Badania radiologiczne narządu moczowego

Autor: Beata Remańska

08.10.2006.

Zmieniony 08.10.2006.

Urografia informuje w pierwszym rzędzie, czy w rzucie dróg moczowych i nerek nie ma kamieni

pochłaniających promienie X. U niemowląt i małych dzieci trudności interpretacyjne stwarza obecność

dużej ilości gazów jelitowych. U starszych dzieci można ocenić ponadto kształt, wielkość i położenie

nerek, ostrość zarysów mięśni lędĄwiowo - biodrowych, obecność zaburzeń rozwojowych w kręgosłupie

lędĄwiowym. U dzieci z bólami brzucha, którym towarzyszą zmiany w moczu, to proste badanie jest

nieodzowne.

Nawracające zakażenia lub zakażenia o przewlekłym przebiegu nie poddające się leczeniu, stanowią

podstawowe wskazania do wykonania urografii. Należy ją również wykonać, gdy stwierdza się

nieprawidłową masę w jamie brzusznej lub wady rozwojowe zewnętrznych narządów płciowych. Urazy

jamy brzusznej oraz nadciśnienie są również wskazaniami do wykonania urografii. Niewydolność nerek, o

ile chory nie znajduje się w stanie odwodnienia, jest także wskazaniem do urografii. Czas wstrzykiwania

środka cieniującego wynosi średnio około 1 minuty. Jedynie u małych dzieci środek cieniujący należy

podawać wolno, w czasie około 2 - 3 minut ze względu na dużą objętość środka cieniującego w stosunku

do krwi krążącej.

Technika wykonania urografii jest u starszych dzieci taka sama jak u dorosłych. U małych dzieci niektórzy

zalecają wykonywanie zdjęć po 1, 3, i 7 minutach, inni po 5, 10, 20 minutach od dożylnego podania

środka cieniującego.

U niemowląt rozpowszechnione jest przed rozpoczęciem badania stosowanie wypełnienia żołądka

mieszanką pokarmową, co powoduje rozdęcie żołądka, zepchnięcie jelit ku dołowi i uwidocznieniu obu

nerek. W celu lepszego uwidocznienia elementów narządu moczowego można posłużyć się tomografią.

Eliminuje ona zasłonę, jaką są gazy oraz zalegające w jelitach masy. W wybranej warstwie ostro

przedstawia zarysy nerek oraz układu kielichowo - miedniczkowego i grubość warstwy korowej.

Uzyskanie kilku warstw na różnych poziomach pozwala przestrzennie przedstawić nerkę, a stwierdzone w

dwu sąsiednich warstwach cienie, względnie zmiany, wykluczają ich przypadkowość. Urotomografia

szczególnie zalecana jest w guzach nerek, wadach rozwojowych miąższu nerkowego oraz niewydolności

nerek.

Ochrona przed promieniowaniem i zmniejszenie dawki na gonady realizowane są przez stosowanie osłon

osiowych na jądra u chłopców i dolną część podbrzusza u dziewcząt. Tym, co niewątpliwie i najwidoczniej

zmniejsza dawkę promieniowania, jaką otrzymuje dziecko, jest prowadzenie tego ważnego badania przez

radiologa znającego możliwości metody i cele badania. Pozwala to, bowiem na wykonanie niezbędnej dla

rozpoznania ilości zdjęć i powoduje, że powtarzanie badania jest zwykle niepotrzebne.

Oprócz urografii wykonywanej w sposób ogólnie przyjęty istnieją jej odmiany:

Urografia kroplowa lub infuzyjna polega na dożylnym podaniu, w postaci wlewu kroplowego, środka

cieniującego w ciągu 5 - 15 minut. Zdjęcie wykonuje się w 5, 10, 20 minucie. W razie potrzeby uzupełnia

się je tomografią. Celem tak przeprowadzonego badania jest dobre uwidocznienie nerek.

Urografia czynnościowa jest najczęściej wykonywana w nadciśnieniu tętniczym i oparta jest na

przesłance, że nerka położona po stronie ewentualnego zwężenia tętnicy wydziela środek cieniujący w

mniejszej ilości, z opóĄnieniem i w postaci bardziej zagęszczonej. W tym celu wstrzykuje się środek

cieniujący w zwykłej dawce do żyły w ciągu jednej minuty i wykonuje zdjęcia po upływie 1, 3, 5, 8, i 15

minut od wstrzyknięcia. Jeżeli pierwsze trzy zdjęcia wykazują opóĄnione wydzielanie i silniejsze

zagęszczenie środka cieniującego po stronie podejrzewanego zwężenia, to w 15 minucie podaje się

choremu ( starszym dzieciom ) dożylnie roztwór i wykonuje się dalsze zdjęcia w 20 i 30 minucie od

pierwszego wstrzyknięcia. Na tych zdjęciach obserwuje się, czy po stronie zwężenia nie występuje

wyraĄne zaleganie względnie opóĄnienie w transporcie moczu cieniującego. Badanie takie ma znaczenie

orientacyjne i może być brane pod uwagę w ustaleniu rozpoznania tylko wraz z innymi badaniami.

Bardzo ważne znaczenie w badaniu radiologicznym narządu moczowego ma wykonywanie tzw. zdjęć

późnych, po upływie 1, 2, 3 i więcej godzin od dożylnego podania środka cieniującego. Takie

postępowanie ma na celu wykazanie bardzo upośledzonej czynności nerki, znacznego zastoju

spowodowanego przeszkodą w odpływie oraz miejsca, w którym znajduje się przeszkoda. Czasem

wskazuje ono również charakter przeszkody. O wadze póĄnych zdjęć zapomina się najczęściej, a przecież

pozwalają uniknąć powtarzania badania, jak również dostarczają ważnych danych diagnostycznych.

Powikłania po dożylnym podaniu środków cieniujących występują jako ogólne i miejscowe. Miejscowe są

błahe i polegają na stanach zapalnych w żyłach, do których dokonano wstrzyknięcia lub w ich najbliższym

otoczeniu ( pęknięcie żyły ). Leczy się je stosując okłady i unieruchomienie. Ogólny odczyn na podanie

środka cieniującego może wystąpić jako odczyn alergiczny na jod o różnym nasileniu np. swędzącej

wysypki, wymiotów. Ostatnio odchodzi się od głodzenia chorych przed badaniem i zakazu przyjmowania

Stowarzyszenie Uronef - Nasze Dzieci

http://uronef.pl/

Kreator PDF

Utworzono 25 March, 2009, 20:45

płynów.

Ureteropielografia wstępująca polega na podaniu środka cieniującego w około 20 % roztworze wodnym

przez cewniczek moczowodowy, wprowadzony do pęcherza i ujścia moczowodu przez cystoskop. Celem

badania jest uwidocznienie moczowodu i układu kielichowo - miedniczkowego nerki w sytuacji, gdy nie

można tego uzyskać za pomocą urografii. U dzieci jest stosowana wyjątkowo rzadko. Wiąże się z nią

możliwość wprowadzenia zakażenia do narządu moczowego . Uwidoczni się wtedy cały moczowód i układ

kielichowo - miedniczkowy.

Cystografia mikcyjna jest badaniem czynnościowym pęcherza i cewki moczowej wykonywanym w czasie

oddawania moczu. Wskazania do badania niemowląt : zakażenia dróg moczowych, zaburzenia w

oddawaniu moczu, moczenie, zaburzenia rozwojowe zewnętrznych narządów płciowych, podejrzenie

występowania odpływu pęcherzowo - moczowodowego. Po starannym odkażeniu okolicy ujścia cewki

moczowej wprowadza się stosowny do jej szerokości cewnik jednorazowego użytku. Przez cewnik

wypełnia się pęcherz wodnym roztworem środka w ilości zależnej od wieku chorego. Zdjęcia wykonuje się

w czasie pełnej mikcji w pierwszej i drugiej pozycji skośnej oraz w pozycji przednio - tylnej. Najlepiej

wykonywać zdjęcia w drugiej fazie mikcji, bowiem najczęściej uwidoczniają się wtedy odpływy

pęcherzowo - moczowodowe. Niekiedy pęcherz moczowy wypełnia się przez nakłucie nadłonowe (metoda

ta nie jest stosowana rutynowo).

Kinocystografia mikcyjna polega na filmowaniu całego aktu mikcji przy zastosowaniu wzmacniacza

elektronowego dla zmniejszenia dawki promieniowania. Metodę tę można polecić w wybranych

przypadkach. Nie ma potrzeby stosowania rutynowego, bowiem nie poprawia to w istotny sposób

możliwości rozpoznawczych. Pamiętać należy, że w rozpoznawaniu odpływów pęcherzowo -

moczowodowych jednorazowe badanie negatywnie nie świadczy, że nie ma odpływu. Ważnych informacji

dostarcza to badanie o cewce moczowej, wykazując zwężenia wrodzone i nabyte, zastawki, uchyłki cewki

oraz zwężenia ujścia zewnętrznego. Powikłania cystografii mikcyjnej to przede wszystkim wprowadzenie

zakażenia, zawsze obecnego w obwodowej części cewki moczowej, ponad zwieracz wewnętrzny. Dlatego

konieczne jest skrupulatne przestrzeganie zasad aseptyki. Na dwa dni przed badaniem dobrze jest podać

leki bakteriobójcze lub bakteriostatyczne. W niektórych szpitalach postępowanie takie stosowane jest

rutynowo. Jeżeli w czasie badania stwierdza się znaczne zaleganie moczu, wskazane jest pozostawienie

cewnika w pęcherzu na krótki czas.

Uretrografia wstępująca jest badaniem mającym na celu przedstawienie cewki od ujścia zewnętrznego do

ujścia wewnętrznego. W tym celu do ujścia wprowadza się strzykawkę i wstrzykuje się środek cieniujący

będący 20 % roztworem. Sposób ten u dzieci stosowany jest rzadko. Przy połączeniu cystografią

mikcyjną pozwala na dokładne określenie rozległości zwężonego odcinka cewki.

Badania naczyniowe obecnie stosuje się arteriografię nerkową obustronną i selektywną. W rzadkich

przypadkach wykonuje się badania kontrastowe żyły głównej dolnej, zwane kawografią. Wskazania do

arteriografii nerkowej stanowią: guzy nerek, urazy, nadciśnienie tętnicze. Wykonywać je można

nakłuwając tętnicę udową przez skórę lub po jej uprzednim nacięciu. Te cenne, z diagnostycznego punktu

widzenia, badania wiążą się z występowaniem powikłań, czasem ciężkich postaci zakrzepu nakłutej

tętnicy. Wymaga to interwencji chirurgicznej. Skurcze tętnicy występują częściej, ale przemijają zwykle

po kilku lub kilkunastu godzinach, nie pozostawiając następstw.

Badanie izotopowe występuje w dwóch postaciach : jako tzw. renocystografia izotopowa oraz

scyntygrafia nerkowa. Nie należy obawiać się dawki promieniowania jonizującego, bowiem otrzymana

dawka w czasie takiego badania jest mniejsza niż w czasie wykonywania zdjęcia radiologicznego klatki

piersiowej. Renocystografia izotopowa opiera się na fakcie wychwytywania i wydzielania do cewek

nerkowych jodu radioaktywnego J131, który przy prawidłowej czynności nerek w dawce uCi / kg masy

ciała. Pomiary radioaktywności wykonuje się nad nerkami i pęcherzem za pomocą licznika

scyntylacyjnego, wykreślając odpowiednie krzywe dla każdej nerki i pęcherza. Na podstawie ich

przebiegu można wnioskować o czynności nerek. U dzieci może być stosowana w jednostronnych

chorobach nerek, nadciśnieniu tętniczym, chorobach miąższu nerek oraz nadwrażliwości na środki

cieniujące zawierające jod. Przy zaburzeniach w odpływie wyniki renocystografii oceniać należy bardzo

ostrożnie, ponieważ niewielkie przeszkody w odpływie stwierdzane urograficznie, przy zastosowaniu tej

bardzo czułej metody, powodują powstawanie obrazu przemawiającego za całkowitym brakiem

wydzielania moczu po chorej stronie.

Scyntografia nerkowa opiera się na tej samej zasadzie co renocystografia i pozwala na badanie

rozmieszczenia i przemieszczenia się izotopu w obrębie nerki. Najczęściej używa się do tego celu

neohydryny 203Hg lub 113hipuranu. Obraz rozmieszczenia izotopu w nerce uzyskuje się w kamerze

Stowarzyszenie Uronef - Nasze Dzieci

http://uronef.pl/

Kreator PDF

Utworzono 25 March, 2009, 20:45

scyntylacyjnej. Izotop wstrzykuje się dożylnie Po upływie 15 - 30 minut od wstrzyknięcia środka uzyskuje

się obraz, na podstawie, którego można ocenić kształt i wielkość nerki oraz jednolitość rozmieszczenia

izotopu. Badanie to nadaje się, więc dobrze do badania wad rozwojowych nerek, pewne informacje

można też uzyskać w odniesieniu do guzów nerek, torbieli oraz uszkodzeń spowodowanych przewlekłym

procesem zapalnym.

Ultrasonografia jest metodą badania struktur anatomicznych położonych w obrębie ciała ludzkiego.

Polega na elektronicznym przetworzeniu ultradĄwięków na obrazy optyczne, uzyskane przez rejestracje

fal odbitych. Metoda nie wymaga wprowadzenia do ustroju ciał chemicznych i eliminuje promieniowanie

jonizujące. Może być stosowana u chorych uczulonych na jod. U chorych, którym w czasie urografii nie

udało się uwidocznić nerek i dróg moczowych metodą diagnostyczną z wyboru jest ultrasonografia.

Ultrasonografia może być stosowana do wykrywania uchyłków pęcherza moczowego i cewki. Nie można

jednak za pomocą ultrasonografii rozróżnić czy poszerzenie moczowodu spowodowane jest zwężeniem,

czy odpływem wsteczny oraz małe jest jej znaczenie w diagnostyce kamicy nerkowej.

Tomografia komputerowa obraz uzyskiwany za jej pomocą przedstawia znacznie więcej szczegółów zmian

chorobowych aniżeli w w/w badaniach. TK jest metodą nieagresywną. Jedyne jej ryzyko to kiedy dla

dokładniejszego przedstawienia podaje się dodatkowo środek cieniujący dożylnie. Nie jest ono większe

niż przy urografii. Metoda ta przedstawia zmiany chorobowe w narządach, wady rozwojowe

wielopłaszczyznowe, z dużą dokładnością, wraz ze zmianami, jakie choroba powoduje w otoczeniu.

Tomografia komputerowa polega na tym, że komputer analizuje dane nagromadzone przez kryształ

scyntylacyjny pobudzony do działania przez wiązkę promieni X przechodzących przez ciało chorego.

Zwiększa dwukrotnie czułość w stosunku do normalnej techniki rentgenowskiej. Dotychczas obrazy

uzyskiwane przez zmiany zachodzące w wiązce promieni X przechodzącej przez ciało chorego, a

spowodowane jego różną gęstością, były rejestrowane na filmie rentgenowskim. Ta technika jest

niewystarczająca do wykazania małych zmian w wiązce promieni X spowodowanych równie małymi

zmianami w gęstości tkanek. Zastosowanie metody jest bardzo szerokie i może służyć nie tylko do badań

diagnostycznych, lecz również do prognozowania , określania stopnia zaawansowania choroby . Może być

pomocna w planowaniu dostępu operacyjnego.

Cystoskopia jest badaniem instrumentalnym pęcherza moczowego, polegającym na wprowadzeniu przez

cewkę aparatu zaopatrzonego w światło i układ optyczny, umożliwiający obejrzenie jego wnętrza.

Wskazania do tego zabiegu należy stawiać ostrożnie ze względu na to, że wiąże się ono z wprowadzeniem

zakażenia ponad zwieracz wewnętrzny. Wykonuje się je, gdy badania radiologiczne nie wyjaśniają sprawy

chorobowej. U dzieci konieczne jest znieczulenie ogólne. W cystoskopii wykonywanej u dzieci szczególną

uwagę zwraca się na szerokość ujścia zewnętrznego cewki oraz położenie i budowę ujść moczowodowych.

Ujście prawidłowe jest punkcikowate, położone na niewielkiej wyniosłości, ujście podkowiaste oraz ujście

golfowe występuje u chorych z odpływem pęcherzowo - moczowodowym. Poznanie charakteru i budowy

ujścia ma w tych jednostkach znaczenie rokownicze, jak również w ustalaniu wskazań do leczenia

operacyjnego. Wielkość trójkąta pęcherzowego również odgrywa rolę w rozpoznaniu odpływu pęcherzowo

- moczowodowego. Duży trójkąt świadczy o słabości błony mięśniowej, z której jest zbudowany i

przemawia za obecnością odpływu, podobnie jak ujścia podkowiaste lub golfowe.

Cystometria jest metodą badania mechanizmów nerwowo - mięśniowych pęcherza moczowego. Badanie

to informuje o pojemności pęcherza i ciśnieniu wewnątrzpęcherzowym w czasie mikcji oraz o ciśnieniu,

przy którym pojawia się odruch mikcyjny.

Podczas cystometrii pęcherz opróżnia się z moczu przez wprowadzony cewnik. Cewnik ten łączy się przez

dwudzielną rurkę z aparatem oznaczającym graficznie ciśnienie oraz ze zbiornikiem płynu, z którego

doprowadza się go do pęcherza moczowego. Ciśnienie oznacza się po wprowadzeniu każdych 25 ml

płynu. Ciśnienie w pustym pęcherzu wynosi mniej niż 3 mm Hg ( 22,5 kPa ). Odruch mikcyjny pojawia się

przy ciśnieniu około 10 mm Hg ( 75,0 kPa ).

W celu przeliczenia wartości podanych w mm Hg na mm Hg H2O przyjmuje się, że 1 mm Hg odpowiada

1,4 cm H2O ( 0,098 kPa ). Krzywa łącząca punkty pomiarów dokonanych po wprowadzeniu każdych 25

ml płynu tworzą krzywą cystometryczną.

Pomiary przepływu moczu przez cewkę ( urofluometria )

Wykorzystuje się do oceny przeszkody w odpływie moczu przez cewkę Badanie ma określić, jaki jest

średni przepływ moczu w czasie 1 sekundy.

Pomiar przepływu moczu może być dokonany na podstawie:

a) pomiaru przyrostu gęstości względnej oddawanego moczu w czasie

b) zastosowania przepływomierza podającego maksymalny stopień oddawania moczu z uwzględnieniem

Stowarzyszenie Uronef - Nasze Dzieci

http://uronef.pl/

Kreator PDF

Utworzono 25 March, 2009, 20:45

ciśnienia

c) zastosowania przyrządu wykorzystującego przewodność moczu do automatycznego pomiaru czasu.

W ostatnim przypadku badanie przeprowadza się w ten sposób, że chory oddaje mocz do cylindra, w

którym po osiągnięciu poziomu 25 ml, włączony zostaje automatycznie ( na skutek przewodzenia prądu

przez mocz ) zegar mierzący czas. Po oddaniu dalszych 100 ml moczu na tej samej zasadzie następuje

wyłączenie zegara. Zarejestrowany czas jest czasem, w którym zostało oddanych 100 ml moczu. Iloraz

objętości przez czas daje średni przepływ moczu przez cewkę. Wartości skrajne w prawidłowych

przypadkach wahają się w granicach od 15 do 44 ml /s. Przepływy niższe niż 15 ml / s sugerują obecność

przeszkody w odpływie moczu przez cewkę. Cystometria i pomiary przepływu moczu przez cewkę

dostarczają danych do wyliczenia oporu, jaki stawia cewka przepływającemu moczowi. Jest on wartością

świadczącą obecności lub nieobecności przeszkody w odpływie. J. C. Smith ustalił, że wartości R większe

od 0,5 świadczą o obecności przeszkody w odpływie moczu. Metoda ta pozwala na określenie obecności

przeszkody w odpływie moczu przed leczeniem oraz ocenę skuteczności leczenia.

Żródła:

"Symptomatologia i diagnostyka chorób chirurgicznych narządów moczowo-płciowych u dzieci" - Edward

Daszkiewicz; "Urologia dziecięca" - Tadeusz Krzeski

Serwis uronef.pl nie jest poradnikiem medycznym, a jedynie podsumowaniem naszej wiedzy i

doświadczeń. Dołożyliśmy wszelkich starań by zawarte w nim informacje były podane rzetelnie. Jednak

każdy przypadek podejrzenia wady i choroby układu moczowego oraz sposobu jej leczenia, musi być

skonsultowany indywidualnie z lekarzem specjalistą. Administratorzy, autorzy i konsultanci nie ponoszą

odpowiedzialności za ewentualne błędy, ani żadnych konsekwencji wynikających z zastosowania

informacji tu zawartych.

Stowarzyszenie Uronef - Nasze Dzieci

http://uronef.pl/

Kreator PDF

Utworzono 25 March, 2009, 20:45