Podyplomowe Studium Prawa Europejskiego
Wydział Prawa i Administracji
Uniwersytet Warszawski
2010
Instytucje Unii Europejskiej
Prowadzący: dr Robert Grzeszczak
Katedra Prawa Europejskiego
Instytut Prawa Międzynarodowego
Materiały pomocnicze dla słuchaczy Studium Podyplomowego Prawa
Europejskiego Uniwersytetu Warszawskiego
Spis treści:
I.
Konspekt: 4.10.2010: Kategorie i dziedziny kompetencji Unii Europejskiej …s. 2
II.
Konspekt: 07.2010: System instytucjonalny Unii Europejskiej ……………. s. 3
III.
Wykaz literatury przedmiotu …………………………………………………s. 4
IV.
Materiały do zajęć …………………………………………………………s. 5-19
Uwaga:
Zajęcia z prezentacją Power Point. Na zajęciach potrzebne będą teksty Traktatu o Unii
Europejskiej oraz Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Konspekt:
4 października 2010, zajęcia prowadzi dr Robert Grzeszczak
V.
Unia Europejska i europejskie procesy integracyjne – wprowadzenie
VI.
Kategorie i dziedziny kompetencji Unii Europejskiej
6.1.
Katalog i charakter prawny kompetencji wyłącznych
6.2.
Katalog i charakter prawny kompetencji dzielonych
6.3.
Katalog i charakter prawny kompetencji uzupełniających
6.4.
Zasady wykonywania kompetencji
6.4.1.
Zasada przyznania
6.4.2.
Zasada pomocniczości
6.4.3.
Zasada proporcjonalności
6.4.4.
Orzecznictwo ETS
a.
C-186/01 Alexander Dory przeciwko Niemcy
b.
orzeczenie C-300/01 Salzmann p. Austrii
c.
Wpływ swobód podstawowych na dziedziny pozostające w
kompetencjach państw członkowskich: sprawa C-353/06,
Stefan Grunkin i in.
VII.
System instytucjonalny Unii Europejskiej
7.1.
Traktat o Unii Europejskiej formułuje jednolity katalog „instytucji
Unii”, są to:
a.
Parlament Europejski
b.
Rada Europejska
c.
Rada
d.
Komisja Europejska
e.
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
f.
Europejski Bank Centralny
g.
Trybunał Obrachunkowy
7.2.
Pojecie instytucji i organu
7.3.
Zasady systemu instytucjonalnego UE
7.3.1.
zasada jednolitych ram instytucjonalnych
7.3.2.
zasada równowagi instytucjonalnej
7.3.3.
zasada lojalnej współpracy
por. orzeczenia ETS: w sprawie 9/56, Meroni&Co; sprawa 138/79, SA Roquette
Freres p. KE; sprawa C-70/88, PE vs KE (tzw. sprawa Chernobyl)
7 października 2010 „System instytucjonalny UE”, konspekt zajęć:
I.
Rada Europejska – przywództwo polityczne UE, art. 15 TUE
1.1.
Charakter prawny, zasady funkcjonowania, kompetencje
1.2.
Urząd stałego Przewodniczącego Rady Europejskiej
II.
Rada
2.1.
Charakter prawny, skład, kompetencje i funkcje (art. 16 TUE)
2.2.
Podejmowanie decyzji w Radzie, kompromis z Joaniny
2.3.
COREPER
2.4.
Prezydencja w Radzie
2.4.1.
Prezydencja: funkcje i charakter prawny
2.4.2.
Charakter prawny Prezydencji w Radzie
2.4.3.
Modele Prezydencji (zdecentralizowany, zdecentralizowany,
wewnętrzny i zewnętrzny)
2.4.4.
Uwarunkowania prawne i polityczne polskiej Prezydencji w Radzie
2.4.5.
Wymiar parlamentarny prezydencji, na przykładzie roli Sejmu i
Senatu
2.4.6.
Wnioski de lata i de ferenda
III.
Parlament Europejski
3.1.
Siedziby, organizacja, funkcje i kompetencje PE
3.1.1.
PE jako władza ustawodawcza UE
3.1.2.
Organizacja wewnętrzna PE, regulamin
3.1.3.
Wybory do Parlamentu Europejskiego
3.2.
Omudsman – Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich
3.2.1.
Skargi do Omudsmana
3.2.2.
Przykłady z praktyki
IV.
Komisja Europejska
4.1.
Charakter prawny, funkcje i kompetencje
4.1.1.
Wybór Komisji i status komisarzy
4.1.2.
Komisja jako straŜniczka traktatów
4.1.3.
Uprawnienia wykonawcze, zarządzające, inicjujące prawo,
planistyczne i inne
4.1.4.
Procedury komitetowe (Komitologia – zmiany po Traktacie z
Lizbony)
4.2.
Wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki
bezpieczeństwa
4.3.
Europejska SłuŜba Działań Zewnętrznych
4.4.
Inicjatywa obywatelska
V.
Europejski Bank Centralny oraz Trybunał Obrachunkowy
VI.
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (ETS)
Wykaz literatury podstawowej:
J. Barcz (red.) Ustrój Unii Europejskiej, Instytut Wydawniczy EuroPrawo, Warszawa 2010,
www.iwep.pl (tom I)
lub dwa tomy z ww wydawnictwa poszczególne tomy, tj.:
1. J. Barcz i M. Górka, System instytucjonalny UE t. III, Warszawa 2010
2. J. Barcz (red.) Źródła prawa Unii Europejskiej, tom IV; Warszawa 2010
KsiąŜki do nabycia m.in. na
www.iwpe.pl
Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Komentarz, A. Wróbel (red), Tom III w red. D.
Kornobis – Romanowska, J. Łacny, Warszawa 2011 (w druku)
Wykaz literatury uzupełniającej:
J. Barcz (red.), Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, tom I, Wydawnictwo
Prawo i Praktyka Gospodarcza, Wydanie 3, Warszawa 2006
J. Barcik, A. Wentkowska, Prawo Unii Europejskiej z uwzględnieniem Traktatu z Lizbony,
Warszawa 2008
M. Kenig-Witkowska /red/, Prawo instytucjonalne Unii Europejskiej, Warszawa 2007
M. Herdegen, Prawo europejskie, Warszawa 2006
Materiały pomocnicze do nauki przedmiotu z zakresu podziału
kompetencji oraz systemu instytucjonalnego Unii Europejskiej.
Podział kompetencji pomiędzy UE a Państwa Członkowskie
JuŜ od zainaugurowania procesów integracyjnych postanowienia traktatów załoŜycielskich
dotyczące podziału kompetencji miały charakter ogólny i często nieprecyzyjny. Raczej
ogólnikowo charakteryzowały one relację i zaleŜności kompetencji przyznanych w danej
dziedzinie Wspólnotom (Unii) i kompetencji, które pozostały w gestii państw lub teŜ były
przez nie dzielone. Dlatego podział kompetencji na szczeblu unijnym, aŜ do wejścia w Ŝycie
TL, charakteryzował się pewną płynnością
1
. Uznanie danego obszaru za kompetencję
Wspólnot/Unii częstokroć wynikało bardziej z podjęcia przez instytucje inicjatyw i działań,
niŜ z expressis verbis wyraŜonej w traktatach podstawy prawnej. Podejmowane w takich
wypadkach działania moŜna było kwestionować czy to w ramach procesów politycznych czy
teŜ ostatecznie przed ETS.
Co ciekawe, Trybunał Sprawiedliwości interweniował jednak raczej okazjonalnie, co tylko po
części moŜna wytłumaczyć tym, Ŝe okazji do tych interwencji nie było zbyt wiele
2
. Trybunał,
jak stwierdza G. de Burca i B. de Witte, nigdy nie zmierzał do określenia kompletnej
doktryny rozdziału uprawnień między Wspólnotami (UE) a państwami członkowskimi.
Zdarzało się jednak, Ŝe sąd luksemburski wyraŜał zdecydowane i złoŜone poglądy
doktrynalne związane z prawem konstytucyjnym UE, dotyczące na przykład roli i
obowiązków sądów krajowych w egzekwowaniu przestrzegania prawa unijnego lub ochrony
praw podstawowych
3
. Rzeczywiście, gdy spojrzeć na statystyki, to na przełomie stuleci ETS
wydał zaledwie kilka wyroków odnoszących się do rozdziału kompetencji.
Systemy złoŜone, federalne, do których naleŜy równieŜ Unia Europejska, charakteryzują się
podziałem kompetencji na róŜnych poziomach. Konkretny juŜ podział kompetencji jest
miarodajny dla podziału władz. Po prawnym uregulowaniu tej kwestii, problemów dotyczące
kompetencji nie rozstrzyga się na zasadzie uznania, lecz w literze prawa
4
.
W tym miejscu naleŜy podkreślić, Ŝe federalna Unia Europejska nie oznacza jednak
państwowości federalnej, wręcz przeciwnie. W wyroku dotyczącym Traktatu z Lizbony
niemiecki FTK wyraźnie podkreślił tę róŜnicę. Zgodnie z duchem demokracji
przedstawicielskiej demokracja Unii Europejskiej, która jest zbliŜona do „sfederalizowanego
modelu państwa”, byłaby „znacząco przefederalizowana”, szczególnie przez brak równości
wyborów. Jest to tylko dlatego do zaakceptowania, poniewaŜ tak długo jak Unia Europejska
nie posiada kompetencji do przyznawania sobie nowych kompetencji (Kompetenz-
Kompetenz),
a
suwerenność
państw
członkowskich
jako
podmiotów
prawa
międzynarodowego jest nadal zachowana przez utrzymanie władzy państwowej. Gdy spojrzeć
na lizbońskie reguły dotyczące podziału i rozgraniczenia kompetencji, Unia nie moŜe stać się
państwem, w tym równieŜ nie moŜe stać się państwem federalnym
5
.
1
Inną kwestią jest to, Ŝe TL owej płynności nie wyeliminował całkowicie, nadał jednakŜe zdecydowanie
większej wyrazistości podziałowi kompetencji.
2
W ostatnich latach najgłośniej było o wyroku dotyczącym reklamy wyrobów tytoniowych: sprawa C-376/98,
Niemcy p. Parlament Europejski i Rada UE, ECR 2000, 1-8419
3
G. de Burca, B. de Witte, The Delimitation of powers between the European Union and its Member States (w:)
A. Arnull, D. Wincott (eds.), Accountability and Legitimacy … op. cit., s. 192.
4
D. Merten, Subsidiarität als Verfassungsprinzip (w:) D. Merten. (red.), Die Subsidiarität Europas, Baden-
Baden 1993, s. 77 i n.
5
Takie stanowisko zajął niemiecki Federalny Trybunał Konstytucyjny, por. BVerfG, 2 BvE 2/08, Nb. 275 i n.,
Neue Juristische Wochenschrift 2009, 2267 – Lissabon.
RóŜnorodność form federalizmu nie ogranicza się tylko do państwa federalnego, lecz
przejawia się na poziomie „związku państw”, jakim jest Unia Europejska, w zobowiązaniu
Unii do poszanowania narodowych toŜsamości państw członkowskich, łącznie z ich
państwowością i wewnętrzną autonomią konstytucyjną
6
(art. 6 ust. 3 TUE; precyzyjniej w art.
4 ust. 2 TUE w wersji Traktatu z Lizbony, dalej jako: nowy TUE). ToteŜ Ŝadnemu państwu
członkowskiemu
nie
moŜe
być
narzucona
jakakolwiek
federalna
struktura
wewnątrzpaństwowa
7
.
Zasada kompetencji powierzonych (art. 5 TUE, art. 3 TUE)
Państwa powierzyły UE określone kompetencje. UE działa tylko w ramach uprawnień
przyznanych Traktatem (art.
Doktryna kompetencji domniemanych:
-
nową kompetencję moŜna domniemać tylko wtedy, gdy wynika ona z przyznanej juŜ
kompetencji w Traktacie
-
domniemywa się ja tylko wówczas, gdy jest ona niezbędna do realizacji celów organizacji
Kompetencje wyłączne UE – są to obszary, w których UE moŜe działać i regulować (czyli
państwa członkowskie juŜ nie mogą stanowić prawa w tej dziedzinie). Strefa kompetencji
wyłącznych to (art. 3 TFUE):
a) unia celna;
b) ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego;
c) polityka pienięŜna w odniesieniu do Państw Członkowskich, których walutą jest euro;
d) zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa;
e) wspólna polityka handlowa
Kompetencje dzielone – gdy kompetencja została przyznana wspólnotom, ale tak długo jak
Unia nie korzysta z tych kompetencji, kompetencje te przysługują nadal państwom
członkowskim. Z chwila, gdy UE wyda określony akt prawny, państwo juŜ nie moŜe w tej
dziedzinie tworzyć regulacji (to pole zastrzeŜone „occupied field”), jednakŜe gdy UE odstąpi
od ich wykonywania, to wracają do państw członkowskich (nowość z TL).
Kompetencje dzielone między Unią a Państwami Członkowskimi stosują się do
następujących głównych dziedzin:
a) rynek wewnętrzny; b) polityka społeczna w odniesieniu do aspektów określonych w
niniejszym Traktacie; c) spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna; d) rolnictwo i
rybołówstwo, z wyłączeniem zachowania morskich zasobów biologicznych; e) środowisko
naturalne; f) ochrona konsumentów; g) transport; h) sieci transeuropejskie; i) energia;
j) przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości; k) wspólne problemy
bezpieczeństwa w zakresie zdrowia publicznego w odniesieniu do aspektów określonych w
niniejszym Traktacie.
Dodatkowo Unia posiada kompetencje do prowadzenia działań mających na celu wspieranie,
koordynowanie lub uzupełnianie działań Państw Członkowskich (art. 6 TFUE). Do dziedzin
takich działań o wymiarze europejskim naleŜą:
a) ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego;
b) przemysł;
c) kultura;
6
Por. R. Badura, Die „Kunst der föderalen Form” – der Bundesstaat in Europa und der europäische
Föderalismus (w:) Festschrift für Lerche, Berlin 1993, s. 369 i n.
7
R. Streinz (w:) M. Sachs (Hrsg.), Grundgesetz-Kommentar, C.H. Beck, München 2009, Art. 23, Nb. 10 i n.
d) turystyka;
e) edukacja, kształcenie zawodowe, młodzieŜ i sport;
f) ochrona ludności;
g) współpraca administracyjna.
Zasada pomocniczości (subsydiarności) i proporcjonalności (art. 5 TUE):
Artykuł 5 TUE (dawny artykuł 5 TWE)
1. Granice kompetencji Unii wyznacza zasada przyznania. Wykonywanie tych kompetencji
podlega zasadom pomocniczości i proporcjonalności.
2. Zgodnie z zasadą przyznania Unia działa wyłącznie w granicach kompetencji przyznanych jej
przez Państwa Członkowskie w Traktatach do osiągnięcia określonych w nich celów. Wszelkie
kompetencje nieprzyznane Unii w Traktatach naleŜą do Państw Członkowskich.
3. Zgodnie z zasadą pomocniczości, w dziedzinach, które nie naleŜą do jej wyłącznej kompetencji,
Unia podejmuje działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego
działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa Członkowskie, zarówno
na poziomie centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym, i jeśli ze względu na rozmiary lub skutki
proponowanego działania moŜliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii.
Instytucje Unii stosują zasadę pomocniczości zgodnie z Protokołem w sprawie stosowania zasad
pomocniczości i proporcjonalności. Parlamenty narodowe czuwają nad przestrzeganiem zasady
pomocniczości zgodnie z procedurą przewidzianą w tym Protokole.
4. Zgodnie z zasadą proporcjonalności zakres i forma działania Unii nie wykraczają poza to, co jest
konieczne do osiągnięcia celów Traktatów.
Instytucje Unii stosują zasadę proporcjonalności zgodnie z Protokołem w sprawie stosowania zasad
pomocniczości i proporcjonalności.
Traktat z Lizbony potwierdził i doprecyzował stosowanie zasady kompetencji przyznanych
(inaczej zasada powierzenia czy teŜ ograniczonej kompetencji szczegółowej). Według art. 1
ust. 1 nowego TUE państwa członkowskie przyznają Unii Europejskiej („Unii”) kompetencje
do osiągnięcia ich wspólnych celów. Natomiast Unia dąŜy do osiągnięcia swoich celów
właściwymi środkami odpowiednio do zakresu kompetencji przyznanych jej na mocy
Traktatów (art. 3 ust. 6 TUE). Art. 4 ust. 1 oraz art. 5 ust. 2 zd. 2 TUE stwierdzają, choć
czynią to jedynie deklaratywnie i potwierdzają oczywistość, Ŝe wszelkie kompetencje
nieprzyznane Unii w Traktatach naleŜą do państw członkowskich. Dzięki tym zabiegom
zasada kompetencji przyznanych (art. 5 ust. 1 zd. 1 TUE) została zdecydowanie wzmocniona.
Zgodnie z nią, jak była o tym mowa, Unia działa wyłącznie w granicach kompetencji
przyznanych jej przez państwa członkowskie w Traktatach do osiągnięcia określonych w nich
celów (art. 5 ust. 2 zd. 2 TUE). To ograniczenie kompetencji Unii jest wzmocnione
dodatkowo przez postanowienia, zgodnie z którymi regulacje i powzięte środki nie mogą
prowadzić do rozszerzenia zakresu kompetencji
8
.
Federalny Trybunał Konstytucyjny (dalej: FTK) w wyroku w sprawie ratyfikacji Traktatu z
Lizbony uznał, Ŝe do przestrzegania „zasad demokratycznych” jest wskazane, by „wyraźnie
podkreślić zasadę kompetencji powierzonych w Traktatach oraz w trakcie jej stosowania i
wykładni, w celu otrzymania równowagi sił politycznych Europy pomiędzy państwami
8
Por. art. 51 ust. 2 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (Dz. Urz. WE 2000 C 364/1; aktualna wersja
Dz. Urz. UE 2007 C 303/1), Karta według art. 6 ust. 1 nowego TUE ma taką samą moc prawną, jak Traktaty; art.
6 ust. 2 zd. 2 nowego TUE na temat skutków przystąpienia Unii do EKPCz. Por. równieŜ deklarację nr 18
dotycząca rozgraniczenia kompetencji (Dz. Urz. UE 2008 nr C 115/344).
członkowskimi i Unią, jako przesłanki podziału praw zwierzchnich w związku państw”
(podkreśl. aut.)
9
.
Specjalne natomiast znaczenie, jako podstawa prawna aktu, ma art. 352 TFUE (dawny 308
TWE) oraz związana z nim doktryna kompetencji domniemanych (ang.: implied power), które
wynikają, najogólniej rzecz ujmując, z funkcji lub celów organizacji. Wraz z zasadą effet utile
i zasadą efektywności tworzy reguły pozwalające na interpretowanie podstaw prawnych UE
w kierunku zapewnienia im największej, moŜliwej w danych warunkach, skuteczności
10
. W
związku z regulacją z art. 352 TFUE w piśmiennictwie przyjęto, Ŝe doktryna implied powers
obejmuje dwa rodzaje niepisanych kompetencji UE. Są to kompetencje wywiedzione z juŜ
posiadanej kompetencji, jednak w niewystarczającym stopniu do uzyskania celu
traktatowego. W związku z tym moŜliwe jest rozszerzenie istniejących kompetencji na
obszary sąsiadujące (tzw. teoria spill over). Jednak to druga grupa wydaje się szczególnie
interesująca ze względu na omawiane tu funkcje wykonawcze. Są to kompetencje dodatkowe,
które rozciągają istniejące kompetencje na środki przygotowawcze lub wykonawcze
11
.
Zasada pomocniczości
Konstytucjonalizacja zasady pomocniczości w systemie UE, do której doszło juŜ w
1992 r., nadała szczególnej dynamiki procesom decentralizacyjnym. Z pewnością przyczyniła
się do powstania procesu odwrotnego do tego, który znany jest z rozdziału kompetencji, czyli
ich odpływu z dołu w górę (z poziomu państw na poziom UE). W efekcie mamy do czynienia
z procesem odwrotnym – przenoszeniem kompetencji z organów UE na róŜnego rodzaju
instytucje regionalne, sieci i inne jednostki organizacyjne. Traktaty nałoŜyły obowiązek
podejmowania wszelkich decyzji na szczeblu moŜliwie bliskim obywatelowi.
Polityczne i filozoficzne korzenie ideologii pomocniczości moŜna znaleźć u Proudhona i
Milla. Uzasadnione są takŜe odwołania w tym zakresie do świętego Tomasza z Akwinu czy
Arystotelesa
12
. Zasadę pomocniczości odnajdujemy takŜe w społecznej doktrynie katolickiej.
Encyklika Piusa XI „Quadragesimo Anno” z 1931 r. wypowiadała się m.in. o dezintegracji
Ŝ
ycia społecznego spowodowanej uzurpowaniem sobie przez państwa funkcji małych grup
społecznych, takich jak rodzina
13
.
Unia Europejska jest związana zasadą pomocniczości w obszarach, które nie naleŜą do jej
wyłącznych kompetencji. Wyraźne przyporządkowanie danej materii do kategorii
kompetencji wyłącznych w art. 3 TFUE, głównie na podstawie doktryny i orzecznictwa ETS,
zyskuje w tym względzie na znaczeniu prawnym. Zasada pomocniczości jest prawnie wiąŜąca
i została sprecyzowana przez równieŜ prawnie wiąŜący (według art. 311 TUE) protokół,
dotyczący stosowania zasady pomocniczości i proporcjonalności, dołączony do Traktatu z
9
BVerfG, 2 BvE 2/08, Nb. 265 = NJW 2009, 2267 – Lissabon.
10
A. Wróbel, Komentarz do art. 249 TWE (w:) A. Wróbel (red.) Komentarz do Traktatu ustanawiającego
wspólnotę Europejską, Warszawa 2009, s. 584.
11
D. König (w:) R. Schulze, M. Zuleeg (Hrsg.), Europarecht. Handbuch für die deutsche Rechtspraxis, Baden-
Baden 2006, s. 86.
12
A. Balicki, Czy Unia Europejska jest federacją?, Rubikon, 2000, nr 3(10), s. 2 i n., a takŜe C. Maldonado,
Human rights, solidarity and subsidiarity: essays toward a social ontology, Council for research in values and
philosophy, Washington 1997, s. 73.
13
J. Peterson, Subsidiarity: a Definition to suit Any Vision,
Parliamentary Affairs
,
Volume 47, Issue 1
, s. 117.
Lizbony
14
. Treść zasady pomocniczości jest niejasna i wzbudza powaŜne wątpliwości. Rada
Europejska od początku zdawała sobie z tego sprawę. Na sesji w Edynburgu w grudniu 1992
r. przyjęła ona wytyczne dotyczące wykładni tej zasady, które następnie zostały powtórzone
w protokole dotyczącym subsydiarności, dołączonym do TA. Subsydiarność ma charakter
dynamiczny i powinna być interpretowana w świetle celów wyznaczanych przez traktaty
stanowiące UE. Na KE spoczywa kwalifikowany obowiązek uzasadnienia (dawny art. 253
TWE, obecnie 296 TFUE), dlaczego („czy“) dane działania są konieczne na płaszczyźnie
unijnej
15
.
Zasada lojalnej współpracy
W zakresie wykonywania prawa UE krajowe władze wykonawcze są związane unijnymi
prawami podstawowymi, zasadą ekwiwalentności i skuteczności, a obecnie równieŜ zasadami
opracowywanymi dla własnej administracji UE (KE i np. zasada dobrej administracji).
Obowiązuje takŜe, w zakresie stosowania prawa UE, zasada spójności w ochronie prawnej
wobec wszelkiej władzy publicznej
16
. Z kolei zasada lojalności pełni w unijnym systemie
prawnym szczególną rolę w organizowaniu wielorakich kontaktów między władzami
publicznymi. A. von Bogadandy stwierdza, Ŝe mimo występującego czasami zbioru
szczegółowych reguł współpracy w ramach UE (związku jakim jest Unia, niem.: Verbund),
relacje władz muszą być wpisane w obowiązki uzupełniające, zapewniające skuteczność
prawa i rozwiązujące ew. konflikty. Zasada lojalności, którą ETS określa jako zasadę lojalnej
współpracy, generuje takie obowiązki
17
.
Wyroki, w których Trybunał odwołuje się do zasady lojalności opierały się głównie na
dawnym art. 10 TWE. Z czasem jednak zasada ta została rozszerzona na wszystkie działania
UE, co obecnie potwierdza art. 4 ust. 3 TUE
18
. Zasada lojalności nadaje kształt róŜnorodnym
interakcjom między organami UE i narodowymi, co działa zarówno na korzyść budowania
jednolitości, jak równieŜ prowadzi do ochrony róŜnorodności systemu UE. Zasada lojalności
związana jest równieŜ z wieloma innymi zasadami i regułami, unifikując w efekcie system, ,
jak np. wymogi współpracy sądów, organów ścigania przestępstw czy teŜ administracji
19
. Co
waŜne dla granic władzy wykonawczej UE, zasada lojalności oddziaływuje w dwie strony,
unijną i wewnętrzną - krajową. Nakłada takŜe obowiązki na instytucje UE względem państw
członkowskich, co potwierdza art. 4 ust 3 TUE, który przeniósł na grunt traktatu dorobek
orzeczniczy ETS
20
.
Art. 4 ust 3 TUE wskazuje na jej dwa aspekty. Pozytywny polega na tym, Ŝe państwa
członkowskie wzajemnie się szanują i udzielają sobie wzajemnego wsparcia w wykonywaniu
14
Protokół dotyczący stosowania zasady pomocniczości i proporcjonalności, wpierw dołączony został do
Traktatu z Amsterdamu, Dz. Urz. 1997 nr C 340/105, a następnie zmieniony i dołączony do Traktatu z Lizbony,
Dz. Urz. UE 2007 nr C 303/1.
15
Por. na temat znaczenia obowiązku uzasadnienia M. Langguth (w:) S. Lenz, K. D. Borchardt (Hrgs.), EU- und
EG-Vertrag – Kommentar, Munchen 2006, Art. 5 TWE, Nb. 44.
16
Por. orzeczenia ETS w sprawie C-44/93 i C48093 Brasserie du pecheur, ECR 1996, I-1029, ust. 42.
17
Por. orzeczenia ETS w sprawach 230/81 Luksemburg p. Parlamentowi Europejskiemu, ECR 1983, s. 255 ust.
37, w sprawie 2/88 postępowanie karne p. Zwartveld i inni, ECR 1990, I-3365, ust. 17 czy w sprawie C-215/06
Komisja p. Irlandii Zb.Orz. 20078, I-0000, ust. 37.
18
Por. orzeczenie ETS w sprawie C-105/03, Marii Pupino, Zb. Orz. 2005, I-5285, ust. 39.
19
A. von Bogdandy, Podstawowe zasady prawa UE – teoria i praktyka, cz. III, EPS nr 10/2009, s. 6.
20
Por. orzeczenie ETS w sprawie 230/81, Luksemburg p. Parlament Europejski, ECR 1983, 255, ust. 37 czy w
sprawie Belgia p. Komisji, ECR 2001, I-6076, ust. 94.
zadań wynikających z Traktatów, podejmują wszelkie środki ogólne lub szczególne właściwe
dla zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z Traktatów lub aktów instytucji Unii.
Negatywny natomiast oznacza, Ŝe państwa powstrzymują się od podejmowania wszelkich
ś
rodków, które mogłyby zagraŜać urzeczywistnieniu celów Unii. Taka formuła traktatu
wskazuje, Ŝe to właśnie na organach państw członkowskich spoczywa główny cięŜar
stosowania prawa UE. Mają one obowiązek działać równieŜ wtedy, gdy powinna działać UE,
lecz z róŜnych względów jest to niemoŜliwe. Jednocześnie jednak w orzecznictwie Trybunału
wskazano, Ŝe lojalność dotyczy takŜe instytucji UE w stosunkach z państwami
członkowskimi (powinny one zwłaszcza respektować struktury instytucjonalne państw oraz
informować je odpowiednio wcześnie o zamierzonych działaniach) oraz instytucji we
wzajemnych stosunkach. Zasada lojalności nie była nigdy uznana za bezpośrednio skuteczną.
21
ETS uznawał moŜliwość jej bezpośredniego stosowania w połączeniu z innymi przepisami
traktatowymi.
22
Zasada proporcjonalności
Zasada proporcjonalności jest zasadą traktatową (art. 5 TUE) i zasadą orzeczniczą. Znaczenie
zasady proporcjonalności jako pierwszy dostrzegł Trybunał Sprawiedliwości
23
, który uznał ją
za zasadę ogólną prawa wspólnotowego juŜ w latach 80.
24
. Status traktatowy uzyskała w
Traktacie z Maastricht (art. 3b, ust. 3), a Traktat z Amsterdamu uregulował dodatkowo
kwestie proceduralne związane ze stosowaniem tej zasady przez instytucje. Przyjęły one
postać Protokołu w sprawie stosowania zasad subsydiarności i proporcjonalności,
stanowiącego załącznik do TWE
25
. Obecnie jest to nowy protokół „lizboński” dołączony do
TUE. Jako zasada traktatowa rządzi ona wykonywaniem kompetencji przyznanych w
traktacie przez instytucje UE i jest punktem odniesienia w kontroli sposobu wykonywania
tych kompetencji przez instytucje UE. Zasadę proporcjonalności stosuje się do wszystkich
sfer kompetencji unijnej i nie tyle odnosi się ją do rozgraniczenia kompetencji UE i państw
członkowskich, ile raczej do konkretnego środka. Wymaga się teŜ, aby środek unijny nie
nakładał niepotrzebnych cięŜarów na państwo członkowskie lub jednostki
26
. Zasada ta
zakłada, Ŝe jeśli istnieje wybór między środkami, które nadają się do osiągnięcia danego celu,
naleŜy wybierać środki najmniej restrykcyjne. Niedogodności wynikające z ich zastosowania
powinny pozostawać w odpowiedniej relacji do urzeczywistnianego celu
27
. NaleŜy
podkreślić, Ŝe zasada proporcjonalności w doktrynie konstytucyjnoprawnej, jest elementem
zasady demokratycznego państwa prawa. Zasada proporcjonalności jest zasadą jurydyczną,
21
Zasada lojalności w literaturze por. w literaturze m.in. W. Czapliński, Komentarz do art. 10 TWE [w:] A.
Wróbel (red.) Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską. Komentarz, t. I w red. D. Miąsik, N. Półtorak, s.
298 i n.; A. Wróbel (red.) Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, Kraków 2005
22
Por. orzeczenia ETS odnoszące się do zasady lojalności: 141/78 Francja p. Wielka Brytania, 68/79 Hans Just;
14/83 Von Colson; C-106/89 Marleasing; C-213/ 89 Królowa p. Sekretarz Stanu ds. Transportu, ex parte
Factortame.
23
ETS dokonał tego w orzeczeniu z 29 listopada 1956 r. w sprawie Fédération Charbonnière de Belgique p.
High Authority, C-8/55, ECR 1954-56, s. 292; jednakŜe przełomową rolę w uznaniu proporcjonalności jako
podstawy do ogólnej oceny działań Wspólnoty, odegrało orzeczenie ETS z 17 grudnia 1970 r. w sprawie
Internationale Handelsgesellschaft GmbH p. Einfuhr- und Vorratstelle für Getriede und Futtermittel, C-11/70,
ECR 1970, s. 1125.
24
T. Tridimas, The General Principles of EC Law, Oxford 1999, s. 94.
25
J. Maliszewska-Nienartowicz, Rozwój zasady proporcjonalności w europejskim prawie wspólnotowym, Studia
Europejskie 2006, nr 1, s. 59–60.
26
Por. szerzej M. Poto, The Principle of Proportionality in Comparative Perspective ,German Law Journal
2008, Nr 9, s. 35 i n.,
www.germanlawjournal.com/pdfs/Vol08No09/PDF_Vol_08_No_09_835-870.pdf
27
D. Miąsik, Temporalne skutki orzeczeń Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (w:) A. Wróbel (red.)
Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, Kraków 2005, s. 206.
tzn. moŜe być powoływana przez jednostkę przed sądem, stanowi wzorzec kontroli legalności
aktów
28
.
Część II:
System instytucjonalny Unii Europejskiej
TUE formułuje jednolity katalog „instytucji Unii”, są to:
•
Parlament Europejski
•
Rada Europejska
•
Rada
•
Komisja Europejska
•
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
•
Europejski Bank Centralny
•
Trybunał Obrachunkowy
Zasady ustrojowe systemu instytucjonalnego UE:
1.
zasada jednolitych ram instytucjonalnych
: została rozwinięta; w art. 13 ust. 1 TUE
stwierdza się, Ŝe zasada ta ma na celu propagowanie wartości Unii, realizację jej
celów, słuŜenie interesom jej i jej obywateli oraz interesom państw członkowskich, jak
równieŜ zapewnienie spójności, skuteczności i ciągłości polityk Unii oraz jej działań,
2.
zasada równowagi instytucjonalnej
: w myśl której kaŜda z instytucji działa w
granicach uprawnień przyznanych jej na mocy Traktatów, zgodnie z procedurami, na
warunkach i w celach w nich określonych; art. 13 ust. 2 TUE. Instytucje działają w
granicach równieŜ „warunków i celów” określonych w traktatach
3.
zasada lojalnej współpracy między instytucjami
: wywodzona pierwotnie z
orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości z traktatowej zasady lojalności odnoszącej
się do państw członkowskich, została wyraźnie sformułowana w art. 13 ust. 2 TUE w
zdaniu ostatnim – „Instytucje lojalnie ze sobą współpracują”
RÓWNOWAGA INSTYTUCJONALNA
–
KaŜda instytucja wymieniona w TUE działa w zakresie uprawnień w nich przewidzianych
–
zachowanie
równowagi instytucjonalnej
oparte na podziale uprawnień → ETS przyczynił
się do doprecyzowania tego pojęcia – charakterystyczne elementy to:
••••
GENERALNY ZAKAZ PRZEKAZYWANIA WŁASNYCH UPRAWNIEŃ INNEJ INSTYTUCJI
→
ETS w sprawie
9/56, Meroni&Co., ZB. Orz
. 1958, s. 11 → w tym wyroku po raz
pierwszy uŜył terminu „równowaga władz”, jako cechę charakterystyczną struktury
W, a potem konsekwentnie uŜywał pojęcia „równowaga instytucjonalna”. W tym
28
J. Maliszewska-Nienartowicz, Zasada proporcjonalności w prawie Wspólnot Europejskich, Toruń 2007; A.
Frąckowiak-Adamska, Zasada proporcjonalności jako gwarancja swobód rynku wewnętrznego Wspólnoty
Europejskiej, Warszawa 2009.
wyroku przyjął regułę zakazu przekazywania własnych uprawnień innej instytucji;
••••
KONIECZNOŚĆ BRANIA POD UWAGĘ UPRAWNIEŃ INNYCH INSTYTUCJI W PROCESIE
PODEJMOWANIA WŁASNYCH ZADAŃ
→ działania jednej instytucji nie mogą być
zagroŜeniem dla uprawnień innej, szczególnie dot. to roli PE w kształtowaniu prawa;
→
sprawa 138/79, SA Roquette Freres
v. KE, Zb. Orz. 1980, s. 3333 → fakty: R
przedstawiła projekt rozp. PE do opinii, ale opinii do końca kadencji nie było i R
przyjęła rozp. z klauzulą, Ŝe konsultacje były → ETS uznał, Ŝe konsultacje to
waŜny czynnik dla równowagi instytucjonalnej zamierzonej przez TWE i stanowią
ś
rodek dla PE do uczestnictwa w procesie prawotwórczym (odwoływał się teŜ do
zasady demokratycznej, Ŝe społeczeństwa powinny mieć udział w sprawowaniu
władzy za pośrednictwem zgromadzeń przedstawicielskich). Uznał, Ŝe pominięcie
tych konsultacji powoduje niewaŜność aktu oraz Ŝe wymóg nie został spełniony
tylko poprzez zwrócenie się po opinii, jeśli Ŝadna opinia przez PE nie została
wydana;
*
sprawa C-70/88, PE vs KE (
tzw. sprawa Chernobyl
), Zb. Orz. 1990, s. 2042 →
fakty: przed Maastricht nie było przepisów uwzględniających PE w procedurze o
uniewaŜnienie aktu, a PE wystąpił z takim powództwem o uniewaŜnienie rozp. R
wydanego w związku z katastrofą w elektrowni w Czarnobylu (ustalenie
dopuszczalnej dawki napromieniowania Ŝywności i paszy) → ETS znów powołał się
na pojęcie równowagi instytucjonalnej, które oznacza, Ŝe kaŜda instytucja musi
wykonywać swoje prawa z naleŜytym uwzględnieniem praw innych instytucji, co
wiąŜe się z moŜliwością penalizowania ew. naruszeń. ETS uznał, Ŝe choć T nie dają
PE tego środka prawnego, to dopuścił taką moŜliwość w przypadku naruszenia
kompetencji PE ze względu na wymóg interesu W polegający na utrzymaniu
równowagi instytucjonalnej;
–
nad zachowaniem tej równowagi czuwa system ochrony prawa, gł. ETS (zadanie:
zapewnienie poszanowania prawa w interpretacji prawa W. i stosowaniu jego
postanowień w praktyce);
Instytucje UE:
1.
Rada Europejska
(art. 15 TUE oraz 235 i n. TFUE) „spotkania na szczycie”
–
Rada Europejska (RE) – z praktyki konferencji szefów państw/rządów lub rządów;
–
pierwsze spotkanie – ParyŜ, luty 1961 r. → ParyŜ 1974 r. prezydent Francji, Valery
Giscard d'Estaing zaproponował utworzenie Rady Europejskiej (3razy do roku) +
włączenie do struktury W dopiero w JAE sformalizowane;
Skład i organizacja
–
niekadencyjna instytucja międzyrządowa
Rada Europejska nie jest organem prawodawczym, co nie oznacza, Ŝe nie podejmuje
wiąŜących decyzji (związane jest to z podziałem aktów prawa UE na prawodawcze i
nieprawodawcze).
RE nadaje UE impuls niezbędny do jej rozwoju i określa główne wytyczne jej polityki UE;
funkcje o charakterze politycznym; a w traktatach rzeczowy podział kompetencji między
Radą a RE
Gdy Rada Europejska wypowiada się w drodze głosowania, to jej przewodniczący oraz
przewodniczący Komisji nie biorą udziału w głosowaniu (art. 235 TFUE). Jednak co do
zasady podejmuje się decyzje w oparciu o KONSENSUS
W przypadku głosowania kaŜdy członek Rady Europejskiej moŜe otrzymać pełnomocnictwo
tylko od jednego z pozostałych członków.
W Traktacie z Lizbony ustanowiono urząd Przewodniczącego Rady Europejskiej,
wybieranego na 2,5-nią kadencję. Początek 1. kadencji 1.12.2009 r.
Kompetencje przewodniczącego Rady Europejskiej obejmują
(art. 16 ust. 6 TUE):
przewodniczenie Radzie Europejskiej i prowadzenie jej prac, zapewnienie przygotowania i
ciągłości prac Rady Europejskiej, we współpracy przewodniczącym Komisji i na podstawie
prac Rady do Spraw Ogólnych, wspomaganie osiągania spójności i konsensusu w Radzie
Europejskiej i przedstawianie PE sprawozdania z kaŜdego posiedzenia Rady Europejskiej.
Przewodniczący Rady Europejskiej ma równieŜ pewne kompetencje w dziedzinie stosunków
zewnętrznych Unii, ma bowiem zapewniać „na swoim poziomie oraz w zakresie swojej
właściwości reprezentację Unii na zewnątrz” w sprawach WPZiB, przy czym wyraźnie
zastrzeŜono, Ŝe nie moŜe się to odbywać z uszczerbkiem dla uprawnień wysokiego
przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa.
2.
Rada
(poprzednio Rada Unii Europejskiej), art.: 16 TUE i art. 237 i n. TFUE
Funkcja koordynacyjna
Funkcja prawodawcza
Delegacja kompetencji prawodawczych na Komisję
Skład Rady
Konfiguracje Rady
–
traktat o fuzji z 1965 r. (zastąpiła Specjalną Radę Ministrów EWWiS, Radę EWG i Radę
Euratomu);
–
instytucja prawotwórcza (czasem wraz z PE i KE), ale teŜ kompetencje wykonawcze
(które moŜe delegować KE);
Najistotniejsze reformy z TL dotyczą formuły podejmowania decyzji w Radzie większością
kwalifikowaną (art. 16 ust. 4 i art. 238 ust. 2 TUE) oraz zwiększenia liczby obszarów, w
których Rada decyduje większością kwalifikowaną.
Art. 16 TUE przewiduje, Ŝe Rada pełni, wspólnie z Parlamentem Europejskim, funkcje
prawodawczą i budŜetową. Pełni funkcje określania polityki i koordynacji zgodnie z
warunkami przewidzianymi w Traktatach.
W skład Rady wchodzi jeden przedstawiciel szczebla ministerialnego z kaŜdego Państwa
Członkowskiego, upowaŜniony do zaciągania zobowiązań w imieniu rządu Państwa
Członkowskiego, które reprezentuje, oraz do wykonywania prawa głosu.
O ile Traktaty nie stanowią inaczej, Rada stanowi większością kwalifikowaną.
Od 1 listopada 2014 roku większość kwalifikowaną stanowić będzie co najmniej 55 %
członków Rady, jednak nie mniej niŜ piętnastu z nich, reprezentujących Państwa
Członkowskie, których łączna liczba ludności stanowi co najmniej 65 % ludności Unii.
Mniejszość blokująca musi obejmować co najmniej czterech członków Rady, w przeciwnym
razie uznaje się, Ŝe większość kwalifikowana została osiągnięta.
Postanowienia przejściowe dotyczące definicji większości kwalifikowanej, które obowiązują
do 31 października 2014 roku, jak równieŜ postanowienia, które będą obowiązywać między 1
listopada 2014 roku a 31 marca 2017 roku, określone są w Protokole w sprawie postanowień
przejściowych.
Rada zbiera się na posiedzenia w róŜnych składach. Rada do Spraw Ogólnych zapewnia
spójność prac róŜnych składów Rady. Przygotowuje posiedzenia Rady Europejskiej i
zapewnia ich ciągłość, w powiązaniu z przewodniczącym Rady Europejskiej i Komisją.
Wszystkie prace Rady są przygotowywane i koordynowane przez Komitet Stałych Przedstawicieli
(inaczej COREPER – nazwa pochodzi od skrótu w języku francuskim).
–
przygotowanie prac → Komitet stałych przedstawicieli państw członkowskich
(COREPER)
KE ma swoich przedstawicieli w COREPER i grupach roboczych → moŜe wnosić poprawki,
ma wpływ na ten etap procesu legislacyjnego (dopóki Rada nie podejmie działań, KE moŜe
zmienić swój wniosek legislacyjny
W istocie działają dwa komitety –
COREPER II,
złoŜony ze stałych przedstawicieli państw
członkowskich pracujących w Brukseli i zajmujący się sprawami ogólnymi, oraz
COREPER I,
złoŜony z ich zastępców, który koncentruje się na kwestiach technicznych. Posiedzeniom obu
komitetów przewodniczy przedstawiciel tego państwa członkowskiego, które aktualnie sprawuje
przewodnictwo (prezydencję) w Radzie.
Pracę samego Komitetu przygotowuje około 250 komitetów i grup roboczych utworzonych z
delegatów państw członkowskich. Niektóre komitety pełnią szczególną rolę w koordynowaniu i
opracowywaniu ekspertyz w danym obszarze tematycznym, jak na przykład Komitet Ekonomiczno-
Finansowy, który jest organem doradczym w ramach Unii Gospodarczo-Walutowej, Komitet
Polityczny i Bezpieczeństwa, którego zadaniem jest monitorowanie sytuacji międzynarodowej w
zakresie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz, w ramach zadań Rady, sprawowanie
politycznej kontroli i wytyczanie kierunków strategicznych w zakresie zarządzania kryzysami, czy
Komitet Koordynacyjny odpowiedzialny za przygotowanie prac w zakresie współpracy policyjnej i
sądowej w sprawach karnych.
Poza funkcjami wskazanymi w TWE, to jest przygotowywaniem prac Rady, w tym projektów
przyjmowanych przez nią aktów prawnych, oraz wykonywaniem innych powierzonych przez nią
zadań, COREPER podejmuje decyzje o charakterze proceduralnym dotyczące między innymi odbycia
posiedzenia Rady w innym miejscu niŜ Bruksela czy Luksemburg, upublicznienia obrad Rady,
wyboru pisemnej procedury głosowania czy podjęcia konsultacji z instytucją lub organem.
Przewodnictwo w Radzie:
TL likwiduje rotacyjne, półroczne przewodnictwo w Radzie
UE państw UE. Zmienia sposób przewodniczenia w Radzie UE, które wraz z wejściem w
Ŝ
ycie Traktatu ma trwać 18 miesięcy i być sprawowane wspólnie przez 3 państwa
Hybrydowa postać prezydencji wg TL: podział ról pomiędzy Wysokiego przedstawiciela,
przewodniczącego rady Europejskiej i państw (tercet państw)
Parlament Europejski (PE):
art. 14 TUE oraz 223 i n TFUE
–
wcześniej: Zgromadzenie Ogólne EWWiS, EWG i EWEA → 1965 r. połączone w jedno
Zgromadzenie;
–
od początku samo siebie nazywało Parlamentem Europejskim → oficjalnie dopiero w
JAE;
–
początkowo rola kontroli Wysokiej Władzy, a od wejścia TWE i TEWEA stopniowo
zwiększały się jego kompetencje, skład i procedury;
Siedziby Parlamentu Europejskiego
*
ponadnarodowy charakter – reprezentują społeczeństwo, a nie parlamenty państw oraz
nawet gdy jakieś państwo wyłączone z poszczególnych działań, oni biorą udział w
obradach;
Funkcje Parlamentu Europejskiego
•
wewnątrzorganizacyjna
•
prawodawcza
•
kontrolna
•
budŜetowa
•
kreacyjna
•
oddziaływania na stosunki zewnętrzne Unii Europejskiej
•
współpracy z parlamentami narodowymi
Wybory i liczba posłów do Parlamentu Europejskiego, zasady prawa wyborczego do PE:
wybory proporcjonalne, powszechne i tajne , okręgi wyborcze i progi wyborcze ,
dyrektywa o wyborach nr 93/109 , uprawnieni do głosowania. Polska ordynacja wyborcza do
Parlamentu Europejskiego
–
podstawa prawna wyborów → akt wyborach bezpośrednich z 20.9.1976 r.;
Status posłów do Parlamentu Europejskiego
Immunitety posłów do Parlamentu Europejskiego i niepołączalność mandatu posła z innymi
funkcjami
Zasady finansowania partii politycznych na poziomie europejskim. Fundacje polityczne na
poziomie europejskim i zasady ich finansowania. Grupy polityczne w PE.
Udział Parlamentu Europejskiego w procedurach stanowienia prawa
NajwaŜniejsze uprawnienia Parlamentu Europejskiego obejmują:
współudział w tworzeniu prawa, od TL – w tzw. zwykłej procedurze prawodawczej.
Uprawnienie to dotyczy niektórych dziedzin polityki UE, w wielu pozostałych dziedzin
wyłączne kompetencje prawodawcze ma Rada
uprawnienia budŜetowe - Parlament zatwierdza corocznie budŜet i udziela Komisji
absolutorium z jego wykonania, razem z Radą uchwala budŜet.
uprawnienia kontrolne - zatwierdzanie składu Komisji i jej Przewodniczącego, prawo
uchwalenia wotum nieufności wobec Komisji (większością 2/3 głosów)
prawo zadawania pytań Komisarzom , zwyczajowa moŜliwość zadawania pytań Radzie
Wybory do PE (od 1979 roku): Posłów do PE wybiera się w państwach członkowskich w
tajnym, powszechnym i bezpośrednim głosowaniu.
Wymagane jest oparcie systemu wyborczego na zasadzie proporcjonalności i takie
kształtowanie okręgów wyborczych, które nie naruszy zasady reprezentacji proporcjonalnej.
Dopuszczalne jest wprowadzenie klauzuli zaporowej (nie wyŜszej niŜ 5% (w Zjednoczonym
Królestwie nie ma progu zaporowego, w Szwecji wynosi on 4%, a w Polsce - 5%)
W skład Parlamentu Europejskiego wchodzą przedstawiciele obywateli Unii.
Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich, art. 228 TFUE
Jest wybierany przez Parlament Europejski, jest uprawniony do przyjmowania od kaŜdego
obywatela Unii lub kaŜdej osoby fizycznej bądź prawnej mającej miejsce zamieszkania lub
statutową siedzibę w Państwie Członkowskim skarg, które dotyczą przypadków
niewłaściwego administrowania w działaniach instytucji, organów lub jednostek
organizacyjnych Unii, z wyłączeniem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej
wykonującego swoje funkcje sądowe. Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich bada te
skargi i sporządza sprawozdanie na ich temat.
Zgodnie ze swoimi zadaniami Rzecznik Praw Obywatelskich przeprowadza dochodzenia,
które uwaŜa za uzasadnione, bądź z inicjatywy własnej, bądź na podstawie skarg
przedstawionych mu bezpośrednio lub za pośrednictwem członka Parlamentu Europejskiego,
chyba Ŝe podnoszone fakty są lub były przedmiotem postępowania sądowego. Gdy Rzecznik
Praw Obywatelskich stwierdzi przypadek niewłaściwego administrowania, przekazuje sprawę
do danej instytucji, organu lub jednostki organizacyjnej, która ma trzy miesiące, aby
poinformować go o swoim stanowisku.
Komisja Europejska:
to instytucja ponadnarodowa, o charakterze adm., skupiająca kompetencje wykonawcze,
ale teŜ ograniczone prawodawcze i quasi-sądownicze (stwierdza naruszenie prawa przez
osoby w zakresie prawa konkurencji i ma szeroki wachlarz uprawnień);
geneza: z Wysokiej Władzy EWWiS (wtedy funkcje decyzyjne) → EWG i EWEA jako K
(wykonawczo-zarządzająca) → traktat o fuzji z 1965 r. wspólna instytucja dla UE;
Czuwanie nad stosowaniem postanowień TFUE i TUE , formułowanie zaleceń i opinii
własne uprawnienia decyzyjne ; uczestniczenie w formułowaniu aktów prawnych Rady i
Parlamentu Europejskiego ; wykonywanie uprawnień przyznanych przez Radę
Skład i organizacja: 31.10.2004 r. po 1 komisarzu, ale Niemcy, Francja, Włochy, Hiszpania
oraz GB po 2, a nowe państwa po 1 do końca tej kadencji od 1.11.2004 r. po 1 komisarzu
TUE z N – gdy UE>27 państw, wtedy liczba powinna być mniejsza niŜ liczba państw, co
ustali jednomyślnie Rada (w drodze rotacji na zasadzie równości, od momentu pierwszej
kadencji po rozszerzeniu); Ale Traktat z Lizbony nie realizuje post. Nicei.
TRYB POWOŁANIA
(wieloetapowy) od 1.11.2004r. (TFUE) → Rada w składzie szefów
państw/rządów kwalifikowaną większością wyznacza przewodniczącego zatwierdzenie
przez PE Rada kwalif. większością w porozumieniu z kandydatem przyjmuje listę
kandydatów na komisarzy (zgodnie z propozycjami państw) zatwierdzenie przez PE jako
cały skład KE nominacja przez Radę (kwalif.);
Artykuł 17 TUE stanowi, Ŝe Komisja wspiera ogólny interes Unii i podejmuje w tym celu
odpowiednie inicjatywy. Czuwa ona nad stosowaniem Traktatów i środków
przyjmowanych przez instytucje na ich podstawie. Nadzoruje stosowanie prawa Unii pod
kontrolą Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Wykonuje budŜet i zarządza
programami. Pełni funkcje koordynacyjne, wykonawcze i zarządzające, zgodnie z
warunkami przewidzianymi w Traktatach. Z wyjątkiem wspólnej polityki zagranicznej i
bezpieczeństwa oraz innych przypadków przewidzianych w Traktatach, zapewnia
reprezentację Unii na zewnątrz. Podejmuje inicjatywy w zakresie rocznego i wieloletniego
programowania Unii w celu osiągnięcia porozumień międzyinstytucjonalnych.
Kadencja Komisji wynosi pięć lat.
Członkowie Komisji są wybierani ze względu na swe ogólne kwalifikacje i zaangaŜowanie w
sprawy europejskie spośród osób, których niezaleŜność jest niekwestionowana.
Komisja jest całkowicie niezaleŜna w wykonywaniu swoich zadań, członkowie Komisji nie
zwracają się o instrukcje ani ich nie przyjmują od Ŝadnego rządu, instytucji, organu lub
jednostki organizacyjnej.
4 zasadnicze grupy funkcji:
kontrolne;
decyzyjne;
wykonawcze;
w zakresie stosunków zewnętrznych;
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
(potocznie: Europejski Trybunał
Sprawiedliwości – ETS).
•
Rola Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (sądów wspólnotowych)
•
Sąd międzynarodowy - sąd konstytucyjny - sąd administracyjny - sąd pracy
•
Rola Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w kształtowaniu porządku prawnego UE
•
Zadania Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (sądów UE)
•
Wykładnia prawa wspólnotowego
•
Metody wykładni prawa wspólnotowego
•
Kontrola legalności działań w świetle prawa wspólnotowego
•
Działania instytucji UE i działania państw członkowskich
•
Składy sędziowskie w ETS
•
Status rzeczników generalnych – pierwszy rzecznik generalny
•
Status sędziów Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i rzeczników generalnych
•
Utworzenie Sądu Pierwszej Instancji
•
Liczba sędziów i ich status *TS i Sądu)
•
Właściwość Sądu Pierwszej Instancji w I instancji
•
Relacje między Sądem Pierwszej Instancji a Trybunałem Sprawiedliwości UE
•
Utworzenie Sądu do spraw SłuŜby Publicznej Unii Europejskiej
Skład TS
W skład Trybunału Sprawiedliwości wchodzi 27 sędziów i 8 rzeczników generalnych.
Sędziowie i rzecznicy generalni są mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy
Państw Członkowskich na okres sześciu lat, a ich mandat jest odnawialny. Są oni wybierani
spośród osób o niekwestionowanej niezaleŜności i mających wymagane w ich państwach
kwalifikacje do zajmowania najwyŜszych stanowisk sądowych, lub są prawnikami o
uznanych kompetencjach.
Sędziowie Trybunału wybierają spośród siebie prezesa Trybunału na okres trzech lat. Jego
mandat jest odnawialny. Prezes kieruje pracami i administracją Trybunału, a takŜe
przewodniczy posiedzeniom i obradom w największych składach orzekających.
Rzecznicy generalni wspomagają Trybunał. Ich zadaniem jest przedstawianie, w sposób
całkowicie bezstronny i niezaleŜny, opinii prawnej, określanej jako „opinia rzecznika
generalnego” w sprawach, które zostaną im przydzielone.
Sąd: skład Sądu (dawniej: Sądu Pierwszej Instancji)
W skład Sądu wchodzi co najmniej jeden sędzia z kaŜdego państwa członkowskiego (od 2007
r. 27 sędziów). Sędziowie mianowani są za wspólnym porozumieniem przez rządy państw
członkowskich na okres sześciu lat, a ich mandat jest odnawialny. Sędziowie wybierają
spośród siebie na okres trzech lat prezesa. Mianują takŜe sekretarza na sześcioletnią kadencję.
Sędziowie pełnią swoje funkcje przy zachowaniu całkowitej bezstronności i niezaleŜności.
W przeciwieństwie do Trybunału Sprawiedliwości w Sądzie nie ma stałych rzeczników
generalnych. Rolę tę moŜe w wyjątkowych przypadkach pełnić jeden z sędziów.
Kompetencje TS:
orzeka o legalności aktów prawnych wydawanych przez inne organy UE oraz ich zgodności
z Traktatami, akty prawne wydane przez organy UE mogą być zaskarŜane, jeśli zostały
wydane mimo braku kompetencji do ich wydania, naruszają istotne wymogi proceduralne, a
takŜe w przypadku bezczynności organu (braku decyzji) naruszającej postanowienia Traktatu,
naduŜycia prawa swobodnej oceny. Trybunał ponadto rozstrzyga spory kompetencyjne
między organami UE.
dokonuje obowiązującej wykładni aktów prawnych,
Trybunał Sprawiedliwości zapewnia jednolitą wykładnię prawa wspólnotowego przez
wydawanie na wniosek sądu państwa członkowskiego orzeczeń wstępnych. W przypadku
wątpliwości interpretacyjnych sąd krajowy moŜe zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości z
wnioskiem o dokonanie interpretacji prawa wspólnotowego. JeŜeli problem interpretacyjny
pojawia się w sprawie toczącej się przed sądem krajowym, od rozstrzygnięcia którego nie
przewidziano odwołania w prawie krajowym, organ ten ma obowiązek wystąpić do
Trybunału o wydanie orzeczenia wstępnego (szerzej por. dalszy ciąg rozwaŜań).
Kompetencje Sądu
(ex SPI)
Sąd jest właściwy do rozpoznawania:
* skarg bezpośrednich wniesionych przez osoby fizyczne lub prawne przeciwko aktom
prawnym instytucji UE (których są one adresatami lub które dotyczą ich bezpośrednio i
indywidualnie) lub przeciwko zaniechaniu działania przez te instytucje. MoŜe to być na
przykład skarga przedsiębiorstwa na decyzję Komisji nakładającą na nie grzywnę (prawo
konkurencji);
* skarg wniesionych przez państwa członkowskie przeciwko Komisji;
* skarg wniesionych przez państwa członkowskie przeciwko Radzie, dotyczących aktów z
dziedziny pomocy państwa, handlowych środków ochronnych („dumping”) oraz aktów, za
pomocą których korzysta ona z uprawnień wykonawczych;
* skarg o odszkodowanie za szkody wyrządzone przez instytucje UE lub ich pracowników;
* skarg dotyczących umów zawartych przez UE, w których właściwość Sądu została
wyraźnie określona;
* skarg z zakresu wspólnotowych znaków towarowych.
Od orzeczeń wydanych przez Sąd przysługuje ograniczone do kwestii prawnych odwołanie
do Trybunału Sprawiedliwości w terminie 2 miesięcy.
Sąd do spraw SłuŜby Publicznej:
składa się z 7 sędziów, mianowanych przez Radę na
okres sześciu lat (z moŜliwością ponownego mianowania) po wezwaniu do przedstawiania
kandydatur i zasięgnięciu opinii siedmiu osobistości wybranych spośród byłych członków TS
i S oraz prawników o uznanej kompetencji.
Przy mianowaniu sędziów Rada czuwa nad zapewnieniem zrównowaŜonego składu Sądu w
odniesieniu do obywateli państw członkowskich pochodzących z moŜliwie najszerszego
obszaru geograficznego oraz w odniesieniu do reprezentowanych krajowych systemów
sądowniczych.