I.

Odgrywanie ról.

Każdy człowiek pełni wiele ról.

Analiza transakcyjna, (E. Berne), zakłada, że stosunki międzyludzkie to swego

rodzaju transakcja opierająca się na stwierdzeniu, iż każdy człowiek odczuwa głód

bodźców społecznych, potrzebę uznania ze strony innych. Pozbawienie tych bodźców jest

groźne dla naszego funkcjonowania. Aby zaspokoić tę potrzebę, ludzie odgrywają gry,

których celem jest odpowiednia ilość „głasków” od innych

Każdy człowiek jednocześnie może pełnić rolę Dziecka, Rodzica, Dorosłego, a co za

tym idzie, komunikowanie może odbywać się na tych trzech poziomach.

Dziecko (Dz) w nas, to kierowanie się emocjami, spontaniczność, przekora. Dziecko to
nieskrępowana fantazja i twórczość, ale z drugiej strony może ono być buntownicze,
kiedy odrzuca wszystkie propozycje. Komunikat dziecka zawiera aktualne przeżycia,
także bez argumentów i uzasadnień.

Rolę

Rodzica (R) przejęliśmy od naszych rodziców, opiera się na wyuczonych

wzorcach. Rodzic zakazuje, ośmiesza, stara się wzbudzić w poczucie winy, ale także
opiekuje się i doradza. Może też być nadmiernie chroniący. W komunikatach
kategoryczny i autorytatywny, nie uzasadnia, wyraża ogólnikowe oceny.

Rola

Doroslego (D) jest niezbędna do przetrwania. Dorosły reguluje czynności

Rodzica i Dziecka. Kieruje się wiedzą i doświadczeniem, swoje opinie uzasadnia.
Ocenia konkrety, a nie uogólnia. Kalkuluje: co za co, co za ile – sytuacje ocenia w
kategoriach zysków i strat. Zdania formułuje w sposób warunkowy, a nie kategoryczny.
Jest racjonalistą, realistą, dyplomatą. Poszukuje prawdopodobieństwa istotnego dla
skutecznego radzenia sobie ze światem zewnętrznym.

Każda z tych ról jest niezbędna, wybór zachowań właściwych danej roli zależy od

okoliczności i naszych intencji.. W konkretnej sytuacji porozumiewamy się z innymi poprzez
jeden z tych trzech poziomów, co oczywiście odnosi się także do drugiej strony interakcji.

Osiągnięcie lub brak porozumienia są wynikiem tego, jakie role komunikują się ze sobą

w danym momencie.

Kontakt w tej teorii, gdzie uwzględniane są role to transakcja.

Transakcje bardzo

często przyjmują charakter gier. Grą jest seria komplementarnych transakcji ukrytych
prowadzących do określonego, dającego się przewidzieć wyniku. Gry są podejmowane w
niejasnej intencji dla rozmówcy, który jest jasno określony dla nadawcy. Jeżeli damy
wciągnąć się w cudzą grę, najczęściej tracimy. Gra polega na tym, że inny jest adresat jawny
przekazu ( np. Dorosły), a inny ukryty (np. Dziecko).

II.

Rodzaje transakcji.

Transakcja równoległa. Jedna strona nadaje komunikat z któregoś poziomu do
określonego poziomu drugiej strony, a odpowiedź wraca tą samą drogą (wymiana opinii
D

D, narzekań R
R, przechwałek Dz
Dz).

LUB:

Gdy jedna ze stron wyraża swoje żale (Dziecko), a druga Rodzic, przywołuje do

porządku

(Dz

Jak możesz mi to robić, R
wstydź się)

Transakcje skrzyżowane. Komunikaty przebiegają pomiędzy innymi poziomami,
zwłaszcza, gdy w transakcji nie uczestniczy Dorosły (rozsądek). Uniemożliwiają one
sensowne porozumiewanie się, najczęściej prowadzą do konfliktów, np.. wymiana
wzajemnych żalów i pretensji.

W powyższym schemacie pokazano swoistą prawidłowość transakcji, gdyż u obydwu

stron przebiega ona pomiędzy takim samym adresatem i odbiorcą (Dz

R).

Dziecko

Dziecko

Rodzic

Dorosły

Dorosły

Rodzic

NADAWCA

..ODBIORCA

Dziecko

Dziecko

Rodzic

Dorosły

Dorosły

Rodzic

JEDNOSTKA

.. JEDNOSTKA

Transakcje ukryte. W tę transakcję wchodzą dwie „osoby” w nas. Transakcje te mają
też dwa poziomy: jawny i ukryty. Najczęstszy przypadek, gdy jawna transakcja odbywa
się na poziomie Dorosły

Dorosły. Ukryte zaś mogą przybierać postać, jak ta na

poniższym schemacie.

Pozornie rzeczowa rozmowa jest okazją do przechwałek w celu podniesienia własnej

wartości poprzez wykazanie swojej wyższości nad drugą osobą.

Dziecko

Dziecko

Rodzic

Dorosły

Dorosły

Rodzic

JEDNOSTKA

.. JEDNOSTKA

poziom ukryty

poziom jawny