Na prawach r

ękopisu

40

K

RAJOWA

S

ZKO

ŁA

A

DMINISTRACJI

P

UBLICZNEJ

Ryszard Rapacki

E K O N O M I A M E N E D

Ż E R S K A

Konspekt 7. Strategie post

ępowania oligopolu -

zastosowania teorii gier.

A. Cele zaj

ęć.

B. Najwa

żniejsze pojęcia.

* oligopol

* wspó

łczynnik koncentracji

* efektywny monopol i konkurencja

* lu

źny i ścisły oligopol

* wska

źnik Herfindahla-Hirschmana

* hipoteza uniwersytetu Chicago-

* model za

łamanej krzywej popytu

UCLA

* przywództwo cenowe

* model duopolu Cournota

* konkurencja ilo

ścią

* równowaga Nasha

* funkcja optymalnej reakcji

* tablica wyp

łat

* teoria gier

* strategia dominuj

ąca

* strategia zapewniaj

ąca równowagę

* dylemat wi

ęźnia

* wojna cenowa

* cena ograniczaj

ąca (zaporowa)

* przewaga wynikaj

ąca z wyprzedzenia

* strategia retaliacji (wet za wet)

* powtarzalna (wielokrotna) konkurencja

1. Porównanie ró

żnych struktur rynku z punktu widzenia stopnia koncentracji.

2. Prezentacja prostych modeli konkurencji cenowej i ilo

ściowej: załamana krzywa

popytu, przywództwo cenowe i konkurencja typu Cournota.

3. Wprowadzenie do analizy strategii oligopolu opartej na zastosowaniu teorii

gier: tablice wyp

łat (wyników) i strategie zmierzające do osiągnięcia

równowagi.

4. Przybli

żenie istoty strategii konkurowania na rynku: decyzje dotyczące wejścia

do ga

łęzi i konkurencja powtarzalna.

PDF created with pdfFactory Pro trial version

www.softwarelabs.com

Ryszard Rapacki

Ekonomia mened

żerska

_________________________________________________________________________________________

Na prawach r

ękopisu

41

C. Podstawowe problemy

I WPROWADZENIE DO PROBLEMATYKI OLIGOPOLU

1. Poj

ęcie: rynek charakteryzujący się występowaniem niewielkiej (od 2 do 8-10)

liczby przedsi

ębiorstw.

2. Wspó

łczynnik koncentracji (CR) - ilościowa miara struktury rynku. Definicja:

udzia

ł 4 (8, 20) największych firm w całkowitej wartości sprzedaży gałęzi

(rynku).

3. Zastosowanie: mo

żliwość wyodrębnienia różnych struktur rynku (lub ich

odmian), np.:

a/ efektywny monopol - wspó

łczynnik koncentracji (CR-1) wyższy od 90% (1

przedsi

ębiorstwo kontroluje ponad 90% rynku),

b/ efektywna konkurencja - wspó

łczynnik CR-4 niższy od 40%,

c/ lu

źny oligopol - współczynnik CR-4 zawarty między 40 i 60%; w ujęciu

czysto ilo

ściowym do tej właśnie kategorii zalicza się konkurencję

monopolistyczn

ą,

d/

ścisły oligopol - współczynnik CR-4 wyższy od 60%.

4. Ograniczenia wska

źnika CR.

a/ trudno

ści jednoznacznej identyfikacji właściwego rynku,

b/ nieuwzgl

ędnianie przez wskaźnik importu (zawyżanie faktycznego stopnia

koncentracji sprzeda

ży na rynku krajowym).

5. Alternatywne miary struktury rynku (poziomu dominacji rynkowej) - np.

wska

źnik Herfindahla-Hirschmana. HHI = s

1

2

+ s

2

2

+ s

n

2

,

gdzie: si - udział w rynku firmy 'i', a n - liczba firm.
Wska

źnik HHI zawiera się w granicach od 0 (nieskończenie duza ilość małych

przedsi

ębiorstw) do 10 000 (pełny monopol).

6. Zale

żność między wskaźnikiem koncentracji a poziomem ceny na danym rynku

i zyskowno

ścią - przy innych czynnikach danych, im wyższy współczynnik

koncentracji, tym wy

ższa cena i zysk. Dane empiryczne potwierdzają

wyst

ępowanie tej zależności szczególnie w przypadku dóbr konsumpcyjnych i

surowców.

Zmodyfikowana funkcja ceny: P = f (C, D, WK).

7. Monopol a interesy konsumentów - alternatywna hipoteza uniwersytetu

Chicago-UCLA: rosn

ąca siła monopolu daje też konsumentom pewne korzyści

(w porównaniu z ma

łymi firmami), związane z wyższą efektywnością.

II KONKURENCJA ILO

ŚCIĄ

PDF created with pdfFactory Pro trial version

www.softwarelabs.com

Oligopol i teoria gier
_________________________________________________________________________________

Na prawach r

ękopisu

42

1. Przywództwo cenowe (rys. 7.1.)

Rysunek 7.1. Optimum przedsi

ębiorstwa dominującego.

d Popyt netto

lidera

P'

P*

S

D

Q

D

d

Q*

Q

S

Popyt ga

łęzi

Krzywa poda

ży

ma

łych firm

$/jedn. prod.

MC

MR

2. Model duopolu Cournota.

Istota: niewielka liczba (w duopolu - dwa) przedsi

ębiorstw wytwarzających ten

sam, standardowy produkt. Wszystkie firmy musz

ą sprzedawać po tej samej

cenie (okre

ślonej przez rozmiary całkowitej produkcji w gałęzi). Pojedyńcze

przedsi

ębiorstwo może w tych warunkach, poprzez swe decyzje o wielkości

produkcji (ilo

ści), wpłynąć na ogólne rozmiary produkcji i tym samym - na

cen

ę rynkową.

a/ funkcja

optymalnej

reakcji

-

funkcja

opisuj

ąca

optymalne

(maksymalizuj

ące zysk) rozmiary produkcji jednego przedsiębiorstwa w

zale

żności od decyzji co do wielkości produkcji drugiego przedsiębiorstwa.

b/ równowaga Nasha (Cournota) - w warunkach tego typu równowagi ka

żde

przedsi

ębiorstwo podejmuje decyzję (realizuje strategię) pozwalającą

zmaksymalizowa

ć jego zysk, antycypując podobne, tj. maksymalizujące zysk

decyzje konkurentów.

c/ prawid

łowość: w warunkach duopolu równowaga występuje przy niższej

cenie, wi

ększej produkcji i mniejszym zysku całkowitym w porównaniu z

czystym monopolem.

III KONKURENCJA CENOWA

1. Przyczyny

stabilno

ści

(sztywno

ści)

cen

na

niektórych

rynkach

oligopolistycznych (np. w przemy

śle stalowym, samochodowym, tytoniowym) -

model za

łamanej krzywej popytu (autor: Paul Sweezy w 1937 r.) - rys. 7.2.

2. S

łabości modelu.

PDF created with pdfFactory Pro trial version

www.softwarelabs.com

Ryszard Rapacki

Ekonomia mened

żerska

_________________________________________________________________________________________

Na prawach r

ękopisu

43

a/ nie wyja

śnia, dlaczego cena równowagi (i załamanie krzywej popytu) ustala

si

ę na określonym, a nie innym poziomie,

b/ nie uzasadnia przekonuj

ąco postępowania konkurentów obniżających cenę

w odpowiedzi na pocz

ątkową jej obniżkę,

Rysunek 7.2. Optimum przedsi

ębiorstwa w modelu załamanej krzywej popytu.

$/jedn. prod.

Q

Popyt

P*

Q*

MR

MC

MC'

3. Wojny cenowe (tab. 7.1.).

Tablica 7.1. Wojna cenowa.

Firma 2

Firma 1

Wysoka cena

Niska cena

Wysoka cena

10, 10

5, 12

Niska cena

12, 5

7,7

IV TEORIA GIER

1. Definicja: gra jest opisem strategicznych wspó

łzależności (reakcji) między

dwoma lub wi

ęcej graczami (podmiotami decyzyjnymi). W warunkach gry w

postaci normalnej (normal form game) ka

żdy z graczy może z zestawu

mo

żliwych strategii wybrać czystą strategię.

2. Za

łożenie wyjściowe: każdy podmiot decyzyjny (gracz) działa w sposób

racjonalny, d

ążąc do osiągnięcia korzyści dla siebie; jednocześnie przyjmuje,

i

ż konkurenci działają również racjonalnie.

3. Tablica wyp

łat (czyli efektów zastosowania określonej strategii) - postać

ogólna.

PDF created with pdfFactory Pro trial version

www.softwarelabs.com

Oligopol i teoria gier
_________________________________________________________________________________

Na prawach r

ękopisu

44

GRACZ B

Strategia 1

Strategia 2

Strategia 1

w

A11

w

B11

w

A12

w

B12

GRACZ A

Strategia 2

w

A21

w

B21

w

A22

w

B22

4. Strategia dominuj

ąca: strategia czysta będąca najlepszą (jedyną możliwą)

odpowiedzi

ą na jakikolwiek ruch (strategię) wykonany przez konkurenta.

Inaczej: strategia, na któr

ą nie wpływa postępowanie rywala.

5. Strategie zapewniaj

ące równowagę.

a/ równowaga Nasha - wynik zastosowania czystych strategii przez dwóch

lub wi

ęcej graczy, podejmujących decyzje niezależnie od siebie i dążących

do maksymalizacji oczekiwanych wyników przy za

łożenu, iż konkurenci

b

ędą również dążyli do tego samego. Decyzja podjęta przez każdego z

graczy jest najlepsz

ą odpowiedzią na działania pozostałych. Cechę tę

okre

śla się mianem własności najlepszej wzajemnej odpowiedzi.

b/ gra o sumie zerowej - np. walka dwóch konkurentów o zwi

ększenie udziału

w rynku,

c/ równowaga strategiczna jako przyk

ład występowania optimum Pareto -

żaden z uczestników nie ma bodźców do zmiany sytuacji. Optimum Pareto

- stan równowagi, w którym niemo

żliwa jest poprawa sytuacji

któregokolwiek z podmiotów bez jednoczesnego pogorszenia sytuacji

innych. Zapewnia to stabilno

ść strategii prowadzących do równowagi.

6. Dylemat wi

ęźnia.

a/ pochodzenie i znaczenie terminu - zachowania podmiotów (graczy) zale

żą

nie tylko od oczekiwanych wyników zastosowania okre

ślonej strategii, ale

tak

że od przyjętych (istniejących) reguł gry. Szczególnie dotyczy to

sytuacji,

gdy

decyzje

podejmowane

s

ą niezależnie (strategie

niekooperacyjne),

b/ istota - ogólny model opisuj

ący wszystkie te sytuacje decyzyjne, w których -

mimo

niew

ątpliwych wspólnych korzyści z przyjęcia określonej

(kooperacyjnej) strategii - wybiera si

ę strategie suboptymalne pozwalające

(z gorszym skutkiem) zrealizowa

ć indywidualne (egoistyczne) cele

poszczególnych graczy.

c/ przyk

łady występowania - wyścig zbrojeń, kartele, susza i dobrowolne

ograniczenia zu

życia wody przez gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa

i zanieczyszczenie

środowiska, "dziura ozonowa" i popyt na kosmetyki w

aerozolu (zob. tab. 7.2).

PDF created with pdfFactory Pro trial version

www.softwarelabs.com

Ryszard Rapacki

Ekonomia mened

żerska

_________________________________________________________________________________________

Na prawach r

ękopisu

45

Tablica 7.2. Dylemat wi

ęźnia.

Podejrzany 2

Nie przyzna

ć się

Przyzna

ć się

Podejrzany 1

Nie przyzna

ć się

2 lata, 2 lata

8 lat, 1 rok

Przyzna

ć się

1 rok, 8 lat

5 lat, 5 lat

V STRATEGIE KONKURENCJI

1. Wybór i zastosowanie wspólnych standardów - istnienie dwóch stanów

równowagi

(wspólny

standard);

problem

przyj

ęcia jednego z dwu

konkurencyjnych standardów. Przyk

łady:

a/ walka Japonii i producentów europejskich o rynek telewizorów wysokiej

rozdzielczo

ści (HDTV),

b/ komputerowe systemy operacyjne (np. Windows i OS/2),

c/ odmiana tego problemu: tzw. walka p

łci (wybór jednego z dwu/kilku

wariantów decyzji

życiowej przez małżeństwo zgodnie z preferencjami

jednego lub drugiego partnera).

2. Wej

ście na rynek (do gałęzi).

a/ cechy konstytuuj

ące sytuację decyzyjną (dwie firmy, nowy produkt, brak

miejsca na rynku dla obu):

- brak strategii dominuj

ącej,

- dwa mo

żliwe stany równowagi,

b/ renta pionierska (inaczej: przewaga wynikaj

ąca z wyprzedzenia) - jedna z

mo

żliwych metod osiągnięcia równowagi strategicznej (wykonanie

pierwszego ruchu przez jednego z konkurentów lub podj

ęcie działań

wyprzedzaj

ących pozwalających przekonać drugiego, że taki ruch zostanie

rzeczywi

ście wkrótce wykonany). Przykłady: m.in. Disney-MGM i Universal

Studios w Orlando na Florydzie,

c/ strategie odstraszania przed wej

ściem do gałęzi (ustabilizowany monopol,

nowy potencjalny konkurent),

- zagro

żenie wojną cenową w przypadku wejścia konkurenta na rynek

(problem: ograniczona wiarygodno

ść groźby),

- faktyczne obni

żenie ceny, wyprzedzające potencjalne wejście rywala (cena

ograniczaj

ąca lub inaczej: zaporowa),

- inne dzia

łania zwiększające wiarygodność strategii odstraszania (np.

rozbudowa zdolno

ści wytwórczych, odpowiednia reklama i zmiana

wizerunku firmy); generalnie - ustawienie strategicznych barier wej

ścia,

PDF created with pdfFactory Pro trial version

www.softwarelabs.com

Oligopol i teoria gier
_________________________________________________________________________________

Na prawach r

ękopisu

46

* w przypadku faktycznego wej

ścia konkurenta do gałęzi strategią

zapewniaj

ącą równowagę jest utrzymanie wysokiej ceny.

3. Powtarzalna (wielokrotna) konkurencja - utrzymywanie si

ę określonej

sytuacji decyzyjnej (np. wej

ście do gałęzi) w dłuższym okresie istotnie

modyfikuje zachowania graczy i realizowan

ą przez nich strategię w

porównaniu z jednorazowym wyborem optymalnej decyzji.

a/ strategia retaliacji (wet za wet) - odpowied

ź na określone działania

konkurenta w jednym okresie (np. obni

żka ceny w warunkach duopolu)

takim samym dzia

łaniem w następnym okresie. Cel - stworzenie

antybod

źców do podejmowania działań naruszających status quo w gałęzi

(np. porozumienie cenowe i przyj

ętą strategię kooperacyjną),

b/ skuteczno

ść strategii retaliacji,

- w niesko

ńczenie długim okresie - stwarza silne bodźce do kooperacji i

utrzymywania wysokiej ceny,

- w znanych (ograniczonych) ramach czasowych jej skuteczno

ść jest

ograniczona (powstaj

ą bodźce do obniżania ceny i naruszania równowagi

pocz

ąwszy już od początkowego okresu).

PDF created with pdfFactory Pro trial version

www.softwarelabs.com