Zespół narządów pokarmowych 3

Przebieg cyklu żwaczowo – czepcowego



pobrany pokarm po niezbyt dokładnym przeżuciu i obfitym naślinieniu zostaje

połknięty



następnie przełykiem dostaje się do grzbietowego worka żwacza



w żwaczu substancje ulegają rozpuszczeniu w płynnej zawartości



cięższe i rozdrobnione nierozpuszczalne składniki np. ziarno zbóż, opadają
na dno



pozostałe tworzą na powierzchni gąbczasty splot włókien



dalej następują naprzemienne skurcze czepca i żwacza:



dwufazowy skurcz czepca



w pierwszej fazie skurczu (trwa ok. 2 sek.) zmniejsza się pojemność
czepca, następnie ma miejsce przerwa (ok. 2 sek.) i rozluźnienie
mięśniówki



w drugiej fazie czepiec kurczy się gwałtownie do wielkości pięści
wtłaczając do żwacza całą zawartość czepca



w trakcie trwającego jeszcze skurczu czepca rozpoczyna się faza skurczu
żwacza



w czasie skurczu części przedniej żwacza – zawartość płynna
przedsionka cofa się do czepca, skąd zostaje częściowo wessana
przez księgi



po pierwszym silnym skurczu żwacza pojawia się drugi słabszy, z
którym łączy się zwykle odbijanie (ructus)



części grubsze zostają z powrotem odtransportowane do jamy ustnej
w celu większego rozdrobnienia i ponownego naślinienia



akt przeżuwania następuje w 30 – 70 minut po spożyciu karmy



większość przeżuwaczy poświęca na dokładne roztarcie w jamie gębowej
papki z czepca 7 – 10 godz. dziennie



odłykanie jest zjawiskiem odruchowym stymulowanym grubowłóknistą karmą



poprzedza je dodatkowy skurcz czepca



odruch zostaje wywołany przez mechaniczne drażnienie receptorów w
błonie śluzowej żwacza i czepca



otwarcie części wpustowej przełyku i rozszerzenie jego dolnej części, w
którą zostaje wessana zawartość żwacza, następuje rytmicznie w czasie
przerwy między wdechem a wydechem



wydalanie pozostałych w przebiegu procesów trawienia gazów następuje również

na drodze odruchowej, w czasie drugiego skurczu worka brzusznego żwacza



w dalszym procesie już dobrze przeżuty pokarm w prawie płynnej postaci trafia

prosto do trzeciej komory – ksiąg



płynne substancje pokarmowe ulegają wchłonięciu



stałe cząstki przedostają się do trawieńca, gdzie dochodzi do właściwego
trawienia za pośrednictwem enzymów



dalej pokarm kierowany jest do pierwszego odcinka jelita cienkiego, gdzie pokarm,

na który składa się główna masa bakteryjna, ulega ostatecznemu strawieniu

Projekt „Dobry zawód – lepsza przyszłość” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego

Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, Priorytet IX, Działanie 9.3

Rola żółci, soku trzustkowego i jelitowego w procesie
trawienia

Rola żółci:



komórki wątrobowe produkują składniki żółci, które wydzielane są do kanalika

żółciowego (canalikculi biliferi)



skład żółci:



woda – 93 – 95%



sole kwasów żółciowych



barwniki



cholesterol



fosfolipidy



kwasy tłuszczowe



aniony: Cl

―

HCO

3

―



kationy: Na

+

, K

+

, Ca

2+



najważniejszą rolę fizjologiczną spośród składników odgrywają sole kwasów

żółciowych



są to sodowe lub potasowe sole kwasu glikocholowego (u psa i świni) i
taurocholowego (u przeżuwaczy i konia)



związki te wydzielane wraz z żółcią do dwunastnicy powodują:



emulgację tłuszczów pokarmowych, dzięki czemu mogą one być
trawione przez lipazy trzustkowe



wchłanianie produktów trawienia tłuszczów do wnętrza enterocytów



alkalizowanie (wraz z innymi składnikami żółci) treści pokarmowej
dwunastnicy i pobudzenie perystaltyki jelit



barwniki żółci – bilirubina i biliwerdyna – powstają jako produkt przekształcenia

hemu, który pochodzi z rozpadu hemoglobiny, wydobywającej się ze zniszczonych
w wątrobie starych erytrocytów



w jelicie grubym bilirubina zmieniana jest w urobilinogen, a następnie w

sterkobilinę, która jako barwnik kału wydalana jest z organizmu



część urobilinogenu wchłaniana jest z jelita grubego do krwi, skąd trafia do nerek i

moczu jako urobilina czyli barwnik moczu



w taki sposób organizm pozbywa się silnie toksycznych związków, jakimi są

bilirubina i biliwerdyna



żółć wytwarzana jest stale i wydalana do pęcherzyka żółciowego, którym podlega

zagęszczeniu



sole kwasów żółciowych po spełnieniu swoich funkcji w dwunastnicy przesuwane

są wzdłuż jelita aż do końcowego odcinka jelita biodrowego



z tego miejsca są wchłaniane do krwi i wracają do wątroby – krążenie jelitowo –

wątrobowe soli kwasów żółciowych



odbywa się ono 6 – 8 razy na dobę



powrót tych związków do wątroby jest głównym czynnikiem pobudzającym

wytwarzanie żółci



oprócz tego produkcje żółci stymuluje nerw błędny i czynniki humoralne –

gastryna, sekretyna, histamina i glukagon



hormon cholecystokinina wzmaga wydzielanie żółci z pęcherzyka żółciowego

Projekt „Dobry zawód – lepsza przyszłość” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego

Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, Priorytet IX, Działanie 9.3

Rola soku trzustkowego



w dwunastnicy trawione są białka, węglowodany, tłuszcze i kwasy nukleinowe

zawarte w treści pokarmowej, która porcjami, przez odźwiernik przechodzi z
żołądka gruczołowego



enzymy trawienne wyprodukowane są w komórkach trzustki i wraz z innymi

składnikami soku trzustkowego dostają się do dwunastnicy



skład soku trzustkowego:



enzymy proteolityczne (hydrolizujące białka i peptydy) – trypsynogen,
chymotrypsynogen, karboksypeptydazy



enzymy amylolityczne (hydrolizujące cukrowce) – amylaza trzustkowa,
maltaza



enzymy lipolityczne (hydrolizujące tłuszcze) – lipazy trzustkowe



enzymy rozkładające kwasy nukleinowe – nukleazy



woda



kationy: Na

+

, K

+

, Ca

2+

, Mg

2+



aniony: HCO

3

―

, Cl

―

, SO

4

2―

, HPO

4

2―



odczyn czystego soku trzustkowego waha się w granicach pH 7,1 – 8,3



warunkiem niezbędnym do rozpoczęcia trawienia składników pokarmowych w

dwunastnicy jest zobojętnienie kwaśnego odczynu pokarmowego (pH 3,5 – 4,5)
przechodzącej z żołądka



enzymy soku trzustkowego działają najwydatniej w środowisku obojętnym lub lekko

zasadowym



kwaśna treść pokarmowa zobojętniana jest przez węglowodany soku trzustkowego,

jelitowego i żółci



komórki trzustki pobudzone są do wydzielania alkalicznego płynu, z wysoką

koncentracją jonów HCO

3

―

, przez hormony – sekretynę i naczynioaktywny

peptyd jelitowy (VIP)



hormony te produkowane są w śluzówce dwunastnicy i dostają się do
trzustki drogą krwionośną



im więcej zakwaszonej treści pokarmowej wpływa do dwunastnicy, tym
bardziej zwiększa się wydzielanie sekretyny i VIP



komórki trzustki syntetyzują i wydzielają enzymy soku trzustkowego pod wpływem

innego hormonu śluzówki dwunastnicy – cholecystokininy (CCK), a także są
pobudzane przez acetylocholinę – mediator nerwu błędnego



z kolei hormon somatostatyna hamuje wydzielanie soku trzustkowego

Rola soku jelitowego



gruczoły dwunastnicy obecne w błonie podśluzowej wydzielają sok jelitowy



krótkimi przewodami wyprowadzającymi spływa on do krypt jelitowych i zagłębień

między kosmkami jelitowymi



zawiera on enzym – enterokinazę, która uczynnia trypsonogen i

chymotrypsynogen do aktywnej formy tych enzymów – trypsyny i
chymotrypsyny



duża zawartość węglowodanów soku jelitowego alkalizuje środowisko w

dwunastnicy



czynnikami które pobudzają wydzielanie soku jelitowego są:



składniki chemiczne treści pokarmowej

Projekt „Dobry zawód – lepsza przyszłość” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego

Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, Priorytet IX, Działanie 9.3



mechaniczne drażnienie ściany dwunastnicy przez przesuwającą się miazgę
pokarmową

•

żółć, sok trzustkowy i sok jelitowy są nieustannie mieszane ze spożytymi i

nadtrawionymi w żołądku pokarmami dzięki ruchom jelit

•

mieszanina ta tworzy tzw. mleczko pokarmowe, w którym zachodzą procesy

trawienne

Wchłanianie składników pokarmowych w przewodzie
pokarmowym

WCHŁANIANIE W JELICIE CIENKIM



w jelicie cienkim trawione są składniki pokarmowe, które dostały się tutaj z żołądka

gruczołowego



wchłanianie produktów trawienia składników pokarmowych jest najintensywniejsze

w jelicie cienkim



droga transcelularna – przenikanie przez pory błon szczytowych
enterocytów, cytoplazmę komórki, a następnie przez jej błonę boczną lub
przypostawną



droga intercelularna – przenikanie przez przestrzenie międzykomórkowe



w zależności od wielkości transportowanej cząsteczki oraz różnicy stężeń

transportowanych związków w jelicie i naczyniu krwionośnym lub chłonnym,
transport może odbywać się jako:



transport bierny – drogą prostej dyfuzji, czyli zgodnie z gradientem stężeń



transport aktywny – wbrew różnicy stężeń wymaga wydatków
energetycznych i jest wspomagany przez różne substancje przenośnikowe



wchłonięte z jelita cienkiego produkty trawienia przenoszone są z krwią żyły do

wątroby

Wchłanianie aminokwasów



aminokwasy są końcowymi produktami trawienia białek w jelicie cienkim



najszybciej wchłaniane są aminokwasy z dwunastnicy i jelita czczego, a wolniej z

jelita biodrowego



są one wchłaniane do wnętrza enterocytu, a następnie przez boczne błony tych

komórek i płyn śródtkankowy trafiają do włosowatych naczyń krwionośnych
kosmków jelitowych



cząsteczki te transportowane są przez ścianę jelita aktywnie, z udziałem kilku

typów przenośników



wspólne nośniki białkowe mają:



aminokwasy obojętne



aminokwasy zasadowe i cystyny



prolina i hydroksyprolina



kwas asparaginowy i glutaminowy



wchłanianie nie strawionych cząsteczek białka odbywa się jedynie u osesków

Projekt „Dobry zawód – lepsza przyszłość” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego

Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, Priorytet IX, Działanie 9.3



proces ten trwa od momentu urodzenia do kilkudziesięciu godzin po
porodzie i dotyczy głównie wchłaniania immunoglobulin zawartych w siarze



otrzymuje on w ten sposób gotowe przeciwciała



wchłonięte do enterocytu peptydy sa w jego wnętrzu trawione do
aminokwasów

Wchłanianie cukrów



produktami trawienia cukrów są heksozy – glukoza, galaktoza, fruktoza - i

pentozy



wchłanianie cukrów przez ścianę jelita i ich przekazywanie do krwi odbywa się

bardzo szybko, natychmiast po strawieniu węglowodanów



glukoza

wchłaniana jest w procesie czynnym za pomocą dwóch rodzajów

przenośników białkowych:



pierwszy z nich jest wspólnym nośnikiem glukozy i jonów Na

+



transportuje on glukozę łącznie z jonami Na

+

ze światła jelita do

wnętrza enterocytu



następnie jony Na

+

są usuwane przez boczną błonę komórki, co

powoduje zmniejszenie potencjału elektrycznego wnętrza enterocytu



powstaje w ten sposób siła przyciągająca nowe porcje jonów Na

+

a z

nimi nowe cząsteczki glukozy



drugi nośnik białkowy usuwa cząsteczki glukozy przez boczną błonę
enterocytu do przestrzeni międzykomórkowej



stąd heksoza dyfunduje do włosowatych naczyń krwionośnych



mechanizm transportu galaktozy przebiega zgodnie z transportem glukozy



fruktoza

wchłaniana jest dzięki ułatwionej dyfuzji



w enterocytach część cząsteczek fruktozy jest przekształcona w glukozę



pentozy

wchłaniane są w procesie dyfuzji



disacharydy wchłonięte do wnętrza enterocytu są tutaj trawione do
monosacharydów

Wchłanianie tłuszczów



końcowymi produktami trawienia tłuszczów są:



monacyloglicerole



krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe



wyższe kwasy tłuszczowe (WKT)



cholesterol



glicerol



kwasy tłuszczowe o krótkich łańcuchach są wchłaniane do przestrzeni

międzykomórkowej, a następnie do włosowatych naczyń krwionośnych – droga
intercelularna



wchłanianie pozostałych produktów trawienie odbywa się drogą transcelularną i

wymaga udziału soli kwasów żółciowych



w jelicie, z lipidów, w obecności soli kwasów żółciowych powstają drobne micele



ich zewnętrzną otoczkę tworzą sole kwasów żółciowych, a ich rdzeń
wewnętrzny stanowią produkty lipolizy



dostają się one do rąbka prążkowanego i tam lipidy dyfundują z miceli do
cytoplazmy enterocytu

Projekt „Dobry zawód – lepsza przyszłość” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego

Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, Priorytet IX, Działanie 9.3



drugi składnik miceli – sole kwasów żółciowych, pozostają na zewnątrz
enterocytu i są gotowe transportować nowe cząsteczki strawionych lipidów



we wnętrzu enterocytu z wchłoniętych produktów resyntetyzowane są natychmiast

po wchłonięciu lipidy endogenne



proces ten wymaga energii pobieranej z ATP



kwasy tłuszczowe ulegają aktywacji przez acetylo-koenzym A i łączą się w mono-,

di-, i triacyloglicerole



związki te oraz fosfolipidy i cholesterol wbudowywane są do wnętrza
lipoprotein – chylomikronów – są to drobne kuleczki tłuszczu otoczone
białkiem, które syntetyzowane jest w enterocycie



chylomikrony przez boczną ścianę enterocytu wnikają do włosowatych
naczyń chłonnych



włosowate naczynia chłonne łączą się w większe przewody uchodzące do
przewodu piersiowego, który wprowadza chłonkę do naczyń żylnych
krwiobiegu dużego

Wchłanianie witamin



witaminy A, D, E, K jako nie rozpuszczalne w wodzie mogą być wchłonięte

wyłącznie w trakcie przemian związanych z ich rozpuszczaniem w fazie miceralnej



zaburzenia wchłaniania tej grupy witamin obserwowane są w upośledzonym

wydzielaniu żółci lub upośledzeniu tworzenia miceli kwasów żółciowych



większość witamin rozpuszczalnych w wodzie wchłania się na zasadzie dyfuzji

zgodnie z różnicą stężeń i odbywa się to na długości całego jelita cienkiego



miejscem o największej aktywności dyfuzyjnej jest dwunastnica i początkowy

odcinek jelita czczego



wyjątkiem od tego sposobu wchłaniania są



witamina B

1



z uwagi na dużą zasadową cząsteczkę jest wchłanianie na zasadzie
transportu biernego przy użyciu nośnika



kwas foliowy



występuje w pokarmach w postaci polimerów, które przed
wchłonięciem muszą ulec rozszczepieniu



w przypadku niewielkiego stężenia monomerów następuje
transport bierny



w przypadku dużych stężeń – dyfuzja prosta



witamina B

12



jej wchłanianie odbywa się w kilku etapach



po uwolnieniu z białka pokarmowego w żołądku następuje
wiązanie wolnej witaminy z czynnikiem wewnętrznym w
trwałym kompleks wit. B

12

– IF, przechodzący przez całe jelito

czcze



w następnym etapie dochodzi do połączenia z błoną śluzową
jelita krętego w miejscu receptorów błonowych



w trakcie przechodzenia przez błonę następuje odłączenie
czynnika wewnętrznego



uwolniona w tym procesie witamina transportowana jest do
wątroby po związaniu z transkobalaminami I i II

Projekt „Dobry zawód – lepsza przyszłość” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego

Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, Priorytet IX, Działanie 9.3



z uwagi na wspólny układ nośników, istnieje silne sprzężenie transportu sodu z

transportem aminokwasów i cukrów prostych



obecność tych związków wzmaga wchłanianie sodu w dwunastnicy i jelicie
czczym, pozostając bez wpływu na wchłanianie w jelicie krętym, gdzie
transport sodu jest związany z wydzielaniem wodoru do światła jelita



zjawisko to jest wykorzystywane w konstrukcji płynów do nawadniania
doustnego lub diet przemysłowych w celu ułatwienia wchłaniania sodu



hydroliza enzymatyczna oligo- i polisacharydów wykazuje większą szybkość,
niż możliwości wchłaniania cukrów prostych



wchłanianie oligopeptydów zawierających w swojej cząsteczce 2-3
aminokwasy jest szybsze niż 4-5 aminokwasowych oraz większe od
mieszanin zawierających wyłącznie wolne aminokwasy

Wchłanianie elektrolitów

Sód



to stały ruch jonów przez błonę śluzową jelita



przewaga jednego z procesów transportowych decyduje o wchłanianiu lub

wydzielaniu tego elektrolitu



transport jelitowy to:



z jednej strony ułatwiona dyfuzja sodu zgodnie z gradientem
elektrochemicznym, zachodząca przez błonę rąbka szczoteczkowego



z drugiej strony transport aktywny przeciwko gradientowi
elektrochemicznemu, z wykorzystaniem pompy sodowej i wydatkiem
energetycznym



proces ten zachodzi w błonie bocznej i przypodstawnej enterocytu

Potas:



odbywa się na drodze biernej, zgodnie z gradientem elektrochemicznym, w górnych

odcinku jelita cienkiego



przewaga stężenia potasu w treści jelita czczego nad stężeniem tego jonu w

surowicy warunkuje wchłanianie



mniejsza jego koncentracja w świetle dolnym odcinków jelita krętego i w jelicie

grubym decyduje o wydzielaniu tego jonu

Wapń:



jest procesem złożonym, odbywa się na drodze czynnego transportu do światła

enterocytu, co prowadzi do wzrostu jego stężenia w tej przestrzeni



w następnym etapie na drodze dyfuzji prostej wapń przemieszczalny jest do

bocznych przestrzeni międzykomórkowych



proces ten zachodzi na całej długości jelita cienkiego i jest zależny od stężenia

wapnia w świetle jelita oraz postaci chemicznych związku, w jakiej występuje



nierozpuszczalne sole wapniowe, takie jak węglany, fosforany czy związki z

kwasami tłuszczowymi nie ulegają wchłanianiu ze światła przewodu pokarmowego



oba mechanizmy transportu przezbłonowego wapnia kontrolowane są przez

obecność aktywnej postaci witaminy D oraz parathormon i kalcytoninę



witamina D zwiększa wchłanianie jelitowe wapnia za pośrednictwem stymulacji

syntezy białek transportujących wapń

Projekt „Dobry zawód – lepsza przyszłość” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego

Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, Priorytet IX, Działanie 9.3

Chlor:



jest procesem czynnym zależnym od funkcji mechanizmów transportu z

wykorzystaniem specyficznych nośników działających równolegle do systemu
transportującego sód



transport chloru do światłą enterocytu odbywa się na drodze czynnej z

wydatkowaniem energii



dalsze etapy przechodzenia chloru przez błonę przypodstawową i boczną odbywają

się na zasadzie transportu biernego



na uwagę zasługuje fakt ustawania wchłaniania chloru przy braków sodu w świetle

jelita i wchłanianie sodu tylko w obecności jonów chlorkowych, co jest zjawiskiem
nie do końca wyjaśnionym

Żelazo:



odbywa się głównie w górnej części jelita cienkiego i zależy od:



formy chemicznej w jakiej występuję jon żelaza



odczynu kwasowo – zasadowego treści jelitowej



sole żelazawe wchłaniają się łatwiej niż sole żelazowe, które w alkaicznej treści

jelitowej tworzą nie wchłaniane kompleksy



sól żelazawa po wniknięciu do enterocytu ulega utlenianiu do soli żelazowej i w tej

postaci po uwolnieniu jonu żelazowego łączy się z apoferrytyną w ferrytynę



na poprawę wchłaniania żelaza wpływa obecność:



kwasu solnego



czynników zawartych w soku żołądkowym, zapobiegających przechodzeniu
soli żelazawych w żelazie



witaminy C, aminokwasów i cukrów prostych

WCHŁANIANIE W JELICIE GRUBYM



jelito grube stanowi końcowy odcinek przewodu pokarmowego



wyścielone jest błoną śluzową pozbawioną kosmków jelitowych



w związku z tym nie jest przystosowane do wchłaniania produktów trawienia
w takim stopniu jak jelito cienkie



powstałe w jelicie grubym produkty trawienia (LKT, aminokwasy, glukoza) są
w niewielkim stopniu wchłaniane w okrężnicy, a znaczna ich część jest
wydalana z kałem



jelito grube jest dobrze przygotowane do wchłaniania wody



jego powierzchnię resorpcyjną powiększają liczne krypty i fałdy błony śluzowej,

dlatego miazga pokarmowa po dojściu do prostnicy jest mocno odwodniona



kał powstaje w jelicie grubym



resztki pokarmowe przemieszczane z jelita cienkiego do jelita grubego mają

konsystencje stosunkowo płynną



dopiero w jelicie grubym dochodzi do końcowej fazy resorpcji wody i zagęszczenia

kału



w prawidłowo funkcjonującym przewodzie pokarmowym w skład kału wchodzą:



niestrawione resztki pokarmowe



niewchłonięte produkty trawienia



drobnoustroje



złuszczone nabłonki



enzymy trawienne

Projekt „Dobry zawód – lepsza przyszłość” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego

Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, Priorytet IX, Działanie 9.3



składniki mineralne



woda



kał przesuwa się w jelicie w skutek ruchów perystaltycznych



ostatecznie jego formowanie zachodzi w odbytnicy



wydalany jest w czasie defekacji przez odbyt dzięki skurczom ścian odbytnicy

Skład i rola śliny oraz regulacja jej wydzielania



ślina jest produktem komórek gruczołów ślinowych



wytwarzają one dwa rodzaje śliny:



surowiczą – płyn wodnisty i przezroczysty



śluzową – gęsta, mętna i ciągliwa



skład śliny:



woda – 99-99,5%



składniki organiczne:



mucyna



albuminy



immunoglobina A



aminokwasy



α – amylaza ślinowa (tylko u świnia)



mocznik (przeżuwacze)



złuszczone nabłonki



leukocyty



aniony: Cl

―

, HCO

3

―

, HPO

4

2―



kationy: Na

+

, K

+

, Ca

2+

, Mg

2+



skład i objętość śliny zmieniają się i zależą od:



gatunku zwierząt



składu i rodzaju pokarmu



częstości pobierania paszy



najwięcej śliny produkują przyusznice



znaczenie śliny:



ułatwia połykanie



nawadnia i pokrywa śliskimi mucynami kęs pokarmu



rozpuszcza składniki chemiczne w paszy



umożliwia ocenę smakową paszy



chroni błonę śluzową jamy ustnej



dzięki immunoglobinie A, lizozymowi i laktoferrynie ma działanie
bakteriobójcze



utrzymuje właściwe pH jamy ustnej na skutek wysokiego stężenia
wodorowęglanów i innych jonów



buforujące działanie śliny jest szczególnie ważne u przeżuwaczy – z nią dostaje się

do przedżołądków NaHCO

3

– dawca jonu wodorowęglanowego



ślina u dorosłych krów i owiec jest wydzielana bez przerwy, nawet w okresach

między pobieraniem pokarmu



dostając się do przedżołądków alkalizuje ich środowisko i dostarcza
mocznika



ślinianki przyuszne świni wydzielają ślinę, która zawiera α – amylazę



enzym ten zapoczątkowuje trawienie skrobi, hydrolizując wiązania α-1,4-
glikozydowe

Projekt „Dobry zawód – lepsza przyszłość” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego

Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, Priorytet IX, Działanie 9.3



produktami trawienia są dekstryny i disacharyd maltoza



amylaza ślinowa jest aktywna w obecności jonów Cl

―

i w pH 6,9



enzym kontynuuje trawienie skrobi w żołądku świni



zasadnicze wydzielanie śliny odbywa się w nerwowym odruchu bezwarunkowym



odruch ten rozpoczyna się pobudzeniem mechano- i chemioreceptorów jamy
ustnej, którymi są zakończenia nerwów trójdzielnego i twarzowego



czynnikami które pobudzają receptory są składniki paszy znajdujące się w jamie

ustnej



stan pobudzenia dociera nerwami do podstawowego ośrodka nerwowego
wydzielania śliny w rdzeniu przedłużonym



od ośrodka nerwowego impulsy nerwowe przewodzone są do gruczołów
ślinowych nerwami przywspółczulnymi i współczulnymi



pobudzenie przywspółczulne aktywuje ślinianki do wydzielania dużej
objętości wodnistej śliny



układ współczulny pobudza ślinianki do wydzielania małej objętości
śluzowej śliny



u zwierząt może wystąpić także sekrecja śliny spowodowana przez wyuczony

odruch warunkowy np. na widok lub zapach pokarmu

Pobieranie, żucie i połykanie pokarmu



pobieraniem pokarmu sterują nadrzędne ośrodki nerwowe w podwzgórzu:



ośrodek głodu zlokalizowany w części bocznej



ośrodek sytości umiejscowiony w części przyśrodkowej podwzgórza



pobudzony ośrodek głodu zmusza zwierzęta do wyszukiwania i pobierania pokarmu



zwierzęta wyszukują i oceniają pokarm:



wzrokiem



węchem



dotykiem



sposób i szybkość pobierania zależy od gatunku zwierząt oraz rodzaju paszy



pobierając karmę stałą i sypką, zwierzęta posługują się:



językiem



wargami



zębami żuchwy i szczęki górnej



przeżuwacze pobierają paszę bardzo szybko – krowa zjada 1 kg siana 4-rokrotnie

szybciej niż koń



pobierana pasza wywołuje odruch aktu żucia – bierze w nim udział:



szczęka i żuchwa



zęby



stawy żuchwowe



mięśnie żuchwowe



język



kęsy wprowadzane między górne i dolne łuki zębowe są rozgniatane i rozdrabniane



nerwowy ośrodek żucia znajduje się w rdzeniu przedłużonym i podporządkowany

jest korze mózgowej



przeżuty i naśliniony pokarm formowany jest w porcje przygotowaną do połknięcia



śliski kęs umieszczony na powierzchni grzbietowej języka jest dociskany do

podniebienia twardego



ta faza połykania przebiega z udziałem woli – faza dowolna

Projekt „Dobry zawód – lepsza przyszłość” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego

Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, Priorytet IX, Działanie 9.3



mięśni języka przesuwają kęs w kierunku gardła i przyciskają go do podniebienia

miękkiego – faza odruchowa



następuje odruchowy skurcz mięśni unoszący ku górze podniebienia miękkie, które

zamyka część nosowa gardła



w dalszym ciągu język przeciskając kęs w stronę gardła, naciska na nagłośnię, co

powoduje jej przesunięcie i zasłonięcie krtani



krtań unosi się ku górze i przodowi



droga oddechowa zostaje na krótko zamknięta



wejście przełyku rozszerza się i przybliża do gardła, a następnie silne skurcze

mięśni zwieraczy gardła wypychają kęs do przełyku



przechodzenie kęsa przez przełyk odbywa się odruchowo przy udziale ruchów

perystaltycznych



nerwowy ośrodek połykania znajduje się w rdzeniu przedłużonym

Skład soku żołądkowego i jego rola w trawieniu



w żołądku gruczołowym treść pokarmowa mieszana jest z sokiem żołądkowym



trawione są tu przede wszystkim białka i niewielkie ilości tłuszczów



składniki soku żołądkowego powstają w wyspecjalizowanych komórkach gruczołów

żołądkowych



skład soku żołądkowego:



enzymy:



pepsyna



lipazy



podpuszczka – u młodych



śluz



czynnik wchłaniania witaminy B

12

(czynnik wewnętrzny)



woda



aniony: Cl

―

, HPO

4

2―

, SO

4

2―

, HCO

3

―



kationy: H

+

, K

+

, Mg

2+

, Na

+



wielkość pH czystego soku żołądkowego waha się od 1 – 2,5 a treść żołądka (sok

żołądkowy wymieszany z treścią pokarmową) od 3,5 – 4,5



enzymy trawienne syntetyzowane są w komórkach głównych gruczołów dennych



mała ilość pepsyny powstaje również w gruczołach odźwiernikowych



śluz produkowany jest w licznych komórkach błony śluzowej żołądka:



w komórkach gruczołów wpustowych i odźwiernikowych



w komórkach przewodów gruczołów strefy dennej



w komórkach śluzowych powierzchni błony śluzowej żołądka leżących
pomiędzy gruczołami



wydzielają one także jon HCO

3

―



jony H

+

i Cl

―

, do syntezy kwasu solnego, dostarczają komórki okładzinowe

gruczołów części dennej żołądka



powstaje w nich również czynnik wewnętrzny – białko, które wiąże witaminę
B

12

umożliwiając jej transport i wchłanianie w jelicie cienkim

Pepsyna



podstawowy enzym soku żołądkowego

Projekt „Dobry zawód – lepsza przyszłość” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego

Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, Priorytet IX, Działanie 9.3



z komórek głównych jest ona wydzielana w postaci nieaktywnego proenzymu –

pepsynogenu



kwas solny obecny w świetle żołądka, przekształca pepsynogen w aktywną formą

enzymu – pepsynę



substratami pokarmowymi na które działa pepsyna są białka i polipeptydy



enzym ten hydrolizuje wiązania peptydowe występujące pomiędzy fenyloalaniną lub

tyrozyną a sąsiednimi aminokwasami



w jelicie cienkim są one trawione do wolnych aminokwasów



optymalne pH dla działania pepsyny waha się między 1,6 – 3,2

Podpuszczka



występuje tylko w soku żołądkowym młodych zwierząt karmionych mlekiem



enzym wykazuje dużą aktywność w żołądku cieląt, u innych gatunków jest mniej

wydajny



działa na białka mleka – kazeiny, rozpuszczone w mleku w formie miceli wapniowo

– fosforanowo – kazeinowych o różnych rozmiarach



powoduje przekształcenie kazein w parakazeinian wapnia, który w postaci

nierozpuszczalnego skrzepu pozostaje w żołądku oseska przez dłuższy czas



w tym okresie wiązania peptydowe parakazeinianu wapnia hydrolizowane są przez

pepsynę



pozostałe peptydy trawione są w jelicie cienkim



taki kilkuetapowy sposób trawienia kazein pozwala na wydobycie z nich

aminokwasów, jonów wapnia i fosforu, niezbędnych do wzrostu i rozwoju ssących
zwierząt bez strat



optymalne pH dla działania podpuszczki wynosi 5,0 – 6,0



jej aktywność obniża się znacznie, gdy mleko przestaje być głównym
składnikiem dawki pokarmowej



u osobników dorosłych kazeiny trawione są przez enzym soku trzustkowego –

chymotrypsynę

Lipazy



mniej efektywne w trawieniu w porównaniu z lipazami trzustkowymi



enzymy te trawią tłuszcze, które trafiają do żołądka w postaci zemulgowanej np.

tłuszcz mleka

Śluz



skład:



glikoproteiny



białka



mukopolisacharydy



jego składniki wydzielane są pod wpływem mechanicznego drażnienia śluzówki

żołądka przez przesuwającą się treść pokarmową



śluz, jony HCO

3

―

oraz ścisłe złącza między przylegającymi do siebie

powierzchniowymi komórkami błony śluzowej tworzą barierę ochronną, która

Projekt „Dobry zawód – lepsza przyszłość” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego

Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, Priorytet IX, Działanie 9.3

zapobiega przenikaniu kwasu solnego i enzymów trawiennych w głąb ściany
żołądka



w taki sposób komórki żołądka chronione są przed podrażnieniem lub
trawieniem przez enzymy soku żołądkowego



odczyn tej wyściółki ochronnej jest obojętny

Kwas solny



najbardziej charakterystyczny składnik soku żołądkowego



jony H

+

i Cl

―

służące do syntezy kwasu solnego wypompowywane są z wnętrza

komórki okładzinowej do kanalików gruczołów żołądkowych



łączenie jonów odbywa się w kanalikach skąd przez dołeczki żołądkowe
cząsteczki HCl trafiają do światła żołądka



wydzielina pobrana bezpośrednio z kanalików odpowiada stężeniu kwasu solnego

w granicach 0,1 – 0,5 %



jony H

+

pochodzą z dysocjacji H

2

CO

3



kwas węgłowy w dużych ilościach powstaje w komórkach okładzinowych,
ponieważ są one zaopatrzone w aktywną anhydrozę węglanową



jon Cl

―

pobierany jest przez komórkę okładzinową z płynu tkankowego



czynnikami które działają na komórki okładzinowe i pobudzają powstawanie HCl są:



histamina – wydzielana przez komórki tuczne śluzówki żołądka



acetylocholina – docierająca z zakończeń nerwu błędnego unerwiającego
komórki okładzinowe



gastryna – hormon produkowany w części odźwiernikowej żołądka,
wydzielany do krwi i przenikający do komórek okładzinowych z naczyń
włosowatych

Rola kwasu solnego



aktywuje pepsynogen



stwarza właściwe środowisko w którym aktywna pepsyna niszczy wiązania

peptydowe w białku paszy



ścina białko mleka



powoduje pęcznienie tkanki łącznej w mięsie



niszczy drobnoustroje które z paszą dostają się do żołądka



chroni organizm przed zakażeniami, procesami gnilnymi i fermentacją w żołądku

Regulacja wydzielania soku żołądkowego



wydzielanie soku żołądkowego regulowane jest przez układ nerwowy i hormonalny



wydzielany jest w 3 fazach:



głowowej



rozpoczyna się odruchowe wydzielanie zarówno w odruchu
warunkowym jaki i bezwarunkowym



w odruchu warunkowym zapach i widok paszy oraz zbliżająca się
pora jej zadawania są czynnikami które pobudzają ośrodek głodu w
podwzgórzu

Projekt „Dobry zawód – lepsza przyszłość” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego

Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, Priorytet IX, Działanie 9.3



w odruchu bezwarunkowym obecność pokarmu w jamie ustnej
aktywuje nerwowy ośrodek wydzielania soku w rdzeniu przedłużonym



w przypadku obu odruchów, informacja o pobudzeniu wydzielania
żołądkowego dociera do gruczołów żołądkowych nerwem błędnym a
mediatorem jest acetylocholina



żołądkowej



składniki chemiczne treści pokarmowej – peptydy i aminokwasy –
oraz mechaniczne rozciąganie żołądka przez pokarm, pobudzają
wydzielanie żołądkowe



składniki chemiczne wzmagają też wydzielanie sokopędnego
hormonu – gastryny z części odźwiernikowej żołądka



z kolei rozciągające się ściany żołądka pobudzają zwoje nerwowe
znajdujące się w warstwie podśluzówkowej i w wyniku krótkiego łuku
odruchowego następuje zwiększenie wydzielania soku żołądkowego



w fazie tej wydzielana jest największa objętość soku żołądkowego



jelitowej



rozpoczyna się gdy porcja treści pokarmowej przechodzi z żołądka do
dwunastnicy



czynnikiem pobudzającym w tej fazie jest gastryna, której niewielkie
ilości syntetyzowane są w śluzówce dwunastnicy



w fazie tej występuje też hamowanie sekrecji żołądkowej,
spowodowane zakwaszeniem początkowego odcinka dwunastnicy
przez treść z żołądka



wysokie stężenie tłuszczu i węglowodanów docierających z miazgą
pokarmową do dwunastnicy, hamuje wydzielanie soku żołądkowego
za pośrednictwem hormonów dwunastnicy:



sekretyny



peptydu hamującego czynności żołądka (GIP)

Projekt „Dobry zawód – lepsza przyszłość” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego

Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, Priorytet IX, Działanie 9.3