoim carskim fotelu, ale do dysputy

się na razie nie wtrącał.

Wówczas Wasilij Iwanowicz z ukłonem zwrócił się do Ela-

styka, siedzącego po prawej ręce władcy:

- A cóż myśli o tym nasz anioł-kniaziątko? Jaki podatek

wprowadzić, żeby zdobyć dla najjaśniejszego pana pieniądze
na wojnę?

Na ogół Elastyk starał się nie zabierać głosu podczas obrad.

Mimo wszystko to ludzie dorośli, brodaci, a wielu z nich - si­
wych. Niezręcznie jakoś.

Ale przyszedł i jemu do głowy pewien pomysł w sprawie

obłożenia ludności podatkami. Chyba niezły.

Kniaź Solański zmarszczył czoło, żeby dodać sobie powagi;

pobawił się chwilę Kamieniem na piersiach.

- Na karetach, powózkach i wozach trzeba powiesić cyfrę.

Taką małą tabliczkę, żeby widać było, czyj pojazd i skąd. I za to
od właścicieli brać pieniądze, a kto nie będzie miał tabliczki -
zapłaci karę. - Po czym zwrócił się do cara: - Najbiedniejszym
chłopom i mieszczanom ten podatek niestraszny, bo nie mają
wozów. Płacić będą tylko ci, którym się lepiej powodzi.

- A mnie na karocę też cyfrę przyczepisz? - obruszył się

kniaź Mścisławski, z dawnego nawyku siedzący na „najwyż­

szym" miejscu i nader zazdrośnie go strzegący.

Elastyk zasiadał w Senacie już niejeden miesiąc i zdążył

poznać sposób myślenia bojarów. Dlatego odpowiedź przygo­
tował zawczasu.

- Senatorom na karecie można przywiesić tabliczki z car­

skim dwugłowym orłem - bezpłatnie. Diakom z dumy i okol-
niczym*

- złocone, po pięć rubli. Stolnikom i dowódcom

strzelców - srebrne, po trzy ruble. Szlachcie i bojarskim dzie-

* Okolniczy - wyższy urzędnik, zajmujący się m.in. organizacją podróży

cara (przyp. dum.).

257

background image

ciom - błękitne, po rublu. No, a kupcy mogą sobie robić, jakie
chcą, choćby i we wzorki, byle płacili.

- Mądrze wymyślone - pochwalił Szujski. - A kto nie we­

dług rangi tabliczkę sobie powiesi, tego prać batogami i na­
kładać karę.

Wśród reszty senatorów podniósł się szum, bo temat zde­

cydowanie wydał im się interesujący. Kniaź Bieriendiejew,
ekspert od wymyślania podatków, patrzył na kniazia-anioła
z wyraźną zazdrością.

Elastyk zaś dumnie łypnął okiem w górę, w stronę galeryj­

ki zasłoniętej kratką, skąd naradę oglądała Słomka.

Rozpoczętą dyskusję przerwał samodzierżca. Stuknął pię­

ścią o poręcz fotela i powiedział:

- Nie trzeba nowych podatków. Pieniądze na wojnę mam.

W carskim skarbcu, jeszcze z czasów mojego ojca, stoją zaku­
rzone skrzynie ze złotem, leżą drogocenne naczynia, gniją fu­
tra kunie i sobolowe.

Co prawda, to prawda. W murowanych podziemiach stare­

go pałacu, za kutymi odrzwiami, leżały niezliczone skarby,
nagromadzone przez poprzednich carów. Cała, jak by powie­
dziano w dwudziestym pierwszym wieku, gospodarka Rosji
przypominała gigantyczny wir, wciągający bogactwa kraju
do jednego jedynego miejsca - carskich skrzyń. Tam szły hand­
lowe cła, podatki od wojewodów, jasak (danina od podbi­
tych narodów). Urzędnicy państwowi, każdy na swoim sta­
nowisku, obchodzili się prawie bez poborów - sami się
utrzymywali dzięki łapówkom i podarunkom. Strzelcy -
dzięki drobnym handlarzom i własnym ogrodom. Bojarzy
i szlachta mieli dochody ze swoich posiadłości.

Niekiedy car ze skarbca kupował ziarno dla jakiejś okolicy,

gdzie wskutek nieurodzaju ludzie marli z głodu, ale coś ta­
kiego zdarzało się rzadko. Na wojnę zaś albo na jakąś wielką
budowę pieniądze od wieków zbierano tak, jak zapropono­
wali Szujski i Bieriendiejew: wprowadzano specjalny poda­

tek lub dodatkowe opłaty.

- Dam pieniądze i na wojsko, i na flotę - zdecydowanie

oświadczył Dymitr. - Czemu złoto ma leżeć bez pożytku?

- Swoje dasz, carskie? - zapytał z niedowierzaniem kniaź

Wasilij Iwanowicz.

258

background image

Elastyk zobaczył, jak senatorowie wymieniają spojrzenia,

szepczą między sobą. Ktoś w odległym końcu dosyć głośno

zahuczał:

- Całkiem już zgłupiał ten car.
Dymitr nie dowiedział się więc od bojarów, komu wypo­

wiedzieć wojnę: Turkom czy Szwedom.

Nie było co robić - musiał przemówić sam.
- Myślę sobie, panowie senatorowie, że należy przedrzeć

się do Morza Czarnego, podbić Krym. Pokonamy tatarskiego
chana-rozbójnika, nie będzie już dokuczał naszym ludziom
najazdami. Morze tam nie zamarza - można handlować

przez okrągły rok. Góry, owoce, skały, piękne, niebieskie nie­
bo... Łatwiej też znaleźć sojuszników przeciw sułtanowi. Pol­

ski król jest moim przyjacielem. Wenecki doża i cesarz au­
striacki też będą radzi, bo im Turcy żyć nie dają. A wysłałem

jeszcze poselstwo do króla Francji, Henryka Czwartego. To

dobry władca. Rządzi tak samo jak ja, nie strachem, ale ła­
skawością.

Elastyk się uśmiechnął. Wiedział, że jego carska mość żywi

ciepłe uczucia w stosunku do króla Henryka Czwartego. Jesz­
cze w dzieciństwie oglądał film Ballada huzarska, gdzie fran­
cuscy żołnierze śpiewają fajną piosenkę Żył sobie Henryk
Czwarty, był z niego dobry król.

Albo choćby ten Krym. O owocach i niebie Jurka wspo­

mniał nie bez powodu. Bo swoje ostatnie radzieckie lato spę­
dził w Arteku, na obozie pionierskim - bardzo mu się tam po­
dobało. Pewnie gdyby rodzice wysłali go wówczas nie nad
Morze Czarne, ale do Jurmali albo Parnawy, sułtan i chan
mogliby żyć w spokoju - teraz to król szwedzki musiałby się
mieć na baczności.

Szujski znowu zabrał głos:

- Sułtan turecki to potężny władca. Wojska i dwieście ty­

sięcy zebrać może. A i chan krymski ma czterdzieści tysięcy

konnych. U nas zaś wojsko słabe, marnie wyćwiczone. Sam
o tym dobrze wiesz - ile razy nas pobiłeś, gdy na Moskwę

szedłeś?

Dymitr czekał na taki argument.

- Nie pięścią się zwycięża, ale głową. I sprzętem wojsko­

wym.

259

background image

- Czym? - zdziwił się Szujski.
Car uśmiechnął się do młodszego brata.
- Sprzęt to inaczej przemyślne machiny. Patrzcie tylko, boja­

rzy, jakie wspaniałości obmyśliliśmy z kniaziem Erastijem
i mistrzami fachu puszkarskiego.

Podszedł do stołu i rozłożył na nim pergaminową kartę

z rysunkiem. Senatorowie zgromadzili się dookoła, tylko Ela-
styk pozostał na miejscu - wiedział przecież, co tam jest na­
rysowane: długi, zamknięty łańcuch na dwóch wałkach, tak

jak w rowerze, tylko zamiast ogniw - lufy muszkietów; rącz­

ka, żeby obracać, i mały jastrząb z żelaznym dziobem - żeby
wykrzesać ogień z krzemienia.

- To szybkostrzelny piszczel, zwany kulomiotem - rozpo­

czął car wyjaśnienia. - Lufa muszkietu porusza się, trafia
zamkiem pod dziób jastrzębia, strzelec naciska na tę klamrę,
przeskakuje iskra - pada strzał. W ciągu jednej minuty moż­
na wypalić ze wszystkich pięćdziesięciu luf. Jeśli przed ata­
kującą piechotą, a nawet konnicą, ustawi się pięć czy sześć
takich machin, wróg zawróci choćby tylko ze strachu.

Rozłożył jeszcze jeden szkic, powyżej pierwszego.

- Istnieje urządzenie straszniejsze nawet od kulomiotu.

Nazywa się czołg, inaczej samobieżna kareta w zbroice. Na
ośmiu okutych żelazem kołach stawiamy wóz dębowy, po­
kryty pancerzem. Z przodu do strzelnic wstawione są dwa
falkonety z krótką lufą. Jedzie ów powóz sam, bez koni. Po­
patrzcie, tutaj są siedzenia, a pod nimi nożne dźwignie. Jeśli
dziesięciu strzelców naraz będzie naciskać owe dźwignie, za­
cznie się kręcić ta lina z węzłami - a koła pojadą. U góry,

w małej wieżyczce, siedzi naczelnik, a z tyłu sternik, obraca

sterem, jak na łódce. Siła ognia nie jest oczywiście wielka, ale
czołg straszy głównie tym, że sam jedzie. Tatarzy się rozpro­
szą, a i wojsko sułtana zadrży, sami zobaczycie. Ale to jeszcze
nie wszystko. - Wyżej rozłożył trzeci rysunek. - Jeśli uda mi
się zrobić silnik parowy, czołg pojedzie nawet bez dźwigni,
a z tej tutaj rury będzie buchał czarny dym. Fuuuu! - rzucił ze
śmiechem podniecony Dymitr. - Turcy uciekną do samego
Konstantynopola.

Bojarzy mrugali oczami, milczeli.
Ogólny pogląd wyraził kniaź Mścisławski.

260

background image

- Dziwne rzeczy powiadasz, wasza miłość. Zabawki to

dziecinne i niedorzeczne.

Bojar Strieszniow, wielki bigot, dodał:

- Albo jeszcze gorzej: diabelskie sztuczki.

Dopiero co trzęśli się ze strachu, brodaci durnie, a teraz pa­

trzcie, jacy śmiali, kiedy im nie grozi zsyłka ani szubienica.

Elastyk tylko westchnął. Jurka sam był sobie winien, bo

rozpuścił senatorów. To ludzie średniowieczni, nieumiejący
żyć bez strachu przed groźnym monarchą. Jeśli się nie boją,
robią się bezczelni, już tak jest skonstruowana ich psychika.

Dobrze chociaż, że Basmanow czuwał, by bojarzy zanadto

sobie nie pozwalali.

Na naradach siedział w milczeniu, niekiedy nawet pozie-

wywał. Nie palił się do zabierania głosu i nie lubił za dużo
myśleć. Nawet na te mądre rysunki spoglądał bez większego
zainteresowania - przywykł wierzyć w szablę w garści i do­
brego konia. Ale nie mógł puścić płazem jawnego przeciwienia
się

carowi.

- Tylko mi spróbujcie szczekać, psy! - warknął stary wiarus.

I zdzielił Mścisławskiego ciężką ręką po karku, a Striesz-

niowa chwycił za wysoki kołnierz i potrząsnął tak, aż bojaro­

wi czapka spadła na podłogę.

Ten język senatorowie rozumieli. Od razu przycichli. A ci,

którzy zapoznali się z prawicą Basmanowa, tylko pociągali
nosem.

- Przechodzimy do głosowania - rzekł posępnie hosudar.

- Kto jest za tym, żeby wyruszyć na Krym, niech położy czap­
kę po lewej stronie. Kto przeciwko - po prawej. Kto się
wstrzymał, niech nie zdejmuje czapki.

Zazwyczaj wtedy zaczynała się okropnie nudna część ob­

rad. I to wcale nie z powodu liczenia czapek. Bojarzy nie
przywykli do swobodnego wyrażania własnego zdania i wy­
nik był zawsze jednogłośny: wszyscy za, wszyscy przeciw al­
bo wszyscy się wstrzymywali. Nikt nie chciał być pierwszy.
Patrzyli na Szujskiego, bo był najmądrzejszy. Jeśli Wasilij
Iwanowicz nie przejawiał inicjatywy, odwracali głowy ku
Mścisławskiemu, bo pochodził z najznakomitszego rodu. Ale
dzisiaj, po wymownej agitacji Basmanowa, wszystkie futrza­
ne czapki, co do jednej, spoczęły po lewej stronie.

261

background image

Elastyk zaduma! się. Chyba niesłusznie współczesna peda­

gogika potępia kary cielesne jako metodę wychowawczą. Na

przykład małym dzieciom, które na razie nie rozumieją słów,

czasem koniecznie trzeba dać lekkiego klapsa, żeby zapamię­

tały: nie wolno dotykać igiełki, nie wolno wsadzać paluszków

do kontaktu, i śmiecie z podłogi wpychać do buzi też jest nie­

ładnie. A ci mieszkańcy średniowiecza są właśnie takimi ma­

łymi dziećmi; jeszcze za wcześnie, by je uczyć samymi tylko

słowami.

W ciągu minionego roku rozmawiali z Jurka na ten temat

wiele razy. Teraz też spojrzeli na siebie i zrozumieli się bez

słów.

- Możecie iść, panowie senatorzy - smętnie rzekł Dymitr

Pierwszy. - Posiedzenie skończone.

Zmęczony Dymitr usiadł na ławce. Twarz miał bladą, oczy

zamknięte - musiał dojść do siebie. Niełatwo przychodziły

mu te lekcje parlamentaryzmu. Był silny i wytrzymały,

z uśmiechem ujeżdżał dzikie ogiery, chodził na niedźwiedzia

z rohatyną, bez strzelby, ale po każdym posiedzeniu Dumy

wyglądał tak, jakby wyssało z niego krew stado wampirów.

Elastykowi po prostu serce się krajało, kiedy patrzył, jak

Jurka zamartwia się tępotą bojarów. Ale przecież nie mógł

mu wyjaśnić, że bojarzy nie są winni. Nie o nich chodzi, tylko

o to, że Zła na świecie jest o sześćdziesiąt cztery karaty więcej

niż Dobra, i tak będzie jeszcze długo. Może nawet zawsze.

Kiedyś Elastyk zdecydował się zacząć rozmowę na ten te­

mat. Ale Jurka, typowy produkt radzieckiego wychowania

w duchu ateizmu, nie wierzył w siły nadprzyrodzone. Nie do­

szło nawet do wzmianki o Zakazanym Owocu. Wystarczyło

wspomnieć o Adamie, Ewie i Rajskim Ogrodzie, żeby były

pionier rzekł z grymasem lekceważenia: „Co to za bzdury?

A chodzisz do szóstej klasy. Jaki znowu Adam? Jaki Raj? Ga­

garin i Titow byli w kosmosie, a żadnego Raju nie widzieli.

No wiesz! Gadasz jak stara baba". W ogóle nie chciał słuchać.

Może zresztą i lepiej. Bo w tym tkwiła siła Jurki, że święcie

wierzył w postęp, w ludzkość, byt uparty i nie bał się nawet

diabła.

Ale wydobywanie Rosji z mroków średniowiecza okazało

się wcale nie takie proste.

262

background image

Z początku Jurka był pełen entuzjazmu, chociaż bez hurra-

optymizmu. Mówił: „Głód, ciemnota i poniżenie to trzy gło­

wy smoka, którego musimy pokonać. No, pierwszy ze smo­

czych łbów utniemy łatwo, w kraju zboża jest dosyć, ale
z drugim i trzecim trzeba będzie się pomęczyć".

Mniej więcej tak właśnie było. Z głodem, jak już mówili­

śmy, poradzili sobie dosyć szybko.

Niemało zdążyli zrobić i dla wyplenienia ciemnoty. W całej

Rusi car kazał założyć szkoły, gdzie chłopców uczono czyta­
nia i cyfernej mądrości. Z dziewczynkami było gorzej, bo po­

wszechnie uważano, że kobiecie nauka szkodzi, i tak szybko

tego przesądu nie można było zwalczyć.

Za to Jurka opracował projekt założenia w Moskwie uni­

wersytetu, na wzór praskiego i krakowskiego, najstarszych
uczelni w słowiańskim świecie. Już nawet zaproszono profe­

sorów i zaczęto tłumaczyć podręczniki. Na razie zaś car kazał

wybrać najzdolniejszych młodzieńców ze stanu szlacheckie­
go i wyprawił ich na naukę do obcych krajów.

A poza tym po raz pierwszy od wieków Rosja otworzyła

granice: kto chce, niech przyjeżdża, kto chce - wyjeżdża. „Nie
szkodzi - mówił Jurka - niech nasi chłopcy, co śmielsi, obej­
rzą sobie świat. To jest pożyteczne, rozszerza horyzonty. Mi­
nie dziesięć lat, a nie poznasz naszego sennego carstwa. Po­
czekaj, zaraz zasuniemy im pierwszy plan pięcioletni, potem
drugi, a w końcu dojdziemy i do siedmiolatki. Czasu mamy
dosyć. Jestem młody, a ty jeszcze młodszy. Dużo rzeczy zdą­
żymy zrobić".

Ale trzecia głowa, ogólne poniżenie, siedziała mocno na

smoczym karku. Ona właśnie stanowiła największą prze­
szkodę we wprowadzeniu zmian.

Oczywiście Jurka rozumiał, że na to, by wyplenić odwiecz­

ną służalczość i wyrobić w ludziach poczucie godności, po­
trzeba nie dziesięciu czy dwunastu lat, tylko znacznie więcej.

Dlatego działał powoli, zaczynając od najdrobniejszych
spraw. Tak zwany gmin zostawił na razie w spokoju. Skąd

miałaby się wziąć godność u pańszczyźnianych chłopów, jeśli

są po prostu niewolnikami?

Zaczął więc od panów. Najpierw uwolnił szlachtę od kar

cielesnych. Jeśli tę warstwę przestanie się batożyć, to z cza-

263

background image

sem i ona oduczy się chłostać innych - tak rozumował Jurka,
ale kniazia Solańskiego nie bardzo przekonał.

Prawa pańszczyźnianego nie można było znieść tak od ra­

zu - zbuntowaliby się bojarzy i szlachta, strąciliby cara z tro­
nu. Dlatego na razie Dymitr przywrócił tak zwany dzień
świętego Jurija, kilka lat wcześniej zniesiony przez Goduno­
wa. Raz do roku, dwudziestego szóstego listopada, właśnie
w dzień świętego Jurija (ten fakt szczególnie Jurkę cieszył),
pańszczyźniany chłop miał prawo odejść od jednego pana do
drugiego. Car zakładał, że dziedzic, pamiętając o tym, nie bę­
dzie sobie wobec poddanych za dużo pozwalał.

Ale na tym trzeba było poprzestać i zaczekać z dalszymi

swobodami. Szlachta się najeżyła, zaczęła szemrać. Iwan
Groźny zaraz by ich postawił na baczność: powiesiłby setkę

albo dwie, najbardziej krnąbrnych poćwiartował - a pozosta­
li błyskawicznie zrobiliby się łagodni jak baranki. Ale co wte­
dy z godnością?

Bracia Strugaccy trafnie zatytułowali swoją powieść -

trudno być bogiem. A i samowładcą niełatwo, jeśli oczywiście
myśli się nie o swojej korzyści, ale o dobru państwa.

Ileż razy Elastyk widział, jak po kolejnym posiedzeniu Se­

natu Dymitr Pierwszy darł koszulę na piersiach, chwytał pal­
cami za rękojeść szabli i chrypiał: „Bydło, podli niewolnicy,
wszystkich by trzeba...". Potem przypominał sobie, jak w po­
wieści Strugackich Przybysz, rozwścieczony na średniowiecz­
nych dzikusów, poszatkował ich mieczem niczym kapustę.
Ale zaraz brał się w garść. Uśmiechał się z wysiłkiem i mówił:
„Oni nie są winni. Ty i ja mieliśmy szczęście urodzić się póź­
niej, przyjść na gotowe".

Teraz też otworzył oczy i zmęczony rzekł:
- Dobra. Czego się po tych durniach spodziewać? Dalej,

Erastek, lepiej obmyślmy gryplan (co nie było oczywiście wy­
rażeniem z siedemnastego wieku). Kazałem tu sporządzić
gramotę, ile monastery mają ziemi i chłopów. Nie wyobra­
żasz sobie! Więcej niż ja, słowo ci daję! A pierwsze pytanie: po
co im? Wierzcie sobie w swojego Chrystusa - i cześć! Ale on
przecież też namawiał, żeby się wyzbyć majątku. Po co mni­
chom pastwiska, ziemie, poddani? Modlić się mogą i bez te­
go! Wiesz, jaki im ukaz wyrypie? Poodbieram tym czarnym

264

background image

wszelkie bogactwa, niemające związku ze służbą cerkiewną.

I wszystkim chłopom, należącym do klasztorów, dam wol­

ność, a w dodatku - ziemię. No i co ty na to? - Jurka ożywił

się, oczy mu zapłonęły; z niedawnej rezygnacji nie zostało
śladu. - Wytworzy się u nas stan wolnych rolników, prawie
sto tysięcy ludzi! Będą mieli dzieci - wykształcone, niebite,

niezastraszone...

- I wszystkie będą należały do pionierów - zażartował

Elastyk, ale po przyjacielsku. Car i wielki kniaź podobał mu
się, szczególnie kiedy mówił o świetlanej przyszłości.

W połowie płomiennej oracji Dymitra weszła Słomka i ci­

chutko stanęła w kącie. Car zwyczajnie kiwnął jej głową, bo
była „swoim człowiekiem". Siedziała cicho i gryzła pestki sło­
necznikowe, kulturalnie wypluwając je do batystowej chus­
teczki.

Język, którym rozmawiali car i kniaź-anioł, na pewno był

dla niej czymś dziwacznym. Elastyk nigdy nie wiedział, jak
dużo dziewczyna rozumie z ich dyskusji. Niekiedy wydawało
się, że nic a nic, ale jeśli Słomka na jakiś temat się wypowia­
dała, to zawsze do rzeczy i trafiając w samo sedno. Bojarów-
na marszczyła czoło w skupieniu, nadstawiała różowych
uszek, słuchając nowych słów, a potem niektóre z nich wy­
fruwały z jej ust w najbardziej nieoczekiwanych momentach.

Niedawno na przykład powiedziała nagle: „Dunka, naj­

młodsza córka kniazia Golicyna, od kupca italskimi bucikami

podarzona

(to znaczy, że dostała w prezencie włoskie buty);

oj, ładne te buciki - superanckie!". Tego się nauczyła od knia­
zia Solańskiego, spodobało jej się dźwięczne wyrażenie.

A kiedyś spytała: „Eraściku, czy car nie bywał w Niebie tak

jak ty? Może jednak go w tym Ugliczu zabili, i potem Bóg

odesłał biedaczka na ziemię? Car nie bardzo przypomina po­
rządnego

(normalnego) człowieka, zupełnie jak ty".

Słomka była mądra. Elastyk uznał, że kiedyś koniecznie

musi jej wyznać całą prawdę, ale nie teraz. Najpierw niech
podrośnie, to mimo wszystko jeszcze młodziutka dziewczynka.

Pomysł Jurki z monasterami bardzo mu się spodobał:

- Można tym chłopom udzielić wsparcia ze strony pań­

stwa - podsunął. - No, wiesz, sprzęt rolniczy, różne nawozy

po zniżkowej cenie.

265

background image

Samowładca skinął głową.

- A część pracującego chłopstwa na pewno zechce połą­

czyć się w spółdzielnie produkcyjne. Trzeba tylko rzucić od­
powiednie hasło.

Co do tych wszystkich kołchozów i stachanowców władca

i kniaź-anioł mieli zdania odmienne; dochodziło nawet do
sporów i wzajemnych uraz. Teraz też Elastyk miał ochotę
zgłosić sprzeciw, ale nagle wtrąciła się kniaziówna Szachów -
ska.

Zdjęła z wargi pestkę, która jej się przylepiła, wstała i skło­

niła się w pas.

- Wybacz głupiej dziewusze, ojczulku, ale zostawiłbyś le­

piej mnichów w spokoju. Mało ci, że bojarzy i szlachta uty­
skują na ciebie, hosudarze? Jeśli jeszcze popi się rozeźlą, to
będziesz, słoneczko ty nasze, cienko świstał.

Co ma do tego świstanie, oczywiście nie wiedziała, bo to

było wyrażenie z leksykonu Jurki. Na pewno uznała jednak,
że w carskich uszach zabrzmi to bardziej przekonująco.

Car Dymitr rzeczywiście się zawahał.
Ale dyskusję o monasterskich ziemiach trzeba było odło­

żyć.

W drzwiach, dzwoniąc ostrogami, ukazał się komendant

straży, kapitan Margeret, i głośno zameldował łamaną rusz-
czyzną:

- Majeste, goniec od panny princesse.
To znaczy od księżniczki - tak Francuz nazwał carską na­

rzeczoną.

- Wołaj! - niecierpliwie krzyknął władca.

Po czym sam rzucił się na spotkanie zakurzonemu szlach­

cicowi, który przestąpił próg, przyklęknął i zaczął coś gadać
po polsku.

Elastyk zrozumiał tylko „jaśnie wielmożna panna Mary­

na", ale nic więcej. Ale car nagle się rozpromienił, zerwał
z palca pierścień ze szmaragdem i rzucił posłańcowi. Ten uca­
łował najwyższy dar i oddalił się zwrócony twarzą do cara.

Jurka zawołał uradowany:
- Przedwczoraj w końcu wyjechała z Wiaźmy! Teraz pew­

nie jest już w Możajsku! Nareszcie!

Takiego szczęśliwego dawno już go Elastyk nie oglądał.

266

background image

Pan Mniszech, ojciec narzeczonej, nie śpieszył się do Mo­

skwy. Całe pół roku zwlekał z wyjazdem, domagał się złota,
cennych darów. Kiedy zaś wyruszył w drogę, pełzł jak żółw,

po pół mili dziennie, w dodatku z długimi postojami. To pie­
niądze się skończyły, to trzeba było nowych koni, to karety

się zepsuły.

Dymitr słał nienasyconemu wojewodzie wszystko, czego

tamten żądał. Sam popędziłby swojej Marynie na spotkanie,
ale nie wolno mu było. Zgodnie z dyplomatycznym ceremo­
niałem oznaczałoby to uznanie się za wasala króla polskiego.
I tak już bojarzy sarkali: mało, że prawosławny car żeni się
z cudzoziemką, to jeszcze z katoliczką?

- Jesteś moim przybranym bratem, pierwszym wielmożą

państwa, nie mówiąc już o tym, że byłym aniołem - oświad­
czył Jurka i mrugnął okiem. - Pojedziesz witać carską narze­
czoną. Obejrzysz sobie moją Marynkę. Zobaczysz, z nią
wszystko o wiele łatwiej pójdzie! To jest dziewczyna klasa
i łeb ma jak Petrosjan.

Hosudar zadzwonił dzwoneczkiem i za chwilę już wydawał

przybocznemu bojarowi polecenia dotyczące przygotowań do
uroczystego spotkania.

A Słomka szarpnęła Elastyka za rękaw. Oczy jej płonęły

ciekawością. On myślał, że dziewczyna spyta, kto to jest Pe­
trosjan (był taki szachowy mistrz świata, na długo przed Ka­
sparowem).

Ale kniaziównę interesowało co innego. Szepnęła:
- A ja też jestem klasa?

background image

Klasa-dziewczyna

Znowu, jak rok wcześniej, Elastyk jechał na południe, ale

jakże zmienił się sposób jego podróżowania!

Teraz nie tłukł się w psiej skrzyni, ale kołysał na miękkich

poduszkach w carskiej karecie.

Wokół błyskała złotymi zbrojami honorowa eskorta kon­

nych rajtarów w hełmach z opuszczonymi przyłbicami i z ko­

lorowymi sztandarami w rękach, a z tyłu kłusem podążało

półtora tysiąca szlachty moskiewskiej, wystrojonej jak się pa­

trzy.

Po specjalnie zbudowanym moście niewidzianej dotąd

konstrukcji - spoczywał nie na podporach, tylko trzymał się

na samych linach (wynalazek jego carskiej mości) - wspa­

niały orszak przejechał, dudniąc, nad rzeką Moskwą i z nie­

zwykłą dla reprezentacyjnego poselstwa szybkością pomknął

szerokim gościńcem. Wiedząc, z jaką niecierpliwością hosu-

dar czeka na narzeczoną, kniaź Solański kazał pędzić co koń

wyskoczy.

Gnali więc bez postoju i jeszcze tegoż dnia przed zachodem

słońca spotkali jadący z naprzeciwka orszak wojewody san­

domierskiego Mniszcha - bodaj liczniejszy, ale o wiele mniej

bogaty.

Sam pan Mniszech jechał na pięknym rumaku w lśniącej

uprzęży (koń z carskich stajen i uprząż tak samo), śnieżno­

biała kareta jego córki też była wspaniała (znowu dar z car­

skiej powozowni), ale świta wyglądała na dosyć sfatygowa­

ną, a za nią tłoczyła się oberwana, hałaśliwa zgraja biednej

szlachty, która podążała do Moskwy, żeby się zabawić

i wzbogacić.

Oba orszaki zatrzymały się na łące w odległości dwustu

268

background image

kroków jeden od drugiego. Zaraz też tam i z powrotem zaczę­
li kursować gońcy, ustalając szczegóły ceremonii. Elastyk sie­
dział w swojej karecie jak posąg - miał wobec Polaków dbać
o honor cara. Niełatwa to była sprawa. Posiedźcie tak kiedyś

w pogodny dzień majowy w szubie i futrzanej czapce! Bez
żadnej klimatyzacji, wentylatora; nawet drzwi karety otwo­
rzyć nie wolno, to sromota.

Wojewoda długo się łamał, nie chciał powitać księcia So-

lańskiego, dopóki sam nie dostanie brokatowej szuby, bo je­
go w drodze się zniszczyła; wstyd carskiemu teściowi poka­
zać się tak szlachcie moskiewskiej.

No dobrze, posłano mu szubę i skrzynię z czerwońcami.

Teraz pertraktacje nabrały żywszego tempa.

Moskiewscy słudzy ustawili pośrodku łąki dwa namioty:

mały, srebrny, dla pana Mniszcha i wielki, złoty, dla panny
Maryny.

Słońce całkiem już spełzło za horyzont, kiedy jeden z rajta­

rów ochraniających karetę z ukłonem otworzył drzwiczki
i opuścił schodki.

Elastyk dostojnie zszedł na trawę, podtrzymywany

z dwóch stron.

Do namiotów można było dosięgnąć ręką, ale wielkiemu

posłowi nie wypada iść piechotą; kniaziowi-aniołowi podpro­
wadzono więc spokojnego konia, nakrytego czerwonym cza­
prakiem.

Rajtarzy ze czcią ujęli carskiego brata pod ręce i posadzili

w siodle.

- Ej, ty! - Elastyk stuknął jednego z nich w przyłbicę. -

Prowadź.

Ten skłonił się nisko i wziął konia za uzdę. Z drugiej strony

dreptał tłumacz, z tyłu podążała świta złożona z najznako­
mitszej szlachty.

Elastyk pamiętał, że teraz zwrócone są na niego tysiące

oczu, zadzierał więc podbródek i wpatrywał się w przestrzeń -
właśnie tak wypadało się zachowywać przedstawicielowi
wielkiego hosudara.

Przy wejściu do srebrnego namiotu czekał na niego Mni-

szech - niewysoki, brzuchaty, z wypielęgnowaną bródką i za­
kręconymi wąsami.

269

background image

Wojewoda przyłożył rękę do piersi, lekko się ukłonił i za­

czął słodkim głosem:

- Pozwól najpierw do mnie, najjaśniejszy książę - przeło­

żył tłumacz. - Chciałbym omówić z tobą niektóre zaistniałe

niespodziewanie okoliczności.

Znowu będzie się czegoś domagał, domyślił się Elastyk,

i odparł z powagą, spoglądając na Polaka z wysokości siodła:

- Chcieć czegoś może tutaj tylko car Dymitr Iwanowicz.

Powinnością wszystkich pozostałych jest podporządkować

się jego woli. Polecono mi najpierw złożyć pokłon szlachetnej

pannie Marynie, twojej córce. W cztery oczy.

Wojewoda zamrugał z wrażenia, patrząc na wystrojonego

chłopaczka, zachowującego się tak wyniośle. Ale sprzeciwiać

się nie śmiał.

- Jak sobie wasza miłość życzysz - wymamrotał skonfun­

dowany. - Wola monarchy to rzecz święta. Poczekam.

Rajtar poprowadził konia za uzdę. Ruszyli dalej.
Z drugiego namiotu nikt nie wyszedł posłowi na spotka­

nie, tylko po obu stronach wejścia zastygły w dwornym skło­

nie damy dworu Maryny Mniszchówny. W Moskwie takich

kobiet Elastyk nie widywał: okropnie chude, z gołymi głowa­

mi, a co najdziwniejsze, z obnażonymi ramionami i szyjami.

Spostrzegł się jednak, że naraża na szwank prestiż cara,

odwrócił oczy od damskich dekoltów i zawołał groźnie:

- Gdzie kobierzec? Stopa carskiego posła nie może do­

tknąć gołej ziemi!

Tłumacz przełożył jego słowa, przybiegli jacyś polscy pano­

wie, zaczęli coś wołać po swojemu, ale żadnego kobierca nie

znaleziono.

- Nie zejdę na trawę! - oświadczył kniaź Solański. - Nie

ścierpię takiej zniewagi! Hej, ty! - Znowu klepnął rajtara po

hełmie. - Weź mnie na ręce i zanieś do namiotu, przed obli­

cze carskiej narzeczonej. A ty tu czekaj! - krzyknął do postę­

pującego w ślad za nim tłumacza. - Jak będziesz potrzebny,

to cię zawołam.

Żołnierz ostrożnie zsadził z siodła rozzłoszczonego posła

i na wyciągniętych rękach uroczyście wniósł do namiotu,

który aksamitna zasłona rozdzielała na dwie połowy.

W tej z nich, gdzie znalazł się Elastyk, nie było nikogo. Zie-

270

background image

mię zasłano tu niedźwiedzimi skórami, a całe umeblowanie

stanowiły: stół z kości na wygiętych nóżkach i dwa rzeźbione

krzesła.

Zaraz ją zobaczę, ze wzruszeniem myślał Elastyk. Pewnie

ta Maryna jest naprawdę jakaś niezwykła, skoro Jurka tak ją

kocha.

Zasłona się zakołysała, jak gdyby pod naporem silnego

wiatru, i posłowi ukazała się przyszła caryca. Towarzyszył jej

jeszcze jakiś człowiek, ale na niego Elastyk nawet nie spojrzał -

teraz interesowała go tylko Maryna.

Pierwsze wrażenie było takie: wygląda na więcej niż swoje

osiemnaście lat. Spojrzenie śmiałe, dumne, wcale niepanień-

skie. Usta wąskie, jakby zaciśnięte. Nie wyglądało na to, żeby

często się uśmiechała. W zasadzie niczego sobie, ale wcale nie

taka superślicznotka, jak to opisywał Jurka. W jakiejś książce

Elastyk czytał, że prawdziwa piękność jest zawsze piękniejsza

od stroju, który nosi, choćby był nie wiadomo jak ładny. Uro­

da Maryny zaś ustępowała chyba wspaniałości sukni, gęsto

wyszywanej drogimi kamieniami. Te skrzyły się i migotały

tak, że twarz pozostawała jak gdyby w ich cieniu.

Elastyk skłonił się narzeczonej cara.

Ta ledwie skinęła głową i zaczęła mówić pierwsza, co było

w ogóle naruszeniem etykiety, ponieważ kniaź Solański re­

prezentował osobę cara.

- Słyszałam, że przybrany brat Dymitra jest bardzo młody,

ale ty, jak się okazuje, jesteś po prostu dzieckiem.

o tym, że Maryna zdążyła się nauczyć po rosyjsku, wiado­

mo było z listów, Elastyk jednak nie spodziewał się, że usły­

szy tak czystą mowę, prawie bez akcentu. Zdziwił się i obra­

ził. Po pierwsze, sama jest jeszcze dzieckiem. A po drugie,

czegóż się tak nadyma?

Pamiętając, jak pokazał jej tatusiowi, gdzie jego miejsce,

Elastyk z całą powagą oznajmił:

- Najjaśniejszy pan kazał mi rzec coś waszej miłości bez

świadków.

I wymownie spojrzał na towarzysza Maryny, sądząc po ku­

sym stroju, Niemca.

Ale córka, jak się okazało, miała charakter mniej ustępliwy

niż ojciec.

271

background image

- To mój astrolog, pan baron Edward Kelley. Nie mam

przed nim sekretów - odrzekła chłodno. - Mów.

Trzeba więc było przyjrzeć się lepiej astrologowi.
Był niemłody, niewysokiego wzrostu, o twarzy niepozor­

nej, i cały składał się wyłącznie z figur i brył geometrycznych:
tułów miał kwadratowy, nogi jak dwa potężne walce. Ogolo­
na głowa - idealna kula - przykryta była czarnym beretem

w kształcie koła. A i twarz miał baron iście geometryczną -
elipsę z dorysowanym u dołu trójkątem kasztanowej bródki,

a po bokach dwa symetryczne łuki wąsów.

Edward Kelley miał na sobie niezwykle krótką kurtkę

(zdaje się, że nosiła nazwę kamizeli), śmieszne bufiaste

szorty i obcisłe pończochy różowej barwy. Według mo­
skiewskich norm - skomoroch, czyli błazen. Najciekawsza

wydała się Elastykowi dziwna konstrukcja, przymocowana
do czoła astrologa: obręcz, a na niej pękata rurka ze szkłem
powiększającym. Po co ona baronowi? Chyba nie do ogląda­
nia gwiazd?

Kelley odczekał, aż carski poseł go obejrzy, a potem ukłonił

się i spytał ruszczyzną równie poprawną jak jego pani, tyle że
dźwięki wymawiał z angielska:

- Szlaetny siąsze, szy mogę spytać, skont ział pan taki

piękny diament? - Pulchny palec delikatnie wskazał na Raj­

skie Jabłko, wiszące na piersi kniazia-anioła.

- Nie pora gadać o byle czym - upomniał Anglika Elastyk

i odwrócił się. - Pani, mam do ciebie słowo od hosudara. Po­
wtarzam raz jeszcze - powiedział z naciskiem. - Przeznaczo­
ne jest tylko dla twoich uszu.

Maryna tupnęła nogą, jej oczy błysnęły.
- Nie zapominaj się, kniaziu! Mówisz z przyszłą carycą!

Nie mam tajemnic przed baronem Kelleyem! A jeśli nie
chcesz, żeby nas słyszeli obcy, to każ wyjść swojemu rajtaro­

wi. Czy może boisz się zostać ze mną bez straży?

Zakłopotany Elastyk obejrzał się na żołnierza.

Spod przyłbicy wydobył się wesoły śmiech, a ręka w ręka­

wicy rozpięła rzemienie hełmu.

- Dymitr! Mój Dymitr! - krzyknęła Maryna przenikliwie.
Twarz jej się zmieniła, a wąskie wargi rozchyliły w uśmie­

chu, obnażając równe, śnieżnobiałe zęby - wielką rzadkość

272

background image

w epoce, kiedy o paście nawet nie słyszano. Oczy jakby się

rozszerzyły, wypełniły światłem.

- Mój kochany - cicho powiedziała jaśnie wielmożna pan­

na. - Nareszcie...

Car stał w miejscu, patrzył na nią, nie odrywając oczu, i jak

się zdawało, nie mógł się ruszyć z miejsca. Wówczas ona sama

zrobiła krok ku niemu, objęła go swoimi szczupłymi białymi

rękami i zaczęła całować w policzki, w czoło, w usta. I od razu

pierwszym dotknięciem ust jakby uleczyła go z paraliżu.

- Maryna! - Ze wzruszenia car nie powiedział nic więcej,

tylko mocno przytulił ją do siebie.

Elastyk poczuł się skrępowany, odwrócił się więc i odstąpił

na bok. Dziwy po prostu! Czego to miłość nie robi z ludźmi!

Zmienia ich wprost nie do poznania. Kto by pomyślał, że ta

Maryna, która niespecjalnie mu się spodobała, umie się tak

uśmiechać, mówić takim głosem. Okazuje się, że Jurka nie

kłamał: naprawdę to wyjątkowa, po prostu niezwykła pięk­

ność. Na pewno tak wygląda zawsze, kiedy jest z nim.

Nic dziwnego, że Jurka stracił głowę. Elastyk bardzo chciał

go odwieść od szalonego planu, by przebrać się za rajtara, ale

wszystko na nic. Car nie chciał nawet słuchać.

Na Kremlu dyskrecję zapewniał Basmanow. Ogłoszono, że

car i jego pierwszy wojewoda zamknęli się w komnacie, żeby

omówić plan przyszłej wojny. Nawet sługom zabroniono tam

wchodzić. W rzeczywistości Basmanow siedział za drzwiami

sam jak palec, jeśli nie liczyć pieczonego prosięcia i beczki

małmazji, a głowa prawosławia, ryzykując niesłychany skan­

dal, pocwałował na spotkanie z piękną Polką.

To niewłaściwe, nieodpowiedzialne i bardzo głupie, myślał

Elastyk, oglądając połę namiotu. Ale jakie piękne!

Ktoś lekko pociągnął go za rękaw.

- Jaśnie oświecony książę - szepnął astrolog swoim gęga­

jącym głosem. - Wybacz, że nie przedstawiłem ci się jak nale­

ży. Rosjanie, którzy uczyli mnie języka, nazywali mnie:

Edwarij Patrikiejewicz Kielin - tak woleli.

- Dlaczego Patrikiejewicz? - też szeptem spytał Elastyk,

zerkając z ukosa na zakochanych.

Nadal się całowali.

- Mój ojciec miał na imię Patrick.

273

background image

- Dobrze się nauczyłeś naszego języka - powiedział Ela-

styk z roztargnieniem, nie mogąc odwrócić oczu od Jurki

i Maryny.

Ach, więc tak właśnie wygląda prawdziwa miłość? Ta,

o której robi się filmy i pisze powieści?

- Trudna jest tylko nauka pierwszego, drugiego i trzeciego

języka obcego - odrzekł Anglik. - Poczynając od czwartego,

przychodzi już coraz łatwiej. Nie ma dla mnie znaczenia,

w jakim języku mówię. Nauczyłem się wszystkich, które mo­

gą się przydać uczonemu i podróżnikowi: dziewiętnastu ży­

wych i czterech starożytnych.

Te słowa przypomniały Elastykowi profesora van Dorna -

on też mówił, że włada „wszystkimi językami, które mają dla

niego znaczenie".

Przeniósł wzrok na astrologa i zobaczył, że „Edwarij Kie-

lin" nie patrzy mu wcale w oczy, tylko na jego pierś.

- Czy jaśnie oświecony książę pozwoli mi lepiej przyjrzeć

się temu cudownemu diamentowi? - zapytał baron.

Po czym, nie doczekawszy się pozwolenia, uniósł Kamień

dwoma palcami, opuścił z czoła lupę i zamarł.

Bardzo się to Elastykowi nie spodobało. Chciał się uwolnić,

ale Anglik błagalnym szeptem powiedział:

- Jedną chwilę, tylko jedną chwileczkę, prześwietny ksią­

żę! - I wyjęczał: - O, cóż za boska refrakcja! Całkiem idealna!

Czyżby to był on? O moce niebieskie! O wielki Murrifrayu!

Elastyk wzdrygnął się, ale i sam Kelley drżał cały. Słowa

płynęły z jego ust coraz szybciej, coraz bardziej gorączkowo.

Zdaje się, że astrologowi było naprawdę wszystko jedno,

w jakim języku mówi.

- Ostatni raz widziano go w Paryżu w przeddzień nocy

świętego Bartłomieja! Czy doszły do waszego kraju wieści

o tej strasznej zbrodni, kiedy to katolicy podstępnie rzucili się

na hugenotów i wymordowali kilka tysięcy ludzi? Jubiler Le

Cruzier, któremu rycerz de Teligny przekazał ów diament do

oszlifowania, był hugenotem. Kiedy mordercy wdarli się do

niego, cisnął kamień do Sekwany. Ale ten diament na długo

nie znika! Powiedz mi, o książę moskiewski, w jaki sposób

trafiło do ciebie Rajskie Jabłko?

background image

O magicznym krysztale, wielkiej

transmutacji i kamieniu filozoficznym

Dziwny człowiek wyprostował się. Przez lupę patrzyło na roz­

mówcę okrągłe i wypukłe jak u ryby oko.

- Kim jesteś? - tylko tyle zdołał wyszeptać zdumiony

Elastyk.

- Jestemgwiazdarzem (astrologiem), alchemikiem, minera-

listą

i medykiem - z powagą odrzekł Kelley. - Sztuki zgłębia­

nia tajemnic bytu uczyłem się u wielkiego Johna Dee, na­
dwornego czarodzieja królowej Elżbiety angielskiej, a tytuł
barona otrzymałem od cesarza Austrii Rudolfa, najbardziej
oświeconego z władców. Ze mną możesz być absolutnie
szczery. Tylko ja mogę cię zrozumieć, o cudowny młodzień­
cze! - Zabrał lupę i wbił wzrok w twarz Elastyka. - Mówią
o tobie, że jesteś aniołem, który przebywał w Raju i powrócił
na ziemię. Byłem przekonany, że to głupie wymysły Moskwy,
znanej ze swojej ciemnoty i zabobonów. Ach, wybacz! - Ba­
ron zasłonił dłonią usta. - Tak mi się wyrwało. Ale władasz
Rajskim Jabłkiem, a to znaczy, że naprawdę przebywałeś

w Innym Świecie! Właśnie tam otrzymałeś Kamień i twoją
misją jest zwrócić go ludziom. Czy zgadłem?

Podniecony Edward Kelley oblizał wargi i otarł z czoła kro­

ple potu.

Elastyk był zdenerwowany co najmniej tak samo. Okazuje

się, że uczeni w wieku siedemnastym wiedzą o istnieniu ka­

mienia!

- Tak, byłem tam... Ale nic nie pamiętam... - wymamro­

tał. - Powrót do śmiertelnego ciała pozbawił mnie pamięci.

Kelley jednak nie dosłyszał, wniósł oczy do góry i zakrzyk­

nął:

- Byłeś tam! Dzięki ci, o potężny Murrifrayu!

275

background image

Elastyk był przekonany, że car i jego narzeczona odwrócą

się na ten okrzyk, ale oni stali nadal przytuleni do siebie

i pewnie w ogóle nie widzieli, co się wokół nich dzieje.

- Cóż za wielki dzień! - Baron zaczął szlochać, po jego tłus­

tych policzkach płynęły łzy. - Wiedziałem, czułem, że Mur-

rifray nie bez powodu wezwał mnie do Moskwy!

- Któż to jest Murrifray?

Anglik uroczyście podniósł palec.

- To duch opiekuńczy alchemików. Ale powiedz mi,

o przybyszu z Innego Świata, czyżbyś naprawdę nic nie pa­

miętał?

- Naprawdę.

Kelley przyjrzał się Elastykowi dokładnie i nawet leciutko

uszczypnął go w ucho.

- Hm, nie znajduję w tobie ani jednej z pięciu cech aniel­

skich. Twoje uszy nie są zimne, oczy nie są okrągłe, włos twój

nie jest złocisty, skóra nie białoróżowa, a twarz nie ma ideal­

nego kształtu.

Elastyk poczuł się bardzo urażony, ale tylko pomyślał: Le­

piej by popatrzył na siebie, walec jeden!

- A może zachowałeś zdolność słyszenia głosów z Innego

Świata? - Anglik patrzył na niego wyczekująco.

- Co takiego?
- Nic, sprawdzimy to. - Kelley opuścił wzrok niżej, na Ka­

mień, i już więcej nie podnosił głowy, bo ciągle nie mógł się

na niego napatrzeć. - Czy wiadomym ci jest, że cesarz Rudolf

szuka tego diamentu po całej Europie i obiecuje zań tytuł her-

zoga, milion złotych dukatów i trzy miasta razem z przyległy­

mi wioskami? Trzy prawdziwe murowane miasta, pełne pra­

cowitych i trzeźwych mieszkańców - u was, w państwie

moskiewskim, nie ma takich wspaniałych miast.

- Nie szkodzi, wkrótce będą - ujął się Elastyk za ojczyzną. -

A o diament się, baronie, nie przymawiaj, bo nie odstąpię go

nigdy i za nic w świecie.

Anglik aż odskoczył, demonstracyjnie chowając ręce za

plecami.

- Coś ty! Coś ty! Za żadne bogactwa świata nie zgodziłbym

się zawładnąć tym przedmiotem! Radzę tylko młodemu lor­

dowi, by pozbył się tej niebezpiecznej relikwii, przekazując ją

276

background image

cesarzowi za dobre wynagrodzenie. Jeśli zaś Kamień sprawi,

że Rudolfa spotka jakieś nieszczęście, to nie będę rozpaczał

z tego powodu.

Znowu nachylił się ku Elastykowi i przeszedł na ledwie

słyszalny szept:

- Czyżby nie było ci wiadomym, że każdy, kto był właści­

cielem Kamienia albo choćby go dotknął, wkrótce marnie

kończył? O jubilerze nazwiskiem Le Cruzier już ci opowiada­

łem - katolicy rozpłatali go mieczem. Nie lepszy los spotkał

i kawalera de Teligny, właściciela diamentu. Ów hugenot

rozpaczliwie walczył o swoje życie i zdołał się wydostać za

bramę, potknął się jednak na równej drodze, wrogowie zaś

najpierw odrąbali mu rękę halabardą, a potem, jeszcze żywe­

go, rzucili w płomienie. Ale to wszystko głupstwo w porów­

naniu z losem weneckiego kupca Pirellego, który odkupił Ka­

mień od Maurów około stu lat wcześniej. On, tak jak ty, nosił

go na szyi, w specjalnym woreczku, tylko nie na wierzchu,

ale pod odzieniem, na sercu. Kiedyś, gdy spal, za pazuchę

wpełzła mu żmija, ugryzła go w sutek i biedaczysko skonał

w straszliwych konwulsjach.

Elastyk mimo woli dotknął Jabłka i wzdrygnął się. Nie że­

by bardzo się przestraszył, ale mimo wszystko dreszcz prze­

biegł po jego ciele.

W tym momencie Dymitr i Maryna w końcu oprzytomnie­

li i rozluźnili objęcia.

Kelley trochę się uspokoił, odwrócił się do cara i zgiął

w kornym ukłonie. Ale władca, jak przedtem, patrzył wyłącz­

nie na narzeczoną.

- Poczekaj, muszę ci powiedzieć... - zaczął zmieszany. -

Być może po czymś takim nie będziesz już chciała mnie ścis­

kać... Zamierzałem to wyznać od razu, ale kiedy cię zobaczy­

łem, zapomniałem o bożym świecie... Wiedz jednak: nie będę

mógł spełnić obietnicy złożonej twojemu ojcu, twojemu królo­

wi i twojemu biskupowi. Dam panu Mniszchowi złoto, drogie

kamienie, cenne futra, ale ziem rosyjskich nie dostanie. Król

Zygmunt nie dostanie Smoleńska. Na wiarę katolicką też nie

przejdę. Czy wtedy... wtedy przestaniesz mnie kochać?

Nigdy przedtem Elastyk nie słyszał, żeby Jurce tak drżał

głos.

277

background image

Maryna zaczęła kręcić głową, jeszcze zanim skończył mó­

wić.

- Królu mój, nie potrafię przestać cię kochać, nawet gdy­

byś złamał wszystkie przysięgi na świecie! Słusznie postąpi­

łeś, cesarzu. Mój ojciec jest głupi i chciwy. Jeśli dasz mu do­

bra w Rosji, zrujnuje chłopów i doprowadzi ich do buntu.

Zygmuntowi oczywiście nie można oddać Smoleńska - to

osłabi nasze państwo. A przejście na katolicyzm byłoby dla

ciebie samobójstwem. Czy mogę pragnąć, żebyś zginął?

Rozpromieniony Jurka obejrzał się na Elastyka.

- Słyszałeś? I co ci mówiłem? Marynka jest klasa-dziew-

czyna. - A do narzeczonej rzekł: - Kochaj tego chłopaczka.

Jest dla mnie więcej niż bratem. I ty, Erastek, też ją pokochaj.

- Odtąd, kniaziu, i dla mnie będziesz bratem - zwróciła się

z uśmiechem Maryna do Elastyka.

Jak się okazało, nie tylko do Jurki potrafiła się uśmiechać,

i to jeszcze jak!

Elastyk się rozkrochmalił i pomyślał z zakłopotaniem: Pro­

szę, jak to można się pomylić w ocenie człowieka. Czyli

wszystko jest sprawą miłości?

- A ty, hosudarze, pokochaj mojego przyjaciela i wiernego

doradcę. - Maryna wskazała ręką Anglika. - To doktor Kelley.

Jest nie tylko wielkim uczonym; zna też magiczne zaklęcia

i potrafi wywoływać duchy, a także przepowiadać przyszłość.

Car sceptycznie zmarszczył nos.

- Uczeni nie zajmują się zaklęciami, tylko prawami przy­

rody.

- Nie mów tak! - krzyknęła Maryna, chwytając go za rękę. -

Nieraz miałam możność przekonać się o cudownych zdolno­

ściach doktora! Sam cesarz Rudolf bał się go, a nawet rozkazał

spalić na stosie, i tylko czary pomogły baronowi się uratować.

- Spalić na stosie? Jak Giordana Bruna? - Jurka spojrzał

na Anglika z ciekawością.

- Miłościwy panie, czyżbyś słyszał o moim koledze Bru-

nie? - zdziwił się Kelley. - O tym alchemiku i wolnomyślicie­

lu mało kto pamięta.

- Tak, czytałem o nim kiedyś - odpowiedział car ogólniko­

wo, rzuciwszy spojrzenie na Elastyka. - A więc ty także jesteś

alchemikiem?

278

background image

Baron ukłonił się.

- Do usług waszej carskiej mości. Całe swoje życie poświę­

ciłem poszukiwaniu Magisterium, inaczej zwanego Kamie­

niem Filozoficznym. Ta magiczna substancja pozwala zmie­

niać naturę rzeczy i przekształcać jedne metale w drugie, na

przykład ołów w złoto.

- Głupstwa gadasz! - Władca lekceważąco machnął ręką. -

To niemożliwe.

- Niemożliwe, ma się rozumieć, jeśli użyjemy zwykłych

ludzkich środków. Żeby jednak dokonać Transmutacji, to

znaczy Wielkiej Przemiany, musimy podporządkować sobie

Emanację. To potężna, niewyczerpana Siła, mająca postać

promieniowania. Uwolniła się, kiedy Bóg stworzył wszech­

świat, i przenika wszystko. Jeśli za pomocą specjalnych na­

rzędzi schwyta się kilka takich promieni, zbierze je w wiązkę

i skieruje w jeden punkt, będzie to moc wystarczająca do

Transmutacji.

- A cóż to za specjalne narzędzia? - spytał Jurka, miłośnik

wszelkich eksperymentów technicznych.

- Po pierwsze, potrzebny jest Kryształ Magiczny, minerał

mający idealną refrakcję, inaczej przełamanie światła. Posia­

dam najlepszy kryształ magiczny w całej Europie. Sporządzo­

ny jest z przezroczystego kryształu górskiego, na którego po­

lerowanie zużyłem trzy lata, trzy miesiące i trzy dni. To jest

ów skarb. - Kelley wsunął rękę w rozcięcie swoich śmiesz­

nych bufiastych spodni i wyciągnął niedużą kulę, która od

razu zaczęła rzucać migotliwe błyski. - Nigdy się z nim nie

rozstaję.

- I co trzeba zrobić z tą kulą?

- Jedni alchemicy przepuszczają przez nią światło wscho­

dzącego słońca, inni zachodzącego, jeszcze inni światło księ­

życa w różnych fazach. Istnieją różne teorie na temat tego,

które promieniowanie zawiera najwięcej boskiej Emanacji.

Kiedy się zogniskuje światło za pomocą Kryształu Magiczne­

go, trzeba skierować Promień na Tynkturę - specjalny roz­

twór, którego skład każdy uczony mąż chowa w tajemnicy.

Oto ona, moja Tynktura. - Baron wyciągnął z bufiastych

spodni jeszcze jeden przedmiot - ampułkę z jakąś szarą za­

wartością. - Mieszam w określonej proporcji suszone łajno

279

background image

nietoperza, śluz żaby, jad żmii i sproszkowany róg jednorożca

afrykańskiego. Jeśli promień, który przejdzie przez Kryształ

Magiczny, będzie dostatecznie silny, nastąpi Wielka Trans-

mutacja i ta mieszanina przekształci się w Kamień Filozoficz­

ny. Ten, kto go zdobędzie, stanie się najbogatszym i najpotęż­

niejszym człowiekiem na świecie. A władca, któremu służy

ów mędrzec, będzie największym z ziemskich mocarzy.

- Zrozumiałem aluzję. - Jurka mrugnął do Elastyka

i szepnął: - Sprytnie się kanciarz przymila. Zrozumiałeś,

o czym on mówi? Chodzi mu o reaktor jądrowy, chce rozszcze­

pić atom. Trochę za wcześnie się do tego zabrał, trzeba będzie

poczekać trzysta lat z hakiem.

Powiedziane to zostało cicho i w języku dwudziestego wie­

ku, Anglik jednak zaraz nadstawił uszu.

- Powiedziałeś „atom", cesarzu? O! Nawet sam cesarz Ru­

dolf nie słyszał tego słowa, znanego jedynie niewielu wta­

jemniczonym! Zaprawdę twoja mądrość robi wrażenie.

- Pochlebnie słyszeć to od uczonego męża, który odkrył

tajemnicę żabiego śluzu i nietoperzowego łajna - z poważną

miną odrzekł Jurka.

Mile połechtany baron ukłonił się, ale Maryna wyczuła

chyba drwinę w głosie narzeczonego.

- Doktor znakomicie przepowiada przyszłość - powiedzia­

ła lekko nachmurzona. - Sporządził dla mnie twój horoskop.

Gwiazdy mówią, że masz los niezwykły, jakiego nie miał ni­

gdy żaden monarcha. Ale twoje widoki na przyszłość są mgli­

ste, i to mnie niepokoi. Błagam cię, pozwól baronowi, by do­

kończył astrogram. Do tego konieczna jest twoja obecność.

Zróbmy to zaraz! Dzisiaj mamy szczególny dzień, znowu je­

steśmy razem po niezwykle długiej rozłące. No, proszę, to dla

mnie bardzo ważne!

Nawet Elastyk nie umiałby odmówić, gdyby tak patrzyła

na niego swoimi pięknymi niebieskozielonymi oczami, a co

dopiero Jurka!

- No i co mam z nią zrobić? - szepnął, usprawiedliwiając

się. - To wychowanie. No nic, daj mi trochę czasu, oduczymy

ją tych głupstw.

Po czym z pobłażliwym uśmiechem wyraził zgodę.

Doktor Kelley oddalił się za zasłonę, a kiedy wrócił, miał

280

background image

na sobie czarną togę do ziemi, kwadratową czapeczkę i zło­
ty łańcuch z medalem: sześcioramienna gwiazda i oko
w środku.

Anglik uroczyście położył na stole wielką kartę pergamino­

wą z wyobrażeniem ciał niebieskich i figur geometrycznych.

- Oto mapa sfery niebieskiej - wyjaśnił.

Rozstawił w czterech rogach mapy lichtarze.

- Oto bieguny światła, a świece, każda warta sto dukatów,

zrobiono z tranu cudownej ryby-Lewiatana. Tran ów ma
w sobie wyjątkowo dużo Promieniowania Boskiego, to zaś

sprawia, że zasłony oddzielające przyszłość od teraźniejszości
stają się bardziej przezroczyste.

Tran zapłonął czterema błękitnymi płomykami.
Za każdym z czterech lichtarzy astrolog ustawił nieduże,

wklęsłe lustro na podstawce.

- To są refraktory, które pomagają zebrać promienie.

Kelley umocował kryształową kulę dokładnie pośrodku

i zaczął niezrozumiale coś mamrotać pod nosem - pewnie
sławetne zaklęcia.

Elastyk, sam mistrz w dziedzinie czarodziejskich zaklęć,

obserwował ironicznie te zabiegi, car też się uśmiechał, ale
Maryna dosłownie zamarła i patrzyła jak zaczarowana na
iskrzącą się powierzchnię kuli.

- With all humility and sincerity of mind I beseech God to help

me with His Grace* -

zawołał baron.

Kula sama poruszyła się i zaczęła powoli obracać wokół

własnej osi.

Maryna krzyknęła i zrobiła znak krzyża, ale Elastyk pomy­

ślał: Niewielka sztuka - jakaś ukryta sprężyna albo dźwignia.
Signor Diabolini wymyśliłby coś bardziej efektownego. Myśl

Jurki przypuszczalnie pobiegła w tym samym kierunku - na­
chylił się i zajrzał pod stół.

Kula rzucała na ściany namiotu kolorowe odblaski - wy­

glądało to bardzo pięknie, jak na dyskotece. Oś zaskrzypiała,
zapiszczała; dźwięk był podobny do ochrypłego, drewnianego
głosiku, który wypowiada niezrozumiałe słowa.

* Z catą pokorą i szczerością umystu proszę Boga, by oświecił mnie Swoją

taską (ang.).

281

background image

Doktor raptownie się nachylił, przystawił do kuli słuchaw­

kę i podniósł palec. Cisza!

Najbardziej zdumiewające ze wszystkiego było to, że, jak się

zdaje, naprawdę był przestraszony i napięty: twarz miał bladą,

na skroniach krople potu. Czyżby wierzył w swoje zabawki?

- To mówią duchy, starają się powiedzieć mi coś bardzo

ważnego o twoim losie, hosudarze. Grozi ci jakieś wielkie

niebezpieczeństwo! Ale nie mogę zrozumieć słów. Ach, mój

kryształ magiczny jest świetny, ale jego refrakcja nie jest ide­

alna. Gdybyś przykazał kniaziowi, by na chwilę pożyczył mi

diament, zawieszony na jego piersi...

- Nie dam go - szybko powiedział Elastyk, zaciskając go

w dłoni.

Tego jeszcze brakowało, żeby ten szarlatan wyczyniał ja­

kieś sztuczki z Kamieniem.

- Daj mu to swoje szkiełko. - Jurka wzruszył ramionami. -

Co, szkoda ci? Widzisz, że człowiek cały się spocił.

- Powiedziałem: nie dam - uciął sprawę kniaź-anioł i na­

potkał spojrzenie zaskoczonej Maryny.

Myślał, że się na niego rozzłości za taką śmiałość wobec

monarchy. Ale ona, przeciwnie, uprzejmie się do niego

uśmiechnęła. Cóż by to mogło znaczyć?

Kelley odczekał chwilę, a gdy zrozumiał, że nie dostanie

diamentu, poprosił:

- Może w takim razie ty, książę, przyłożysz ucho do

Kryształu i posłuchasz? Słuch anielski jest o wiele czulszy od

ludzkiego.

A, to proszę bardzo. Elastyk sam był ciekaw.

Przycisnął mocno ucho do obracającej się kuli, ale nic

oprócz skrzypienia i cichych szmerów nie usłyszał.

- Niestety, w rzeczy samej musiałeś utracić anielskie ce­

chy - orzekł rozczarowany Anglik. Nachylił się i szepnął: -

Tym bardziej niebezpieczne jest dla ciebie posiadanie Jabłka.

Do cara zaś z niskim ukłonem rzekł:

- Niestety, hosudarze. Nic oprócz tego, co już powiedzia­

łem, nie udało mi się dowiedzieć.

- A o jakim to straszliwym, grożącym ci w przyszłości nie­

bezpieczeństwie chciały nas uprzedzić duchy? - Maryna

chlipnęła. - Kochany, boję się!

282

background image

Było widać, że jest przerażona nie na żarty. Sczepiła palce

obu rąk tak, że aż kości chrupnęły.

Dymitr objął ją i pocałował.

- Nie mamy powodu odgadywać przyszłości. Zbudujemy

ją własnymi rękami - taką, jakiej zapragniemy.

Z takim przekonaniem to powiedział, tak spokojnie i pew­

nie, że Maryna od razu nabrała ducha.

- Wierzę ci, mój cesarzu! - zawołała zachwycona. - Jesteś

silny i szczęście ci sprzyja, możesz wszystko! Och, żeby już

szybciej był ślub!

background image

Carskie wesele

W pogodny dzień majowy Maryna wjechała do świętującej

Moskwy.

Dwunastka siwojabłkowitych koni, z których każdego pro­

wadził za uzdę szlachcic o znamienitym nazwisku, ciągnęła

czerwono-złotą karetę najdostojniejszej narzeczonej. Tysiąc

carskich huzarów i dwa tysiące pieszych strzelców tworzyło

eskortę honorową.

Car i jego przyszła małżonka spotkali się na moście, żeby

wszyscy mogli ich zobaczyć. Dymitr był w białym kaftanie,

na białym koniu. Nie zsiadł z siodła. Za to Polka opuściła ka­

retę i kiedy tłum zobaczył, jak piękna jest panna młoda, na

obu brzegach rozległ się jęk zachwytu.

Na uroczystą ceremonię Maryna Mniszchówna włożyła

suknię moskiewskiego kroju, głowę ozdobiła ażurowym ko-

kosznikiem i jeszcze osłoniła chustą, żeby, nie daj Bóg, nie

wysunął się ani jeden loczek. Wdzięcznie zgiąwszy cienką ta­

lię, skłoniła się do ziemi przed swoim lubym. Lud z aprobatą

zahuczał, że cudzoziemka szanuje starodawne rosyjskie oby­

czaje.

Dopiero teraz hosudar zsiadł z konia. Żadnych objęć czy,

uchowaj Boże, pocałunków - łaskawie skinął głową, pozwa­

lając narzeczonej się wyprostować, i przelotnie dotknął jej rę­

ki, a i to przez muślinową chustę.

Kniaź Solański, który siedział na wronym koniu po krem-

lowskiej stronie mostu, machnął czapką, dał znak i ukryta

w płóciennym namiocie orkiestra stu muzykantów zagrała

tusz.

To Elastyk chciał Jurce zrobić niespodziankę, przez dwa

dni ćwiczył z gęślarzami, dudziarzami, litaurzystami i łyżka-

284

background image

rzami. Orkiestr na Rusi od niepamiętnych czasów nie było,

muzykanci długo nie pojmowali ani w ząb, czego się od nich

wymaga; zresztą uczeń szóstej klasy Fandorin też nie miał re­

welacyjnego słuchu. „Paa-ra-pa-PAM-PARAM-PAMPAM!

PAA-RA-PA-PAM-PARAM-PAMPAM!" - kniaź wychodził ze

skóry, starając się naśladować tusz. W końcu ochrypł, ale nie

udało mu się wydobyć z orkiestry prostej, zdawałoby się, me­

lodii.

Muzycy nie mieli partytury, ale starali się to zrekompenso­

wać natężeniem dźwięku - ze wszystkich sił uderzyli w mie­

dziane talerze i bębny, zadęli w piszczałki, pociągnęli smyka­

mi po strunach gęśli. Nad Kremlem wzbiły się przestraszone

ptaki, a niektóre szczególnie wrażliwe mieszczanki nawet po-

mdlały.

Na tym zakończyło się uroczyste powitanie. Hosudar wró­

cił do pałacu, a narzeczoną zawieziono do mniszek, do klasz­

toru Wozniesieńskiego, gdzie - zgodnie z obyczajem - miała

spędzić pięć dni w dobrowolnym odosobnieniu, z dala od

mężczyzn.

Monaster został wybrany nieprzypadkowo - mieszkała

tam teraz Maria Naga, w życiu zakonnym Marfa, matka care­

wicza Dymitra, jeszcze zeszłego lata przywieziona do Mo­

skwy z dalekiego zesłania.

Elastyk bardzo się bał, że caryca zdemaskuje samozwańca,

ale Jurka nie podzielał jego obaw. „Rozpozna we mnie synu-

sia jak nic! Jeszcze jak rozpozna - mówił. - Ty myślisz, że ko­

bita ma ochotę siedzieć o chlebie i wodzie w jakiejś dziurze?

A tak zostanie matką monarchy. Przedstawiciele klas wyzy­

skujących cenią przede wszystkim wygodne życie".

No i nie pomylił się. Spotkanie wdowy z cudownie odzy­

skanym synem odbyło się w obecności nieprzebranego tłumu

i było tak wzruszające, że na placu rozlegał się zbiorowy

szloch i smarkanie.

Caryca-matka miała wygodną kwaterę na Kremlu, ale

w klasztorze, jej syn-władca zaś mieszkał nadal w pałacu, ku

obopólnemu zadowoleniu.

Wydelegowani mieszkańcy odprowadzili najdostojniejszą

narzeczoną do przyszłej teściowej na Kreml i osobiście upew­

nili się, że kareta skryła się za mocnymi wrotami monasteru.

285

background image

Błyskawicznie rozeszły się słuchy, że Polka szykuje się do
przyjęcia wiary prawosławnej, i to się całej Moskwie bardzo

spodobało.

A jeszcze bardziej spodobało się, że od tego dnia w stolicy

zaczęły się uczty i hulanki, z muzyką i darmowym poczęstun­
kiem. Zgodnie z rozporządzeniem cara, ludziom nie dawano
wódki, tylko miód i kwas, ale o trunki prawosławni postarali

się sami, tak że poszło po całym grodzie picie i wiesiele wielikie.

Senat w tych dniach nie obradował, cały dwór carski szy­

kował się do uczty weselnej. Jednemu tylko kniaziowi Solań-

skiemu nie w głowie było świętowanie, pełnił bowiem odpo­

wiedzialną, ale arcynudną służbę: reprezentował osobę cara
przy najdostojniejszej narzeczonej.

Poza nim nikt się do tej reprezentacyjnej roli nie nadawał,

bo dorośli mężczyźni stanu świeckiego nie mieli wstępu do
żeńskiego monasteru, a kniaź Solański, chociaż uważano go
za pierwszego możnowładcę carstwa moskiewskiego, nie był

jeszcze mężem dojrzałym, lecz otrokiem, wyrostkiem.

Zgodnie z obyczajem narzeczonej należało strzegać, to zna­

czy uważać, żeby jej ktoś nie porwał albo, co gorsza, nie rzu­
cił na nią uroku. Żeby nie doszło do porwania, wokół murów
klasztornych stali na warcie strzelcy i polscy żołnierze (cho­
ciaż to, że komuś wpadnie do głowy, by wykraść carską na­
rzeczoną z Kremla, trudno sobie było nawet wyobrazić).
Obronę zaś przed „złym okiem" zapewnić miał osobiście
kniaź-anioł.

Służba Elastyka polegała na tym, że wystrojony jak lalka,

w całym swym brokatowo-sobolowym rynsztunku, siedział
w komnatach Maryny i nie robił dokładnie nic. Po prostu ob­

serwował, jak wybranka Jurki szykuje się do ślubu i komen­
deruje swoją hałaśliwą świtą. Patrzył i zachwycał się.

Damy dworu, pokojowe i służące panny wojewodzianki,

jako że nie było tu mężczyzn, chodziły nieogarnięte, nieucze­

sane albo nawet na wpół odziane. Elastykiem przestały się
przejmować bardzo szybko. Trochę się pogapiły na wystrojo­

ne czupiradło, dostojnie siedzące w wysokim honorowym fo­

telu, pochichotały - Moskwicin-anioł był dla nich egzotyczną
istotą - ale prędko się oswoiły i już nie zwracały na niego
uwagi.

286

background image

To piskliwe, histeryczne towarzystwo szybko doprowadzi­

łoby do szaleństwa każdego normalnego człowieka, ale nie

Marynę - świetnie dawała sobie radę.

Niekiedy wśród Polek rozchodziły się słuchy, że Moskwa

zamierza wszystkich szlachciców wymordować, a szlachcian­

ki gwałtem postrzyc na mniszki. I od razu zaczynały się krzy­

ki, płacze, zawodzenia. Ale wystarczyło, by pojawiła się Ma­

ryna; na jedne krzyknęła, inne uspokoiła i już było wszystko

w porządku, szło swoim torem.

To znowu damy dworu buntowały się przeciwko rosyjskiej

kuchni - że niby już je brzuchy bolą od tych marynat, kawio­

ru i kwasu. Maryna wysłała liścik do narzeczonego, jeszcze

tego samego dnia rosyjskie kucharki zostały zastąpione przez

polskie. Na pewien czas w monasterze znowu zapanował

spokój.

Ale nie na długo. Przez straże przedarli się rozgniewani pol­

scy księża i zażądali niezwłocznego spotkania z jaśnie wiel­

możną wojewodzianką. Doszła do nich plotka o jej przejściu

na prawosławie. Dobrze, Maryna udzieli im audiencji. Elastyk

też miał obowiązek przy tym być, widział więc, jak przyszła

caryca uspokajała jezuitów: trochę z nimi pogadała, pomodli­

ła się i od razu wyspowiadała. Odeszli zatem ułagodzeni.

W każdej sytuacji narzeczona zachowywała zimną krew,

chociaż kłopotów miała dość nawet bez dworskich idiotek

i księży. Od świtu do nocy wokół Maryny krzątały się krawco­

we - trzeba było w krótkim czasie uszyć dwa tuziny sukien

i ozdobić je tysiącami drogocennych kamieni, setkami łokci

złotego i srebrnego bajorku, koronkami, wymyślnymi haftami.

A Maryna znajdowała nawet czas na to, by pogadać ze

swoim nadzorcą. Elastyka traktowała teraz wcale nie tak jak

przy pierwszym spotkaniu: była z nim szczera i miła, nazy­

wała go czule „braciszkiem".

Kiedy uwolniła się od jezuitów, usiadła obok Elastyka, po­

łożyła mu rękę na ramieniu i spytała:

- Powiedz mi, braciszku, przecież byłeś w Raju: czy dla

Boga to jakaś różnica, jaką dusza wyznawała wiarę - rzym­

ską czy ruską?

- Nic z Raju nie pamiętam - odpowiedział Elastyk jak

zwykle.

287

background image

Maryna patrzyła na niego w zadumie. Przez chwilę nie

mówiła nic, a potem rzekła:

- Te moje idiotki nazywają cię kłamczuchem. Mówią, że

heretyk Moskal nie może zostać aniołem bożym. A doktor

Kelley twierdzi z przekonaniem, że naprawdę przybyłeś tu

z Tamtego Świata. Wierzę mu, bo zna się na takich rzeczach.

Ale o zbawienie duszy i o grzech nie warto go pytać, bo świę­

tości w Angliku nie ma za grosz... Ty za to jesteś czystego ser­

ca, więc cię pytam: czy to grzech wobec Boga, jeśli zmienię

wiarę? Przecież Rosjanie nigdy nie uznają innowierczyni za

carycę, zawsze będę dla nich obca.

- Chcesz z wyrachowania przyjąć prawosławie? - Elastyk

z dezaprobatą pokręcił głową.

Uśmiechnęła się.

- Głupiutki jesteś jeszcze, braciszku. - Chociaż po rosyjsku

umiała mówić nad podziw biegle, to „ł" jeszcze nie wymawia­

ła tak jak Rosjanie, wyszło więc z tego jakieś „guupiutki". -

Nie z wyrachowania, tylko z miłości. A to chyba nie grzech?

Przecież nie przejdę na wiarę Mahometa ani, uchowaj Boże,

jakichś czcicieli ognia. Będę wyznawać starodawną religię

chrześcijańską, uznającą i Zbawiciela, i Marię Pannę. - Prze­

żegnała się nabożnie, i to nie po katolicku - z lewej strony na

prawą, ale jak prawosławna - z prawej na lewą, dwoma palca­

mi. - Przecież Chrystus uczył miłości, prawda?

Elastyk chwilkę się zastanowił.

- Chyba to nie grzech - przyznał z wahaniem. - Jeśli z mi­

łości...

Pomyślał tylko: trzeba będzie spytać Słomki, ona będzie

wiedziała z całą pewnością. Tyle że teraz nieprędko ją zoba­

czy - dopiero po zakończeniu uroczystości.

Maryna zaśmiała się i potargała go lekko za włosy.
- „Chyba"? Ach, co ty możesz wiedzieć o miłości? Chociaż

mówią, że masz umysł mędrca, to mimo wszystko jesteś jesz­

cze głuptaskiem.

No więc nie pomógł Marynie w tej trudnej kwestii, a poza

nim biedaczka nie miała do kogo się zwrócić.

Oficjalnie nazywało się, że przez te pięć dni narzeczona

przebywa pod opieką carycy-matki Marfy, która miała ją

oświecać i pouczać, ale wdowa po Iwanie Groźnym słabo się

288

background image

już nadawała do udzielania jakichkolwiek rad, a zwłaszcza

do oświecania. W ciągu czternastu lat, spędzonych na dobrą
sprawę w więzieniu, tak jej dopiekły ustawiczny strach, nuda
i nędzna strawa, że teraz bez przerwy wcinała różne frykasy,
słuchała opowiastek swoich towarzyszek i patrzyła przez
okienko na dorodnych śpiewaków, którzy jej umilali życie.
Za klasztorne mury śpiewacy nie mieli wstępu, dlatego swoje
trele wyciągali na zewnątrz, a Marfa, gruba, wyparzona

w łaźni, zajadała kury i kaczki, a jeśli dzień był postny - ryby,

zagryzała pierogami, popijała kisielami i niczego już od życia
nie żądała, byle tylko nie zesłano jej z powrotem do leśnej
głuszy, na nową poniewierkę.

I carowi, i narzeczonej śpieszyło się do ślubu, z trudem

więc doczekali chwili, kiedy minęło przepisane pięć dni.

Ta szczęśliwa chwila wreszcie jednak nadeszła.

Ceremonia ślubu odbywała się w soborze Uspieńskim. Na­

rzeczona znowu ubrała się na rosyjską modłę. Jej suknia była
tak gęsto naszywana diamentami, że nikt nie umiałby okreś­
lić, jakiego jest koloru. Maryna z trudem się poruszała w tym
ciężkim i sztywnym stroju - dwie bojarki prowadziły ją pod rę­
ce. Ale usta Polki rozjaśniał uśmiech, a oczy płonęły radością.

Dymitr kroczył tak samo uroczyście, w obsypanej brylanta­

mi i rubinami carskiej czapce, w długiej malinowej szacie. Za
nim paziowie nieśli na aksamitnych poduszkach atrybuty
władzy absolutnej - berło i złote jabłko.

Młodzi wymienili pierścionki i wypowiedzieli słowa przy­

sięgi małżeńskiej.

Z katolików do obrzędu dopuszczony został wyłącznie oj­

ciec narzeczonej, reszta czekała na zewnątrz. Ale bojarzy i tak
sarkali - nic im się nie podobało.

Elastyk stał w tłumie dworzan, słyszał więc, jak ludzie z ty­

łu szepczą:

- Ślub w cztwartek biorą, a przecie to grzech.
- Od kiedy to śluby są w dzień przed świętym Mikołką?

Oj, nic dobrego z tego nie wyniknie...

- Patrzcie, ludzie, kosmyk spod korony wypuściła, bez-

wstydnica. Tfu!

289

background image

Ale szemrali ci, którzy znajdowali się z dala od pulpitu cer­

kiewnego. Ci w pierwszych rzędach obserwowali wyraz twa­
rzy obojga, głośno wychwalali nowożeńców, a najbardziej
gardłował Wasilij Iwanowicz Szujski, wyznaczony na tysiącz-
nika,

czyli mistrza ceremonii.

Kiedy Maryna podeszła do ikony, wszyscy wydali jęk zgor­

szenia, bo caryca nie ucałowała wyobrażenia ręki, ale - pol­
skim obyczajem - usta.

Kiedy Elastyk usłyszał głuchy pomruk, wcisnął głowę

w ramiona. Tego, że ożenek w wigilię świętego Mikołaja wró­

ży nieszczęście, nie wiedział, ale teraz i jego ogarnęły złe
przeczucia.

A po ceremonii nowy wstrząs oczekiwał bojarów. Po raz

pierwszy w historii Rosji carską wybrankę ukoronowano jak
równoprawną władczynię.

Elastyk nie wiedział, czyj to pomysł - ambitnej Maryny czy

też samego Jurki, który walczył o równouprawnienie kobiet
i nawet zamierzał za rok wprowadzić święto Ósmego Marca,
ale pomysł tak czy owak był niefortunny. Dolali tylko oliwy
do ognia.

Dla Dymitra Pierwszego dzień ten był może szczęśliwy,

kniaź Solański jednak setnie się zmordował. Utrudziło go
długie stanie, dokuczyły mu bojarskie złorzeczenia; oczy znu­
żył natrętny blask złota, którego wokół było zbyt dużo. Jeśli
przypadkiem na kaftanie jakiegoś uboższego dworzanina do­
strzegł srebrny haft, to dosłownie czuł, jak jego wzrok odpo­
czywa.

Nastrój kniazia-anioła bynajmniej się nie poprawił podczas

uczty weselnej, urządzonej w Granowitej Pałacie. Zazwyczaj

siedział po prawej ręce Dymitra, a dzisiaj jego miejsce zajęła

Maryna. Caryca Marfa, wojewoda Mniszech, patriarcha i na­
wet tysiącznik Wasilij Iwanowicz znaleźli się bliżej młodej
pary niż przybrany brat carski.

To by było jeszcze głupstwo, przecież nie jest bojarem, żeby

się za byle co obrażać. Co innego dotknęło Elastyka. Przez

pięć dni nie widzieli się z Jurką, nie rozmawiali - i żeby ten
choć raz spojrzał na swego towarzysza i współczesnego. Nie,

jak się zapatrzył na Marynę, tak ani razu nie spuścił jej

z oczu.

290

background image

Za to młoda caryca zdążyła obdarzyć uśmiechem każdego,

a do Elastyka nawet ukradkiem nie puściła oka. Dobrą Jurka

wybrał sobie żonę, nie można powiedzieć. Ma charakter, jest

i dobrze wychowana, i mądra, wszystko w lot chwyta. Że

z ikoną się pomyliła - nie szkodzi, nauczy się. Przywykną do

niej bojarzy, wybaczą nawet koronę, która nieznośnym bla­

skiem lśniła na jej głowie.

Ale w szczytowym punkcie uczty Maryna popełniła nową

gafę.

Kniaź Szujski, przymilnie mrużąc prawe oko, wygłosił po­

chlebną mowę, w której nazwał Polkę „najjaśniejszą wielką

monarchinią", tym samym jak gdyby uznając równorzędność

carycy wobec samowładcy.

Maryna się rozpromieniła i podała bojarowi rękę do poca­

łunku, co na polskim dworze uznano by za oznakę szczegól­

nej łaskawości. Ale Wasilij Iwanowicz osłupiał, bo moskiew­

scy wielmoże nigdy nie całowali rąk kobietom, choćby

i carycom.

Goście zostali usadzeni w następujący sposób: po prawej

stronie stołu bojarzy, po lewej polska szlachta.

Na widok tego, jak kniaź Szujski, potomek Ruryka, wycis­

ka pocałunek na ręce Polki, lewa strona zagrzmiała okrzyka­

mi: „Wiwat!".

Prawa zahuczała z oburzeniem, ale wtedy podniósł się

z miejsca groźny wojewoda Basmanow, pokazał tęgą pięść

i wszyscy nabrali wody w usta.

Elastyk rozglądał się dokoła i myślał: Cóż to za świntuchy

ci średniowieczni ludzie. Przez rok, który przeżył w wieku

siedemnastym, nie zdołał przyzwyczaić się do ich manier.

Naczynia mają złote i srebrne, ale myją je tylko raz do ro­

ku, a poza tym kładą jedzenie na brudnych. Jedzą rękami,

siorbią, mlaszczą, bekają, wycierają tłuste ręce o brody, bo

szkoda im brudzić paradny strój.

Kniaziowi-aniołowi zrobiło się niedobrze. Wstał po cichu

zza stołu, wyszedł na ganek pooddychać świeżym powiet­

rzem.

Szkoda, że nie ma Słomki, bo moskiewskich panien nie

wpuszcza się na uczty. A na pewno miałaby wielką ochotę

popatrzeć na młodą parę, zobaczyć, w co się ubrały polskie

291

background image

panie, i posłuchać muzyki. Trzeba wszystko dobrze zapamię­

tać, szczególnie suknie, bo na pewno będzie go wypytywać.

- Szlaetny siąsze! - nagle usłyszał za plecami. - O, naresz­

cie!

Doktor Kelley. W czarnej aksamitnej kamizeli, czarnych

pończochach, w berecie z czarnym piórem - z całą pewnością

nie było go na uczcie, bo inaczej Elastyk z pewnością do­

strzegłby czarny prostopadłościan wśród morza złota.

- Szukałem cię. Przez te. Wszystkie. Dni. Żeby. Odkryć.

Wielką Tajemnicę - Anglik się zasapał, może z pośpiechu,

może ze wzruszenia. - Teraz też. Czekałem. Przy wyjściu.

Miałem nadzieję. Że Murrifray. Każe ci wyjść. A ty odpowie­

działeś. Na wezwanie. To sam los.

background image

Już

po nas!

- Czego sobie życzysz? - spytał Elastyk z rezerwą, ale i cieka­

wością, bo słowa o tajemnicy go zainteresowały. - Jeśli zno­

wu chcesz rozmawiać o Kamieniu... - Spostrzegł pożądliwe

spojrzenie barona, skierowane na Rajskie Jabłko, i zasłonił je

dłonią.

- Chcę ci, po pierwsze, zdradzić wielki sekret, a po drugie

złożyć propozycję olbrzymiej wagi i korzyści. - Kelley trochę

się uspokoił, w każdym razie zaczął mówić trochę składniej. -

Posłuchaj...

Rozejrzał się dokoła i zniżył głos.

- Jestem właścicielem rękopisu autorstwa samego Anzel­

ma Genueńskiego.

Elastyk już słyszał to imię: Anzelm. Czy natrafił na nie

w dyplomatycznej korespondencji z cudzoziemskimi władca­

mi? A może wymienił je ambasador cesarza Austrii?

Doktor pokręcił głową.

- Widzę, że imię to nie jest ci znane, i nic dziwnego. Nie-

wtajemniczeni nie znają największego z alchemików, który

przecież żył wiele lat temu. Ale dla moich współbraci jego pa­

mięć jest święta. Wiadomo bowiem, że Anzelm uzyskał cały

naparstek Magisterium. Pozostawił rękopis szczegółowo

przedstawiający cały porządek Transmutacji; mnie zaś udało

się zdobyć ów bezcenny dokument. Kiedy go przeczytałem,

ma się rozumieć, spaliłem, i teraz ta wielka tajemnica znaj­

duje się o, tu. - Kelley poklepał się po głowie. - A zatem

znam sposób i posiadam zapas Tynktury. - Pokazał flakonik

ze swoim sproszkowanym świństwem: żabi śluz, nietoperze

łajno i tak dalej. - Brakuje mi tylko idealnego Kryształu Ma­

gicznego. Posiadasz go zaś ty. Inaczej mówiąc, ty masz klucz,

293

background image

ale brak ci wiedzy. Ja zaś ją posiadam, ale nie mam klucza.

Jesteśmy sobie nawzajem potrzebni!

Na wszelki wypadek Elastyk rozejrzał się na boki. I z lewej,

i z prawej stali strzelcy. Jeśli ten świr rzuci się na niego i spró­

buje odebrać mu diament siłą, to nie pozwolą go skrzywdzić.

- Nie bój się - powiedział baron przymilnie. - Kamień pozo­

stanie twoją własnością. Ty jedynie pożyczysz mi go na pewien

czas i będziesz osobiście uczestniczył w Wielkiej Transmutacji.

Widzę niedowierzanie na twoim obliczu. - Kelley z przyganą

rozłożył ręce. - No dobrze. Ażeby przekonać cię o swojej szcze­

rości, uchylę nieco rąbka tajemnicy. Poznasz rzeczy, za które

każdy alchemik z ochotą oddałby duszę szatanowi.

Nachylił się do ucha Elastyka. Nie było to zbyt miłe, bo

w wieku siedemnastym jeszcze nawet Anglicy nie myli zę­

bów; zresztą w ogóle się nie myli ani nie używali dezodoran­

tów.

- Jak się okazuje, najlepszym źródłem Emanacji, zawiera­

jącym maksymalnie skupione Boskie Promienie, jest blask

rozpuszczonej rtęci. Trzeba szczypcami z hiszpańskiego złota

uchwycić Magiczny Kryształ i zanurzyć go we wrzącej rtęci

na trzynaście minut i trzynaście sekund. Potem wyjąć oczysz­

czony diament, skupić na nim światło rtęci i przepuścić pro­

mień przez Tynkturę. W ciągu minuty, jednej minuty zmieni

się w Magisterium. Czy wiadomo ci, że dwóch ziaren tego

czarodziejskiego proszku wystarczy, żeby zmienić sto funtów

zwykłego ołowiu w pięćdziesiąt osiem funtów czystego au-
rum,

to jest złota? Tylko sobie wyobraź!

Elastyk zrozumiał: facet się nie odczepi. Sfiksował na tym

punkcie. Trzeba będzie wyłożyć kawę na ławę.

- Uczony doktorze, tak dużo wiesz o Rajskim Jabłku.

Czyżbyś nie wiedział, że Kamienia nie wolno poddawać żad­

nemu działaniu zewnętrznemu, bo z całą pewnością spowo­

duje to wielkie nieszczęście?

Kelley wzdrygnął się, odsunął i popatrzył na rozmówcę

tak, jak gdyby go widział po raz pierwszy.

- Ach, to znaczy, że jesteś wtajemniczony. A udawałeś

nierozumne dzieciątko. Klnę się na Murrifraya, że nigdy jesz­

cze nie spotkałem tak niezwykłego młodzieńca!

Coś się w wyrazie twarzy Anglika zmieniło. Znikła przy-

294

background image

milna mina, stwardniała linia ust, oczy już nie były przymru­

żone, ale patrzyły uparcie i wprost na rozmówcę.

- Cóż, w takim razie nie będę rozmawiał z tobą jak z dziec­

kiem, ale jak z dojrzałym mężem. Tak, jeżeli zanurzy się Rajskie

Jabłko w rtęci, nastąpi wielka klęska, a dotknięty nią będzie ob­

szar o promieniu kilkuset czy nawet kilku tysięcy wiorst. A jeśli

posłużyć się nie miarami odległości, tylko czasu, to kilku lat.

Zawładnięcie nawet małą cząstką Emanacji nie może ujść

bezkarnie. Tak zdarzyło się też po wielkim eksperymencie,

przeprowadzonym przez Anzelma w tysiąc czterysta dzie­

więćdziesiątym siódmym roku w mieście Genui. Tamtej jesieni

w Europie wybuchła straszliwa zaraza, która trwała wiele mie­

sięcy, pustosząc całe królestwa i księstwa.

Wówczas Elastyk sobie przypomniał: o Wielkiej Dżumie,

która zniszczyła jedną trzecią ludności Europy, opowiadał

mu profesor. To wtedy usłyszał imię „Anzelm"!

- Ale cóż z tego? - Baron wzruszył ramionami. - Do na­

szych czasów wszyscy ci ludzie i tak by już dawno umarli.

Mór przeminął, narody odrodziły się na nowo, są jeszcze licz­

niejsze niż przedtem. Za to ludzkość zyskała szczyptę Magi­

sterium. Że ją potem całą zużyto na Złoto, to nieważne. Naj­

ważniejsze, że my, alchemicy, wiemy teraz z całą pewnością:

Wielka Transmutacja jest możliwa!

Kelley wzniósł do nieba trzęsące się ręce.
- Nie dam - uciął Elastyk i na wszelki wypadek schował Ka­

mień pod kaftan, bo czcigodny doktor strasznie się rozochocił.

- Oddasz - wycedził Anglik. - Jak nie dasz po dobroci, to

odbiorę siłą.

- A niby kto mnie zmusi? - Kniaź Solański uśmiechnął

się, ale na wszelki wypadek cofnął się o krok.

- Twój car.

Elastyk tylko parsknął śmiechem.

- Do tej pory był twoim przyjacielem. - Alchemik

uśmiechnął się złowieszczo. - Ale teraz stanie się woskiem

w rękach carycy. Możesz mi wierzyć, znam ludzką naturę.

Dobrze też poznałem szlachetną pannę Marynę, a na twego

protektora wystarczyło mi tylko raz spojrzeć. Bardzo prędko

prawdziwą władczynią Moskwy będzie caryca. A silni męż­

czyźni to zawsze najłatwiejsza zdobycz dla mądrej kobiety.

295

background image

Elastykowi zimno się zrobiło, kiedy przypomniał sobie za­

chowanie Jurki na weselu. A jeśli okaże się, że chytry Anglik
ma rację, co wtedy?

- To już prędzej wrzucę diament do rzeki, jak tamten jubi­

ler. Ale ty Kamienia nie dostaniesz! - wykrzyknął.

Przez kilka sekund patrzyli sobie w oczy.
Potem Kelley cicho się roześmiał.

- Jak widzę, Rajskie Jabłko powierzone zostało godnemu

strażnikowi. Poddałem cię próbie, książę. A ty przeszedłeś ją

pomyślnie.

Z pełnym czci ukłonem baron oddali! się, pozostawiając

Elastyka na pastwę obaw i wątpliwości.

Po ślubie najjaśniejszych państwa do hulanek i swawoli

prostego ludu, który już przedtem zaczął świętować carskie
wesele, przyłączyli się dworzanie i odtąd uroczystości nastę­
powały jedna za drugą. Każdy dzień zaczynał się od polowa­
nia w Sokolnikach albo, zachodnim obyczajem, od turnieju
rycerskiego, a kończył wielką ucztą; to po moskiewsku, z nie­
prawdopodobną liczbą dań, usadzaniem według rang i bez
niewiast, to znów po polsku - ledwie cztery dania, ale za to
w damskim towarzystwie, z muzyką i tańcami.

Druga wersja, oczywiście, była swobodniejsza, a i car z cary­

cą zachowywali się mniej powściągliwie: żartowali, śmiali się,
nawet tańczyli, co wywoływało gniew i oburzenie bojarów.

Ale Elastykowi się podobało. Szczególnie modny taniec

francuski, zwany kupido.

Najpierw polska orkiestra - lutnie i skrzypce - zaczynała

grać powolną, rozlewną melodię. Potem z dwóch stron
wpływali ona i on: Maryna w zwiewnej sukni, z hiszpań­
skim kołnierzem, na wysoko upiętych włosach - mała koro-
netka; Dymitr zaś w biało-złotym kolecie i krótkim płaszczu,
ze szpadą. Kawaler zdejmował kapelusz ze strusim piórem,
lewą ręką, to znaczy gestem płynącym z serca. Dama robiła
lekki skłon, spuszczając wzrok. Potem tancerze, elegancko

wygiąwszy ręce, dotykali się czubkami palców - a wtedy po

rosyjskiej stronie stołu przelatywało zdławione westchnie­
nie - wstyd! Car i caryca tego nie słyszeli, patrzyli nie na po-

296

background image

nure bojarskie oblicza, ale na siebie nawzajem, i uśmiechali

się promiennie.

Za to Elastyk nasłuchał się najróżniejszych rzeczy. Szemra­

nie, które się w dzień ślubu zaczęło, słychać było jeszcze głoś­

niej, narzekano prawie otwarcie.

- Od niepamiętnych czasów takiego zgorszenia nie było -

mówili bojarzy. - Prawda, że Iwan Wasiliewicz na ucztach

szczuł nas psami. A bywało, że i kosturem żelaznym w złości

kogoś zabił. Kniazia Tułupowa-Kosego przez okienko wyrzu­

cił dla swojej carskiej uciechy. Ale żeby podskakiwał z carycą,

w niemiecką suknię odziany?!

- A może car wcale nie jest synem Iwana? - zapiszczał

czyjś głos, wyraźnie zmieniony, ale Elastyk go poznał. To był

Miszka Tatiszczew, członek Dumy.

Po tych niebezpiecznych słowach ze wszystkich stron za­

częto sykać: „Ćśś...". Elastyk wiedział, nawet nie odwracając

się, że chodzi o niego, carskiego brata.

Na jakiś czas bojarowie zamilkną, a potem znowu zaczną

swoje:

- Spój, kniaziu, cielęcinę podali - z obrzydzeniem odezwie się

jeden. - A przecie prawosławni chrześcijanie cielęciny nie jedzą.

Drugi podchwyci:

- A ręce myć nam każą, jakbyśmy to nieczyści byli.

Polskim obyczajem przy wejściu do sali jadalnej słudzy po­

dawali gościom dzban i miednicę do obmycia rąk. Bojarzy się

obrażali, przechodzili obok, chowając ręce za plecami.

Kiedy usiedli przy stole, jedli w milczeniu, gapiąc się na

nagie ramiona i dekolty Polek, do rozmów z cudzoziemcami

się nie zniżali.

Ale i polscy panowie poczynali sobie niewiele lepiej.

Rechotali głośno, nie zważając na obecność cara. Pokazy­

wali sobie bojarów palcami, o Rosjanach i ich obyczajach wy­

rażali się z pogardą; wprawdzie po polsku, ale ostatecznie ję­

zyki są podobne, więc takie na przykład „moskiewskie

świnie" były zrozumiałe i bez przekładu.

Z każdym dniem wrogość w stosunku do bezczelnych

przybyszów rosła.

W pałacu, przy carze i carycy, jakoś się powstrzymywano,

ale na mieście było już naprawdę niedobrze.

297

background image

Ci z Polaków, którzy nie byli na tyle utytułowani, żeby ich

wpuścić na Kreml, pili jeszcze zapamiętałej niż Moskwa, na

szczęście złota dzięki hojności Dymitra im nie brakowało.

Kiedy się upili, zaczepiali dziewczęta i zamężne kobiety. A jak

co - to od razu do szabli.

Nigdy jeszcze rosyjska stolica nie widziała podobnej inwa­

zji cudzoziemców, w dodatku takich zawadiaków.

Z wojskiem Dymitra i świtą wojewody Mniszcha pociągnęli na

Moskwę wcale nie najlepsi przedstawiciele stanu szlacheckiego:

hałaśliwa, na wpół rozbójnicza zbieranina. Powiadano, że król

Zygmunt poparł w swoim czasie pretendenta do carskiego tronu

z jednej jedynej przyczyny: miał nadzieję, że Dymitr wyprowadzi

ze sobą z Polski nicponiów, hultajów, awanturników - a całą tę

hałastrę wybije wojsko Godunowa. W dodatku ci, którzy wyru­

szyli rok temu z Dymitrem, byli rzeczywiście dzielni i wielu z nich

poległo w bitwach, jednakże Polacy z orszaku Mniszcha nie po­

szli walczyć, ale hulać, nie ryzykować życie, ale pić.

Skończyło się tak, że najbardziej rozbisurmanieni poddani

króla polskiego poczuli się w Moskwie gospodarzami, szcze­

gólnie kiedy wino polało się rzeką.

Już dochodziło do zabójstw - między pijanymi kłótnie wy­

buchają szybko. Polskie szable szczękały o rosyjskie berdysze,

lała się krew. Pachołkowie miejscy usiłowali zaprowadzić po­

rządek, ale gdzież tam! Ledwie złapali jakiegoś szlachcica-

-rozrabiakę - od razu biegły na pomoc dziesiątki Polaków

z rusznicami i szablami. Ledwie zamknęli miejscowego awan­

turnika - od razu waliły setki innych z kołami i widłami.

Niebezpiecznie się zrobiło w Moskwie, niespokojnie. W po­

wietrzu pachniało wódką, nienawiścią i krwią.

Elastyk, chociaż sam nie chodził po ulicach, nasłuchał się

wystarczająco dużo. Wiele razy próbował dostać się do cara,

żeby z nim porozmawiać w cztery oczy, ale Dymitr albo prze­

bywał w połowie pałacu należącej do żony, albo pozostawał

w otoczeniu dworzan.

Dwa razy Elastykowi się jednak udało.

Za pierwszym razem - w dniu powrotu całego dworu z po­

lowania z psami.

298

background image

Elastyk wybrał moment, kiedy car przez krótki czas był

sam, bez carycy (która zagadała się akurat z damami dworu),

i podjechał do niego.

- Jur, przyszedłbyś do cerkwi i postał chwilę na dziękczyn­

nych modłach - zaczął mówić półgłosem i bardzo szybko, bo

wiele rzeczy miał do powiedzenia. - Bojarzy i szlachta szem­

rzą. No i przestań już szpanować, nie chodź we francuskich

strojach, z rapierem. Też się znalazł d'Artagnan! Powiedz swo­

im Polakom, żeby się skromniej zachowywali. A bojarów trze­

ba postraszyć, bo rozpuścili się jak dziadowskie baty...

- A niech im tam - beztrosko przerwał mu Jurka. - Jesz­

cze tydzień poświętujemy, a potem weźmiemy się do roboty. -

Złapał za ramiona swojego współczesnego, mocno ścisnął

i szepnął: - Ej, Erastek, dorośnij ty czym prędzej. Ożenisz się

ze swoją Sołomonią, to się dowiesz, co znaczy szczęście.

Elastyk zaczerwienił się i wyrwał z jego objęć.

- Głupi jesteś! Jaki tydzień? Tylko patrzeć, jak w Moskwie

uderzą w dzwony, dadzą hasło do wyrzynania Polaków.

Ale już podjeżdżała do nich caryca na arabskim rumaku

czystej krwi. Pokraśniała na wietrze i w galopie i teraz była

taka piękna, że Jurce wzrok się zamglił, a wyraz twarzy zrobił

całkiem idiotyczny; na tym rozmowa się skończyła.

Za drugim razem, kiedy sprawa przyjęła naprawdę pa­

skudny obrót (bójki wybuchały niemal co godzinę, przy czym

na różnych krańcach miasta), Elastyk usiadł Na Górze, przed

drzwiami kobiecej połowy pałacu, z mocnym postanowie­

niem, że choćby miał czekać aż do nocy, koniecznie musi na­

kłonić Jurkę do poważnej rozmowy.

Siedział godzinę, dwie, i w końcu się doczekał.

Z komnat Maryny wyszedł Dymitr, zadowolony, uśmiech­

nięty. Zobaczył przyjaciela - ucieszył się. Zaczął opowiadać,

jaka Marynka jest cudowna, ale Elastyk już tej gadaniny nie

chciał słuchać.

- Jurka, opamiętaj się! Dzisiaj w Kitaj-grodzie szlachcic

zasiekł kupca. Mordercy nie znaleźli, więc zamiast niego roz­

nieśli w strzępy trzech innych Polaków. Bojarzy między sobą

jawnie nazywają cię złodziejem i samozwańcem. Mój starszy

lokaj słyszał od starszego lokaja kniazia Wańki Golicyna, że

tamten wespół z towarzyszami chce cię zabić. Tacy to już lu-

299

background image

dzie ci bojarzy, że bez strachu żyć nie mogą. Gdyby więc tak

któremuś dać nauczkę jak należy, to reszta zaraz ucichnie.

Głów ścinać oczywiście się nie powinno, ale może warto

choćby kilku wyprawić na zesłanie? - Tu Elastyk wyliczył

najgorszych szeptaczy: braci Golicynów, Michajłę Tatiszcze-

wa, Sałtykowa. - Zrób coś, Jurka! Ty się tu zabawiasz miłos­

nym gruchaniem, a ci dranie podpalą pałac albo nawet cię

zamordują razem z Maryną.

Car uśmiechnął się lekceważąco.

- Po pierwsze, nie podpalą. Tutaj belki są nasycone ognio­

trwałą substancją, która jest moim wynalazkiem. Po drugie,

bojarzy potrafią tylko szeptać, a podnieść rękę na pomazańca

Bożego się boją. Taka jest mentalność niewolnika. Mój lipny

tatuńcio, Iwan Groźny, był istnym wampirem, a przecież nikt

przeciw niemu nawet nie pisnął. No, a gdyby nawet jakieś ło­

buzy się poważyły, to, jak widzisz, straż mam silną. Na ze­

wnątrz strzelcy, trzystu ludzi. W środku kompania walecz­

nych Niemców. To wyborowi żołnierze, wszyscy bardzo

dzielni. Szli ze mną aż od granicy. Takich nie można przeku­

pić.

Skinął ręką na halabardników w złoconych kirysach. Do­

wódca warty zobaczył, że car patrzy na niego, i gracko zasalu­

tował szpadą.

- A gdzie jest kapitan Margeret? - zapytał Elastyk, wi­

dząc, że oficer nie jest mu znany.

- Zachorował. To jego pomocnik, porucznik Bonna, rów­

nież tęgi rębajło. Nie myśl sobie, Erastek, nie jestem frajer. -

Jurka żartobliwie prztyknął Elastyka w nos. - A pamiętaj

jeszcze o kratach ochronnych. Ciach, ciach, i nikt nie wejdzie.

Podszedł do ściany, z której wystawała dźwignia. Chwycił,

pociągnął - i w korytarzu coś zazgrzytało; to opadła mocna

stalowa krata, odcinając dostęp do schodów. Takie samo

urządzenie broniło dostępu do przeciwległej, kobiecej strony.

- Cud techniki siedemnastego wieku, opatentowany przez

Jurija Otriepiewa - dumnie rzekł car i przestawił dźwignię

w poprzednie położenie.

- A jeśli napadną cię nie w pałacu? - Elastyk nie dał się

tak łatwo uspokoić. - Na polowaniu, na ulicy albo...

Ale w tym momencie z połowy należącej do carowej wypły-

300

background image

nęła korpulentna dama dworu w szerokiej spódnicy. Przysiad­

ła w reweransie, figlarnie się uśmiechnęła i rzekła śpiewnie:

- Najjaśniejszy panie, królowa prosi cię, żebyś wrócił do

łożnicy. Ma do ciebie bardzo, bardzo pilną sprawę.

No i tyle z Jurka pogadał.

Elastyk wracał ponury do siebie na Solankę. Na ulicach było

już ciemno, po obu stronach karety biegli gońcy z pochodniami,

woźnica strzelał z długiego bata i darł się: „Z drogi! Z drogi!".

Niby wszystko było tak jak zawsze, ale serce ściskało się

trwożnym przeczuciem. Jutro pójdę do niego znowu, zaraz

z rana, i tak łatwo go nie wypuszczę, obiecał sobie Elastyk.

A może lepiej pójść do Maryny, przyszło mu nagle do głowy.

Jest mądra i ostrożniejsza niż Jurka, zrozumie.

Dawno już trzeba było z nią porozmawiać. Że też wcześniej

na to nie wpadł!

Przed bramą dworską, jak zawsze, tłoczyli się żebracy; wie­

dzieli, że kniaź-anioł, wracając z przejażdżki, na pewno rzuci

coś nieszczęsnym. Kiedy zobaczyli karetę - podbiegli i stanęli

w kolejce. Przepychania się i hałasu prawie nie było; ubodzy

nie mieli wątpliwości, że jałmużny wystarczy dla wszystkich.

Elastyk wziął z siedzenia sakwę i zaczął ludziom rozdawać

po srebrnej kopiejce - a to niemałe pieniądze, z dziesiątek

pierogów można za nie kupić.

Ostatnia przed oknem powozu stanęła dziewczynka-obdar-

tuska. Na sobie miała tylko wór z rogoży, przewiązany w pa­

sie zwykłym sznurem. Głowa żebraczki wystawała z otworu

w worku, ale włosy były przykryte chustką, jak wypada; co

skromność, to skromność.

Dziewczynina odepchnęła rękę z monetą, za to wsunęła do

karety głowę aż po ramiona. Rozgniewana odezwała się

dziwnie znajomym głosem:

- Czekam na niego i czekam, a ten się włóczy nie wiado­

mo gdzie!

- Słomka, to ty!

Kniaziówna zaszlochała:

- Nieszczęście, Eraścik! Już po nas! Wszyscy zginiemy!

background image

Spisek!

Wciągnął Słomkę do karety.

- Kto przepadł? Dlaczego? Czemuś się ubrała jak strach na

wróble?

- Ja w tajemnicy... Z domu... Brama zamknięta... Musia­

łam przez dziurę. Żeby źli ludkowie nie zabili mnie dla stroj­

nej sukni i safianowych bucików, pozdejmowałam wszystko,

pościągałam i ubrałam się w jakiś worek... No nic, Pan Bóg

łaskaw, jakoś dobiegłam. A ile strachu się najadłam! Och,

nóżki moje, nóżki, całe są pokaleczone.

- Gadaj do rzeczy! - Kniaź-anioł potrząsnął chlipiącą przy­

jaciółką.

Kareta już wjechała na dziedziniec, Elastyk chwycił knia-

ziównę za rękę i szybko poprowadził do domu. Z korytarza,

histerycznie trzepocząc skrzydłami, wyfrunął Stirlitz i ogłosił:

- Dzień dobrrrry państwu, tu pierrwszy prrrogrram rrra-

diowy!

Słomka napiła się wody i zaczęła mówić bardziej sensownie.

- Nieszczęście. Bojarzy siedzą w izbie u ojczulka. Nama­

wiają się, żeby cara zabić dzisiejszej nocy. A jak z nim skoń­

czą, to i ty nie ocalisz głowy.

Stirlitz podchwycił:

- Tu Rrradio „Echo Moskwy"! Wyłącznie dobrrre wiado­

mości!

- Jedź, Eraściku, do hosudara, ostrzeż go! Niech zadmą

w trąby i biją w bębny. Tylko błagaj, żeby nie karał śmiercią

mojego ojczulka. Na mnicha go, starego durnia, niech po-

strzygą, i dosyć na tym.

- Dymitr nie posłucha - rzekł z westchnieniem Elastyk. -

Dopiero co z nim rozmawiałem, uprzedzałem. Macha tylko

302

background image

ręką. Mówi, że bojarzy potrafią jedynie szeptać po kątach,

a do prawdziwej sprawy są za ciency. Może to i racja, że tylko

posarkają i rozejdą się po domach, co?

- Czy ja głupia jestem, żebym bez powodu biegała po uli­

cach w brudnym worku? - obruszyła się Słomka. - A jak nie

wierzysz, to chodź ze mną. Sam się przekonasz.

- Jak to?

- Zobaczysz.

Żeby nie zwracać niczyjej uwagi, wyjechali w zwykłym po­

wozie i bez asysty. Do Wzgórza Wagańkowskiego dotarli

w kwadrans. Woźnica został z końmi, a kniaziówna popro­

wadziła Elastyka wzdłuż wysokiego parkanu, który otaczał

dwór Szujskich. Za rogiem, w ustronnym miejscu, nacisnęła

na jedno z bierwion; to się trochę odsunęło, a szpara, która

powstała, wystarczała w zupełności, by przecisnęły się przez

nią dwie utytułowane osoby niedużego wzrostu.

Na zewnątrz, na ulicach Moskwy, było ciemno choć oko

wykol, ale na dziedzińcu jasno płonęły pochodnie, przecha­

dzali się uzbrojeni słudzy, dźwięczała stal, rżały konie.

- Idziemy śmiało, nie bój się. - Słomka szarpnęła towarzy­

sza za rękaw. - Widzisz, jaka tu sodoma i gomora.

Rzeczywiście, nikt na nich nie zwracał uwagi. Jacyś ludzie

w żelaznych hełmach, widocznie dowódcy, pokrzykiwali na

żołnierzy, dzieląc ich na oddziały. Koło jednej z szop rozda­

wano pistolety, szable, berdysze.

- Jakie mają zamiary? - szeptem spytał Elastyk. - Chcą

zaatakować Kreml? Ale tam jest straż. Strzelcy ich nie

wpuszczą, zaczną strzelać.

- Mówiłam ci: posłuchaj sam.

- Jak mam posłuchać? Przecież nie pójdę do spiskowców?

Słomka wbiegła na ganek, uchyliła drzwi, zajrzała do

środka.

- Chodź tutaj, można wejść... Popatrzysz przez tajemne

okienko.

Przemknęli się przez ciemne sienie, skręcili w wąskie

przejście, stamtąd dostali się do izdebki, z izdebki do ciasnej

komórki; Słomka otworzyła jakieś małe drzwiczki, zapaliła

303

background image

świecę, a Elastyk zobaczył przez szparę schodki prowadzące

na górę.

- Ojczulek już się nie przeciśnie, za bardzo się rozpuczył -

wyjaśniła kniaziówna. - Widzisz, ile tu pajęczyn? Schody

prowadzą na wyższe piętro, nad izbę dumną. Właśnie tam
wszystko podsłuchałam. Tylko cicho stąpaj, bo skrzypią.

Szli jedno za drugim, ostrożnie.
Schodki zakończyły się niewielką klitką; tu w ścianie świe­

ciło się zakratowane okieneczko. Z izby dumnej (to znaczy ga­
binetu gospodarza) z pewnością wydawało się tylko zwykłym
luftloszkiem

- wywietrznikiem.

Elastyk przywarł do okienka. Słomka też. Okazało się, że

doskonale stąd widać i słychać wszystko, co dzieje się na dole.

Na lawach wzdłuż ścian siedziało kilkunastu dworzan. By­

ły tam nie tylko złe języki w rodzaju wspomnianych już braci
Golicynów czy Miszki Tatiszczewa; Elastyk zobaczył tu i ta­
kich, o których nigdy by nie pomyślał, że mogą spiskować.

Pośrodku siedział sam Wasilij Iwanowicz, który wyraźnie

był najważniejszy. Kniaź miał twarz posępną, ale prawe oko
pobłyskiwało ożywieniem; pulchna dłoń nerwowo postuki­
wała po stole.

Spiskowcy nie toczyli ogólnej dyskusji; albo już wszystko

omówili, albo na coś czekali.

- Na alarm bić będą, jak się umówiliśmy? Nie spóźnią się? -

spytał Szujskiego Tatiszczew. - Sprawdź, kniaziu, czy daleko

do północy. Wiem, że masz godzinnik w Lubece robiony.

- Jeszcze półtorej godziny - z powagą odrzekł Wasilij Iwa­

nowicz, spoglądając na kieszonkowy chronometr o rozmia­
rach sporej gruszki. - Nie zwątpcie, bojarzy. O północy za­
czniemy. O odwrocie nie ma mowy. Jeśli rozejdziemy się
z niczym, to sami wiecie: jutro pobiegniemy donosić jeden na
drugiego, kto rychlej.

Po izbie przeleciał śmieszek.

- A jak wejdziemy do teremu Złodzieja? - drążył dalej Ta­

tiszczew. - Bo w końcu nam tego nie powiedziałeś. Tam jest
i brama kuta, i straż silna.

- Wejdziemy, Michajło, wejdziemy - uspokoił go Szujski

i nagle gwałtownie odwrócił się ku drzwiom, nasłuchując.

Rozległy się czyjeś głośne kroki, stuknęły drzwi, a do po-

304

background image

mieszczenia wszedł człowiek w pancerzu, hełmie i z szablą

u boku.

Krótko skłonił się obecnym, zdjął żelazne nakrycie głowy,

a wtedy Elastyk omal nie krzyknął. Był to Ondriejka Szara-

fudin.

- No jak? - Wasilij Iwanowicz uniósł się na krześle.

- Wszystko w porządku, bojarze. Podpalą siano w Kremlu,

pod Basztą Sobacza. O północy uderzą w dzwon, rozgłaszając

wieść o pożarze. Do carskiego domu stamtąd niedaleko. Strzel­

cy, którzy stoją na straży, pobiegną gasić ogień - omówiłem to

już z ich dowódcą. Wtedy wejdziemy przez Basztę Frołowską,

pięćdziesiątnikowi obiecałem dziesięć rubli. Dalej już łatwo. -

Ondriejka wymownie potrząsnął szablą w pochwie.

- Jak to „łatwo"? - zgłosił wątpliwość jeden z bojarów. -

A Polacy nie pobiegną na pomoc Złodziejowi? Jest ich w Mo­

skwie dwa tysiące, i wszyscy uzbrojeni.

- Pobiegną, ale nie dobiegną - odrzekł Szujski. - Jak

w Kremlu zacznie się palba, to na mieście moi ludkowie za­

czną krzyczeć, że panowie szlachta chcą obalić cara. Czerń

kocha Dymitra, a Polaków nienawidzi. Poderwą się wszyscy,

zaczną ich tłuc i wybuchnie wielka bijatyka. Zanim ktoś się

połapie, my zdążymy się już uporać z samozwańcem.

- A jak nie zdążymy? - Drugi bojar też się przestraszył. -

Złodziej ma w teremie niemieckich halabardników, setkę lu­

dzi. Ich tak szybko się nie wybije.

- Ondriejka, powiedz im! - rozkazał Szujski.

Szarafudin wziął się pod boki i powiódł spojrzeniem po

spiskowcach, obdarzając ich hojnie swoim kocim uśmie­

chem.

- Kapitan Marżeretow od rana leży pijany, a poruczniko­

wi Bonowowi dałem pięćset rubli i obiecałem jeszcze dwa ra­

zy tyle. Halabardnicy nie będą się bić.

Bojarzy aż krzyknęli:

- Czyżby i Niemcy za pieniądze się sprzedali?

- A co, przecie to też ludzie! - Szujski się zaśmiał. - Nie

tchórzcie, Złodziej będzie sam, może z dwudziestką ludzi,

a nas - pięć setek, zbrojnych i w kolczugach.

W izbie zafalowało. Twarze obecnych poweselały, napięcie

opadło.

305

background image

- Idźcie, szykujcie swoich ludzi. Przed północą niech

wszyscy zjawią się pod Basztą Frołowską, ja sam poprowadzę
was na Kreml.

Spiskowcy, rozmawiając między sobą, wyszli, w izbie zo­

stali tylko gospodarz i Ondriejka.

- Porucznik Bonna - zdrajcą? - wyszeptał Elastyk. - Hala­

bardnicy nie będą się bić? Masz ci nieprzekupnych... Na

Kreml trzeba! Prędko!

Chciał się rzucić do schodów, ale Słomka złapała go za rę­

kaw.

- Poczekaj! Patrz...

Przycisnąwszy się do siebie policzkami, znowu przywarli

do okienka.

- No, na co czekasz? - Wasilij Iwanowicz machnął ręką na

sługę.

Szarafudin wyślizgnął się za drzwi i po chwili wprowadził do

dumnej izby

kwadratowego człowieczka w czarnym płaszczu.

Kelley!

Alchemik postawił na ławie skrzynkę, zdjął beret i ukłonił

się kniaziowi.

- No, co, podłogi chcesz mi tu zamiatać?! - krzyknął na nie­

go Szujski. -I co z halabardnikami? Zrobiłeś, jak obiecałeś?

Baron przycisnął ręce do piersi.

- Tak jest, jaśnie oświecony książę. O północy strażnikom

roznoszą gorący rum, żeby nie zasypiali. Przygotowałem sen­
ne ziele

i przekazałem panu Bonnie. Już wlał mieszaninę do

pucharu. Napoi żołnierzy, a i sam wypije - żeby odwrócić od
siebie podejrzenie.

Co za łotr z tego doktora! Zdradził Marynę, a ona tak mu

ufała! Przecież wie, że bojarzy po zabiciu cara nie oszczędzą
i carycy.

Z halabardnikami sprawa się wyjaśniła. Towarzysze broni

nie zdradzili cara, sprzedał się tylko podły Bonna.

- Senne ziele? - Szarafudin się skrzywił. - Nie lepiej było

ich otruć na śmierć?

Baron wzruszył ramionami.

- Żeby pozostałe dwie kompanie chciały pomścić swoich

towarzyszy? I stanęły po stronie Polaków? Myślę, że tak
szybko ze szlachtą sobie nie poradzicie. Zamkną się po do-

306

background image

mach i zaczną się odstrzeliwać. Mogą się utrzymać nawet

dzień czy dwa.

- To znaczy, że cala warta się pośpi? Na pewno? - spytał

bojar.

- Poza kalwinami; tym religia zabrania pić wino. Ale ich

w warcie jest tylko czternastu, sprawdziłem. Waszych zaś,

o ile wiem, wielekroć więcej. Z carskimi strażnikami uporacie

się szybko. Jak widzisz, kniaziu, wywiązałem się ze swojej

części umowy. Teraz ty wypełnij swoją. Przede wszystkim po­

każ mi księgę, o której mówiłeś.

Wasilij Iwanowicz stęknął i wstał; przeszedł do odległego

kąta, pod ikony, coś tam nacisnął czy obrócił i pod obrazami

w ścianie otworzyła się wnęka.

- A niech to! - szepnęła Słomka. - Nawet nie wiedziałam,

że ma tam schowek.

Kniaź poszperał w środku, wyjął ze schowka jakiś przed­

miot. Elastyk omal nie krzyknął.

Szujski trzymał w rękach unibook! Ten właśnie, który miał

rzekomo spoczywać na dnie Jeziora Białego!

- Czy to ten foliał, o którym wasza miłość mówiłeś?

Anglik z ciekawością wziął książkę, otworzył.
- Ciekawe, bardzo ciekawe... Niektóre z rysunków są mi

znane, inne nie... I litery, niby znajome, ale przeczytać ich nie

umiem...

- Spróbuj szarpnąć stronicą - poradził kniaź. - Silniej. Wi­

dzisz, nie drze się? A teraz podpal świeczką. Nie zapali się.

Kelley obejrzał papier pod światło, obmacał i nawet polizał

grzbiet.

- Z pewnością zbadam tę zdumiewającą książkę. Ale pa­

miętaj, że najważniejsza rzecz to diament, który chłopiec no­

si na szyi. Wyjaśniałem ci.

- Dostaniesz, dostaniesz swoje Jabłko. - Szujski poklepał

alchemika po ramieniu. - Kamień Filozoficzny przyda się

i mnie, kiedy zostanę carem i wielkim kniaziem.

Wstrząśnięta Słomka głośno krzyknęła. Zacisnęła usta, ale

było za późno: ci na dole usłyszeli.

Szarafudin złapał wężową głownię kindżału i zaczął się

kręcić dookoła. Anglik przycisnął książkę do piersi. Tylko

Wasilij Iwanowicz nie stracił zimnej krwi.

307

background image

- To tam! - Wskazał na lufcik (a wydawało się, że wprost

na Elastyka). - Ondriejka, biegnij do sieni, a potem do ko­
mórki! Łap szpiega!

Słomka i Elastyk pędem zbiegli po wąskich schodkach.

Kniaź-anioł śmignął przez komórkę, izdebkę i wypadł na

korytarz, prosto w ręce zwinnego Ondriejki.

- Aj! - krzyknął Elastyk, żeby Słomka schowała się i nie

wychodziła.

- To ty? - zdumiał się Ondriejka i opuścił uniesiony już

kindżał. - Co za spotkanie, kniaziku!

Złapał Elastyka za kołnierz i biegnąc, powlókł go przez jed­

ną izbę, przez drugą, otworzył szeroko drzwi i cisnął ofiarę na
podłogę, pod nogi Wasilijowi Iwanowiczowi.

- Patrz, bojarze, jakiego mamy gościa!

Szujski w pierwszej chwili tak się skonfundował, że aż się

cofnął.

- Kniaź? - wymamrotał, blednąc. - Jakże to?... Skąd tutaj?...
Teraz nie wolno było tchórzyć i bełkotać. Uratować brata

carskiego mogła tylko bezczelność.

- Jeszcze się pytasz? Zapomniałeś, kim jestem? - Elastyk

zerwał się, tupnął nogą. - Anioł wszędzie się dostanie! My,
niebiańskie istoty, wiemy wszystko!

Wasilij Iwanowicz zamrugał oczami. Może i udałoby się

wcisnąć mu kit, gdyby nie wtrącił się Anglik:

- Nie słuchaj go, książę. To nie żaden anioł, tylko po pro­

stu sprytny chłopczyk, naszpikowany tajemnicami. To cu­
downe, że sam się tutaj zjawił. Patrz, nawet Kamień ma przy
sobie! Dzięki ci, o Murrifrayu!

Szujski wysyczał:

- W luftloszku się schowałeś? To znaczy, że wszystko wiesz...

Na chwilę odemknął lewe oko, którego mętny blask był

tak straszliwy, że Elastyk zadrżał.

- Wstyd, Wasiliju Iwanowiczu. Car ci okazał łaskę, dopu­

ścił blisko siebie, zrobił tysiącznikiem na swoim weselu,
a ty... Co ludzie o tobie powiedzą?

- Żyjący boją się otworzyć usta. Ponastawiam szubienic

wzdłuż ulic, to się zamkną. A ci, którzy się urodzą potem, bę­
dą czytać moich kronikarzy. - Szujski potrząsnął pięścią. -
Nie tylko zniszczę złodzieja-samozwańca, ale i pamięć -

308

background image

o nim i o tobie, diabełku. Wymysły wasze pokuśliwe wykorze-

nię i na proch zetrę. Żeby głów nie bałamuciły!

- Zabierz mu Kamień, bojarze! - zakrakał alchemik.

Szujski chwycił diament, zdarł z łańcuszka i podał Angli­

kowi.

- Naści, rób dla mnie złoto!

Elastyk stał na wpół żywy. Czyżby to był już koniec?!
Baron chciwie oglądał Rajskie Jabłko, gładził je grubymi

paluchami, nawet ucałował.

- Czy jaśnie oświecony pozwoli mi przystąpić do wielkiego

dzieła od razu, w tej chwili? Wziąłem ze sobą wszystko, co
potrzebne; wiedziałem, że do pałacu już nie wrócę.

Wskazał głową w stronę kuferka stojącego na ławie.
- Pozwalam. Zostań tutaj. I ty, Ondriejka, tak samo. Do

zabicia samozwańczego Dymitra i bez ciebie dosyć będzie
ochotników. Dopilnuj czarownika, żeby nie uciekł albo nie
zmienił się w mysz.

- Jak on w myszkę, to ja w kotka - zażartował Szarafudin.
- Po co miałbym uciekać? - Podniecony doktor zacierał rę­

ce. - Nie widzę powodu. Teraz jestem najszczęśliwszym czło­
wiekiem na świecie. Dostałem wszystko, o czym marzyłem.

Jest mi jeszcze potrzebna żeliwna patelnia i rożen. Przygoto­
wania zajmą godzinę, najwyżej dwie, a potem można będzie
przystąpić do Transmutacji. Do tego czasu ty załatwisz swoje

sprawy na Kremlu, a kiedy wrócisz, będę już miał gotowe

Magisterium.

- Jeśli Bóg pozwoli. - Bojar przeżegnał się przed świętymi

obrazami, pod którymi rozwierał paszczę schowek.

- A co będzie z tym tu? Udusić go czy kark mu skręcić? -

spytał Ondriejka łagodnie, biorąc Elastyka za ramiona.

Kelley pokręcił głową.

- Na razie nie trzeba. Mnie bardzo interesuje jego książka.

Musi mi pomóc się w niej rozeznać. Teraz już chyba nie bę­
dziesz się sprzeciwiał, mój mały książę? - Popatrzył drwiąco
na Elastyka. - A jak spróbujesz, to już my znajdziemy sposo­
by, żeby ci rozwiązać język.

- O, to na pewno - zamruczał Ondriejka i wpił się ostrymi

paznokciami w szyję jeńca.

Elastyk pisnął.

309

background image

- Dosyć gadania po próżnicy! - surowo rzekł Szujski. - Za­

raz trzeba będzie iść na Kreml. Zaprowadź chłopca, postaw
straż i wracaj tutaj pilnować Kielina.

Bojar odwrócił się do Anglika, ale co mu powiedział, Ela-

styk już nie usłyszał, bo Szarafudin wyciągnął go z izby.

Poprowadził chłopca przez cały dom na tylny ganek, tam

złapał go pod ręce i poniósł przez ciemny dziedziniec. Przera­
żony Elastyk zaczął się szarpać.

- Dokąd mnie niesiesz? - spytał.
- Do znajomego pałacu - wesoło odrzekł łotr, zatrzymując

się przed drzwiami podziemnego więzienia.

Zazgrzytał zamek, skrzypnęły zardzewiałe zawiasy i wię­

zień upadł na zgniłą słomę.

Ondriejka jeszcze chwilę postał w wejściu. Na koniec po­

wiedział:

- Najpierw twego braciszka-samozwańca rozedrzemy na

kawałki, a potem zabawimy się z tobą, szczeniaku. Ciekaw

jestem, co mają aniołowie w środku. Myślę, że flaki, tak jak

wszyscy. Sprawdzić wszakże nie zawadzi.

Odwrócił się w stronę dziedzińca.
- Hej, straż! Dwóch tutaj, a żywo!

Drzwi się zatrzasnęły.

Elastyk wiedział, że jest takie francuskie określenie - deja

vu.

Tak się mówi, kiedy się człowiekowi zdaje, że coś już się

wcześniej wydarzyło.

Tak, tak, to już kiedyś było: ciemność, zapach zgniłej sło­

my, strach, rozpacz.

A jeszcze: uczucie, że wszystko przepadło.

Poprzednim razem płakał w głos, bo strasznie mu było żal

siebie - i sam przepadł, i sprawę zawalił.

Teraz sytuacja było po stokroć gorsza. Nie tylko zgubił sie­

bie, ale i przyjaciół nie ocalił. Jurka jest skazany. Maryna to

samo. W dodatku za godzinę lub dwie doktor zanurzy Raj­
skie Jabłko we wrzącej rtęci, a wtedy zdarzy się historyczna
katastrofa, taka jak w tysiąc dziewięćset czternastym roku.

Biedna siedemnastowieczna Moskwa! Żyłaby sobie, jak

umiała, a tu masz: zawitał z przyszłości uczeń klasy szóstej

310

background image

Fandorin, niewydarzony zbawca ludzkości. Przywlókł ze so­

bą fatalny Kamień i zamiast dostarczyć go bezpiecznie na

miejsce, stracił go, a nawet można powiedzieć - przyniósł na

tacy jedynemu w całej Rusi człowiekowi, którego absolutnie

nie należało dopuszczać do diamentu!

Tak, wszystko to było okropne. Ale - rzecz dziwna - Ela-

styk nie płakał. To znaczy, gdyby miał więcej czasu, może by

się rozkleił, ale teraz cenna była każda sekunda.

Więzień zerwał się na równe nogi, zaczął chodzić po ciem­

nicy. Kiedy potknął się o szkielet Freddiego Krugera, nie

przeraził się, tylko zaklął.

Nie wolno się poddawać! - powiedział sobie. Trzeba coś

robić.

Przekupić strażników - tak! To nie będzie trudne, skoro

nawet warta przy Baszcie Frołowskiej za dziesięć rubli zgo­

dziła się wpuścić spiskowców na Kreml.

Rzucił się do drzwi, przycisnął do nich ucho.

Dwaj ludzie.
O czymś rozmawiają, leniwie.

Jeden basem, drugi tenorkiem.

- Ej, zuchy! - krzyknął Elastyk. - Jestem Erastij, kniaź So-

lański, młodszy brat hosudara!

Zamilkli.

- Z tobą, złodzieju, nie dozwolono nam mówić - surowo

rzekł cienkogłosy.

- To wasz bojar jest złodziej! Przeciw carowi stanął! Za to

go stracą! I was też po głowie nie pogłaszczą!

- We wszystkim wola boża - odrzekł bas. - A ty siedź ci­

cho. Nie wolno nam z tobą gadać.

- To nie gadajcie. Wystarczy, jak będziecie słuchać - po­

wiedział Elastyk.

Wartownicy zaczęli się kłócić między sobą.

- Nie będę słuchał - upierał się tenorek.

- A ja posłucham - huczał drugi, wyraźnie śmielszy. - Toć

Ondriej Timofiejewicz słuchać nam nie zakazywał.

Kiedy tak się spierali, Elastyk gorączkowo myślał, czym by

ich tu skusić. Przy pasie miał złotą sprzączkę, wysadzaną dro­

gimi kamieniami, ale głupio byłoby im ją proponować - za­

biorą, i tyle.

311

background image

- Ej, zuchy! - zawołał. - Jeśli zaraz zaprowadzicie mnie do

hosudara, każdy z was dostanie woreczek złota i patent szla­

checki! Ręczę wam za to swoim kniaziowskim słowem!

Bas stęknął i zaczął sapać.

- Ja tam nie będę słuchał - oświadczył strachliwy.

- Czyż nie kochacie cara Dymitra Iwanowicza? Źle wam

się żyje pod jego rządami? - Elastyk kuł żelazo, póki gorące.

- Car jest dobry - zgodził się bas. - Grzech byłby się skar­

żyć.

Tenorek powtórzył:
- Ja tam nie słucham.

- Wypuśćcie mnie, a zostaniecie carskimi wybawcami.

Czekają was zaszczyty i bogactwo. A jak nie wypuścicie, to

Dymitr i tak zwycięży zbuntowanych bojarów. A wtedy

uznają was za zbrodniarzy i nikczemników. Wiecie, co ta­

kich czeka?

Ach, czas, czas mijał!
- Może go wypuścimy, co, Mikiszka? - rzekł niepewnie

ten z cienkim głosem. - Zbrodniarzom nogi i ręce odrąbują,

a potem głowy. Przeszłego roku sam widziałem. Strach pa­

trzeć!

Elastyk zamarł. Jeśli nieugięty tenorek się waha, to jest

jeszcze nadzieja!

- Ja ci wypuszczę! - warknął bas. - Jeśli głowy nam zetną,

to znaczy się, że taka była wola boża. A ty tam zawrzyj gębę!

Z rozpaczy Elastyk aż zazgrzytał zębami.

Spróbował jeszcze namowy, ale ten o niskim głosie zagro­

ził, że go zwiąże i zaknebluje.

Co tu robić? Co robić?

Myśl, przykazał kniaź-anioł własnej głowie i żeby jej po­

móc, pociągnął sam siebie za włosy. Głowa uczciwie się

postarała, mózg zaczął działać. Może by razem wymyślili coś

pożytecznego, ale w tejże chwili za drzwiami ciemnicy rozleg­

ły się lekkie kroki i dźwięczny, tyle że zasapany, głos krzyk­

nął:

- Hej, kto tu? Antypka, Mikiszka? Otwierajcie żywo!
- Nie wolno, Sołomonio Własjewno. Bojar na śmierć by

nas zaćwiczył.

- Nie zaćwiczy! Powiecie, że anioł uleciał do nieba. Ojczu-

312

background image

lek oćwiczy, to pewne, ale nie na śmierć, boście na to za głu­
pi. Ale jeśli mnie się sprzeciwicie, to każę was sprzątnąć. Jak
nie teraz, to potem. Może nie wiecie, kto w tym domu rządzi?

Elastyk znieruchomiał, bojąc się nawet westchnąć. Czyżby

jej się miało udać?

- Oj, strach człeka bierze -jęknął tenorek Antypka. -I tak

źle, i tak niedobrze. Co tu począć, Mikisza?

Bas odparł zdecydowanie:

- Ratować trzeba cara-ojczulka, to pewne. Za to nas na­

grodzi. Słyszałeś, co mówił kniaź-anioł? A jak nie ocali się
hosudar - na wszystko wola boża. Niech i batogami sieką. Ty

już tam słówko szepnij, bojarówno, żeby lżej chłostali.

- Szepnę, szepnę. Otwierajcie!
Brawo, Słomka! Migiem sobie poradziła!
Drzwi zadudniły, Elastyk zmrużył oczy w blasku pochodni

i ujrzał dwóch chłopów z berdyszami na ramionach. Jeden
tęgi (pewnie Mikiszka), drugi niepozorny.

Kniaziówna rzuciła się Elastykowi na szyję i zaczęła traj-

kotać:

- Nie mogłam wcześniej, Eraściku. Mnie też zamknęli

w świetliczce i ludzi postawili na straży, tylko jeszcze tchórz -
liwszych niż ci. Póki ojczulek ze sługami z dziedzińca nie po­

szedł, za nic nie chcieli mnie wypuścić.

Elastyka ścisnęło w dołku.
- To już poszli na Kreml? Dawno?

- Pół godziny temu.
- A co doktor? No, ten Anglik, Kielin?
- Zamknął się w dumnej izbie z Szarafudinem.
- To biegnijmy tam, szybko!
Rzucił się w stronę domu, niepewny, co robić. Jak w poje­

dynkę uporać się z baronem? I jeszcze ten oprawca, Ondriejka!

Ale tak czy owak - trzeba próbować, czy nie da się odzy­

skać Kamienia, nawet narażając własną głowę. Inaczej po­
tem już do końca życia będzie człowiek czuł się łajdakiem
i tchórzem.

Elastyk nic jeszcze nie wymyślił, wbiegł na ganek i nagle

stanął jak wryty.

Od strony Kremla doleciało przytłumiono bicie dzwonu -

częste, trwożliwe. Tak w Moskwie powiadamiają o pożarze.

313

background image

Zaczęło się!

- Boże! - Słomka przeżegnała się. - Strzelcy zaraz pobieg­

ną na ratunek, car zostanie bez ochrony...

Jeśli teraz bez zwłoki popędziłby do pałacu, jeszcze zdążył­

by ocalić Jurkę i Marynę z pułapki. Od Bramy Frołowskiej,
przez którą teraz wchodzą spiskowcy, do carskiego teremu
nie jest bliżej niż stąd.

Elastyk zaczął się miotać: w lewo, potem w prawo i znowu

w lewo.

Mijały sekundy, a on nie mógł się zdecydować, kogo rato­

wać - przyjaciela czy Rosję?

Jeśli pozwoli doktorowi ruszyć Rajskie Jabłko, wybuchnie

straszna wojna albo epidemia. To okropne. Ale jeżeli się rzuci
na ratunek Kamieniowi, to zdradzi przyjaciela, a to najgorsza

rzecz na świecie.

Rozum wzywał, żeby czym prędzej biec do izby dumnej, ser­

ce popędzało: na Kreml, na Kreml!

Czym jest życie dwojga ludzi, nawet jeśli to przyjaciele,

w porównaniu z Wielkim Nieszczęściem? - zadał sobie w du­
chu pytanie Elastyk.

Ale kiedy doszedł do tego słusznego, absolutnie logicznego

wniosku, postąpił w sposób dokładnie przeciwny: pędem
rzucił się z ganku i pobiegł do parkanu - tam gdzie między
bierwionami było przejście.

- Czekaj tu! - rzucił do Słomki. - Zaraz wrócę!
Baron mówił, że przygotowania do Transmutacji zajmą go­

dzinę albo nawet dwie. Jeśli zakończy je w godzinę, wszystko
przepadło. Jeśli zmitręży dwie, to jest nadzieja, że Elastyk
zdąży.

- Nie, Eraścik! Nie wracaj tu! - krzyczała kniaziówna. -

Tutaj cię zabiją!

- Kniaziu, a pamiętaj o nagrodzie! - zahuczał basem nie­

pozorny strażnik.

Drugi, chłop jak dąb, zapiszczał:

- Tak, nie zapomnij!

background image

Caryca Marynka

Niewielka kareta czekała tam, gdzie ją Elastyk zostawił.

Woźnica drzemał na koźle.

- Do Bramy Borowickiej! -jeszcze z daleka krzyknął kniaź-

-anioł i szarpnął drzwiczki.

Biegiem dotarłby prędzej, ale carski brat nie chodzi piecho­

tą. Zatrzymają go wartownicy i zanim się wszystko wyjaśni,

zmarnuje mnóstwo czasu.

A tak chłopina tylko burknął:

- Jego miłość kniaź Solański! - i strzelcy natychmiast od­

dali honory berdyszami.

Od razu za bramą Elastyk wyskoczył z powozu, bo zaułka­

mi i podwórzami do carskiego teremu było bliżej.

Pędził co sił w nogach, uniósłszy poły kaftana. Gdzieś dale­

ko, w odległym końcu twierdzy, zobaczył purpurową łunę;

dolatywała stamtąd potężna wrzawa. Ale tutaj, w zachodniej

części Kremla, na razie było cicho.

Elastyk przeskoczył przez ogrodzenie i znalazł się na placu

przed carską siedzibą. Od razu też omal nie zderzył się z roz­

chełstanym brodaczem, który bez czapki wybiegł zza rogu.

Był to Fiodor Basmanow, którego dwór mieści! się w są­

siedztwie. Wojewoda miał koszulę w strzępach, na twarzy

widniała świeża purpurowa rana, z szabli, którą zaciskał

w garści, ściekała czarna krew.

- Zdrada! - krzyknął ochrypłym głosem. - Trzeba ratować

cara! Zjawił się u mnie Stiopka Golicyn z towarzyszami, obie­

cywał pieniądze! Ledwo się wyrwałem, trzech położyłem tru­

pem!

Przy paradnym ganku było pusto - ani jednego wartownika.

- Gdzie strzelcy? - ryknął Basmanow straszliwym głosem.

315

background image

- Pobiegli gasić pożar - wyjaśnił Elastyk, biegnąc po scho­

dach. - Szybko!

Na murowanym parterze pałacu też nie było straży. Na

pierwszym piętrze, gdzie mieli stać Niemcy, wszędzie leżeli
chrapiący żołnierze. Kilku ludzi (pewnie owi kalwini, którzy
nie pili) miotało się między śpiącymi towarzyszami, nie rozu­
miejąc, co się dzieje.

- To porucznik Bonna napoił ich sennym zielem! Nieważne,

o tym później! Trzeba wyprowadzić cara i carycę!

Elastyk rzucił się po schodach na drugie piętro. Z naprze­

ciwka schodził Dymitr, na wpół ubrany, rozdrażniony.

- Basmanow? Co to za głupstwa! Słudzy przybiegli, krzy­

czą: „Palimy się!", a potem wszyscy gdzieś się pochowali. Co
to, bez cara nie umiecie pożaru ugasić? Erastek? A ty co tu
robisz?

Wojewoda i Elastyk na wyścigi zaczęli mówić mu o spi­

sku.

Car patrzył nie na nich, ale na swoich powalonych strażni­

ków; na jego jasnym czole pojawiła się ostra bruzda.

- Jurka, to jest, wielki carze! Budź Marynę, trzeba ucie­

kać! - Elastyk złapał go za rękę. - Uciekniemy przez Bramę
Borowicką! Do miasta, ludzie cię nie wydadzą!

Szyby zadrżały od tupotu setek nóg, na zewnątrz zrobiło

się jasno jak w dzień.

Car podbiegł do okna i powiedział cicho:
- Za późno...
Przez plac, otaczając pałac z obu stron, biegł tłum uzbrojo­

nych ludzi. Pochodnie rzucały krwawe odblaski na hełmy
i pancerze.

- Żołnierze, kto może utrzymać broń - do mnie! - rozkazał

Dymitr gromkim głosem.

Po schodach wbiegło czternastu ludzi, wszyscy, którzy zo­

stali.

- Muszkiety ładuj!

Żołnierze szybko pobrali broń z półek, zapalili lonty.
- Tutaj jest złodziej! Niemiaszki, wydajcie samozwańca! -

doleciało z dołu.

Zadudniły buty i na piętro wbiegła najeżona pikami i sza­

blami horda.

376

background image

- Z powrotem na dół, zdrajcy! - krzyknął car, ale jego głos

utonął w złowieszczym ryku.

Wówczas Dymitr opuścił dźwignię - i przed nosem bun­

towników opadła zapora z żelaznych prętów. Drugą, dokład­

nie taką samą, broniącą dostępu do kobiecej połowy pałacu,

i tak zawsze spuszczano na noc.

- Pal! - car wydał komendę.

Huknęła salwa i trzech martwych buntowników stoczyło

się po schodach. Zawyli ranni. Fala napastników, rozbiwszy

się o kratę, odpłynęła wstecz.

Milczący carscy ochroniarze znowu ładowali muszkiety.

Jurka podniósł z podłogi halabardę i pogroził tłuszczy.
- No i co? Ja nie jestem jakiś tam Godunow!

W odpowiedzi także huknęły strzały. Ze ścian poleciały ka­

wałki tynku, wióry. Jeden z Niemców jęknął i osunął się na

posadzkę. Obrońcy cofnęli się w głąb galerii.

- Nie łam się - powiedział Dymitr, mierzwiąc Elastykowi

włosy. - Wytrzymamy tu jakiś czas, a potem szlachta Wiśnio-

wieckiego przyjdzie na pomoc!

Gdzieś rozpaczliwie zapiszczała kobieta i od razu mnóstwo

głosów zaczęło jęczeć i zawodzić.

- Damy dworu się obudziły. - Car obejrzał się nerwowo. -

Krata tam mocna, ale mimo wszystko... Wiecie co, koledzy, ja

tu będę dowodził obroną, a wy bierzcie siedmiu żołnierzy

i biegnijcie na tamtą stronę. Fiodor, Erastek, ocalcie dla mnie

Marynę!

- Nie martw się, najjaśniejszy panie - zahuczał Basma-

now. - Głowę złożę, ale carycy ukrzywdzić nie dam. Ej,
Niemcy! Ty, ty, ty i wy czterej, dalej za mną!

- Na krok jej nie odstąpię - przyrzekł Elastyk i pobiegł za

wojewodą.

„Dokoła grzmiała kanonada, my śmierci patrzyliśmy

w twarz!" - doleciał z tyłu głos cara Wszechrosji.

W połowie należącej do carycy było o wiele gorzej. Wszę­

dzie panował histeryczny pisk, nieubrane damy załamywały

ręce, wzywały pomocy Matki Boskiej albo po prostu miotały

się po komnatach, oszalałe ze strachu.

317

background image

Jedna Maryna zachowała zimną krew.

Była blada i też w samej koszuli nocnej; rozpuszczone wło­

sy sięgały carycy do pasa. Głos jej jednak nie drżał, wzrok

płonął energią, a w ręku ściskała nabity pistolet. Jurka mógł

być dumny z takiej żony.

- Co, spisek? - spytała szybko.

Basmanow i żołnierze zajęli pozycję obronną przy kracie,

a Elastyk zwięźle wyjaśniał Marynie, co się dzieje.

- To znaczy, że cala nadzieja w Wiśniowieckim? - spytała,

ale światło w jej oczach zgasło. - Znam księcia Adama. Jest

ostrożny i nie zechce się narażać na niebezpieczeństwo.

- No, to znaczy, że lud przybiegnie na ratunek carowi -

rzekł dziarsko Elastyk. - Nie szkodzi, kraty są mocne, utrzy­

mamy się.

Maryna stała przy oknie, patrzyła na języki ognia unoszące

się nad miastem już w kilku miejscach. Ze wszystkich stron

dolatywały krzyki, wystrzały, dudnienie. W wielu cerkwiach

dzwony biły na trwogę. Prawdopodobnie walka toczyła się

nie tylko na Kremlu, ale w całej Moskwie.

- Wyrzynają Polaków! - Caryca wzdrygnęła się z zimna.

Służąca podała jej wełnianą chustę, ale Maryna tylko wzru­

szyła ramionami i okrycie ześlizgnęło się na podłogę. - Kiedy

nastanie świt, będzie jeszcze gorzej. Podciągną armaty, roz­

niosą pałac w drzazgi... To Szujski kierował spiskiem? Chytry

z niego lis, pewnie wszystko przewidział.

Nie było na to odpowiedzi.
Na schodach huknęła salwa, rozległy się krzyki.

Buntownicy dotarli i tutaj!
Damy dworu znowu zaczęły piszczeć.

- Cicho, głupie gęsi! - Caryca tupnęła nogą. - Pochowajcie

się i odmawiajcie modlitwy!

Ale sama się nie chowała. Zdecydowanym krokiem wyszła

na korytarz i ruszyła wprost ku schodom.

Elastyk, jak obiecał, nie odstępował jej na krok.

- A masz! - wrzeszczał do kogoś Basmanow, ścierając

krew z szyi. Najwyraźniej wojewodę drasnęła kula. - Naboi

mamy dosyć, na wszystkich was wystarczy! A tobie, Waśka,

brzuch przestrzelę, zdrajco, żebyś nie zdechł od razu, tylko się

pomęczył!

318

background image

Siedmiu żołnierzy, przyklęknąwszy na jedno kolano, trzy­

mało muszkiety w pogotowiu. Twarze mieli zastygłe, napięte.

Spiskowców Elastyk nie widział, ale na schodach, po dru­

giej stronie kraty, leżały dwa nieruchome ciała - jedno na

wznak, drugie twarzą do ziemi.

- Sam Waśka tu jest! - krzyknął Basmanow, odwracając

się. - Namawiał, żeby się poddać, podnieść dźwignię. -

Wskazał sterczący ze ściany żelazny pręt, taki sam jak

w carskiej połowie. - Palnąłem do niego, psa, ale nie trafi­

łem! Idźcie stąd lepiej, pani. Bo tylko patrzeć, jak cię kula

dosięgnie.

Maryna nie usłuchała go, podeszła do samej kraty.
- Kniaziu Wasiliju! Byłeś tysiącznikiem na moim weselu!

Rękę mi całowałeś! Nazywałeś jaśnie wielmożną carycą!

- Ty jesteś carycą! - odezwał się skądś, z ukrycia na dole,

Szujski. - A że przez pomyłkę wyszłaś za samozwańca, nie

twoja to wina. On i ciebie oszukał, i nas. Nie bójże się, Mary­

no Juriewno, nie uczynimy ci nic złego. Odeślemy cię z hono­

rami do Polski i możesz sobie zostawić wszystkie dary samo­

zwańca, kamienie drogie, złoto, futra. Krzyż święty całuję,

w imię Ojca, i Syna, i Ducha Świętego! Polaków też rżnąć nie

będziemy! Jednej tylko głowy chcemy, Otriepiewa, a kłótni

z królem Zygmuntem nie potrzebujemy!

Jak zręcznie się przymila, jak rzuca obietnicami! Elastyk aż

pokręcił głową.

Basmanow lekko odsunął carycę, włożył rękę z pistoletem

między kraty i strzelił.

- Ach, żmija! Ale zwinny! Znowu nie trafiłem! Pogadajże

z nim, mateczko caryco, a ja broń nabiję na nowo.

Wojewoda przysiadł w kucki. Nasypał prochu z rożka,

wsadził kulę w lufę, sprawdził, czy krzesiwo jest w porządku.

Pistolet miał najnowszy, krzemienny.

- Co za łotr z tego Szujskiego! - zwrócił się zmartwiony

Elastyk do carycy. - Wbija klin między Dymitra a Polaków.

Maryna uśmiechnęła się z roztargnieniem, nie patrząc na

niego. Cofnęła się tylko o dwa kroczki.

I nagle zrobiła coś zaskakującego: przyłożyła swój pistolet

do potylicy Basmanowa i spuściła kurek.

Pistolet plunął ogniem, rozległ się ogłuszający huk i tęgi

319

background image

chłop, pewnie nie rozumiejąc, co go spotkało, uderzył twarzą

o posadzkę. Ostro zapachniało palonymi włosami.

Elastyka zatkało. Zwariowała! Tylko to przyszło mu do

głowy.

- Pamiętaj, kniaziu Wasiliju, przed wszystkimi krzyż

święty całowałeś! - głośno zawołała Maryna.

Cisnęła pistolet, złapała obiema rękami za dźwignię, szarp­

nęła i krata się uniosła.

Tłum wbiegł po schodach z wrzaskiem i tupotem.
Poroztrącał zaskoczonych Niemców, odrzucił na bok Ela­

styka.

- Bij złodzieja! Łap samozwańca! - ryczała setka gardeł.

Elastyk upadł na podłogę za potężnym ciałem zabitego wo­

jewody. Widział, jak ostatni wszedł Szujski - w spiczastym

hełmie, w polerowanej zbroi.

- Zabrać carycę! - krzyknął głośno. - Jej dziewuch nie ru­

szać! Kto zabije samozwańca, dostanie tysiąc rubli! Żywy

nam niepotrzebny!

Wtedy po raz pierwszy w życiu Elastyk zapragnął zabić

człowieka. Wyjął z martwej ręki Basmanowa nabity pisto­

let. Strzelać umiał, Jurka mu pokazywał, jak to się robi. Wy­

starczy tylko odwieść kurek i spuścić. Z takiej odległości

Szujskiego nie ochroniłby nawet pancerz. A potem niech

będzie, co ma być. Niech jego, Ełastyka, nawet na kawałki

rozszarpią.

- A Kamień? - spytał nagle surowy głos, który dobiegł nie

z zewnątrz, tylko z niego samego. - Jeśli ciebie rozerwą na

strzępy, to co będzie z diamentem? Pomóc przyjacielowi nie

możesz teraz w żaden sposób. Biegnij, ratuj Rosję.

Elastyk chlipnął, wsunął broń za pas i stanął na czwora­

kach. Jakoś wypełznął na puste schody, tam podniósł się

i ruszył na ratunek nieszczęsnej ojczyźnie.

Po Kremlu biegali rozwścieczeni ludzie z nalanymi krwią

oczami. Na chłopca z pistoletem nikt nie zwracał uwagi, tyl­

ko jeden strzelec zatrzymał się i trzepnął go w ucho.

- Zmykaj stąd, malcze, bo cię tu kto przypadkiem usiecze

albo postrzeli! Nic tu po tobie!

320

background image

Dobrze, że nie było jeszcze telewizji, bo na pewno ktoś roz­

poznałby kniazia Solańskiego, brata samozwańca.

Elastyk biegi w stronę Baszty Borowickiej, rozmazując łzy

po policzkach.

Jurka to prawdziwy śmiałek, tak łatwo sobie z nim nie po­

radzą, podszeptywała Elastykowi matka głupich, nadzieja.

Może jakoś się wyrwie.

Ale ta Marynka, Marynka!

background image

Na złamanie karku

Elastyk sam nie wiedział, jak przebył Bramę Borowicką,

przez nikogo niestrzeżoną, ani też jak wszedł na Wzgórze

Wagańkowskie.

Po prostu biegł przed siebie, dyszał, pociągał nosem - i na­

gle znalazł się przed znajomym ogrodzeniem z bali.

Nie miał żadnego planu działania. Nie było na to czasu,

zresztą po ostatnich wstrząsach głowa zupełnie nie chciała

pracować. Może jak dojdzie co do czego, coś samo się wymy­

śli?

Przecisnął się przez dziurę, śmignął na podwórze, a tam

stała Słomka. W tym samym miejscu, w którym pożegnała

go godzinę temu, kiedy biegł ratować Jurkę.

A więc czekała. Nigdzie nie odeszła.

Nie powitała go jednak radośnie; była zła.

- Co za dureń! Wiedziałam! - zasyczała. - Mówiłam ci: nie

wolno tutaj wracać! Nie wpuszczę cię!

Po czym rozłożyła ręce, zagradzając wstęp. Ale kiedy spo­

strzegła zapłakaną twarz kniazia-anioła, jęknęła i zasłoniła

usta dłonią.

- Nic nie wiem. Jest źle - powiedział Elastyk.

- Skoro źle, to bierz nogi za pas, błagam cię, na rany Chry­

stusa! Będą cię szukali. Masz! - Podała mu jakieś zawiniątko. -

To sukienka, wzięłam od Paraszki. Przebierz się za dziewczy­

nę, może cię nie poznają. W węzełku masz miód, ten, co...

Elastyk nie wziął zawiniątka.

- Zabiorę swój diament. I księgę. Wtedy odejdę - rzekł po­

nuro.

- A Szarafudin?

- Mam tutaj coś. - Elastyk pokazał pistolet Basmanowa.

322

background image

- No to zastrzelisz jednego, a jest ich tam dwóch. Jeszcze

służba się zbiegnie, kiedy usłyszy strzały. - Słomka zamyśliła
się, ale tylko na parę sekund, nie więcej. - Nie, zrobimy ina­
czej. Chodź ze mną!

Posłusznie pobiegł za nią przez dziedziniec, do kuchni.

Tam Słomka chwyciła ze stołu nieduży, ale ciężki tłuczek,
okuty miedzią.

- Masz, trzymaj. To jest szlaga, tym tłucze się na kisiel żu­

rawiny i porzeczki.

- Na co mi ona? - zdziwił się Elastyk.
Już biegli na frontowy ganek. Na podwórzu było ciemno

i pusto - prawie wszystkich służących Szujski zabrał ze sobą.

- Staniesz za drzwiami, na ławie. Ja wywabię Ondriejkę,

a ty walnij go w łeb, ile masz siły. Dasz radę?

- Z wielką przyjemnością - obiecał Elastyk, ważąc w dłoni

ciężką szlagę. Był złakniony krwi.

To znaczy, że miał rację. Plan sam się ułożył. Teraz najważ­

niejsze to nad niczym się nie zastanawiać, bo się człowiek
przestraszy.

Z tym, żeby się nie zastanawiać, nie było kłopotu; stupor

jeszcze nie minął.

Elastyk przysunął do drzwi dumnej izby ławę, wlazł na nią,

chwycił obiema rękami tłuczek i uniósł go nad głowę.

- Już!

Słomka zastukała pięścią w drzwi.

- Ondrieju Timofiejewiczu! Posłaniec do ciebie! Od ojczul­

ka!

Stanęła tak, żeby Szarafudin, gdy wejdzie, znalazł się ty­

łem do ławy.

Na „raz" robię wdech, na „dwa" walę z całej siły, na „trzy"

łotr upada, powiedział sobie w duchu Elastyk. To bardzo pro­
ste.

Wyszło jednak niezupełnie tak.
Drzwi się otworzyły, ale Ondriejka nie wyszedł, tylko gło­

wę wysunął.

- Gdzie ten posłaniec, bojarówno?

Elastyk zawahał się - tłuc czy nie tłuc?
Do Ondriejki było trochę daleko, ale gdy ten zaczął kręcić

głową, wypatrując posłańca, było jasne, że zaraz się odwróci.

323

background image

„Raz" - głęboki wdech.

„Dwa!" - Elastyk wychylił się i z rozmachem stuknął zło­

czyńcę w łeb.

Na „trzy" upadli obaj: Ondriejka rąbnął nosem o podłogę,

Elastyk zleciał z ławy, bo stracił równowagę.

- Ach, mój Ilja Muromiec! - szepnęła z zachwytem Słom­

ka, pomagając mu wstać.

Wnosząc z tego, że Szarafudin wciąż leżał bez tchu, cios

musiał być solidny.

Elastyk rozprostował ramiona, niedbale odsunął dziew­

czynkę i zajrzał przez otwarte drzwi.

W nos uderzył go jakiś niemiły, chemiczny zapach, w oczy

gryzł dym.

Czyżby eksperyment już się zaczął?
Niestety, tak...

Doktor Kelley stał odwrócony tyłem, nachylał się w sku­

pieniu nad płomieniem i poruszał lekko łokciami.

Hałasu najwyraźniej nie słyszał; zbytnio był pochłonięty

swoim eksperymentem.

Elastyk chciał wpaść do izby, ale Słomka złapała go za połę.

- Czekaj! Trzeba wciągnąć tego, bo jak słudzy go zobaczą,

podniosą krzyk!

We dwójkę wzięli pod pachy leżącego bez czucia Ondriej-

kę, jakoś go wciągnęli do środka i zamknęli drzwi.

A baron nic - nawet się nie obejrzał.

Teraz już Elastyk nie chciał tracić ani sekundy.

Wyszarpnął zza pasa pistolet i jak nie ryknie:
- Odsuń się, psi synu!

Kelley w końcu jednak drgnął. Odwrócił się i teraz już było

jasne, co robił: na płonącym rożnie stała żeliwna patelnia,

a na patelni - szklane naczynie, w którym bulgotała pęche-

rzykowata srebrzysta masa, rzucając na ściany i twarz alche­

mika matowe odblaski.

Elastyk krzyknął jakby z bólu: Rajskie Jabłko, ściśnięte

złotymi szczypcami, było całkowicie pogrążone w rozgrzanej

rtęci.

Wokół z trzech stron połyskiwały lustra, już przygotowane

do Transmutacji. W specjalnej kolbie widoczna była szara

Tynktura.

324

background image

- Nie! Nie! - Doktor zamachał wolną ręką i wskazał na

klepsydrę. - Zostały tylko cztery minuty! Błagam!

- Wyjmij je! Bo zabiję! - nieswoim głosem zaryczał Ela-

styk, celując prosto w głowę barona.

Ten z jękiem zawodu wyciągnął Kamień z kolby.

Nigdy jeszcze Elastyk nie widział diamentu w takiej posta­

ci - czerwonoburego, mieniącego się złowieszczo.

- Połóż go na stół! Bo zastrzelę!

Po twarzy doktora spływały łzy, ale nie śmiał się sprzeci­

wiać - mina kniazia-anioła nie pozostawiała najmniejszych

wątpliwości, że ten naprawdę strzeli.

Rajskie Jabłko trafiło na stół i - niewiarygodne! - blat za­

czął się dymić, a diament, otoczony zwęgloną obwódką - po­

grążać w grubym dębowym drewnie. Dwie albo trzy sekundy

później przepalił je na wylot i spadł. Natychmiast zaczęła się

kopcić deska w podłodze.

Bojąc się, że Kamień przepali i tę przeszkodę, Elastyk rzu­

cił się naprzód.

- Nie zdołasz go podnieść, nawet jeśli owiniesz rękę

szmatką! - uprzedził baron. - Rtęć zbyt silnie rozżarzyła Jabł­

ko. Ostygnie nie wcześniej niż za pół godziny. Ach, jakiż

wielki błąd popełniasz, książę!

- Nie jestem już księciem - ochryple odpowiedział Ela­

styk, nie odwracając wzroku od Kamienia. Dzięki Bogu, ten

wgryzł się w podłogę do połowy i zatrzymał. - Daj mi

szczypce!

- Akurat ci dam! - Kelley machnął ręką; szczypce polecia­

ły i uderzyły o szybę.

Ta, na nieszczęście, podobnie jak i inne w komorze, była

nie z miki, ale z prawdziwego szkła.

Rozległ się brzęk, poleciały odłamki. Teraz już nie było

czym podnieść Jabłka.

- Łajdak!

Elastyk znowu wycelował w doktora pistolet, ale co z tego?

- Trzeba go było od razu zastrzelić - surowo upomniała

Słomka. - Pal, póki znowu czegoś złego nie nawyczynia. Tu­

taj ściany są grube. Może nie usłyszą.

Doktor klasnął w dłonie, cofnął się i oparł plecami o miej­

sce, gdzie znajdowała się tajna wnęka.

325

background image

- Gdzie moja książka? - groźnie spytał Elastyk. - No?!

- Tu... Tutaj... Weź...

Kelley wyciągnął spod płaszcza unibook i podał go Elasty-

kowi drżącą ręką.

- Wybacz... Wybacz mi... Źle wobec ciebie postąpiłem, zu­

pełnie jakbym rozum stracił. Wkrótce diament ostygnie, a ty

będziesz mógł go zabrać. Jest twój, twój!

- Zabij go, na co czekasz? - ponagliła Elastyka Słomka. -

A ja tamtego łotra ubiję, bo się zaraz ocknie.

Nachyliła się nad ogłuszonym Szarafudinem i wyszarpnęła

jeden z kindżałów o główce żmii.

- Gdzie trzeba uderzyć? W szyję? W którym miejscu?

Blada, ale zdecydowana na wszystko bojarówna uniosła

broń.

- Nie! - Elastyk zabrał doktorowi unibook i podszedł do

Słomki. - Nikogo zabijać nie będziemy. Jeśli, oczywiście, sa­

mi nas nie zaatakują.

- Ej, głupiś! - Kniaziówna z żalem odrzuciła kindżał. -

Chociaż czego się po tobie spodziewać; wiadomo - anioł.

Baron zrozumiał, że nikt do niego nie strzeli, i to wyraźnie

podniosło go na duchu.

- Jesteś mądrym chłopcem, mądrzejszym od wielu dojrza­

łych mężów. Będą z tobą rozmawiał tak, jak nigdy jeszcze

z nikim nie rozmawiałem - zaczął, gestykulując w zdenerwo­

waniu. - Czy wiesz, po co człowiek rodzi się i żyje? Żeby pić,

jeść, gromadzić pieniądze, a potem zestarzeć się i umrzeć?

Nie! Przychodzimy na ten świat, żeby rozwiązać Zagadkę By­

tu, wielką łamigłówkę, zadaną nam przez Boga. Cała reszta

jest marnością, pustą stratą czasu. Ludzie czują to całą swoją

istotą, ale mają świadomość własnej bezsilności. Dlatego

właśnie tkwi w nas taki silny instynkt przedłużenia gatunku

- człowiek płodzi dzieci w niejasnej nadziei, że te okażą się

mądrzejsze, bardziej utalentowane, będą miały więcej szczę­

ścia. Że jeśli nie on, to chociaż jego wnuki albo prawnuki

zgłębią Wielką Tajemnicę. Ale ja, Edward Kelley, nigdy nie

chciałem mieć dzieci. Bo dobrze wiedziałem: dzieci nie będą

mi potrzebne, sam poznam Tajemnicę. Cóż dla mnie znaczy

całe złoto świata! Magisterium potrzebne mi jest nie dla bo­

gactwa. Podporządkować sobie boską Emanację - to tyle, co

326

background image

samemu stać się Bogiem! To największe z dokonań! Propo­

nuję ci więc, żebyś podzielił ze mną ten zaszczytny los!

Doktor Kelley mówił bez przerwy, żarliwie i chaotycznie,

ale Elastyk słuchał go jednym uchem - czytał unibook.

Wsunął pistolet za pas, otworzył upragnioną siedemdzie­

siątą ósmą stronę. Wreszcie, po długich miesiącach życia bez

pomocy komputera, mógł zadawać pytania i dostawać odpo­
wiedzi.

- Car Dymitr Pierwszy - szeptał Elastyk. - Lata życia!

Ekran zaczął mrugać. Potem pojawił się napis:
„Czy chodzi o cara Dymitra Samozwańca Pierwszego?".

- Tak, tak!

Unibook pokazał notę biograficzną, która sprawiła, że Ela-

stykowi pociemniało w oczach:

Dymitr Samozwaniec I

(rok ur. niezn. - 1606),

car rosyjski (maj 1605 - m a j 1606)

Awanturnik nieznanego pochodzenia, podający się za care­

wicza Dymitra Ugiickiego. Według oficjalnych źródeł, był nim
zbiegły mnich Jurij (zakonne imię Grigorij) Otriepiew, ale wersja
ta jest przedmiotem sporu historyków. Przy pomocy polskich
najemników i Kozaków zaporoskich zawładnął Moskwą, obala­

jąc dynastię Godunowów. Zgodnie z relacjami cudzoziemskich

świadków, starał się wprowadzić reformy i złagodzić prawo

pańszczyźniane, ale źródła z czasów Samozwańca się nie za­

chowały - wszystkie zostały zniszczone z rozkazu cara Wasilija
Szujskiego. Po śmierci Samozwańca, która nastąpiła w wyniku
spisku bojarów, jego ciało zostało spalone, a prochy wystrzelo­

ne z armaty. Wówczas to na Rusi zaczął się tak zwany czas Za­
mętu - długa epoka wojen i waśni, która spustoszyła kraj i na

długo zahamowała jego rozwój gospodarczy i polityczny.

Zginął Jurka, zginął! Szujski spełnił swoją groźbę, nie zo­

stało po miłosiernym carze nawet śladu: szczątki bojar kazał
rozwiać z wiatrem, a pamięć zniszczył. Co zaś się tyczy Czasu
Zamętu - za to podziękować należy szalonemu doktorowi, je­
go Tajemnicy Bytu i roztopionej rtęci...

327

background image

Rozmazując łzy po policzkach, Elastyk spytał:

- A Wasilij Szujski? Co z nim?

Na to pytanie komputer odpowiedział bez zastanowienia:

SZUJSKI Wasilij Iwanowicz (1552-1612),

car rosyjski (1606-1610)

Przedstawiciel jednego z najznakomitszych rodów bojar­

skich, Szujski szedł do władzy długą i krętą drogą. Zdobywszy
koronę podstępem, nie potrafił utrzymać się na tronie.
Chwiejne poparcie ze strony arystokracji, chłopskie i szlachec­
kie bunty, pojawienie się nowego samozwańca, Dymitra II,
oraz polska interwencja uczyniły panowanie Szujskiego jedną
z najhaniebniejszych i najtragiczniejszych kart historii Rosji. Po­
konany przez wojska króla polskiego Szujski został postrzyżo-
ny na mnicha i wywieziony jako jeniec do Polski, gdzie zmarł,

według niektórych świadectw, zamorzony głodem w ciemnicy.

- Dobrze ci tak, draniu! - wymamrotał Elastyk i zapytał

jeszcze o podłą Marynę.

MNISZCHÓWNA Maryna albo Marianna (1587-1614)

Córka polskiego magnata Jerzego Mniszcha. Dzięki małżeń­

stwu z Dymitrem Samozwańcem I została carycą Rosji. Po
śmierci władcy jego żonę oszczędzono, ale nie zezwolono jej
na powrót do ojczyzny, tylko zesłano. Wystarczyło jednak, by
pojawił się nowy samozwaniec, Dymitr II, by Maryna, marząc
o powrocie na tron, od razu uznała go za swego małżonka.

Kiedy zaś Dymitr Samozwaniec II został zabity przez wrogów,

związała się z innym poszukiwaczem przygód, atamanem Za-

ruckim. Przez kilka lat tułała się z nim po różnych prowin­
cjach, w końcu jednak została ujęta i wtrącona do więzienia,
gdzie, jak pisze kronikarz, „umarła z tęsknoty za wolnością".

Elastyk uśmiechnął się przez łzy ze złośliwą satysfakcją

i nie odczuł żadnych wyrzutów sumienia z tego powodu. Ta­
to zawsze mówił: przewrotność i zdrada nigdy nikomu nie
przyniosły szczęścia.

328

background image

Ledwie jednak zebrał się, żeby wyjaśnić rzecz najistotniej­

szą: czy historia wie cokolwiek o losie kniazia-anioła Erastija

Solańskiego, gdy rozległ się rozpaczliwy krzyk Słomki:

- Uważaj!!!

Kątem oka Elastyk dostrzegł jakiś szybki ruch, odwrócił się

i zobaczył, że Szarafudin sprężyście podrywa się na nogi. On-

driejka zachwiał się, wyprostował i sięgnął do szabli.

Elastyk wyrwał pistolet zza pasa, szczęknął kurkiem i wy­

strzeliłby, słowo honoru, że by wystrzelił, ale Ondriejka skoczył

w bok, złapał kniaziównę na ręce i zasłonił się nią jak tarczą.

- Puść ją! - krzyknął Elastyk.

Szarafudin szczerzył zęby i cofał się ku drzwiom. Słomka

szarpała się, kopała, ale co mogła poradzić przeciwko silne­

mu mężczyźnie? Tylko przeszkadzała Elastykowi porządnie

wycelować.

- Nie szarp się!

Zrozumiała. Posłusznie się uspokoiła i jeszcze cała skurczy­

ła, tak że koci pysk Ondriejki się odsłonił. Teraz można było

nawet strzelić, ale Szarafudin okazał się sprytniejszy: cisnął

bojarówną w przeciwnika, a sam wyślizgnął się za drzwi.

Z korytarza od razu doleciało:

- Warta! Do mnie! Wszyscy do mnie!

Słomka i Elastyk zastygli w objęciach. Samo tak wyszło;

inaczej oboje nie utrzymaliby się na nogach.

- Oj, ale się strachu najadłam! - zachlipała bojarówna

i przycisnęła się jeszcze mocniej do Elastyka.

Ten jednak wyswobodził się i krzyknął:
- Sztaba!

Rzucił się do drzwi. Pistolet położył na ławce, unibook

wsunął za pazuchę, postanawiając nie rozstawać już się

z drogocenną książką nawet na chwilę; w niej teraz była je­

dyna nadzieja na ratunek. Trzeba odczekać, aż Kamień ostyg­

nie, potem w jakiś sposób wydostać się z dworu Szujskich

i znaleźć odpowiednią chronodziurę.

Naparli we dwójkę, zasunęli ciężką sztabę. Najwyższy byl

czas po temu, bo na zewnątrz już dudniły kroki, dźwięczała

stal i huczały głosy, a głośniejszy od innych - Ondriejki:

- Tam jest złodziejaszek, samozwańców brat! Bojarównę

wziął w niewolę! Dalej wszyscy - palcie we drzwi!

329

background image

- Nie można - odpowiedzieli inni. - Trafimy w Sołomonię

Własjewnę.

W drzwi uderzono czymś ciężkim. Potem znowu i jeszcze

raz, ale zapora była tęga, dębowa.

Elastyk obejrzał się na Jabłko - co z nim, czy jeszcze się dy­

mi? Nie zdążył się jednak przyjrzeć, bo z drugiej strony, gdzie

pod ścianą stała ława, rozległo się syknięcie:

- Precz mi z drogi!

Doktor Kelley! Kiedy Elastyk i Słomka męczyli się ze szta­

bą, baron podkradt się do ławy i zabrał pistolet. Teraz czarny

wylot lufy mierzył prosto w pierś kniazia-anioła.

- Odejdź od drzwi! - Alchemik gorączkowo oblizywał

usta. - Przegrałeś. To mnie sprzyja fortuna. Doprowadzę eks­

peryment do końca.

- Rozwalcie sztabę kulami! - zakrzyknął z tamtej strony

Ondriejka. - Celujcie w środek!

Baron podniósł głos:

- Nie trzeba! Zaraz otworzę!

Jeszcze sekunda zwłoki i będzie za późno, zrozumiał Ela­

styk.

Pisnął przez zęby i z zamkniętymi oczyma skoczył na dok­

tora - może tamten nie zdąży spuścić kurka albo spudłuje.

Tak czy owak, nie ma na co czekać.

Ale Kelley zdążył.
Ani też nie spudłował.

Ciężkie uderzenie, akurat w sam środek piersi, odrzuciło

Elastyka do tyłu.

Sam nawet nie zrozumiał, dlaczego przed oczami ma nagle

łukowe sklepienie. Wszystko wokół rozpływało się i chwiało,

zasnute mgłą.

To nie mgła, tylko dym prochowy, pomyślał Elastyk. Za­

strzelił mnie. Umieram.

W tej samej chwili z okrzykiem: „Mój kochany! Najdroż­

szy! Nie umieraj!" - rzuciła się ku niemu Słomka. Upadła na

kolana, podniosła głowę Elastyka. Chłopak nie mógł mówić

ani oddychać - klatkę piersiową miał jak gdyby sparaliżowa­

ną. Ale wszystko widział, wszystko słyszał.

Widział, jak alchemik całym ciężarem napiera na sztabę,

żeby ją odciągnąć.

330

background image

Słyszał, jak z dziedzińca huknęła salwa.

Przebite kulami drzwi zatrzeszczały. Kelley wydał słaby

okrzyk. Upadł. Usiłował się podnieść. Nie zdołał.

- Gdzie cię trafił, gdzie? - bełkotała Słomka, obmacując

Elastykowi pierś.

- Tutaj. - Pokazał miejsce.

Okazało się, że może już mówić. I wdech też mu się udało

zrobić, chociaż gwałtowny.

Dotknął rany, myśląc, że zanurzy palce we krwi, ale pierś

okazała się okropnie twarda i równa.

Unibook! Kula trafiła w schowany za pazuchą unibook!

Elastyk zerwał się i usiadł; wyciągnął komputer.
Dosłownie pośrodku okładki, między słowami „Geome-

trya" i „elementarna", utworzyła się głęboka wklęsłość. Wy­

pełniała ją otoczona pęknięciami solidna ołowiana plomba.

Niestety, nawet odporność na uderzenie ma swoje granice.

Komputer profesora van Dorna wyraźnie nie był obliczony na

strzały z bliskiej odległości.

- Cud! Pan Bóg ocalił swego anioła! - wyszeptała Słomka,

wpatrując się w książkę rozszerzonymi oczami.

- Ocalił, ocalił, ale na jak długo...

Spróbował otworzyć unibook - nie udało się. Cudowne

urządzenie przestało działać. Odtąd nie będzie ani informacji,

ani odpowiedzi na pytania, a co najgorsze - chronoskopu.

Ale nie było czasu zamartwiać się z tego powodu.

Drzwi trzęsły się od wystrzałów. Sztaba została przebita już

w dwóch miejscach i trzymała się, jak to mówią, na słowo

honoru. Jeszcze kilka celnych strzałów i koniec.

- Książę, książę... - zachrypiał doktor Kelley, obmacując

zakrwawioną kamizelę. - Pomóż mi...

Elastyk odrzuci! bezużyteczny już unibook i podszedł do

alchemika, posuwając się wzdłuż ściany, by go nie trafiono.

- Boli mnie. Strasznie - żałośnie rzekł baron. Nagle wy­

bałuszył oczy, a na jego twarzy odbiło się absolutnie zdumie­

nie. - Tajemnica... Bytu? - wyszeptał umierający. - To cała

Tajemnica?

I zamilkł. Jego głowa bezsilnie opadła na bok.

Elastyk jednak nie miał czasu dociekać, co takiego ujrzał

czy zrozumiał alchemik w ostatniej chwili życia. Za wszelką

331

background image

cenę musiał zabrać Kamień! Nawet jeśli miałby poparzyć so­

bie rękę do pęcherzy!

Podbiegł do migającego krwawymi odblaskami Jabłka.

Wydłubał je z desek kindżałem Ondriejki. Naciągnął rękaw

kaftana na dłoń, złapał diament i wsadził do kieszeni.

Jest!
Że rękaw zaczął dymić, to głupstwo. Najważniejsze, że on,

Elastyk, ma Kamień z powrotem.

Ale niedługo triumfował.

Na udzie poczuł żar. Rozległo się głuche stuknięcie i Raj­

skie Jabłko potoczyło się po podłodze. Przepaliło kieszeń na

wylot!

Elastyk zaś jęczał rozpaczliwie, usiłując dłonią ugasić tlącą

się odzież.

Nie, nie uda mu się wynieść diamentu! W żaden sposób!

Drzwi drgnęły, przekrzywiły się. Sztaba jeszcze się trzyma­

ła, ale kula przeszyła jeden z zawiasów.

- Hej, dalejże! Wszyscy razem! - darł się Szarafudin.

Zaraz się wedrą! A wtedy Kamień wpadnie w ręce cara

Wasilija. On wie, co z nim zrobić. Zacznie szukać innego

czarnoksiężnika, żeby zdobył dlań „całe złoto świata"...

Wtedy Elastyk potraktował Rajskie Jabłko bez szacunku.

Kopnął je z rozmachem, aż potoczyło się w najdalszy kąt, pod

ławę.

Rzucił Słomce szybko:

- Później je zabierz. Schowaj głęboko. Żeby nie dostało się

złemu człowiekowi!

„Może jeszcze po nie wrócę" - chciał dodać, ale nie dodał,

bo wcale na to nie liczył.

Kilkoma skokami dotarł do okna. Przez rozbitą szybę ciąg­

nęło nocnym chłodem. W dole, na dziedzińcu, ujadały stró­

żujące psy.

- Stój! - Słomka wczepiła mu się w rękaw. - Jak wysko­

czysz, to i tak cię dogonią. Nie wypuszczą z dziedzińca. Zostań

tu, ze mną! Nie pozwolę cię zabić! Słudzy mnie usłuchają!

- Ale nie Szarafudin - burknął Elastyk, pchając ramę.

Uff, wreszcie ustąpiła.

- Nie bój się - rzekł do Słomki, kiedy już wlazł na parapet. -

Nie złapią mnie. Dzięki za wszystko. Żegnaj.

332

background image

I w tej chwili tak na niego popatrzyła, że Elastyk zamarł.

Nie słyszał już ani krzyków, ani wystrzałów, ani szczekania,

tylko jej cichy głos:

- Cóż, żegnaj - powiedziała kniaziówna i pogłaskała twarz

Elastyka. - Niedługo pobyłeś na ziemi, ledwie rok. Ale nic,

nie skarżę się. I tak miałam wielkie szczęście. Której z dziew­

cząt trafiło się coś takiego - przez cały rok kochać anioła?

Aha, to ona go kochała? Naprawdę?

Elastyk otworzył usta, ale nie zdołał nic powiedzieć.

A tu jeszcze te cholerne drzwi; wyleciał już ostatni zawias.
Do izby wdarł się bestialski, wrogi świat, najeżony klinga­

mi i pikami. Na czele, posuwając się olbrzymimi susami, pę­

dził Ondriejka: gęba wyszczerzona, ociekająca śliną.

- Łapaj złodziejaszka!

Elastyk odepchnął się od ramy i skoczył w dół.

Od uderzenia o ziemię odbił sobie stopy - bądź co bądź, to

pierwsze piętro. Ale nie wolno było zwlekać, więc kulejąc,

pobiegł wzdłuż dziedzińca.

Obejrzał się przez ramię. Z okna wyskoczyła znajoma po­

stać i z kocią zręcznością wylądowała na ziemi. Rzuciła się

w pościg.

Ondriejka poruszał się o wiele szybciej niż Elastyk. Gdyby

trzeba było biec daleko, toby z pewnością chłopaka dogonił.

Ale ten miał do pokonania krótką trasę.

To właśnie jest cerkiew domowa, przy której unibook wy­

krył chronodziurę. A to wystająca, kwadratowa cembrowina.

Elastyk wskoczył na jej brzeg i na sekundę się zawahał.

Którego tam było maja - dwudziestego?
Ludzie kochani, cóż to za data - dzień bez roku?

Ale jak to mówią, tonący brzytwy się chwyta. Nie pora gry­

masić.

Jakby na potwierdzenie tego faktu w drewnianą cembro­

winę studni z trzaskiem wbił się kindżał ze żmijową rękoje­

ścią i przygwoździł połę kaftana Elastyka.

- Mam cię, diabełku! - zarechotał Ondriejka i już wyciągał

rękę, żeby złapać uciekiniera za kołnierz.

Elastyk szarpnął się, zamknął oczy i z rozpaczliwym okrzy­

kiem, dosłownie na złamanie karku, skoczył w nieznaną ot­

chłań.

background image

JUTRO

background image

Latający odkurzacz

Parskając, wynurzył się z zimnej wody. W studni było cał­

kiem ciemno. Na górze nie świecił księżyc, nikt nie zwieszał

się przez krawędź, nie wyzywał go od „diabełków". To zna­

czy, że udało mu się uciec! To Elastyka ucieszyło. Ucieszyło

go i to, że było niegłęboko - ledwie po pas. Po prostu cud, że

się nie rozbił, kiedy upadł.

Ale innych powodów do radości nie widział.

Rajskie Jabłko pozostało w roku tysiąc sześćset szóstym,

nad biedną Rosją zawisła ciężka chmura Zamętu. Potomek

von Dornów haniebnie spaprał swoją misję, nie miał się czym

chwalić.

A i tutaj, dwudziestego maja żadnego roku, było jakoś pa­

skudnie. Co będzie, jeśli ten „żaden rok" to wtedy, gdy

w ogóle nic nie ma: tylko ciemność, zimno i woda po pas?

Unibook zosta! bezpowrotnie stracony, a zapytać nie ma ko­

go. Innej chronodziury teraz się nie znajdzie. Próbować wyjść

na górę? Ale tam czeka Ondriejka; ten zabije go na miejscu,

i to jeszcze w najlepszym wypadku.

Ale dokąd właściwie trafił nieszczęsny potomek Theo

Krzyżowca?

Szczękając zębami - zarazem i z zimna, i ze strachu - Ela-

styk wyciągnął rękę i wymacał ścianę.

Dziwne: nie była drewniana, ale sądząc po powierzchni,

betonowa. To budziło nadzieję: materiał w końcu współczes­

ny.

Elastyk obrócił się o sto osiemdziesiąt stopni i obmacał

drugą stronę. Znowu ściana, dokładnie taka sama.

Stanął na palcach, ale nie dotknął żadnego sufitu.

Wtedy zadarł głowę i krzyknął: „Hej! Hop, hop!".

337

background image

Od razu ze wszystkich stron odpowiedziało mu takie dud­

niące, donośne echo, że o mało nie ogłuchł.

Wtedy zrozumiał: to zamknięta przestrzeń. Kamienny,

a raczej betonowy worek. Na górze, jak się zdaje, naprawdę

jest wąska, głęboka studnia. Albo szyb.

Ale to odkrycie nie wyjaśniło sytuacji.

Z każdą chwilą robiło się coraz zimniej. I straszniej.

Elastyk się zachwiał. Poderwał rękę, żeby się oprzeć, ale

dłoń nie znalazła ściany i jeniec żadnego roku upadł, z głoś­

nym pluskiem rozbryzgując wodę.

Stop! A gdzie się podział beton?

Elastyk zerwał się na równe nogi i znowu zaczął macać

w ciemności. Beton był z przodu i z tyłu; z lewej i z prawej -

pustka. Ostrożnie zrobił więc krok w prawo. Nic. Z dwóch

stron jak przedtem - ściany, z przodu jak przedtem pusto.

Nagle na głowę kapnęła mu zimna kropla.

Elastyk podniósł rękę i tym razem natrafił na sufit, też be­

tonowy. Chyba wyjście? Jeśli tak, to jest nadzieja. Droga mu­

si dokądś prowadzić, w jakimś celu ją przecież zrobiono?

Woda była już płytsza: teraz, unosząc nogi trochę wyżej,

można było nawet iść, i to dosyć szybko.

Oczy może nie tyle nauczyły się widzieć w ciemności, ile ja­

koś do niej przywykły; dlatego Elastyk - nie, nie zobaczył, ra­

czej poczuł, że przed nim droga się rozszerza.

Kwadratowe pomieszczenie, jakby komora. Nieduża. Sze­

roka na pięć kroków. Z drugiej strony przejście prowadziło

dalej, ale Elastyk na razie się zatrzymał - postanowił lepiej

zbadać tę komorę.

Najpierw na nic nie natrafił, pod palcami miał tylko chro­

powatą powierzchnię betonu. Potem natknął się na wystają­

cą ze ściany poprzeczną klamrę. Do czego mogła służyć?

Pomacał dookoła - znalazł jeszcze jedną, dokładnie taką

samą. Wyżej była i trzecia.

Czyżby... Czyżby schodki?
Nie chcąc przedwcześnie mamić się nadzieją, zaczął leźć

w górę, nie wiadomo dokąd.

Chyba rzeczywiście były to stopnie, bo po klamrach wcho­

dziło się bardzo wygodnie.

Wkrótce nastąpił koniec wspinaczki, i to dość nieprzyjem-

338

background image

ny: Elastyk rąbnął o coś twardego; tak mocno, że aż mu

w głowie zadzwoniło.

Obmacał więc uderzone ciemię, ale i sklepienie. Okazało

się nie betonowe, tylko żeliwne.

Nagle wyczuł nosem leciutki, ledwie uchwytny powiew

świeżego powietrza.

Skąd?!

Elastyk przycisnął głowę do żeliwa i zamarł.

Gdzieś, tuż obok, z całą pewnością znajdowała się szczeli­

na. A za nią - otwarta przestrzeń.

Może więc to nie sklepienie, ale pokrywa albo drzwi?

Pchnął je ręką, ile tylko miał siły, i - o dziwo - usłyszał

zgrzyt, a oczy poraziło mu niesamowicie jasne światło, wygię­

te w półksiężyc.

Właz, to byl okrągły właz!

Stękając, Elastyk naparł teraz na żeliwo i głową, i ramiona­

mi. Ciężka pokrywa powoli się unosiła.

Kiedy odsłoniła połowę włazu, Elastyk wyjrzał na wierzch.

Krzyknął.

Przetarł oczy.
Cichutko szepnął: „Hura!".

Na poziomie oczu miał szary asfalt. Trochę dalej widział

krawędź chodnika. Ścianę domu. Krótko mówiąc, znajomą

moskiewską ulicę, jak najbardziej jego, Elastyka, epoki!

Pociągając nosem, z rozczuleniem patrzył na zaparkowane

samochody, latarnie i rynny.

Co za cudowny krajobraz! I jakie miłe, prawdziwie majowe

powietrze!

Sądząc po łagodnym świetle słonecznym, po ciszy, musiał

być bardzo wczesny ranek. Miasto jeszcze spało.

Mrużąc oczy, Elastyk wylazł z dziury (teraz nie miał wąt­

pliwości, że to po prostu zwykła studzienka wodociągowa)

i zaczął skakać na jednej nodze; po pierwsze, z radości, a po

drugie, żeby się trochę rozgrzać.

Cóż to za szczęście znaleźć się we współczesności po trzy­

nastu miesiącach spędzonych w wieku siedemnastym!

Jak czysto dookoła, jak ładnie!

Ciekawe, który to rok?

Sądząc po samochodach, po reklamie Pepsi na dachu, nie-

339

background image

zbyt odległy od dwa tysiące szóstego. Może nawet właśnie

ten rok. Skoro jest dzisiaj dwudziesty maja, to całe letnie wa­

kacje są jeszcze przed Elastykiem. Super! Nawet jeśli trafił

o kilka lat wcześniej albo później, to też nie ma tragedii.

Słońce świeciło jasno, pogoda była cudowna i Elastyk do­

syć szybko się rozgrzał, tym bardziej że szedł bardzo szybkim

krokiem, niekiedy nawet podskakiwał.

Przed sobą zobaczył znajomą ulicę - Łubiankę. Skręcił

w prawo, w stronę domu.

Dziwne, że do tej pory nie minęło go żadne auto. Ulica by­

ła duża, nawet nocą jeździły tędy samochody; a co dopiero ra­

no.

Było w tym coś dziwnego. Nawet niepokojącego.

Ani jednego dźwięku, ani szmeru, i jakoś bardzo czysto, aż

zanadto.

Ale światła działają i - Bogu dzięki! - zatrzymały się przed

nimi trzy samochody, czekają na zielone.

Elastyk westchnął z ulgą i skarcił się w duchu za nadmier­

ne przewrażliwienie. Oczywiście, w porównaniu z rokiem ty­

siąc sześćset piątym nawet umiarkowana moskiewska czy­

stość może wydać się nieprawdopodobna.

Światła zmieniły się na żółte, a potem zielone. Ale samo­

chody nie ruszyły z miejsca.

Elastyk wpatrzył się w nie z chodnika i nie uwierzył włas­

nym oczom: w samochodach nie było nikogo.

Znowu poczuł się nieswojo. Pobiegł dalej i wkrótce znalazł

się na szerokim placu Łubiańskim.

I cóż to?

Samochody stały i na placu, i na ulicy. Ale nie jechały. No

i też były puste, absolutnie wszystkie.

Podbiegł do jednego, do drugiego. Zajrzał - nikogo w środ­

ku nie ma.

A poza tym nie było nigdzie ani gołębi, ani wróbli. Wzdłuż

chodnika stały drzewa, ale całkiem nagie, bez jednego listka.

To ma być dwudziesty maja?

Naprzeciwko wznosił się prostopadłościan (tfu, przeklęta

geometria!) Muzeum Politechnicznego. Gdyby pobiegł

w tamtym kierunku, za dziesięć minut byłby w domu. Ale je­

śli tam też...

340

background image

Elastyk wyobraził sobie puste podwórze, pustą bramę.

Otworzy drzwi mieszkania - a tam też pusto!

Stchórzył więc, nie pobiegł na Solankę. Uznał, że lepiej bę­

dzie pójść w stronę Kremla. Gdzie jak gdzie, ale tam na pew­

no ktoś będzie, zawsze to najważniejszy plac w kraju.

Szedł ulicą Nikolską i rozglądał się na wszystkie strony.

Te miejsca znał bardzo dobrze. Prawie nic się nie zmieniło,

tylko tu i ówdzie pojawiły się inne szyldy na sklepach.

Na przykład w roku 2006 nie było tego małego supermar­

ketu z napisem nad drzwiami: „Czynne 24 godziny na dobę".

Elastyk ostrożnie pociągnął drzwi - ustąpiły. Naprawdę

czynne?

Ale w środku nikogo nie było. Żywej duszy.

Kiedy Elastyk szedł wzdłuż półek z towarami, nagle zoba­

czył kartony i nabrał strasznej ochoty na sok pomarańczowy -

po siedemnastowiecznym kwasie i odwarze malinowym.

Chwycił karton, a w nim pusto. Wziął następny, z sokiem

ananasowym - to samo.

Wówczas ogarnięty przerażeniem cofnął się do wyjścia.

Do Centralnego Domu Towarowego pędził co sił w nogach.

Czyżby i tam nikogo nie było? To niemożliwe!

Ale i ten okazał się wymarły. Elastyk szedł środkowym pasa­

żem, przez szklaną kopułę widać było spokojne błękitne niebo.

Przy dziale gier komputerowych, gdzie z tatą spędzali nie­

kiedy po kilka godzin, Elastyk zatrzymał się na sekundę. Po­

ciągnął żałośnie nosem i poszedł dalej.

W samym centrum domu towarowego, w pobliżu obojęt­

nie szemrzącej fontanny, wydało mu się, że słyszy jakiś

dźwięk, podobny do słabego brzęczenia.

Zamarł, zaczął nasłuchiwać.

Naprawdę brzęczy! Od strony placu Czerwonego. Aha, jed­

nak ktoś tam jest! Nie pomylił się!

Wybiegł bocznym wyjściem, zaczął się rozglądać.

Brzęczenie stało się jakby silniejsze, ale na placu nic się nie

ruszało.

Nie! Przesunęła się minutowa wskazówka na Wieży Spas-

skiej. Kuranty uderzyły sześć razy - poprzez kontrast z do­

tychczasową ciszą wydawało się, że cały świat wypełniony

jest ich dźwiękiem.

341

background image

Kiedy ucichły, brzęczenie się nasiliło. Zdaje się, że dolaty­

wało skądś z góry.

Elastyk zadarł głowę i szedł placem, póki nie znalazł się na

samym jego środku.

Podniósł się lekki wietrzyk, bardzo szybko przybierający na

sile. Wiał nie tak, jak wieją zazwyczaj wiatry, ale z góry na

dół.

Pod nogami podniósł się kurz, zaczął wirować, w niebo

wzbił się pylisty slup. Ale śmieci w nim nie było - ani papier­

ków, ani liści.

Długie włosy Elastyka też się podniosły. Bardzo możliwe,

że ze strachu.

I właśnie wtedy zza wieżyczek Muzeum Historycznego wy­

chynęła dziwna latająca maszyna, podobna do olbrzymiego

odkurzacza. Właśnie ona wydawała to brzęczenie, teraz już

było jasne.

Osłupiały Elastyk patrzył na cudowny odkurzacz. A ten

doleciał do środka placu i zawisł wprost nad głową chłopca.

Kosmici! - przeszyła Elastyka nagła myśl. To oni wszyst­

kich porwali! Zaraz i jego zabiorą!

Prawdopodobnie domysł był słuszny.

Wiatr nagle ucichł. Z odkurzacza wystrzelił błękitnawy

promień i otoczył Elastyka migoczącą aureolą. Elastyk pod­

niósł rękę, żeby zasłonić oczy, i zadrżał - ręka przeświecała

tak, że było widać wszystkie kości.

Opuścił wzrok - przez odzież, która stała się przezroczysta,

widać było zarys żeber, kręgosłupa.

Wówczas Elastyk tak się przeląkł, że usiadł na bruku, za­

tkał rękami uszy i zamknął oczy, żeby już nic nie widzieć ani

nie słyszeć.

Ale usłyszał i tak. Słaby, cichy głos powiedział... Nie, nie

p o w i e d z i a ł -jakby rozległ się wewnątrz samego Elasty­

ka:

- Tooo baaaardzoo intereeesującee. Żywe dziecko.

background image

Deszczyk majowy

Błękitnawe światło zgasło. Pojazd wylądował na bruku i ła­

godnie zakołysał się na elastycznych kółkach.

Może lepiej uciec? - przeleciało Elastykowi przez głowę.

Ale dokąd? Do pustego cedetu?

Lepiej już dowiedzieć się, co to wszystko znaczy.

Z brzucha latającego talerza (a raczej odkurzacza) wysunę­

ła się i opadła przezroczysta kabina, w której siedział, nie, nie

kosmita z jakimiś tam przyssawkami na głowie, ale zwyczaj­

ny człowiek. I sądząc na oko, wcale niestraszny: łagodna,

lekko obrzmiała twarz, usiana drobnymi zmarszczkami; żół-

tawosiwe włosy do ramion, pulchne ręce, spokojnie złożone

na piersi. Człowiek miał na sobie obszerną szatę. W ogóle nie

bardzo było wiadomo, czy to mężczyzna, czy kobieta.

- Jestem zdziwione. Straaasznie zdziwione - usłyszał Ela-

styk, chociaż cienkie, bezbarwne wargi się nie poruszyły. Ono

(skoro już sama istota mówiła o sobie w rodzaju nijakim, to

i my będziemy o niej tak mówić) oglądało „żywe dziecko"

swoimi trochę skośnymi, półsennymi oczami i niby to milcza­

ło, ale głos rozległ się znowu: - Skąd się wziąłeś, chłopcze?

Co Elastyk mógł mu odpowiedzieć? Że długo by trzeba wyjaś­

niać. Wcale zresztą nie miał ochoty nic wyjaśniać, wolałby naj­

pierw zadać parę pytań dziwnej istocie. Zamiast więc odpowie­

dzieć, zapytał sam, chociaż wiedział, że to bardzo niestosowne.

- Gdzie się wszyscy podziali? I który jest teraz rok?

- Rozuuumiem. - Stworzenie z lekka pokiwało głową. -

Mówisz ustami i językiem. Pytasz o rok. To znaczy, że jesteś

z przeszłości. Chronodziura, tak?

No jasne! Oczywiście! Trafiłem do przyszłości! - dotarło

wreszcie do Elastyka.

343

background image

- To pan jest człowiekiem z przyszłości?! - zawołał.
- Dla ciebie - tak. Z jakiego jesteś roku?

- Z siedem tysięcy sto trzynastego, to znaczy, z tysiąc dzie­

więćset czternastego, to znaczy dwa tysiące szóstego - zaczął

się plątać Elastyk i żeby nie zagłębiać się zbytnio w wyjaśnienia,

znowu zapytał: - Gdzie ja jestem? To Moskwa czy nie Moskwa?

- To Szklana Strefa numer 284. Kiedyś nazywała się Moskwa.
- Szklana? - zgaszonym głosem powtórzył Elastyk. -

W jakim sensie?

- Osłonięto ją szklanym kloszem. Dla lepszej ochrony przed

brudem i bioelementami. SS-284 - to pomnik Epoki KCU.

- Jakiej, jakiej?

- Epoki, Kiedy Czas Upływał.

Elastyk zamrugał oczami.

- A teraz co, nie upływa?

- Teraz nie upływa. Obecnie zawsze mamy dwudziesty

maja. Obliczono, że na półkuli północnej w tym właśnie dniu

jest najlepsza pogoda. A na południowej mamy zawsze dwu­

dziesty listopada.

To było po prostu absolutnie nie do pojęcia, dlatego Ela­

styk nawet nie próbował o nic więcej pytać.

- A proszę mi powiedzieć, jak pan ze mną rozmawia?
- Za pomocą adresacji myśli. To o wiele wygodniejsze niż

metoda językowo-ustno-zębowa.

- To znaczy, że mógłbym milczeć? - rzekł Elastyk. Drugiej

połowy pytania nie zadał, wypowiedział ją w myślach. - Pan

mnie i tak zrozumie?

- Oczywiście.
Tak rozmawiać było na pewno wygodniej, ale bez poruszania

wargami, bez gestów, rozmowa wydawała się jakaś dziwaczna.

- Może lepiej jednak będę mówił głośno? Jestem Erast.

A pan?

- Magdaitiro Yamadajenkins.

- Bardzo mi miło - wymamrotał Elastyk, wstrząśnięty

tym imieniem i nazwiskiem.

- Cooo za sensaacja! - Stworzenie rozwlekle przeciągało wy­

razy. - Dziecko z chronodziury. Coś takiego nie zdarzyło się od

momentu, kiedy przez S3-72 dostał się tu szczur z tysiąc sie­

demset dziewięćdziesiątego czwartego roku.

344

background image

Elastyk nie zrozumiał, co to było: własne myśli tamtego

czy wypowiedź adresowana do rozmówcy.

- Wsiadaj do pojazdu. - Białe palce zaczęły dotykać senso­

rów pilota. - Tylko najpierw muszę cię sprawdzić pod kątem
biozagrożenia, neuroagresji i radioaktywności.

Magdaitiro przylepiło do szyby kabiny jakiś wskaźnik,

przez wyświetlacz przebiegły niezrozumiałe znaczki.

- Ciekaaawe. Cztery pchły w okrywie włosowej. W dwunast­

nicy przetrwały bakterie duru brzusznego. W prawym płucu za­
znaczający się guzek nowotworowy, stadium minus osiem...

Porażonemu taką diagnozą Elastykowi zaschło w gardle.

No, pchły - to sprawka siedemnastego wieku, przecież bez
przerwy musiał się tam drapać. Ale tyfus i guzek?!

A senny głos dalej mruczał:
- ...Negatywne promieniowanie prawego płata czołowego.

Pneutnotetralepsis.

Opryszczka. Trzy, nie, cztery infekcje wiru­

sowe. Prawdziwe chodzące muzeum historii medycyny.
Szkoda, ale trzeba będzie je usunąć.

I zanim nosiciel okropnych dolegliwości zdążył się przestra­

szyć, z kabiny zaczęło się sączyć migające światło, otoczyło go

od stóp do głów; po jego ciele przebiegł dreszcz, na czole wystą­
piły krople potu, ale już po sekundzie wszystko się skończyło.

Szyba kabiny podjechała do góry.

- Teraz już nie stanowisz zagrożenia, chłopcze z chrono-

dziury. Możesz wsiadać.

- I nie będę miał tyfusu, raka i tej tam, no, pneumo... -

spytał zatrwożony Elastyk.

- Jesteś absolutnie zdrowy i już nigdy nie zachorujesz. Je­

steś teraz wyposażony w stuprocentową barierę immunolo­

giczną. A cóż to za ordynarną chromokobaltową konstrukcję

widzę w twoich ustach? Czyżby prawdziwy aparat nazębny?

We wzroku stworzenia mignęła iskra lekkiego zaintereso­

wania. Elastyk skinął głową.

- Cudooowne. Rzecz muzealna, prawdziwy antyk. Czy

możesz mi go podarować?

- Z miłą chęcią, ale muszę wyprostować zęby...
- To drobiazg.

Ku twarzy Elastyka wysunął się jaskrawy promień, zęby

coś jakby połaskotało, a potem metalowe klamry i obejma ci-

345

background image

chutko brzęknęły, same wyślizgnęły się z ust i przefrunęły na

dłoń Magdaitiro.

Elastyk przesunął palcem po zębach i westchnął zachwy­

cony, bo zrobiły się idealnie równe.

- Dzięki za cenny eksponat. Teraz siadaj.

Człowiek z przyszłości przesunął się na siedzenie.

Elastyk usiadł i z ciekawością zaczął się rozglądać.
- Co to za maszyna?

- Odkurzacz. Regularnie czyszczę strefę z kurzu. Lubię to

zajęcie.

Kabina płynnie schowała się we wnętrzu pojazdu latające­

go. Okazało się, że jego dno, które z zewnątrz wydawało się

nieprzenikalne, jest całkiem przezroczyste.

Elastyk nie poczuł ruchu - po prostu nawierzchnia nagle

oddaliła się, a w pół minuty później w dole już rozpościerało

się olbrzymie miasto, przecięte na pól wstęgą rzeki.

Z góry Moskwa wydawała się tętnić życiem, tak jak w pa­

mięci Elastyka. Patrzył na błyszczące w słońcu dachy, na igli­

ce wieżowców, na skrzyżowania magistral i łzy same płynęły

mu po twarzy. Ach, cóż to było za piękne miasto! B y ł o...

Znowu rozległo się brzęczenie i odkurzacz wciągnął rozmi­

gotane wiry kurzu do leja wystającego z rufy.

- No dobrze - oznajmiło Magdaitiro - sprzątnęliśmy, a te­

raz skropimy wszystko deszczykiem majowym z roztworu

dezynfekcyjnego. Lubisz tęcze?

Elastyk pociągnął nosem i kiwnął głową.

- Ja też.

Z bezchmurnego nieba zaczął padać na Moskwę wesoły,

obfity deszcz. Dachy zajaśniały jeszcze bardziej, a rzeka, prze­

ciwnie, zmętniała; po prawej stronie pojawiły się trzy tęcze,

jedna nad drugą.

- Ja świetnie ustawiam tęcze - pochwaliło się stworzenie. -

Trzy raczej rzadko, ale dwie wychodzą mi zawsze. Włączę

nadawanie, żeby każdy, kto chce, mógł sobie popatrzeć.

- Ach, to nie jest pan tu sam... czy też samo? - ożywił się

Elastyk. - Są także inni ludzie?

- Oczywiście, że są. N a s i - dodał człowiek z przyszłości,

jak gdyby to słowo miało szczególny sens.

background image

Nasi

- No, chyba wystaaarczy. - Magdaitiro nacisnęło guziczek

i deszcz się skończył, ale tęcze ciągle jeszcze wisiały nad ste­

rylnie czystym miastem. - Lecimy do domu, bo przegapię po­

rę śniadania i spóźnię się na początek serialu. A poza tym

trzeba powiadomić naszych o tobie. Wyobrażam sobie, co się

zacznie. Wielu, bardzo wielu zapragnie cię obejrzeć. Dwa­

dzieścia osób, może nawet więcej. Dawno nie mieliśmy takie­

go wstrząsająceeego wydarzenia.

Przy słowie „wstrząsającego" istota ziewnęła. Elastyk aż

się wzdrygnął, tak go to zaskoczyło; zdążył przywyknąć do

absolutnej nieruchomości tej twarzy.

Rozległ się głośny trzask.

- Wyszliśmy ze szklanej sfery. Teraz do domu.

Okazuje się, że nad Moskwą naprawdę wisiała połyskująca

przezroczysta półkula, obejmująca całe miasto. Po policzkach

Elastyka znowu popłynęły łzy.

- A gdzie są wszyscy? No, to znaczy „nie nasi"? - chlipnął,

mając na myśli normalnych ludzi, niepodobnych do Magda­

itiro Yamadajenkins.

- Tych, których nazywasz „normalnymi" i którzy w rzeczy­

wistości byli nienormalni, już nie ma - wyjaśnił człowiek przy­

szłości, demonstrując tym samym, że doskonale słyszy nawet

niewypowiedziane słowa. - Zostali tylko nasi. No, naprzód!

- Proszę poczekać!

Elastyk chciał poprosić, żeby odkurzacz opuścił się niżej

i przeleciał nad Solanką, ale poczuł, że nie zniesie widoku

opustoszałego domu rodzinnego.

- A jak... jak Moskwa zamieniła się w Strefę?

- W SS-284 - poprawiło Magdaitiro. - Jeśli potrzebne ci

347

background image

krótkie wyjaśnienie, zaczęło się od tego, że pewien „normal­

ny" człowiek oddał krew do analizy, a od innego „normalne­

go" człowieka odeszła żona.

- Przepraszam, ale nie rozumiem...

- Pierwszy „normalny" dowiedział się z wyników analizy,

że jest nieuleczalnie chory (wtedy jeszcze istniały nieuleczal­

ne choroby), i dlatego zwariował - znienawidził wszystkich,

którzy są zdrowi. A od innego „normalnego" człowieka ode­

szła żona; była kobietą - uznało za wskazane dodać stworze­

nie. - Odeszła do innego mężczyzny i wskutek tego porzuco­

ny mąż też oszalał: znienawidził wszystkie kobiety

i wszystkich mężczyzn, a także wszystkie dzieci, ponieważ

razem z matką odeszły także jego dzieci.

- Ale coś takiego często się zdarza... To znaczy zdarzało.

Co to ma do rzeczy?...

- A to - w lot podchwyciło Magdaitiro niewypowiedziane

pytanie - że obaj ci ludzie pracowali w jednym miejscu. Wte­

dy istniało takie pojęcie: „praca". Praca jest wtedy, gdy czło­

wiek musi przez wiele godzin z rzędu zajmować się jedną

sprawą, nawet jeśli wcale mu się ona nie podoba. Dwóm

„normalnym", o których ci opowiadam, ich praca wcale się

nie podobała. Komu zresztą spodobałaby się taka praca? Byli

zatrudnieni (to znaczy właśnie, że „pracowali") w tajnej ba­

zie wojskowej, pilnowali guzików. Baza wojskowa to była ta­

ka dziwna instytucja, w której znajdowały się...

- Wiem - przerwał mu Elastyk. - Proszę mówić dalej!
- Ach, prawda, wiesz. No więc w tej bazie rakietowej, w róż­

nych pomieszczeniach, były dwa guziki. Jeśli ktoś nacisnął na

nie równocześnie, wylatywały rakiety. A jeśli tylko na jeden, to

nie leciały. Wymyślono to specjalnie, na wypadek, gdyby czło­

wiek, który odpowiada za guzik, nagle zwariował. No i zwario­

wali obaj naraz, chociaż z różnych powodów. Umówili się mię­

dzy sobą i punktualnie o dwunastej w południe nacisnęli swoje

guziki. Poleciały więc rakiety i zniknęło wielkie miasto w in­

nym kraju. To znaczy, samo miasto zostało, ponieważ były to

takie rakiety, które niszczą wszystko, co żywe, ale nie niszczą

rzeczy mających wartość materialną. W epoce KCU wartości

materialne traktowano z wielkim szacunkiem, a ludzi nie bar­

dzo, ponieważ ludzi było strasznie dużo, kilka miliardów.

348

background image

- To okropne! A z jakiego kraju było tych dwóch świrów?

Po twarzy człowieka przyszłości przebiegło jakby lekkie

drgnienie - prawdopodobnie Magdaitiro zmarszczyło czoło.

- Nie pamiętam. Wtedy było mnóstwo krajów, po prostu

nie uwierzyłbyś ile. Kiedy zniknęło wielkie miasto, od razu

zaczęto wystrzeliwać rakiety ze wszystkich pozostałych baz

wojskowych. Moskwa miała szczęście, tak samo jak i tamto

pierwsze miasto. W nią też trafiła rakieta, która niczego nie

uszkodziła. Wojna ciągnęła się kilka lat, aż do chwili, kiedy

jedni „normalni" ludzie zwyciężyli innych, a potem wszyscy,

którzy przeżyli, zmarli wskutek strasznych chorób.

- Ale pan jest żywy. To znaczy, że nie wszyscy zginęli!
- Oczywiście, nie wszyscy. Wielu ocalało. Prawie wszyscy

nasi - osiemset osiemdziesiąt osób.

- Ale kto to są nasi?

- Najmądrzejsi i najbardziej wykształceni, jednym sło­

wem - najlepsi ludzie na Ziemi. Wiedzieliśmy, że podobna

katastrofa jest teoretycznie możliwa, i przygotowaliśmy się

odpowiednio wcześnie. Umówiliśmy się, sporządzili plan

nadzwyczajnej ewakuacji, żeby ocalić najcenniejszą część

ludzkiej cywilizacji - samych siebie. I zanim pierwsze rakiety

dosięgły celu, wszyscy odlecieliśmy na stacje orbitalne. Część

tych stacji była już wówczas czynna, resztę zawczasu przygo­

towaliśmy do eksploatacji. Znajdowało się tam wszystko, co

było niezbędne do odrodzenia planety.

Odkurzacz ciągle jeszcze szybował nad Moskwą, ale

wstrząśnięty tą przerażającą historią Elastyk nie patrzył na

wyludnione miasto, tylko na opowiadającego.

- Krążyliśmy po orbicie, dopóki na Ziemi wszystko się nie

uspokoiło. Potem wróciliśmy i zaczęli sprzątać. Zrobiliśmy

dezynfekcję i dezynsekcję. Ponieważ przy życiu zostali już

tylko ludzie mądrzy i wykształceni, wszystko szło szybko.

Nikt nie przeszkadzał, nikt nie zawracał nam głowy głup­

stwami. Urządziliśmy świat po swojemu, rozwiązaliśmy bez

przeszkód wszystkie dotychczasowe zagadnienia naukowe

i techniczne, a na Ziemi powstał idealny porządek. Każdy

wybrał sobie miejsce i ulubione zajęcie. Ja na przykład lubię

zajmować się starymi rzeczami - doglądam Moskwy i SS-148

(kiedyś nazywała się Paryż).

349

background image

- I, tak jak wcześniej, jest was ciągle osiemset osiemdzie­

siąt cztery osoby.

- Nie, teraz jest nas siedemset czterdzieści sześć osób. Nie­

którzy byli już starsi i niezbyt zdrowi, nie dożyli więc do osta­

tecznego rozwiązania wszystkich problemów medycznych.

Ale, oczywiście, nie zniknęli bez śladu, to byłoby marnotraw­

stwem. Ja na przykład jestem złożone z profesor Magdy Jen­

kins, mikrobiologa, oraz doktora Itiro Yamady, specjalisty

w dziedzinie elektroniki. Mój mózg posiadł wiedzę, którą

mieli obaj dawcy. To bardzo wygodne.

Elastyk bojaźliwie zerknął na hybrydę. To znaczy, że jest

równocześnie i kobietą, i mężczyzną? Co za koszmar!

- A dzieci? Czy u was nie rodzą się dzieci?

- Z reprodukcją jest kłopot. - Magdaitiro westchnęło. To

było bardzo dziwne: wyraźne westchnienie, ale bez najmniej­

szego poruszenia powietrza. Nie westchnienie, ale m y ś l

o w e s t c h n i ę c i u . - Rozumiesz, chłopcze z chronodziu-

ry, w epoce KCU po to, by pojawiło się dziecko, konieczne by­

ło, żeby dwie osoby ludzkie (przy czym jedna płci męskiej,

a druga żeńskiej) pokochały się. Trudno objaśnić, co to zna­

czy „pokochały się". To kiedy jednemu człowiekowi wydaje

się, że nie może żyć bez drugiego człowieka. Z tego powodu

pozwala sobie na najrozmaitsze głupie, niekiedy nawet auto-

destrukcyjne postępki. Nasi są zbyt mądrzy, żeby kochać.

Próbowaliśmy hodować dzieci z żywych komórek - klono­

wać, ale klonowane dzieci nie są inteligentne. I wówczas po­

stanowiliśmy, że będziemy wieczni. Po prostu nie mamy in­

nego wyjścia, inaczej zginie cywilizacja. Wtedy właśnie

zaczęła się epoka dwudziestego majopada. No, napatrzyłeś

się na tęcze? Lecimy, do początku serialu zostało tylko pół go­

dziny.

- A gdzie pan-pani mieszka?
- W Karpatach - odrzekła wieczna istota, przebiegając

palcami po guzikach jak pianista po klawiszach.

- To jak dostaniemy się w pół godziny do pańskiego domu?

Odkurzacz na sekundę otoczył się chmurą, która od razu

się rozproszyła, i okazało się, że Moskwa zniknęła - pod prze­

zroczystym dnem pojazdu widniała zielona trawa.

- Już jesteśmy w domu.

background image

Niebezpieczne myśli

Kabina ześlizgnęła się w dół, a Elastyk zobaczył cudowny

pejzaż: błękitne góry, jezioro, zaśnieżony szczyt w oddali.

- Już jesteśmy w Karpatach? Tak szybko?
- To się nazywa hipertransportacja - przemieszczenie

przez fałdy przestrzeni. Nie traci się czasu na podróż, tylko

energię. Idziemy, czas na kolację. Mam ścisły reżim.

Kobietomężczyzna skierował się do dużej trawiastej kępy,

a ta nagle odjechała na bok, odsłaniając przytulne, wypełnio­

ne łagodnym światłem wejście.

- Chyba można otworzyć okna, rosa już zniknęła - powie­

działo, a może pomyślało Magdaitiro.

Na zboczu w kilku miejscach podniosła się darń, jak gdyby

sama góra otworzyła oczy.

- Zbudowałom sobie dom w pobliżu natury. To dobre

miejsce, ziemia nasycona jest pozytywną energią - wyjaśniło

pan-pani domu, prowadząc gościa do środka.

Elastyk ujrzał niezwykle obszerny pokój o gładkich drew­

nianych ścianach, na których wisiało mnóstwo obrazów

w złotych ramach. Za to mebli było niedużo - tylko niewyso­

ki stół i kilka dziwnych, puszystych kul, na które przyjemnie

było patrzeć.

- Jak tu ładnie - uprzejmie pochwalił Elastyk. - Mieszka

tu pan-pani samo?

- Mam sąsiadów. Prezydent Ramirez osiedlił się w Al­

pach, to tylko tysiąc kilometrów stąd. A mój bliski przyjaciel,

senator Hobbes, mieszka na wybrzeżu Bałtyku; to jeszcze bli­

żej - odrzekło stworzenie z przyszłości.

- I nikt nie czuje się samotny? Świat jest taki wielki, a was

tak mało!

351

background image

Magdaitiro, w skupieniu dotykające sensorów na pilocie,

zamarło i lekko pochyliło głowę w bok. Słychać było jakieś
nieartykułowane, bardzo szybkie mamrotanie, jak gdyby
ktoś włączył magnetofon na przyśpieszone przewijanie.

- Przepraszam, co to jest?
- To ja myślę nad twoim pytaniem. Tak, jest nas niewie­

lu. Za to cenimy każdego mieszkańca Ziemi. Nie tak jak twoi

„normalni ludzie". Wtedy silni dręczyli słabszych, nawet za­

bijali, a reszta nic sobie z tego nie robiła. A u nas, kiedy dok­

tor Lipszyc, mieszkający na Antarktydzie, wpadł do lodowa­
tej wody i wezwał pomocy, po minucie zjawiło się przeszło
pięciuset naszych, a reszta przybyła w ciągu następnych pię­
ciu minut. Nigdy jeszcze na jednym lodowcu nie zebrało się
tyle osób! Wszyscy jesteśmy Wielce Szanownymi Ludźmi.
Zdanie każdego jest nadzwyczaj cenne. Nie sposób sobie wy­
obrazić, żeby nasi podjęli jakąś decyzję, gdyby nie odpowia­
dała chociażby jednemu z nas. Co prawda, żadnych zbioro­
wych decyzji od dawna nie musieliśmy podejmować. Świat
funkcjonuje w absolutnym porządku. Wszystkie problemy
są rozwiązywane, jeszcze zanim się pojawią. Najbliższa kata­
strofa zdarzy się za sto osiemdziesiąt dwa obroty naszej pla­
nety wokół Słońca: w Ziemię powinna uderzyć wielka ko­
meta. Ale nie uderzy, ponieważ za sto dwa obroty

wystrzelimy jej na spotkanie balistyczny pocisk, który zmie­
ni jej trajektorię... Jeszcze cztery polecenia i śniadanie będzie

gotowe. - Magdaitiro znowu zajęło się pilotem.

Elastyk był strasznie ciekaw, co się tutaj jada, ale na razie

nie zaproszono go do stołu. Jak na dobrze wychowanego
chłopca przystało, udał, że interesuje się malarstwem. Prze­
szedł się wzdłuż szeregu obrazów i jeden od razu rozpoznał.

- Jaka świetna kopia Mony Lizy - powiedział tonem znaw­

cy, żeby błysnąć erudycją przed mieszkańcem przyszłości.
Niech nie myśli, że chłopcy w dwudziestym pierwszym wie­
ku byli ciemniakami.

- Dlaczego kopia? To oryginał. Biorę z SS-148 obrazy, któ­

re mi się podobają. Jeśli jakiś mi się znudzi, wieszam go z po­
wrotem w Luwrze i biorę inny. No, proszę do stołu.

Magdaitiro przysunęło puszystą kulę i usiadło na niej; oka­

zało się, że to fotel.

352

background image

Tak samo postąpił Elastyk. Siedzisko momentalnie przy­

brało kształt jego ciała, troskliwie obejmując plecy i boki.

Powierzchnia stołu się rozciągnęła, po czym zjawił się bia­

ły obrus, zastawiony srebrnymi naczyniami, kryształami
i wazami; w każdej z nich znajdował się jeden kwiatek.

Wszystkie przeżycia i bieganina sprawiły, że Elastyk okrop­

nie zgłodniał i z wielką ciekawością oglądał poczęstunek.

Najwyraźniej Magdaitiro bardzo lubiło galaretkę. Była tu­

taj we wszystkich kolorach: w jednej miseczce mętnobiała,

w drugiej różowawa, w trzeciej żółtawa, w czwartej zielonka­
wa. Oprócz małych pakiecików soli i kostek cukru Elastyk
nie dostrzegł na stole nic więcej nadającego się do zjedzenia.

- Lubię galaretkę, szczególnie na deser - powiedział z na­

ciskiem.

- Częstuj się. Tutaj masz wszystko, co niezbędne dla orga­

nizmu: czyste białko, czyste węglowodany, trochę tłuszczów,
błonnik, pięciogramowe dawki soli i dwudziestogramowe
cukru. A w karafce jest woda mineralna.

Człowiek z przyszłości zaczerpnął od razu z każdej misecz­

ki, wysypał pakiecik soli na język, popił wodą i zagryzł kostką

cukru.

- Jużem zjadło. Mmm, pycha. No, a ty?
- Dziękuję, nie jestem głodny...
Elastyk ponuro gryzł cukier. Kiedy sięgnął po następny ka­

wałek, srebrna pokrywka cukiernicy sama się zamknęła.

- No, jak chcesz. Posiedź, poczekaj, aż pożywienie rozpu­

ści się we krwi. A ja muszę obejrzeć Śmiech i łzy, to mój ulu­

biony serial. Szkoda, że nie widziałeś poprzednich odcinków,
bez tego trudno ci będzie śledzić treść.

Pan-pani domu obróciło się na swoim kulistym fotelu

w stronę ściany - jedynej, gdzie nie wisiał żaden obraz, i cała

ściana nagle zmieniła się w ekran. Różnokolorowe figury
geometryczne pełzały powoli, raz się rozjaśniając, raz ciem­

niejąc, i wchodziły jedna na drugą. Towarzyszyło temu nie­
zbyt głośne pogwizdywanie, to znów pstrykanie, to wes­
tchnienia.

Po pięciu minutach Elastykowi się to znudziło, tak że za­

czął się obracać na fotelu, ale Magdaitiro patrzyło, nie odry­

wając oczu od ekranu.

353

background image

Odwróciło się tylko na sekundę, by zwrócić gościowi uwa­

gę na coś śmiesznego:

- He, he, he. A to dobre. Tylko popatrz! - I znowu zagapi­

ło się w ekran.

Elastyk patrzył więc dalej. Wielki różowy sześciokąt starał

się przeleźć między dwiema spiralami - to tak się obracał, to

owak, ale w żaden sposób mu się nie udawało. Zapachniało

czymś ostrym, kwaskowatym, a Elastyk poczuł nawet, że go

łaskocze w nosie.

Ramiona Magdaitiro lekko drżały; widocznie zanosiło się

śmiechem.

Korzystając z tego, że pan-pani domu jest zajęte swoim se­

rialem i nie podsłuchuje, Elastyk w końcu puścił myśli

w ruch.

Dlaczego ludzkość zginęła tak bezsensownie, tak okrop­

nie? Czyżby nie można było tego przewidzieć, zapobiec kata­

strofie?

Magdaitiro znowu się odwróciło.
- A teraz będzie baaardzo, baaaardzo smutne.

Wielki brązowy kwadrat, podrygując, spełznął w kąt ekra­

nu i zniknął. Zapachniało mokrymi liśćmi.

Po nieruchomej twarzy człowieka z przyszłości stoczyła się

jedna łza, potem druga.

Elastyk zaś pomyślał jeszcze chwilę i wykrzyknął:

- Chwileczkę! Skoro waszej nauce znane są chronodziury,

to dlaczego nie wyprawicie się w przeszłość i nie powstrzy­

macie tamtych dwóch świrów? No, tamtych, którzy zgubili

świat!

Z wyraźną niechęcią Magdaitiro odwróciło się od ekranu,

po którym prześlizgiwały się migoczące srebrzyste plamy.

- Nie chodzi o świrów. Jeżeli nie nastąpiłby ów fatalny

zbieg okoliczności, to zdarzyłoby się coś innego. Jakiś spór

między wielkimi krajami. Albo ludzie epoki KCU na skutek

swojej ciemnoty wybiliby dziurę w atmosferze ziemskiej.

Kłopot polegał na tym, że było ich na Ziemi zbyt wielu,

i w dodatku głupich. A teraz jest tylu, ilu trzeba, i wszyscy są

rozumni. Tak więc nic złego nie może się już wydarzyć. Świat

osiągnął doskonałość i dlatego przestał się zmieniać. Dlatego

właśnie czas się zatrzymał... Oj, przegapiłem ostatni frag-

354

background image

ment. Przez ciebie nie widziałem, jak skończył się odcinek.

Niech chociaż zobaczę napisy...

Nie chodzi o głupich ludzi, tylko o Rajskie Jabłko, pomy­

ślał Elastyk. Ach, gdybym go nie upuścił, wszystko byłoby

inaczej! Wiem, co naprawdę się zdarzyło. Kolejny dureń albo

łajdak zdobył Kamień i poddał go jakiemuś szczególnie silne­

mu działaniu. Energia Zła odpowiedziała na to druzgoczą-

cym uderzeniem. Dlatego właśnie nastąpił fatalny zbieg oko­

liczności i życie na Ziemi się skończyło - bo przecież tę

galaretowatą wegetację trudno nazwać życiem.

- Chcesz rajskie jabłuszko? - znowu odwróciło się Magda-

itiro. - Mam w oranżerii rozmaite jabłonie, w tym także raj­

skie. Ale spożywanie niespreparowanych owoców jest szkod­

liwe i niebezpieczne. Mogę wydzielić ci z rajskiego jabłka

węglowodany i błonnik. Chcesz?

Elastyk zdecydowanie pokręcił głową. Co za ohyda to czy­

tanie w myślach! Pod żadnym pozorem nie należy myśleć

o Jabłku.

- Chcę do domu - powiedział szybko. - Do taty i mamy.

Skoro wiecie o chronodziurach, to z pewnością umiecie je

znajdować?

- Oczywiście. To bardzo proste. Ale po co chcesz wracać

w takie koszmarne czasy? Tam jest niehigienicznie, niebez­

piecznie, hałaśliwie, ciasno - okropność. Ach, rozumiem. Na

pewno żartowałeś. He, he, he. Śmieszne.

- Nie, nie żartowałem. Proszę mi pomóc wrócić z powro­

tem! - Elastyk zerwał się na równe nogi, a fotel usłużnie

pchnął go w pośladki.

Brwi Magdaitiro troszeczkę się uniosły.

- Jestem zdziwione. Niezmieeeernie zdziwiooone. Dawnom

już się tak nie dziwiło. A może jesteś głupi? - Ono też wstało,

wyciągnęło rękę, przesunęło nią przed głową Elastyka. - Nie,

jak na swój wiek i wiedzę wcale nie jesteś głupi. Czy nie rozu­

miesz, jakie miałeś szczęście? Dzięki szczęśliwemu przypadko­

wi trafiłeś do wiecznego dwudziestego maja. Nauczymy cię

wszystkiego - to bardzo łatwe, po prostu zapiszemy wiedzę na

substancji podkorowej twojego mózgu, i już. Wybierzesz sobie

miejsce osiedlenia i zbudujesz dom według własnego gustu.

Ostatnimi czasy modne jest mieszkanie na dnie morskim albo

355

background image

w kraterze wulkanu. Będziesz robił to, na co masz ochotę. A je­

śli nie będziesz chciał robić nic, to nic nie rób, twoja sprawa.

Pomyśl: będziesz żył wiecznie. Zostaniesz naszym, siedemset

czterdziestym siódmym. Wszyscy nasi baaardzo się ucieszą.

- A wy umiecie się cieszyć? - zdziwił się Elastyk.

- No, oczywiście nie tak jak „normalni" - odpowiedział bez

wahania człowiek przyszłości. - Nie wymachujemy rękami

i nie rechoczemy jak szaleni. Ale cieszyć się umiemy.

Obrażać się też nadal umiecie, wyskoczyła sama z siebie na­

stępna myśl, znowu nie nazbyt uprzejma. Elastyk uszczypnął

się w nogę, żeby nie myśleć niepotrzebnych rzeczy.

- To znaczy, że mnie nie wypuścicie?

- Jak mogę cię nie wypuścić, skoro tego chcesz? U nas tak

się nie robi. Ale jest mi smutno. Baaardzo smutno. Myślałom,

że może pomieszkasz u mnie przez jakiś czas. Dziwne, ale ja­

koś spodobało mi się być we dwóch. - Magdaitiro nawet wes­

tchnęło, nie w myślach, ale naprawdę. Fakt, że niezbyt głębo­

ko. - Dokąd konkretnie chcesz trafić?

- Do Moskwy, w dwudziesty dziewiąty września dwa tysią­

ce szóstego roku.

Zapiszczał pilot; w ścianie odsunął się panel, za którym sta­

ły rzędem różnokolorowe płaskie płyty.

- Gdzie mój chronoskop? Dawnom się nim nie posługiwa­

ło... Aha, tu jest.

Magdaitiro wzięło płytę malinowej barwy i coś zaczęło z nią

robić.

- SS-284... Dwa tysiące szósty... Wrzesień, dwudziesty dzie­

wiąty... Mała... Bardzo mała... Na dnie rzeki, to się nie nadaje,

utoniesz... Aha, tutaj, zdaje się, jest odpowiednia. Średnica

dwadzieścia trzy centymetry, dla ciebie wystarczy. Przy wieży

telewizyjnej w Ostankinie. To północna część Moskwy. Dwu­

dziesta pierwsza czternaście. Odpowiada ci?

- W zasadzie tak... A może są wcześniejsze? Tato i mama

będą się niepokoić.

I mister van Dorn, Elastyk nie zdołał powstrzymać zbyt

szybkiej myśli.

Człowiek z przyszłości na pewno usłyszał, ale nie spytał

o nic. Mimo wszystko dobrze, że oni tu są mało dociekliwi

i w ogóle dość niemrawi.

356

background image

- Wcześnieeejsze? Spróbujemy. Może być o siódmej pięć­

dziesiąt dziewięć na placu Czerwonym. Blisko tego miejsca,

gdzie się spotkaliśmy.

- Świetnie! Tego mi właśnie potrzeba! - ucieszył się Ela­

styk. - Stamtąd mam do domu dziesięć minut, jeśli pobieg­

nę! Proszę mnie tam jak najprędzej wysłać!

- Tak się śpieeeeszysz? - spytało smętnie Magdaitiro. - No

dooobrze. Weź mnie za rękę.

- A nie wsiądziemy razem do pojazdu?
- Nie. On służy do zbierania kurzu. Do hipertransportacji

wystarczy akumulator energetyczny, a ten mam zawsze przy

sobie.

Chwycili się za ręce.

Pokój pogrążył się we mgle, a kiedy się rozwiała, okazało

się, że pod nogami już nie ma podłogi, tylko znowu bruk. Tyl­

ko że teraz Elastyk stał nie na środku placu Czerwonego, ale

z boku, między Łobnym Miejscem a świątynią Wasilija Bło­

gosławionego.

- Dziura jest, o tutaj - wskazało Magdaitiro jedne z dwoj­

ga schodów wiodących do cerkwi, tych od strony północnej.

Podeszli bliżej. Z boku pod schodami znajdowała się ciem­

na komórka. Dziwne - Elastyk bywał tutaj wiele razy, ale ni­

gdy nie zwrócił na nią uwagi.

Zrobił krok w ciemność pachnącą pleśnią - wyraźnie ciąg

latającego odkurzacza już tu nie docierał.

- A co dalej? - krzyknął Elastyk.
- Dwa kroki do przodu, krok w lewo i podskok w miejscu.

Z pewnością utworzyła się tam chronobłona, należy ją prze­

rwać. Tylko bądź ostrożny: w dwa tysiące szóstym roku nie

zderz się ze swoim chronosobowtórem. Jeśli spojrzycie sobie

w oczy, to znikniesz. Przecież przybyszem z przyszłości bę­

dziesz ty, a nie on.

Może tak byłoby lepiej, pomyślał Elastyk. Tamten drugi, co

prawda, jeszcze nic nie wie, ale przynajmniej nie zdążył

wszystkiego zepsuć...

- Boisz się, że wszystko zepsujesz? - Magdaitiro źle od­

czytało myśl Elastyka. - To słuszna wątpliwość. Po prostu

mądrzejesz w oczach. Jeszcze chwila, a popełniłbyś nieod­

wracalny błąd. Sądząc po parametrach, to przejście jest jed-

357

background image

nostronne. Nie zdołasz wrócić tutaj i na zawsze utracisz

możliwość zostania naszym. Jestem rade, że nabrałeś rozu­

mu. Chciałeś omal dobrowolnie wyrzec się raju. Co za głu­

pota.

Jeśli w porę znajdzie się Rajskie Jabłko, to żadnego wasze­

go raju nie będzie, pomyślał Elastyk.

- Co? Co? - powoli spytało Magdaitiro. - W jakim sensie

„nie będzie"? Poczekaj... - Zbliżyło się i wyciągnęło rękę do

Elastyka. - Muszę się naradzić z pozostałymi. Stój.

Elastyk prędko zrobił dwa kroki do przodu, krok w lewo,

podskoczył w miejscu i runął w ciemność.

background image

HURA! ZNOWU DZISIAJ

background image

Co robić?

To znaczy, właściwie nie w taką znowu ciemność - prawie od ra­
zu znowu się rozjaśniło. Elastyk kichnął, bo w nosie miał pełno
kurzu. Strącił łzy, które pojawiły się na rzęsach, i odwrócił się.

Niby nic się nie zmieniło, tyle że zniknęło Magdaitiro,

a skądś dolatywał monotonny, mechaniczny głos, mówiący

bez żadnych przerw:

- ...O tak wczesnej godzinie świątynia jest zamknięta dla­

tego popatrzymy najpierw na tak zwane Łobne Miejsce wiele
osób myśli że ten okrągły placyk pełnił funkcję szafotu w rze­
czywistości jednak Łobne Miejsce nie było miejscem kaźni,
ale służyło do odczytywania przed ludem carskich rozporzą­
dzeń natomiast szafoty i szubienice zazwyczaj stawiano

o tam bliżej kremlowskiego muru jak to zostało pokazane na
obrazie wielkiego rosyjskiego malarza Wasilija Surikowa Po­
ranek przed straceniem strzelców...

Elastyk wysunął się spod ganku, zobaczył przewodnika

i grupkę przybyłych z prowincji turystów z aparatami i kame­
rami wideo. To ci ranne ptaszki - o siódmej rano już są na
wycieczce.

Po placu z powagą dreptał tłusty, łysawy gołąb. Zobaczył

ogryzek jabłka, dziobnął.

Rozpromieniony Elastyk wylazł spod pomnika historii i ro­

zejrzał się dookoła.

Milicjant! Samochód jedzie! Zapach benzyny! Kałuża!

Hura!
I znowu kichnął - teraz już nie kurz był przyczyną, ale

nadmiar uczuć.

Turyści się odwrócili, nastawili obiektywy i zaczęli szczę­

kać aparatami.

361

background image

Elastyk uświadomił sobie, że od roku tysiąc sześćset szó­

stego się nie przebierał. Miał nadal na sobie pliszowe nogawice,

buty z kraśnego safijanu, giezło malinowe pisane i kaftan zlotoszyty.

- Przed państwem chłopiec w typowym ubiorze epoki Bo­

rysa Godunowa. - Przewodnik ani trochę się nie speszył. -
A przy Muzeum Historycznym mogą państwo sfotografować
strzelców albo piękne dziewczyny w kokosznikach. Teraz po­
dejdźmy trochę bliżej Łobnego Miejsca.

Elastyk wszedł w rolę i ukłonił się turystom w pas. Ci jesz­

cze trochę popstrykali i przeszli do kolejnego zabytku.

Elastyk zaś pobiegł w dół, na Wasiliewską, i skręcił na

Warwarkę.

Z metra szli do pracy ponurzy, jeszcze nie całkiem wybu-

dzeni ze snu ludzie. Było ich wielu, strasznie wielu, i to było
po prostu wspaniałe! Na Elastyka w jego maskaradowym
przebraniu popatrywano, owszem, ale bez większego zainte­
resowania. Pewnie myśleli sobie: mały chłopak jeszcze, a też

już od samego rana sobie dorabia - jako przebieraniec.

Nogi same zaniosły go na plac Słowiański, a stamtąd na

Solankę, i już ukazał się róg wielkiego szarego domu, i okno

na górze, a w nim kręcił się zielony chiński wiatraczek, któ­
rym Elastyk tydzień temu upiększył lufcik w swoim pokoju.

Wpadł z rozpędu do bramy - i zamarł.
Z drzwi wyszedł chłopiec w czerwonej kurtce, z teczką, i ze

zdziwieniem popatrzył na Elastyka. Potem zamknął oczy.

To przecież ja! Ja sam! - zrozumiał Elastyk. I przypomniał

sobie: tamtego ranka przywidział mu się w bramie chłopiec
bardzo podobny do niego samego. Przypomniał sobie
i ostrzeżenie Magdaitiro - w żadnym wypadku nie spotykać
się wzrokiem z sobowtórem.

Czym prędzej się schował, zanim jeszcze Elastyk 2 (a może

to on jest Elastyk 2, a tamten Elastyk 1?) znowu otworzył oczy.

Dalej podglądał zza węgła.
Widział, jak Elastyk 2 schodzi do piwnicy.
Ledwie czerwona kurtka skryła się w czarnej gardzieli, na

podwórzu zjawił się mister van Dorn. Elastyk omal nie zawo­
łał na niego, ale w porę się zorientował, że robić tego, broń
Boże, nie należy - trzeba poczekać, aż Elastyk 2 przejdzie do
innej epoki.

362

background image

Tym bardziej że profesor nie był sam. Towarzyszył mu jakiś

chłopak z psem na smyczy - owczarkiem, który pożarł mami-

ne kanapki.

- O, tam! - Van Dorn wskazał na bramę i dał chłopakowi

zielony banknot.

A dalej wszystko było jak w kinie, kiedy ogląda się film po

raz drugi. Już się wie, co będzie dalej, i dlatego niezbyt uważ­

nie śledzi się akcję, raczej zwraca uwagę na szczegóły.

Elastyk 2 właśnie przechytrzył psa.

Teraz pobiegł ulicą (Elastyk szedł za nim).

Teraz zatrzymał się przy bezdomnym.
Kiedy tylko chłopiec w czerwonej kurtce popędził po

„ćwiarę", bezdomny wstał, rozejrzał się dokoła i zniknął za

rogiem.

No dobra, wszystko już wiadomo. Dalej nie ma co patrzeć.

Teraz trzeba tylko doczekać do południa, kiedy Elastyk 2

wlezie w rok czternasty, i rozdwojenie zniknie.

Elastyk wszedł na strych i przesiedział tam do wpół do

dwunastej. Nic nie robił, po prostu patrzył z góry na ulicę,

którą chodzili ludzie i jeździły samochody. I ani trochę się

przy tym nie nudził. Jakie to szczęście wrócić do domu po

długiej, długiej wędrówce!

Podziemnymi przejściami śladem van Dorna i Elastyka 2

szło się łatwo. Tylko raz Drugi się obejrzał; zdaje się, że usły­

szał kroki, ale w ciemnościach nie mógł dojrzeć Elastyka.

Schować się w kącie dawnego magazynu było jeszcze pro­

ściej. Elastyk odczekał, aż Drugi wylezie następny raz przez

chronodziurę, i dopiero potem zawołał:

- Mister van Dorn, jestem tutaj!

Biedny profesor krzyknął i o mało nie zwalił się ze swojej

ruchomej drabinki. Dopiero kiedy zjechał na podłogę i oświet­

lił twarz Elastyka latarką, odzyska! mowę:

- Mój młody przyjacielu! Jak się znalazł pan na dole? I to

w takim niezwykłym stroju! A włosy! Bardzo dziwnie pana

ostrzygli! Trzeba będzie powiedzieć rodzicom, że po drodze

wstąpiliśmy do fryzjera. Trudniej przyjdzie wytłumaczyć, dla­

czego urósł pan o kilka centymetrów... O, według mojego ze-

363

background image

garka, pana nieobecność trwała niecałą minutę, ale czuję, że

spotkało pana mnóstwo niezwykłych przygód. Proszę mi

prędko opowiedzieć, co się z panem działo. Nie, niech pan

poczeka. Najpierw muszę zażyć dwie tabletki: jedną na serce,

drugą uspokajającą.

Elastyk sposępniał i oznajmił:

- Nic mi się nie udało, profesorze. Straciłem unibook.

Miałem w rękach Rajskie Jabłko, ale nie zdołałem go zatrzy­

mać. Zostało bezpowrotnie stracone. Byłem nie tylko w prze­

szłości, ale i w przyszłości. Tam wszystko jest okropne. Ludz­

kość zginie.

- W którym roku? - spytał szybko van Dorn, który słuchał

bardzo uważnie. - Powinienem wiedzieć, ile nam zostało czasu.

- Ja... nie spytałem - szepnął Elastyk, poruszony własnym

brakiem odpowiedzialności. - Zapomniałem... Straciłem gło­

wę... Ale sądząc po wyglądzie Moskwy, nastąpi to już wkrót­

ce... Strasznie mi przykro. Jestem gorszy od Przeklętego

Theo. Tamten przynajmniej nie wiedział, co czyni...

Elastyk się rozpłakał. Łzy płynęły mu strumieniami - to

było istne oberwanie chmury.

Mister van Dorn cierpliwie czekał. Kiedy chusteczka Ela-

styka była już całkiem mokra, podał mu swoją. A kiedy do­

czekał się końca szlochów, oświadczył sucho:

- To było rozładowanie emocji. A teraz proszę opowiedzieć

wszystko po kolei i tak szczegółowo, jak się da. Czasu mamy

wystarczająco dużo. Powtarzam: wszystkie pańskie chrono-

podróże nie trwały nawet jednej minuty.

Kiedy wysłuchał długiej, urywanej opowieści i zadał kilka

uzupełniających pytań, oświadczył:

- Nic nie przepadło. Skoro widział pan na znajomej ulicy

dużo nowych sklepów, to znaczy, że mamy najprawdopodob­

niej jeszcze kilka lat. Tyle czasu powinno na pewno wystar­

czyć. Za trzy tygodnie wrócę z nowym unibookiem, a pan

znów wyruszy w rok tysiąc dziewięćset czternasty. Wnosząc

z pańskiej opowieści, to najdogodniejsza droga do Rajskiego

Jabłka. Stamtąd Kamień nigdzie nie uciekł, prawda? Opra­

cuję dla pana bardziej szczegółową instrukcję, uwzględnię

wszystkie warianty i możliwości. Przecież teraz dzięki panu

wiemy bardzo dużo.

364

background image

- A jeśli mi się znowu nie uda? Myśli pan, że tak łatwo

wygrać z Diabolo Diabolinim? - niepewnie spytał Elastyk.

- Jeśli nie uda się za drugim razem, to spróbuje pan trzeci,

dziesiąty, setny. Proszę nie zapominać o honorze Dornów...

- I o losach ludzkości. Nie zapominam, profesorze, ale na­

wet teraz z trudem przeciskam się przez dziurę. Oczywiście,

mogę mniej jeść, jednak i tak za pół roku albo za rok podros­

nę i już nie przecisnę się przez ten kwadrat.

Uczony westchnął.

- To znaczy, że znów będę musiał szukać jakiegoś młode­

go Dorna. Jeszcze nie zajmowałem się potomkami Krzyżow­

ca, którzy noszą inne nazwisko, a przecież są ich tysiące.

Większość nawet nie podejrzewa, że należy do rodu von Dor­

nów. A zresztą, czy to koniecznie musi być chłopiec? Dziew­

czynki mają lepszą orientację, a niektóre nie są ani trochę

mniej odważne niż chłopcy. Jeśli nie znajdę odpowiedniego

kandydata wśród potomków Thea, to adoptuję chłopca lub

dziewczynkę, a wówczas zjawi się na świecie nowy von Dorn.

Bo co mam robić? - Profesor rozłożył ręce. - Ktoś musi ten

świat ratować. Niech więc pan nie upada na duchu, mój mło­

dy przyjacielu. Ciąg dalszy nastąpi.

background image

Spis treści

Dzisiaj 5

Zwyczajny nadzwyczajny chłopiec 7
Najpierw dwie zupełnie niepojęte przygody 10

Jeszcze trzy, może niekoniecznie zagadkowe,

ale na pewno bardzo dziwne 15

Katastrofa 21

Bardzo daleki krewny 25

Najważniejsza Osoba na Świecie 30

Theo Krzyżowiec 33

Sześćdziesiąt cztery karaty nadwagi 38

Misja Dornów 42

Chronodziury 46

W piwnicy 54
Pierwsze śliwki - robaczywki 59
Instruktaż i ekwipunek 64

Wczoraj 71

Masz, babo, tutti-frutti

7

3

„Siego siałeś?" 79

Plama do kwadratu 82
Ulubieńcy publiczności 87

W ogniu nie płonie i w wodzie nie tonie 91
Angaż 96

Rybka bierze! 103
Któż to jest? 110

Przez szparę 114

Opowieść kawalerzysty 118
Dematerializacja 123
Kot i Lisica 131

367

background image

Nieszczęście nieuniknione 136

Żywcem do grobu 143

Przedwczoraj 149

Co? Gdzie? Kiedy? 151

To i owo się wyjaśnia, ale cóż z tego? 158

Intryganci 163
Godunow we własnej osobie 172
Następca tronu 177

W gościnie u kniazia Wasilija 184

Kniaziówna Słomka 192

Carowi na uciechę 204

Cholerne średniowiecze 212
Równy gość 222

Z Żywota błogosławionego cudotwórcy Erastija

Solańskiego

231

Badanie opinii publicznej w roku 1606 245

Trudno być bogiem 255
Klasa-dziewczyna 268

O magicznym krysztale, wielkiej transmutacji

i kamieniu filozoficznym 275

Carskie wesele 284

Już po nas! 293

Spisek! 302

Caryca Marynka 315
Na złamanie karku 322

Jutro 335

Latający odkurzacz 337
Deszczyk majowy 343

Nasi 347
Niebezpieczne myśli 351

Hura! Znowu dzisiaj 359

Co robić? 361


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
rola ilustracji w książkach dla dzieci, pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna
Książki dla dzieci
Scenariusz na Międzynarodowy Dzień Książki dla Dzieci 2
Akunin Boris Gatunki 03 Fantastyka
Akunin Boris Gatunki 01 Powieść szpiegowska
Bogumiła Staniów Polska książka literacka dla dzieci i młodzieży w przekładach w latach 1990 2004 (
KSIĄŻKA DO PACIERZ DLA DZIECI WIEJSKICH PODCZAS MSZY ŚWITEJ 1830
2017 09 30 Powstała pierwsza książka o pornografii dla dzieci
2017 09 30 Powstała pierwsza książka o pornografii dla dzieci
PRZYRODA W PROZIE DLA DZIECI
nauka pisania literek dla dzieci litera y
Żywność dla dzieci wykład 2
literki dla dzieci (13)
andmp proste zagadki dla dzieci
Dla dzieci Magdadoc Siedmiorog

więcej podobnych podstron