ortoptystka 322[05] z5 01 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Anna Możejko

Wykonywanie rehabilitacyjnych ćwiczeń ortoptycznych
322[05].Z5.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
dr n. biol. Halina Bryg
mgr Dorota Piszczek

Opracowanie redakcyjne:
mgr Anna Możejko

Konsultacja:
mgr Maria Żukowska

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[05].Z5.01
Wykonywanie rehabilitacyjnych ćwiczeń ortoptycznych, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu ortoptystka.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1. Przygotowanie dziecka do ćwiczeń

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania

sprawdzające 9

4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian

postępów 10

4.2. Ćwiczenia jednoczesnej percepcji

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania

sprawdzające 13

4.2.3. Ćwiczenia 13
4.2.4. Sprawdzian

postępów 15

4.3. Ćwiczenia zakresu fuzji i utrwalające widzenie stereoskopowe

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania

sprawdzające 20

4.3.3. Ćwiczenia 20
4.3.4. Sprawdzian

postępów 23

4.4. Ćwiczenia ruchomości mięśni i konwergencji

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania

sprawdzające 26

4.4.3. Ćwiczenia 26
4.4.4. Sprawdzian

postępów 28

4.5.

Zastosowanie pryzmatów do ćwiczeń

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania

sprawdzające 30

4.5.3. Ćwiczenia 31
4.5.4. Sprawdzian

postępów 31

5. Sprawdzian osiągnięć ucznia

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik

będzie Ci pomocny w doskonaleniu umiejętności wykonywania

rehabilitacyjnych ćwiczeń ortoptycznych.
Poradnik

zawiera:

– wymagania

wstępne – zakres wiedzy i niezbędnych umiejętności, które powinieneś mieć

opanowane, abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

– materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania umiejętności

wykonywania rehabilitacyjnych ćwiczeń ortoptycznych,

– pytania

sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonywania ćwiczeń,

–

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

– sprawdzian

postępów – zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy

i umiejętności po wykonywaniu ćwiczeń,

– sprawdzian

osiągnięć – zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy

i umiejętności z zakresu całej jednostki modułowej,

– literaturę.
Jeśli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze je wykonujesz.

Po przerobieniu materiału spróbuj przystąpić do sprawdzianu z zakresu jednostki

modułowej.

Jednostka modułowa „Wykonywanie rehabilitacyjnych ćwiczeń ortoptycznych”, której

treść teraz poznasz jest jednym z modułów koniecznych do zdobycia wiedzy z zakresu
rehabilitacji w zezie i niedowidzeniu.

Bezpieczeństwo

i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni szkolnej, placówce opieki zdrowotnej musisz przestrzegać

regulaminów, przepisów bhp oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych ćwiczeń. Przepisy te dokładnie zostały omówione w jednostce modułowej
„Stosowanie przepisów bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska”
322[05].O1.03.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat struktury układu jednostek modułowych – moduł 322[05].Z5

322[05].Z5.01

Wykonywanie rehabilitacyjnych

ćwiczeń ortoptycznych

322[05].Z5.02

Wykonywanie rehabilitacyjnych

ćwiczeń pleoptycznych

322[05].Z5

Rehabilitacja w zezie i niedowidzeniu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
– rozróżniać kliniczne postacie zeza,
– charakteryzować stopnie widzenia obuocznego,
– rozróżniać leki stosowane miejscowo do oka,
– przeprowadzać wywiad z pacjentem lub jego opiekunem,
– rozpoznawać rodzaje zeza metodą oglądania i sprawdzania ustawienia oczu,
– wykonywać badanie ostrości wzroku w dal i z bliska,
– wykonywać badanie fiksacji i rozróżniać jej typy,
– wykonywać badania ruchów oczu,
– wykonywać badania kątów zeza różnymi metodami,
– wykonywać badania widzenia obuocznego różnymi metodami,
– wykonywać badania korespondencji siatkówek różnymi metodami,
– przeprowadzać diagnostykę zezów porażennych i pourazowych,
– rozróżniać narzędzia i aparaty stosowane do badań strabologicznych,
– obsługiwać i regulować urządzenia do badań strabologicznych,
– rozpoznawać i zapobiegać zagrożeniom zdrowia pacjentów w trakcie przeprowadzania

badań,

– korzystać z wiedzy z zakresu pedagogiki i psychologii w komunikowaniu się z dzieckiem

i jego rodziną,

– organizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
– przestrzegać przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz

ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

– zorganizować stanowisko pracy ortoptystki zgodnie z wymaganiami ergonomii,
– zastosować przepisy bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska,
– przygotować pacjenta do ćwiczeń i wyjaśnić metody ich wykonania,
– dokonać wyboru ćwiczeń w zależności od stanu widzenia obuocznego,
– zastosować odpowiednie narzędzia i aparaty do różnych ćwiczeń,
– przeprowadzić ćwiczenia ruchomości mięśni, w tym konwergencji przed i po zabiegu

operacyjnym,

– przeprowadzić ćwiczenia usuwające tłumienie,
– wykonać ćwiczenia normalizujące korespondencję siatkówek,
– wykonać ćwiczenia jednoczesnej percepcji metodą obiektywną i subiektywną,
– przeprowadzić ćwiczenia fuzji oraz jej zakresu do bliży i do dali,
– wykonać ćwiczenia widzenia stereoskopowego,
– zastosować właściwe pryzmaty do ćwiczeń,
– zapisać wyniki przeprowadzonych ćwiczeń w karcie leczenia,
– zapewnić dziecku fizyczne i psychiczne bezpieczeństwo podczas wykonywanych

ćwiczeń,

– przeanalizować i ocenić wyniki ćwiczeń,
– porównać stosowane metody ćwiczeń i sformułować wnioski o ich skuteczności,
– nauczyć dziecko i jego rodziców/opiekunów prawidłowego sposobu wykonywania

ćwiczeń ruchomości i konwergencji zleconych do domu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Przygotowanie dziecka do ćwiczeń

4.1.1. Materiał nauczania

Przed

przystąpieniem do ćwiczeń rehabilitacyjnych w chorobie zezowej ortoptystka musi

przestrzegać następujących zasad:
– przeanalizować dotychczasową dokumentację leczenia zeza,
– dokonać wyboru rodzaju i metody ćwiczeń,
– przygotować niezbędny sprzęt i aparaturę do wykonania zaplanowanych ćwiczeń,
– znać niebezpieczeństwa dla dziecka, wynikające z wykonywanych ćwiczeń i rodzaj

pomocy w wypadku wystąpienia powikłań,

– przygotować dziecko do ćwiczeń.
Przygotowanie dziecka do ćwiczeń:
–

nawiązanie kontaktu z dzieckiem,

– nawiązanie współpracy z rodzicami dziecka,
– wyjaśnienie dziecku celu ćwiczeń w sposób zrozumiały i dostosowany do jego wieku,
–

poinstruowanie dziecka jak ma się zachować w czasie ćwiczeń,

–

udzielenie dziecku wsparcia, zmniejszenie lęku, uspokojenie.

Skuteczność przeprowadzanych ćwiczeń w czasie leczenia zeza w dużej mierze zależy od
prawidłowej współpracy z dzieckiem. Technika ćwiczenia musi być dostosowana do jego
wieku i możliwości, a u małych dzieci niezbędne jest wprowadzenie elementu zabawy.

Ortoptystka musi dbać o spokojną atmosferę podczas ćwiczeń, wspierać dziecko

emocjonalnie, okazywać mu troskę, cierpliwość, życzliwość. Zasady komunikowania się
i współpracy z dzieckiem zostały dokładnie opisane w Materiale nauczania 4.2.1. jednostki
modułowej „Wykonywanie podstawowych badań okulistycznych”.
Kryteria doboru chorych do ćwiczeń ortoptycznych:
– wiek,

– początek zeza,
– ostrość wzroku,
– stan

obuocznego

widzenia,

–

ogólny stan zdrowia,

–

współpraca z pacjentem.

Czynniki wpływające korzystnie na uzyskanie obuocznego widzenia:
– późny początek zeza po 2 r. życia,
– nagły

początek zeza,

– ostrość wzroku prawidłowa i jednakowa (lub prawie jednakowa) w obu oczach, wada

wzroku wyrównana okularami, okulary noszone stale,

–

prawidłowa korespondencja i fuzja,

–

stan ogólny pacjenta dobry, pozwalający na regularne prowadzenie ćwiczeń,

– osoba

ćwicząca zdolna do współpracy w czasie ćwiczeń (ważna współpraca z rodzicami).

Czynniki wpływające niekorzystnie na uzyskanie obuocznego widzenia:
–

bardzo wczesny początek zeza (przed 2 r. życia),

–

anomalna korespondencja siatkówkowa,

–

brak i niemożność wykształcenia fuzji,

– amblyopia

dużego stopnia,

–

zła współpraca dziecka i rodziców.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aparaty i przyrządy do wykonywania ćwiczeń ortoptycznych:
–

synoptofor lub synoptometr,

– diploskop,
– karty

stereogramowe,

– cheiroskop,
– stereoskop,
–

listwy pryzmatyczne, pojedyncze pryzmaty,

–

czerwony filtr lub listwa z filtrami wg Bagoliniego,

– krzyż Maddoxa.
Rodzaje dokumentacji pacjenta leczonego w warunkach ambulatoryjnych
Zakład opieki zdrowotnej udzielający ambulatoryjnych świadczeń zdrowotnych
sporządza i prowadzi dokumentację:
1) indywidualną wewnętrzną – na którą składa się m.in. historia zdrowia i choroby,
2) indywidualną zewnętrzną, którą stanowią w szczególności: skierowania do innych

zakładów opieki zdrowotnej, zaświadczenia, orzeczenia, opinie lekarskie,

3) zbiorczą – na którą składa się m.in. księga przyjęć odrębna dla każdej komórki
organizacyjnej.
Księga przyjęć opatrzona danymi identyfikacyjnymi zakładu opieki zdrowotnej, nazwą
komórki organizacyjnej i jej kodem identyfikacyjnym oraz numerem księgi zawiera:
– numer

kolejny

wpisu,

– datę i godzinę zgłoszenia się pacjenta,
– dane

identyfikujące pacjenta,

– rodzaj

udzielonego

świadczenia zdrowotnego,

– dane

identyfikujące osobę udzielającą świadczenia zdrowotnego.

Historia zdrowia i choroby zawiera dane identyfikujące pacjenta, informacje dotyczące

jego ogólnego stanu zdrowia, przebytych chorób, obciążeń dziedzicznych, problemów
zdrowotnych i urazów, porad ambulatoryjnych, wizyt domowych oraz opieki środowiskowej
i czynników ryzyka w życiu rodziny.

Zasady prowadzenia dokumentacji medycznej zostały dokładnie opisane w Materiale

nauczania 4.1.1. jednostki modułowej „Wykonywanie szczegółowych badań
strabologicznych”.
Ortoptystka

również ma za zadanie założyć i prowadzić dokumentację wyników

prowadzonych badań i ćwiczeń w warunkach ambulatoryjnych.
Karty

ćwiczeń oprócz danych pacjenta powinny zawierać:

– wyniki

badań okulistycznych i strabologicznych w dniu rozpoczęcia ćwiczeń,

– rodzaj

wykonywanych

ćwiczeń i metody ich wykonywania,

– wyniki

badań kontrolnych,

– wyniki

badań okulistycznych i strabologicznych po ćwiczeniach,

–

wskazówki do dalszego postępowania.

zakończonych ćwiczeniach rehabilitacyjnych w chorobie zezowej w warunkach

ambulatoryjnych rodzice dziecka otrzymują informację na temat wykonanych ćwiczeń np.
Kartę leczenia zeza (rys. 2). Zawiera ona oprócz wyników badań i opisu rodzaju wykonanych
ćwiczeń, zalecenia do dalszego postępowania oraz rodzaje ćwiczeń do stosowania
w warunkach domowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 1. Karta leczenia zeza

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakich zasad należy przestrzegać przystępując do wykonania ćwiczeń u dziecka?
2. Jakie znasz zasady przygotowania dziecka do ćwiczeń i czy potrafisz je wyjaśnić?
3. Jakie znasz kryteria doboru chorych do ćwiczeń ortoptycznych i czy potrafisz je omówić?
4. Jaki

znasz

urządzenia i aparaty wykorzystywane do ćwiczeń ortoptycznych?

5. Jakie znasz rodzaje dokumentacji medycznej pacjenta leczonego w warunkach

ambulatoryjnych?

6. Jakie znasz zasady prowadzenia dokumentacji ćwiczeń?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1
Sporządź plan przygotowania dziecka do ćwiczeń ortoptycznych na podstawie
dokumentacji medycznej.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować dokumentację medyczną dziecka,
2) wynotować informacje potrzebne do zaplanowania opieki przed ćwiczeniami:

–

wiek dziecka,

–

rozpoznanie,

–

ogólny stan zdrowia dziecka,

–

wyniki badań,

–

ćwiczenia wykonywane po raz pierwszy, czy kolejny raz,

–

uwagi i spostrzeżenia zawarte w dokumentacji,

3) przeanalizować wynotowane dane,
4) sporządzić plan przygotowania dziecka do ćwiczeń,
5) przedstawić i uzasadnić swój plan na forum grupy,
6) przedyskutować jakie informacje o dziecku mają istotny wpływ na sposób przygotowania

do ćwiczeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusze papieru formatu A4, flamastry,

–

przykładowa, uzupełniona dokumentacja medyczna.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) przygotować dziecko do ćwiczeń?

2) określić, które informacje o dziecku mają największy wpływ na

sposób przygotowania do ćwiczeń?

3) wymienić sprzęt i aparaturę medyczną, wykorzystywaną do badań
okulistycznych?

4) scharakteryzować kryteria doboru chorych do ćwiczeń ortoptycznych?

5) scharakteryzować zasady prowadzenia dokumentacji ćwiczeń?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Ćwiczenia jednoczesnej percepcji

4.2.1. Materiał nauczania

Brak jednoczesnej percepcji spowodowany jest:

– tłumieniem

(supresją),

– nieprawidłową korespondencją siatkówkową.
Ćwiczenia usuwające tłumienie

Ćwiczenia usuwające tłumienie można wykonywać z pomocą prostych przyrządów.

Dawniej używano do ćwiczeń głównie synoptofor. Obecnie stosuje się metody w warunkach
bardziej zbliżonych do fizjologicznych. Należą do nich ćwiczenia w celu uzyskania dwojenia
fizjologicznego, z przegrodą, z pryzmatami, usuwające supresję plamkową.

Ćwiczenia dwojenia – podczas tych ćwiczeń uczymy dziecko przezwyciężać tłumienie

i widzieć obrazki podwójnie. Świadomość dwojenia pozwala na rozpoznawanie ustawienia
oczu i kontrolowanie tego ustawienia. Metodę tą stosujemy w zezach ujawniających się
okresowo lub zezach o małym kącie z prawidłową korespondencją siatkówkową i tylko
u dzieci przed 12 rokiem życia.
Wskazania:
–

w zezach okresowych w pierwszej fazie ćwiczeń,

–

w niedomodze konwergencji lub egzoforii z niedomogą konwergencji,

– w zezach stałych o późnym początku przed operacją, aby dziecko umiało kontrolować

ustawienie oczu po operacji.

Ćwiczenia dwojenia wykonujemy za pomocą kolorowych szkieł: okularów czerwono-

zielonych, pojedynczego czerwonego szkła, listwy z czerwonymi filtrami wg Bagoliniego.
Przebieg

ćwiczenia:

–

ćwiczenia dwojenia rozpoczynamy stosując okulary czerwono-zielone,

– dziecko

fiksuje

światełko na krzyżu Maddoxa z odległości 5 m i widzi dwa światełka

(czerwone i zielone),

–

ustalamy w jakim położeniu widzi światełka (skrzyżowane czy nieskrzyżowane),

–

zdejmujemy okulary i dziecko powinno widzieć dwa światełka białe,

– następnie uczymy dziecko konwergować (gdy widzi światełka nieskrzyżowane) lub

zwalniać konwergencję (gdy widzi światełka skrzyżowane) , aby połączył światełka,

–

ćwiczenie to powtarzamy z odległości 1m,

– następnie wykonujemy ćwiczenia z zastosowaniem pojedynczego czerwonego szkła,

które ustawiamy przed okiem zezującym i powtarzamy wszystkie czynności,

– w

końcowym etapie ćwiczeń stosujemy listwę z czerwonymi filtrami wg Bagoliniego,

używając szkła od najciemniejszej czerwieni do najsłabszej czerwieni.

Ćwiczenia z przegrodą – w tej metodzie do rozpoznawana dwojenia stosuje się

przegrodę np. kartkę papieru, którą opieramy na nosie pod kątem 90º. Ćwiczenie to polecane
jest w zezie rozbieżnym.

Ćwiczenie z pryzmatami – podczas tego ćwiczenia posługujemy się zazwyczaj

pryzmatem o sile 10 dioptrii pryzmatycznych, który przesuwa obraz poza obszar tłumienia.
Możemy w tej metodzie zastosować początkowo czerwone szkło, aby ułatwić spostrzeganie
podwójnych obrazów.

Ćwiczenia w celu usunięcia plamkowej supresji – tej grupy metod nie należy stosować

w zezach o małym kącie, gdyż mogą spowodować stałe dwojenie.

Ćwiczenie z czerwonym filtrem – przed oko prowadzące zakładamy czerwony filtr

i polecamy dziecku rysowanie czerwoną kredką na kartce papieru. Należy dobrać odpowiedni
odcień czerwieni kredki, aby dziecko widziało rysowany obrazek tylko okiem zezującym,
czyli bez filtra. Metoda ta polecana jest w zezie akomodacyjnym z ekscesem konwergencji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obturacja – w tej metodzie stosujemy zasłonkę oka prowadzącego na kilka godzin

w ciągu dnia. W tym czasie dziecko wykonuje proste ćwiczenia lokalizacyjne (nawlekanie
korali, obrysowywanie konturów, układanie klocków itp.).
Ćwiczenia w celu normalizacji korespondencji siatkówek na synoptoforze

Ćwiczenia w celu rozwinięcia prawidłowej jednoczesnej percepcji i korespondencji na

synoptoforze obecnie są rzadko stosowane.
Można podzielić je na dwie grupy:
–

ćwiczenia obiektywne – zaliczamy do nich m.in. kinetyczne pobudzanie obu siatkówek,
ćwiczenia za pomocą powidoków wg Cüppersa (4 etapy),

–

ćwiczenia subiektywne – „do wewnątrz i na zewnątrz”, „polowanie”, „ruchy na boki”.

Kinetyczne pobudzanie obu siatkówek

Podczas tego ćwiczenia możemy używać zarówno obrazków do jednoczesnej percepcji

jak również fuzyjnych (najlepiej z pionowo umieszczonymi znakami kontrolnymi).
Przebieg

ćwiczenia:

– ustawiamy

ramię synoptoforu w kącie 0º przed okiem prowadzącym, a w kącie

obiektywnym przed okiem zezującym i blokujemy oba ramiona synoptoforu,

–

polecamy dziecku, aby patrzyło prosto w tuby synoptoforu i nie poruszało oczami,

– przesuwamy ramiona synoptoforu rytmicznie na boki, co powoduje równoczesne

pobudzenie korespondujących punktów siatkówkowych obojga oczu,

– podczas

ćwiczenia obrazki powinny zbliżać się do siebie, a następnie nałożyć,

– zakres ruchów bocznych dostosowujemy do rozmiarów tłumienia: dziecko powinno

widzieć oba obrazki jednocześnie.

Metoda ta może być stosowana tylko u pacjentów z zezem stałym i dobrze

współpracujących.

Ćwiczenia za pomocą powidoków wg Cüppersa

Metodę tą stosujemy w czterech etapach.
I) Na

początku leczenia, gdy nieprawidłowa korespondencja jest utrwalona, podczas

ćwiczenia stosujmy tylko powidoki:
–

ramiona synoptoforu ustawiamy w kącie obiektywnym, wkładamy czarne płytki ze

szczeliną i wywołujemy powidoki plamkowe (w jednym oku poziomy w drugim
pionowy),

–

zmieniamy płytki na mleczne i włączamy migające oświetlenie naprzemienne,

–

polecamy dziecku obserwować powidoki i ustawiamy najlepszą częstotliwość fazy

jasnej i ciemnej, przy której powidoki zbliżają się do siebie (najczęściej ustawienie
regulacji dwa na dwa),

–

ćwiczymy do momentu, aż powidoki ułożą się w krzyż,

–

przełączamy miganie na synchroniczne i ćwiczymy do momentu, aż pacjent będzie

widział stale krzyż.

II) W tej fazie po wywoływaniu powidoków w obu oczach, przed okiem zezującym

umieszczamy obrazki o prostym kształcie (kółko, kwadracik). W miarę postępu
zmieniamy na obrazek bardziej złożony (lew, pajac). W przypadku rozchodzenia się
krzyża wracamy do etapu ćwiczenia tylko z powidokami.
W tej fazie możemy także wywołać tylko powidok pionowy przed okiem prowadzącym
i włożyć obrazek przed okiem zezującym. Pacjent ma nałożyć obrazek i powidok,
a następnie ćwiczy utrzymanie prawidłowej korespondencji przy odpowiednio ustawionej
częstotliwości naprzemiennego i synchronicznego migania.

III) W tej fazie do ćwiczeń z powidokami zaczynamy używać obrazków do jednoczesnej
percepcji.

Podczas

ćwiczeń staramy się, aby pacjent utrzymał nałożone obrazki w środku

krzyża.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

IV) W końcowej fazie tej metody stosuje się obrazki fuzyjce. Ćwiczymy tak długo, aż pacjent
zobaczy

nałożone obrazki fuzyjne w środku krzyża.

Jeżeli występuje fałszywa fuzja krzyż rozchodzi się lub jeden powidok znika. Obecność
krzyża nałożonego na zlane obrazki fuzyjce świadczy o prawidłowej fuzji.
Celem

ćwiczeń obiektywnych jest uzyskanie jednoczesnej percepcji w kącie

obiektywnym. Jeżeli dziecko potrafi nałożyć obrazki przy prawidłowej korespondencji
siatkówkowej można utrwalić tą zdolność stosując ćwiczenia subiektywne. Najczęściej
stosowanym ćwiczeniem subiektywnym jest „polowanie”.
„Polowanie”

Ortoptystka ujmuje uchwyt ramienia synoptoforu z budką, a dziecko z żołnierzykiem

i porusza nim, aby wprowadzić żołnierzyka do budki. Ortoptystka płynnie porusza ramieniem
synoptoforu kilka stopni raz w lewo raz w prawo, a dziecko stara się ”łapać” żołnierzyka do
budki, przesuwając ramię. W ćwiczeniu tym ciągły ruch obrazków stanowi obuoczne
pobudzenie, zaś ruchy oczu wzmacniają mięśnie.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz rodzaje ćwiczeń usuwających tłumienie i w jaki sposób je wykonujemy?
2. Jakie znasz wskazania do wykonywania poszczególnych ćwiczeń usuwających supresję?
3. Jakie znasz metody ćwiczeń w celu uzyskania prawidłowej korespondencji siatkówkowej
na

synoptoforze?

4. W jaki sposób wykonujemy ćwiczenia za pomocą powidoków wg Cüppersa?
5. W jaki sposób wykonujemy ćwiczenie tzw.„polowanie” i kiedy możemy je stosować?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Do gabinetu ćwiczeń zgłosiło się 7-letnie dziecko z zezem rozbieżnym okresowym

z niedomogą konwergencji. Dokonaj wyboru metody ćwiczeń usuwających tłumienie
i wykonaj ćwiczenia.

Sposób

wykonania

ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) założyć dziecku kartę ćwiczeń ortoptycznych i wykonać pomiary:
–

ostrości wzroku do dali i do bliży,

–

kątów zeza i obuocznego widzenia za pomocą synoptoforu,

2) przeanalizować wyniki pomiarów,
2) dokonać wyboru metody ćwiczeń usuwających tłumienie,
3) przedyskutować z nauczycielem i grupą wybór metody ćwiczenia,
4) przygotować pomieszczenie i sprzęt do ćwiczenia, zgodnie z zasadami wykonywania

ćwiczenia, przepisami bhp i ergonomii pracy,

5) przygotować dziecko do ćwiczenia, dostosowując metody do wieku dziecka,
6) wykonać ćwiczenie wybraną metodą, zgodnie z procedurą wykonania,
7) udokumentować wykonanie ćwiczenia w karcie ćwiczeń,
8) uporządkować stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

krzyż Maddoxa,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

czerwony filtr,

–

okulary czerwono-zielone,

–

listwa z czerwonymi filtrami Bagoliniego,

–

pryzmat o sile 10

∆

–

arkusz papieru formatu A4,

–

karta ćwiczeń.

Ćwiczenie 2
Przeprowadź ćwiczenia usuwające plamkową supresję dla dziecka w wieku
przedszkolnym.

Sposób

wykonania

ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z techniką wykonania ćwiczenia usuwającego plamkową supresję,
2) przygotować stanowisko do ćwiczenia zgodnie z zasadami wykonywania ćwiczeń,

przepisami bhp i ergonomii pracy,

3) przygotować dziecko do ćwiczeń, dostosowując metody do wieku dziecka,
4) dobrać kredkę czerwonego koloru do koloru filtra, aby były jednakowe,
5) założyć czerwony filtr na szkło okularowe przed oko prowadzące,
6) polecić dziecku rysowanie czerwoną kredką na kartce papieru,
7) w

czasie

ćwiczenia sprawdzać, czy dziecko nie podgląda nad okularami, podtrzymywać

kontakt z dzieckiem, zachęcać do malowania,

8) udokumentować wykonanie ćwiczenia,
9) przeprowadzić dyskusję na temat zastosowania ćwiczenia w różnych rodzajach zeza.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

czerwony filtr,

–

kredki o czerwonym kolorze,

–

arkusze papieru,

–

gotowe malowanki, schematy rysunków itp,

–

karta ćwiczeń.

Ćwiczenie 3
Przeprowadź ćwiczenia normalizujące korespondencję siatkówek za pomocą powidoków
wg Cüppersa na synoptoforze.

Sposób

wykonania

ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z techniką wykonania ćwiczeń normalizujących korespondencję siatkówek,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do ćwiczeń, zgodnie z zasadami wykonywania

ćwiczeń, przepisami bhp i ergonomii pracy,

3) przygotować dziecko do ćwiczeń,
4) posadzić wygodnie dziecko przed aparatem i uregulować wysokość aparatu,
5) głowę dziecka ustawić na podpórkach pod brodę i na czoło,
6) wykonać pomiar obiektywnego kąta zeza zgodnie z zasadami badania,
7) ustawić ramiona synoptoforu ustawiamy w kącie obiektywnym i zablokować,
8) włożyć czarne płytki ze szczeliną i wywołać powidoki plamkowe w obu oczach zgodnie

z zasadami jak podczas badania korespondencji siatkówek,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9) zmieniać płytki na mleczne i włączyć migające oświetlenie naprzemienne,
10) polecić dziecku obserwować powidoki i uregulować częstotliwość fazy jasnej i ciemnej,

przy której dziecko zbliża powidoki do siebie,

11) ćwiczyć do momentu, aż powidoki ułożą się w krzyż, a następnie przełączyć miganie na

synchroniczne i ćwiczyć do momentu, aż pacjent będzie widział stale krzyż,

12) w miarę postępu leczenia po wywołaniu powidoków w obu oczach zakładać proste

obrazki przed oko zezujące i ćwiczyć stałe nałożenie krzyża powidokowego i obrazka,

13) w kolejnych etapach stosowania tej metody do ćwiczeń używać obrazków do

jednoczesnej percepcji, a następnie fuzyjnych,

14) w czasie ćwiczeń dążyć, aby dziecko utrzymało nałożone obrazki w środku krzyża,
15) w przypadku rozchodzenia się krzyża wracamy do etapu ćwiczenia tylko z powidokami,
16) udokumentować wykonanie ćwiczeń w karcie ćwiczeń,
11) uporządkować stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

synoptofor z zestawem obrazków,

–

taborety z regulacją wysokości,

–

karta ćwiczeń.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wykonać ćwiczenia usuwające tłumienie?

2) wykonać ćwiczenia w celu usunięcia supresji plamkowej?

3) wykonać ćwiczenia normalizujące korespondencję siatkówek na
synoptoforze?

4) dobrać metodę ćwiczeń z uwzględnieniem wskazań

i przeciwwskazań do ich wykonania?

5) prowadzić dokumentację wykonywanych ćwiczeń ortoptycznych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Ćwiczenia zakresu fuzji i utrwalające widzenie stereoskopowe

4.3.1. Materiał nauczania

Ćwiczenia fuzji
Mają one na celu wzmocnienie fuzji poprzez uzyskanie jak najszerszego jej zakresu
w kierunku konwergencji i dywergencji. Ćwiczenia fuzji możemy przeprowadzić za pomocą
pryzmatów i synoptoforu.
Ćwiczenia zakresu fuzji za pomocą pryzmatów

Ćwiczenia zakresu fuzji w kierunku konwergencji (dodatni zakres fuzji):

–

polecamy dziecku fiksować światełko lub jakiś przedmiot np. długopis,

– za

pomocą listwy pryzmatycznej ustawiamy pryzmaty przed okiem dziecka podstawą

w kierunku skroni,

– stopniowo

zwiększamy siłę pryzmatu, a dziecko ma za zadanie utrzymać jeden obraz

(fuzję),
– jeżeli dziecko zgłosi rozdwojenie obrazu, wracamy do pryzmatu o słabszej mocy

i polecamy ćwiczącemu, aby starał się pokonać diplopię i nałożył obrazy,

–

ćwiczenie to wykonujemy do dali z odległości 6 m i do bliży z odległości 30 cm,

– dążymy do uzyskania fuzji dodatniej przy sile pryzmatu 40 – 45

∆

do bliży i 20 – 25

∆

dali.

Ćwiczenia zakresu fuzji w kierunku dywergencji (ujemny zakres fuzji):

– pryzmaty ustawiamy podstawą w kierunku nosa i powtarzamy czynności jak podczas

ćwiczenia zakresu fuzji dodatniej.

Ćwiczenia fuzji za pomocą synoptoforu

W pierwszym etapie ćwiczeń fuzji na synoptoforze możemy stosować ćwiczenia: „do

wewnątrz i na zewnątrz”, „polownie”, „ruchy na boki”. Stosujemy je w celu pobudzenia
zdolności fuzji i przezwyciężenia stale ujawniającego się tłumienia. W drugim etapie
ćwiczymy zakres fuzji w kierunku konwergencji i dywergencji.
Zasady

ćwiczenia fuzji za pomocą synoptoforu:

–

stosujemy obrazki makularne i w miarę poprawy zmieniamy na foweolarne,

–

na pierwszym etapie ćwiczeń stosujemy obrazki proste, o jasnych barwach i ze znakami
kontrolnymi u góry i u dołu (w pionie),

– podczas

ćwiczeń stale kontrolujemy, czy nie rozwija się fałszywa fuzja,

– podczas

ćwiczeń zakresu fuzji dodatniej stosujemy obrazki o małych znakach

kontrolnych, które dodatkowo pobudzają akomodację co jednocześnie wzmaga
konwergencję,

– podczas

ćwiczeń zakresu fuzji ujemnej w zezie zbieżnym stale sprawdzamy, czy nie

wytwarza się nieprawidłowa korespondencja siatkówkowa.

W celu rozpoznania fałszywej fuzji wywołujemy powidoki Heringa w jednym i drugim

oku i prezentujemy obrazki fuzyjne. Gdy dziecko widzi krzyż na nałożonych obrazkach
wówczas fuzja jest prawidłowa. Gdy obrazki oddalają się i widzi krzyż na jednym obrazku
lub pomiędzy nimi lub gdy widzi jeden obrazek na rozdzielającym się krzyżu wówczas fuzja
jest fałszywa.
Przebieg

ćwiczenia zakresu fuzji:

–

zakładamy do synoptoforu obrazki fuzyjne w kącie jednoczesnej percepcji i sprawdzamy,
czy jest fuzja,

– blokujemy ramiona synoptoforu w tym kącie, a następnie specjalną śrubą zbliżamy

jednocześnie obie tuby synoptoforu do siebie (ćwiczenia zakresu w kierunku
konwergencji) i oddalamy od siebie (ćwiczenia zakresu w kierunku dywergencji),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– podczas

tego

ćwiczenia stale obserwujemy położenie odblasków rogówkowych, które

powinny pozostawać w środku rogówki, co świadczy, że oczy dziecka towarzyszą
ruchom obrazków i fuzja utrzymuje się,

– polecamy dziecku, aby starało się utrzymać jak najdłużej zlewające się obrazki

i zasygnalizowało nam moment rozdwojenia się obrazka,

– gdy fuzja zostaje przerwana ustawiamy ponownie ramiona synoptoforu w kącie

jednoczesnej percepcji i sprawdzamy czy dziecko zlewa obrazki w jedną całość,

–

ćwiczenie powtarzamy kilkakrotnie.

rozwinięciu zakresu fuzji stosuje się dodatkowo ćwiczenia połączone z napięciem lub

zwolnieniem akomodacji.

Ćwiczenia zakresu fuzji w kierunku konwergencji – są to ćwiczenia połączone

z napięciem akomodacji:
–

zakładamy w synoptoforze soczewki wklęsłe (o znaku „ –”),

–

polecamy dziecku aby patrzył na koniec nosa, a następnie na obrazki w synoptoforze,

– możemy zastosować obrazki stereoskopowe, które skuteczniej zwiększają fuzję

w kierunku konwergencji.

Ćwiczenia zakresu fuzji w kierunku dywergencji – są to ćwiczenia połączone ze

zwalnianiem akomodacji:
–

zakładamy w synoptoforze soczewki wypukłe ( o znaku „+”),

– polecamy dziecku patrzeć na daleki punkt (na okno, na ścianę) a następnie na obrazki

w synoptoforze [7].

Ćwiczenia utrwalające obuoczne widzenie

Ćwiczenia oparte na fizjologicznej diplopii

Są skuteczną metodą nauczenia pacjenta kontrolowania ustawienia oczu. Świadomość

dwojenia pozwala na rozpoznawanie ustawienia oczu i kontrolowanie tego ustawienia.
Metody te stosuje się w celu utrwalenia obuocznego widzenia w:
– zezie

akomodacyjnym,

–

w zezie ukrytym,

–

w zezie rozbieżnym okresowym.

Metody ćwiczeń:

–

ćwiczenie z punktem fiksacji,

–

karty stereogramowe,

–

ćwiczenia za pomocą diploskopu,

–

czytanie z pałeczką,

–

karta z kropkami.

Ćwiczenie z punktem fiksacji

1) Pacjent siedzi w odległości 5 m od światełka (na krzyżu Maddoxa), a z odległości 30 cm

prezentujemy mu jakiś przedmiot (ołówek, długopis).

2) Rozpoznawanie diplopii nieskrzyżowanej – pacjent fiksuje na długopis i widzi dwa

światełka, które oddalają się od siebie w miarę zbliżania długopisu do oczu pacjenta.

3) Rozpoznawanie diplopii skrzyżowanej – pacjent fiksuje na światełko i widzi 2 długopisy.
Na

początku tych ćwiczeń w celu wzmocnienia efektu można zastosować czerwony filtr

lub okulary czerwono-zielone.

W pierwszej fazie ćwiczeń rozwijamy u dziecka zdolność rozpoznawania diplopii, którą

najłatwiej spostrzega. Diplopia skrzyżowana jest łatwiej spostrzegana w zezie zbieżnym,
a nieskrzyżowana w zezie rozbieżnym. W dalszym etapie ćwiczeń uczymy dziecko
rozpoznawania dwóch rodzajów diplopii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Karty

stereogramowe

W ćwiczeniach tą metodą posługujemy się przezroczystymi płytkami, na których

znajdują się pary obrazków, podobnych do tych, jakich używa się w synoptoforze. Obrazki są
namalowane obok siebie (np. kotek i budka). W czasie ćwiczeń dziecko trzyma płytkę
w odległości ok. 30 cm na wysokości wzroku. Polecamy dziecku, aby patrzyło przez płytkę
na daleki punkt. Dzięki zjawisku dwojenia fizjologicznego obrazki podwajają się, a dwa
środkowe nakładają się na siebie. Dziecko w efekcie widzi trzy obrazki: po jednej stronie
budkę, w środku kotka w budce, a po drugiej stronie kotka. W ten sposób dziecko ćwiczy
dywergencję (zwolnienie konwergencji) bez zwalniania akomodacji. Możemy też ćwiczyć
spostrzeganie diplopii przy fiksacji z bliska, umieszczając np. ołówek przed płytką. W ten
sposób dziecko ćwiczy również konwergencję bez nadmiernej akomodacji.
Diploskop

Podczas ćwiczeń za pomocą diploskopu ćwiczący patrzy przez specjalną przegrodę

z czteroma otworami na białą kartkę, na której znajdują się litery T O N. Poza tym na kartce
znajduje się zielony kwadrat nad literą O, a czerwony kwadrat pod tą literą. Prawym okiem
pacjent widzi litery T O, a lewym okiem litery O N. Przy prawidłowym ustawieniu oczu
i widzeniu obuocznym oraz przy prawidłowym stosunku akomodacji do konwergencji pacjent
widzi wyraźnie napis T O N.
Diploskop

służy do:

–

ćwiczeń rozdzielania akomodacji i konwergencji,

–

ćwiczeń obuocznego widzenia,

–

jako test do badań obuocznego widzenia.

Ćwiczenia rozdzielania akomodacji od konwergencji na diploskopie:

1) Ćwiczenie zwiększania konwergencji bez nadmiernej akomodacji (dodatniej względnej

konwergencji) – pacjent stara się wyraźnie widzieć litery T N, patrząc na punkt
w przegrodzie pomiędzy dwoma środkowymi otworami. Możemy jeszcze bardziej
zwiększyć konwergencję, polecając pacjentowi, aby fiksował na ołówek, który
umieszczamy przed przegrodą. Wówczas pacjent stara się wyraźnie widzieć litery O N T
O. To ćwiczenie polecane jest u pacjentów z zezem rozbieżnym niestałym, u których
odchylenie powiększa się podczas zwolnienia akomodacji.

2) Ćwiczenie zwalniania konwergencji bez zwalniania akomodacji (ujemnej względnej

konwergencji) – pacjent stara się widzieć wyraźnie litery T O O N, patrząc daleko nieco
ponad aparat. To ćwiczenie polecane jest u pacjentów z zezem zbieżnym
z nadwzrocznością, u których odchylenie powiększa się w czasie akomodacji.

Czytanie z przeszkodą

Ta metoda służy do ćwiczeń obuocznego widzenia, ale jest równocześnie testem do

stwierdzania obuocznego widzenia. Podczas ćwiczenia dziecko czyta tekst oddalony ok. 30
cm, a w połowie odległości między oczami a tekstem ma umieszczoną przeszkodę w postaci
pałeczki (linijki, ołówka). Dzięki zjawisku dwojenia fizjologicznego, dziecko z prawidłowym
obuocznym widzeniem czyta druk bez problemu. Litery zasłonięte przez pałeczkę widzianą
jednym okiem są czytane drugim okiem. Do ćwiczeń najlepiej używać specjalnego pulpitu na
tekst z zamontowaną nieruchomą przeszkodą. W miarę postępu stosować coraz szerszą
pałeczkę do ćwiczenia (do 2 cm) i używać coraz mniejszego druku do czytania.

Ta metoda może być również doskonałym ćwiczeniem do wykonywania w warunkach

domowych, pod warunkiem, że odpowiednio poinstruowany rodzic będzie pilnował, aby
dziecko podczas czytania nie przechylało głowy i nie przesuwało pałeczki.

Karta z kropkami

Metodę tą stosujemy w celu poprawy konwergencji akomodacyjnej i dodatniej
konwergencji fuzyjnej. Jest to kolejna prosta metoda, nie wymagająca specjalistycznego
sprzętu i do wykonania w każdych warunkach, również w domu przez przeszkolonego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rodzica. Do ćwiczenia używamy podłużnej karty, na której narysowane są małe kółeczka
wzdłuż linii o długości około 30 cm. Kartę opieramy na nasadzie nosa i trzymamy
prostopadle do płaszczyzny twarzy. Polecamy pacjentowi, aby fiksował najdalszy punkt, aby
uzyskać fizjologiczną diplopię skrzyżowaną linii i punktów bliżej leżących. Następnie
polecamy, aby fiksował coraz bliżej położone kropki. W ten sposób pacjent powinien
spostrzegać diplopię nieskrzyżowaną dalszych kropek i odcinka linii poza punktem fiksacji.
Podczas ćwiczenia staramy się, aby pacjent widział kropki wyraźnie.

Ćwiczenia na cheiroskopie

Ćwiczenia za pomocą cheiroskopu (rys. 2) stosujemy w zezach z prawidłową

korespondencją siatkówkową i w celu utrwalenia obuocznego widzenia.
Podczas

ćwiczenia dziecko ma za zadanie przerysować obrazek widziany jednym okiem

na kartkę, widzianą drugim okiem. Do ćwiczenia używa się prostych obrazków o czarnych,
wyraźnych konturach, które zakłada się w bocznym uchwycie aparatu. Dziecko opiera czoło
na podpórce aparatu i patrzy przez soczewki wypukłe. Jednym okiem widzi odbicie obrazka
na ukośnie ustawionym lusterku, a drugim kartkę papieru, na której przerysowuje obrazek.
Aby prawidłowo wykonać to ćwiczenie potrzebna jest współpraca obu oczu. Dziecko nie
może patrzeć naprzemiennie, a można to rozpoznać porównując przerysowany obrazek do
oryginału. Dziecko patrzyło naprzemiennie, gdy jest on większy lub mniejszy od oryginału.

Rys. 2. Cheiroskop z kompletem obrazków

Inne metody ćwiczeń ortoptycznych

Ćwiczenia kontrolowania ustawienia oczu

Metody te stosuje się w zezach okresowych, gdy przechodzą w zez jawny. Podczas

ćwiczeń chory samoistnie uczy się kontrolowania ustawienia oczu. Polega to głównie na
uświadomieniu pacjentowi, że zezuje wówczas, gdy widzi podwójnie (podczas występowania
diplopii). Uświadomienie dwojenia pozwala pacjentowi na rozpoznawanie ustawienia oczu
i kontrolowanie tego ustawienia.
Metody

ćwiczeń:

– pacjent fiksuje przedmiot z odległości, w której widzi go pojedynczo, a następnie

przybliża przedmiot lub oddala, starając się utrzymać pojedynczy obraz,

–

ustawiamy pryzmat przez który pacjent widzi pojedynczo fiksowany obraz i stopniowo
redukuje się moc pryzmatu polecając dziecku, aby usiłował nakładać rozdwajające się
obrazy,

– w

zezie

zbieżnym stosujemy metody polegające na zwolnieniu akomodacji – podczas

ćwiczeń uczy się chorego, aby oglądane przedmioty widział „niewyraźnie”, „zamglone”,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

w zezie rozbieżnym stosujemy metody polegające na pobudzeniu akomodacji – podczas
ćwiczeń chory skupia się na oglądaniu małych przedmiotów, przedmiotów z małymi
szczegółami kontrolnymi, z bliskiej odległości.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie

znasz

metody

ćwiczenia zakresu fuzji?

2. W jaki sposób przeprowadzamy ćwiczenia zakresu fuzji za pomocą pryzmatów?
3. W jaki sposób przeprowadzamy ćwiczenia zakresu fuzji na synoptoforze?
4. Jakie znasz aparaty służące do ćwiczeń obuocznego widzenia?
5. Jakie znasz wskazania do przeprowadzania ćwiczeń opartych na fizjologicznej diplopii?
6. Jakie znasz rodzaje ćwiczeń opartych na fizjologicznej diplopii i w jaki sposób je

przeprowadzamy?

7. W jakim rodzaju zeza wykonujemy ćwiczenia kontrolowania ustawienia oczu i na czym
one

polegają?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1
Do

gabinetu

ćwiczeń zgłosił się rodzic z 5-letnim dzieckiem w celu wykonania ćwiczeń

obuocznego widzenia. W dołączonej dokumentacji dziecka wyniki badań są następujące:
Vod 1,0 cc Sn Vod 0,5 cc
Vos 1,0 cc Sn Vos 0,5 cc
Fiksacja obu oczu centralna
Okulary: OP +1,5 Dsph
OL +1,5 Dsph
Cover-test (+), zez zbieżny naprzemienny
Kąty zeza mierzone na synoptoforze:
kąt obiektywny +6º
kąt subiektywny +6º
jednoczesna percepcja (+), fuzja (+) zakres: konwergencja 2º, dywergencja 2º

Wykonaj

ćwiczenia zakresu fuzji za pomocą pryzmatów i synoptoforu. Porównaj obie

metody pod względem przydatności dla danego dziecka.

Sposób

wykonania

ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami ćwiczenia zakresu fuzji za pomocą pryzmatów i synoptoforu,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do ćwiczeń, zgodnie z zasadami ćwiczeń, przepisami

bhp i ergonomii pracy,

3) przeanalizować wyniki badań okulistycznych i strabologicznych,
4) przygotować dziecko do ćwiczeń, dostosowując metody do wieku dziecka,
5) przeprowadzić ćwiczenie zakresu fuzji w kierunku konwergencji i dywergencji za

pomocą pryzmatów zgodnie z procedurą wykonania,

6) ocenić przebieg ćwiczenia,
7) przeprowadzić ćwiczenie zakresu fuzji w kierunku konwergencji i dywergencji za

pomocą synoptoforu zgodnie z procedurą wykonania,

8) ocenić przebieg ćwiczenia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9) udokumentować wykonanie ćwiczenia w karcie ćwiczeń,
10) uporządkować stanowisko pracy,
11) dokonać porównania obu metod pod względem przydatności dla danego dziecka,
12) przedyskutować wnioski na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

listwa pryzmatyczna,

–

długopis lub inny przedmiot do fiksacji,

–

krzyż Maddoxa,

–

synoptofor na stoliku z regulacją wysokości,

–

taborety z regulacją wysokości,

–

karta ćwiczeń.

Ćwiczenie 2
Do

gabinetu

ćwiczeń zgłosił się rodzic z 6-letnim dzieckiem w celu wykonania ćwiczeń

utrwalających obuoczne widzenie. Jest to kolejna seria ćwiczeń. Wcześniej wykonywano
ćwiczenia usuwające tłumienie, zakresu fuzji. W dołączonej dokumentacji dziecka aktualne
wyniki badań są następujące:
Vod 1,0 cc Sn Vod 0,5 cc
Vos 1,0 cc Sn Vos 0,5 cc
Fiksacja obu oczu centralna
Okulary dwuogniskowe:
do dali: OP +1,5 Dsph do bliży: OP +4,5 Dsph
OL +1,5 Dsph OL +4,5 Dsph
Kąty zeza mierzone na synoptoforze:
–

bez korekcji:

kąt obiektywny +10º
kąt subiektywny +10º
–

z korekcją:

kąt obiektywny +5º
kąt subiektywny +5º
jednoczesna percepcja (+),
fuzja (+) zakres: konwergencja 6º, dywergencja 4º

Po przeanalizowaniu treści zadania i wyników badań dobierz i wykonaj ćwiczenia

utrwalające obuoczne widzenie metodą opartą na fizjologicznej diplopii.

Sposób

wykonania

ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami przeprowadzania ćwiczeń opartych na fizjologicznej diplopii,
2) przeanalizować wyniki badań okulistycznych i strabologicznych,
3) dokonać wyboru ćwiczeń, uwzględniając wiek dziecka, rodzaj zeza i kolejny etap jego

leczenia,

4) przedyskutować z nauczycielem i grupą wybór metody ćwiczenia,
5) przygotować pomieszczenie i sprzęt do ćwiczenia, zgodnie z zasadami ćwiczenia,

przepisami bhp i ergonomii pracy,

6) przeprowadzić ćwiczenia spostrzegania diplopii skrzyżowanej wybraną metodą,

a następnie diplopii nieskrzyżowanej, zgodnie z procedurą wykonania ćwiczenia,

7) ocenić przebieg ćwiczenia, przydatność wybranej metody,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8) udokumentować wykonanie ćwiczenia w karcie ćwiczeń,
9) uporządkować stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

krzyż Maddoxa,

–

długopis lub inny przedmiot do fiksacji,

–

karty stereogramowe,

–

karta z kropkami,

–

karta ćwiczeń.

Ćwiczenie 3

Przeprowadź ćwiczenia rozdzielania akomodacji i konwergencji za pomocą diploskopu.

Sposób

wykonania

ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami przeprowadzania ćwiczeń za pomocą diploskopu,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do ćwiczenia, zgodnie z zasadami ćwiczenia,

przepisami bhp i ergonomii pracy,

3) przygotować pacjenta do ćwiczenia,
4) przeprowadzić ćwiczenie zwiększania konwergencji przy zwolnieniu akomodacji:

–

polecić pacjentowi, aby patrzył na punkt w przegrodzie pomiędzy dwoma

środkowymi otworami i jednocześnie starał się widzieć wyraźnie litery T N,

–

w trakcie ćwiczeń zwiększać konwergencję, polecając pacjentowi, aby fiksował na
długopis, który umieszczasz przed przegrodą,

5) przeprowadzić ćwiczenie zwalniania konwergencji bez zwalniania akomodacji:

–

polecić pacjentowi aby fiksował na daleki punkt ponad aparatem i jednocześnie starał
się widzieć wyraźnie litery T O O N,

6) ocenić przebieg ćwiczenia,
7) udokumentować wykonanie ćwiczenia w karcie ćwiczeń,
8) uporządkować stanowisko pracy,
9) przeprowadzić dyskusję na forum grupy na temat wskazań i przeciwwskazań do

zastosowania diploskopu do ćwiczeń ortoptycznych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

diploskop,

–

długopis lub inny przedmiot do fiksacji,

–

karta ćwiczeń.

Ćwiczenie 4

Przygotuj dziecko i rodziców do wykonywania ćwiczenia czytania z przeszkodą w domu.

Sposób

wykonania

ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami przeprowadzania ćwiczenia czytania z przeszkodą,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do ćwiczenia, zgodnie z zasadami ćwiczenia,

przepisami bhp i ergonomii pracy,

3) wyjaśnić dziecku i rodzicom cel wykonywania ćwiczenia w domu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) zmotywować dziecko i rodziców do systematycznego wykonywania ćwiczenia w domu,

wyjaśniając znaczenie utrwalania obuocznego widzenia podczas czytania w procesie
leczenia zeza,

5) przeprowadzić ćwiczenie czytania z pałeczką zgodnie z zasadami:

–

umieścić tekst do czytania w odległości ok. 30 cm od oczu dziecka,

–

w połowie odległości między oczami a tekstem umieścić przeszkodę w postaci
pałeczki (linijki, ołówka),

–

obserwować dziecko, aby w trakcie czytania nie przechylało głowy lub nie
przesuwało przeszkody,

6) omówić z rodzicami i dzieckiem zasady ćwiczenia i wyjaśnić wszelkie wątpliwości,
7) polecić rodzicom, aby w miarę postępu stosowali coraz szerszą pałeczkę do ćwiczenia

(do 2 cm) i używali coraz mniejszego druku do czytania,

8) polecić rodzicom, aby wykonali ćwiczenie pod naszym nadzorem,
9) ocenić poprawność wykonania ćwiczenia przez rodziców i zwrócić uwagę na

ewentualnie popełnione błędy,

10) udokumentować zalecenia wykonywania ćwiczeń w domu w karcie ćwiczeń dziecka,
11)

podczas kolejnych wizyt dziecka w gabinecie sprawdzać efekty ćwiczeń,
przeprowadzanych w domu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

książeczki do czytania z różnymi wielkościami druku,

–

pałeczki lub linijki o różnej szerokości (maksymalnie do 2 cm),

–

karta ćwiczeń.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wykonać ćwiczenia zakresu fuzji za pomocą pryzmatów?

2) wykonać ćwiczenia zakresu fuzji na synoptoforze?

3) wykonać ćwiczenia z punktem fiksacji?

4) wykonać ćwiczenia za pomocą kart stereogramowych?

5) wykonać ćwiczenia rozdzielania akomodacji i konwergencji za

pomocą diploskopu?

6) wykonać ćwiczenie czytania z przeszkodą i przygotować dziecko
i rodziców do wykonywania tego ćwiczenia w domu?

7) wykonać ćwiczenie za pomocą cheiroskopu?

8) dobrać metodę ćwiczeń w zależności od rodzaju zeza i stanu
widzenia obuocznego?

9) prowadzić dokumentację wykonywanych ćwiczeń ortoptycznych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Ćwiczenia ruchomości mięśni i konwergencji

4.4.1. Materiał nauczania

Cel ćwiczeń mięśni ocznych

Ćwiczenia mięśni gałki ocznej przeprowadzamy przed i po operacji zeza. W niektórych

przypadkach zeza nie wymagających leczenia operacyjnego ćwiczenia mięśni i konwergencji
są metodą uzupełniającą ćwiczenia ortoptyczne (w zezach rozbieżnych, w niedomodze
konwergencji).
Cel

ćwiczeń mięśni przed zabiegiem:

–

„rozruszanie”, wzmocnienie mięśni,

–

nauczenie dziecka sposobu wykonywania ćwiczeń,

–

ukształtowanie u dziecka nawyku wykonywania codziennie, systematycznie ćwiczeń,

–

wzmocnienie konwergencji, aby zapobiec przed jej wtórną niedomogą po zabiegu.

Cel

ćwiczeń mięśni po operacji:

–

przywrócenie gałce ocznej prawidłowej ruchomości we wszystkich kierunkach,

–

zapobieganie przykurczom mięśni i zrostom z sąsiednimi tkankami.

Metody ćwiczeń mięśni ocznych

Po operacji w zależności od rodzaju zeza ćwiczymy odwodzenie lub przywodzenie,

ćwiczymy konwergencję i kierunki skośne.
Ćwiczenia mięśni po operacji zeza zbieżnego
1) Przeprowadzamy

ćwiczenia odwodzenia w oku operowanym.

2) W przypadku kiedy osłabione jest przywodzenie, ćwiczymy przywodzenie i odwodzenie.
3) Po

każdym ćwiczeniu kontrolujemy ruchy w obie strony.

4) Sprawdzamy stan konwergencji – jeśli występuje niedomoga konwergencji to ćwiczymy

również konwergencję.

Ćwiczenia mięśni po operacji zeza rozbieżnego
1) Ćwiczymy przywodzenie w oku operowanym.
2) Wykonujemy

ćwiczenia konwergencji.

3) Po

każdym ćwiczeniu kontrolujemy ruchy oczu.

Aparatura do ćwiczenia mięśni

Muscle trainer – specjalny aparat do ćwiczeń ruchomości oczu wg Bangertera. Posiada

specjalną podpórkę na brodę i czoło i automatycznie poruszające się ramię zakończone gałką.
Pacjent opiera głowę na podpórce i ma za zadanie śledzić gałkę. Zakres ruchów ramienia
wynosi ok. 45°. Aparat posiada również możliwość regulacji płaszczyzny ruchów (poziomo,
pionowo, skośnie) i zakresu ruchów.

Perymetr Förestera – ćwiczenia mięśni przeprowadzamy, przesuwając dobrze widziany

przedmiot (np. ołówek, długopis) po łuku perymetru w odpowiednio ustawionym kierunku.
Pacjent ma za zadanie śledzić ruch przedmiotu.

Synoptofor – można go wykorzystać do ćwiczeń mięśni w kierunku poziomym.

Możemy przeprowadzać ćwiczenia bez aparatury – prezentujemy mały przedmiot do
fiksacji i wykonujemy płynne ruchy w określonym kierunku. W ten sposób rodzice mogą
ćwiczyć dziecku ruchomość mięśni ocznych w domu.
Ćwiczenia konwergencji

Convergence trainer (rys. 3) – jest to specjalny aparat wg Bangertera do ćwiczenia

konwergencji. Pacjent trzyma brodę na podpórce i polecamy mu patrzeć na środek
poruszającej się spirali („ślimaka”). Poruszająca się spirala stanowi silny bodziec do
konwergencji. Pacjent powoli przesuwa na szynie spiralę w kierunku oczu. Maksymalne
skupienie występuje gdy „ślimak” jest jak najbliżej nosa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 3. Ćwiczenia konwergencji

Ćwiczenia konwergencji można przeprowadzać w prosty sposób bez użycia aparatów.

Polecamy pacjentowi skupić uwagę na czubek długopisu lub inny mały przedmiot
i z odległości ok. 50 cm lekko od dołu przesuwamy go w kierunku nosa. Tą metodą rodzice
mogą przeprowadzać ćwiczenia konwergencji w domu.
Zasady ćwiczeń mięśni ocznych
1) Podczas

ćwiczeń dziecko trzyma nieruchomo głowę, nie przechyla się na boki.

2) Przedmiot

użyty do ćwiczeń pokazujemy w ściśle określonym kierunku i w odpowiedniej

odległości od oczu dziecka.

3) Ćwiczenia powinny odbywać się pod kontrolą ortoptystki lub w domu pod kontrolą

przeszkolonego rodzica.

4) Czas trwania ćwiczenia zależy od wieku pacjenta. U dzieci zaleca się stopniowe

wydłużanie czasu ćwiczenia – zaczynamy od 5 minut i stopniowo przedłużamy je do 20
minut.

5) Ćwiczenia przeprowadzamy 2–3 razy dziennie.
6) U małych dzieci ćwiczenia przeprowadzamy częściej i krótko (5–6 min.).
7) Stale kontrolujemy ruchomość gałki ocznej (przed ćwiczeniem i po).
Przygotowanie dziecka i rodziców do wykonywania ćwiczeń w domu

Leczenie choroby zezowej jest procesem złożonym i długotrwałym. Właściwa

współpraca z rodzicami bądź opiekunami dziecka podczas leczenia zeza jest jednym
z głównych elementów powodzenia terapii. Aby ta współpraca przebiegała prawidłowo
konieczne jest przystępne i jasne wytłumaczenie dziecku i jego rodzicom wszystkich
problemów, wiążących się z poszczególnymi etapami leczenia. Jest to zadanie dla całego
zespołu terapeutycznego, w tym również dla ortoptystki w ramach realizacji jej funkcji
edukacyjnej.

Rola edukacyjna ortoptystki:

–

dostarczenie wiadomości na temat choroby zezowej, ćwiczeń rehabilitacyjnych,

–

współpraca z dzieckiem i rodzicami, dotycząca przestrzegania zasad leczenia choroby
zezowej,

–

informowanie na temat konieczności przestrzegania zaleceń lekarskich, terminów wizyt

kontrolnych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

edukacja dziecka i rodziców na temat ćwiczeń wykonywanych w domu,

–

wyrobienie u dziecka nawyku dokładności i systematyczności w wykonywaniu ćwiczeń,

–

edukacja na temat higieny narządu wzroku.

Część ćwiczeń rehabilitacyjnych w leczeniu zeza może być przeprowadzone
w

warunkach domowych. Aby przyniosły one pożądany skutek ortoptystka musi

odpowiednio przygotować dziecko i rodziców bądź opiekunów do ich wykonywania.
Przygotowanie dziecka i rodziców do wykonywania ćwiczeń w domu:
–

wyjaśnić dziecku i rodzicom cel wykonywania ćwiczenia w domu,

–

zmotywować dziecko i rodziców do systematycznego wykonywania ćwiczenia w domu,

–

omówić z rodzicami i dzieckiem zasady ćwiczenia i wyjaśnić wszelkie wątpliwości,

–

nauczyć rodziców techniki wykonywania ćwiczeń,

–

udokumentować zalecenia wykonywania ćwiczeń w domu w karcie ćwiczeń dziecka,

–

podczas kolejnych wizyt dziecka w gabinecie sprawdzać efekty ćwiczeń,
przeprowadzanych w domu.

Ćwiczenia ruchomości mięśni i konwergencji doskonale nadają się do wykonywania

w warunkach domowych. Mogą być przeprowadzane bez użycia specjalistycznego sprzętu,
a technika ich wykonania nie jest trudna. Należy zwrócić uwagę rodziców na konieczność
przestrzegania przez nich zasady systematyczności i konsekwencji w wykonywaniu tych
ćwiczeń w domu.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakim celu wykonujemy ćwiczenia mięśni ocznych?
2. Jakie

znasz

metody

ćwiczenia mięśni ocznych po operacji zeza zbieżnego?

3. Jakie

znasz

metody

ćwiczenia mięśni ocznych po operacji zeza rozbieżnego?

4. Jakie znasz aparaty służące do ćwiczenia mięśni ocznych i konwergencji?
5. W jaki sposób przeprowadzamy ćwiczenia mięśni na poszczególnych aparatach?
6. Jakie

znasz

metody

ćwiczeń konwergencji?

7. Jakie

znasz

zasady

ćwiczenia mięśni ocznych i konwergencji?

8. Jaka powinna być treść edukacji rodziców bądź opiekunów dziecka z chorobą zezową?
9. W jaki sposób ortoptystka powinna przygotować dziecko i rodziców do wykonywania

ćwiczeń w domu?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1
Wykonaj

ćwiczenia mięśni ocznych 5-letniemu dziecku po operacji zeza zbieżnego za

pomocą muscle trainera.

Sposób

wykonania

ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z techniką ćwiczenia mięśni za pomocą muscle trainera,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do ćwiczenia, zgodnie z zasadami ćwiczenia,

przepisami bhp i ergonomii pracy,

3) zapoznać się z dokumentacją dziecka, dotyczącą rodzaju przeprowadzonej operacji

i operowanych mięśni,

3) przygotować dziecko do ćwiczeń, dostosowując metody do wieku dziecka,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) wykonać orientacyjne badanie ruchów oczu we wszystkich kierunkach spojrzenia,

zgodnie z procedurą badania,

5) przeanalizować wynik badania i ustalić kierunki ograniczonego ruchu obu gałek ocznych,
6) ustawić ramię aparatu w odpowiednim położeniu,
7) posadzić dziecko wygodnie przed aparatem, głowę umieścić na podpórkach na czoło

i brodę,

8) polecić dziecku, aby dokładnie śledziło gałkę poruszającego się ramienia,
9) przeprowadzić ćwiczenia odwodzenia w oku operowanym,
10) w przypadku kiedy osłabione jest przywodzenie, przeprowadzić ćwiczenia przywodzenia

i odwodzenia,

11) podczas ćwiczenia obserwować dziecko, czy jest skoncentrowane na ćwiczeniu, czy nie

przechyla głowy,

12) ćwiczyć dziecko około 5 minut,
13) po ćwiczeniu ponownie wykonać orientacyjne badanie ruchów oczu,
14) ocenić przebieg ćwiczenia,
15) udokumentować wykonanie ćwiczenia w karcie ćwiczeń,
16) uporządkować stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

aparat do ćwiczenia mięśni (muscle trainer),

–

taboret z regulacją wysokości,

–

długopis lub inny przedmiot do fiksacji,

–

przykładowa dokumentacja medyczna dziecka po operacji zeza zbieżnego, np. karta
informacyjna,

–

karta ćwiczeń.

Ćwiczenie 2
Wykonaj

ćwiczenia konwergencji za pomocą aparatu.

Sposób

wykonania

ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z techniką ćwiczenia mięśni za pomocą convergence trainera,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do ćwiczenia, zgodnie z zasadami ćwiczenia,

przepisami bhp i ergonomii pracy,

3) przygotować pacjenta do ćwiczenia,
4) wykonać badanie konwergencji i ocenić jej stan,
4) posadzić wygodnie pacjenta przed aparatem i uregulować wysokość aparatu,
5) głowę ćwiczącego ustawić na podpórkach pod brodę,
6) polecić pacjentowi, aby skupiał wzrok na środku poruszającej się spirali i za pomocą

specjalnego uchwytu powoli przesuwał spiralę w kierunku oczu i z powrotem,

7) obserwować pacjenta, czy jest skoncentrowany na ćwiczeniu, czy nie przechyla głowy,
8) po

ćwiczeniu ponownie wykonać badanie konwergencji i ocenić jej stan,

9) ocenić przebieg ćwiczenia,
10) udokumentować wykonanie ćwiczenia w karcie ćwiczeń,
11) uporządkować stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

aparat do ćwiczenia konwergencji (convergence trainer),

–

taboret z regulacją wysokości,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

długopis lub inny przedmiot do fiksacji,

–

karta ćwiczeń.

Ćwiczenie 3

Przygotuj dziecko i rodziców do wykonywania ćwiczenia konwergencji w domu.

Sposób

wykonania

ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z techniką ćwiczenia konwergencji bez aparatu,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do ćwiczenia, zgodnie z zasadami ćwiczenia,

przepisami bhp i ergonomii pracy,

3) wyjaśnić dziecku i rodzicom cel wykonywania ćwiczenia w domu,
4) zmotywować dziecko i rodziców do systematycznego wykonywania ćwiczenia w domu,

wyjaśniając znaczenie ćwiczeń konwergencji w leczeniu zeza,

5) przeprowadzić ćwiczenie konwergencji zgodnie z zasadami:

–

polecić dziecku skupić uwagę na czubek długopisu lub inny mały przedmiot
i z odległości ok. 50 cm lekko od dołu przesuwać go w kierunku nosa,

–

obserwować, czy dziecko wykonuje symetryczny, zbieżny ruch obu gałek ocznych,

–

w zależności od wieku dziecka wykonać około 10 takich spojrzeń,

6) omówić z rodzicami i dzieckiem zasady ćwiczenia i wyjaśnić rodzicom, aby na początku

ćwiczyli dziecko krócej i częściej,

8) polecić rodzicom, aby wykonali ćwiczenie pod naszym nadzorem,
9) ocenić poprawność wykonania ćwiczenia przez rodziców i zwrócić uwagę na

ewentualnie popełnione błędy,

10) udokumentować zalecenia wykonywania ćwiczeń w domu w karcie ćwiczeń dziecka,
11)

podczas kolejnych wizyt dziecka w gabinecie sprawdzać efekty ćwiczeń,
przeprowadzanych w domu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

długopis lub inny przedmiot do fiksacji,

–

karta ćwiczeń.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wykonać ćwiczenia mięśni ocznych za pomocą aparatów i bez?

2) wykonać ćwiczenia mięśni ocznych po zabiegu zeza zbieżnego?

3) wykonać ćwiczenia mięśni ocznych po zabiegu zeza rozbieżnego?

4) zróżnicować cel wykonywania ćwiczeń przed i po zabiegu zeza?

5) wykonać ćwiczenie konwergencji za pomocą aparatu i bez?

6) przygotować rodziców i dziecko do przeprowadzania ćwiczeń

ruchomości i konwergencji w domu?

7) wyjaśnić zagadnienia edukacji rodziców dzieci z chorobą zezową?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Zastosowanie pryzmatów do ćwiczeń

4.5.1. Materiał nauczania

Pryzmat – przyrząd optyczny, który składa się z dwóch płaskich, przejrzystych

powierzchni łamiących światło, tworzących ze sobą kąt [7].

W pryzmacie wyróżniamy:

–

podstawę,

–

krawędź,

–

płaszczyzny główne,

–

kąt łamiący (ε - epsilon).

Kąt odchylenia pryzmatu (δ - delta) – kąt pomiędzy kierunkiem promienia padającego na

pryzmat i kierunkiem promienia wychodzącego z pryzmatu (rys. 4).

Moc pryzmatu – może być wyrażana oznaczeniem wielkości kąta ε lub kąta δ

w stopniach. Przy przepisywaniu szkieł okularowych posługujemy się oznaczeniem mocy
pryzmatu wyrażonym w dioptriach pryzmatycznych.

Dioptria pryzmatyczna (prdpt) – pryzmat odchyla promień światła o jedną dioptrię

pryzmatyczną, jeśli przesunięcie promienia na ekranie odległym o 1 m wynosi 1 cm. Jeżeli
przesunięcie to wynosi x cm to pryzmat odchyla o x dioptrii pryzmatycznych ( rys. 2).

Rys. 4. Charakterystyka pryzmatu (objaśnienie w tekście)

Rodzaje

pryzmatów:

1) Gładkie:

–

do badania – pojedyncze i w listwach pryzmatycznych,

– do oprawek okularowych – pryzmaty i sferopryzmaty (z dodatkową korekcją od ±0,5

±10,0

D),

2) Mikropryzmaty – są zbiorem małych pryzmatów, leżących blisko siebie na cienkiej

plastikowej płytce, z dodatkową korekcją sferyczną – sferomikropryzmaty.

3) Pryzmaty Frasnela – presson – mikropryzmaty produkowane z miękkiego plastiku. Folia
plastikowa daje się ciąć nożyczkami i można ją nalepiać na szkła okularowe.
Za

pomocą mikropryzmatów można łatwo wyrównać różne kąty zeza do dali i do bliży.

Korekcji pryzmatyczna w leczeniu zeza
Cel stosowania pryzmatów w leczeniu zeza:
–

symetryczne pobudzanie punktów na siatkówce – ułatwienie widzenia obuocznego

w zezie (ukrytym, jawnym, porażennym) i oczopląsie,

–

leczenie nieprawidłowej korespondencji siatkówkowej i niedowidzenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady stosowania pryzmatów w zezie:
1) Pryzmaty dobieramy po wcześniejszym wyrównaniu wady refrakcji.
2) Przy wyrównywaniu odchylenia zezowego pryzmat ustawia się zawsze krawędzią

w kierunku odchylenia oka.

3) Podczas dobierania pryzmatu odchylenie oka określa się za pomocą krzyża Maddoxa

i pałeczki Maddoxa ustawionej przed OP. Badanie wykonujemy z odległości do jakiej ma
służyć korekcja pryzmatyczna oraz w płaszczyźnie poziomej i pionowej.

4) Gdy istnieje odchylenie oka w płaszczyźnie poziomej i pionowej – jest to odchylenie

skośne. Moc i kierunek pryzmatu potrzebny do wyrównania tego odchylenia oblicza się
metodą wektorową lub używając gotowej skali.

5) Siła pryzmatów przed OP i OL musi sumować się – w zezie zbieżnym pryzmaty
ustawiamy

krawędziami ku sobie, w zezie rozbieżnym podstawami ku sobie.

Pryzmaty

mają szerokie zastosowanie w diagnostyce strabologicznej. Służą do pomiarów

kątów zeza, badania zakresu fuzji, badania korespondencji siatkówek.
Podczas

ćwiczeń ortoptycznych pryzmaty są stosowane głównie do ćwiczeń zakresu fuzji.

Metoda ta jest uznawana za bardziej skuteczną niż ćwiczenia za pomocą synoptoforu.
Dokładny opis tych ćwiczeń znajduje się w Materiale nauczania 4.3.1.
Zasady dobierania mocy pryzmatu w zależności od rodzaju zeza:
–

w zezie ukrytym w okresie dekompensacji ( z wyłączeniem cykloforii):

a) w ezoforii i hiperforii wyrównuje się całe odchylenie,

b) w egzoforii wyrównujemy połowę odchylenia, aby umożliwić konwergencję fuzyjną,

–

w zezie jawnym - we wszystkich typach poziomych i pionowych należy całkowicie
wyrównać odchylenie,

–

w zezach porażennych - wyrównujemy całkowite odchylenie, pryzmaty znoszą diplopię
i

co się z tym wiąże wyrównawcze ustawienie głowy,

–

w oczopląsie - pryzmaty stosujemy w celu:
a) zniesienia kompensacyjnego ustawienia głowy – pryzmat ustawiamy krawędzią

w kierunku strefy ciszy, powoduje to przesunięcie obrazu do strefy ciszy,

b) poprawy

ostrości wzroku – poprzez pobudzanie fuzyjnej konwergencji – pryzmaty

ustawiamy przed obojgiem oczu krawędziami w kierunku nosa,

–

w leczeniu nieprawidłowej korespondencji siatkówkowej – stosuje się hiperkorekcję
pryzmatyczną (30 – 40

∆

przed każdym okiem),

–

w leczeniu niedowidzenia – w małym zezie zbieżnym z fiksacją ekscentryczną nosowo
od plamki można zastosować pryzmat odwrócony tzn. krawędzią do skroni (podstawą
w kierunku miejsca fiksacji ekscentrycznej).

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz rodzaje pryzmatów?
2. W jakim celu stosujemy pryzmaty podczas leczenia zeza?
3. Jakie znasz zasady dobierania korekcji pryzmatycznej?
4. W jaki sposób dobieramy moc pryzmatu w zależności od rodzaju zeza?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj ćwiczenia zakresu fuzji za pomocą pryzmatów.

Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami ćwiczenia zakresu fuzji za pomocą pryzmatów,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do ćwiczenia, zgodnie z zasadami ćwiczenia,

przepisami bhp i ergonomii pracy,

3) przygotować pacjenta do ćwiczeń,
4) wykonać ćwiczenia zakresu fuzji w kierunku konwergencji (dodatni zakres fuzji):
– polecić pacjentowi, aby fiksował światełko na krzyżu Maddoxa z odległości 6 m,
– za

pomocą listwy pryzmatycznej ustawiać pryzmaty przed okiem pacjenta podstawą

w kierunku skroni,

– stopniowo

zwiększać siłę pryzmatu i polecić, aby ćwiczący starał się utrzymać jeden

obraz (fuzję),

– jeżeli pacjent zgłosi, że widzi dwa światełka, wrócić do pryzmatu o słabszej mocy

i polecić ćwiczącemu, aby starał się pokonać diplopię i nałożył obrazy,

– powtórzyć ćwiczenie do bliży z odległości 30 cm, wykonując te same czynności,
5) wykonać ćwiczenia zakresu fuzji w kierunku dywergencji (ujemny zakres fuzji):
– pryzmaty

ustawiać podstawą w kierunku nosa i powtórzyć czynności jak podczas

ćwiczenia zakresu fuzji dodatniej,

6) ocenić przebieg ćwiczenia,
7) udokumentować wykonanie ćwiczenia w karcie ćwiczeń,
8) uporządkować stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

listwa pryzmatyczna,

–

krzyż Maddoxa,

–

długopis lub inny przedmiot do fiksacji,

–

karta ćwiczeń.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zróżnicować pryzmaty stosowane w diagnostyce i leczeniu zeza?

2) wyjaśnić cel stosowania pryzmatów w leczeniu zeza?

3) wyjaśnić zasady dobierania korekcji pryzmatycznej?

4) zróżnicować sposób dobierania mocy pryzmatu w zależności od

rodzaju zeza?

5) zastosować pryzmaty do ćwiczeń obuocznego widzenia?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Prognoza poprawy obuocznego widzenia jest lepsza u dzieci, u których zez pojawił się

a) w pierwszym miesiącu życia.

b) w pierwszym roku życia.

c) w trzecim roku życia.

początek zeza nie ma wpływu na rokowanie.

2. Ćwiczenia dwojenia są wskazane

a) w egzoforii z nieprawidłową korespondencją siatkówkową.

b) w ezoforii z nieprawidłową korespondencją siatkówkową.

c) u dorosłych w każdym rodzaju zeza.

d) w zezach ujawniających się okresowo.

3. Podczas kinetycznego pobudzania siatkówek, aby pobudzić okolicę plamkową oka

zezującego
a) ustawia się ramię synoptoforu w kącie 0º przed okiem zezującym i ortoptystka

wykonuje ruchy obrazkiem przed okiem prowadzącym.

b) ustawia się ramię synoptoforu w kącie 0º przed okiem prowadzącym i ortoptystka

wykonuje ruchy obrazkiem przed okiem zezującym.

c) blokuje się oba ramiona synoptoforu i ortoptystka wykonuje nimi jednoczesne ruchy

w prawo i w lewo.

d) ortoptystka płynnie porusza ramieniem synoptoforu kilka stopni raz w lewo raz

w prawo, a dziecko stara się ”łapać” żołnierzyka do budki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Ćwiczenia dwojenia przeprowadza się za pomocą
a)

wizuskopu.

synoptoforu.

separatora.

listwy

Bagoliniego.

5. Ćwiczenia w celu uzyskania prawidłowej korespondencji siatkówkowej przeprowadza się
metodą
a)

Cüppersa.

Bangertera.

Bagoliniego.

Wilczka.

6. Podczas

ćwiczeń dodatniego zakresu fuzji pryzmaty ustawia się

podstawą w kierunku skroni.

krawędzią w kierunku skroni.

podstawą w kierunku nosa.

d) bez znaczenia w jaki sposób.

7. Podczas ćwiczeń zakresu fuzji w kierunku konwergencji za pomocą synoptoforu
dodatkowo

można zastosować:

soczewki

wypukłe.

ćwiczenia połączone z fiksowaniem dalekich przedmiotów.

reduktory

ostrości wzroku.

obrazki

stereoskopowe.

8. Do

ćwiczeń opartych na fizjologicznej diplopii nie należy

ćwiczenie z punktem fiksacji.

ćwiczenie z kartami stereogramowymi.

ćwiczenie z listwą pryzmatyczną.

d) czytanie bez przeszkody.

9. Za pomocą kart stereogramowych wykonuje się ćwiczenia w celu
a)

pobudzenia

fuzji.

b) poprawy kontrolowania ustawienia oczu.

c) zmiany lokalizacji wzrokowej.

d) uzyskania jednoczesnej percepcji.

10. Podczas ćwiczeń spostrzegania diplopii nieskrzyżowanej pacjent prawidłowo wykonuje

ćwiczenie, gdy

a) fiksuje na długopis z odległości 30 cm i widzi dwa światełka na krzyżu Maddoxa.

b) pacjent fiksuje na światełko z odległości 5 m i widzi 2 długopisy.

c) fiksuje na długopis z odległości 30 cm i widzi jedno światełko na krzyżu Maddoxa.

fiksuje

światełko na krzyżu Maddoxa z odległości 5 m i widzi jeden długopis.

11. Diplopię skrzyżowaną łatwiej rozpoznają pacjenci z zezem
a)

rozbieżnym stałym.

zbieżnym.

rozbieżnym okresowym.

skośnym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12. Podczas ćwiczenia za pomocą diploskopu pacjent patrzy na ołówek, który umieszcza się
przed

przegrodą i widzi wyraźnie litery O N T O. To oznacza, że nastąpiło

zwiększenie konwergencji przy wzmożonej akomodacji.

b) zwolnienie konwergencji przy prawidłowej akomodacji.

zwiększenie konwergencji przy prawidłowej akomodacji.

wzmożenie akomodacji i zwolnienie konwergencji.

13. Ćwiczenia dodatniej względnej (fuzyjnej) konwergencji są wskazane u pacjentów

a) z zezem porażennym.

b) z zezem akomodacyjnym częściowo kontrolowanym.

zezem

zbieżnym.

d) z zezem rozbieżnym z ekscesem dywergencji.

14. Do ćwiczenia mięśni ocznych służy
a)

muscle

trainer.

convergence

trainer.

stereoskop.

koordynator.

15. Podczas dobierania korekcji pryzmatycznej pacjent widzi czerwoną smugę świetlną
oddaloną od środka krzyża w odległości 15 cm przy badaniu z odległości 5 m. Moc

pryzmatu potrzebna do wyrównania tego odchylenia powinna wynosić

∆

16. Przy wyrównywaniu zeza zbieżnego pryzmat ustawia się
a)

krawędzią w kierunku nosa w obu oczach.

podstawą w kierunku nosa w obu oczach.

krawędzią w kierunku skroni w jednym oku.

krawędziami równoległymi.

17. Korekcji pryzmatycznej nie stosuje się w leczeniu
a)

zeza

porażennego.

b) zeza ukrytego.

oczopląsu.

zeza

akomodacyjnego.

18. W celu zniesienia kompensacyjnego ustawienia głowy w oczopląsie, pryzmat ustawia się
a)

podstawą do góry.

podstawą w kierunku strefy ciszy.

krawędzią w kierunku strefy ciszy.

podstawą do dołu.

19. Gdy dziecko słabo współpracuje podczas ćwiczeń należy
a)

przerwać ćwiczenia.

wykonywać ćwiczenia tylko wtedy gdy dziecko ma ochotę.

zmodyfikować technikę ćwiczenia do możliwości dziecka.

konsekwentnie

realizować zaplanowane ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20. Etapy ćwiczeń zeza akomodacyjnego atypowego:

a) ćwiczenia usuwające tłumienie, poszerzenie zakresu fuzji, ćwiczenia zwolnienia

akomodacji, ćwiczenia rozdzielania akomodacji i konwergencji.

b) poszerzenie zakresu fuzji, ćwiczenia usuwające tłumienie, ćwiczenia zwolnienia

akomodacji, ćwiczenia rozdzielania akomodacji i konwergencji.

c) ćwiczenia usuwające tłumienie, poszerzenie zakresu fuzji, ćwiczenia rozdzielania

akomodacji i konwergencji, ćwiczenia zwolnienia akomodacji.

d) kolejność stosowanych ćwiczeń nie ma znaczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Wykonywanie

rehabilitacyjnych ćwiczeń ortoptycznych

Zakreśl poprawną odpowiedź, wpisz brakujące części zdania lub wykonaj rysunek.

Nr zadania

Odpowiedź Punkty

1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d

10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

Baranowska-George T.: Leczenie zeza ze szczególnym uwzględnieniem metody
szczecińskiej. Wyd. Sylwjana, Szczecin 1993

Basic and Clinical Scence Course sect. 6: Okulistyka pediatryczna i zez. Wydawnictwo
Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2004

Formański J.: Psychologia. PZWL, Warszawa 2003: 321–361

Jarzębińska-Većerowa M., Tuleja D.: Podstawy refrakcji oka i korekcji wad wzroku.
Wyd. Med. Górnicki, Wrocław 2005

Kański J., Nischol K.: Okulistyka. Objawy i różnicowanie. Wyd. Med. Urban & Partner,
Wrocław 2000

Kański J.: Okulistyka kliniczna. Wyd. Med. Górnicki, Wrocław 2005

Krzystkowa K., Kubatko-Zielińska A., Pająkowa J., Nowak-Brygowa H.: Choroba
zezowa. Rozpoznanie i leczenie. PZWL, Warszawa 1989

Litwin M.B., Bryg H.: Wybrane zagadnienia okulistyczne. Podręcznik i poradnik dla
studentów i słuchaczy szkół medycznych. Wyd. Zamkor, Kraków 2005

Litwin M.B.: Zarys okulistyki. PZWL, Warszawa 1997

10.

Niżankowska M.H.: Podstawy okulistyki. VOLUMED, Wrocław 2000

11.

Orłowski W. (red.): Okulistyka współczesna, t. III. PZWL, Warszawa 1992

12.

Prost M.: Problemy okulistyki dziecięcej. PZWL, Warszawa 1998

13.

Szaflik J., Grabska-Liberek l., Izdebska J.: Stany nagłe w okulistyce. PZWL, Warszawa
2005

14.

Turno-Kręcicka A., Barć A., Kański J.J.: Choroby oczu u dzieci. Kompendium
diagnostyki i terapii. Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2002

Czasopisma:
– Klinika

Oczna

–

Kontaktologia i Optyka Okulistyczna

– Magazyn

Okulistyczny

– Okulistyka

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
ortoptystka 322[05] z5 01 n
ortoptystka 322[05] z2 01 n
ortoptystka 322[05] z5 02 n
ortoptystka 322[05] z4 01 n
ortoptystka 322[05] z5 02 u
ortoptystka 322[05] z2 01 u
ortoptystka 322[05] z1 01 n
ortoptystka 322[05] o1 01 n
ortoptystka 322[05] o1 01 u
ortoptystka 322[05] z4 01 u
ortoptystka 322[05] z1 01 u
ortoptystka 322[05] z3 01 n
ortoptystka 322[05] z2 01 u
ortoptystka 322[05] z5 02 u

więcej podobnych podstron