PYTANIA EGZAMINACYJNE Z PRZEDMIOTU:

PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE

DLA II ROKU STUDIÓW WIECZOROWYCH PRAWA

+1.

            

Definicje prawa międzynarodowego

+2.

            

Cechy charakterystyczne prawa międzynarodowego 

+3.

            

Rodzaje norm w prawie międzynarodowym

+4.

            

Hierarchia norm w prawie międzynarodowym

+5.

            

Pojęcienormy ius cogens

+6.

            

Zasady prawa międzynarodowego

+7.

            

Zwyczaj międzynarodowy

+8.

            

Element subiektywny zwyczaju

+9.

            

Element obiektywny zwyczaju

+10.

        

Zwyczaj międzynarodowy a grzeczność międzynarodowa

+11.

        

Pojęcie traktatu 

12.

        

Rodzaje umów międzynarodowych

+13.

        

Pełnomocnictwo do zawierania umów międzynarodowych

+14.

        

Etapy zawierania umowy międzynarodowej

+15.

        

Budowa umowy międzynarodowej

+16.

        

Ratyfikacja umowy międzynarodowej

+17.

        

Nieważność umowy międzynarodowej

+18.

        

Zastrzeżenie do umowy międzynarodowej

+19.

        

Wygaśnięcie umowy z przyczyn przez nią przewidzianych 

+20.

        

Wygaśnięcie umowy z przyczyn przez nią nie przewidzianych 

21.

        

Nadzwyczajna zmiana okoliczności i jej wpływ na obowiązywanie umowy 

międzynarodowej

+22.

        

Zakres czasowy obowiązywania umowy międzynarodowej

+23.

        

Zakres terytorialny obowiązywania umowy międzynarodowej

+24.

        

Zawieszenie stosowania umowy międzynarodowej

+25.

        

Wejście w życie umowy międzynarodowej

+26.

        

Umowa międzynarodowa a państwa trzecie

27.

        

Klauzule dołączane do umów międzynarodowych

+28.

        

Interpretacja umowy międzynarodowej

29.

        

Depozytariusz umowy międzynarodowej

+30.

        

Akty jednostronne państw – charakter prawny

+31.

        

Uznanie w prawie międzynarodowym (rodzaje i skutek)

+32.

        

Uchwały prawotwórcze organizacji międzynarodowych

+33.

        

Definicja państwa w oparciu o Konwencje z Montevideo

+34.

        

Rodzaje państw

+35.

        

Powstanie państwa

+36.

        

Upadek państwa

+37.

        

Sukcesja zobowiązań międzynarodowych państw

+38.

        

Uznanie państwa

39.

        

Mini państwa

+40.

        

Pojęcie podmiotowości w prawie międzynarodowym

+41.

        

Strona wojująca jako podmiot prawa międzynarodowego

42.

        

Partyzanci jako podmiot prawa międzynarodowego

+43.

        

Status prawny Stolicy Apostolskiej – Watykanu

+44.

        

Zakon Kawalerów Maltańskich

+45.

        

Naród w prawie międzynarodowym

+46.

        

Podmiotowość prawnomiędzynarodowa organizacji pozarządowych

+47.

        

Status Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża

+48.

        

Podmiotowość prawnomiędzynarodowa organizacji międzynarodowych

49.

        

Status prawny przedsiębiorstwa międzynarodowego

+50.

        

Podmiotowość osoby fizycznej w prawie międzynarodowym

51.

        

Pojęcie suwerenności w prawie międzynarodowym

+52.

        

Terytorium państwa

+53.

        

Ograniczenia zwierzchnictwa terytorialnego względem osób

+54.

        

Neutralizacja terytorium państwa

+55.

        

Demilitaryzacja terytorium państwa

+56.

        

Pobyt obcych sił zbrojnych na terytorium państwa

+57.

        

Nabycie terytorium

+58.

        

Zmiany w zakresie zwierzchnictwa terytorialnego

+59.

        

Utrata terytorium państwowego

+60.

        

Pojęcie i rodzaje granic

+61.

        

Ustalenie przebiegu granicy

+62.

        

Rzeka międzynarodowa

+63.

        

Definicja obywatelstwa

+64.

        

Regulacje prawnomiędzynarodowe dotyczące obywatelstwa

+65.

        

Sposoby nabycia obywatelstwa

+66.

        

Zasada efektywnego obywatelstwa

+67.

        

Ochrona obywateli państwa poza jego granicami

+68.

        

Azyl w prawie międzynarodowym

+69.

        

Status prawny uchodźców

+70.

        

Ekstradycja – główne zasady

+71.

        

Międzynarodowa ochrona praw człowieka

+72.

        

Europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności

73.

        

Europejski Trybunał Praw Człowieka – sposób powoływania i skład

74.

        

Postępowanie przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka - tablice

+75.

        

Wolności lotnicze

+76.

        

Status prawny przestrzeni powietrznej

+77.

        

Status prawny statku powietrznego

+78.

        

Status prawny przestrzeni kosmicznej

+79.

        

Odpowiedzialność państwa za szkody wywołane działalnością w przestrzeni kosmicznej

+80.

        

Status prawny obszarów podbiegunowych

+81.

        

Ustanowienie przedstawicielstwa dyplomatycznego

+82.

        

Zasady dotyczące pierwszeństwa w odniesieniu do misji dyplomatycznych

+83.

        

Personel misji dyplomatycznej

+84.

        

Szef misji dyplomatycznej

+85.

        

Immunitet dyplomatyczny

+86.

        

Ochrona pomieszczeń misji dyplomatycznej

+87.

        

Ustanowienie i utrzymywanie stosunków konsularnych

88.

        

Klasy urzędów konsularnych (krótka charakterystyka)

+89.

        

Funkcje konsularne

+90.

        

Przywileje i immunitety konsularne

+91.

        

Zakres ochrony pomieszczeń konsularnych

92.

        

Odpowiedzialność państwa w prawie międzynarodowym

93.

        

Rodzaje sankcji w prawie międzynarodowym

94.

        

Sposoby naprawienia szkody przez państwo

95.

        

Odpowiedzialność osoby fizycznej w prawie międzynarodowym

96.

        

Międzynarodowe trybunały karne ad hoc tablice

97.

        

Międzynarodowy Trybunał Karny -tablice

98.

        

Podstawy orzekania Międzynarodowego Trybunału Karnego tablice 

99.

        

Delimitacja obszarów morskich

+100.

    

Pojęcie aktu piractwa

+101.

    

Status statków morskich

+102.

    

Prawo rewizji i wizyty

+103.

    

Morskie wody wewnętrzne

+104.

    

Morze terytorialne

+105.

    

Strefa przyległa w prawie morza

+106.

    

Wyłączna strefa ekonomiczna w prawie morza

+107.

    

Szelf kontynentalny w prawie morza

+108.

    

Wolności morza pełnego

+109.

    

Status prawny kanałów morskich

+110.

    

Status prawny cieśnin morskich

+111.

    

Definicja obszaru morskiego

+112.

    

Pojęcie organizacji międzynarodowej

+113.

    

Rodzaje organizacji międzynarodowych

+114.

    

Pojęcie organizacji wyspecjalizowanych ONZ

+115.

    

Podmiotowość ONZ

+116.

    

Cele i zadania ONZ

+117.

    

Zgromadzenie Ogólne ONZ

+118.

    

Rada Bezpieczeństwa

+119.

    

Rada Gospodarczo – Społeczna ONZ

+120.

    

Sekretarz Generalny ONZ

121.

    

Rewizja Karty Narodów Zjednoczonych

122.

    

Poprawki do Karty Narodów Zjednoczonych

+123.

    

Pojęcie sporu międzynarodowego

124.

    

Spory kwalifikowane w ujęciu KNZ

125.

    

Negocjacje jako pozasądowy sposób rozstrzygania sporów

+126.

    

Koncyliacja

127.

    

Mediacja i dobre usługi

+128.

    

Arbitraż międzynarodowy

129.

    

Stały Trybunał Arbitrażowy

+130.

    

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

+131.

    

Podstawy orzekania MTS

+132.

    

Rewizja wyroku MTS

+133.

    

Konwencje genewskie z roku 1949

+134.

    

Status jeńca wojennego w oparciu o Konwencję Genewską z 1949 r.

+135.

    

Ochrona ludności cywilnej podczas konfliktów zbrojnych

136.

    

Pojęcie szpiega

+137.

    

Pojęcie agresji w prawie międzynarodowym

138.

    

Rodzaje konfliktów zbrojnych

139.

    

Legalność wojny jako środka rozwiązywania konfliktów międzynarodowych

140.

    

Ograniczenie zbrojeń – traktat o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej 1968 r.

1. Definicje Prawa Międzynarodowego Publicznego

Prawo Międzynarodowe – zespół norm prawnych regulujących stosunki między państwami, między 
państwami a innymi podmiotami prawa międzynarodowego oraz między innymi podmiotami prawa 
międzynarodowego.

Definicje z wykładu:

 PMP jest zespołem norm regulującym stosunki między państwami i między państwami a Stolicą 

Apostolską.

 PMP jest zespołem norm regulujących stosunki między państwami i między państwami oraz 

innymi podmiotami prawa.

 PMP to zespół norm regulujących stosunki między podmiotami prawa międzynarodowego.

 Każda społeczność dąży do uregulowania zachowania swoich podmiotów i stworzenia zespołu 

norm określających wzajemne relacje.

2. Cechy charakterystyczne Prawa Międzynarodowego

 Dotyczy ono przede wszystkim wzajemnych stosunków suwerennych państw, które są równe 

wobec prawa i wzajemnie od siebie niezależne. Panuje więc między nimi zasada równości;

 W stosunkach między państwami nie ma żadnej władzy ponadnarodowej (np. rządu światowego);
 Brak typowego ustawodawcy i prawodawcy – nie można wskazać nadrzędnego organu 

kreującego wiążące prawo;

 Umowa międzynarodowa jest podstawą stanowienia norm – jest podstawowym źródłem PM;
 Dopuszczalne są akty jednostronne;
 Istotna rola prawa zwyczajowego;
 PM jest wytworem działalności państw i to ich zgoda (wyraźna lub dorozumiana) jest podstawą 

obowiązywania prawa;

 Niesformalizowanie i decentralizacja;
 Brak ustawodawcy. Normy są tworzone i obowiązują tylko konkretne państwa-strony 

(partykularyzm prawa);

 Brak scentralizowanego aparatu przymusu;
 Sądownictwo nie działa z urzędu, jest zawsze uruchamiane za zgodą podmiotów;
Nie istniej obowiązkowe sądownictwo (sądy międzynarodowe nie są wyposażone w kompetencję 
obowiązkową); od zgody państwa-strony zależy czy skorzystają z jurysdykcji sądu 
międzynarodowego. Głównym stałym sądem międzynarodowym jest Międzynarodowy Trybunał 
Sprawiedliwości w Hadze.

3. Rodzaje norm w prawie międzynarodowym

Normy powszechne – obowiązują wszystkie państwa

Normy partykularne (wielostronne) – obowiązują określoną grupę państw, np. państwa położone w 
jednym regionie geograficznym (prawo regionalne), wyznające wspólną ideologię i ustrój, mające 
wspólne interesy

Normy o charakterze dwustronnym (bilateralnym) – obowiązują wyłącznie dwa państwa (np. 
umowy handlowe, ekstradycyjne etc.)

Normy ius cogens – coraz częściej uznaje się, że niektóre najbardziej istotne i podstawowe normy 
PM mają charakter bezwzględnie obowiązujący i nie mogą być uchylone wolą państw w ich 
wzajemnych stosunkach. Normy te są wyrazem interesów całej społeczności międzynarodowej i 
dlatego mają charakter norm bezwzględnie obowiązujących i mogą być zmienione lub uchylone 
wyłącznie wolą wszystkich państw.

art. 53 Konwencji o Prawie Traktatów z 23 maja 1969 r. określa, że normą ius cogens, czyli normą 
bezwzględnie wiążącą normą powszechnego PM, jest norma przyjęta i uznana przez międzynarodową
wspólnotę państw jako całość, za taką, od której uchylenie się jest niedopuszczalne i która może być 
zmieniona jedynie przez późniejszą normę powszechnego PM, mająca taki sam charakter – ius 
cogens. 

Przykłady norm ius cogens: zakaz agresji, zakaz interwencji, prawo narodów do samostanowienia, 
zakaz ludobójstwa

4. Hierarchia norm Prawa Międzynarodowego

Normy PM mają w zasadzie jednakową moc wiążącą. Ich wzajemny stosunek opiera się na zasadach:

 Lex specialis derogat legi generali
 Lex posteriori derogat legi priori

ALE! Istnieją normy o charakterze ius cogens, które nie mogą być uchylone w stosunkach między 
stronami.

Oprócz tego Karta Narodów Zjednoczonych jest normą o charakterze nadrzędnym w stosunkach do 
wszystkich innych norm w takim zakresie, że zgodnie z jej art. 103:

„w razie sprzeczności pomiędzy obowiązkami członków Narodów Zjednoczonych wynikającymi z 
Karty, a innymi zobowiązaniami, pierwszeństwo będą miały ich obowiązki wynikające z niniejszej 
Karty.”

Dla członków ONZ wszystkie ich zobowiązania międzynarodowe powinny być zgodne z Kartą.

Dodatkowo, art. 53 KWoPT z 1969 r. mówi o tym, że traktat jest nieważny, jeżeli w chwili jego 
zawarcia jest sprzeczny z imperatywną normą powszechnego PM (ius cogens).

 Pojęcie normy ius cogens

Info. z poprzedniego zagadnienia, a niżej to co na wykładzie.

Normy ius cogens – akceptowane i uznawane przez całą społeczność międzynarodową jako normy, od 
których żadna derogacja nie jest dozwolona.

Art. 53 KWoPT

Traktat jest nieważny, jeżeli w czasie jego zawarcia jest sprzeczny z bezwzględnie obowiązującą normą 
powszechnego prawa międzynarodowego. Dla celów niniejszej konwencji bezwzględnie wiążącą normą 
powszechnego prawa międzynarodowego jest norma przyjęta i uznana.

Cechy normy ius cogens:

 Powszechność
 Musi być zaakceptowana i uznana przez społeczność międzynarodową jako całość
 Od tej normy nie jest możliwa derogacja

Charakterystyka:

a) Mające zasadniczy wpływ na zachowanie się państw,
b) Niezbędne dla stabilności międzynarodowej,
c) Mające cele humanitarne i chroniące prawa człowieka,
d) Mające znaczenie dla międzynarodowego porządku pulicznego
e) Wiążące każde państwo od momentu powstania, nawet gdy nie brało ono udziału w ich tworzeniu

Przykłady norm ius cogens:



Zakaz tortur



Zakaz niewolnictwa



Zakaz agresji



Pokojowe rozstrzyganie sporów



Zasady erga omnes MTS: prawo do samostanowienia



Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

 Zasady prawa międzynarodowego

>>Ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane<< – są wymienione na trzecim miejscu 
źródeł PM w art. 38 ust. 1 Statutu MTS.

Wiele spośród ogólnych zasad zostało skodyfikowanych i znalazło wyraz w umowach 
międzynarodowych, a także uzyskało charakter zwyczajowy.

Są w pełni równoprawne co do mocy prawnej w hierarchii źródeł PM.

1) Zasada dobrej wiary – już w Karcie Narodów Zjednoczonych w art. 2: „wszyscy członkowie, w 

celu zapewnienia sobie praw i korzyści wynikających z członkowstwa, wykonywać będą w dobrej 
wierze zobowiązania przyjęte przez nich zgodnie z niniejszą Kartą”

2) Nemo iudex in causa sua – nikt nie może być sędzią we własnej sprawie
3) Zasada esstoppel – zasada nieprzeczenia sobie – nie odstępować od tego, co wynika ze 

stworzonych przez siebie faktów. 4 warunki powołania się na esstoppel:
- Ma miejsce faktyczne zachowanie państwa
- Zachowanie to zostaje wyraźnie zaakceptowane przez państwo trzecie
- Państwo trzecie opiera się na tym zachowaniu podejmując własne działania
- Efektem tych działań jest zmiana sytuacji międzynarodowoprawnej państwa trzeciego lub 
poniesienie przez niego szkody

4) Zasada słuszności – np. w kontekście delimitacji obszarów morskich – w KoPM, w prawie 

gospodarczym)

5) Ne bis id idem procedatur – nie można dwa razy sądzić w tej samej sprawie
6) Lex retro non agit
7) Pacta sunt servanda
8) Nemo plus iuris transfere potest quam ipse habet – nikt nie może przekraczać więcej prawa niż

sam posiada

Ogólne zasady prawa w ujęciu art. 38 ust. 1 Statutu MTS obejmuje wszystkie zasady prawa, wywodzące 
się zarówno z prawa krajowego jak i międzynarodowego, a także ogólnie przyjęte zasady rozumowania 
prawniczego.

Wszystkie zasady muszą wywierać ten sam skutek prawny w stosunkach do wszystkich podmiotów PM, 
tj. można się na nie powołać erga omnes.

Od ogólnych zasad prawa w rozumieniu art. 38 Statutu MTS należy odróżnić ‘ogólne zasady prawa 
międzynarodowego’ – są to zasady akceptowane przez wszystkie państwa, bez względu na ustrój, 
ideologię, przynależność do bloków i sojuszy – szczególnie na podst. Deklaracji Zasad Prawa 
Międzynarodowego z 1970 r.: preambuła + 7 zasad, np.:

 Zakaz użycia siły, przemocy, groźby jej użycia
 Zobowiązanie do pokojowego załatwiania sporów międzynarodowych
 Samostanowienie narodów
 Suwerenną równość państw

deklaracja zasad prawa międzynarodowego - dokument przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 24 

października 1970 roku pod nazwą "deklaracja zasad prawa międzynarodowego dotyczących przyjaznych 

stosunków i współdziałania państw zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych." Wymienia 7 

podstawowych zasad obowiązujących państwa w działaniach międzynarodowych: 

1) powstrzymywanie się od groźby użycia siły lub jej użycia, 

2) załatwianie sporów międzynarodowych środkami pokojowymi, 

3) nieingerencja w sprawy wewnętrzne innych państw, 

4) obowiązek współdziałania państw w różnych dziedzinach bez względu na różnice ustrojów 

politycznych, gospodarczych i społecznych, 

5) równouprawnienie i samostanowienie narodów, 

6) suwerenna równość państw, 

7) obowiązek wypełniania zobowiązań w dobrej wierze.

 Zwyczaj międzynarodowy (+ 8. element obiektywny i 9. subiektywny)

Zwyczaj międzynarodowy – zgodne postępowanie państw tworzące prawo

Jednolita praktyka nie wystarcza do powstania zwyczaju, musi to być praktyka prawotwórcza, czyli musi 
się z nią łączyć przekonanie, że postępowanie takie jest postępowaniem koniecznym, wymaganym przez 
prawo.

Do istnienia zwyczaju są niezbędne równocześnie:

1. zgodna praktyka państw – element obiektywny
2. przeświadczenie, że praktyka ta tworzy prawo – czyli tzw. opinio iuris sive necessitatis – 

element subiektywny

art. 38 Statutu MTS – „Trybunał orzekając będzie stosował zwyczaj międzynarodowy jako dowód 
istnienia powszechnej praktyki, przyjętej przez prawo”.

Praktyka jako element zwyczaju – praktyka jako działalność organów państwa (umowy 
międzynarodowe, oświadczenie składane w różnych okolicznościach, korespondencja, praktyka 
dyplomatyczna, wyroki sądowe wydawane w oparciu o PM, postępowanie organów administracji 
państwowej

Zgodna praktyka – jednolita i nieprzerwana, stosowana w jednakowych sytuacjach

Normy zwyczajowe powstają przede wszystkim w wyniku zgodnych interesów państw.

Czas – praktyka państw prowadząca do powstania normy zwyczajowej powinna być odpowiednio 
długotrwała, ale uzależnione jest to od okoliczności

Powszechność – wystarczy praktyka zainteresowanych państw i brak sprzeciwu innych.

Opinio iuris sive necessitatis – niezbędny element zwyczaju, subiektywny, przeświadczenie, że zwyczaj 
tworzy prawo (stwierdzone wyrokiem STSM w 1928 r. – sprawa statku Lotus – franc. statek zderzył się 
na morzu pełnym ze statkiem tureckim).

Może przejawiać się w różny sposób:

 może być zawarta w samej praktyce państw, która opiera się na milczącym uznaniu istnienia 

konkretnej normy prawnej

 może być zawarta w oficjalnym oświadczeniu państw, które stwierdzają, że istnieje konkretna 

norma prawa międzynarodowego (noty, oświadczenia, konferencje)

 może być zawarta w uchwałach (rezolucjach) organizacji międzynarodowych, wiąże jednak tylko 

tych, którzy wypowiadali się za uchwałą

 może wynikać z umów międzynarodowych, jeśli strony zamierzały w nich stwierdzić istniejące 

normy zwyczajowe

10. Zwyczaj międzynarodowy a grzeczność międzynarodowa

Grzeczność międzynarodowa – (zwana także kurtuazją międzynarodową, comitas gentium) to reguły 
stosowane przez państwa dla ułatwienia stosunków międzynarodowych, lecz nie jest prawnie wiążąca. 
Zachowanie niezgodne z grzecznością międzynarodową nie jest pogwałceniem prawa, a w odpowiedzi na 
niegrzeczne postępowanie można zareagować takim samym postępowaniem. Do tej dziedziny należą 
sprawy z zakresu protokołu dyplomatycznego.

Różnica między grzecznością a zwyczajem jest czasem trudna do uchwycenia, zwłaszcza, że czasem 
grzeczność przekształca się w zwyczaj. Znane są także przypadki odwrotne, gdy zwyczaj przemieniał się 
w grzeczność międzynarodową, np. reguły dotyczące ceremoniału morskiego.

11. Pojęcie traktatu
- pojęcie traktatu zostało zdefiniowane w art. 2 ust. 1 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów 
z 1969 roku:
„Traktat oznacza międzynarodowe porozumienie państw zawarte w formie pisemnej i 
regulowane przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego, czy jest to umieszczone w 
zwartym dokumencie, czy w dwóch lub więcej powiązanych ze sobą dokumentach, i bez 
względu na jego szczególną nazwę” 
- traktat traktowany jest jako synonim umowy międzynarodowej jednak należy pamiętać, że  
każdy traktat jest umową międzynarodową, ale nie każda umowa międzynarodowa jest traktatem 
ponieważ traktat według art. 2 musi spełniać następujące przesłanki:
- zawarty tylko pomiędzy państwami
- w formie pisemnej
- regulowany prawem międzynarodowym
!!! nie oznacza to jednak, że porozumienia nie spełniające przesłanek wskazanych wyżej nie są 
umowami międzynarodowymi-  mogą być uznane za umowy międzynarodowe, lecz nie w 
rozumieniu Konwencji wiedeńskiej z 1969 i nie podlegają jej regulacji
- Konwencja wiedeńska z 23.03.1986, która nie weszła jeszcze w życie rozszerza definicję z art. 
2 ust. 1 pkt Konwencji wiedeńskiej 1969 obejmując nią porozumienia „między jednym lub 
więcej państwami i jedną lub więcej organizacjami międzynarodowymi lub między 
organizacjami międzynarodowymi”

13. Pełnomocnictwo do zawierania umów międzynarodowych 
- zgodnie z art. 2 Konwencji wiedeńskiej pełnomocnictwo określa się jako dokument wystawiony
przez kompetentną władzę państwową, wyznaczający pewną osobę lub osoby do 
reprezentowania państwa w negocjowaniu, przyjęciu lub ustalaniu autentycznego tekstu traktatu, 
w wyrażeniu zgody zgody państwa na związanie się traktatem lub dokonywaniu jakiejkolwiek 
czynności związanej z traktatem
- pełnomocnictwo może obejmować udział w negocjacjach i wygasa z chwilą ich zakończenia
- pełnomocnictwo upoważniające do zawarcia umowy międzynarodowej musi zostać zawarte 
osobno, ponieważ nie istnieje pełnomocnictwo ogólne które dawałoby takie prawo organowi 
prowadzącemu rokowania
- o tym, kto reprezentuje państwo dla celów negocjacji bądź innych czynności związanych z 
zawarciem umowy, decyduje prawo wewnętrzne, które wskazuje organ kompetentny do zawarcia
- w zależności od systemu politycznego państwa organem zawierającym umowy jest prezydent 
jak np. we Francji czy Stanach Zjednoczonych, lub rząd, który jest reprezentowany przez 
premiera lub ministra spraw zagranicznych umowy
- te trzy organy –
1) prezydent, 
2) premier 
3) minister spraw zagranicznych, uważane są na płaszczyźnie międzynarodowo-prawnej za 
posiadające pełną kompetencję traktatową. 
- potwierdza tą regułę w art. 7 ust. 2 pkt. Konwencji wiedeńskiej nie wymagając przedstawienia 
przez nich żadnych dokumentów uprawniających do działania (pełnomocnictw) -> możemy to 
nazwać domniemaniem pełnomocnictwa pełnego
- 

na gruncie konwencyjnym i teoretycznym można przyjąć, że te osoby mogą dokonać każdej czynności

domniemanie pełnomocnictwa ograniczonego obejmuje: 
- Szefów misji dyplomatycznej –odnośnie do przyjęcia tekstu traktatu między państwem wysyłającym i 
przyjmującym
-przedstawicieli państw akredytowanych na konferencji międzynarodowej, organizacji międzynarodowej  
odnośnie do przyjęcia tekstu traktatu na tej konferencji, w ten organizacji lub przez ten organ
- dopuszczony jest jeden wyjątek- zwolnienie z obowiązku przedkładania pełnomocnictw pewnych osób, 
gdy z praktyki państw lub z innych okoliczności wynika, że państwa miały zamiar uważać daną osobę za 
reprezentującą państwo
- czynności związane z zawarciem umowy dokonane przez osoby nieupoważnione do reprezentowania 
państwa mogą być uznane za prawnie skuteczne, jeśli zostaną później przez dane państwo zatwierdzone.

14.etapy zawierania umowy międzynarodowej

ZAWARCIE UMOWY – sensu largo- proces prowadzący do ustalenia przez państwa wzajemnych praw i 
obowiązków (początkiem są rokowania, zakończeniem uprawomocnienie się umowy międzynarodowej, 
czyli powstanie normy prawnej)

 Rokowania
 Parafowanie
 Podpisanie
 ratyfikacja

ZAWARCIE UMOWY – sensu stricto – samo uprawomocnienie się umowy

Jest on uzależniony od tego, czy traktat określa skutki miedzy dwoma podmiotami prawa 
międzynarodowego, czy ma charakter kodyfikacyjny dla większej ilości państw – stron. W przypadku 
dwóch państw jest dużo łatwiej uzgodnić konsensus. Traktaty dwustronne często są uzgadniane w drodze 
korespondencyjnej Gdy mamy do czynienia z traktatem wielostronnym projekt jest przygotowywany np. 
przez Komisję Prawa Międzynarodowego lub innego organu, następnie wydawana jest decyzja o zwołaniu
konferencji międzynarodowej, na której następuje dyskusja i ocena.

15. Budowa umowy międzynarodowej
- z prawnego punktu widzenia strony zawierające umowę mają pełną swobodę w zakresie 
decydowania o formie umowy- nic nie stroi na przeszkodzie, aby umowę zawarto z pominięciem 
formy pisemnej
- mimo że art. 3Konwencji wiedeńskiej nie stosuje się do porozumień międzynarodowych 
zawieranych w formie innej niż pisemna nie wpływa to na ich moc prawną
-budowa umowy międzynarodowej pisemnej:
- zgodnie z dawnymi wymaganiami formalnymi, umowy powinny obejmować następujące 
części:
a) tytuł umowy np. traktat pokoju, przymierza
b) inwokacje, czyli wezwanie do Boga- w czasach dzisiejszych należy ona do rzadkości, 
zazwyczaj zawarta jest w umowach zawieranych przez Stolicę Apostolską oraz w niektórych 
umowach między państwami muzułmańskimi
c) instytulację- wyszczególnienie monarchów zawierających umowę wraz z przysługującymi im 
tytułami
d) arengę, czyli określenie przyczyn zawarcia umowy
e) narrację, opis czynności i wydarzeń
f) dyspozycję, czyli właściwą treść umowy, podzieloną zazwyczaj na artykuły, często na 
rozdziały, kończy się ona klauzulami dotyczącymi ratyfikacji, wejścia w życie umowy, czasu jej 
trwania, wypowiedzenia lub milczecego przedłużenia mocy obowiązującej
g) koroborację, czyli wzmocnienie umowy
h) datę i miejsce zawarcia 
i) podpisy i pieczęcie
- dzisiaj dopuszcza się z reguły niektóre elementy tradycyjnej formy, a inne ulegają modernizacji:
-  w oznaczeniu stron wymienia się nazwy państw, szefów lub rządy państwa
- w umowach resortowych ministrów państw
- umowy o większe wadze politycznej są z reguły poprzedzone preambułą
- umowy resortowe ogranicza się do tytułu, oznaczenia stron, części merytorycznej i postanowień
końcowych
- umowę dwustronną sporządza się w dwóch egzemplarzach, przy czym w każdym z 
egzemplarzy wymienia się na pierwszym miejscu państwo (szefa państwa, rząd, ministerstwo), 
dla którego dany egzemplarz jest przeznaczony (tzw.: reguła alternatu)
- w umowach wielostronnych państwa (szefowie państw, rządy, ministerstwa lub inne organy 

państwowe zawierające umowę) wymienione są w porządku alfabetycznym
-podpisy pod umową w umowach dwustronnych składane są według reguły alternatu (każde z 
państw na własnym egzemplarzu figuruje na pierwszym miejscu)
-w umowach wielostronnych podpisy składane są w porządku alfabetycznym państw albo według
reguły pele-mele (każdy z pełnomocników składa podpis na dowolnie wybranym miejscu pod 
tekstem umowy)
- umowy dwustronne najczęściej sporządza się w dwóch językach- obu kontrahentów, niekiedy 
spisuje się je w trzecim języku, przy czym ten trzeci tekst roztrzyga w razie wątpliwości 
interpretacyjnych

16. Ratyfikacja umowy międzynarodowej 
- w aspekcie historycznym ratyfikacja był to sposób zabezpieczenia się monarchów w okresie 
feudalnym przez zaciąganiem zobowiązań przez swych pełnomocników (klauzula zastrzegająca, 
iż umowa będzie obowiązywała dopiero po ratyfikacji); w państwach konstytucyjnych ratyfikacja
stała się instrumentem wpływania parlamentu na politykę zagraniczną prowadzona przez rządy 
(zgoda parlamentu na ratyfikację umowy przed jej podpisaniem przez głowę państwa)
- ratyfikacja (przyjęcie, zatwierdzenie i przystąpienie) oznacza każdorazowo tak nazwany akt 
międzynarodowy, przez który państwo wyraża na płaszczyźnie międzynarodowej swą zgodę na 
związanie się traktatem
- ratyfikacja zatem oznacza zatwierdzenie umowy przez szefa państwa, przy czym w odniesieniu 
do ważniejszych umów wymagana jest zgoda parlamentu
-nieliczne tylko konstytucje (Meksyk, Turcja) zastrzegają, że ratyfikacja należy do parlamentu, a 
w Szwajcarii ratyfikacja ważnych umów wymaga przeprowadzenia referendum, jeśli tego zażąda
określona liczba obywateli lub osiem kantonów
- zgodnie z art. 14 Konwencji wiedeńskiej
 – zgoda państwa na związanie się umową następuje w drodze ratyfikacji, jeśli:
a) mowa to przewiduje
b) w inny sposób można ustalić, że państwa zgodziły się, aby umowa podlegała ratyfikacji
c) przedstawiciel państwa podpisał umowę z zastrzeżeniem ratyfikacji
d) zamiar podpisania umowy z zastrzeżeniem ratyfikacji wynika z pełnomocnictw 
przedstawiciela lub zamiar ten został wyrażony w czasie negocjacji
- odmowa ratyfikacji przez państwa, oznacza że umowa nie została zawarta-> państwa nie mają 
obowiązku ratyfikowania umów
- odmowa ratyfikacji może być uznana za „akt mało przyjazny” czy „niewłaściwy” ale prawnie 
akt dozwolony
 - aby ratyfikacja wywołała skutki prawne muszą zostać powiadomione państwa umawiające się -
wymiana dokumentów ratyfikacyjnych przy umowach bilateralnych
- dokumenty ratyfikacyjne dot. umów wielostronnych składane są u depozytariusza (z reguły 
państwo, na terytorium którego podpisano umowę; jeśli umowa podpisana na konferencji 
zwołanej przez ONZ lub inną organizację Międzynarodową depozytariuszem Sekretariat ONZ 
lub innej organizacji)
- Konwencja wiedeńska określa funkcje depozytariusza w art. 76   m.in. troska o przechowa-nie



oryginalnego tekstu umowy, sporządzenie wierzytelnych odpisów, przyjmowanie podpisów pod 

umową oraz innych dokumentów dotyczących umowy, informowanie stron oraz państw 
upoważnionych do stania się stronami umowy a także o aktach prawnych dotyczących umowy

-> w sytuacji gdy Polska jest depozytariuszem jego funkcje w stosunku do umów państwowych i 
rządowych pełni Minister Spraw Zagranicznych, a do umów resortowych – odpowiedni minister

- Ratyfikacja w Polsce: zgodnie z postanowieniami art. 133 Konstytucji RP z 1997 roku: 
Prezydent Rzeczpospolitej jako reprezentant państwa w stosunkach zewnętrznych: 
1) ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i Senat.
 2. Prezydent Rzeczpospolitej przed ratyfikowaniem umowy międzynarodowej może zwrócić się 
do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej zgodności z Konstytucją. 
Art. 89 Konstytucji stanowi:
 1. Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie 
wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:
 1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych;
 2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji; 
3) członkowstwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej;
 4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym;
 5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy. 
2. O zamiarze przedłożenia Prezydentowi Rzeczypospolitej do ratyfikacji umów 
międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, Prezes Rady 
Ministrów zawiadamia Sejm
 
Nie podlegają ratyfikacji:
 a) deklaracje o treści politycznej przyjęte na spotkaniu mężów stanu (np.: Karta Atlantycka 
przyjęta przez prezydenta Stanów Zjednoczonych i premiera Wielkiej Brytanii 14 sierpnia 1941 
roku i podpisana następnie przez przedstawicieli innych państw koalicji); 
b) umowy resortowe lub administracyjne zawierane przez ministerstwa i inne urzędy w zakresie 
ich działania; 
c) umowy zawierane w czasie wojny przez dowódców wojskowych (tzw.: kartele), jak np.: 
dotyczące zawieszenia broni dla ewakuacji rannych i zabitych, kapitulacji twierdzy lub 
bronionego miasta.

17. Nieważność umowy międzynarodowej 
- określa ją dział 2 (art. 48-53) Konwencji wiedeńskiej. Czynniki, które powodują nieważność 
takiej umowy to: A) Błąd – państwo może powoływać się na błąd w traktacie dla unieważnienia 
swojej zgody na związanie się traktatem, jeżeli błąd ten dotyczy faktu lub sytuacji, które państwo
to przyjęło za istniejące w czasie, gdy traktat był zawierany, i które stanowiły zarazem istotą 
podstawę jego zgody na związanie się traktatem. Jednakże wspomniane zdanie nie ma 
zastosowania, jeżeli dane państwo swoim własnym zachowaniem przyczyniło się do powstania 
błędu lub jeżeli okoliczności były tego rodzaju, że zwracały uwagę tego państwa na możliwość 

błędu. Błąd dotyczący tylko sformułowań tekstu traktatu nie wpływa na jego ważność; B) 
Oszustwo – jeżeli państwo zostało nakłonione do zawarcia traktatu drogą oszukańczego 
postępowania innego państwa negocjującego, państwo to może powołać się na oszustwo jako 
unieważniające jego zgodę na związanie się traktatem; C) Przekupstwo przedstawiciela państwa 
– jeżeli wyrażenie zgody państwa na związanie się traktatem zostało spowodowane w drodze 
przekupienia jego przedstawiciela – bezpośrednio lub pośrednio – przez inne państwo 
negocjujące, państwo to może powołać się na takie przekupstwo jako na czynnik unieważniający 
jego zgodę na związanie się traktatem; D) Przymus wobec przedstawiciela państwa – wyrażenie 
zgody państwa na związanie się traktatem, które zostało spowodowane w drodze przymusu 
wobec jego przedstawiciela przez czyny lub groźby skierowane przeciwko niemu, nie ma 
żadnego skutku prawnego; E) Przymus wobec państwa w postaci groźby lub użycia siły – traktat 
jest nieważny, jeżeli jego zawarcie zostało spowodowane przez groźbę lub użycie siły z 
pogwałceniem zasad prawa międzynarodowego, wyrażonych w Karcie Narodów Zjednoczonych;
F) Sprzeczność z imperatywną normą powszechnego prawa międzynarodowego (ius cogens) – 
traktat jest nieważny, jeżeli w chwili jego zawarcia jest sprzeczny z imperatywną normą 
powszechnego prawa międzynarodowego. Imperatywną normą powszechnego prawa 
międzynarodowego jest norma przyjęta i uznana przez międzynarodową społeczność państw jako
całość za normą, od której żadne odstępstwo nie jest dozwolone i która może być zmieniona 
jedynie przez późniejszą norę powszechnego prawa międzynarodowego o tym samym 
charakterze

18. Zastrzeżenie do umowy międzynarodowej

INSTYTUCJA ZASTRZEŻEŃ DO TRAKTATU – jednostronne oświadczenia państw zmierzające do 
uchylenia lub zmodyfikowania skutków prawnych niektórych postanowień traktatu w stosunku do państw 
zgłaszających zastrzeżenia.

Konwencja przewiduje, ze państwo zgłasza zastrzeżenia w chwili wyrażenia zgody na związanie się tym 
traktatem w trybie prostym przez podpisanie i wymianę dokumentów, a w trybie złożonym przez 
ratyfikacje itd. Nie można wcześniej wyrazić tego zastrzeżenia.

Państwo takie wybiera taką możliwość, ze będzie stroną traktatu, ale niektóre postanowienia są wyłączone
lub zmodyfikowane w stosunku do tych państw

Instytucja zastrzeżeń – art.2

Zastrzeżenie do traktatu to jednostronne oświadczenia państwa zmierzające do uchylenia lub modyfikacji 
skutków prawnych niektórych postanowień traktatu w stosunku do państwa zgłaszającego zastrzeżenia.

Koncepcja zastrzeżeń wynika z tego, że niektóre umowy międzynarodowe mogą być akceptowane przez 
duża liczbę państw ale państwa te skłonne są przyjąć wprawdzie umowę tylko pewne postanowienia, 
uregulowania zawarte w umowie mogą tym państwom nie odpowiadać. Gdyby nie instytucja zastrzeżeń 
państwo miało by do wyboru albo związać się w całości traktatem, który nie jest w pełni przez to państwo 
akceptowany, albo po prostu zrezygnować z takiego traktatu i pozostać poza kręgiem stron traktatem 
związanych. Zastrzeżenie umożliwia państwu przyłączenie się do traktatu poprzez wprowadzenie z 
punktu widzenia tego państwa pewnych korekt w jego zobowiązaniach wynikających z tego traktatu tak 
aby to państwo mogło uznać, że ten traktat odpowiada jego oczekiwaniom. 

Problem zastrzeżeń do traktatów został dość szczegółowo w konwencji przedstawiony. Zastrzeżenia są 
zgłaszane do traktatów wielostronnych. W przypadku umów dwustronnych koncepcja zastrzeżeń nie ma 
zastosowania. Zastrzeżenie zgłasza państwo w chwili wyrażania zgody na związanie się traktatem przy 
czym jeżeli jest to traktat zawierany w trybie złożonym to jeśli państwo sygnalizowało zastrzeżenie 
podpisując traktat to musi potwierdzić to zastrzeżenie dokonując aktu ratyfikacji, zatwierdzenia czy 
przyjęcia (gdy państwo ostatecznie wiąże się traktatem wtedy może zgłosić zastrzeżenia). Państwo albo 
chce wyłączyć pewne uregulowania, albo chce nadać tym postanowieniom nieco zmienioną postać.

Kryteria, warunki dopuszczalności zgłaszania zastrzeżeń. Można powiedzieć, że:

1.) traktat może generalnie zakazywać zgłaszania zastrzeżeń (np. Karta Narodów Zjednoczonych

2.) traktaty, które ograniczają możliwość zgłaszania zastrzeżeń (mogą albo wyłączyć pewne 
postanowienia do których nie wolno zgłaszać zastrzeżeń, albo mogą określać jakiego rodzaju zastrzeżenia 
nie mogą być zgłaszane)

3.) traktaty milczą na temat możliwości zgłaszania zastrzeżeń (z traktatu nie wynika czy można czy nie 
można i wtedy zgodnie z konwencją wiedeńską i wcześniej opinią doradczą Międzynarodowego 
Trybunału Sprawiedliwości można zgłaszać zastrzeżenie jeśli nie jest sprzeczne z celem lub przedmiotem 
traktatu)

4.) traktaty wyraźnie dopuszczają możliwość zastrzeżeń (sytuacja rzadka w praktyce traktatowej, 
traktowane jako zachęta do zgłaszania zastrzeżeń)

Skutek:

Zastrzeżenia komplikują obraz obowiązywania traktatu. Nie są czymś szczególnie pozytywnym z punktu 
widzenia obowiązywania traktatu, ale mają zapewnić temu traktatowi szerszy zakres obowiązywania i w 
celu przyciągnięcia większej liczby państw.

Jeżeli państwo złoży zastrzeżenie (zawsze musi nastąpić w formie pisemnej) to reakcja ze strony innych 
państw – stron traktatu może być dwojakiego rodzaju:

1.) inne państwo może przyjąć zastrzeżenie

2.) inne państwo może wyrazić sprzeciw wobec zastrzeżenia

Przyjęcie zastrzeżenia w myśl konwencji wiedeńskiej nie musi być wyraźne. W tej sytuacji działa 
domniemanie jego przyjęcia jeśli państwo milczy przez 12 miesięcy od jego zgłoszenia lub od wyrażenia 
zgody na związanie się tym traktatem. Przyjęcie zastrzeżenia powoduje, że te postanowienia, które były 
objęte zastrzeżeniem będą obowiązywały między tymi 2 państwami w takiej wersji w jakiej wynikało to z 
treści zastrzeżenia czyli przyjęcie zastrzeżenia oznacza, że państwo godzi się na tę propozycję, która była 
złożona w zastrzeżeniu. Konkretnie może to oznaczać uchylenie lub zmodyfikowanie pewnych 
postanowień. 

Sprzeciw wobec zastrzeżenia może być albo sprzeciwem zwykłym, albo sprzeciwem kwalifikowanym.

 Sprzeciw zwykły wobec zastrzeżenia powoduje, że postanowienia do których zgłoszono zastrzeżenia nie 
będą obowiązywały pomiędzy państwem, które zgłosiło zastrzeżenie i które wyraziło taki sprzeciw. W 
pewnych sytuacjach czy to przyjęcie zastrzeżenia, czy wyrażenie sprzeciwu zwykłego może powodować 

w gruncie rzeczy ten sam skutek bo jeśli celem zastrzeżenia jest wyłączenie jakiegoś postanowienia to czy
przyjmie się takie zastrzeżenie, czy wyrazi się sprzeciw skutek jest taki sam – postanowienie ulega 
wyłączeniu. Różnica jest wtedy kiedy celem zastrzeżenia jest zmodyfikowanie postanowień jeśli 
przyjmiemy to godzimy się na modyfikację, jeśli wyrazimy sprzeciw zwykły wyłączymy to 
postanowienie.

 Sprzeciw kwalifikowany oznacza iż cały traktat nie wchodzi w życie pomiędzy państwem, które zgłosiło 
zastrzeżenie i które zgłosiło sprzeciw kwalifikowany. Sprzeciw kwalifikowany to bardzo radykalna 
reakcja ze strony kontrahenta, który stwierdza, że skoro to inne państwo nie chce być związane jakimiś 
postanowieniami, czy chce je modyfikować to on wobec tego nie chce mieć żadnych stosunków 
traktatowych z takim partnerem. Taki traktat nie wchodzi w życie pomiędzy tymi państwami. 

Konwencja wiedeńska przewiduje, że sprzeciwy wobec zastrzeżeń muszą być zgłaszane w formie 
pisemnej i państwo ma możliwość zarówno wycofania zastrzeżeń do niektórych postanowień traktatu jak 
też może np. wycofać swój sprzeciw na zastrzeżenia. Polska jak i inne państwa socjalistyczne w 
przeszłości zgłaszały np. zastrzeżenia do klauzuli sądowej w traktacie, bardzo często gdy traktat 
przewidywał jako tryb rozwiązywania sporów międzynarodowych to Polska za przykładem ZSRR 
zgłaszała zastrzeżenie nie godząc się na poddanie takiego sporu kompetencji MTS. Po okresie przemian 
ustrojowych te zastrzeżenia dotyczące klauzuli sądowej były wycofywane.

Zastrzeżenie jest „mniejszym złem” w stosunku do sytuacji kiedy państwa rezygnowały ze związania się 
traktatem wiedząc, że muszą taki traktat zaakceptować w całości. Instytucja zastrzeżenia kształtowała się 
w drodze zwyczaju i została potwierdzona postanowieniami konwencji wiedeńskiej.

19.20. Wygaśnięcie umowy międzynarodowej z przyczyn przez nią przewidzianych i 
nieprzewidzianych 

Konwencja wiedeńska nie podaje zamkniętego katalogu przyczyn wygaśnięcia. 

Wygaśnięcie oznacza, że traktat przez pewien czas obowiązuje, a potem traci moc obowiązującą w 
odniesieniu do wszystkich państw, bądź tylko niektórych kontrahentów.

Przyczyny wygaśnięcia traktatu:

przewidziane w postanowieniach traktatu (nie wyczerpująco):

 upływ czasu, na jaki traktat został zawarty (w przypadku traktatów terminowych nie 

zawierających klauzul prolongacyjnych)

 Traktat zawiera warunek rozwiązujący – jego zaistnienie nie jest pewne, ale wraz z jego 

wystąpieniem traktat traci moc obowiązującą (np., powstanie sojuszniczego porozumienia UW – 
do momentu powstania ogólnoeuropejskiego traktatu dotyczącego bezpieczeństwa- w efekcie 
układ rozwiązano, nie czekając na spełnienie się warunku; porozumienie między USA a ONZ 
dotyczące nowojorskiej siedziby organizacji obowiązuje do momentu przeniesienia siedziby poza 
terytorium USA)

 Wypowiedzenie traktatu zgodnie z jego postanowieniami – w pakcie zawarte są postanowienia, 

kiedy strona może wypowiedzieć traktat, w jakim to ma nastąpić trybie i kiedy to wypowiedzenie 
staje się skuteczne.

Nieprzewidziane w traktacie:

 Automatycznie skutkujące wygaśnięciem traktatu z mocy prawa

 zniknięcie podmiotu traktatu – znika państwo, które zawarło traktat, np. nie obowiązują traktaty 

zawarte przez NRD

 zniknięcie przedmiotu traktatu – jeśli rzeka utraci żeglowność w wyniku budowy tamy, to traktat 

dotyczący żeglowności wygasa; traktaty o ochronie ginących gatunków

 całkowite wykonanie traktatu – np. o cesji terytorialnej
 porozumienie wszystkich stron o przestaniu obowiązywania traktatu

Jeśli zmniejszy się liczba stron traktatu, to on sam nie wygasa.

Przyczyny powoływane przez strony traktatu (z inicjatywy stron traktatu):

 pogwałcenie traktatu przez kontrahentów – inaczej dla traktatów bilateralnych i multilateralnych 

(wyłączenie tylko niesolidnego kontrahenta lub tylko państwa najbardziej poszkodowanego)

 trwała niemożność wykonania traktatu – zniknięcie lub zniszczenie przedmiotu niezbędnego do 

wykonania traktatu, dotyczące tylko jednej strony traktatu, np. traktat o zwrocie archiwów 
zagrabionych podczas wojny, gdy archiwa uległy zniszczeniu

 zasadnicza zmiana okoliczności – klauzula rebus sic stantibus, zmiana okoliczności istniejących w 

chwili zawierania traktatu, które były podstawą zgody państw na związanie się traktatem; strony nie 
przewidywały, że taka zmiana nastąpi, bo nie zawierałyby takiego traktatu; wskutek tej zmiany 
zmienia się zakres praw i obowiązków stron. Muszą wszystkie wystąpić łącznie. Nie ma wygaśnięcia 
traktatu, jeśli powołuje się na to strona, która swoim niezgodnym z prawem postępowaniem 
doprowadziła do tej zmiany. Nie można się też powoływać na klauzulę rebus sic stantibus w 
przypadku traktatów granicznych

 zawarcie nowego traktatu, z którym poprzedni jest sprzeczny

 powstanie nowej normy o charakterze ius cogens

 wypowiedzenie traktatu nieprzewidziane w jego postanowieniach, ale możliwe wskutek wcześniejszej

zgody stron

22. zakres czasowy obowiązywania umowy międzynarodowej

Konwencja wiedeńska ujmuje część zakresu czasowego stosowania traktatu. Można posłużyć się dwoma 
regułami temporalnymi znanymi jeszcze z prawa rzymskiego:

1.) Lex retro non agit – traktat wiąże tylko w stosunku do faktów i sytuacji, które miały miejsce po jego 
wejściu w życie w stosunku do państw, które związały się traktatem Traktat może niekiedy przewidywać 
retro aktywną moc (działanie wstecz).

2.) Lex posterior derogat legi priori – prawo późniejsze (traktat późniejszy) wyłączy stosowanie prawa 
(traktatu) wcześniejszego. Traktat wcześniejszy wiąże o tyle o ile można pogodzić jego postanowienia z 

postanowieniami traktatu późniejszego.

W prawie wewnętrznym zwykle kiedy uchwalana jest ustawa to postanowienia końcowe zawierają 
przepisy uchylające ustawę poprzednią. W przypadku umów międzynarodowych na ogół brak klauzuli 
uchylającej traktat poprzedni i w takim przypadku przyjmuje się założenie, że ma wiązać traktat 
późniejszy, a wcześniejszy o tyle o ile można go pogodzić z traktatem późniejszym. Sytuacja komplikuje 
się dodatkowo jeżeli różne kręgi kontrahentów zawarły te 2 traktaty (nie wszystkie państwa zawarły 
traktat wcześniejszy i traktat późniejszy) – zgodnie z konwencją obowiązuje zasada, że pomiędzy 
państwami, które zawarły obydwa traktaty wiąże traktat późniejszy, a wcześniejszy w razie zgodności z 
późniejszym. Natomiast gdy państwo zawarło obydwa traktaty a drugie zawarło tylko jeden z tych 
traktatów to ich wzajemne prawa i obowiązki reguluje ten traktat, którego stronami są obydwaj 
kontrahenci.

23. zakres terytorialny obowiązywania umowy międzynarodowej

Ogólną zasadą dotyczącą zakresu terytorialnego jest zasada wynikająca z art. 29. Konwencji iż traktat 
wiąże państwo w stosunku do całego jego terytorium. Możliwa jest jednak sytuacja kiedy traktat dotyczy 
tylko pewnej części terytorium państwowego tzw. traktaty zlokalizowane dotyczy części terytorium 
państwa np. traktat dotyczący rzeki międzynarodowej, obszaru morskiego, przestrzeni powietrznej) lub 
traktat może zawierać klauzulę kolonialną lub klauzulę federalną.

 Klauzula kolonialna, która często była stosowana przez państwa posiadające rozległe kolonie to klauzula 
na mocy której państwo – metropolia ogranicza stosowanie traktatu albo do swojego terytorium 
metropolitalnego, albo państwo mogło określić, do których terytoriów kolonialnych taki traktat będzie 
stosowany.

 Klauzula federalna jest zamieszczana w traktacie jeżeli stroną takiego traktatu ma być państwo 
federacyjne, które przyznało uprawnienia do zawierania umów międzynarodowych swoim częściom 
składowym (np. RFN, Szwajcaria). Jeżeli w traktacie jest zawarta klauzula federalna to od zgody władz 
poszczególnych części składowych zależy stosowanie tego traktatu na terytorium tych części składowych 
(np. władze Saksonii chcą by traktat obowiązywał na ich terytorium i jeśli wyrażą na to zgodę traktat ten 
ma zastosowanie do terytorium Saksonii)

24. zawieszenie stosowania umowy międzynarodowej

Może nastąpić z podobnych powodów jak wygaśnięcie traktatu. Polega na tym, że traktat przestaje być 
stosowany, ale z możliwością jego przywrócenia w przyszłości. Po okresie zawieszenia przywraca się 
moc obowiązującą.

Zawieszenie stosowania traktatu następuje:

 wskutek zgodnej woli obu stron

 w związku z pogwałceniem zasad traktatu przez jedną ze stron

 wskutek czasowej niemożności wykonywania jego postanowień

 zasadnicza zmiana okoliczności, po okresie adaptacji do nowych okoliczności strony przywracają 

traktat

61.

     

  Wpływ wojny na obowiązywanie traktatów

Wpływ wojny na obowiązywanie traktatów jest zależny od przedmiotu regulacji traktatowej (są traktaty 
stosowane w czasie wojny jak konwencje humanitarne o ochronie jeńców czy cywili, a także takie które 
wygasają w momencie wojny lub są zawieszone na jej czas)

Wszystkie umowy międzynarodowe  a właściwie ich postanowienia mogą być podzielone na 2 grupy:

te które regulują stosunki pokojowe i przeznaczone są na czas pokoju,

te które regulują stosunki wojenne i są przeznaczone na okres wojny 

Często zdarza się, że ta sama umowa międzynarodowa może zawierać postanowienia obu rodzajów.

Ponadto postanowienia niektórych umów mogą obowiązywać zarówno w czasie pokoju jak i w czasie 
wojny.

Umowy lub postanowienia umowne przeznaczone na czas wojny z chwilą jej wybuchu nie tylko 
zachowują moc obowiązującą ale mają w czasie konfliktu zbrojnego pełne zastosowanie i  muszą być 
wykonywane. Dotyczy to wszystkich umów regulujących np. sposób prowadzenia wojny.

Natomiast umowy regulujące stosunki pokojowe i przeznaczone na okres pokoju ulegają na czas wojny 
zawieszeniu a niektóre z nich wygasają 

Zagadnienie to jest zazwyczaj  regulowane ex post w traktatach pokojowych. 

25. Wejście w życie umowy międzynarodowej.

Wejście traktatu w życie - traktat wchodzi w życie w terminie określonym w nim samym, bądź jeśli nie 
zawiera takich postanowień to wszystkie państwa musza uzgodnić ten termin (musza się zgodzić)

Tymczasowe  stosowanie traktatu – przed uzyskaniem ostatecznej zgody traktat może już określać prawa i
obowiązki (zaczyna obowiązywać wcześniej – przed formalnym uprawomocnieniem) np. Part Branda- 
Kelloga na podstawie Protokołu Litwinowa

Konwencja wiedeńska mówi o tym, że strony mogą przewidzieć tymczasowe stosowanie traktatu albo 
wtedy kiedy traktat przewiduje taką ewentualność, albo kiedy same strony tak uzgodnią i niekiedy zdarza 
się że traktat uzyskuje stosowanie tymczasowo. To np. pozwala stosować traktat zanim zostanie 
przeprowadzona czasochłonna procedura ratyfikacyjna, Polska też stosowała niektóre postanowienia 
traktatowe tymczasowo. Komplikuje się to gdy tymczasowy okres wydłuża się niebezpiecznie i dlatego w 
ramach dyskusji na temat regulowania tego problemu w polskich przepisach dotyczących umów 
międzynarodowych zwracano uwagę iż ten czas powinien być limitowany i ograniczony. Stosuje się takie 
rozwiązanie np. gdy niektóre przepisy wymagają natychmiastowego stosowania, a proces 
uprawomocnienia trwa długo.

26. umowa międzynarodowa, a państwa trzecie

Przyjmuje się zasadę opartą na paremii, że traktat nie tworzy żadnych uprawnień ani obowiązków. Jeśli 
państwo trzecie, nie będące stroną traktatu ingeruje w stosunki między państwami bez ich zgody, 
przewiduje się istnienie uprawnienia bądź obowiązku w stosunku do niego:

1. na korzyść – pacta in favore terci

2. na niekorzyść – pacta in detrimentum terci

Ad1) - na korzyść - 

- korzyść przyznana konkretnemu państwu

- korzyść przyznana grupie państw

- korzyść przyznana wszystkim państwom – żegluga na kanałach

między USA a Panamą,. – wolność żeglugi.

- Domniemanie przyjęcia uprawnienia, jeśli państwo korzysta z niego. Strony traktatu nie mogą tych 
uprawnień ograniczać, ani cofnąć ich bez udziały państwa trzeciego, które staje się współdysponentem 
uprawnienia.

Ad2) - na niekorzyść - 

- z konwencji wiedeńskiej wynika, że nałożenie zobowiązania wynika w sposób wyraźny – pisemny. 
Konwencja przewiduje jedynie wyjątek – państwo może przyjąć zobowiązanie bez uzyskania zgody, jeśli 
ten obowiązek wynika z ogólnie przyjętych zwyczajowych norm prawa międzynarodowego., np. 
obowiązek reparacji (reparacje wojenne)

28. Interpretacja umowy międzynarodowej

W przypadku wykładni traktatu mają zastosowanie zarówno normy dotyczące wykładni, które obowiązują
w prawie wewnętrznym ale też prawo międzynarodowe przyjęło odrębne zasady wykładni ujęte w 3 
zasadniczych koncepcjach:

a) koncepcja obiektywistyczna wykładni – traktat interpretujemy zgodnie ze zwykłym znaczeniem słów i 
wyrażeń użytych w traktacie

b) koncepcja subiektywistyczna (intencjonalna) – odwołuje się do pierwotnego zamiaru, intencji stron, 
ustalanych w oparciu o materiały z prac przygotowawczych

c) koncepcja celowościowa (teleologiczna) – podporządkowuje się wykładnie traktatu jego celowi i 
przedmiotowi

Wszystkie te 3 koncepcje mają odzwierciedlenie w postanowieniach konwencji wiedeńskiej.

Reguły wykładni:

- ogólna – zawiera 3 wskazówki interpretacyjne:

1. traktat powinien być interpretowany w dobrej wierze

2. zgodnie ze znaczeniem słów i wyrażeń użytych w traktacie

3. uwzględniać cel i przedmiot traktatu

Oprócz tekstu traktatu uwzględnić trzeba kontekst traktatu – przyjęte w związku z traktatem przez strony 
porozumienia i dokumenty. Interpretowany jest zarówno tekst, jak i załączniki.

- uzupełniająca – w 3 sytuacjach:

1. aby potwierdzić wynik wykładni na podstawie reguły ogólnej

2. jeśli mimo zastrzeżenia reguły ogólnej istnieje nadal niejasność, dwuznaczność

3. gdy reguła ogólna doprowadza do rezultatu absurdalnego, sprzecznego, np. Karta ONZ nie zawiera 
postanowień dotyczących opuszczenia organizacji.

Podczas konferencji w San Francisco państwa doszły do wniosku, że wystąpienie jest możliwe, pomimo 
tego, że w Karcie nie ma takiej regulacji.

· Zawarcie traktatu w kilku językach o jednakowym walorze prawnym powoduje trudności 
interpretacyjne. Wskazuje się jeden język autentyczny, służący do wyjaśnienia interpretacyjnego.

· W przypadku równorzędności mocy języków przyjmuje się domniemanie, że znaczenie postanowień 
traktatu jest takie samo.

· Ewentualnie szukamy takiego znaczenia, które jest kompromisowe, z uwzględnieniem celu i przedmiotu 
traktatu

.

30. Akty jednostronne państw – charakter prawny

Doktryna prawa międzynarodowego od stosunkowo niedługiego czasu wśród źródeł prawa 
międzynarodowego sytuuje także akty jednostronne. 

Akty jednostronne – przejaw woli jednego podmiotu prawa międzynarodowego, będący aktem 
niezwiązanym z innymi oświadczeniami woli i niezależnym od innych oświadczeń woli.

Cechy aktu jednostronnego jako źródła prawa międzynarodowego

 

 :

1) powinien być rzeczywiście jednostronny, bez żadnych powiązań w o charakterze kontraktualnym 

(umownym)

2) powinien być złożony przez uprawniony do tego organ
3) powinien wyrażać rzeczywistą wolę (zamiar) związania się ustaleniami zawartymi w tym akcie
4) takie zobowiązanie powinno mieć charakter bezwarunkowy i definitywny (ostateczny)
5) powinien być złożony publicznie
6) powinien zawierać oświadczenie woli wolne od wszelkich wad oświadczeń woli.

Akty jednostronny dzielą się na:

a) akty jednostronne w ścisłym znaczeniu (sensu stricto)

Zaliczamy akty stanowiące przejaw samodzielnej, niezależnej woli jednego państwa np.:

 Akt uznania - stwierdzenie pewnego faktu i przypisanie mu określonych skutków prawnych, 

przejaw woli, wyraźny lub milczący, przez który państwo wyraża zamiar uważania jakiejś 
sytuacji lub jakiegoś roszczenia za zgodne z prawem.

 Przyrzeczenie – jednostronnie podjęte zobowiązanie wobec jednego lub wielu podmiotów prawa 

międzynarodowego. Według MTS jego wiążący charakter wynika z zasady dobrej wiary. Forma –
dowolna, nawet ustna.

 Protest – akt jednostronny, którym państwo wyraża swój zamiar nieuważania konkretnej sytuacji,

roszczenia lub postępowania za zgodne z prawem międzynarodowym. Musi być wyraźny, 
powinien być złożony przez organ państwa upoważniony do występowania w stosunkach 
międzynarodowych.

 Zrzeczenie – akt jednostronny, w którym państwo z własnej woli, dobrowolnie rezygnuje z 

pewnych praw. Skutek – wygaśnięcie uprawnień prawnomiędzynarodowych. Musi być wyraźne.

b) akty jednostronne w szerszym znaczeniu (sensu largo) - akty powiązane z pewnymi innymi 

normami prawa międzynarodowego lub aktami prawnomiędzynarodowymi:

 akty o charakterze obligatoryjnym (wymagane w świetle np. postanowień umowy np. państwo 

chce wprowadzić blokadę morską i jest zobowiązane do notyfikowania takiej blokady właśnie 
aktem jednostronnym)

 akty o charakterze fakultatywnym (mogą być składane przez państwa, ale nie jest to związane z

obowiązkiem o charakterze prawnym np. deklaracje o przyjęciu kompetencji MTS)

 akty o charakterze mieszanym (wiążą się z atrybutem suwerenności państwowej, są ogólnie 

określone np. w zobowiązaniach międzynarodowych, ale sposób wykonania tego rodzaju 
zobowiązań zależy od państwa np. uregulowania dotyczące szerokości morza terytorialnego lub 
dotyczące obywatelstwa)

31. Uznanie w prawie międzynarodowym (rodzaje i skutek)

Uznanie w stosunkach międzynarodowych to stwierdzenie przez podmiot udzielający uznania 
istnienia pewnych faktów i gotowość respektowania związanych z tym skutków prawnych.

Charakter prawny uznania:

 deklaratywny – jeżeli istnienie tego, co się uznaje, nie zależy od aktu uznania (uznanie 

państwa, rządu)

 konstytutywny – tworzy nową sytuację prawną lub nowy podmiot prawa, który bez aktu 

uznania nie istniałby (uznanie powstańców, strony wojującej)

Formy uznania:

 uznanie wyraźne – gdy państwo oświadcza, że uznaje państwo, nowy rząd, 

powstańców lub stronę wojującą

 uznanie milczące – polega na określonym zachowaniu państwa uznającego, z którego 

wynika domniemanie, że państwo uznało taką lub inną organizację, np. uznanie rządu 
poprzez nawiązanie z nowym państwem stosunków konsularnych lub 
dyplomatycznych

Rozróżnia się:



uznanie de iure – uważane za pełne i ostateczne, udzielane gdy uznawana 
organizacja/państwo/rząd spełnia wszelkie warunki niezbędne do jej uznania



uznanie de facto – uważane za niepełne, prowizoryczne i może być w każdej chwili cofnięte.

Rodzaje uznania:

1) Uznanie państwa – jednostronny akt, za pomocą którego państwo lub państwa 

oświadczają lub milcząco przyjmują, że istniejącą organizację terytorialną uważają za 
państwo ze wszystkimi wynikającymi stąd konsekwencjami.

Uznanie państwa ma charakter deklaratoryjny, co potwierdzono m.in. w art. 9 Karty 
Organizacji Państw Amerykańskich, podpisanej w Bogocie w 1948 r.

Uznanie odgrywa ważną rolę w zakresie wykonywania przez państwo wielu 
przysługujących mu uprawnień i ciążących na nim obowiązków międzynarodowych. 
Państwo nieznane nie bierze udziału w życiu międzynarodowym albo czyni to w 
ograniczonym stopniu.

Stosunek społeczności międzynarodowej do nowo powstałego państwa może kształtować się trojako:



Wszystkie państwa mogą uznać tą nowa jednostkę geopolityczna za państwo



Wszystkie państwa odmawiają uznania jej za państwo



Część uznaje ją za państwo, a część odmawia jej uznania ( miało to miejsce w czasie „zimnej 
wojny”)

2) Uznanie rządu - Z kwestią uznania rządu mamy do czynienia w razie przyjęcia przez niego władzy 
w danym państwie w sposób sprzeczny z prawem wewnętrznym. Pojmowane jest zarówno  na 
podstawie kryteriów prawnych jak i politycznych. Jest to akt jednostronny państwa, w którym 
oświadcza ono lub milcząco przyjmuje, że nowy rząd jest organem właściwym do reprezentowania 
swego państwa w stosunkach międzynarodowych i że uznający chce utrzymywać stosunki z tym 
rządem.

Zasada efektywności - związane jest to z doktryną Estrady. Był to minister spraw zagranicznych 

Meksyku, który uważał, ze państwa amerykańskie nie powinny zastanawiać się czy powinny uznać dane 
państwo, jeśli są w stanie nawiązać z nim stosunki dyplomatyczne. 

 Rząd powinien sprawować władzę w sposób faktyczny i rzeczywisty na określonym 

terytorium

 Powinien cieszyć się poparciem ludności zamieszkującej to terytorium 
 Musi być w stanie wywiązać się ze zobowiązań międzynarodowych
 Powinien być to rząd rodzimy tj. wywodzący się z obywateli tego państwa

Zasada legitymizmu – do uznania rządu konieczne jest, aby objął on władzę zgodnie z prawem 
wewnętrznym. Koncepcję tą, która nie została przyjęta, wysunął MSZ Ekwadoru – Tobar w 1907 roku.
Teoria Tobara głosi, ze nie należy uznawać rządu, który doszedł do władzy w wyniku przewrotu.

3) Uznanie powstańców i strony wojującej – ma charakter konstytutywny (tworzy nowy podmiot praw i
obowiązków) i wiąże się z z powstaniem i wojną domową toczącą się na terytorium jakiegoś państwa.
Uznanie takie może nastąpić ze strony państwa macierzystego lub ze strony państw trzecich (np. 
ogłoszenie neutralności w stosunku do toczącej się wojny) i może być udzielone wyraźnie lub milcząco.

32. Uchwały prawotwórcze organizacji międzynarodowych

Uchwały organizacji międzynarodowych – znajdują się pomiędzy źródłami głównymi, a pomocniczymi 
(wymienionymi jako źródła prawa w Art. 38 Statutu Międzynarodowego Trybunału).

Organizacje międzynarodowe których rozwój przypada na wiek XX posiadają kompetencje prawotwórcze
w kilku przypadkach, także do tworzenia norm bezwzględnie wiążących dla państw członkowskich.

Prawotwórcze uchwały dzieli się na dwie grupy:

3) Pro foro interno – dotyczące spraw wewnątrz organizacji. Większa część organizacji 

międzynarodowych posiada kompetencje do tworzenia praw wewnętrznych. Kompetencje te 
mogą wynikać bezpośrednio z umowy założycielskiej organizacji, bądź też zgodnie z doktryną 
implied powers wynikają z faktu działania organizacji. Przepisy wewnętrzne regulują szeroki 
wachlarz zagadnień, do których możemy zaliczyć:
1. kwestie proceduralne,
2. zagadnienia budżetowe,
3. uregulowania dotyczące personelu zatrudnionego przez organizacje.

Natomiast do rzadkości należy nadanie organizacji międzynarodowej uprawnień do stanowienia 
prawa, które byłoby wiążące dla państw członkowskich. Takie kompetencje posiadają: wspólnoty 
europejskie, Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, Światowa Organizacja Zdrowia, 
Światowa Organizacja Meteorologiczna, Międzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego.

4) Pro foro externo – uchwały wiążące dla państw członkowskich. W przypadku uchwał pro foro 

externo wydaje się, iż co do zasady nie może być mowy o stosowaniu koncepcji kompetencji 
dorozumianych. Wynika to przede wszystkim z pochodnego charakteru podmiotowości 
organizacji międzynarodowych, które mogą działać tylko w takim zakresie takim stopniu w jakim
upoważniły je do tego państwa członkowskie. 
Organizacje międzynarodowe mogą tworzyć prawo wiążące dla państw członkowskich tylko w 
sytuacji gdy jest to wyraźnie przewidziane przez państwa strony umowy założycielskiej.

Wyjątkowo uchwałami pro foro externo, które mają moc wiążącą są uchwały zwane decyzjami 
Rady Bezpieczeństwa w sprawie utrzymania bezpieczeństwa i pokoju na świecie. 

Art. 308 Wspólnoty Europejskiej przewiduje kompetencje dodatkowe Wspólnoty Europejskiej. 

Podejmowanie uchwał prawotwórczych.

Na gruncie międzynarodowym można wyróżnić 3 zasadnicze tryby podejmowania uchwał 
prawotwórczych przez organizacje międzynarodowe. Są to:

 System głosowania jednomyślnego – polega ona na tym, iż wszystkie państwa muszą wyrazić

zgodę, aby doszło do podjęcia uchwały,

 System głosowania większością głosów, który obejmuje głosowanie większością zwykłą, 

większością 2/3 głosów, przy czym państwa pozostające w mniejszości są związane 
uchwalonymi przepisami,

 System głosowania większością głosów przy założeniu contracting out, czyli państwo 

członkowskie może oświadczyć, iż postanowienia uchwały nie będą miały wobec niego 
zastosowania.

Przykładem uchwały organizacji międzynarodowych jest Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ, czy 
też dokumenty, które z założenia autorów nie miały mieć charakteru umowy międzynarodowej.

33. Definicja państwa w oparciu o Konwencje z Montevideo

- w ramach VII Miedzynarodowej Konferencji Państw Amerykańskich w Montevideo w 1933 
roku przyjęta została Konwencja o prawach i obowiązkach państw
- artykuł 1 tej konwencji zawiera definicję, z godnie z którą państwo jak podmiot prawa 
międzynarodowego zbudowane jest z trzech elementów składowych: 

- terytorium państwowego
- ludności
- władzy państwowej 

- należy dodać iż konwencja wymienia jeszcze jeden element składowy państwa: zdolność do 
utrzymywania stosunków z innymi państwami niezależnie od woli innych podmiotów prawa 
międzynarodowego (wydaje się jednak, że ta cecha jest konsekwencją podmiotowości 
międzynarodowej a nie jej przesłanką)
- podobna definicja państwa, do tej określonej w Konwencji z Montevideo została 
zaproponowana w pracach G. Jellinka

34. Rodzaje państw
1) Z punktu widzenia struktury państw wyróżnia się państwa jednolite i złożone
a) W stosunkach międzynarodowych państwa występują z reguły jako jednolite i pojedyncze 
podmioty prawa międzynarodowego
 - reprezentowane są one przez jeden centralny rząd, który nabywa uprawnienia oraz zaciąga 
zobowiązania w imieniu całego państwa
-państwa związkowe, którego części składowe mogą mieć szeroko rozbudowane kompetencje 
własne i daleko posuniętą autonomię, włączając w to autonomiczne systemy prawne, z punktu 
widzenia prawa międzynarodowego będzie uważane za państwo jednolite, jeżeli jego 

kompetencje w zakresie stosunków międzynarodowych będą należały wyłącznie do rządu 
centralnego.

b) państwo złożone
-państwo federalne powstaje na podstawie konstytucji, która określa stopień podziału władzy 
między federacją, a jej częściami składowymi (np. landy – w RFN)
-przy tym zarówno federacja jak i jej części składowe są państwami w znaczeniu prawa 
wewnętrznego
-natomiast z punktu widzenia prawa międzynarodowego państwem pozostaje jedynie całość, 
czyli państwo federalne
-państwami w rozumieniu prawa międzynarodowego zaś nie są jego części składowe, nawet 
jeżeli na podstawie konstytucji mają pewne kompetencje do działania w sferze prawa 
międzynarodowego. 

!!! Konfederacja jest związkiem państw, powstałym na podstawie umowy międzynarodowej. 
Państwa, części składowe konfederacji, pozostają państwami suwerennymi, a ich stosunki 
między sobą oraz relacje z państwami trzecimi określa prawo międzynarodowe. Konfederacja 
może posiadać własne organy. Sama konfederacja nie jest państwem, chociaż może mieć 
ograniczoną podmiotowość prawno międzynarodową, określoną w umowie międzynarodowej !!! 

2) Ze względu na stopień rozwoju tzw. państwa rozwijające się 

3) Ze względu na szczególną charakterystykę geograficzną – 
- państwa śródlądowe i państwa o niekorzystnym położeniu geograficznym ( Państwa śródlądowe
i o niekorzystnym położeniu geograficznym to grupa państw, które mają utrudniony 
(ograniczony) dostęp do morza i do bogactw morskich).

a) Państwa śródlądowe – dawniej państwa bez dostępu do morza nie miały prawa do korzystania 
z obszarów morskich. Sytuacja ta uległa zmianie na mocy deklaracji barcelońskiej w sprawie 
prawa do bandery państw pozbawionych wybrzeża morskiego z 20.IV. 1921 r.

Współczesne prawo międzynarodowe daje państwom śródlądowym pełne prawo do korzystania z
wolności mórz, ale nie mogą one ustanawiać żadnych sfer przybrzeżnych i czerpać z nich 
korzyści gospodarczych. Utrudniony dostęp do morza i do bogactw morskich mają im 
kompensować ułatwienia tranzytowe, przewidziane w niektórych umowach międzynarodowych.

b) Państwa o niekorzystnym położeniu geograficznym – to takie, które wprawdzie maja dostęp 
do morza, ale ze względu na swoje położenie geograficzne nie mogą ustanowić 200-milowych 
stref ekonomicznych, a więc mają ograniczony dostęp do bogactw morskich. Do państw tych 
należy m.in. Polska która jest położona nad półzamkniętym Morzem Bałtyckim. 

c) Państwa archipelagowe
 - ich całe terytorium składa się z archipelagów i wysp
-państwami takimi są np. Indonezja, Filipiny
-mogą one zgodnie z konwencją praw morza zawłaszczać obszary morskie położone miedzy 
wyspami archipelagów, które stanowią tzw. wody archipelagowe. 

4) Ze względu na możliwość uczestniczenia w konfliktach zbrojnych wyróżniamy państwa trwale
neutralne
- Państwa trwałe neutralnie mają szczególną sytuację w społeczności międzynarodowej
-nie mogą one podejmować pewnych działań, przede wszystkim takich, które mogłyby je 
wciągnąć w działania wojenne, mają więc ograniczoną zdolność do działania
-ograniczenia te są jednak przez nie dobrowolnie przyjęte, a status neutralności zapewnia im 
określone korzyści
Państwo takie  
a) jest zobowiązane nie brać udziału w konfliktach zbrojnych między innymi państwami 
b) nie może zaciągać zobowiązań mogących uwikłać je w wojnę ( a więc nie może uczestniczyć 
w sojuszach wojskowych oraz nie może zezwalać na budowę obcych baz wojskowych na swoim 
terytorium) 
c) musi powstrzymać się od udziału w blokach politycznych d
) jest jednak uprawnione do obrony swego terytorium przeciwko wszelkiemu zbrojnemu atakowi 
Obecnie państwami trwale neutralnymi są Szwajcaria ( od 1815r. – konwencji wiedeńskiej, 
potwierdzenie jej neutralności przez Traktat Wersalski w 1919r. ) i Austria ( od 1955r.). Obydwa 
państwa są członkami ONZ.

35. Powstanie państwa

Prawo międzynarodowe wyróżnia 5 sposobów powstania państwa:

1. zjednoczenie państwa – wcześniej istniejące państwa P

1

 i P

2

 rezygnują ze swojego odrębnego 

bytu prawno-międzynarodowego  i postanawiają stworzyć nowe państwo P
 np. połączenie Tanganiki i Zanzibaru, powstała Tanzania
 połączenie Demokratycznej Republiki Wietnamu i Republiki Wietnamu Południowego, 

utworzyły Republikę Wietnamu (1976)

 Połączenie w 1990 Jemenu Północnego i Jemenu Południowego w Republikę Jemenu

2. Rozczłonkowanie państwa – w wyniku tendencji dezintegracyjnych z państwa A powstają 

państwa P

1

 i P

2

. Sytuacja taka miała miejsce w Czechosłowacji w wyniku Aksamitnej 

Rewolucji. Powstała Republika Czeska i Republika Słowacka w 1993 roku

3. secesja – odłączenie części terytorium państwa. W wyniku secesji mamy do czynienia z 

państwem P, które funkcjonuje na mniejszym terytorium oraz państwem P

1

, które powstało z 

oderwanej części terytorium państwa. Np.:

 wystąpienie Singapuru z federacji Malezji 
 odłączenie się Timoru Wschodniego od Indonezji. Powstał w 2002 roku, jest 

najmłodszym państwem na świecie

4. Dekolonizacja – terytorium zależne wobec państwa P przekształca się w państwo P1 przez akt

niepodległości. Dekolonizacja wystąpiła w wielu krajach Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej

5. Inkorporacja – wchłoniecie jednego państwa przez drugie. W Wyniku inkorporacji jedno 

państwo przestaje istnieć, drugie państwo powiększa swoje terytorium kosztem pierwszego. 
Np. Wchłoniecie NRD przez RFN

O przypadku powstania państwa można też mówić, gdy na środku Oceanu pojawia się rafa koralowa, na 
której następuje proklamowanie nowego państwa (Republika Minerwy)

36. Upadek państwa

Sposoby upadku państwa występują w przypadku 

a) zjednoczenia

b) rozczłonkowania – z ZSRR wyłączyła się Litwa, Łotwa, Estonia i inne republiki, Powstała 

Federacja Rosyjska (1990)

c) inkorporacji państwa – powiększenie terytorium państwa P przez wchłonięcie państwa P1. W 

Wyniku tego procesu nie powstaje żadne nowe państwo, np. gdy RFN wchłonęło NRD (proces ten 
został sfinalizowany w 1990 roku)

Na proces powstania i upadku państwa musza wyrazić zgodę wszystkie zainteresowane państwa. 

Sytuacja upadku występuje w stosunku do państw wyspiarskich, których zatopienie powoduje 
podnoszący się poziom wody, co występuje w przypadku Tuwalu (znajduje się on na 7 wysepkach, 
najwyższy punkt znajduje się na wysokości 4,5 metra nad poziomem wody)

37. Sukcesja zobowiązań międzynarodowych państw 
- Konwencja wiedeńska z 1978 r. przewiduje w przypadkach zjednoczenia i rozpadu państwa 
automatyczną sukcesję umów wielostronnych i dwustronnych
- zastrzega jednak możliwość modyfikacji tej zasady poprzez umowę pomiędzy 
zainteresowanymi państwami, a także wyłącza sukcesję gdyby była ona sprzeczna z celem lub 
przedmiotem umowy bądź zmieniałaby w zasadniczy sposób warunki jej funkcjonowania
- w odniesieniu do cesji wprowadzono zasadę ruchomych granic traktatowych, zgodnie z którą 
umowy poprzednika wygasają na terytorium cedowanym, a w to miejsce zaczynają obowiązywać
umowy sukcesora
-jeśli chodzi o umowy bilateralne, dominuje tendencja do zapewnienia w maksymalnym stopniu 
kontynuacji umów dwustronnych zawartych między poprzednikiem i państwami trzecimi w 
stosunkach między sukcesorem, a tymi ostatnimi
-jednocześnie strony starają się zapewnić sobie pewien wpływ na funkcjonowanie tych umów. Z 
tego względu regułą stają się konsultacje dwustronne, w wyniku których pewne umowy zostają 
uznane za wygasłe, przede wszystkim przy powołaniu się na zasadę rebus sic stantibus. 
- umowy graniczne – wyłączone są spod działania zasady rebus sic stantibus. Ponadto sukcesja 
nie może naruszać interesów państw trzecich. Art. 11 Konwencji z 1978 r. stanowi, że sukcesja 
nie narusza granicy ustanowionej przez traktat albo obowiązków i praw ustanowionych przez 
umowę, dotyczących reżimu granicy. 
-umowy rozbrojeniowe – Deklaracja Wspólnoty Europejskiej w sprawie uznania nowych państw,
uzależniła owe uznanie od przyjęcia przez nie zobowiązań poprzednika dotyczących rozbrojenia i
nieproliferacji broni jądrowej a także bezpieczeństwa i stabilizacji regionalnej.

38. Uznanie państwa

Instytucja uznania państwa jako podmiotu prawa międzynarodowego łączy się z problemem powstania
państwa. Chodzi o to jak nowo powstałe państwa mają być traktowane. 

2 podstawowe teorie na temat istoty uznania państwa

1) Teoria konstruktywna – według niej nowo powstałe państwo staje się podmiotem prawa 
międzynarodowego z chwilą uznania. Państwo nie uznane nie jest właściwie państwem w rozumieniu 
prawa międzynarodowego

2) teoria deklaratoryjna- państwo jest podmiotem prawa międzynarodowego niezależnie od uznania, 
czyli jest podmiotem prawa międzynarodowego z chwilą swego powstania, a uznanie go przez inne 
państwa tylko potwierdza ten stan (czyli ma charakter deklaratoryjny)

Wobec sprzeczności tych teorii należy przyjąć, że uznanie państwa ma charakter deklaratoryjny, 
ponieważ prawo międzynarodowe określa pojęcie państwa i należy uznać, ze jednostka geopolityczna 
odpowiadająca temu pojęciu jest państwem w sensie prawa międzynarodowego, niezależnie od 
uznania jej w tym charakterze przez inne państwa. Natomiast na płaszczyźnie stosowania prawa 
uznanie ma charakter konstytutywny

2 rodzaje uznania:

Uznanie de iure – uznanie pełne, trwał i ostateczne

Uznanie de facto – uznanie niepełne, tymczasowe. Jest wyrazem zdecydowania i niekonsekwencji. 
Mamy z nim do czynienia wówczas, gdy dane państwo czy państwa mają interes prawny z państwem 
nowo powstałym, ale to państwo wskutek powodów politycznych niekoniecznie rokuje nadzieje na 
przetrwanie

2 formy uznania:

Uznanie wyraźne – gdy państwo wyraźnie oświadcza, ze uznaje inne państwo, np. w formie noty 
dyplomatycznej, oświadczenia rządowego

Uznanie dorozumiane – polega na akcie państwa , z którego wynika, ze traktuje ono inna jednostkę 
geopolityczną jako państwo, np. nawiązanie stosunków dyplomatycznych jest takim dowodem 
uznania, przyjęcie do organizacji międzynarodowej

Stosunek społeczności międzynarodowej do nowo powstałego państwa może kształtować się trojako:

 Wszystkie państwa mogą uznać tą nowa jednostkę geopolityczna za państwo
 Wszystkie państwa odmawiają uznania jej za państwo
 Część uznaje ją za państwo, a część odmawia jej uznania ( miało to miejsce w czasie „zimnej 

wojny”)

40. Pojęcie podmiotowości w prawie międzynarodowym
- zagadnienia związane z podmiotowością międzynarodową należą do najwyżej dyskutowanych 
w nauce
- o ile w prawie wewnętrznym ustawodawca wskazuje kto i w jaki sposób nabywa 
podmiotowość, o tyle w prawie międzynarodowym, brak jest analogicznej normy konwencyjnej 
-normy prawa międzynarodowego określają konkretne prawa i obowiązki państw, kompetencje, 
prawa i obowiązki organizacji międzynarodowych, Stolicy Apostolskiej czy stron wojujących, 
ale nie określają, kto jest podmiotem prawa międzynarodowego, ani w ogóle nie używają 
‘podmiot prawa międzynarodowego’ ( A. Klafkowski „Nie istnieje norma pozytywnego prawa 

międzynarodowego regulująca podmiotowość” )->
- pojęcie i rozumienie podmiotowości jest dlatego zagadnieniem rozpatrywanym przede 
wszystkim przez doktrynę 
- dyskusja wokół problemu podmiotowości zdeterminowana była przez dłuższy czas definicją 
samego prawa międzynarodowego- jeśli wedle tradycyjnego rozumienia jest ono zespołem norm 
regulujących stosunki między państwami, to państwa są jego wyłącznymi podmiotami 
- prawo międzynarodowe jednak reguluje stosunki nie tylko między państwami, ale również 
między innymi uczestnikami stosunków międzynarodowych
- źródłem tezy, iż wyłącznie państwa mogą być podmiotami prawa międzynarodowego, jest 
identyfikowanie suwerenności z podmiotowością- jednak jest to założenie wątpliwe ponieważ 
podmiot prawa musi legitymować się zdolnością prawną, czyli zdolnością do posiadania praw i 
obowiązków oraz zdolnością do czynności prawnych, co związane jest z ze zdolnością 
występowania w stosunkach międzynarodowych
- nie ulega więc wątpliwości, że podmiotami prawa międzynarodowego są tylko państwa mające 
międzynarodową zdolność do czynności prawnych tzn. utrzymywania stosunków 
dyplomatycznych i konsularnych, uczestniczenia w organizacjach międzynarodowych, 
zawierania umów, występowania z roszczeniami i ich dochodzeniem poprzez odwołanie do 
pokojowych sposobów załatwiania sporów międzynarodowych, ponoszenia odpowiedzialności 
międzynarodowej, sprawowania opieki dyplomatycznej, posiadania własnego obywatelstwa, 
przynależności państwowej itp. ->
- zastrzeżenie to jest niezbędne- mogą bowiem istnieć twory czy organizacje terytorialne 
uznawane za państwa w płaszczyźnie wewnętrznej – konstytucyjnej np. części składowe 
federacji, które jednak nie mogą bezpośrednio, z pominięciem władzy centralnej uczestniczyć w 
obrocie w międzynarodowym, w konsekwencji nie mogą być też uznane za podmioty
- podmiotowość mają jednak współcześnie nie tylko państwa, lecz również niesuwerenni 
uczestnicy stosunków międzynarodowych co pośrednio potwierdza art.. 3 Konwencji wiedeńskiej
o prawie traktatów z 1969 roku, która w art. 3 stwierdza, że konwencja nie ma zastosowania do 
porozumień międzynarodowych zawieranych między państwami a innymi podmiotami prawa 
międzynarodowego lub między tymi innymi podmiotami prawa międzynarodowego- > tym 
samym Konwencja stanęła na stanowisku, że oprócz państw istnieją inne podmioty prawa 
międzynarodowego, choć bliżej ich nie określiła. Z art. 3 wynika tylko, że mogą one zawierać 
umowy międzynarodowe z państwami i między sobą
- oczywiście państwa są najważniejszymi podmiotami prawa międzynarodowego, bardziej 
ograniczona rola przypada organizacjom międzynarodowym, których podmiotowość wywodzi 
się z woli państw tworzących daną organizację, ma jednak charakter obiektywny ponieważ 
można się na nią powoływać także w stosunkach z państwami nieczłonkowskimi, podmiotowość 
organizacji ma również charakter funkcjonalny tzn. zakres jej jest ograniczony do funkcji 
przewidzianych w statucie organizacji.
- odnośnie do podmiotowości międzynarodowej jednostek czyli osób fizycznych stwierdzić 
trzeba, że w doktrynie pozostaje ona sporna-> ma ona bardzo ograniczony charakter, jednostka 
stała się adresatem wielu norm prawa międzynarodowego jak np. prawa człowieka, ochrona 
mniejszości itp., 
-> nabyła na mocy niektórych umów międzynarodowych prawo do działania np. wnoszenia 
skargi do sądów międzynarodowych w zakresie ochrony praw człowieka, 

-> może również w pewnych przypadkach ponosić odpowiedzialność karną na podstawie prawa 
międzynarodowego i przed sądami międzynarodowymi
-> ciągle jednak podmiotowość ta różni się pod ważnym względem – jednostka nie może tworzyć
sama prawa międzynarodowego ani zmieniać go swoim postępowaniem (praktyką)
-> co więcej odpowiedzialność państw za naruszenia praw jednostek egzekwowana jest tylko w 
taki zakresie, w jakim państwa wyrażą na to zgodę
- w odniesieniu do osób prawnych, zwłaszcza korporacji międzynarodowych, fakt zawierania 
przez nie umów z państwami luz organizacjami międzynarodowymi nie kreuje ich 
podmiotowości, ponieważ umowy te  nie podlegają prawo międzynarodowemu, lecz prawu 
kontraktów
- oprócz tych trzech kategorii, praktyka międzynarodowa uznaje osobowość międzynarodową 
innych jeszcze podmiotów :
-> tradycyjnie nie jest kwestionowana podmiotowość zakonu Kawalerów Maltańskich, datują się 
z okresu sprawowania suwerennych rządów na Malcie w latach 1530- 1798, a następnie 
odnowiona po ustanowieniu kwatery głównej zakonu jako organizacji humanitarnej w Rzymie
-> Stolica Apostolska, która pomimo utraty suwerenności nad państwem kościelnym w 1870 
nadal utrzymywała stosunki dyplomatyczne, zawierała umowy międzynarodowe oraz 
uczestniczyła w konferencjach międzynarodowych
-> w przypadku wojny domowej możliwe jest uznanie przez społeczność międzynarodową 
partyzantów lub nieregularnych jednostek wojskowych sprawujących efektywną włądzę na 
części terytorium państwa-> grupy takie są chronione przez prawo międzynarodowe, zwłaszcza 
prawo wojenne i humanitarne, a uznanie za stronę wojującą może ułatwić po uzyskaniu 
niepodległości uznanie państwa
-> szczególne znaczenie miało w epoce kolonialnej uznanie podmiotowości międzynarodowej 
ruchów narodowyzwoleńczych jako reprezentantów narodów pozostających pod dominacją 
kolonialną-> warunkiem uznania było każdorazowo efektywna repezentacja ludności terytorium 
zależnego -> mimo braku odpowiedniego umocowania w Karcie NZ, wyjątkową pozycję 
uzyskały:
-> Afrykański Kongres Narodowy, jako repezentacja czarnej ludności RPA
-> Organizacja Wyzwolenia Palestyny
- mimo ich suwerenność nie warunkuje podmiotowości, odgrywa istotą rolę w kwestii nabycia i 
zakresu 
- podmioty suwerenne czyli państwa mają pierwotny charakter, zakres ich zdolności do 
czynności prawnych jest pełny- 
- w przeciwieństwie do nich, podmioty niesuwerenne mają charakter pochodny i ograniczony- 
ich podmiotowość jest rezultatem nadania lub uznania
-  podmiotowość można podzielić na: podmiotowość pierwotną i wtórną- >
- o ile podmiotowość państwa powstaje w konsekwencji jego utworzenia, jest następstwem 
suwerenności, jest niezależna od czyjejkolwiek woli o tyle, np. 
- podmiotowość organizacji międzynarodowych ma charakter wtórny-> 
jest nadana, stworzona przez państwa, które w umowie konstytucyjnej przyznają jej zdolność 
prawną i zdolność do czynności prawnych, przez co nadają jej także podmiotowość
- podmiotowość pochodna nie jest identyczna we wszystkich wypadkach, jej zakres może być 
różny, zależy bowiem od stopnia zdolności do czynności prawnych, w jakie niesuwerenny 

uczestnik stosunków międzynarodowych został wyposażony
- w nauce wypowiadany jest czasem poogląda, że podmiotem prawa międzynarodowego jest ten, 
kto ma prawa i obowiązki wynikające bezpośrednio z prawa międzynarodowego, a więc ten kto 
jest adresatem norm prawa międzynarodowego- > wydaje się jednak, że sama zdolność prawna, 
aczkolwiek warunkująca zdolność do czynności prawych, nie wystarczy do nabycia 
podmiotowości-> waga zdolności do czynności prawnych jest podkreślona przez warunkowanie 
podmiotowości posiadaniem organów do występowania w stosunkach międzynarodowych -> jest
to widoczne na przykładzie narodu walczącego niepodległość- który choć suwerenny – uzyskuje 
podmiotowość dopiero w momencie wykształcenia się zrębów organów zdolnych do 
reprezentowania go na zewnątrz.  
- prawo międzynarodowe zna sytuacje, gdy państwo pozbawione występowania w płaszczyźnie 
zewnętrznej zachowywało swą podmiotowość, jak w przypadku Rzeszy Niemieckiej po II 
Wojnie Światowej, jednak sytuacja taka ma wyjątkowy i przejściowy charakter uzasadniony w 
tym przypadku odpowiedzialnością za agresję 
- ważną opinię w tej kwestii podmiotów sformułował MTS :
„Podmioty prawa w systemie prawnym niekoniecznie są identyczne co do zakresu ich praw, ich 
charakter zależy od potrzeby wspólnoty. Rozwój prawa międzynarodowego w ciągu jego historii 
odbywał się pod wpływem wymogów życia międzynarodowego, a stopniowy wzrost zbiorowych
działań państw sprawił już, że pojawiły się przykłady działania wykonywanego w płaszczyźnie 
międzynarodowej przez pewne podmioty, które nie są państwami” – tym samym Trybunał 
dopuścił możliwość istnienia innych, oprócz państw podmiotów prawa międzynarodowego.

41. Strona wojująca jako podmiot prawa międzynarodowego
- jeśli na obszarze jakiegoś państwa wybuchnie powstanie i toczy się wojna domowa, wówczas 
grupa prowadząca walkę przeciwko dotychczasowemu suwerenowi może stać się w 
ograniczonym zakresie podmiotem prawa międzynarodowego, jeszcze zanim utworzy nowe 
państwo
- podmiotowość grupy walczącej wiąże się z uznaniem jej za powstańców albo za stronę 
wojującą
- uznanie za stronę wojującą następuje zwykle wtedy, kiedy grupa:
->  jest zorganizowana (posiada swoje terytorium)
-> sprawuje kontrolę nad pewnym terytorium
-> przestrzega praw i zwyczajów wojennych
- > czasami wymieniana jest jeszcze przesłanka subiektywna np. prawdopodobieństwo sukcesu 
powstańców, istnienie bezpośredniego własnego interesu
- Jeżeli nie są spełnione te wszystkie przesłanki, można taką stronę uznać za powstańców.
- Praktyka uznawania sił opozycyjnych została usankcjonowana w prawie - zwyczajowym. - 
przyjęto, że akt uznania przekształca - w relacjach między uznającym a stronami - konflikt 
wewnętrzny w międzynarodowy, ten zaś jest już normowany międzynarodowym prawem 
konfliktów zbrojnych, a strona wojująca musi być traktowana jako podmiot międzynarodowych 
praw i obowiązków, przysługujących państwu prowadzącemu wojnę 
- według rozdziału I art. 1-3 Konwencji haskiej IV z 1907 r. Wynika, że fakt uznania przeciwnika
za stronę wojującą rozciąga na jego żołnierzy ochronę prawną, taką jaka przysługuje członkom 
sił zbrojnych uznanych państw, mające zastosowanie przy statusie jeńców wojennych, a nie 

pochwyconych z bronią w ręku bandytów, terrorystów itd. 
- dawniej uważano, że uznanie za stronę wojującą powinno nastąpić najpierw ze strony państwa 
macierzystego, a dopiero później ze strony innych państw
- obecnie praktyka bywa odmienna, zwłaszcza jeśli chodzi o antykolonialne ruchy wyzwoleńcze, 
kiedy państwo macierzyste nie chce im udzielić żadnego uznania i działa sprzecznie z prawem 
narodów do samostanowienia
-W przypadku, jeżeli państwo decyduje się na uznanie za stronę wojującą, to takie państwo 
powinno zachować neutralność wobec stron uczestniczących w tym konflikcie
- podmiotowość strony wojującej jest z istoty swej podmiotowością czasową, gdyś albo tocząca 
się walka doprowadzi do powstania nowego państwa, a wówczas ono stanie podmiotem prawa 
międzynarodowego, albo też powstanie zostanie stłumione a wówczas podmiotowość wygaśnie.
- strona wojująca może korzystać z ograniczonym zakresie z ius tractatum, np. zawrzeć umowę z 
państwem trzecim o pomocy humanitarnej
- uznanie strony wojującej ma charakter konstytutywny, tworzy nowy podmiot praw i 
obowiązków, może być udzielone wyraźnie lub milcząco
- 
- 

43. Status prawny Stolicy Apostolskiej
- specyficznym podmiotem prawa międzynarodowego jest Stolica Apostolska
- nie jest członkiem Unii Europejskiej, gdyż nie jest również członkiem żadnej innej organizacji o
charakterze polityczno-ekonomicznym. 
- Stolicę Apostolską stanowią: głowa Kościoła Katolickiego (papież) wraz z podległym mu 
zespołem urzędów kurialnych
- dla wyjaśnienia jej szczególnej pozycji we współczesnym prawie międzynarodowym należy 
spojrzeć na rys historyczny:
-> zdolność papieża do występowania w stosunkach międzynarodowych była uznawana już w 
średniowieczu, przy czym wynikała ona zarówno z jego pozycji jako głowy Kościoła 
katolickiego, jak też z faktu istnienia do VI roku tzw. Państwa Kościelnego
-> po jego likwidacji włączone w roku 1870 w procesie zjednoczenia do Włoch, zdolność do 
czynności prawnych w płaszczyźnie międzynarodowej Stolicy Apostolskiej nie uległa żadnym 
ograniczeniom- 
-> nadal miała ius contrahendi i zawierała szczególnego typu umowy międzynarodowe- 
konkordaty, a zdolność do zawierania umów międzynarodowych została uznana w specjalnej 
ustawie gwarancyjnej z 1871 roku jaką uchwalił parlament włoski oraz
-> wykonywała czynne i bierne prawo legacji- wysyłała swoich przedstawicieli czyli nuncjuszy i 
internuncjuszy, którzy mieli status przedstawicieli dyplomatycznych, oraz przyjmowała 
przedstawicieli dyplomatycznych państw
- mimo więc braku podstawy terytorialnej Stolica Apostolska pozostała sui generis podmiotem 
prawa międzynarodowego, którego zdolność do czynności prawnych opierała się nie na 
atrybutach państwowości, lecz na powszechnym uznaniu duchowego zwierzchnictwa papieża 
nad Kościołem katolickim
- 11 lutego 1929 roku doszło do podpisania między Stolicą Apostolską a Włochami Traktatu 

Laterańskiego i w efekcie do utworzenia przewidzianego w nim Państwa Watykańskiego 
(nazywanego Państwa- Miasta Watykan) 
-> traktat laterański wyposażył Stolicę Apostolską w atrybuty państwowości i dodatkowe 
możliwości występowania w stosunkach międzynarodowych w postaci Państwa Watykańskiego
-> powstała nowa sytuacja, w której Stolica Apostolska odzyskała niejako swe opacie 
terytorialne, bowiem miasto Watykan zgodnie z postanowieniami traktatu znajduje się pod 
wyłączną suwerennością Stolicy Apostolskiej
-> tym samym doszło do nietypowej dwoistości podmiotowości, czyli zmiennego występowania 
w stosunkach międzynarodowych Stolicy Apostolskiej i Watykanu
-> pomimo odrębnej podmiotowości Stolicy Apostolskiej i Watykanu są one jednak ze sobą w 
nierozerwalny sposób związane m.in. głową papieża, który jest głową Państwa Watykańskiego, 
oraz faktem, że Watykan nie ma własnych celów państwowych, lecz jest tylko narzędziem i 
gwarantem swobody wykonywania obowiązków Stolicy Apostolskiej
-> w stosunkach międzynarodowych, poza sprawami o charakterze technicznym czy 
administracyjnym (Watykan jest m.in. członkiem Międzynarodowego Związku 
Telekomunikacyjnego i Powszechnego Związku Pocztowego oraz stroną konwencji o ochronie 
dóbr kulturowych z 1954) z reguły jednak występuje Stolica Apostolska, która może zawierać 
umowy zarówno we własnym imieniu, jak i w imieniu Państwa Watykańskiego
-> ona podpisuje z innymi państwami konkordaty, korzysta z prawa legacji biernej i czynnej
-> Stolica Apostolska jest stroną konwencji genewskich i ochronie ofiar wojny z roku 1949 i o 
prawie traktatów z 1969, 
-> jej przedstawiciele uczestniczyli i uczestniczą w wielu konferencjach jak choćby I, II, III 
Konferencji Prawa Morza, a także w Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie
-> posiada także status obserwatora w ONZ i organizacjach wyspecjalizowanych
- należy dodać iż o Stolicy Apostolskiej i Watykanie, nie mówi się jak o dwóch podmiotach 
ponieważ nie było przypadku równoległego ich funkcjonowania, nie zdarzyło się np. 
równoczesne podpisanie umowy lub uczestniczenie w konferencji, dlatego należy mówić o 
jednym podmiocie- Stolicy Apostolskiej, który jednak ma uregulowaną wedle własnego uznania 
możliwość występowania także jako Państwo- Miasto Watykan
- Stosunkowo niedawno została przyjęta nowa ustawa zasadnicza państwa watykańskiego, 
została uchwalona 26 listopada 2000 roku. Weszła w życie 22 lutego 2001 roku, oparta jest na  
klasycznym trójpodziale władzy:
a) władza ustawodawcza należy do komisji kardynalskiej
b) władza wykonawcza należy do przewodniczącego komisji kardynalskiej
c) władzę sądowniczą sprawują sądy watykańskie.
Głową państwa jest papież, reprezentuje też Stolicę Apostolską w stosunkach zewnętrznych. 
Stosunki dyplomatyczne utrzymuje Stolica Apostolska ze 174 państwami, a siedziby 
przedstawicielstw dyplomatycznych innych państw znajdują się we Włoszech. Przedstawicielami
Stolicy Apostolskiej są nuncjusz i internuncjusz. Dziekanem korpusu dyplomatycznego jest 
przedstawiciel Stolicy Apostolskiej i w wielu  państwach posiada status uprzywilejowany. W 
Polsce jest nim arcybiskup Kowalczyk. Istnieje ustawa o obywatelstwie watykańskim. Posiadają 
ją biskupi i osoby reprezentujący Stolicę Apostolską w stosunkach z innymi państwami.

44. Zakon Kawalerów Maltańskich
- suwerenny Zakon Maltański posiada długi historyczny rodowód
-wywodzi się z Bractwa Charytatywnego, które powstało na Ziemi Świętej w Jerozolimie 
prawdopodobnie ok. 1070 r. Udzielało przede wszystkim pomocy medycznej pielgrzymom, 
którzy przybywali do Ziemi Świętej.
- W pewnym momencie konieczne było zapewnienie ochrony miejscom kultu ze strony 
bractwa. Bractwo szpitalne zostało więc przekształcone w zakon rycerski, uzyskało na 
początku XII w. Specjalne uprawnienia na mocy bulli papieskiej. Przetrwał w 
Jerozolimie aż do upadku Królestwa Jerozolimy w 1291 r. Wtedy zakon musiał opuścić 
Jerozolimę i na krótko przeniósł swoją siedzibę na Cypr, a następnie na ponad dwa wieki 
zakon znalazł siedzibę na wyspie Rodos. Dzięki panowaniu zakonu wyspa Rodos 
uzyskała dość znaczną pozycję w ówczesnej Europie. Zakon dysponował potężną jak na 
owe czasy flotą wojenną, która pozwalała odpierać liczne ataki przede wszystkim 
tureckie. Udawało się to do XVIw., kiedy wojska sułtana Sulejmana Wspaniałego 
opanowały wyspę Rodos.
- Zakon opuścił wyspę, ale wskutek tego, że zakonnicy bohatersko bronili wyspy, 
pozwolono im wywieźć z wyspy broń i dobytek zakonu.
- Na mocy porozumienia z cesarzem Karolem V zakon uzyskał w 1530 r. w charakterze 
lenna wyspę Maltę, Gozo i Komino, na Morzu Śródziemnym oraz port Tripoli. Na 
Malcie zakon miał swoją siedzibę do końca XVIII w. Kiedy to został zmuszony do opuszczenia 
Malty przez wojska francuskie (napoleońskie), w związku z tym, że udzielił 
poparcia królowi francuskiemu występując przeciw Napoleonowi.
- Ostatecznie w traktacie z Amiens (1802 r.) zagwarantowano zakonowi, że odzyska w 
przyszłości podstawy terytorialne. Nie dotrzymano tego zobowiązania. Przejściowo 
przyszedł z pomocą zakonowi car Rosji i przez pewien czas w Petersburgu zakon uzyskał 
siedzibę, ale ostatecznie na stałe przeniósł się do Włoch i obecnie ma siedzibę w Rzymie.
- Zakon działa w oparciu o Kartę Konstytucyjną z 1961 r.
- Głównym cele określone w niej to: obrona i propagowanie wiary oraz służba 
ubogim. 
- Zakon prowadzi działalność charytatywną w wielu państwach, różnego rodzaju 
obiekty medyczne, szpitale.
- Jest to element tradycji zakonu, jeszcze na Malcie działała tzw. Święta Lecznica – był to 
najbardziej znany szpital w XVI-wiecznej Europie, ponieważ zakonnicy wykonywali 
skomplikowane na owe czasy operacje medyczne.
- Obecnie zakon prowadzi także liczne szpitale, domy opieki, hospicja, itp. 
- Zakon pozyskuje środki na działalność dzięki m.in. Darowiznom, spadkom przekazywanym 
przez członków zakonu.
- Członkostwo w zakonie ma charakter zarówno świecki jak i duchowy. Wśród 
świeckich członków (kawalerów i dam zakonów) wyróżnia się liczne kategorie osób: 
tzw. Kawalerowie honorowi i dewocyjni i od nich wymaga się szlacheckiego rodowodu 
(nawet trzeba udowodnić swój szlachecki rodowód do czwartego pokolenia wstecz po 
kądzieli i po mieczu),
-> prócz tego są tzw. Kawalerowie magistralni i donacyjni, uzyskują 
status w zakonie m.in. dzięki przekazaniu zakonowi odpowiednich środków 
finansowych na działalność zakonu.
W Polsce wcześniej działał Zakon Maltański, później zawiesił swoją działalność, która w 

latach 90. została reaktywowana.
- Polska nawiązała z zakonem stosunki dyplomatyczne  na mocy protokołu z 9 lipca 1990 r. 
Stosunki zostały ustanowione w najwyższej klasie ambasadorów. Polska zawarła też z zakonem 
konwencję pocztową.
- W tej chwili wiele państw utrzymuje stosunki dyplomatyczne z zakonem i praktyka 
traktatowa zakonu zasadniczo obejmuje wyłącznie porozumienia dwustronne. 
- Jedyny wielostronny traktat którego stroną jest Zakon Maltański to Statut Instytutu 
Medycyny i Farmacji Wojskowej. 
- istotne w odniesieniu do podmiotowości zakonu było orzeczenie, wyrok Trybunału 
Kardynalskiego z 1953 r. Odniesiono się w nim do atrybutu suwerenności zakonu i 
stwierdzono, że nie jest to suwerenność porównywalna z suwerennością innych państw i 
ma jedynie charakter funkcjonalny. Związana jest z wykonywaniem przez zakon jego 
działalności. Zewnętrznymi atrybutami suwerenności są stosunki dyplomatyczne z 
państwami, umowy międzynarodowe zawierane przez zakon (z Włochami, Grecją – 
dotyczące dawnej siedziby na Rodos).
- Zakon posiada także swoje reprezentacje przy organizacjach międzynarodowych 
(obserwatorów biorących udział w konferencjach międzynarodowych).
- Władzę najwyższą sprawuje Wielki Mistrz wybierany w specjalny sposób, a jego 
wybór zatwierdzany jest przez Stolicę Apostolską

45. Naród w prawie międzynarodowym
- podmiotowość narodu związana jest z zaakceptowaniem e stosunkach międzynarodowych 
prawa do samostanowienia
- prawo do samostanowienia, proklamowane w XIX wieku jako zasada narodowości przez 
Manciniego, ogólnikowo zostało wymienione w Karcie NZ-> artykuł 1 Karty uznaje za jedenz  
celów organizacji rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami, opartych na 
poszanowaniu zasady równouprawnienia i samostanowienia narodów
- konkretyzacja tej zasady stała się w ONZ przedmiotem dyskusji:
-> istotne znaczenie dla jej rozumienia i stosowania miała deklaracja z 14 grudnia 1960 roku 
sprawie przyznania niepodległości krajom i narodom kolonialnym”
-> Zgromadzenie Ogólne oświadczyło  w niej: „Wszystkie narody mają prawo do 
samostanowienia, na mocy tego prawa określają według własnej woli swój status polityczny i 
swobodnie rozwijają swoje życie gospodarcze, społeczne i kulturalne”
-> deklaracja proklamowała konieczność szybkiego i bezwarunkowego położenia kresu 
kolonializmowi we wszystkich jego formach i przejawach
- zasadnicze postanowienia deklaracji z roku 1960 stały się integralną częścią stanowienia w 
sformułowaniu przyjętym w Deklaracji zasad prawa międzynarodowego, dotyczących stosunków
i współpracy między państwami, przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne w XXV sesji w 1970 
roku
- prawo do samostanowienia może być realizowane w różny sposób :
-> naród w drodze swobodnie wyrażonej woli, może opowiedzieć się za utworzeniem własnej 
państwowości, może też przyłączyć się do istniejącego już podmiotu
- samookreślenie- wybór własnego statusu wewnętrznego i zewnętrznego może nastąpić w 

drodze pokojowej lub jak w przypadku wielu kolonii terytoriów zależnych może być realizowane
w drodze walki narodowowyzwoleńczej 
- uznanie dopuszczalności i legalności walki narodowowyzwoleńczej postawiło w prawie 
międzynarodowym problem statusu walczącego o swe wyzwolenie jednak praktyka, zwłaszcza w
okresie II Wojny Światowej potwierdziła iż naród, który w trakcie walki narodowowyzwoleńczej
tworzy zręby swej państwowości, wykształca organy cywilne lub wojskowe zdolne do 
reprezentowania go na płaszczyźnie międzynarodowej, ma zdolność do czynności prawnych i 
staje się podmiotem prawa międzynarodowego-> jest traktowany jako swe rodzaju państwo in 
statu nascendi (w trakcie powstawania) 

46. Podmiotowość prawnomiędzynarodowa organizacji pozarządowych
- organizacje pozarządowe pojawiły się w stosunkach międzynarodowych dość wcześnie, bo już 
w XVIII wieku-> znacznie wcześniej zatem, nim pojawiły się organizacje rządowe
- zgodnie z definicją zawartą w rezolucjach ONZ z 1950 oraz 1968 są to organizacje 
prywatnoprawne o celach niezarobkowych – non-profit, tworzone zgodnie z prawem 
wewnętrznym określonego państwa przez osoby fizyczne lub prawne (podmioty prawa 
prywatnego), co oznacza iż z formalnego punktu widzenia ich status prawny jest taki sam, jak 
sytuacja organizacji wewnętrznych tego państwa
- podstawą ich działania nie jest zatem umowa międzynarodowa w rozumieniu prawa 
międzynarodowego, a statuty i regulaminy, czyli akty o charakterze wewnętrznym
- w ich skład wchodzą podmioty prawa prywatnego, a wyjątkowo także państwa
- odgrywają one coraz częściej znaczącą rolę w stosunkach międzynarodowych
- są liczne i działają we wszystkich prawie dziedzinach aktywności społecznej, tj. kulturze, 
nauce, sporcie, gospodarce, zajmują się działanością społeczną, humanitarną itp.
- większość organizacji pozarządowych ma charakter wyspecjalizowany, czyli zajmuje się pewną
wąską sferą aktywności
- jednak z drugiej strony, istnieją organizacje których przedmiot działalności jest stosunkowo 
szeroki
-> wymienić tu można Unię Międzyparlamentarną oraz Międzynarodową Izbę Handlową
- zdarza się, że państwa delegują na te organizacje pewne kompetencje, widząc w tym znaczące 
usprawnienie techniczne mp:
-> Międzynarodowe Stowarzyszenie Przewoźników Lotniczych otrzymało uprawnienia do 
określenia cen biletów samolotowych i usług pokładowych
-> międzynarodowe federacje sportowe do wydawania regulaminów wiążących zrzeszone w nich
kluby np. UEFA
-> Stowarzyszenie Międzynarodowe Hotelarzy- do określania regulaminów hoteli
- należy pokdreślić, że wydawane przez organizacje pozarządowe regulaminy czu uchwały nie są
źródłami prawa międzynarodowego
- organizacje pozarządowe niekiedy współpracują z organizacjami rządowymi
-> współpraca taka może mieć miejsce w ramach tzw. Statusu konsultacyjnego, będącego formą 
afiliacji 
-> zależnie od rangi, charakteru i kompetencji status konsultacyjny może mieć zróżnicowany 
charakter, a wynikać z niego mogą różne uprawnienia

-> spośród organizacji mających status konsultacyjny przy Radzie Gospodarczej i Społecznej, 
zgodnie z art. 71 Karty Narodów Zjednoczonych, najwyższą rangę mają organizacje o 
charakterze ogólnym, nieco niższą organizacje wyspecjalizowane, których zakres działalności 
pokrywa się z kompetencjami Rady, a najniższą pozostałe organizacje
-> Artykuł 71

„Rada Gospodarcza i Społeczna może wydać odpowiednie dyspozycje w sprawie zasięgania 
opinii pozarządowych organizacji, które zajmują się sprawami wchodzącymi w zakres jej 
właściwości. Takie dyspozycje mogą dotyczyć organizacji międzynarodowych, a w 
odpowiednich przypadkach, po porozumieniu się z właściwym członkiem Organizacji Narodów 
Zjednoczonych, również organizacji krajowych.”

-> z kolei organizacje posiadające status konsultacyjny „A” Rady Europy mają prawo 
przedstawiania ustnie swych propozycji Zgromadzeniu Prlamentarnemu
-> Organizacje o statusie „B” mają możliwość konsultacji
-> organizacje o statusie „C” mogą liczyć jedynie na okresową współpracę w pewnych kwestiach
- możliwość uzyskania statusu konsultacyjnego przez organizacje pozarządowe przewidują 
ponadto: 
-> art. 12 Statutu UNESCO
-> art. 12 Statutu MOP
-> art. 13 Statutu FAO 
- nadanie statusu konsultacyjnego nie jest równoznaczne z uznaniem danej organizacji za 
podmiot prawa międzynarodowego
- status konsultacyjne mogą uzyskać organizacje posiadające konstytucję, uprawnione do 
występowania w imieniu swoich członków oraz uzyskujące fundusze ze składek członkowskich 
poszczególnych organizacji krajowych albo dotacji osób fizycznych
- w zakresie prawa międzynarodowego wyróżnić można:
-> Instytut Prawa Międzynarodowego, grupujący najwybitniejszych naukowców w tej dziedzinie
-> Stowarzyszenie Prawa Międzynarodowego
- spośród innych dziedzin organizacje międzyrządowe odgrywają znaczącą rolę w zakresie 
ekologii, pacyfizmu oraz ochrony praw człowieka:
-> Greenpeace-
- utworzona w 1971 roku przez ekologów amerykańskich i kanadyjskich
- ma siedzibę w Amsterdamie
- liczy ponad 4 mln członków
- działalność skupia się na przeciwdziałaniu nieodpowiedniemu składowaniu odpadów 
toksycznych i radioaktywnych, niszczeniu lasów, polowaniom na niektóre zwierzęta, 
eksperymentom z nowymi rodzajami broni, zwłaszcza masowego rażenia
- działalność tej organizacji kilkakrotnie powodowała kryzysy międzynarodowe, chociażby spór 
między Francją a Nową Zelandią, wynikły na tle sprawy zatopienia przez francuskich agentów 
wywiadu statku Rainbow Warrior, należącego do Greenpeace i uczestniczącego w protestach 
przeciwko francuskim próbom nuklearnym na Pacyfiku
-> Rada Pokoju-
- powstała na kongresie w Warszawie w 1950
- koncentruje się na propagowaniu idei powszechnego rozbrojenia i eliminacji wyścigu zbrojeń

-> AI 
- została założona w Londynie w 1961
- uwolnienie więźniów politycznych
- zapewnienie oskarżonym o przestępstwa polityczne uczciwych procesów sądowych
- zniesienie kary śmierci
- zwalczanie tortur
- uzyskała pokojową Nagrodę Nobla i Nagrodę Praw Człowieka NZ
- niezwykle rzadko praństwa uznawać mogą pewne kompetencje organizacji pozarządowych w 
sferze prawa międzynarodowego-> dotyczy do np. Międzynarodowego Komitetu Czerwonego  
Krzyża- zagadnienie 47.
 

47. Status Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża
- MKCK jest stowarzyszeniem prawa szwajcarskiego
- Komitet powstał w 1863 roku
- Działa w oparciu o 4 konwencje genewskie, ma specjalny status przy ONZ. Zajmuje się szeroko
rozumianą pomocą humanitarną, ma prawo do zawierania umów, utrzymuje stosunki 
dyplomatyczne (korzysta z pomocy Szwajcarii i działania własne), jest neutralny, co 
potwierdzają dokumenty międzynarodowe i orzeczenia sądów.
- formalnie składa się on z 7 obywateli szwajcarskich,
- Komitet wykonuje również funkcje publiczno-międzynarodowe powierzone mu m.in. przez 
cztery konwencje genewskie z 1949 r. o ochronie ofiar wojny
-należą do nich odwiedzanie jeńców wojennych i osób internowanych, zajmowanie się ich 
ochroną, udzielanie o nich informacji, podejmowanie działań dla ochrony ofiar wojny
- MKCK może, w związku ze swoją działalnością międzynarodową zawierać porozumienia z 
państwami
- szczególnym przykładem jest umowa ze Szwajcarią z 19.03.1993 r. , regulująca sytuację 
prawną Komitetu w państwie siedziby
- umowa zawiera przepisy odpowiadające umowom o siedzibie, zawieranym przez 
międzynarodowe organizacje rządowe ( zwłaszcza w zakresie przywilejów i immunitetów) , a 
także przewiduje w przypadku konieczności rozstrzygnięcia sporu na tle tej umowy powołanie 
komisji arbitrażowej=> potwierdza to tezę, że MKCK posiada w ograniczonym zakresie 
podmiotowość międzynarodowo prawną. MKCK szczególnie często działa jako mediator.
- Struktura wewnętrzna MKCK :

o

Zgromadzenie MKCK jest organem naczelnym MKCK o charakterze kolegialnym. 

Nadzoruje wszystkie czynności MKCK, formułuje politykę, określa ogólne cele i strategię, 
zatwierdza budżet i rachunki (skład od 15-25 członków)

o

Rada Wykonawcza jest organem kolegialnym o charakterze pomocniczym, 

odpowiedzialny za ogólne prowadzenie spraw. Wykonuje także bezpośredni nadzór nad 
administracją MKCK. Służy jako łącznik pomiędzy Dyrektoriatem, a Zgromadzeniem, które 
powiadamia regularnie. Składa się z 5 członków wybranych przez Zgromadzenie. Działa pod 
przewodnictwem przewodniczącego MKCK.

o

Dyrektoriat  jest ciałem wykonawczym  MKCK odpowiedzialny za prowadzenie spraw 

zgodnie z decyzjami Zgromadzenia, Rady Wykonawczej i Przewodniczącego, a jego funkcje i 
skład ustala regulamin. 

o

Prezydent i jego zastępca 

o

Oprócz wymienionych trzech istnieją inne departamenty, zarówno administracyjne, jak i 

te odpowiedzialne za poszczególne dziedziny działalności MKCK (ds. Azji i Pacyfiku, Afryki, 
obu Ameryk, Bliskiego Wschodu i Północnej Afryki, Wschodniej Afryki i Azji Centralnej, 
Zachodniej i Centralnej Europy oraz Bałkanów).

48.        Podmiotowość prawnomiędzynarodowa organizacji międzynarodowych

Dotyczy organizacji o charakterze rządowym, ponieważ tylko organizacje złożone z państw mogą 
występować w charakterze podmiotów prawa międzynarodowego.

Można zauważyć, że nie zawsze ten charakter rządowy organizacji jest całkowicie jednoznaczny, 
wątpliwości takie czy jest to organizacja rządowa czy pozarządowa narzuca na przykład status 
międzynarodowy ruch Czerwonego Krzyża i Półksiężyca ponieważ składa się z organizacji o nazwie 
Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża (organizacja w skład której wchodzą osoby fizyczne, 
przede wszystkim obywatele Szwajcarii), Ligi Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Półksiężyca oraz 
Stowarzyszenia Krajowe pochodzące z ponad 120 państw zaangażowanych w działalność tego ruchu. 
Tutaj więc mamy zarówno reprezentację państwową (Stowarzyszenia krajowe) oraz Ligę Stowarzyszeń 
Czerwonego Krzyża i Półksiężyca, składająca się ze stowarzyszeń działających w różnych krajach 
członkowskich.

W przypadku innych organizacji międzynarodowych sprawa ich zakwalifikowania do organizacji 
międzyrządowych może być znacznie prostsza. Bywają też sytuacje kiedy też pewne konferencje 
międzynarodowe przekształcają się w system organizacji międzynarodowych, np. KBWE w OBWE dnia 
1 stycznia 1995 roku na mocy decyzji podjętych w Budapeszcie. 

Organizacje międzynarodowe o charakterze rządowym mają najczęściej osobowość prawną. Może 
być ona bezpośrednio zagwarantowana w statucie danej organizacji (np. Organizacja Dna Morskiego) ale 
niekiedy ta osobowość prawna nie jest wyraźnie zaznaczona, ale zakres uczestnictwa w stosunkach 
międzynarodowych świadczy o posiadaniu tej osobowości. Mówiąc o podmiotowości organizacji 
międzynarodowych należy zwrócić uwagę na opinię doradczą. MPS z 11 kwietnia 1949 roku w której 
podkreślono, że podmioty prawa międzynarodowego nie muszą być identyczne, nie muszą 
charakteryzować się takim samym zakresem praw i obowiązków jak państwa. MTS odnosząc się w tej 
opinii do odszkodowania za szkody poniesione w służbie ONZ stwierdził, że ONZ może być traktowana 
jako podmiot prawa międzynarodowego, chociaż jej podmiotowość nie jest identyczna z podmiotowością 
państw należących do niej. 

Mówiąc o podmiotowości organizacji międzynarodowej należy odnieść się do atrybutów 
podmiotowości:

1) zdolność do zawierania umów międzynarodowych

Zagadnienie to zostało potraktowane w odrębnej konwencji międzynarodowej dotyczącej umów 
międzynarodowych zawieranych przez państwa z organizacjami międzynarodowymi lub 
pomiędzy organizacjami międzynarodowymi z 21 marca 1986 r. Konwencja ta nie uzyskała 
jeszcze mocy wiążącej gdyż nie zebrano wystarczającej liczby dokumentów ratyfikacyjnych, 
powinna być ratyfikowana przez 35 państw, teraz ta liczba stron związanych konwencją wynosi 

37, ale część z nich zaliczamy do grona organizacji międzynarodowych. Umowy 
międzynarodowe mogą być zawierane przez organizacje międzynarodowe. To są przede 
wszystkim umowy dotyczące siedziby (ONZ ma umowę z USA – New York), czasowego 
przebywania funkcjonariuszy organizacji na terytorium państwa. Organizacje międzynarodowe 
zawierają też z państwami umowy dotyczące udzielania tym państwom pomocy. Istnieją umowy, 
które dotyczą współpracy, koordynacji działań pomiędzy organizacjami międzynarodowymi, 
umowy np. o stowarzyszeniu państw z organizacją (np. układ europejski między Polską a 
Wspólnotami Europejskimi).

2) Prawo legacji (wysyłania i przyjmowania przedstawicieli dyplomatycznych)

Należy zwrócić uwagę na umowy międzynarodowe zawierana przez państwa dotyczące 
reprezentacji państw przy organizacjach międzynarodowych. Najważniejszą konwencją o 
charakterze uniwersalnym (jeszcze nie będącą w mocy) jest konwencja dotycząca reprezentacji 
państw w organizacjach międzynarodowych o charakterze powszechnym czy uniwersalnym 
podpisana w Wiedniu 14 marca 1975 roku. Dotyczy możliwości ustanawiania przez państwa 
zarówno swoich stałych przedstawicieli przy organizacjach międzynarodowych, jak też 
przewiduje możliwość ustanawiania misji obserwatorów przez państwa, które nie należą do danej 
organizacji. Organizacje międzynarodowe korzystają przede wszystkim z biernego prawa legacji 
(państwa mogą ustanawiać przy organizacjach międzynarodowych swoje przedstawicielstwa). 
Współcześnie wiele organizacji międzynarodowych korzysta także z prawa legacji czynnego, 
wysyłając swoje misje, przedstawicieli do państw członkowskich, jak i niebędących członkami 
danej organizacji międzynarodowej, np. Polska nawiązała stosunki dyplomatyczne ze 
Wspólnotami Europejskimi pod koniec lat 80. (1988 r.) i potem ustanowiono przedstawicieli 
Polski przy Wspólnotach Europejskich i przedstawicielstwo w Komisji Europejskiej.

3) Ponoszenie odpowiedzialności przez organizacje międzynarodowe

Organizacje międzynarodowe ponoszą odpowiedzialność za działania swoich organów i 
funkcjonariuszy na podobnych zasadach jak państwa.

4) Zdolność sądowa.

Niektóre organizacje międzynarodowe mogą występować w charakterze strony przed sądami 
międzynarodowymi, np. często dochodzi do sporów sądowych między państwami a instytucjami 
Unii Europejskiej. Główne sądy międzynarodowe dopuszczają możliwość występowania 
organizacji międzynarodowej jako strony (tzw. Locus standi), np. przed Międzynarodowym 
Trybunałem Prawa Morza jako strona może występować Organizacja Dna Morskiego. Przed MTS
nie mogą występować organizacje międzynarodowe w charakterze stron sporu, natomiast organy 
ONZ mogą występować do MTS z prośbą o wydanie opinii doradczej.

50.        Podmiotowość osoby fizycznej w prawie międzynarodowym

Podmiotowość osób fizycznych i prawnych – spór w doktrynie – przeważa pogląd odmawiający osobom 
fizycznym i prawnym (prawa wewnętrznego) podmiotowości prawnomiędzynarodowej, można jednak 
wskazać na istnienie norm międzynarodowych adresowanych bezpośrednio do osób fizycznych, dających 
im określone prawa, a także nakładających na nie obowiązki i odpowiedzialność; normy adresowane do 
jednostek:

 prawa człowieka lub prawa mniejszości – są to prawa uzyskiwane przez państwo i za jego zgodą 

– jeśli państwo nie jest stroną odpowiednich umów, to jednostka – jego obywatel, nie ma 

uprawnień przewidzianych w tych umowach; naruszenie takich norm pociąga za sobą 
odpowiedzialność państwa nie wobec jednostki, lecz wobec innych stron umowy;

 prawo petycji – w niektórych umowach o ochronie praw człowieka (np. w Europejskiej 

Konwencji Praw Człowieka, w protokole opcyjnym do Międzynarodowego Paktu Praw 
Obywatelskich i Politycznych) jednostki mają prawo zwracać się do organów międzynarodowych 
ze skargą dotyczącą naruszenia ich praw przez państwo, którego jurysdykcji podlegają; prawo to 
ma często charakter fakultatywny (np. we wspomnianym protokole opcyjnym) i istnieje tylko w 
stosunku do państw, które są stronami danej umowy;

 odpowiedzialność prawnomiędzynarodowa – odpowiedzialność karna osób fizycznych za 

zbrodnie międzynarodowe (np. zbrodnie wojenne, zbrodnie przeciwko ludzkości, zbrodnie 
przeciwko pokojowi, zbrodnie ludobójstwa) – jurysdykcja stałego Międzynarodowego Trybunału 
Karnego; poza tym – zakaz piractwa i korsarstwa, wobec których obowiązuje zasada represji 
wszechświatowej (pirat może być zatem ukarany przez państwo, które go zatrzymało);

52. Terytorium państwa

Terytorium państwowe – pewna przestrzeń, w obrębie której działają państwa i inne podmioty prawa 
międzynarodowego; przestrzeń nad którą rozciąga się władza suwerenna określonego państwa.

Reżimy terytorialne:

a) Terytoria państwowe – podlegają zwierzchnictwu suwerennej władzy państw
b) obszary niepodlegające zwierzchnictwu państw, ale istnieje możliwość rozciągnięcia na nie 

zwierzchnictwa państw (tzw. Terra nullus), np. obszar polarny (Północna Arktyka i Południowa 
Antarktyka podzielone na sektory polarne)

c) terytoria wspólne – (terra communis) – nie podlegają zwierzchnictwu państw, nie można nad 

nimi rozciągnąć zwierzchnictwa (np. morze otwarte), grupa obszarów stanowiących wspólne 
dziedzictwo ludzkości (księżyc, ciała niebieskie i zasoby dna mórz i oceanów, które znajdują się 
poza obszarami jurysdykcji państwowej)

d) terytoria zależne:



typu kolonialnego:

 terytoria niesamodzielne – terytoria, gdzie ludność pozostaje w stosunku 

nierównoprawnym w stosunku do ludności państwa administrującego, są to 
głównie terytoria zamorskie, ONZ wyliczy ok. 80, wiele z nich utworzyło już 
państwa

 terytoria powiernicze – to dawne terytoria mandatowe Ligi Narodów i innych 

państw, ostatnim terytorium powierniczym było terytorium powiernicze USA – 
Wyspy Marshalla (1994 r.).

 inne terytoria kolonialne – francuskie departamenty zamorskie (Gujana 

Francuska, Gwadelupa, Martynika) i terytoria zamorskie (Polinezja Francuska, 
Nowa Kaledonia) oraz brytyjskie zamorskie terytoria zależne (Bermudy, 
Wyspy Dziewicze) i terytoria zależne korony (wyspa Man, Wyspy Kanałowe).



typu niekolonialnego:

o wolne (np. Wolne Miasta)
o przyległe (kiedyś Andora)

Terytorium państwa jest trójwymiarową przestrzenią, na którą rozciąga się suwerenność państw. W skład
terytorium wchodzą:

1. Obszar lądowy – najważniejsza część terytorium, do obszaru 

lądowego zaliczane są także wyspy i wody śródlądowe. Może być 
jednolite lub rozczłonkowane (obejmujące wyspy/enklawy). Za część 
terytorium państwowego uznawane były także kolonie – terytoria 
zamorskie, obecnie zgodnie z Kartą NZ mają status odrębny.

2. Obszar morski – morskie wody przybrzeżne w skład których 

wchodzą morskie wody wewnętrzne i morze terytorialne (w 
państwach archipelagowych także wody między wyspami 
archipelagu).

3. Wnętrze Ziemi – zasięg władzy państwowej ograniczają jedynie 

możliwości techniczne.

4. Przestrzeń powietrzna – położona nad terytorium lądowym i 

morskim.

53. Ograniczenia zwierzchnictwa terytorialnego względem osób

Zwierzchnictwo terytorialne obejmuje władzę polegającą z jednej strony na sprawowaniu w obrębie 

terytorium wszystkich działań  i funkcji właściwych państwu,  z drugiej zaś – na zapobieganiu 

wykonywania analogicznych działań ze strony innych podmiotów.

Zwierzchnictwo terytorialne może być ograniczone na rzecz społeczności międzynarodowej, czyli na 

rzecz wszystkich państw i ich obywateli (np. prawo przepływu przez obce morze terytorialne lub 

immunitety jurysdykcyjne dla dyplomatów) lub na rzecz niektórych konkretnych państw (np. umowy 

tranzytowe). Jeśli chodzi o działalność podejmowaną przez państwo na obszarze innego państwa, które 

może spowodować szkodliwe skutki (w sensie fizycznym) obowiązuje zasada: żadne państwo nie może

korzystać z własnej suwerenności terytorialnej w sposób, który narusza suwerenność terytorialną 

drugiego państwa.

54. Neutralizacja terytorium państwa

Oznacza zakaz wykorzystywania danego terytorium do przygotowywania działań wojennych a 

zwłaszcza ich prowadzenia. Nie wyklucza to jednak możliwości utrzymywania na nim sił  zbrojnych i 

istnienia infrastruktury wojskowej, chyba że jednocześnie terytorium uznane zostanie za strefę 

zdemilitaryzowaną.

Neutralizacja ważnych strategicznie obszarów (cieśniny międzynarodowe, kanały morskie, itp.) sprzyjać 

ma utrzymaniu pokoju na świecie; czasami dotyczy terytoriów w przeszłości spornych i jest elementem 

uregulowania ich statusu. Możliwa jest również neutralizacja częściowa, tzn. zakaz prowadzenia 

określonych działań wojennych np. pociągających za sobą użycie określonej broni.

55. Demilitaryzacja terytorium państwa

Całkowita demilitaryzacja terytorium  oznacza zakaz stacjonowania i przebywania w strefie 

zdemilitaryzowanej jakichkolwiek oddziałów wojskowych (z wyjątkiem sił porządkowych), jak również 

obowiązek nie wznoszenia lub zniszczenia wszystkich urządzeń wojskowych, jak: twierdze, lotniska, 

koszary itd.

Demilitaryzacja częściowa oznacza określone ograniczenia w wykorzystywaniu danego terytorium do 

celów wojskowych np. strefa bezatomowa, na której obszarze nie  mogą być umieszczane broń jądrowa 

oraz środki jej przenoszenia. Bywa ona czasem przewidziana w traktatach pokojowych np. Traktat 

Wersalski z 1919r. przewidywał demilitaryzację Niemiec.

56. Pobyt obcych sił zbrojnych na terytorium państwa

W czasie pokoju siły zbrojne jednego państwa mogą przebywać na terytorium drugiego państwa tylko i 

wyłącznie za jego zgodą. Jest to zjawisko wyjątkowe, o charakterze czasowym. Pobyt obcych wojsk nie 

powinien ograniczać suwerenności państwa.

Wojska nie mogą ingerować w sprawy wewnętrzne państwa pobytu.

Siły zbrojne są organem państwa, które je utrzymuje. Zorganizowane siły zbrojne, przebywające poza 

granicami swego państwa, uważane są za jego organ zewnętrzny.

Wojsko nie może istnieć bez dowództwa, władza ta sprawuje swoje funkcje także poza terytorium 

swojego państwa. Rodzi to możliwość konfliktu między władzą i jurysdykcją terytorialną państwa pobytu 

a władzą i jurysdykcją osobową państwa, do którego siły zbrojne przynależą.

57.Nabycie terytorium

Rozróżnia się dwa rodzaje nabycia terytorium:

 Pierwotne

 Pochodne

Nabycie nazywamy pierwotnym, jeżeli państwo nabywa terytorium, które do tego czasu nie 
pozostawało pod władzą żadnego państwa. Ustanowienie suwerenności na nabytym terytorium nie 
wiąże się w tym przypadku z utratą suwerenności przez jakiekolwiek inne państwo. 

Nabycie nazywamy pochodnym, jeżeli państwo nabywa terytorium, które do czasu nabycia należało 
do innego państwa. Terytorium to przechodzi spod władzy jednego państwa pod władzę drugiego – jedno
państwo nabywa to, co traci drugie. 

Do pierwotnych sposobów nabycia terytorium zalicza się: zawłaszczenie ziemi niczyjej (okupację) i 
przyrost. Sposobami pochodnymi nabycia są przede wszystkim różne rodzaje cesji i plebiscyt. Dawniej za
sposób pochodny uważano także zawojowanie i aneksję; współcześnie są one zakazane przez prawo 
międzynarodowe. 

Nabycie pierwotne:

1) Zawłaszczenie ziemi niczyjej (okupacja). 

Pierwotnym nabyciem terytorium jest przede wszystkim zawłaszczenie ziemi niczyjej (terra 
nullius), zwane także z łaciny okupacją. Termin „okupacja” w tym znaczeniu nie ma nic 
wspólnego z okupacją wojenną, która nie stanowi nabycia terytorium, lecz jest tylko 
przejściowym wykonywaniem władzy na terytorium nieprzyjacielskim. 

Zawłaszczenie ziemi niczyjej miało historycznie wielkie znaczenie w okresie ekspansji 
kolonialnej państw europejskich, a więc od XV do XIX . Pod koniec XIX w. cały świat został 
ostatecznie podzielony i możliwe były już tylko podziały na nowo. Obecnie, kiedy nie ma już 
obszarów stanowiących ziemię niczyją, ten sposób nabycia terytorium stracił swoje znaczenie. 

2) Przyrost – może nastąpić w sposób naturalny, tzn. wskutek działalności sił przyrody, lub 

sztuczny, tzn. w rezultacie pracy człowieka. 

Powiększenie terytorium może być następstwem wielu zjawisk zachodzących na wybrzeżu 
morskim, morzu terytorialnym lub rzekach granicznych. W tych przypadkach prawo 
międzynarodowe posługuje się terminologią rzymskiego prawa prywatnego: alluvio, avulsio, 
insula in flumine nata . 

Terytorium państwa może również ulec powiększeniu poprzez budowę na morzu portów, 
falochronów, tam lub osuszenie części obszaru morskiego. W tych przypadkach granica morza 
terytorialnego ulega przesunięciu w głąb morza. Z punktu widzenia prawa międzynarodowego nie
stanowi natomiast powiększenie terytorium państwa osuszenie morskich wód wewnętrznych 
(takich np. jak Zuider Zee), następuje bowiem wówczas jedynie zamiana terytorium morskiego na
lądowe.

 Nabycie pochodne:

a) Cesja 

Najważniejszym sposobem pochodnego nabycia terytorium jest cesja (tzw. cesja 
terytorialna w odróżnieniu od cesji w prawie cywilnym). Cesja polega na odstąpieniu 
przez jedno państwo części swego terytorium drugiemu państwu. Podstawą cesji jest 
umowa międzynarodowa, w której państwo cedujące określony obszar zrzeka się 

wszelkich swoich praw i tytułów do niego na rzecz innego państwa, które równocześnie 
ten obszar nabywa. Treścią cesji w prawie międzynarodowym jest więc przeniesienie 
suwerenności terytorialnej (zwierzchnictwa terytorialnego). Z cesją mamy do czynienia 
najczęściej w umowach kończących stan wojny – w traktatach pokojowych. 

Szczególnym rodzajem cesji jest wymiana terytoriów, tzw. cesja wzajemna, czyli 
dwustronna. Polega ona na tym, że państwo A ceduje określony obszar na rzecz państwa 
B, a państwo B ceduje w zamian inny obszar na rzecz państwa A. Jeżeli obszary 
wymieniane są jednakowe co do powierzchni i wartości albo co do swego znaczenia, 
czyli są ekwiwalentne, mamy do czynienia z umową w pełni równoprawną. 

Cesja odpłatna – zwana niekiedy kupnem-sprzedażą terytorium – jest szczególnym 
rodzajem cesji. Polega ona na tym, że państwo A ceduje na rzecz państwa B określone 
terytorium, w zamian za co państwo B wypłaca państwu A ustaloną sumę pieniędzy. 
Umowa cesji odpłatnej nie jest umową kupna-sprzedaży prawa cywilnego, gdyż na jej 
podstawie następuje przedsienie zwierzchnictwa terytorialnego (suwerenności), a nie 
własności. 

b)  Plebiscyt - jeśli o przynależności państwowej jakiegoś terytorium decyduje głosowanie 

ludności zamieszkałej na danym obszarze, mówimy o plebiscycie. Czasami umowy 
międzynarodowe przewidują plebiscyt zamiast cesji, uzależniając odstąpienie 
określonego obszaru od wypowiedzenia się ludności. 

58. Zmiany w zakresie zwierzchnictwa terytorialnego

Władza państwa na jego terytorium określana jest jako suwerenność lub zwierzchnictwo terytorialne. 
Jest ona władzą najwyższą, pełną i wyłączną. Wszystkie osoby i rzeczy znajdujące się na terytorium 
państwa podlegają jego władzy i prawu, a domniemanie przemawia za tym, że każde państwo może 
postępować na własnym terytorium tak, jak chce, tzn. jak dyktują to jego interesy. 

Ponieważ zwierzchnictwo terytorialne jest władzą wyłączną, oznacz to, że żadna inna władza nie może 
działać na terytorium państwa bez jego zgody. 

Państwo na własnym terytorium może robić wszystko, co nie jest zakazane przez prawo 
międzynarodowe. 

Zwierzchnictwo terytorialne może być ograniczone na rzecz społeczności międzynarodowej (tzn. na 
rzecz wszystkich państw i ich obywateli) lub na rzecz niektórych konkretnych państw. Na przykład z 
prawa nieszkodliwego przepływu przez obce morze terytorialne mogą korzystać statki handlowe 
wszystkich państw. Wszyscy dyplomaci korzystają z immunitetów jurysdykcyjnych, tzn. nie podlegają 
sądom państwa przyjmującego. Własność każdego państwa korzysta z immunitetu na terytorium innego 
państwa. 

Przykładami ograniczenia zwierzchnictwa terytorialnego na rzecz konkretnego państwa mogą być umowy
terytorialne, w których jedno państwo tranzytowe zapewnia szczególne uprawnienia tranzytowe 
drugiemu. 

Żadne państwo nie może korzystać z własnej suwerenności terytorialnej w sposób, który narusza 
suwerenność terytorialną innego państwa. 

W praktyce możemy spotkać również następujące przypadki szczególnego ograniczenia zwierzchnictwa 
terytorialnego: 

 demilitaryzację terytorium (całkowita lub częściowa)

  zneutralizowanie (całkowite lub częściowe) 

 pobyt obcych sił zbrojnych 

59.Utrata terytorium państwowego

Prawo międzynarodowe zna tyle samo sposobów nabycia, co utraty terytorium. A więc cesja, zasiedzenie 

może być sposobem nabycia jak i utraty terytorium. Efektywna okupacja ma odpowiednik porzucenia, a 

przyrost – zmniejszeniu itp. Zwykle, jeśli jedno państwo nabywa terytorium to inne je traci, zdarza się 

jednak, że traci się nie na rzecz innego państwa, lecz np. ono zanika na skutek działania żywiołów itp. 

Derelikcja - przykład utraty terytorium, nie na rzecz innego podmiotu. Może również być tak, że państwo

przestaje wykonywać swe kompetencje na danym obszarze i porzuca je, co prowadzi do przekształcenia w

ziemie niczyją. Wspólnym mianownikiem wszystkich sposobów utraty terytorium jest brak lub 

niemożliwość wykonywania kompetencji państwowych, bez względu na powody z wyjątkiem 

zawojowania, które jest wyłączone z możliwości.

60. Pojęcie i rodzaje granic

Granica - płaszczyzna prostopadła do powierzchni kuli ziemskiej, która oddziela terytorium 
państwa od innych obszarów, tzn. od terytoriów innych państw lub terytoriów nie podlegających 
niczyjej suwerenności. 

To pojęcie granicy odnosi się do bocznych granic terytorialnych, nie obejmuje natomiast jego granicy 
górnej- granic między przestrzenią powietrzną a przestrzenią kosmiczną. To przestrzenne pojęcie granicy 
odpowiada faktowi, że terytorium państwa stanowi trójwymiarowa przestrzeń, nie tylko powierzchnia kuli
ziemskiej. 

Rodzaje granic: 

1. naturalne – przebiegające zgodnie ze zjawiskami geograficznymi i rzeźbą terenu, w 

szczególności wyznaczone przez rzeki, morza, pasma gór. 

2. sztuczne  – stworzone przez człowieka bez uwzględnienia charakterystyki terenu. Wśród nich 

wyróżnia się np. geometryczne  – przebiegające odcinkami  linii prostych, stosowano je na 
obszarach dotychczas niezbadanych, niezaludnionych lub słabo zaludnionych. Granice 
astronomiczne  – zgodne z równoleżnikami i południkami, są szczególnym rodzajem granic 
geometrycznych (np. granica Stanów Zjednoczonych i Kanady).

61. Ustalenie przebiegu granicy

Podstawą prawną ustalenia granicy jest z reguły umowa międzynarodowa. Prawo zwyczajowe może 
mieć w pewnych okolicznościach znaczenie posiłkowe. Proces ustalania konkretnej granicy państwowej z 
reguły można podzielić na 3 etapy:

1) ogólne określenie i opis granicy państwowej  – wyznaczenie ogólnego przebiegu linii 

granicznej na mapie w dużej podziałce. np. w traktacie pokojowym.

2)  delimitacja  – ustalenie szczegółowego przebiegu granicy wraz z naniesieniem na mapę. Musi 

być dokonana zgodnie z postanowienia umowy dotyczącej przebiegu granicy, dopuszcza się 
jednak pewne odchylenia- mogą wynikać z rzeźby terenu, przebiegu dróg i linii kolejowych, 
stosunków własnościowych. Przeprowadzana zazwyczaj przez dwustronne komisje 
delimitacyjne, które sporządzają szczegółowe protokoły delimitacyjne. 

3) demarkacja – szczegółowe wytyczenia granicy w terenie, czyli oznaczenie jej specjalnymi 

znakami. Dokonywana przez powoływane specjalnie w tym celu mieszane komisje graniczne. 

Na lądzie przeprowadzenie granic  zazwyczaj jest oznaczona betonowymi słupkami, numerowanymi z 
godłami, lub większymi monolitami, w miejscach, gdzie granica zmienia w sposób istotny swój kierunek. 
Linia graniczna przebiega wówczas odcinkami prostymi, od środka jednego słupka do środka następnego. 

Na rzekach jest zależna od ich żeglowności: 

a) na nieżeglownych rzekach - granica biegnie środkiem rzeki- medianą 

b) na żeglownych – linią najgłębszego koryta- talwegiem 

Strony w umowie mogą przyjąć też inne rozwiązania, gdyż zasady te nie mają charakteru bezwzględnie 
obowiązującego. 
Mosty (przerzucone przez wody graniczne) zazwyczaj należą po połowie do państw sąsiadujących. 
Przeprowadzenie linii granicznej przez połowę mostu stosuje się niezależnie od tego, czy pod mostem 
znajduje się woda stojąca, bieżąca czy nieżeglowana. 
Wody stojące (jeziora, morze zamknięte) – są dzielone między państwa nadbrzeżne. Nie ma ogólnej 
reguły określającej sposób tego działania, granica zależy do woli sąsiadujących państw. 
62. Rzeka międzynarodowa

Rzeka międzynarodowa to taka, która spełnia określone warunki geograficzne i na której mocą umowy 
międzynarodowej została ustanowiona wolność żeglugi dla statków handlowych wszystkich państw, np.: 
Dunaj, Ren. 

Ukształtowanie się pojęcia rzeki międzynarodowej nastąpiło na podstawie aktów i umów 
międzynarodowych, m. in.: 

 akt końcowy kongresu wiedeńskiego z 1815r. 

 Konferencja berlińska z 1885r. 

 Traktat Wersalski z 1919r. 

 Konwencja i Statut o ustroju dróg  żeglownych o znaczeniu międzynarodowym, podpisana w 

Barcelonie 20 IV 1921r. 

Warunki uznania za rzekę międzynarodową: 

a) przepływa przez terytoria minimum 2 państw lub stanowi między nimi granicę;

b) od dawna były używane przez różne państwa i ich obywateli; 

c) jest spławna lub żeglowna;

d) zapewnia wolność żeglugi;

e)  jest połączona z morzem bezpośrednio(wpada do morza) lub pośrednio (jest 

dopływem rzeki wpadającej do morza lub połączona jest z morzem za pomocą 
sztucznej drogi wodnej- kanału);

f)  decydująca jest umowa międzynarodowa która określa terytorialny i rzeczowy 

zakres umiędzynarodowienia. 

Państwo nadbrzeżne nie traci całkowitego zwierzchnictwa terytorialnego nad odcinkiem rzeki, ma prawo 
np. do kabotażu – prawo statków państwa nadbrzeżnego do żeglugi i przewozu osób i towarów między 
portami tego samego państwa nadbrzeżnego. 

Dunaj. Płynie przez RFN, Austrię, Słowację, Węgry, Chorwację, Serbię, Rumunię, Bułgarię i Mołdawię. 
Został najpierw umiędzynarodowiony na mocy traktatu paryskiego z 30 marca 1856r., później jego status 
był regulowany wieloma innymi traktatami. 
Konwencja belgradzka z 18 sierpnia 1948r. reguluje obecny status prawny Dunaju i mówi, że żegluga na 
Dunaju jest wolna i otwarta dla obywateli, statków handlowych i towarów wszystkich państw na zasadzie 
równości.  Utworzona została Komisja Dunaju, w skład której wchodzą przedstawiciele państw 
naddunajskich, ma ona szczególne kompetencje, np.: czuwanie nad wykonywaniem konwencji. 

Ren.  Jest najważniejszą drogą wodną Europy Zachodniej. Szczegółowe przepisy dotyczące Renu zostały 
ustanowione przez konwencję moguncką 31 marca 1831r. Obecny status Renu jest określony przez 
konwencję mannheimską z 17 października 1868r., która przewiduje wolność żeglugi statków wszystkich 
państw. W 1963r. w Strasburgu konwencja mannheimska została poddana rewizji. 

Niger. Akt generalny konwencji berlińskiej z 1885r. podpisany przez państwa kolonialne, proklamował 
wolność żeglugi na rzece Niger i równe traktowanie wszystkich państw. Po uzyskaniu niepodległości 
państwa nadbrzeżne przyjęły w 1963r. nową konwencję, która utrzymała swobodę żeglugi. 

Indus. Traktat regulujący wykorzystanie Indusu został podpisany w 1960r. i zakończył spory między 
Indiami i Pakistanem. Został podzielony na dwie części i 3 cieki wschodniej części są dla Indii, a 3 cieki 
zachodniej dla Pakistanu. Strony zachowują też pewne prawa w części rzeki należącej do drugiej strony. 

Amazonka. Traktat o współpracy dorzecza Amazonki został podpisany w 1978r. przez Boliwię, Brazylię,
Gujanę, Ekwador, Kolumbię, Peru, Surinam i Wenezuelę. Całkowita swoboda żeglugi handlowej jest 
zagwarantowana na zasadach wzajemności. Daje równe prawa wszystkim państwom nabrzeżnym. 

63. Definicja Obywatelstwa

Obywatelstwo

 

  jest szczególnym węzłem prawnym łączącym jednostkę z państwem. Wynika z niego 

obowiązek lojalności i wierności w stosunku do państwa oraz zwierzchnictwo osobowe (jurysdykcja) nad 
własnymi obywatelami niezależnie od tego gdzie się znajdują, a więc także na obszarach 
niepodlegających niczyjej suwerenności oraz na obszarach innych państw. W tym ostatnim przypadku ze 
zwierzchnictwem osobowym konkuruje zwierzchnictwo terytorialne, które z reguły przeważa.

W 1997 roku Rada Europy przyjęła Konwencję o obywatelstwie, którą Polska podpisała w 1999 roku. 
Konwencja stanowi, że obywatelstwo, jako związek prawny między osobą fizyczną, a państwem, nie 
określa przynależności etnicznej jednostki jednostki. Państwo samo określa kto może być jego 
obywatelem. Przyjęte warunki muszą być jednak zgodne z właściwymi umowami międzynarodowymi, 
prawem zwyczajowym oraz powszechnie uznanymi zasadami prawa odnoszącymi się do obywatelstwa.

Obywatelstwo jest to trwała więź prawna łącząca osobę fizyczna z państwem jako podmiotem prawa 
międzynarodowego.

Z faktu posiadania obywatelstwa wynikają pewne prawa i obowiązki dla państwa i obywatela. Każde 
państwo określa na jakich warunkach nabywa się i traci jego obywatelstwo.

Prawo międzynarodowe zajmuje się kolizjami ustaw o obywatelstwie.

„obywatelstwo unii europejskiej” = obywatelstwo państwa członkowskiego

64. Regulacje prawnomiędzynarodowe dotyczące obywatelstwa

Konwencja Haska z roku 1930, wprowadzona pod auspicjami Zgromadzenia Ligi Narodów, była pierwszą
międzynarodową próbą zapewnienia obywatelstwa wszystkim jednostkom. Artykuł 1 Konwencji 
stwierdza, co następuje:

 „Do każdego Państwa należy określenie na mocy własnego prawa, kim są jego obywatele. Prawo to 
winno być szanowane przez inne Państwa w takim zakresie, w ja- kim jest ono zgodne z konwencjami 
międzynarodowymi, zwyczajem międzynarodowym i ogólnie uznanymi zasadami prawa w zakresie 
obywatelstwa.”

 Innymi słowy, realizacja przez dane Państwo jego prawa do uznawania własnych obywateli po- winno 
być zgodne z odpowiednimi przepisami ustawodawstwa międzynarodowego. W XX wieku przepisy te 
rozwijały się stopniowo w kierunku faworyzującym prawa człowieka w stosunku do roszczeń 
suwerenności Państw. Artykuł 15 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z roku 1948 stanowi: 

„Każdy człowiek ma prawo do posiadania obywatelstwa. Nie wolno nikogo pozbawiać samowolnie 
obywatelstwa ani nikomu odmawiać prawa do zmiany obywatelstwa.” 

Prawo to jest uzasadnione istnieniem rzeczywistego i skutecznego związku pomiędzy jednostką a 
Państwem. Po raz pierwszy istnienie tego związku zostało uznane jako podstawa do przyznania 
obywatelstwa w sprawie Nottebohma, rozstrzygniętej przez Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości 
w roku 1955. W sprawie tej Trybunał orzekł, co następuje: 

„Zgodnie z przyjętą praktyką Państw, z orzeczeniami arbitrów i sądów oraz opinią ekspertów, 
obywatelstwo to więź prawna, u podstaw której leży społeczny fakt przywiązania, rzeczywistego związku 
egzystencjalnego, wspólnoty interesów i sentymentów, któremu towarzyszy istnienie wzajemnych praw i 
obowiązków.” 

Rzeczywisty i skuteczny związek, który przejawia się przez urodzenie, zamieszkanie i/lub pochodzenie, to
kategoria uwzględniona obecnie w ustawodawstwie wewnętrznym większości Państw, a także w 
najnowszych instrumentach prawa międzynarodowego, dotyczących obywatelstwa, ta- kich jak 
Europejska Konwencja o Obywatelstwie z 1997 roku. Obywatelstwo zostało także zdefiniowane przez 
Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka jako: 

„polityczna i prawna więź, która łączy daną osobę z określonym Państwem i wiąże ją z nim więzami 
lojalności i wierności, uprawniając ją do ochrony dyplomatycznej ze strony tego Państwa” (Castillo-
Petruzzi i in. przeciwko Peru, orzeczenie z maja 1999 r., IACHR [ser.C] Nr 52 1999).

65. Sposoby nabycia obywatelstwa

Sposoby nabycia obywatelstwa polskiego

 Urodzenie

o Zasada ius sanguinis (prawo krwi)

o Subsydiarnie: ius soli (prawo ziemi)

 Naturalizacja

o Nadanie obywatelstwa polskiego obywatelowi obcego państwa

o Uznanie za obywatela polskiego bezpaństwowca lub osoby o nieustalonym obywatelstwie

 Zamążpójście

 Reintegracja (odzyskanie obywatelstwa polskiego)

 Repatriacja



Sposób pierwotny

o prawo krwi (ius sanguinis, dominuje, państwa emigracyjne); niekiedy przy stosowaniu 

„prawa krwi” podkreśla się dominującą pozycję mężczyzny

 w Polsce – gdy 2 rodziców ma obywatelstwo polskie; 1 rodzic ma obywatelstwo a drugi 

nie ma żadnego lub jest nieznane; 1 rodzic ma obywatelstwo polskie a drugi obce

 - gdy jedno z rodziców ma obywatelstwo obcego państwa rodzice mogą wybrać dla niego

także obywatelstwo tego obcego państwa gdy jest to zgodne z prawem wewnętrznym tego
państwa; opcja taka może nastąpić w ciągu 3 miesięcy o urodzenia dziecka, dziecko może
powrócić do obywatelstwa polskiego po skończeniu 16 lat i ma prawo do tej decyzji 
jeszcze przez 6 miesięcy od daty uzyskania pełnoletniości

o prawo ziemi (ius soli, rola subsydiarna, państwa imigracyjne); jednostka niezależnie od 

obywatelstwa rodziców, nabywa obywatelstwo państwa, na którego terytorium się urodziła.
 w Polsce – dziecko urodziło się lub zostało znalezione w Polsce
 - rodzice są nieznani; obywatelstwo rodziców jest nieznane; rodzice są apatrydami

Prawo polskie oparte jest na zasadzie krwi, uzupełnionej pomocniczo zasadą ziemi. 

Ustawa z 1962 roku dopuszcza nabycie obywatelstwa na podstawie „prawa ziemi” przez dziecko 
znalezione lub urodzone na terytorium RP gdy jego rodzice nie są znani bądź ich obywatelstwo 
nie jest określone lub są bezpaństwowcami.



Sposób pochodny

o naturalizacja – nadanie obywatelstwa cudzoziemcowi, albo osobie niemającej żadnego 

obywatelstwa przez zamążpójście lub adopcję ( z reguły adoptowany uzyskuje obywatelstwo 
adoptującego)

 zamieszkanie minimum 5 lat na terytorium Polski (z odstępstwami) oraz przedstawienie 

dowodu utraty lub zwolnienia z obywatelstwa poprzedniego państwa; posiada urzędowe 
poświadczenie znajomości języka polskiego, nie stanowi zagrożenia dla obronności lub 
bezpieczeństwa państwa, nie stanowi zagrożenia dla porządku publicznego, ma 
zapewnione w RP mieszkanie i utrzymanie w ten sposób, że posiada dochody lub mienie 
wystarczające na pokrycie kosztów utrzymania jego samego i członków rodziny 
pozostających na jego utrzymaniu. 

o naturalizacja uproszczona – nadanie obywatelstwa cudzoziemcowi w związku z zawarciem 

przez niego małżeństwa z obywatelem tego państwa

 cudzoziemiec i cudzoziemka mogą starać się o obywatelstwo polskie po 3 latach od 

zawarcia małżeństwa; zasada równouprawnienia kobiet znalazła swe potwierdzenie także 
w konwencji o obywatelstwie kobiet zamężnych z 20 II 1957 roku, ratyfikowanej przez 
Polkę w 1959 roku, zgodnie z którą małżeństwo samo przez się nie ma wpływu na 
obywatelstwo małżonka. 

o reintegracja – przywrócenie (odzyskanie) obywatelstwa posiadanego wcześniej (np. po 

ustaniu małżeństwa powrót do obywatelstwa polskiego); zwykle przy reintegracji stosuje się 
uproszczony tryb naturalizacji, rezygnując np. z wymogu zamieszkiwania przez określony 
czas na terytorium danego państwa. Ustawa z 1962 oku mówi, że przez reintegrację mogą 
odzyskać obywatelstwo kobiety, które utraciły obywatelstwo polskie wskutek nabycia obcego
w wyniku zamążpójścia i obecnie, po ustaniu lub unieważnieniu małżeństw, powracają do 
obywatelstwa polskiego przez złożenie oświadczenia przed właściwym organem polskim, 
który wydaje akt o przyjęciu oświadczenia.

o opcja – wybór obywatelstwa jeśli ktoś posiada więcej niż jedno obywatelstwo; prawo wyboru

jednego obywatelstwa, a zrzeczenie się drugiego. Prawo opcji w takich przypadkach 
przewidują, np. Konwencja Haska z 1930 roku (art.6) oraz liczne umowy dwustronne. 
Funkcją prawa międzynarodowego jest dążenie do eliminacji lub zmniejszenia liczby 
przypadków wielokrotnego obywatelstwa.  

o repatriacja

 repatriant – osoba pochodzenia polskiego przybyła w celu repatriacji z chęcią osiedlenia 

się w Polsce na stałe, repatriant nabywa obywatelstwo z chwilą przekroczenia granicy z 
mocy prawa; ustawa o repatriacji z 2000 roku.

- obywatela polskiego nie można pozbawić obywatelstwa; utrata obywatelstwa może nastąpić tylko w 
sytuacji zrzeczenia się go; prawo obywatelskie jest bowiem jednym z praw podmiotowych.

66. Zasada efektywnego obywatelstwa

Co do zasady określenie obywatelstwa należy do kompetencji własnej państw, w konsekwencji – każde 
państwo na swój użytek może przewidywać reguły rozwiązywania konfliktu dwóch lub więcej 
obywatelstw



zasada wyłączności obywatelstwa – państwo, którego obywatel posiada obywatelstw także innych
państw może traktować go jako własnego obywatela, ignorując inne, obce obywatelstwa



zasada efektywnego obywatelstwa – w przypadku osoby posiadającej obywatelstwo więcej niż 
jednego państwa trzeciego wybiera się obywatelstwo rzeczywiste i efektywne. Zasada została 
sformułowana przez MTS w orzeczeniu w sprawie Nottebohma.

orzeczenie MTS w sprawie Nottebohma – spór między Gwatemala i Lichtensteinem; Nottebohm 
był obywatelem niemieckim, wyjechał do Gwatemali gdzie zajmował się handlem. W 1939 
wyjechał do Europy, gdzie zwróci się do władz Lichtensteinu o nadanie obywatelstwa, uzyskał je 
w tym samym roku i wrócił do Gwatemali, uzyskując zamieszkanie na jej terytorium. W 1943 
roku Gwatemala formalnie weszła w stan wojny z Niemcami co spowodowało wydalenie z jej 
terytorium Niemców i konfiskatę niemieckich majątków. Nottebohma potraktowano jako Niemca,
ten zaś zwrócił się o ochronę do Lichtensteinu. 



- MTS sformułował zasady ogólne dotyczące obywatelstwa:



- nadanie pozostaje w gestii każdego państwa;



- obywatelstwo to węzeł szczególny, tworzący bliską więź z państwem, której z innym państwem 
nie ma



- naturalizacja Nottebohma była legalna, ale aby wywołało to skutki prawne powinna istnieć 
efektywna więź z państwem



- MTS uznał, że Gwatemala miała prawo nie uznać obywatelstwa i potraktować go jak Niemca 
(brak obywatelstwa efektywnego)

67. Ochrona obywateli państwa poza jego granicami

w zasadzie wszystkie osoby znajdujące się na terytorium państwa podlegają jego władzy i prawu. Sprawa 
traktowania cudzoziemców należy więc do kompetencji własnej państwa i jest regulowana jego prawem 
wewnętrznym. W Polsce podstawowymi aktami normatywnymi dotyczącymi cudzoziemców są dwie 
ustawy z 2003roku. Jedna o cudzoziemcach, druga o udzieleniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP.
Wato dodać, że problem wjazdu na teren RP, pobytu i wyjazdu z tego terytorium obywateli państw 
członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin reguluje ustawa z 14 VII 2006roku.

Państwa od dawna zawierały umowy międzynarodowe (dwustronne i wielostronne) dotyczące sytuacji 
prawnej ich obywateli na terytorium innych kontrahentów umowy. Dlatego też, rozpatrując sytuację 
prawną cudzoziemców, należy zawsze brać pod uwagę prawo wewnętrzne oraz umowy międzynarodowe 
wiążące dane państwa.

W praktyce państw wykształciły się pewne systemy traktowania cudzoziemców, które znalazły swój 
wyraz w prawie wewnętrznym i umowach międzynarodowych. Do głównych systemów należy: 

 Traktowanie narodowe (równouprawnienie ogólne), które polega na przyznawaniu 

cudzoziemcom w zasadzie takiego samego zakresu praw cywilnych, z jakiego korzystają 
obywatele;

 Traktowanie specjalne – przyznawanie cudzoziemcom tylko ściśle określonych uprawnień, 

przewidzianych w prawie wewnętrznym lub umowach międzynarodowych. Może on 
przewidywać zrównanie cudzoziemców z obywatelami w konkretnych dziedzinach, a więc można
je nazwać systemem równouprawnienia szczegółowego – w przeciwieństwie do systemu 
równouprawnienia ogólnego. 

 Traktowanie w sposób najbardziej uprzywilejowany, tj. przyznawanie obywatelom 

określonego państwa takich praw, jakie już posiadają lub uzyskują w przyszłości obywatele 
jakiegokolwiek państwa trzeciego, najbardziej uprzywilejowanego w danej dziedzinie.

W prawie wewnętrznym i umowach międzynarodowych bardzo często znajduje się zastrzeżenie dotyczące
wzajemności. Zasada wzajemności bywa stosowana zarówno przy traktowaniu narodowym, jak i 
specjalnym. Oznacza ona, że państwo A będzie przyznawać określone uprawnienia obywatelom państwa 
B, pod warunkiem, że państwo B przyznaje takie same uprawnienia obywatelom państwa A. 

Sytuacji prawnej cudzoziemców dotyczy wiele umów handlowych i osiedleńczych oraz umów z zakresu 
tzw. obrotu prawnego. Zajmują się one m.in. takimi zagadnieniami, jak: prowadzenie działalności 
handlowej i przemysłowej, nabywanie nieruchomości, wykonywanie pewnych zawodów, opodatkowanie, 
korzystanie z pewnych praw sądowych. 

Polska jest związana umowami o obrocie prawnym m.in. z Węgrami (6 III 1959r.), z Bułgarią (4 XII 
1961r.) i z Rumunią (25 I 1962r.). Umowy te przewidują traktowanie obywateli drugiej strony na zasadzie
narodowej, tzn. tak jak własnych obywateli, w zakresie przez daną umową określonym. Zasadą ogólną 
jest, że obywatele jednej strony korzystają na terytorium drugiej strony z takiej samej ochrony prawnej w 
zakresie praw osobistych i majątkowych, jaka przysługuje obywatelom tej strony. W szczególności mają 
oni prawo do swobodnego i nieskrępowanego zwracania się do sądów, prokuratury, organów notarialnych
i do innych organów drugiej strony, do których właściwości należą sprawy z zakresu umowy. Mogą 
występować przed tymi organami, składać wnioski i wytaczać powództwa ma tych samych warunkach, 
jakie zostały ustalone dla obywateli własnych.

Wydalenie cudzoziemca. Państwu przysługuje prawo wydalenia ze swego terytorium lub deportowania 
(tzw. przymusowego odstawienia do granicy) cudzoziemca, który naruszył prawo danego państwa. Prawo 
to może być ograniczone przez postanowienia obowiązujących umów międzynarodowych, a ponadto 
powinno być stosowane w sposób niedyskryminacyjny. 

Z Polski cudzoziemiec może być wydalony, jeżeli zachodzą okoliczności określone w art.88 ustawy o 
cudzoziemcach z 13 VI 2003r. Należą do nich m.in.: 

 Przebywanie na terytorium RP bez wymaganej wizy

 Wykonywanie pracy niezgodnie z ustawą z 20 IV 2004r. o promocji zatrudnienia i instytucjach 

rynku pracy

 Brak środków finansowych niezbędnych do pokrycia kosztów pobytu

 Niezgodne z przepisami przekroczenie lub usiłowanie przekroczenia granicy

 Dobrowolne nieopuszczenie terytorium RP w terminie określonym w odpowiedniej decyzji

68. Azyl w prawie międzynarodowym

 azyl terytorialny bądź polityczny – udzielenie schronienia cudzoziemcowi prześladowanemu we 

własnym kraju za działalność polityczną, religijną, społeczną, kulturalną, naukową, o jego 
nadaniu decyduje prezes Urzędu ds. Repatriacji i Cudzoziemców; osoba uzyskująca azyl korzysta 
z gwarancji, że nie zostanie wydana na żądanie państwa swego obywatelstwa; 

o - azyl terytorialny nie jest tożsamy ze statusem uchodźcy, art. 56 Konstytucji; Konstytucja

RP z 1997 roku oprócz azylu terytorialnego przewiduje też (art.56ust.2) możliwość 
nadania cudzoziemcowi statusu uchodźcy w rozumieniu Konwencji o statusie uchodźcy z 
1951r. i Protokołu uzupełniającego z 1967r. Według tych dokumentów uchodźcą jest 
osoba, która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swej rasy, 
religii, narodowości i przynależności do określonej grupy społecznej lub z powodu 
przekonań politycznych przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem i nie
może lub nie chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony tego państwa. 
Uchodźcą jest również osoba, która nie ma żadnego obywatelstwa i znajduje się na skutek
podobnej sytuacji poza państwem swego zamieszkania, nie może lub nie chce z powodu 
tych obaw powrócić do tego państwa. Konwencja zakazuje wydalania uchodźców oraz 
zawracania ich do granicy terytoriów, na których groziło im niebezpieczeństwo.

o - deklaracja o azylu terytorialnym z 1967 r., pod auspicjami ONZ, nieudane próby 

stworzenia konwencji o azylu terytorialnym w 1977 r.
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z roku 1948 przewiduje w art.14, że: „każdy 
człowiek na prawo ubiegać się o azyl i korzystać niego w innym kraju w razie 
prześladowania”. Choć obecnie można mówić o prawie korzystania z azylu w innym 
kraju jako o prawie jednostki, jednakże uzyskanie azylu zależy całkowicie od 
swobodnego uznania zainteresowanego państwa. 
Zgromadzenie ogólne w roku 1967 uchwaliło Deklarację w sprawie azylu terytorialnego, 
w której uznało, że udzielenie azylu jest pokojowym i humanitarnym aktem. Azyl 
przyznawany przez państwo osobom powołującym się na art.14 Powszechnej Deklaracji 
Praw Człowieka, a także osobom walczącym z kolonializmem, powinien być 
respektowany przez inne państwa. Prawo do azylu nie przysługuje osobom winnym 
popełnienia zbrodni przeciwko ludzkości, zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko 
ludzkości. W celu przygotowania konwencji o azylu terytorialnym została zwołana 
specjalna konferencja w roku 1977, która jednak nie zdołała wypracować odpowiedniego 
projektu. W ostatnich latach problemem staje się powoływanie się na prawo azylu 
politycznego ze względów ekonomicznych. Doprowadziło to do zaostrzenia przepisów 
wewnętrznych dotyczących udzielenia azylu w niektórych krajach europejskich (np. we 
Francji i Niemczech).

 azyl dyplomatyczny – nie jest instytucją powszechnego prawa międzynarodowego. Zwykle jest 

kwalifikowany jako instytucja prawa międzynarodowego Ameryki Łacińskiej. Podstawę prawną 
tego azylu stanowią prawo zwyczajowe i umowy międzynarodowe z 1928, 1933 i 1939 roku. 
Azyl dyplomatyczny to schronienie w pomieszczeniach misji dyplomatycznej, jest instytucją o 
charakterze regionalnym w państwach południowoamerykańskich. Umowy o azylu 
dyplomatycznym wyróżniają dwie kategorie osób upoważnionych do ubiegania się o ten rodzaj 
azylu. Są to: osoby ścigane ze względów politycznych oraz przestępcy polityczni. 
Azyl dyplomatyczny powinien być udzielany wyłącznie w tzw. sytuacjach niecierpiących zwłoki, 
np. gdy jednostka jest ścigana przez tłum, nad którym władze utraciły kontrolę, bądź też przez 
same władze i grozi jej utrata życia lub wolności z powodu politycznego prześladowania, a w 
inny sposób nie można zapewnić jej bezpieczeństwa. 

Praktyczną konsekwencją przyznania azylu dyplomatycznego jest wyjęcie osoby – korzystającej z
tegoż rodzaju ochrony – spod jurysdykcji państwa pobytu. 


- konwencja z Caracas o azylu dyplomatycznym z 1954 r. dotycząca państwa Ameryki 
Południowej

Prawo azylu nie przysługuje osobom winnym zbrodni przeciwko ludzkości, zbrodni wojennych oraz 
zbrodni przeciwko pokojowi. 

69. Status prawny uchodźców

Status uchodźców w świetle prawa międzynarodowego:



Uchodźca – osoba, która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem przebywa poza 
granicami państwa, którego jest obywatelem, i nie może lub nie chce z powodu tych obaw 
korzystać z ochrony tego państwa. 



Konwencja zakazuje wydalania uchodźców oraz zawracania ich do granicy terytoriów, na których
groziłoby im niebezpieczeństwo; uchodźców nie mogą objąć żadne nadzwyczajne środki, jeśli 
zostaną one podjęte przeciwko państwu, którego są obywatelami. 



status uchodźców regulują:

o konwencja genewska o statusie uchodźców z 1951 roku 
o protokół nowojorski o statusie uchodźców z 1967 roku.



Polska jest stroną obu aktów i nie ma odrębnej definicji uchodźców

Status uchodźców w Polsce



organem odpowiedzialnym za nadanie statusu uchodźcy jest Prezes Urzędu ds. Repatriacji i 
Cudzoziemców; instancją odwoławcza jest Rada ds. Uchodźców składająca się z 12 członków 
powołanych przez Prezesa Rady Ministrów



ustawa z 2003 roku o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP reguluje zgodnie z 
Konwencją genewską i Protokołem dodatkowym, postępowanie w sprawie nadania i pozbawienia 
statusu uchodźcy

.

Konstytucja RP z 1997 roku oprócz azylu terytorialnego przewiduje też (art.56ust.2) możliwość nadania 
cudzoziemcowi statusu uchodźcy w rozumieniu Konwencji o statusie uchodźcy z 1951r. i Protokołu 
uzupełniającego z 1967r. Według tych dokumentów uchodźcą jest osoba, która na skutek uzasadnionej 
obawy przed prześladowaniem z powodu swej rasy, religii, narodowości i przynależności do określonej 
grupy społecznej lub z powodu przekonań politycznych przebywa poza granicami państwa, którego jest 
obywatelem i nie może lub nie chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony tego państwa. 
Uchodźcą jest również osoba, która nie ma żadnego obywatelstwa i znajduje się na skutek podobnej 
sytuacji poza państwem swego zamieszkania, nie może lub nie chce z powodu tych obaw powrócić do 
tego państwa. Konwencja zakazuje wydalania uchodźców oraz zawracania ich do granicy terytoriów, na 
których groziło im niebezpieczeństwo.

Konwencja Genewska regulująca status uchodźców. Status uchodźców reguluje po drugiej wojnie 
światowej konwencja genewska z 28 lipca 1951 roku. Polsk przystąpiła do niej oraz do Protokołu 
dodatkowego do tej konwencji z roku 1967, jako sto piąty kraj. Uchodźcą w rozumieniu konwencji jest 
osoba, która „na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii, 
narodowości i przynależności do określonej grupy społecznej lub z powodu przekonań politycznych 
przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem i nie może lub nie chce z powodu tych obaw 
korzystać z ochrony tego państwa”. Uchodźcą jest również osoba, która nie ma żadnego obywatelstwa i 
znajduje się na skutek podobnych zdarzeń, poza państwem swojego zamieszkiwania, nie może lub nie 
chce z powodu tych obaw powrócić do tego państwa. Konwencja zakazuje wydalania uchodźców oraz 

zawracania ich do granicy terytoriów, na których groziłoby im niebezpieczeństwo. Mają oni prawo do 
swobodnego wyznawania religii. 
Uchodźców nie mogą objąć żadne nadzwyczajne środki, jeśli zostaną one podjęte przeciwko państwu, 
którego są obywatelami. Konwencja nie stosuje się do osób, które popełniły przestępstwa przeciwko 
pokojowi, zbrodnie wojenne, ciężkie przestępstwa pospolite czy winne są czynów sprzecznych z celami i 
zasadami ONZ. Uchodźcy korzystają z dokumentów podróży podobnych do paszportów nansenowskich. 
Ustawa z 13 czerwca 2003 rok o udzielaniu cudzoziemcom ochrony terytorium RP, w dziale II: status 
uchodźcy. Reguluje zgodnie z Konwencją genewską i Protokołem dodatkowym, w sprawie nadania i 
pozbawienia statusu uchodźcy.

70. Ekstradycja – główne zasady

Ogólne reguły dotyczące ekstradycji – ekstradycja w prawie międzynarodowym :

 zasada podwójnej karalności

 zasada specjalności

 zakaz wydawania osób, którym przysługuje prawo azylu

 swoboda odmowy wydania własnego obywatela

Ekstradycja w prawie polskim :

 w relacjach z państwami spoza Unii Europejskiej  „tradycyjna” ekstradycja – zakaz 

wydawania polskich obywateli

 w relacjach z państwami członkowskimi Unii Europejskiej  europejski nakaz aresztowania 

– dopuszcza wydawanie polskich obywateli

-

ekstradycja – wydanie osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa lub sprawcy przestępstwa 
państwu, któremu przysługuje jurysdykcja wobec tej osoby

-

sprawy ekstradycji regulują umowy bilateralne i wielostronne

-

osoba poddana ekstradycji może być przekazana:

- państwu jej obywatelstwa

- państwu popełnienia przestępstwa

- państwu, w którym nastąpiły skutki przestępstwa

-

zasady ekstradycji:

1) zasada podwójnej karalności (czyn przestępny i karalny w obu państwach)
2) zasada specjalności (ograniczenie ścigania, osobę wydaną można ścigać tylko za 

przestępstwo, które było podstawą wydania i można wobec niej wykonywać taka karę 
dla wykonania której została ona przekazana)

3) zasada prawa azylu (osoba korzystająca azylu nie podlega ekstradycji)

4) zasada nie wydawania własnych obywateli (art. 55 Konstytucji, z zastrzeżeniem o 

ENA)

-

Europejska Konwencja o Ekstradycji z 1957 roku; (Polska związana od 1993)

-

1996 – konwencja ekstradycyjna z USA

-

1998 – konwencja ekstradycyjna z Australią

-

2003 – konwencja ekstradycyjna z Indiami

-

Konwencje unijne dotyczące ekstradycji:

1) o ekstradycji z 1996 r.

2) o uproszczonej procedurze ekstradycyjnej z 1995 r.

Ekstradycja jest to wydanie władzom obcego państwa osoby ściąganej przez te władze za popełnione
przestępstwa.

Nie ma zwyczajowej normy, która nakazywała lub zakazywała ekstradycji. Współpraca państw w walce z 
przestępczością doprowadziła do tego, że począwszy od XVIII wieku zaczęto zawierać dwustronne 
umowy ekstradycyjne, w których strony zobowiązywały się wzajemnie do wydawania, na żądanie 
drugiej strony, osób ściganych lub skazanych za popełnienie określonych przestępstw.

Na ogół umowy ekstradycyjne przewidują tylko wydawanie przestępców pospolitych, natomiast nie 
wydaje się osób ściganych za 

 

 przestępstwa polityczne. Ocena charakteru przestępstwa należy do państwa

wydającego. Wyjątkiem od zasady jest tzw. klauzula zamachowa, przewidująca ekstradycję osób, które 
dopuszczają się motywów politycznych zabójstwa głowy szefa państwa, szefa rządu lub innych osób 
zajmujących kierownicze stanowiska państwowe i polityczne. 

Obecnie na podstawie Konstytucji RP z 1997r. ekstradycja obywatela polskiego jest dopuszczalna na 
podstawie europejskiego nakazu aresztowania pod warunkiem, że czyn stanowił przestępstwo według 
prawa RP.

Zakazana jest również ekstradycja osoby podejrzanej o popełnienie, bez użycia przemocy, przestępstwa z
przyczyn politycznych. Natomiast według polskiego KPK z 1997r. ekstradycja jest niedopuszczalna, m.in.
Jeżeli osoba, której dotyczy wniosek o wydanie, jest obywatelem polskim albo korzysta w Polsce z prawa 
azylu. Ekstradycji zaś można odmówić m.in. z tego powodu, że przestępstwo zostało popełnione na 
terytorium państwa polskiego albo na polskim statku morskim lub powietrznym, a także w przypadku 
jeżeli państwo, które złożyło wniosek o wydanie, nie zapewnia wzajemności. 

71.        Międzynarodowa ochrona praw człowieka

Historyczny rozwój ochrony praw człowieka

 Jako pierwszy akt inicjujący ochronę praw człowieka podaje się traktat augsburski z 1555 r. 

(wolność religijna)

 XIX/XX w – umowy dotyczące praw mniejszości
 Rzeczywisty rozwój dokumentów międzynarodowych z dziedziny praw człowieka zaczął się 

kształtować po II wojnie światowej (dokumenty o charakterze uniwersalnym)

 Charakter i początki uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka
 Uniwersalny system ochrony praw człowieka zwany jest również systemem powszechnym. 
 W dokumentach, które składają się na genezę ONZ można znaleźć pewne postanowienia 

dotyczące ochrony praw człowieka. Takie wzmianki zawierają:

o Karta Atlantycka z 1941 r
o Deklaracja narodów Zjednoczonych z 1942
o Deklaracja Teherańska z 1943

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka 1948

 Zestaw dokumentów uniwersalnych, chociaż jako rezolucja Zgromadzenia Ogólnego nie ma 

charakteru prawnie wiążącego

 Katalog praw politycznych, cywilnych, gospodarczych, społecznych, kulturalnych
 Deklarację przyjęło Zgromadzenie Ogólne ONZ

Niektóre z postanowień Deklaracji:



każdy człowiek jest wolny 



niestosowanie dyskryminacji 



prawo do sądu 



prawo do sprawiedliwego procesu 



prawo do własności 



prawo do zrzeszania się 



wyrzeczenie się niewolnictwa 



zagwarantowanie ochrony prywatności 



zakaz tortur i nieludzkiego traktowania 

Inne wartości potwierdzone przez Deklarację to:



wolność sumienia 



wolność wyznania i wolność do zmiany wyznania 



równość płci 

Pakty Praw Człowieka



Międzynarodowy Pakt Praw Cywilnych i Politycznych 1966 (Międzynarodowy Pakt Praw 
Obywatelskich i Politycznych)

o Część I(art. 1) -nadanie Narodom prawo do samostanowienia i decydowania o kierunkach

własnego rozwoju oraz prawo do korzystania z własnych bogactw naturalnych; nakazuje 
także wzajemne poszanowanie tych praw przez Państwa-Strony, zgodnie z 
postanowieniami Karty Narodów Zjednoczonych.

o Część II(art. 2-5) -określa zobowiązania Państw-Stron Paktu wobec wykonywania jego 

postanowień; zapewnienie zapewnienia praw obywatelskich i politycznych kobietom i 
mężczyznom na równych zasadach; Państwo może podjąć kroki mające na celu 
częściowe ograniczenie niektórych praw wobec zagrożenia Narodu, jednak działania takie

muszą być adekwatne do zaistniałej sytuacji i nie mogą pociągać za sobą dyskryminacji 
ze względu na rasę, płeć, język, religię lub pochodzenie społeczne.

o Część III(art. 6-27) -zapewnia podstawowe prawa obywatelskie i polityczne takie jak: 

zakaz dyskryminacji, prawo do życia, zakaz tortur i nieludzkiego traktowania, prawo do 
wolności osobistej, humanitarne traktowanie więźniów, wolność poruszania się i wyboru 
miejsca zamieszkania, obowiązek argumentacji wydalenia obcokrajowca, równość przed 
sądami i trybunałami, prawo do uznawania swojej podmiotowości prawnej wszędzie, 
ochrona życia prywatnego, wolność myśli, sumienia i wyznania, prawo do posiadania 
własnych poglądów, prawo do gromadzenia się i tworzenia stowarzyszeń (w tym 
związków zawodowych), ochrona rodziny ze strony Państwa, prawo uczestniczenia w 
wyborze władzy, równość wobec prawa, ochrona mniejszości etnicznych, religijnych i 
językowych.

o Zgodnie z Paktem Praw Cywilnych i Politycznych powołany został Komitet Praw 

Człowieka w Genewie. Został stworzony do przyjmowania zawiadomień 
indywidualnych i zawiadomień od państw.



Został on przewidziany jako organ, do którego Można zwrócić się dopiero po 
wyczerpaniu wszystkich krajowych środków dochodzenia określonych praw. Nie 
jest to wiec organ odwoławczy



Jeżeli ktoś decyduje się na skorzystanie z Komitetu Praw Człowieka w Genewie 
to nie może z tą samą sprawą wystąpić do organów europejskich



Zarzut musi dotyczyć tych praw, które są przewidziane w pakcie



Międzynarodowy pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych 1966

o Jego artykuły obejmują prawo narodów do samostanowienia i gwarancje równości 

wszystkich grup wobec stanowionego prawa. Zostało w nim ujęte prawo do pracy, do 
korzystania ze sprawiedliwych i korzystnych jej warunków (zarobki, wypoczynek, 
bezpieczeństwo), do tworzenia związków zawodowych i ich swobodnej działalności, do 
zabezpieczenia społecznego, specjalnej ochrony rodziny, matek, dzieci, do życia na 
odpowiednim poziomie (wolność od głodu, nędzy), do ochrony zdrowia, do korzystania z 
nauki (podstawowe bezpłatne i powszechne nauczanie, dostępność średniego nauczania, 
wolność rodziców w wyborze szkół), do udziału w życiu kulturalnym, korzystania z 
postępu naukowego, ochrony interesów wynikających z twórczości.



Protokół dodatkowy, który określał możliwości zgłaszania zawiadomień indywidualnych przez 
osoby, które uważają się za ofiary naruszenia praw  przez państwo-stronę tego paktu do Komitetu 
Praw człowieka

Polska jest związana obydwoma paktami od 1977, a Protokołu Opcyjnego od 1992

      Do Paktu Praw Cywilnych i Politycznych został przyjęty w 1989 także drugi protokół dodatkowy        
dotyczący zniesienia kary śmierci. Nie przystąpiła do niego Polska

Inne akty o charakterze powszechnym dotyczące ochrony praw człowieka:



Konwencja o likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej z 1965 roku



Konwencja dotycząca zwalczania i karania zbrodni apartheidu z 1973



Konwencja dotycząca zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego lub nieludzkiego karania czy 
traktowania z 1984



Konwencja o ochronie praw dziecka z 1989



Konwencja w sprawie zniesienia wszelkich form dyskryminacji kobiet 1979



Konwencja o prawach politycznych kobiet z 1953



Konwencja o obywatelstwie kobiet zamężnych z 1957

72.        Europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności

Oprócz uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka istnieje na każdym kontynencie system 
regionalny ochrony praw człowieka

Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i podstawowych wolności 1950



Przyjmując ten dokument, rządy państw europejskich zdecydowały się podjąć kroki w celu 
zbiorowego zagwarantowania niektórych praw wymienionych w Powszechnej Deklaracji Praw 
Człowieka. 



Na mocy tego dokumentu powołano Europejski Trybunał Praw Człowieka. 



Skargi do tego Trybunału mogą składać :

o państwa (tzw. skarga międzypaństwowa), 
o osoby indywidualne, grupy osób, organizacje pozarządowe (tzw. skarga indywidualna).

Katalog wolności:



prawo do życia 



zakaz tortur 



zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej 



prawo do wolności i bezpieczeństwa 



prawo do rzetelnego procesu 



zakaz karania bez ustawy 



poszanowanie życia prywatnego i rodzinnego 



wolność myśli, sumienia i wyznania 



wolność słowa 



wolność zrzeszania się i stowarzyszania 



prawo do zawarcia związku małżeńskiego 



prawo do skutecznego środka odwoławczego 



zakaz dyskryminacji przy korzystaniu z praw i wolności EKPC

Protokoły dodatkowe:



protokół nr 1 (1952 r.) 

o

ochrona własności prywatnej 

o

prawo do nauki 

o

prawo do wolnych wyborów 



protokół nr 4 (1963 r.) 

o

zakaz pozbawiania wolności za długi 

o

prawo swobodnego poruszania się 

o

zakaz wydalania własnych obywateli 

o

zakaz zbiorowego wydalania cudzoziemców 



protokół nr 6 (1983 r.) 

o

zakaz kary śmierci w czasie pokoju 



protokół nr 7 (1984 r.) 

o

gwarancje proceduralne przy wydalaniu cudzoziemców 

o

prawo do odwołania w sprawach karnych 

o

odszkodowanie za niesłuszne skazanie 

o

zakaz ponownego sądzenia lub karania 

o

równość małżonków w sferze cywilno-prawnej 



protokół nr 12 (2000 r.) 

o

ogólny zakaz dyskryminacji 



protokół nr 13 (2003 r.) 

o

całkowity zakaz kary śmierci (także w czasie wojny) 

Przebieg postępowania przed Trybunałem:



Skargę należy złożyć w ciągu 6 miesięcy od ostatniego orzeczenia w sprawie podjętej na 
płaszczyźnie krajowej 



Osoba musi być ofiara przekroczenia praw



Skarga musi dotyczyć tylko zdarzeń, które miały miejsce po wejściu w życie konwencji o w 
stosunku do danego państwa



Skargi państwowe trafiają od razu do izby 7-osobowej

Europejska Karta Społeczna 1961 r

Dokument Rady Europy

Zawiera katalog praw i zasad w tym m.in. prawo do pracy, sprawiedliwych higienicznych warunków 
pracy, godziwego wynagrodzenia, organizowania się i rokowań zbiorowych. Uznaje ona prawa rodziny do
ochrony pracowników, migrujących, kobiet, nieletnich, niepełnosprawnych

1992 – Protokół Dodatkowy – prawo równych szans i równego traktowania w sprawach zatrudnienia, 
zawodu, informacji, prawo do ochrony socjalnej osób w podeszłym wieku

1992 także Drugi Protokół Dodatkowy – system skarg zbiorowych dla pracodawców i pracowników

1996 – prawo do ochrony w razie rozwiązania stosunku pracy lub niewypłacalności pracodawcy, do 

ochrony godności w pracy, do równych szans i równego traktowania pracowników mających obowiązki 

rodzinne, prawo przedstawicieli i pracowników do ochrony w przedsiębiorstwie itd.

Inne dokumenty:

Europejska Konwencja o Wykonywaniu Praw Dzieci z 1996 r

Ramowa Konwencja o ochronie mniejszości narodowych 1995

Konwencja biomedyczna 1997

75. Wolności Lotnicze

Międzynarodowa żegluga lotnicza może się odbywać tylko na podstawie zezwoleń, czyli przywilejów
przyznawanych   przez   państwa   obcym   samolotom   we   własnej   przestrzeni   powietrznej.   Przywileje   te
nazywamy wolnościami lotniczymi.

Wolności Lotnicze w międzynarodowej żegludze powietrznej:

 Wolności techniczne

o Prawo przelotu – prawo przelotu nad terytorium państwa jest wolnością podstawową, bez

której międzynarodowa żegluga powietrzna w ogóle nie mogłaby istnieć, nie mogłyby też
być realizowane żadne inne wolności lotnicze; (1)

o Prawo lądowania technicznego (nie w celach handlowych) – jest to prawo lądowania w

celach   nie   handlowych,   np.   dla   uzupełnienia   zapasu   paliwa,   dokonania   przeglądu
technicznego statku powietrznego lub wymiany załogi. Niedopuszczalne jest zabieranie
lub pozostawianie pasażerów, towarów czy poczty; (2)

Obie   wolności   dają   prawo   do   korzystania   z   przestrzeni   powietrznej   i   urządzeń   naziemnych   państwa
przyznającego te wolności. Nie dają one żadnych praw handlowych ( przewozowych ), czyli prawa obrotu
przewozowego.

Powyższe   wolności   wynikają   z   art.5   Konwencji   Chicagowskiej,   są   to   loty   nieregularne.   Natomiast
tematyka   lotów   regularnych   uregulowana   jest   w   Układzie   o   tranzycie   międzynarodowych   służb
powietrznych   (układ   o   dwóch   wolnościach)   z   7   XII   1944r.   Polska   jest   stroną   układu   o   dwóch
wolnościach.   Państwa,   które   nie   są   związane   tym   układem   przyznają   sobie   wolności   tranzytowe   na
zasadach dwustronnych.

 Wolności handlowe

o Prawo przywożenia osób i towarów z kraju przynależności statku powietrznego (3)

o Prawo zabierania osób i towarów do kraju przynależności statku powietrznego (4)

o Prawo przywożenia i zabierania osób i towarów do i z kraju trzeciego (5) – traktowana

jest jako przywilej nadzwyczajny i dlatego przyznawana jest rzadziej. Z gospodarczego
punktu widzenia jest to uzasadnione, ponieważ wiele państw nie chce, aby obrót lotniczy
między portami lotniczymi, a państwami obcymi obsługiwany był przez samoloty państw
trzecich. 

Wolność 3 i 4, są niezbędnymi wolnościami handlowymi dla żeglugi międzynarodowej. 

Układ o międzynarodowym transporcie lotniczym przewiduje wzajemne przyznanie sobie pięciu wolności
lotniczych.  Piąta wolność jest traktowana fakultatywnie, tzn. państwo będące jego stroną może  przez
jednostronna   deklarację   wyłączyć   ją   w   stosunkach   z   pozostałymi   stronami   układu.   Układ   przyjęło
zaledwie kilka państw, więc nie ma on większego znaczenia praktycznego. Polska nie jest stroną układu o
pięciu   wolnościach.  Stany   Zjednoczone   wypowiedziały   ten   układ   już   w   1964   roku.  Regułą   jest
przyznawanie sobie wolności handlowych na podstawie umów dwustronnych. Niektóre z nich przewidują
również piątą wolność. 

76. Status prawny przestrzeni powietrznej

Sytuacja prawna przestrzeni powietrznej: teoria nierozerwalności przylegania – taki jest status przestrzeni
powietrznej, jaki jest status powierzchni Ziemi, do której przylegają

 Terytorium   lądowe   państwa,   wody   wewnętrzne,   morze   terytorialne    całkowita,   wyłączna

jurysdykcja państwa – narodowa przestrzeń powietrzna

 Terytorium   niepodlegające   jurysdykcji   państwowej    swoboda   żeglugi   powietrznej   –

międzynarodowa przestrzeń powietrzna

Zgodnie z  zasadą przylegania  przestrzeń powietrzna  ma  takie samo  położenie prawne jak terytorium
lądowe czy obszar morski, nad którym się znajduje. Istnieją dwa zasadnicze reżimy prawne:

 Przestrzeń   powietrzna   nad   terytorium   lądowym   i   morskim   podlega   jego   wyłącznej   i   pełnej

suwerenności

 Przestrzeń powietrzna nad morzem otwartym i terytorialnym nie podlegającym czyjemukolwiek

zwierzchnictwu jest otwarta dla wspólnego użytkowania ( wolności przelotu ) przez wszystkie
państwa. 

Zgodnie   z   tym,   polska   ustawa   o  prawie   lotniczym   z   21  III   1962  roku  stwierdza,   że   Polska   posiada
całkowite i wyłączne zwierzchnictwo w przestrzeni powietrznej nad swoim obszarem lądowym, wodami
wewnętrznymi, morzem terytorialnym.

Z   uwagi   na   większe   zagrożenie   jakie   stwarza   żegluga   powietrzna   dla   bezpieczeństwa   państwa,   w
przestrzeni nad morzem terytorialnym nie ma prawa nieszkodliwego przelotu dla statków powietrznych.
Położenie   prawne   przestrzeni   powietrznej   nad   terytorium   państwa   jest   jednolite,   a  wykonywanie
suwerennych praw nie podlega ograniczeniom innym niż konwencyjne.

Państwo sprawujące zwierzchnictwo ma  prawo regulowania dostępu obcych statków powietrznych do
swej   przestrzeni   powietrznej.   Zezwolenie   na   przelot   obcych   statków   może   wynikać   z   dwu-   lub
wielostronnej   umowy   międzynarodowej   lub   z   ustawodawstwa   wewnętrznego.   Statki   i   ich   załogi,
pasażerowie i ładunki podlegają prawu i władzy państwa sprawującego zwierzchnictwo, przy czym  –
podobnie jak w prawie morza – samoloty wojskowe korzystają z immunitetu.

Każdy   statek   powietrzny   musi   posiadać   określoną   i   to   jedną   przynależność   państwową.   Podstawą
przynależności   państwowej   jest   rejestracja,   czyli   wpis   do   rejestru   statków   powietrznych   państwa.
Określenie warunków wpisu należy do kompetencji własnej państwa, przy czym z reguły decydującym
kryterium, jak w przypadku polskiej ustawy o prawie lotniczym z roku 1962, jest własność. Każdy statek
powietrzny posiada swój znak rozpoznawczy, na który składa się znak rejestracji i znak przynależności.

Przynależność przedsiębiorstw lotniczych zajmujących się przewozem lotniczym jest określona zgodnie z
zasadą   rzeczywistej   kontroli.   Działalność   ta   jest   dopuszczalna   i   określana   porozumieniami
międzynarodowymi. 

Z przynależności państwowej statku powietrznej wynika jego podleganie prawu i władzy swego państwa
podczas żeglugi w przestrzeni powietrznej niepodlegającej niczyjej suwerenności. 

77. Status prawny statku powietrznego

Według załączników do Konwencji Chicagowskiej do statków powietrznych zalicza się „wszelkie aparaty
mogące   utrzymać   się   w   atmosferze   na   skutek   oddziaływania   powietrza”.   Prawo   międzynarodowe
odróżnia statki powietrzne cywilne od statków powietrznych państwowych.

Z   Art.   3   Konwencji   Chicagowskiej:   o   rodzaju   statku   powietrznego   decyduje   służba,   jaką   statek
powietrzny w danym czasie pełni. Statek powietrzny używany w służbie wojskowej, celnej lub policyjnej
jest statkiem państwowym; każdy zaś inny – jest statkiem powietrznym cywilnym. 

Z podziałem statków na państwowe i cywilne wiążą się rozmaite konsekwencje prawne, m.in. dotyczące
ich dopuszczenia do obcej przestrzeni powietrznej lub sytuacji prawnej w tej przestrzeni. Specjalnym
rodzajem statków powietrznych są statki bez pilota. Według art.8 Konwencji Chicagowskiej statki takie
mogą przelatywać nad terytorium obcego państwa tylko za jego specjalnym upoważnieniem. Przepis ten
ma na celu bezpieczeństwo żeglugi i interes państwa terytorialnego. 

Każdy   statek   powietrzny   musi   posiadać   określoną   przynależność   państwową,   która   nabywa   przez
wpisanie do rejestru statków powietrznych, prowadzonego przez władze państwowe zgodnie z prawem
wewnętrznym. Statek posiada przynależność tego pastwa do którego rejestru jest wpisany. Warunki wpisu
określane są przez każde państwo. W Polsce na podstawie ustawy z 2002 roku rejestr cywilnych statków
powietrznych prowadzi Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego. Dokonuje on wpisania statku powietrznego
do rejestru statków, zmiany danych rejestrowych, odmowy wpisania i wykreślenia statku powietrznego z
tego rejestru, w drodze decyzji administracyjnej (art.34). Prawo międzynarodowe wymaga przestrzegania
zasady wyłącznej przynależności państwowej, która polega na tym, że statek powietrzny może mieć tylko
jedną przynależność. Nie można tego samego statku ważnie rejestrować w kilku państwach, natomiast
można przenieść rejestrację z jednego państwa do drugiego. W tym przypadku statek traci przynależność
w jednym państwie, a nabywa jej w drugim (art. 17 i 18 Konwencji Chicagowskiej)

Sytuacja prawna statków powietrznych na obszarach niepodlegających suwerenności żadnego państwa nie
budzi  wątpliwości  –  znajdują   się   one  pod  wyłączną  władzą  państwa  rejestracji.  Zagadnienia   sytuacji
prawnej   statków   powietrznych   w   obcej   przestrzeni   powietrznej   i   na   obcych   lotniskach   jest   bardziej
złożone, ponieważ w grę wchodzą: zwierzchnictwo terytorialne i zwierzchnictwo samolotowe. Z zasady
zwierzchnictwa   nad   przestrzenią   powietrzną   wynika,   że   w   braku   odmiennych   zobowiązań
międzynarodowych każde państwo może wykonywać jurysdykcję nad obcymi statkami znajdującymi się
w jego przestrzeni powietrznej. W pewnych przypadkach może istnieć podwójna jurysdykcja – państwa
terytorialnego i państwa rejestracji statku powietrznego.

W obecnym stanie rozwoju komunikacji lotniczej połączenie problemów jurysdykcji i właściwości prawa
z   państwem,   w   którego   przestrzeni   powietrznej   samolot   się   znajduje,   byłoby   w   wielu   przypadkach
niepraktyczne i trudne, ponieważ samoloty odrzutowe latają na dużych wysokościach i z dużą szybkością.
Między samolotem przelatującym na dużej wysokości, a państwem terytorialnym nie ma właściwie żadnej
więzi. Państwo to nie ingeruje, jeśli tylko obcy samolot przestrzega jego przepisów dotyczących żeglugi
powietrznej i jeśli skutki tego, co się dzieje na pokładzie samolotu, nie sięgają terytorium danego państwa
i nie zagrażają jego bezpieczeństwu. 

Według   Konwencji   Tokijskiej   w   sprawie   przestępstw   i   niektórych   innych   czynów   popełnionych   na
pokładzie   statków   powietrznych   z   14   IX   1963   roku   państwo   terytorialne  nie   może   przeszkodzić  w
kontunuowaniu   lotu   przez   statek   powietrzny   w   celu   wykonania   jurysdykcji   karnej,  z   wyjątkiem
przypadków gdy:



Przestępstwo wywarło skutek na terytorium tego państwa

 Przestępstwo   zostało   popełnione   przez   obywatela   tego   państwa   lub   w   stosunku   do   takiego

obywatela albo przez osobę mającą stałe miejsce zamieszkania w tym państwie;

 Przestępstwo narusza bezpieczeństwo tego państwa

 Przestępstwo   stanowi   naruszenie   jakichkolwiek   reguł   lub   przepisów   dotyczących   lotu   lub

manewrowania statkiem powietrznym, obowiązujących w tym państwie

 Wykonywanie tej jurysdykcji jest konieczne w celu doprowadzenia do poszanowanie każdego

zobowiązania tego państwa, wynikającego z wielostronnej umowy międzynarodowej

 

78. Status prawny przestrzeni kosmicznej.

Sytuacja prawna przestrzeni kosmicznej:

 Nie podlega suwerenności (zwierzchnictwu) indywidualnych państw, nie można jej zawłaszczyć

 Stanowi wspólne dziedzictwo ludzkości, powinna być wykorzystywana w celach pokojowych, dla

dobra i w interesie wszystkich państw

 Wolność badań i pokojowego użytkowania dla wszystkich państw

ONZ w 1959 powołała Komitet ds.. Pokojowego Wykorzystania Przestrzeni Kosmicznej

Na podstawie rezolucji Zgromadzenia Ogólnego w 1967 roku podpisany został równocześnie w Moskwie,
Londynie i Waszyngtonie Układ o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania 
przestrzeni kosmicznej łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi.

Układ przewiduje, ze przestrzeń kosmiczna, łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi:

 jest wolna dla badań i użytkowania przez wszystkie państwa, bez jakiejkolwiek dyskryminacji, na 

zasadzie równości i zgodnie z prawem międzynarodowym,

 nie podlega zawłaszczeniu przez państwa,
 państwa ponoszą międzynarodową odpowiedzialność za swoja działalność w przestrzeni 

kosmicznej oraz zachowują jurysdykcję i władze nad obiektami wysłanymi w przestrzeń 
kosmiczną

 astronauci powinni być uważani za wysłanników ludzkości i należy im udzielić pomocy w razie 

wypadku lub przymusowego lądowania na obcym terytorium lub pełnym morzu

 zakaz rozszerzania na te tereny wyścigu zbrojeń

Zasady  te   zostały   potwierdzone   w   Układzie   z   18   XII   1979   roku   w   sprawie   działalności   państw   na
Księżycu i innych ciałach niebieskich. 

79. Odpowiedzialność państwa za szkody wywołane działalnością w przestrzeni kosmicznej

Konwencja o międzynarodowej odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez obiekty kosmiczne z roku
1972 rozwinęła ogólne postanowienia o odpowiedzialności, znajdujące się w układzie z 1967 roku. Jest to
problem nie tylko teoretyczny, o czym świadczy fakt, że w 1960 roku szczątki satelity amerykańskiego
spadły na Kubę, raniąc kilka osób, a w 1969 roku u wybrzeży Syberii szczątki rakiety kosmicznej zraniły
marynarzy   japońskich.   Wielokrotnie   na   powierzchni   ziemi   znajdowano   też   fragmenty   obiektów
kosmicznych. 

Konwencja przyjmuje zasadę odpowiedzialności absolutnej państwa wypuszczającego obiekt kosmiczny 
za szkodę wyrządzoną na powierzchni ziemi lub statkowi powietrznemu. Przez szkodę rozumie się utratę 
życia, uszkodzenie ciała lub inne zagrożenie zdrowia albo utratę, uszkodzenie mienia lub majątku 
państwa, osób fizycznych lub prawnych i organizacji międzynarodowych. Odpowiedzialność za szkodę 
wyrządzoną przez jedne obiekt kosmiczny drugiemu obiektowi kosmicznemu gdziekolwiek indziej niż na 
powierzchni ziemi powstaje natomiast tylko w przypadku winy państwa lub osób, za które jest ono 
odpowiedzialne. Jeżeli dwa lub więcej państw wypuszczą obiekt, odpowiadają one solidarnie za wszelkie 
powstałe szkody.

Przedawnienie roszczeń:

Państwo, które poniesie szkodę lub którego osoby fizyczne lub prawne poniosą szkodę, może przedstawić 
roszczenie o odszkodowanie. Roszczenie powinno być przedstawione w drodze dyplomatycznej i nie 
później niż w ciągu roku od dnia powstania szkody. Jeśli nie dojdzie do zaspokojenia roszczenia w drodze
dyplomatycznej, może być powołana specjalna komisja, której decyzja – w zależności od stanowiska stron
– może być wiążąca lub mieć charakter zalecenia. 

80. Status prawny obszarów podbiegunowych

Status prawny Arktyki.
Arktyką nazywamy obszary położone wokół bieguna północnego. Obszary te to przeważnie zamarznięte i 
pokryte lodami pływającymi morza oraz nieliczne wyspy. 

W odniesieniu do Arktyki (obszar polarny północny), część państw zgodziła się na zastosowanie tzw. 
Teorii sektorów polarnych. W przypadku Arktyki pomiędzy państwami, które sąsiadują z tym obszarem i 
zgłaszały wobec niego roszczenia terytorialne, dokonano podziałów głównie drogą aktów jednostronnych 
na sektory polarne, które mają kształt trójkątów (ich wierzchołkiem jest biegun północny) ograniczonych 
bokami, ramionami (południkami przebiegającymi przez zewnętrzne granice granic tych państw). Państwa
te należą do Rady Państw Arktycznych. Stany Zjednoczone nie uznały teorii sektorów jako podstawy do 
wysuwania roszczeń terytorialnych. 

Przyjęte są oczywiście szczegółowe ustalenia dotyczące ochrony środowiska arktycznego. W ramach 
obszaru Arktyki niektóre uregulowania dotyczą archipelagu Spitsbergen i Grenlandii.

Archipelag Spitsbergen, który był przedmiotem sporów między wieloma państwami w 1920 r. na mocy 
traktatu paryskiego został przyznany Norwegii. Sprawuje ona nad nim zwierzchnictwo ale o pewne 
uprawnienia eksploatacyjne upominała się Rosja, a ZSRR powołała się na prawa Rosji i Norwegia 
zgodziła się przyznać uprawnienia eksploatacyjne dotyczące węgla kamiennego Rosjanom, ale nie 
zgodzili się na dalsze propozycje dotyczące wspólnej obrony.

Na Spitsbergen Norwegia rozciągnęła swoją strefę ekonomiczną i wykorzystuje ten obszar zgodnie z 
założeniami traktatu paryskiego w celach pokojowych i jest to obszar zneutralizowany i 
zdemilitaryzowany Grenlandia została na mocy orzeczenia Stałego Trybunału Sprawiedliwości 
Międzynarodowej z 1933 r. przyznana Danii. W 1953 r. odbyło się referendum i mieszkańcy Grenlandii 
opowiedzieli się za integracją z Danią.

Pewne różnice stanowisk między Grenlandią a Danią powstały z przystąpieniem Danii do Wspólnot 
Europejskich. W 1979 r. Grenlandia uzyskała status terytorium autonomicznego w ramach państwa 
Duńskiego.

Status prawny Antarktyki.
Antarktyka jest to obszar polarny i subpolarny wokół bieguna południowego. Obszar ten obejmuje ląd 
stały pokryty lodem, niezamieszkały, uznawany za szóstą część świata – Antarktydę. 

Antarktyka obejmuje obszar lądowy i morski do 60 stopnia szerokości geograficznej południowej. Status 
prawny Antarktyki został uregulowany traktatem waszyngtońskim z 1959 r., który przewiduje, że 
roszczenia terytorialne do tego obszaru nie wygasają, ale w czasie obowiązywania tego układu nie można 
zgłaszać nowych roszczeń lub poszerzać roszczeń zgłoszonych. Do lądu Antarktydy wysuwało roszczenia
wiele państw, zarówno położonych w bezpośrednim sąsiedztwie ( Australia, Nowa Zelandia, Argentyna i 
Chile ), jak też oddzielonych od niej tysiącami kilometrów ( Wielka Brytania, Norwegia i Francja ). 
Obecnie sytuację praną Antarktyki reguluje wspomniany Traktat Waszyngtoński. Przewiduje on, że 
obszar ten będzie wykorzystywany wyłącznie do celów pokojowych. Zakazane jest podejmowanie 
wszelkich środków o charakterze wojskowym ( np. zakładanie baz wojskowych, fortyfikacji, 
przeprowadzenie manewrów oraz dokonywanie prób z bronią). 

Traktat wyróżnia grono państw konsultatywnych, które mają prawo podejmowania decyzji w stosunku do 
Antarktyki i państw niekonsultatywnych, które takiego uprawnienia nie posiadają. Zawarto także inne 
porozumienia dotyczące Antarktyki:

1) w 1980 r. konwencję z Canbery dotyczącą ochrony środowiska morskiego (żywych morskich 

zasobów Antarktyki).

2) W 1988 r. konwencja z Wellington dotycząca eksploatacji bogactw mineralnych
3) w 1991 r. protokół madrycki o ochronie środowiska Antarktyki.

Antarktyka jest ważnym obszarem z ekologicznego punktu widzenia, w jej lodach znajduje się ok. 90% 
zasobów wody pitnej znajdującej się na całej kuli ziemskiej. Polska należy do grona państw 
konsultatywnych (w 2002 r. w Warszawie odbyło się posiedzenie konsultatywne).

81. Ustanowienie przedstawicielstwa dyplomatycznego

 Czynne i bierne prawo legacji. 

Prawo wysyłania przedstawicieli dyplomatycznych nazywane jest czynnym prawem legacji, 
natomiast prawo ich przyjmowania – biernym prawem legacji. Wszystkie państwa posiadają 
czynne i bierne prawo legacji. Oprócz państw, zgodnie z tradycją, z czynnego i biernego prawa 
legacji korzysta także Stolica Apostolska (Watykan), co znalazło potwierdzenie w Konwencji 
wiedeńskiej o stosunkach dyplomatycznych.

 Ustanowienie stosunków dyplomatycznych.

Prawo legacji nie implikuje konieczności ustanowienia stosunków dyplomatycznych, gdyż 
nawiązywanie i utrzymywanie tych stosunków zależy od zgody zainteresowanych państw. Na 
przykład w 2008 roku Polska utrzymywała stosunki dyplomatyczne ze 179 państwami. Należy 
także podkreślić, że uznanie państwa nie pociąga za sobą konieczności równoczesnego 
nawiązywania z nią stosunków dyplomatycznych, jak również nieutrzymywanie stosunków 
dyplomatycznych nie oznacza nieuznawania państwa. Państwa, jeśli nie łączą ich żadne więzi i 
interesy, mogą nie odczuwać potrzeby ustanowienia stosunków dyplomatycznych i utrzymywania
stałych misji. 

 Zerwanie stosunków dyplomatycznych może być reakcją na postępowanie oceniane jako 

poważne naruszenie praw, interesów i godności państwa albo w sytuacji, kiedy państwo iednie 
zapewnia jej należytego bezpieczeństwa. Zwróćmy uwagę, że o ile nawiązywanie stosunków 
dyplomatycznych wymaga zgody dwu państw, o tyle ile zerwanie może nastąpić w wyniku aktu 
jednostronnego.

Zerwanie stosunków dyplomatycznych może być również zastosowane jako sankcja wobec 
państwa naruszającego pokój lub dopuszczającego się aktu agresji. Zgodnie z art.41 Kart NZ 
decyduje o tym Rada Bezpieczeństwa. Również wybuch wojny powoduje zerwanie stosunków 
dyplomatycznych. 

82. Zasady dotyczące pierwszeństwa w odniesieniu do misji dyplomatycznych

Do czasów kongresu wiedeńskiego zagadnienie pierwszeństwa przedstawicieli dyplomatycznych budziło 
liczne spory i nieporozumienia. Trudność polegała na tym, że pierwszeństwo szefów misji wiązano z 
rangą i pierwszeństwem państw, które reprezentowali. Największym osiągnięciem Regulaminu 
wiedeńskiego było oderwanie sprawy pierwszeństwa szefów misji w ramach poszczególnych klas od 
rangi i znaczenia państw. Przyjęto mianowicie, że w ramach tej samej klasy pierwszeństwo ustala się 
według starszeństwa w pełnieniu misji, tzn. daty urzędowego zawiadomienia o przybyciu do państwa 
przyjmującego.

Zasadę tę utrzymywała z niewielką modyfikacją Konwencja Wiedeńska. Według jej art.16 ust.1 szefowie 
misji korzystają z pierwszeństwa w obrębie swojej klasy zgodnie z kolejnością dat i godzin objęcia 
funkcji. Za objęcie funkcji, zgodnie z art.13ust.1 może być uważane złożenie listów uwierzytelniających 
lub notyfikacja o przybyciu i złożenie kopii listów uwierzytelniających w ministerstwie spraw 
zagranicznych. 

W niektórych państwach katolickich pierwszeństwo tradycyjnie przysługiwało przedstawicielom papieża. 
Konwencja wiedeńska sankcjonuje ten stan rzeczy, stwierdzając, że nic „nie stoi na przeszkodzie w 
stosowaniu praktyki, która jest lub mogłaby być przyjęta przez państwo przyjmujące w odniesieniu do 
pierwszeństwa przedstawiciela Stolicy Apostolskiej” (art.16 ust.3).

83. Personel misji dyplomatycznej

Sytuacja prawna poszczególnych grup personelu misji nie jest identyczna. Członkowie personelu 
dyplomatycznego, zgodnie ze znaczeniem swoich funkcji, mają najbardziej uprzywilejowaną sytuację 
prawną w państwie przyjmującym – korzystają z pełnych przywilejów i immunitetów dyplomatycznych. 
Podobnie traktowani są członkowie personelu administracyjnego i technicznego. Natomiast personel 
służby korzysta tylko z ograniczonych przywilejów i immunitetów.

 personel dyplomatyczny – osoby posiadające stopień (rangę) dyplomatyczny:

w praktyce są następujące stopnie:

o minister pełnomocny

o minister

o radca-minister pełnomocny

o I radca

o II radca                             przedstawiciele dyplomatyczni !!!

o Radca

o Attaché specjalny (wojskowy, morski, lotniczy)

o I sekretarz

o II sekretarz

o III sekretarz

o Sekretarz

o Attaché 

 personel administracyjno-techniczny (personel pomocniczy): personel sekretariatu, tłumacze, 

szyfranci, lekarze, eksperci

 personel służby (obsługi): woźni, kierowcy, osoby sprzątające, kucharze, ogrodnicy, ochrona

Liczba personelu misji zależy w zasadzie od państwa wysyłającego. Państwo przyjmujące może 
jednak zażądać, aby liczebność misji była utrzymana w rozsądnych granicach, biorąc pod uwagę 
okoliczności i warunki w państwie przyjmującym oraz potrzeby misji. W szczególnych sytuacjach
państwo pobytu może zażądać zredukowania liczby personelu misji.

Ministerstwo spraw zagranicznych państwa przyjmującego powinno być zawiadamiane o 
mianowaniu członków personelu, o przybyciu ich oraz ich rodzin oraz ostatecznym wyjeździe.  

84. Szef misji dyplomatycznej

 I klasa – ambasador, nuncjusz apostolski

 II klasa – poseł, internuncjusz, delegat apostolski      przedstawiciele dyplomatyczni !!!

 III klasa – chargé d`affaires 

 W myśl artykułu 14 Konwencji wiedeńskiej o stosunkach dyplomatycznych z 18 kwietnia 1961 r. 

szefowie misji dyplomatycznych dzielą się na trzy klasy:



ambasadorów

 

  i 

   nuncjuszów, akredytowanych przy głowach państw, oraz innych szefów misji 

równorzędnego stopnia; 



posłów

 

 , ministrów i 

 

 internuncjuszów, akredytowanych przy głowach państw; 



chargé d'affaires, akredytowanych przy ministrach spraw zagranicznych. 

Państwa uzgadniają między sobą klasę, do której powinni należeć szefowie ich misji, przy czym 
obowiązuje zasada wzajemności (raczej nie spotyka się sytuacji, gdy państwo X wysyła do państwa Y 
ambasadora, a państwo Y do państwa X posła).

Zagadnienie procedencji (pierwszeństwa)
W Regulaminie Wiedeńskim  przyjęto, ze w ramach tej samej klasy pierwszeństwo ustala się według 
starszeństwa w pełnieniu misji, tzn. od daty urzędowego zawiadomienia o przybyciu do państwa 
przyjmującego
Zasadę tę utrzymała z niewielką modyfikacją Konwencja Wiedeńska. 
Szefowie misji korzystają z pierwszeństwa w obrębie swojej klasy  zgodnie z kolejnością dat i godzin 
objęcia funkcji.
W niektórych państwach katolickich pierwszeństwo tradycyjnie przysługiwało przedstawicielom papieża. 
Konwencja Wiedeńska to potwierdziła

85. Immunitet dyplomatyczny

Przywileje i immunitety dyplomatyczne

 rzeczowe (dotyczące misji)

o prawo używania flagi i godła

o nietykalność pomieszczeń, archiwów, dokumentacji, korespondencji urzędowej

o zwolnienie od podatków i opłat

o swoboda porozumiewania się

 osobowe (dotyczące przedstawicieli dyplomatycznych)

o prawo używania flagi i godła

o nietykalność osobista rezydencji prywatnych, mienia, dokumentów, korespondencji

o immunitet jurysdykcyjny

o zwolnienie od opłat, podatków, ubezpieczeń społecznych

o zwolnienie od rewizji

PRZYWILEJE I IMUNITETY DYPLOMATYCZNE:

I. RZECZOWE: ( te, które przynależą Np. do rezydencji, samochodom, mieszkaniom, misji)

 Prawo łączności z państwem wysyłającym
 Nietykalność archiwów Art. 21 Konwencji
 Nietykalność korespondencji przejaw immunitetu rzeczowego

 Nie można dokonać rewizji w rzeczach, które przynależą do Misji

II. OSOBISTE należą do grupy osobowej

 Nietykalność osobista ( ochrona)

- za jej naruszenie należy się odpowiednia kara,

-  przysługuje każdemu przedstawicielowi dyplomatycznemu



Przedstawiciele dyplomatyczni posiadają immunitet celny i skarbowy, są 

zwolnieni od płacenia podatków



Jeżeli ktoś posiada legitymację dyplomatyczną może kupić towar Np. 

alkohol, papierosy, rzeczy luksusowe, bez opłacenia cła

Immunitety Jurysdykcyjne

1)

Karne – pełny, art. 31 konwencji  jeżeli nawet zostanie złapany 
na        gorącym uczynku nie wolno go zatrzymać

2) Cywilne - 
3) Administracyjne -

pełne z pewnymi wyjątkami:

W zakresie prawa rzeczowego , wtedy przedstawiciel dyplomatyczny gdy kupuje 
nieruchomość na terenie państwa przyjmującego podatek jako osoba prywatna



,płaci pełen podatek jako osoba prywatna



W zakresie prawa handlowego , 
dochodzenie roszczeń z tego zakresu, 
dopuszcza się prowadzenie wykładów na
uczelniach ze wskazaniem nie pobierania
wynagrodzenia lub oddania go na 
szczytny cel, wyj. Nie można zabronić 
ambasadorowi wydać książki z zakresu 
pracy naukowej



Sprawy spadkowe- przedstawiciel 
dyplomatyczny jest spadkobierca w 
państwie przyjmującym, wtedy musi 
zapłacić od tego podatek tzn. podatek od 
spadku itd.

Sytuacja prawna rodzin przedstawicieli dyplomatycznych



Członkowie rodzin oraz dzieci korzystają z takich samych immunitetów 

jak i przywilejów jak przedstawiciele dyplomatyczni, do członków rodziny można również 
zaliczyć teściów o ile przed wysłaniem do placówki dyplomatyczniej, przedstawiciel żył z 
nimi wspólnocie domowej ( kuzyni, ciotki, wujkowie, nie SA objęci tym odstępstwem)



Warunkiem w/w jest fakt, iż członkowie nie mogą posiadać obywatelstwa

kraju przyjmującego

86. Ochrona pomieszczeń misji dyplomatycznej

Zgodnie z Konwencją Wiedeńską pojęcie „pomieszczenia misji” oznacza budynki i tereny przyległe do 
nich, użytkowane do celów misji, łącznie z rezydencją szefa misji.

Pomieszczenia misji dyplomatycznej są nietykalne, a funkcjonariusze państwa przyjmującego nie mogą 
do nich wkraczać, chyba że uzyskają na to zgodę szefa misji (art.22 ust.1 Konwencji Wiedeńskiej). 
Wkroczenie do pomieszczeń misji dyplomatycznej musi być dokonane za zgodą państwa wysyłającego, 
jak to miało miejsce w przypadku gdy Iran poprosił rząd brytyjski o usunięcie siłą osób, które zajęły 

Ambasadę Irańską w Londynie w 1980roku. Państwo wysyłające ma prawo umieszczenia swego godła i 
flagi na budynkach misji. W związku z nietykalnością pomieszczeń misji państwo przyjmujące ma 
obowiązek przedsięwzięcia wszelkich stosownych kroków w celu ich ochrony przed jakimkolwiek 
wtargnięciem lub szkodą oraz zapobieżenia jakiemukolwiek zakłóceniu spokoju misji lub uchybieniu jej 
godności (art.22 ust.2).

Stany Zjednoczone wypłaciły Chinom 4,5 miliona dolarów odszkodowania za zniszczenie ambasady, oraz
osoby ranne podczas nalotu.

Odpowiednikiem obowiązków państwa przyjmującego jest obowiązek użytkowania pomieszczeń misji 
zgodnie z jej funkcjami. Ciąży on na państwie wysyłającym (potwierdza to art41 ust.3 Konwencji 
Wiedeńskiej). Należy przy tym dodać, że według komentarza Komisji Prawa Międzynarodowego ONZ 
naruszenie tego obowiązku nie uchyla nietykalności pomieszczeń misji, a z kolei przywilej nietykalności 
nie upoważnia do korzystania z pomieszczeń misji w sposób sprzeczny z jej funkcjami. Wykorzystywanie
pomieszczeń misji do celów sprzecznych z jej funkcjami jest naruszeniem prawa międzynarodowego i 
rodzi odpowiedzialność międzynarodową, a jeżeli tego wymagają interesy państwa przyjmującego, może 
być nawet powodem do zerwania stosunków dyplomatycznych.

87. Ustanowienie i utrzymywanie stosunków konsularnych

Wszystkim państwom przysługuje czynne i bierne prawo konsulatu, tzn. Prawo do wysyłania i 
przyjmowania przedstawicieli konsularnych. Samo nawiązywanie stosunków konsularnych zależy od 
zgody zainteresowanych państw. Nawiązanie stosunków konsularnych implikuje zgodę na nawiązanie 
stosunków konsularnych. Natomiast zerwanie stosunków dyplomatycznych nie pociąga za sobą ipso facto 
zerwania stosunków konsularnych.

Funkcje konsularne wykonywane są zazwyczaj przez urzędu konsularne. Jednakże państwa często 
powierzają wykonywanie tych funkcji misjom dyplomatycznym. Możliwość taką potwierdza art.3 
Konwencji Wiedeńskiej. Sprawami konsularnymi w misji dyplomatycznej zajmują się zazwyczaj 
specjalne w tym celu utworzone komórki organizacyjne, zwane wydziałami konsularnymi. Zajęcie się 
sprawami konsularnymi przez misję dyplomatyczną nie wymaga zgody państwa przyjmującego.

Konwencja wiedeńska wymaga tylko, żeby nazwiska członków misji dyplomatycznej, którzy pełnią 
funkcje konsularne, zostały notyfikowane państwu przyjmującemu (art.70 ust.2). Osoby te traktowane są 
nadal jako członkowie misji dyplomatycznej i korzystają z przywilejów oraz immunitetów 
dyplomatycznych. 

Ustanowienie urzędu konsularnego może nastąpić jedynie za zgodą państwa przyjmującego. 
Porozumienie w sprawie ustanowienia urzędu konsularnego musi określać siedzibę, klasę oraz okręg 
konsularny.

 

Można ustanowić kilka urzędów konsularnych w jednym państwie. Obok stolicy przeważnie 

ustanawia się je w miastach portowych, handlowych, przemysłowych lub imigracyjnych

.

88. Klasy urzędów konsularnych (krótka charakterystyka)

Członkowie urzędu konsularnego

 kierownik

o I klasa – konsul generalny

o II klasa – konsul

o III klasa – wice konsul                 urzędnicy konsularni sensu largo !!!

o IV klasa – agent konsularny

o V klasa – konsul honorowy  jest urzędnikiem konsularnym określonego państwa (tzw. 

państwa wysyłającego) w innym państwie (państwie przyjmującym).

 personel konsularny

o urzędnicy konsularni (sensu stricto) – z reguły w randze konsula lub wice konsula  

urzędnicy konsularni sensu largo !!!

o pracownicy konsularni (personel pomocniczy) – personel sekretariatu, tłumacze, 

szyfranci, lekarze, eksperci

o personel służby (obsługi) – woźni, kierowcy, ogrodnicy, kucharze, ochrona, osoby 

sprzątające

89. Funkcje konsularne

Konsul nie reprezentuje państwa wysyłającego w państwie przyjmującym, co jest główną funkcją 
przedstawiciela dyplomatycznego. Jego podstawową funkcją jest natomiast ochrona różnorodnych 
interesów państwa wysyłającego i jego obywateli w państwie pobytu.

Pierwsza grupa (ogólne):



Czuwanie nad wykonywaniem umów międzynarodowych przez państwo przyjmujące,



Działalność informacyjna i propagandowa,



Uprawnienia w dziedzinie handlu, kultury, nauki, sportu i turystyki,



Zadania specjalne (polityczne)



Funkcje dyplomatyczne (wykonywane czasem w zastępstwie misji dyplomatycznej)

Druga grupa (zadania wynikające z prawa administracyjnego państwa wysyłającego):

 prowadzenie rejestru obywateli z okręgu konsularnego
 wydawanie paszportów, wiz, dokumentów podróży
 przyjmowanie oświadczeń o małżeństwach
 sporządzanie aktów urodzenia i zgonów
 przyjmowanie oświadczeń w sprawie obywatelstwa

Trzecia grupa (sądowe, określone przez prawo karne i cywilne materialne i procesowe)

 porozumiewanie się z obywatelami państwa wysyłającego aresztowanymi w państwie pobytu 

 przesłuchiwanie własnych obywateli na wniosek władz państwa wysyłającego

 doręczenie pism procesowych

 uprawnienia w odniesieniu do spraw notarialnych i spadkowych oraz opiekę i kuratelę

Czwarta grupa (żegluga morska):

 wykonywanie przewidzianych przez ustawodawstwo państwa wysyłającego prawa nadzoru i 

inspekcji w odniesieniu do statków morskich, mających przynależność państwa wysyłającego

 udzielenie każdej stosownej pomocy statkom państwa wysyłającego, znajdującym się w portach i 

na morzu terytorialnym lub morskich wodach wewnętrznych państwa pobytu

 przesłuchiwanie kapitana i członków załogi statku państwa wysyłającego

 badanie i poświadczanie dokumentów pokładowych

 środki podejmowane dla utrzymania porządku i dyscypliny na pokładzie statku

 rozstrzyganie sporów między kapitanem a członkami załogi

 udzielenie pomocy członkom załogi, udzielanie pomocy lekarskiej członkom załogi statku oraz 

wszelka pomoc  przypadku uszkodzenia statku na morzu terytorialnym lub morskich wodach 
wewnętrznych państwa przyjmującego

Piąta grupa (żegluga powietrzna)

 wykonywanie określonego w prawie państwa wysyłającego inspekcji w stosunku do statków 

powietrznych zarejestrowanych w tym państwie

 udzielenie wszelkiej pomocy statkom powietrznym, a jeżeli statek został uszkodzony, podjęcie 

środków w celu udzielenia pomocy załodze i pasażerom oraz ochrona bagaży, poczty

  podejmowanie środków w celu leczenia członków załogi lub pasażerów statku powietrznego

 Składanie służbowych wizyt na pokładzie statku i sprawdzanie wszelkich wydarzeń mających 

miejsce na pokładzie oraz przesłuchiwanie świadków, przyjmowanie, sporządzanie lub 
uwierzytelnianie każdego oświadczenia lub innego dokumentu, które zgodnie z ustawodawstwem 
państwa wysyłającego dotyczą statków powietrznych.

ALBO:

Zadania stawiane konsulom są bardzo rozbudowane, co tłumaczy się tym, że spełniają oni funkcje 
należące w państwie wysyłającym do licznych urzędów, instytucji i organizacji. Funkcje konsularne 
określane są w umowach i zwyczaju międzynarodowym, a także w ustawodawstwie wewnętrznym. Jak 
słusznie wskazywał K. Libera, właściwość rzeczowa konsula obejmuje: kompetencje o charakterze 
ogólnym, opiekę nad obywatelami państwa wysyłającego, kompetencje o charakterze prawnym i 
administracyjnym.

Funkcje konsularne w Konwencji Wiedeńskiej. Konwencja wiedeńska wylicza w art.5 w trzynastu 
punktach funkcję konsularne. Obejmują one: 

a) Ochronę interesów państwa wysyłającego i jego obywateli

b) Popieranie rozwoju stosunków handlowych, gospodarczych, kulturalnych i naukowych między 

państwem wysyłającym i przyjmującym. 

c) Zapoznawanie się wszelkimi legalnymi sposobami z warunkami i rozwojem życia handlowego, 

gospodarczego, kulturalnego i naukowego oraz składnie sprawozdań swemu rządowi

d) Wystawianie paszportów i wiz

e) Udzielanie pomocy własnym obywatelom

f) Pełnienie czynności notariusza i urzędnika stanu cywilnego pod warunkiem zgodności z 

przepisami miejscowymi 

g) Ochronę interesów spadkowych własnych obywateli, ochronę interesów nieletnich osób i osób 

pozbawionych pełnej zdolności do czynności prawnych

h) Reprezentowanie współobywateli przed sądem oraz innymi władzami państwa przyjmującego

i) Wykonywanie nadzoru i kontroli nad statkami i samolotami

j) Udzielanie pomocy statkom i samolotom 

m) w punkcie m) konwencja stwierdza, że konsulowie mogą wykonywać wszelkie czynności, jakie 

zostały im powierzone przez państwo wysyłające, a które nie są zakazane przez ustawodawstwo państwa 
przyjmującego, nie spotykają się z jego sprzeciwem lub są przewidziane w umowach międzynarodowych 
obowiązujących państwo wysyłające i przyjmujące. 

90. Przywileje i immunitety konsularne

Konsul, w przeciwieństwie do dyplomaty, podlega jurysdykcji i władzy państwa przyjmującego. 
Immunitet jest węższy i niepełny, chroni tylko w zakresie funkcji urzędowych. W ostatnim czasie jednak 
jest tendencja do zacierania różnic między służbą konsularną i dyplomatyczną, w związku z czym 
rozszerza się zasięg immunitetu konsularnego. 

Zakres przedmiotowy:

 Ochrona urzędników konsularnych i ich wolności – państwo przyjmujące ma obowiązek 

traktowani urzędników konsularnych z należnym im szacunkiem oraz podjęcia wszelkich 
niezbędnych środków w celu zapobieżenia jakimkolwiek zamachom, skierowanym przeciwko
ich osobie, wolności lub godności (art.40 Konwencji Wiedeńskiej).
Urzędnicy konsularni nie korzystają z pełnej nietykalności osobistej, jednakże mogą być 
zatrzymani lub aresztowania tylko w przypadku popełnienia „ciężkiej zbrodni” i jedynie w 
wykonaniu postanowienia właściwiej władzy sądowej. Mogą być więzieni tylko w 
wykonywaniu ostatecznego i prawomocnego wyroku sądowego (art.41).

 Immunitet jurysdykcyjny – według art. 43§1 Konwencji Wiedeńskiej urzędnicy i 

pracownicy konsularni nie podlegają jurysdykcji władz sądowych i administracyjnych 
państwa przyjmującego w odniesieniu do czynności dokonanych przy pełnieniu funkcji 
konsularnych, a więc funkcji urzędowych. Immunitet ich ma więc charakter faktyczny, a nie 
osobowy – chroniona jest funkcja, a nie osoba. Immunitet nie ma zastosowania w przypadku 
wytoczenia powództwa cywilnego, wynikającego z zawarcia przez urzędnika lub pracownika 
konsularnego umowy, w której nie występował on wyraźnie lub w sposób dorozumiany jako 
przedstawiciel państwa wysyłającego, a także w przypadku powództwa w tytułu szkody 
spowodowanej przez pojazd, statek lub samolot (art.43).

 Inne przywileje i immunitety: Członkowie urzędu konsularnego nie są obowiązani do 

składania zeznań w charakterze świadka, jeśli dotyczą one faktów związanych z 
wykonywanymi przez nich obowiązkami, oraz do przedstawienia swojej korespondencji i 

dokumentów urzędowych. 
Urzędnicy i pracownicy konsularni, podobnie jak członkowie misji dyplomatycznych, 
korzystają z immunitetu celnego i podatkowego (art.49 i 50). Zwolnieni są od świadczeń 
osobistych oraz wszelkiego rodzaju służby publicznej (art.52). Ponadto zwolnieni są od 
wszelkich obowiązków przewidzianych przez prawo państwa przyjmującego w dziedzinie 
rejestracji cudzoziemców i zezwoleń na pobyt (art.46).

Zakres podmiotowy:

 Zawodowi kierownicy urzędów konsularnych i inni urzędnicy konsularni (funkcjonariusze), 

tj. osobom, którym powierzone zostało sprawowanie funkcji konsularnych

 Pracownicy konsularni – osoby zatrudnione w służbie administracyjnej lub technicznej urzędu; 

niektóre przywileje  korzystają z immunitetu jurysdykcyjnego, nie są obowiązani do składania 
zeznań odnoszących się do faktów związanych z wykonywanymi przez nich obowiązkami. 
Ponadto korzystają z immunitetu podatkowego, celnego (w nieco węższym zakresie niż urzędnicy
konsularni) oraz zwolnieni od świadczeń osobistych.

 Personel służby  np. w zakresie składania zeznań, w sprawach podatkowych, ale są one 

stosunkowo wąskie 

 Nie korzystają z immunitetów i przywilejów 

 

 członkowie rodzin

 

 , ponieważ mają one charakter 

funkcyjny. Są natomiast zwolnieni od wszelkich obowiązków przewidzianych przez prawo 
państwa przyjmującego w dziedzinie rejestracji cudzoziemców i zezwoleń na pobyt, a ponadto 
korzystają z immunitetu podatkowego i celnego

Zakres czasowy:

Każdy członek urzędu konsularnego korzysta z przywilejów i immunitetów od chwili wyjazdu na 
terytorium państwa przyjmującego w celu objęcia stanowiska lub też, jeśli już się znajduje na tym 
terytorium, od chwili objęcia funkcji w urzędzie konsularnym. 

Zakończenie funkcji członka urzędu konsularnego pociąga za sobą wygaśnięcie przywilejów i 
immunitetów, z tym że normalnie wygasają one z chwilą opuszczenia przez daną osobę terytorium 
państwa przyjmującego. 

Jeśli osoba, która zakończyła funkcję w urzędzie konsularnym, nie opuściła terytorium państwa 
przyjmującego w terminie, który został w tym celu przyznany, wówczas państwo przyjmujące może 
pozbawić ją przywilejów i immunitetów. Jednakże w odniesieniu do czynności urzędowych dokonanych 
przez urzędnika lub pracownika konsularnego, w związku z pełnieniem funkcji immunitet jurysdykcyjny 
pozostaje w mocy bez ograniczenia w czasie, czyli 

 

 ma charakter trwały.

Zakres terytorialny:

Zakres terytorialny ten nie jest zupełnie jednoznacznie uregulowany. Sporny jest problem, czy przywileje 
i immunitety konsularne obowiązują na całym terytorium państwa przyjmującego czy tylko w okręgu 
konsularnym przydzielonym danemu urzędowi, gdyż tam przede wszystkim urzędnik i pracownik 
konsularny wykonują swoje czynności urzędowe. Konwencja Wiedeńska nie ogranicza terytorialnie 
przywilejów i immunitetów do okręgu konsularnego, przyznaje natomiast urzędnikom konsularnym 
przywileje i immunitety na terytorium państw trzecich.  

91. Zakres ochrony pomieszczeń konsularnych

Nietykalność pomieszczeń urzędu konsularnego Konwencja Wiedeńska ujmuje bardziej wąsko niż 
nietykalność pomieszczeń misji dyplomatycznej. 

 Po pierwsze – władze państwa przyjmującego nie mogą wkroczyć bez zgody kierownika urzędu 

(lub innej upoważnionej osoby) tylko „do tej części pomieszczeń konsularnych, której urząd 
konsularny używa wyłącznie na potrzeby swojej pracy” 

 Po drugie – można domniemywać zgodę kierownika urzędu konsularnego w razie pożaru lub 

innego nieszczęśliwego wypadku wymagającego podjęcia natychmiastowych środków ochrony 
(art.31§2)

Natomiast archiwa i dokumenty konsularne są nietykalne w każdym czasie i niezależnie od miejsca, w 
którym się znajdują (art.33). Według Konwencji Wiedeńskiej określenie „archiwum konsularne” 
obejmuje papiery lub dokumenty, korespondencję, książki, filmy, taśmy magnetofonowe i rejestry urzędu 
konsularnego, jak również materiały do szyfrowania kartoteki oraz meble służące do ich zabezpieczenia i 
przechowywania (art.1§1 lit. K).

Państwo przyjmujące zobowiązane jest do podjęcia wszelkich kroków w celu ochrony pomieszczeń 
konsularnych przed jakimkolwiek wtargnięciem lub szkodą oraz w celu zapobieżenia jakiemukolwiek 
zakłóceniu spokoju urzędu konsularnego lub jego godności (art.31). Obowiązek ochrony pomieszczeń i 
archiwów konsularnych istnieje także w razie zerwania stosunków konsularnych, a nawet w razie 
wybuchu wojny (art.27).

Ze swej strony państwo wysyłające musi dbać, żeby pomieszczenia urzędu konsularnego nie były 
użytkowane w sposób niezgodny z pełnieniem funkcji konsularnych. Należy dodać, że w urzędzie 
konsularnym nie można udzielać azylu.  

100.    Pojęcie aktu piractwa

Zgodnie z art. 101 Konwencji Prawa Morza:

Piractwo – wszelki bezprawny akt gwałtu, zatrzymania lub grabieży popełniony dla celów osobistych 

przez załogę lub pasażerów prywatnego statku lub samolotu i wymierzony:

 Na morzu pełnym – przeciwko innemu statkowi morskiemu lub powietrznemu lub przeciwko 

osobom albo mieniu na pokładzie tego statku

 Przeciwko statkowi morskiemu/powietrznemu, osobom lub mieniu w miejscu niepodlegającym 

jurysdykcji żadnego państwa

 Wszelki akt dobrowolnego udziału w korzystaniu ze statku morskiego/powietrznego, jeżeli jego 

sprawca wiedział o okolicznościach nadających takiemu statkowi charakter pirackiego statku

 Podżeganie do wyżej wymienionych

Art. 102 KPM – Akty piractwo określone w art. 101, popełnione przez okręt wojenny, rządowy statek 

morski/powietrzny, którego załoga/pasażerowie, zbuntowała się i przejęła kontrolę nad okrętem/statkiem, 

traktuje się na równi z czynami popełnionymi przez prywatny statek.

PIRACTWO PODLEGA ZASADZIE REPRESJI WSZECHŚWIATOWEJ !!!

Piractwo, czyli rozbójnictwo morskie, uważane jest za zbrodnię prawa narodów (delictum iuris 

gentium). Każde państwo może zatrzymać statek piracki, schwytać piratów i ukarać ich według swojego 

prawa wewnętrznego lub wydać ich władzy ojczystej.

W stosunku do statku pirackiego (który może posiadać określoną przynależność państwową) zostaje 

uchylona zasada wyłączności jurysdykcyjnej państwa bandery.

101.    Status statków morskich

W międzynarodowym prawie morza nie ma jednolitej i powszechnej przyjętej definicji statku 
morskiego, podobnie jest w wewnętrznych systemach prawa morskiego. Wprawdzie wiele umów 
międzynarodowych zawiera definicję statku, ale są one zawsze ograniczone zastrzeżeniem,  że jest to 
definicja „dla celów niniejszej konwencji”. Definicje konwencyjne są szersze lub węższe i obejmują takie 
jednostki pływające, których objęcie jest niezbędne ze względu na przedmiot i cel danej konwencji. 

Szerszą definicję zawiera np. Międzynarodowa Konwencja z 29 XI 1969r. dotyczącą interwencji na 
morzu pełnym w razie zanieczyszczenia olejami „Statek oznacza   a) każdy statek morski jakiegokolwiek 
rodzaju oraz   b) każde urządzenie pływające z wyjątkiem instalacji lub urządzeń używanych do badań i 
eksploatacji zasobów dna i pogłębiania mórz i oceanów” 

Polski kodeks morski z 18 IX 2001r. stwierdza, że : „Statkiem morskim jest każde urządzenie 
pływające przeznaczone lub używane do żeglugi morskiej” 

Z reguły nie używa się za statek bardzo małego urządzenia pływającego, takiego jak łódź wiosłowa, 
szalupa lub tratwa. Platformy pływające, dźwigi, doki nie są zaliczane pod pojęcie „statku”, gdyż nie są 
przeznaczone do żeglugi morskiej, choć mogą być holowane po morzu. Nie są już również statkami 
wraki. 

RODZAJE STATKÓW MORSKICH: 

Najbardziej znany podział wszystkich morskich jednostek pływających: 

a) okręty wojenne 

b) statki  (czyli wszystkie jednostki niebędące okrętami wojennymi) 

Okręt oznacza jednostkę wchodzącą w skład Marynarki Wojennej. A wszystkie jednostki niewojenne są 
nazywane statkami . Historycznie nazwy „okręt” i „statek” były używane zamiennie. 

Według Konwencji Genewskiej o morzu pełnym okrętem wojennym jest „okręt należący do marynarki 
wojennej Państwa i noszący znaki zewnętrzne tego Państwa. Dowódca powinien być oficerem w służbie 
państwowej, jego nazwisko powinno znajdować się na liście oficerów marynarki wojennej, a załoga 
powinna być podporządkowana regulaminom dyscypliny wojskowej” (art. 8 par. 2) Podobna definicja 
znalazła się w Konwencji prawach morza z 1982r. (art. 29) Okręty wojenne jako część składowa sił 
zbrojnych mają szczególną sytuację prawną i korzystają z pełnego immunitetu. 

        Statki morskie niebędące  okrętami wojennymi. Można je dzielić wg różnych kryteriów. Z prawno 
międzynarodowego punktu widzenia mają znaczenie tylko kryteria, które powodują konsekwencje prawne
w sferze prawa międzynarodowego. 

1. Jeśli chodzi o funkcję to należy wyróżnić przede wszystkim: 

a. Statki „używane wyłącznie do służby państwowej niehandlowej” (mają one szczególną 

sytuację prawną zgodnie z niektórymi umowami). 

b. Statki handlowe, to znaczy statki używane do prowadzenia działalności gospodarczej 

2. W ostatnich czasach powstał problem tzw. statków o specjalnej charakterystyce –  to statki, 

których przepływ może stanowić szczególne niebezpieczeństwo dla Państw nadbrzeżnych. 
Należą do nich np.: 

 Statki o napędzie jądrowym 

 Statki przewożące szkodliwe substancje radioaktywne 

 Zbiornikowce 

 Chemikaliowce przewożące szkodliwe i niebezpieczne substancje ciekłe luzem. 

3. Polski kodeks morski wyróżnia kategorie jednostek pływających wiążące się z ich 
funkcją: 

 Jednostki pływające Marynarki Wojennej, Straży Granicznej oraz Policji (art. 6 par. 1) 

 Statki morskie pełniące wyłącznie specjalną służbę państwową, do których zalicza się w 

szczególności statki: hydrograficzne, dozorcze, pożarnicze, telekomunikacyjne, celne, 
sanitarne, szkolne, pilotowe, statki używane wyłącznie do ratowania życia na morzu lub 
łamania lodów (art. 5) 

 Statki morskie używane wyłącznie do celów naukowo-badawczych lub sportowych czy 

rekreacyjnych 

 Statki handlowe, którymi są statki morskie przeznaczone lub używane do przewozu 

ładunku lub pasażerów, do rybołówstwa morskiego lub eksploatacji innych bogactw 
morskich, do holowania ratownictwa morskiego, do wydobywania mienia zatopionego w 
morzu i pozyskiwania zasobów mineralnych dna morza oraz zasobów wnętrza Ziemi (art. 
3 par. 2) 

Przynależność państwowa statków morskich. 

Prawo międzynarodowe wymaga, żeby każdy statek posiadał określoną (i tylko jedną) przynależność 
państwową. 

Przynależność to szczególny węzeł łączący statek z państwem i łączy się z nią wiele konsekwencji 
prawnych.  Statek nabywa przynależność przez rejestrację w określonym państwie, które wydaje 
wówczas dla niego odpowiednie dokumenty będące m.in. dowodem jego przynależności. Zewnętrznym 
znakiem przynależności jest podnoszenie przez statek bandery (flagi) określanego państwa. Choć prawo
międzynarodowe wymaga od statków posiadania określonej przynależności, to ustalenie warunków jej 
przyznawania pozostawia prawu wewnętrznemu. Warunki te państwa określają zazwyczaj w ten sposób, 
żeby między statkiem a państwem bandery istniała rzeczywista więź. Zasada ta znalazła wyraz w 
Konwencji Genewskiej o morzu pełnym. Według kodeksu morskiego z I 1961r. polską przynależność 
mógł mieć statek stanowiący:

 własność osoby prawnej mającej siedzibę w Polsce, Skarbu Państwa, obywatela polskiego 

zamieszkałego w Polsce,

 Statek będący co najmniej w połowie własnością wyżej wymienionych osób, jeżeli jego armator 

ma w Polsce miejsce zamieszkania albo siedzibę swojego zakładu głównego lub oddziału (art. 14)
.

Statek niestanowiący polskiej własności może uzyskać polską przynależność na czas oznaczony, jeżeli 
wnioskodawca spełni następujące wymogi: 



jest osobą prawną mającą w Polsce siedzibę lub oddział bądź jest osobą fizyczną 
zamieszkałą w Polsce lub mającą tutaj oddział, 



przedstawi umowę najmu lub dzierżawy statku lub inną umowę,



zobowiązuje się, że będzie prowadził działalność armatorską, 



złoży urzędowo poświadczony odpis lub wyciąg ze stałego rejestru statków, 
zawierający opis statku, oznaczenie właściciela oraz inne dane z tego rejestru, 



przedstawi pisemną zgodę właściwych organów państwa stałego rejestru statków,
właściciela statku i wszystkich wierzycieli hipotecznych na nadanie statkowi 
polskiej przynależności, 



wskaże port macierzysty statku w Rzeczpospolitej Polskiej. 

Niektóre państwa przyznają jednak swoją przynależność państwową bez zwracania uwagi na jakąkolwiek 
rzeczywistą więź ze statkiem. Są to państwa tzw. Wygodnych albo tanich bander (np.: Panama, Malta, 
Cypr, Bermudy, Liban, Jamajka). Właściciele statków pływających pod takimi banderami wnoszą 
znacznie mniejsze podatki i opłaty i nie są związani z rygorystycznymi przepisami dotyczącymi 
bezpieczeństwa warunków pracy i zabezpieczenia socjalnego obowiązującymi w wielu innych 
państwach. Państwa takich bander nie są w stanie sprawować skutecznej kontroli nad „swoimi” statkami. 
Próbę przeciwstawiania się rejestracji statków pod takimi banderami podjęto na pierwszej sesji 
Zgromadzenia Międzyrządowej Morskiej Organizacji Doradczej (IMCO). 

Zwierzchnictwo nad statkami (Zwierzchnictwo okrętowe). 

Państwo sprawuje tzw. zwierzchnictwo okrętowe nad statkami pływającymi pod jego banderą. To znaczy,
że na morzu pełnym statki znajdują się pod wyłączną władzą i jurysdykcją państwa bandery oraz, 
że stosuje się do nich prawo tego państwa. Zdarzenia na pokładzie statku, w wielu przypadkach, 
traktowane są tak jakby miały miejsce na terytorium danego państwa. Na tym tle powstała teoria 

„terytorialności statków”, wg której były one uważane za tzw. terytoria pływające. Obecnie jest ona 
powszechnie odrzucana jako bezużyteczna fikcja, mogąca prowadzić do fałszywych wniosków. 

102.    Prawo rewizji i wizyty

Prawo wizyty i rewizji  - prawo przyznane na mocy Konwencji genewskiej z 1958   okrętom wojennym
 na morzu otwartym  wobec statków innych państw w trzech ściśle określonych przypadkach. Zalicza się 
do nich podejrzenia, że: 

1) obcy statek trudni się 

2) obcy statek uprawia 

handel 

 

 niewolnikami;

3)  posiada tę samą przynależność państwową co okręt wojenny, lecz pływa pod obcą banderą. 

W powyższych przypadkach okręt może wysłać łódź pod dowództwem oficera, który dokonuje 
sprawdzenia dokumentów uprawniających do podnoszenia bandery, a w razie konieczności przeprowadza 
kontrolę statku. Nieuzasadniona kontrola wobec zatrzymanego statku zobowiązuje do wynagrodzenia strat
i szkód, które mógł odnieść. 

Konwencja jamajska z 1982  rozszerzyła powyższy katalog o dwa przypadki: 

4) podejrzenie braku przynależności państwowej statku; 

5) podejrzenie nadawania nielegalnych audycji - w tym przypadku okręt ma również prawo 

wykonywania jurysdykcji karnej . 

Z mocy Konwencji z 1982 pełnym immunitetem jurysdykcyjnym wobec innych państw objęte są 
okręty wojenne i rządowe floty statki niehandlowe. 

103.    Morskie wody wewnętrzne

Morskie wody wewnętrzne stanowią część terytorium państwa nadbrzeżnego i sprawuje ono na nich  
pełną władzę suwerenną.   Jest to część wód znajdująca się między lądem a morzem terytorialnym. 

W skład wód wewnętrznych wchodzą:

 zatoki ( do określonej szerokości wejścia),

 bez względu na wielkość i obszar, tzw.    – zatoki i wody historyczne

  wody portów 

Jest natomiast rzeczą sporną, czy redy mogą stanowić również wody wewnętrzne czy też morze 
terytorialne – ani Konwencja Genewska o morzu terytorialnym i strefie przyległej z 1958r., ani 
Konwencja prawa morza z 1982r. nie traktują red jako odrębnej kategorii  wód wewnętrznych. 

Jeżeli linia wybrzeża ma zagłębienia i zatoki lub obwarowana jest wyspami to wtedy państwo nabrzeżne 
może mierzyć szerokość swego morza terytorialnego od linii prostych, przeciągnietych między najdalej  w
morze wysuniętymi przylądkami lub wyspami. Wtedy obszary morskie między tymi liniami prostymi a 
lądem stanowią wody wewnętrzne. 

Władza państwa nabrzeżnego na wodach wewnętrznych nie jest ograniczona prawem nieszkodliwego 
przepływu ( istniejącym na morzu terytorialnym). Państwo może zabronić obcym statkom korzystania ze 
swoich wód wewnętrznych. 

Do morskich wód wewnętrznych Polski zalicza się:

o część Zatoki Nowowarpińskiej i Zalewu Szczecińskiego 

o część Zatoki Gdańskiej zamkniętą inią łączącą cypel Hel z punktem na Mierzei Wiślańskiej 

o część Zalewu Wiślanego na zachód od linii łączącej punkt styku polsko-rosyjskiej granicy na 

lądzie z punktem styku tej granicy na Mierzei Wiślanej 

o wody portów i red. 

ZATOKI

Od dawna uznawano, że mogą być poddane pełnej władzy państwa nadbrzeżnego. W XIX w. praktyka 
wielu państw przyjęła zasadę, że jeżeli odległość między brzegami przy wejściu do zatoki nie przekracza 
10 mil morskich (mila-1852 metry), wody takiej zatoki są wodami wewnętrznymi. W zatokach większych
tylko ich część ograniczoną 10 milową linią można uznać za wody wewnętrzne.  Tutaj przykład sporu 
anglo-norweskiego o rybołówstwo. 

Konwencja Genewska o morzu terytorialnym i strefie przyległej z 1958r., jak i Konwencja prawa morza z 
1982r. stanowią: 

„Jeżeli odległość między punktami wytyczającymi naturalne wejście zatoki, przy najdalszym odpływie 
nie przekracza 24 mil, linię zamykającą zatokę można wytyczyć między tymi dwoma punktami 
najdalszego odpływu, a wody tą linią zamknięte uważane są za wody wewnętrzne. 

Jeżeli odległość między punktami wytyczającymi naturalne wejście zatoki, przy najdalszym odpływie 
przekracza 24 mile, wytacza się linię prostą długości 24 mil poprzez zatokę w taki sposób, aby zamknąć 
nią jak największą powierzchnię wód, jaką da się zamknąć linią o takiej długości” 

ZATOKI I WODY HISTORYCZNE

Ograniczenie szerokości wejścia do zatoki nie obowiązuje, jeżeli mamy do czynienia z tzw. zatokami 
historycznymi. -> Nawet bardzo rozległe zatoki czy obszary przybrzeżne, nieposiadające 
charakterystycznego ukształtowania zatok, mogą stanowić wody wewnętrzne, jeżeli państwo nabrzeżne 
ma do niech tytuł historyczny- tzn. jeżeli zostały one przez państwo nabrzeżne zawłaszczone, od dawna 
uważane są za wody wewnętrzne, państwo nabrzeżne wykonuje tam swoją władzę tak jak na wodach 
wewnętrznych i tak też traktowane są przez inne państwa. Zatoki i wody historyczne nie mogłyby być 
traktowane jako wody wewnętrzne na podstawie powszechnych norm prawa międzynarodowego bez 
tytułu historycznego. 

Zatoką historyczną jest np.: szwedzka Zatoka Laholmu lub Westfjord i Varanger Fjord w północno-
wschodniej Norwegii. Rosyjskie wody historyczne: morza położone u północnych wybrzeży Syberii: 
Karskie, Czukockie i inne, część Morza Białego oraz Zatoka Piotra Wielkiego. 

PORTY 

Obszary położone zazwyczaj na styku morza i lądu, wyposażone w urządzenia, które umożliwiają statkom
postój oraz załadowywanie i wyładowywanie towarów i pasażerów. 

PORTY: 

- otwarte  – dla statków handlowych są portami handlowymi-otwartymi( w Polsce np.. Szczecin- 
Świnoujście, Gdynia, Gdańsk, Kołobrzeg, Darłowo i Ustka) 

- zamknięte - przeznaczone np. wyłącznie dla własnych statków rybackich 

*porty wojenne – odrębna kategoria portów zamkniętych, przeznaczone dla własnej marynarki wojennej. 

Każde państwo samo decyduje o charakterze poszczególnych portów i o ich otwarciu lub zamknięciu dla 
żeglugi międzynarodowej. 

Jednak nie można odmówić zezwolenia na wejście do portu zamkniętego statkowi, który na skutek 
sztormu lub awarii znalazł się w niebezpieczeństwie. 

Państwo nabrzeżne może jedna zakazać wejścia do portów otwartych, ze względów bezpieczeństwa, 
pewnym rodzajom statków (np. statkom o napędzie nuklearnym), albo poddać je szczególnym przepisom. 

Państwo nabrzeżne może zmienić charakter portu. Jednakże nie powinno bez uzasadnienia i bez 
odpowiedniego uprzedzenia zakazywać dostępu do portu, który dotychczas był otwarty, zwłaszcza jeżeli 
mogłoby to spowodować straty dla statków, które już do niego płyną. 

Port otwarty powinien być dostępny dla wszystkich bander. Wszystkie statki zawijające do portu powinny
być traktowane jednakowo. 

REDY 

To obszar wodny, leżący przed wejściem do portu, który służył do postoju statków oczekujących na 
wpłynięcie do portu. Czasami na redzie przeprowadzony jest całkowity lub częściowy załadunek i 
wyładunek statków 

Niektóre państwa (np. Polska, Dania) uznawały redy za część wód wewnętrznych. Praktyka jednak nie 
jest w tym względzie jednolita. Według art. 9 Konwencji Genewskiej o morzu terytorialnym i strefie 
przyległej z 1958r. i art. 12 Konwencji prawa morza z 1982r redy, które są normalnie używane do 
załadunku, wyładunku i kotwiczenia statków, stanowią morze terytorialne, nawet jeśli nie wynikałoby to z
innych norm dotyczących delimitacji obszarów przybrzeżnych. 
104.    Morze terytorialne

To wody morskie położone u brzegów państwa, należące do terytorium państwowego. Zewnętrzna 
granica morza terytorialnego jest zarazem granicą terytorium państwowego. 

Morze terytorialne - pas wód morskich stanowiących część terytorium państwa nadbrzeżnego, 
który jest położony między morzem pełnym lub strefą ekonomiczną z jednej strony a wybrzeżem 
lub wodami wewnętrznymi względnie archipelagowymi z drugiej strony. 

Państwo nabrzeżne sprawuje na morzu terytorialnym pełną władzę suwerenną i jurysdykcję z 
zastrzeżeniem prawa nieszkodliwego przepływu. Może ono także zarezerwować eksploatację zasobów 
biologicznych i mineralnych morza terytorialnego dla własnych obywateli i z reguły tak czyni. Władza 
państwa rozciąga się nie tylko na wody morza terytorialnego, lecz także na przestrzeń powietrzną 
nad morzem terytorialnym oraz na jego dno i wnętrze ziemi pod nim. 

Art. 3 Konwencji prawa morza z 1982r. stwierdza, że szerokość morza terytorialnego nie może 
przekraczać 12 mil. 

Linia od której mierzy się szerokość morza terytorialnego  nazywana jest 

 

 linią podstawową- jest nią linia

wybrzeża lub granica zewnętrzna wód wewnętrznych (np. zatok, portów) a w państwach archipelagowych
granica wód archipelagowych.   Państwa przeważnie mierzą szerokość morza terytorialnego od linii 
wybrzeża, która jest linią zetknięcia się morza z lądem przy odpływie, a więc  linią najdalszego odpływu.

Niektóre państwa stosują inną metodę wyznaczania linii podstawowych (np. Norwegia, Islandia, Irlandia, 
Finlandia, Jugosławia). Jest nią metoda prostych linii podstawowych . Polega na łączeniu za pomocą 
odcinków linii prostych, najdalej w morze wysuniętych przylądków i wysp. Ta metoda zwiększa 
powierzchnię obszarów morskich poddanych władzy państwa nadbrzeżnego. Metoda ta jest dopuszczalna 
w przypadku, gdy rzeźba wybrzeża jest bardzo zróżnicowana : jest ono poszarpane, pocięte wgłębieniami 
i zatokami lub usiane wyspami, skałami i archipelagami wysp. 

Prawo nieszkodliwego przepływu 

Suwerenność państwa nadbrzeżnego na morzu terytorialnym ograniczona jest zwyczajowym prawem 
nieszkodliwego przepływu obcych statków. Prawo to jest konsekwencją obowiązującej zasady wolności 
żeglugi. Znalazło ono potwierdzenie w Konwencji Genewskiej i w Konwencji prawa morza z 1982r.  

Przepływ przez obce morze terytorialne musi być nieszkodliwy, tzn. ten kto z niego korzysta, nie może 
zagrażać pokojowi, porządkowi lub bezpieczeństwu państwa nadbrzeżnego. Poza tym statek 
przepływający przez morze terytorialne musi przestrzegać praw i przepisów wydanych i ogłoszonych 
przez państwo nadbrzeżne. 

 Prawo nieszkodliwego przepływu obcych statków jest powszechnie uznawane. Natomiast niektóre 
państwa nie uznają prawa nieszkodliwego przepływu okrętów wojennych, które przewidują obie 
konwencji. Państwa te uważają, że ze względów bezpieczeństwa państwo nadbrzeżne może uzależnic 
przepływ obcych okrętów wojennych od swojej zgody. Obowiązuje zasada, że okręty podwodne powinny 
przepływać wynurzone. 

Wyróżnia się 3 rodzaje przepływu: 

1.przepłynięcie przez morze terytorialne bez wpływania na wody wewnętrzne (tzw. Przepływ boczny), 

2. przepływ w celu wpłynięcia na wody wewnętrzne ( a więc z morza pełnego na wody wewnętrzne) 

3. przepływ w celu wypłynięcia z wód wewnętrznych na morze pełne (  a więc z wód wewnętrznych przez
morze terytorialne na morze pełne) 

W zależności od rodzaju przepływu zróżnicowany jest zakres jurysdykcji państwa nadbrzeżnego nad 
przepływającym statkiem. 

Sytuacja prawna obcych statków 

Okręty wojenne, korzystając z przepływu posiadają immunitet.(jak na wodach wewnętrznych) 

Jeżeli okręt wojenny nie stosuje się do przepisów państwa nadbrzeżnego dotyczących przepływu i nie 
zwraca uwagi na wezwanie do zastosowania się do tych przepisów, państwo nadbrzeżne może zażądać, 
aby okręt wojenny opuścił Morze terytorialne 

Statki handlowe podlegają władzy i jurysdykcji państwa nadbrzeżnego, które jednak nie powinny być 
wykonywane w sposób utrudniający żeglugę. 

Obie konwencje dotyczące praw morza ustalają, że państwo nadbrzeżne nie będzie sprawować jurysdykcji
karnej na pokładzie obcych statków przepływających przez morze terytorialne w ccelu aresztowania 

jakiejś osoby lub przeprowadzenia jakiegokolwiek dochodzenia w związku z przestępstwem popełnionym
na pokładzie statku podczas jego przepływu, z wyjątkiem następujących przypadków: 

1. jeżeli skutki przestępstawa rozciągają się na obszar państwa nadbrzeżnego 

10. jeżeli przestępstwo jest tego rodzaju, że zakłóca spokój kraju lub porządek na morzu 

terytorialnym 

11. jeżeli kapitan statku lub konsul państwa, pod którego banderą statek płynie zwróci się do władz 

miejscowych o udzielenie pomocy 

12. jeżeli jest to konieczne dla zwalczania nielegalnego handlu narkotykami 

105.    Strefa przyległa w prawie morza

Poza obszarem wód wewnętrznych państwo nadbrzeżne może również wykonywać pewne akty władcze 
w dodatkowej strefie morskiej zwanej strefą przyległą. 

Strefa przyległa nie stanowi terytorium państwa, lecz część morze pełnego, przyległa do morza 
terytorialnego, w której posiada ono specjalne uprawnienia, ściśle określone i służące mu do 
specjalnych celów.   Strefa ta może częściowo lub całkowicie pokrywać się ze strefą rybołówstwa lub 
strefą ekonomiczną. 

Państwo nabrzeżne może w strefie przyległej sprawować kontrolę konieczną do:

a) zapobiegania naruszeń jego przepisów celnych, skarbowych, imigracyjnych i sanitarnych na jego 

terytorium lub na morzu terytorialnym,

b)  Karania naruszeń tych przepisów popełnionych na jego terytorium lub na morzu terytorialnym. 

Wg. ustaleń Konwencji Genewskiej z 1958r. strefa przyległa nie może sięgać dalej niż 12 mil od linii 
podstawowej, od której mierzy się szerokość morza terytorialnego. Ponieważ obecnie większość państw 
posiada 12- milowe morze terytorialne, Konwencja prawa morza z 1982r. dopuszcza 24-milową strefę 
przyległą. 

Jeżeli chodzi o sytuację prawną obcych statków w strefie przyległej, to w dziedzinach w których państwo 
nabrzeżne wykonuje władzę na tym obszarze, sprawuje ono jurysdykcję nad tymi statkami w takim 
zakresie i w taki sposób, jak na morzu terytorialnym. Oczywiście okręty wojenne korzystają z pełnego 
immunitetu. 
106.    Wyłączna strefa ekonomiczna w prawie morza

Znalazła to swój wyraz w konwencji prawa morza z 1982r.

Strefa ekonomiczna w Konwencji Prawa Morza, nazwana wyłączną strefą ekonomiczną „jest obszarem 
rozciągającym się poza morzem terytorialnym, na którym państwo nadbrzeżne posiada suwerenne 
prawa do celu poszukiwania, eksploatacji, ochrony  i gospodarowania zasobami naturalnymi, 
zarówno żywymi, jak i mineralnymi, wód morskich, jak również dna morskiego i jego podziemia. 
Prawa państwa nadbrzeżnego w strefie ekonomicznej obejmują więc w zasadzie prawa 
wykonywane w strefie wyłącznego rybołówstwa oraz na szelfie kontynentalnym.  Ponadto państwo 
nadbrzeżne ma pewne dodatkowe uprawnienia ochrony środowiska i prowadzenia badań naukowych. 
Prawa państwa nadbrzeżnego w strefie ekonomicznej mają charakter funkcjonalny a nie terytorialny. Nie 

stanowi ona części terytorium, lecz jest obszarem szczególnego rodzaju, który nie jest ani morzem 
terytorialnym ani morzem pełnym. 

Szerokość strefy ekonomicznej nie może przekraczać 200 mil, licząc od linii podstawowej, od której 
jest mierzone morze terytorialne. Wiele państw ustanowiło 200-milowe strefy ekonomiczne (USA, 
ZSRR). Polska ustanowiła wyłączną strefę ekonomiczną na podstawie ustawy z 21 III 1991r. o obszarach 
morskich RP i administracji morskiej.  

Prawa państwa nadbrzeżnego w wyłącznej strefie ekonomicznej mają przede wszystkim charakter 
gospodarczy(znalazła to swój wyraz w nazwie strefy). Konwencja prawa morza ustala jednak odmienne 
zasady eksploatacji zasobów mineralnych (nieodnawialnych) i zasobów żywych (odnawialnych).  

Prawa przysługujące w strefie ekonomicznej innym państwom to przede wszystkim wolności 
komunikacyjne, obowiązujące na morzu pełnym. Zgodnie z art. 58 Konwencji Prawa Morza, z 
zastrzeżeniem odpowiednich postanowień, wszystkie państwa korzystają z wymienionych w art. 87 
wolności: żeglugi i przelotu, układania kabli podmorskich i rurociągów i innych sposobów korzystania z 
morza wiążących z tymi wolnościami w zakresie używania statków morskich i powietrznych oraz kabli 
podmorskich i rurociągów. 

Te prawa komunikacyjne, przysługujące wszystkim państwom nie mają jednak w strefie ekonomicznej tak
bezwzględnego charakteru, jak na morzu pełnym i powinny być wykonywane „z zastrzeżeniem 
odpowiednich postanowień konwencji” Konwencja precyzuje, że w szczególności należy z nich 
korzystać, uwzględniając prawa państwa nadbrzeżnego (art. 58 ust.3).
107.    Szelf kontynentalny w prawie morza

Zazwyczaj mniej więcej do głębokości 200 m dno morskie opada w sposób łagodny i tworzy oceaniczną 
platformę podmorską, biegnącą wzdłuż kontynentów, czyli tzw. Szelf. Natomiast od głębokości 200 m. 
dno morskie zaczyna opadać bardziej stromo, tworząc tzw. Zbocze kontynentalne. 

Niektóre morze, jak Bałtyk czy Zatoka Perska , których głębokość nie przekracza 200 m, w całości leżą na
szelfie. Są to morza szelfowe lub epikontynentalne. Dno i podziemie szelfu kontynentalnego zaczęto 
uważać za przedłużenie lądu i głosić, że państwo nadbrzeżne może rozciągnąć swoją władzę na szelf 
kontynentalny. Punktem przełomowym, od którego zaczęła się kształtować nowa praktyka odnośnie do 
przybrzeżnego dna morskiego i jego podziemia, była proklamacja Prezydenta Stanów Zjednoczonych z 29
IX 1945r., na mocy której państwo to rozciągnęło swoją władzę na przybrzeżne obszary podmorskie, czyli
na szelf kontynentalny. Za stanami zjednoczonymi wiele inny państw rozciągnęło swoją władzę na szelf 
kontynentalny. (państwa Ameryki Łac., potem państwa Arabskie i inne). W związku z odkryciem na 
Morzu Północnym bogatych zasobów gazu ziemnego i ropy naftowej władzę na jego dno i podziemie 
rozciągnęły : Wielka Brytania, RFN, Dania, Norwegia. Podzielone zostały również dno i podziemie 
Bałtyku. 

Rozszerzenia te jeżeli chodzi o prawa do dna morskiego i jego podziemia nie napotkały żadnych 
protestów. Prawa państw nadbrzeżnych do szelfu potwierdziła podpisana w Genewie 29 IV 1958r. 
Konwencja o szelfie kontynentalnym. Jednak niezależnie od tej konwencji powstała norma zwyczajowa, 
która rezerwuje dla każdego państwa nadbrzeżnego ipso iure, bez potrzeby jakiejkolwiek deklaracji z jego
strony wyłączne prawo badania i eksploatacji dna morskiego i podziemia obszarów podmorskiech 
przyległych do jego morza terytorialnego. 

Konwencja Genewska stwierdza, że prawo nadbrzeżne sprawuje nad szelfem kontynentalnym 
prawa suwerenne w celu poszukiwania i eksploatacji jego zasobów naturalnych (art.2).  Konwencja 
prawa morza z 1982r. określa prawa państwa do szelfu w ten sam sposób. 

Konwencja Genewska o szelfie kontynentalnym stanowi, że prawa państwa nadbrzeżnego do szelfu nie 
wpływają na sytuację prawną wód pokrywających szelf, jako wód morza pełnego, ani na sytuację prawną 
przestrzeni powietrznej nad tymi wodami (art.3) 

Konwencja Genewska określiła szelf kontynentalny jako dno morskie i podziemie obszarów podmorskich 
przyległych do wybrzeża, lecz położonych poza morzem terytorialnym, aż do głębokości 200 metrów, 
albo poza tę granicę aż do punktu, gdzie głębokość znajdujących się nad nim wód pozwala na eksploatację
naturalnych zasobów wymienionych obszarów. 

W konwencji prawa morza z 1982 r. przyjęto, że minimalna szerokość szelfu wynosi 200 mil mierzonych 
od linii podstawowej. Prawa państwa nadbrzeżnego mogą jednak sięgać poza 200 mil, „aż do zewnętrznej 
krawędzi Obrzeża kontynentu”  tam gdzie obrzeże kontynentu rozciąga się poza 200 mil (art. 76 ust.1) 
Innymi słowy, mogą obejmować nie tylko szelf w sensie geologicznym, ale także zbocze kontynentalne 
do głębokości kilku tys. metrów. 
108.    Wolności morza pełnego

Zasada: morze pełne jest wolne i dostępne dla wszystkich państw i ich obywateli. 

W świetle konwencji z 1982r., morze pełne to obszary morskie z wyjątkiem wyłącznej strefy 
ekonomicznej, morza terytorialnego, morskich wód wewnętrznych i wód archipelagowych państwa 
archipelagowego (art.86) 

Sytuację prawną morza pełnego określa fakt, iż nie podlega ono suwerenności żadnego państwa, a 
korzystając z niego pozostaje wolne dla wszystkich państw i ich obywateli. 

Jedynym ograniczenie tej wolności jest nieprzeszkadzanie innym w korzystaniu z tych samych 
praw.

Zasada wolności mórz według Konwencji Genewskiej z 1958r.:
Morze pełne jest otwarte dla wszystkich narodów, żadne Państwo nie może prawnie próbować poddania 
żadnej jego części swej suwerenności. Korzystanie z wolności morza pełnego odbywa się na warunkach 
określonych w niniejszych artykułach i innych normach prawa międzynarodowego. Obejmuje ona między
innymi, zarówno dla państw posiadających jak i nie posiadających dostęp do morza: 

1. Wolność żeglugi 

2. Wolność rybołówstwa 

3. Wolność układania podmorskich kabli i rurociągów 

4. Wolność przelotu 

Korzystanie przez każde państwo z tych swobód, jak i innych swobód uznanych przez podstawowe zasady
prawa międzynarodowego, powinno odbywać się przy rozsądnym uwzględnieniu interesów, jakie mogą 
mieć inne Państwa przy korzystaniu z wolności morza pełnego.   (art.2) 

Z art.2  wynika jasno, że wyliczenie czterech podstawowych wolności nie ma charakteru wyczerpującego.
Inne sposoby korzystania z morza pełnego są tak samo wolne dla wszystkich, można np. wymienić 
wolność prowadzenia badań naukowych. 

Konwencja prawa morza z 1982r. wymienia następujące wolności morza pełnego: 

1) Wolność żeglugi

2) Wolność przelotu 

3) Wolność układania kabli podmorskich i rurociągów

4) Wolność budowania sztucznych wysp i innych instalacji 

5) Wolność rybołówstwa

6) Wolność badań naukowych (art. 87 ust.1) 

Wolność żeglugi : oznacza przede wszystkim, że statki wszystkich państw mogą pływać po morzu pełnym
tam, gdzie chcą i jeżeli znajdują się na morzu pełnym, wówczas podlegają wyłącznej władzy i jurysdykcji 
państwa bandery, a kontrolę nad nimi mogą sprawować jedynie okręty wojenne i statki strażnicze tego 
państwa. 

Od zasady wyłącznej kompetencji państwa bandery istnieją wyjątki wynikające z powszechnie 
obowiązujących norm prawa międzynarodowego. Są to prawo powszechnej represji piractwa i prawo 
pościgu. Państwa mogą również w imię wyższych interesów, poddać swoją żeglugę specjalnym 
przepisom umownym. Wszelkie umowne ograniczenia zasady wolności mórz nie mogą być 
interpretowane rozszerzająco i są skuteczne tylko między kontrahentami danej umowy. (np. umowy 
zawierane w celu zwalczania przemytu wyrobów alkoholowych czy narkotyków.) Wymienione wyżej 
wyjątki od wyłączności władzy i jurysdykcji państwa bandery nie mają zastosowania do okrętów 
wojennych. Wg. art. 8 par.1 Konwencji Genewskiej o morzu pełnym: „Okręty wojenne korzystają na 
pełnym morzu z pełnego immunitetu jurysdykcyjnego wobec państw innych niż państwo bandery” To 
samo znalazło się w art.95 Konwencji Prawa Morza z 1982r. 
109.    Status prawny kanałów morskich

Kanały morskie są sztucznymi połączeniami dwóch otwartych dla żeglugi obszarów morskich.  Są 
one otwartą, dla wszystkich statków, drogą wodną, jeżeli tak stanowi umowa międzynarodowa lub prawo 
krajowe. Nie ma natomiast żadnej normy zwyczajowej, która wprowadzałaby powszechną wolność 
żeglugi po kanałach morskich. 

1. Kanał Sueski - jego sytuacja prawna została uregulowana w traktacie podpisanym w 

Konstantynopolu 19 X 1888r. Zgodnie z jego postanowieniami kanał jest zawsze wolny i otwarty,
zarówno w czasie wojny jak i pokoju, dla statków handlowych i okrętów wojennych, niezależnie 
od ich bandery. Tej wolności odpowiada, przyjęty przez strony traktatu obowiązek nienaruszania 
jej tak w czasie wojny, jak i w czasie pokoju. Kanału nie wolno nigdy poddawać blokadzie. Na 
obszarze Kanału nie wolno podejmować żadnych działań szkodzących żegludze. Ponieważ kanał 
stanowi także w czasie wojny wolne przejście, nawet dla okrętów państw wojujących, żadne 
prawa wojenne, kroki nieprzyjacielskie lub zarządzenia utrudniające wolność żeglugi nie mogą 
być w nim wykonywane. Dotyczy to także portów dających dostęp do niego i wód w promieniu 3 
mil morskich od tych portów.

2. Kanał Panamski - łączy Atlantyk z Oceanem Spokojnym. Został otwarty dla żeglugi w czasie I 

WŚ. Jego sytuację prawną uregulowano w dwu umowach- z 1901 i z 1903 roku. Traktat z 18 XI 
1901r. przez Stany Zjednoczone i Wielką Brytanię, powierzał Stanom Zjednoczonym zarząd i 
ochronę kanału. Równocześnie rząd amerykański zobowiązał się zastosować do przyszłej żeglugi 
po kanale zasady umowy 1888r. o Kanale Sueskim. 18 XI 1903r. Satny Zjednoczone i Panama 
zawarły umowę o budowie kanału morskiego na mocy której Stany Zjednoczone uzyskały prawo 
użytkowania, okupacji i panowania nad pasem ziemi o szerokości 10 mil w celu budowy, 
eksploatacji i ochrony kanału, w zamian za określoną rekompensatę pieniężną. Po IIWŚ Panama 

dążyła do podwyższenia sumy i odzyskania swych praw suwerennych w strefie kanału. Na mocy 
traktatu z 7 IX 1977r. Panama odzyskała suwerenność nad kanałem, ale uznała prawa Stanów 
Zjednoczonych w zakresie zarządzania i obrony kanału. Udział Panamy w zarządzaniu i obronie 
kanału zwiększył się, a wszelkie prawa Stanów Zjednoczonych wygasły 31 XII 1999r.

3.  Kanał Kiloński  - zbudowany na terytorium Niemiec. Łączy wody Morza Bałtyckiego z Morzem

Północnym. Został w okresie międzywojennym otwarty dla żeglugi statków wszystkich państw na
mocy Traktatu Wersalskiego z 1919r. Niemcy hitlerowskie 14 XI 1936r. aktem jednostronnym
 bezprawnie wypowiedziały postanowienia Traktatu Wersalskiego, dotyczące Kanału 
Kilońskiego, udostępniając jednak kanał statkom handlowym państw obcych i obcym okrętom 
wojennym pod warunkiem uzyskania przez nie specjalnego zezwolenia na przepływ. Po IIWŚ 
kanał Kiloński otwarto dla statków wszystkich państw na mocy Traktatu Wersalskiego z 1919r. 

110.    Status prawny cieśnin morskich

Cieśniny morskie są naturalnymi wąskimi połączeniami dwóch rozleglejszych obszarów morskich. 
Cieśniny mogą łączyć obszary morskie mające różna sytuację prawne, a więc np. obszary morza pełnego, 
wyłącznej strefy ekonomicznej, względnie obszary morza terytorialnego z morzem pełnym lub wyłączną 
strefą ekonomiczną. 

Jeżeli szerokość cieśniny przekracza podwójną szerokość morza terytorialnego państwa nadbrzeżnego lub 
państw nadbrzeżnych, wówczas na części cieśniny, znajdującej się poza granicami morza terytorialnego 
obowiązuje pełna wolność żeglugi. Cieśniny tego rodzaju nie rodzą więc szczególnych problemów 
prawno międzynarodowych. 

Jeżeli natomiast cieśnina jest węższa (choćby na pewnym odcinku) od podwójnej szerokości morza 
terytorialnego państwa lub państw nadbrzeżnych wówczas już rodzi pewne problemy. Z jednej strony 
bowiem, jeśli chodzi o cieśniny wykorzystywane do żeglugi międzynarodowej, a zwłaszcza takie, które są
dla określonych państw jedynym połączeniem z wodami oceanów, oznaczają one niezbędne utrzymanie 
wolności przepływu, z drugiej strony państwo lub państwa, leżące nad cieśniną wykonują władzę 
suwerenną na swym morzu terytorialnym i mogą tę wolność przepływu ograniczać 

Konwencja Genewska o morzu terytorialnym i pasie przyległym z 1958 r. przyjęła, że w takich 
cieśninach obowiązuje prawo nieszkodliwego przepływu, którego nie można zawieszać (art.16 par.4). 
Dotyczy to wszystkich statków. 

Jeśli chodzi o przepływ okrętów wojennych przez cieśniny, to Międzynarodowy Trybunał 
Sprawiedliwości w sporze między Wielka Brytanią a Albania o wypadki w cieśninie Korfu stwierdziła, że
państwa w czasie pokoju mają prawo do wysyłania swoich okrętów wojennych przez cieśniny, używane 
do żeglugi międzynarodowej, między dwiema częściami morza pełnego bez uprzedniego upoważnienia 
państwa nadbrzeżnego, pod warunkiem, że przepływ jest nieszkodliwy. Z zastrzeżeniem innego 
uregulowania w konwencji międzynarodowej państwo nadbrzeżne nie ma w czasie pokoju prawa zabronić
przepływu przez cieśniny. 

Prawo przejścia tranzytowego przez cieśniny - w Konwencji z 1982r. przyjęto zasadę tzw. Przejścia 
tranzytowego przez cieśniny wykorzystywane do żeglugi międzynarodowej. Zgodnie z art. 38 Konwencji 
przejście tranzytowe oznacza wolność żeglugi i przelotu przez cieśninę, musi być ono wykonywane w 
sposób: 

a) ciągły 

b) bez zwłoki 

c)  jednostki korzystające z przejścia tranzytowego nie mogą prowadzić w cieśninie żadnej innej 

działalności poza wykonywaniem przepływu lub przelotu. 

Prawo przejścia tranzytowego tym się różni od prawa nieszkodliwego przepływu, że rozciąga się również
na samoloty oraz że sytuacja prawna statków i samolotów korzystających z niego jest taka, jak na 
morzu pełnym. Konwencja zawiera również postanowienia, które chronią interesy państw nadbrzeżnych 
położonych nad cieśninami. Przejście tranzytowe nie może zagrażać bezpieczeństwu lub 
suwerenności tych państw; mogą one wydać przepisy regulujące korzystanie z tranzytu przez 
cieśniny, z tym, że przepisy te nie mogą naruszać zasady swobody przejścia tranzytowego. 

 Cieśniny Duńskie: Mały Bełt, Wielki Bełt i Sund, które stanowią jedyne naturalne 

połączenie Morza Bałtyckiego z Morzem Północnym. 
W miarę wzrostu morskiej wymiany handlowej, państwa, korzystające z cieśnin zaczęły 
się sprzeciwiać pobieraniu przez Danię opłat, uważając, że utrudniają one żeglugę, a więc
są sprzeczne z zasadą wolności mórz. Pierwsze przeciwko pobieraniu opłat protestowały 
Stany Zjednoczone. 14 II 1857r. podpisano w Kopenhadze traktat, w myśl którego Dania 
zrzekła się na przyszłość pobierania opłat od żeglugi przez cieśniny duńskie w zamian za 
jednorazowe odszkodowanie, wypłacone Danii przez państwa morskie. Traktat dotyczył 
zniesienia opłat lecz nie regulował dokładnie samej żeglugi. Nie zawierał on wyraźnego 
postanowienia dotyczącego prawa przepływu okrętów wojennych, jednakże prawo to 
ustaliło się na podstawie późniejszej praktyki i zostało uznane przez Danię. Obecnie 
dopuszczanie obcych okrętów wojennych i samolotów wojskowych na wody duńskie w 
czasie pokoju reguluje rozporządzenie z 27 II 1976r. Zgodnie z nim obce okręty 
wojenne, mogą bez uprzedniej notyfikacji przepływać Wielki Bełt, Mały Bełt i Sund, 
pod warunkiem, że równocześnie  nie będą przepływać więcej niż 3 okręty należące 
do jednego państwa, równoczesny przepływ większej liczby okrętów wojennych 
wymaga uprzedniej notyfikacji drogą dyplomatyczną. Przepływ okrętów wojennych 
przez Mały Bełt zawsze wymaga uprzedniej notyfikacji.

 Cieśniny Czarnomorskie stanowią naturalną drogę wodną łączącą Morze Czarne z 

Morzem Marmara(Bosfor) i Morze Marmara z Morzem Egejskim (Dardanele). Nad 
cieśninami panuje jedno państwo- Turcja. Położenie prawne cieśnin czarnomorskich 
zmieniało się. Uznana była swoboda żeglugi handlowej, natomiast zakazom i 
ograniczeniom poddawano przepływ okrętów wojennych. Obecnie sytuację prawną 
cieśnin określa Konwencja podpisana 20 VII 1936r. w Montreux. Statki handlowe 
korzystają z pełnej wolności przepływu i żeglugi. Natomiast przepływ okrętów 
wojennych może się odbywać  tylko po uprzednim zawiadomieniu rządu tureckiego. 
Przepływ okrętów państw nieczarnomorskich został poważnie ograniczony. 

111.    Definicja obszaru morskiego

Obszary morskie tworzą fizycznie jedną całość, jednak z punktu widzenia prawa dzielą się na kilka stref, 
mających odmienną sytuację prawną. Morze terytorialne i wody wewnętrzne stanowią terytorium państwa
nadbrzeżnego. Poza nimi rozciągają się obszary nie podlegające suwerenności terytorialnej żadnego 
państwa. Podział obszarów morskich na morze pełne i strefy przybrzeżne jest wynikiem konieczności 
uzgodnienia interesów społeczności międzynarodowej, streszczających się w zasadzie wolności mórz, a 
więc swobody korzystania z obszarów morza pełnego, oraz szczególnych interesów, jakie każde państwo 
nadmorskie posiada na swoich obszarach przybrzeżnych. 

Władza państwa nadbrzeżnego znajduje swoje uzasadnienie w konieczności bezpieczeństwa i ochrony 
granic państwowych oraz zapewnienia własnym obywatelom wyłączności eksploatacji bogactw 
naturalnych morza przybrzeżnego. 

Nie wszystkie interesy państwa wymagają dla swojej ochrony pełnej władzy, a więc zwierzchnictwa 
terytorialnego. Dlatego też państwa tworzą różne strefy przybrzeżne, w których zastrzegają sobie tylko 
określone uprawnienia i kompetencje. Władza państwa nadbrzeżnego nie może jednak sięgać zbyt daleko 
i nie powinna przekreślać zasady wolności korzystania z obszarów morza pełnego. Potrzebne jest tu 
rozsądne uzgodnienie interesów wszystkich państw. 

Klasyfikację obszarów morskich można przeprowadzić wg. zmniejszających się kompetencji państwa 
nadbrzeżnego: 

1) Wody wewnętrzne ( chodzi tu o morskie wody wewnętrzne- np. porty, większość zatok)  to część 

terytorium państwa nadbrzeżnego, sprawuje ono na nich pełną władzę 

2) Wody archipelagowi państwa położone na archipelagach wyspach mogą rozciągać władzę na 

wewnętrzne wody archipelagu) na nich suwerenność państwa nadbrzeżnego ulega ograniczeniom 
w interesie żeglugi morskiej i powietrznej

3)  Morze terytorialne

4) Strefa przyległa

5) Strefa wyłącznego rybołówstwa- pas morski leżący poza morzem terytorialnym, na którym 

państwo nabrzeżne zastrzega sobie wyłączność rybołówstwa

6)  Strefa ekonomiczna

7) Morze pełne - obszary te nie podlegają żadnej władzy, żadnego państwa; wszyscy mogą z nich 

korzystać na zasadzie pełnej równości 

8) w ostatnich latach wystąpiła tendencja do tworzenia odrębnego statusu dna mórz i oceanów poza 

granicami jurysdykcji państwowej oraz uznania go za tzw. Wspólne dziedzictwo ludzkości. 

112. Pojęcie organizacji międzynarodowej

Pojęcie organizacji międzynarodowej (organizacji międzyrządowej). Omawiając organizacje 
międzynarodowe należy dokonać powszechnego rozróżnienia: organizacji międzyrządowych (lub 
rządowych) i organizacji pozarządowych, gdyż te dwa typy organizacji mają zupełnie odmienny charakter
i znaczenie w stosunkach międzynarodowych.

Organizacje rządowe tworzone są przez państwa i działają na podstawie umów międzynarodowych. 
Ich członkami są w zasadzie tylko państwa, a jedynie w wyjątkowych przypadkach obszary nierządzące 
się samodzielnie, organizacje ruchów narodowowyzwoleńczych, względnie wyznaczone przez państwa 
osoby prawne. Z reguły posiadają one pewien zakres podmiotowości prawnomiędzynarodowej. 

Organizację międzynarodową (rządową) można określić jako formę współpracy państw, ustaloną w
wielostronnej umowie międzynarodowej, obejmująca względnie stały zakres uczestników, której 
podstawową cechą jest istnienie stałych organów o określonych kompetencjach i uprawnieniach, 
działających dla realizacji wspólnych celów.

Definicja obejmuje wszystkie podstawowe cechy organizacji międzynarodowych. Niewątpliwie 
organizacje międzynarodowe są formą współpracy państw, przy czym jest to współpraca stała, 
zinstytucjonalizowana. Jak już wskazano, podstawą powstania i działania każdej organizacji jest umowa 
międzynarodowa, będąca statutem organizacji (taką umową jest np. Karta Narodów Zjednoczonych). 
Każda organizacja ma swoich członków, a węzeł członkostwa gwarantuje stały zakres państw 
uczestniczących w pracach danej organizacji. Zakres ten jest względnie stały, gdyż z reguły można 
przystąpić do istniejącej organizacji międzynarodowej, jak również wystąpić z niej. Każda organizacja ma
oczywiście swoje stałe organy, gdyż właśnie ich istnienie zapewnia ciągłość i instytucjonalizację 
współpracy międzynarodowej; organy te mają określone kompetencje i uprawnienia i działają dla 
osiągnięcia wspólnych celów państw członkowskich, określonych przede wszystkim w statucie 
organizacji. 

Organizacje międzynarodowe są formą współpracy państw Oczywiście nie znaczy to, że nie są one 
również formą ścierania się interesów i poglądów oraz walki o ich realizację. Jednakże powołując do 
życia organizację międzynarodową, państwa muszą mieć pewien zakres wspólnych celów, dla których 
realizacji gotowe są współpracować; bez tego nie uczestniczyłyby we wspólnej organizacji.

113. Rodzaje organizacji międzynarodowych

Organizacje międzynarodowe:



Rządowe – forma współpracy i współdziałania państw określona w wielostronnej umowie 
międzynarodowej, która zakłada pewien stały zakres uczestnictwa (w postaci członkostwa) i 
określa strukturę wewnętrzną (organy funkcjonujące w ramach tej organizacji) 



Pozarządowe – Członkami organizacji pozarządowych nie są państwa, lecz związki, 
instytucje, osoby prawne i fizyczne z różnych państw. Różnorodne organizacje 
wewnątrzpaństwowe, które istnieją ze względu na wspólne interesy i zainteresowania określonych
grup osób, np. w dziedzinie gospodarczej, zawodowej, politycznej, naukowej i artystycznej czy 
sportowej, nawiązują kontakty międzynarodowe, a następnie tworzą organizacje, które są stałą i 
zinstytucjonalizowaną formą tych kontaktów. Organizacji pozarządowych jest znacznie więcej niż
rządowych. 
forma współpracy i współdziałania osób fizycznych, prawnych, instytucji i stowarzyszeń 
pochodzących z różnych państw działających na podstawie różnych dokumentów (tzw. 
porozumień nieformalnych, niekiedy aktów prawa wewnętrznego); organizacje te nie działają na 
podstawie umów międzynarodowych.

Wielka liczba organizacji międzynarodowych rządowych powoduje, że niezbędna jest ich kwalifikacja, 
przeprowadzona według różnych kryteriów. Organizacje międzynarodowe o charakterze rządowym 
możemy podzielić według różnych kryteriów, przy czym istnieją kryteria podstawowe klasyfikacji

:

Ze względu na kryterium członkostwa:

 charakterze uniwersalnym (powszechnym) – zmierzają do objęcia wszystkich państw i których 

statuty przewidują, że są one dostępne dla wszystkich państw.  

 charakterze grupowym (partykularnym), regionalnym (np. Liga Państw Arabskich, Konferencja 

Państw Islamskich, Rada Europy, Organizacja Państw Amerykańskich, Unia Afrykańska – dawna
Organizacja Jedności Afrykańskiej); organizacje, w których członkostwo w samym założeniu jest 
ograniczone, np. do państw regionu geograficznego (Unia Afrykańska) lub pewnego regionu 
geograficznego i pewnej kultury (Liga Państw Arabskich). 

Ze względu na zakres kompetencji:

 kompetencjach ogólnych (zajmują się całokształtem stosunków międzynarodowych) – rozwijają 

działalność we wszystkich ważniejszych dziedzinach stosunków międzynarodowych. Np. ONZ, 
Unia Afrykańska, Liga Państw Arabskich.

 kompetencjach wyspecjalizowanych, funkcjonalnych (zajmujące się fragmentem, wybraną 

dziedziną stosunków międzynarodowych, np. gospodarczych, kulturalnych czy jeszcze 
węższych), np. Unia Europejska.

Ze względu na zakres władzy:

 Koordynacyjne (nie podejmują zasadniczo uchwał wiążących dla państw) – koordynują i uzgadniają 

działalność państw członkowskich zmierzającą do realizacji celów organizacji. Oparte na zasadzie 
suwerenności państw członkowskich, tzn. organizacja nie może narzucić państwom konkretnych 
zobowiązań wbrew ich woli;

 O charakterze ponadpaństwowym (zachodnioeuropejskie wspólnoty gospodarcze) – mają 

kompetencje przeważnie ograniczające suwerenność państw członkowskich. Niektóre decyzje ich 
organów, adresowane są do państw i podejmowane większością głosów, są wiążące dla 
wszystkich członków, niezależnie od woli;

114. Pojęcie organizacji wyspecjalizowanych ONZ

Wraz z ONZ tworzą one tzw. Rodzinę ONZ (system ONZ). Powinny spełniać kilka warunków 
sformułowanych na podstawie Karty NZ:

 Rządowy charakter
 Powszechny charakter
 Posiadać określone kompetencje w ramach dziedzin wymienionych w Art. 57 Karty NZ 

(gospodarcze, społeczne, kulturalne, wychowawcze, zdrowia publicznego i inne pokrewne)

 Musi być związana z ONZ formalną umową międzynarodową (określoną w Art. 63), którą w 

imieniu ONZ zawiera Rada Gospodarcza i Społeczna.

Część tych organizacji, które powstały wcześniej niż ONZ – nawet te XIX-wieczne, czy Organizacja 
Pracy, która powstała w okresie międzywojennym – zawarły z ONZ umowy. Na liście tych organizacji 
mamy m.in.:

 UNESCO (ds. oświaty, nauki i kultury)
 FAO (ds. wyżywienia i rolnictwa)
 WHO (ds. zdrowia)
 IKO (ds. lotnictwa cywilnego)
 Międzynarodowy Fundusz Walutowy
 Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju
 Organizacja ds. Rozwoju Przemysłowego
 Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej

Na tej liście umieszcza się 15 organizacji. Nietypową jest Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej, 
która zawarła porozumienie ze Zgromadzeniem Ogólnym ONZ a nie Radą Gospodarczą i Społeczną.

115. Podmiotowość ONZ

- Podmiotowość prawno-międzynarodową ONZ stwierdził MTS w swej opinii doradczej w 
sprawie odszkodowania w związku z zabójstwem przedstawiciela ONZ na Bliskim Wschodzie, 
hrabiego F. Bernadotte, zaznaczając jednocześnie, że „podmioty prawa niekoniecznie są 
identyczne, jeśli chodzi o ich charakter i zakres uprawnień”.
- zdolność działania w płaszczyźnie międzynarodowej
- zdolność do nabywania praw i zaciągania obowiązków międzynarodowych
- zawieranie umów międzynarodowych z państwami i innymi organizacjami
- korzystanie z biernego prawa legacji
- ponoszenie odpowiedzialności i sprawowanie opieki nad funkcjonariuszami
 -  korzystanie z przywilejów i immunitetów
- działalność jest określona przez prawo międzynarodowe (na przykładzie ONZ). --

116. Cele i zadania ONZ

Cele ONZ określa Karta Narodów Zjednoczonych w Art. 1:

 Utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego – cel podstawowy (nadrzędny) ONZ

ONZ nie jest skuteczna jeśli chodzi o regionalne lub dwustronne konflikty zbrojne.

 Rozwijanie przyjaznych kontaktów między państwami – rozwijanie współpracy między 

państwami członkowskimi na zasadach równości i samostanowienia

 Popieranie współpracy w różnych dziedzinach (gospodarczej, kulturalnej, humanitarnej oraz 

poszanowanie praw człowieka)

 Ma stanowić płaszczyznę uzgadniania działalności międzynarodowej (państwa będą przedstawiać 

swoje opinie i będą podejmowane dyskusje nad różnorodnymi problemami międzynarodowymi)
Umożliwia kontakty państw, które nie utrzymują np. ze sobą stosunków dyplomatycznych.

Zasady ONZ ujęte są w Art. 2 Karty NZ:

 Suwerennej równości państw członkowskich (jedno państwo – jeden głos); z zasady suwerennej 

równości wynika zakaz interwencji jednego państwa w sprawy wewnętrzne drugiego państwa.

 Wykonywania w dobrej wierze zobowiązań międzynarodowych
 Pokojowego regulowania sporów międzynarodowych (środkami pokojowymi)
 Wyrzeczenia się siły i groźby jej użycia w stosunkach międzynarodowych
 Bezpieczeństwa zbiorowego (napaść na członka ONZ powinna powodować reakcję i pomoc ze 

strony pozostałych członków ONZ)

 Powszechności (zachęta do przystępowania do ONZ, państwa niezrzeszone z ONZ mają także 

respektować podstawowe zasady Karty NZ).

117. Zgromadzenie Ogólne ONZ

Jest organem plenarnym ONZ składającym się ze wszystkich państw członkowskich (192 państwa). 
Każde z państw podczas sesji Zgromadzenia Ogólnego może być reprezentowane przez maksymalnie 5 
przedstawicieli.

Jest to organ o charakterze sesyjnym, przy czym zgodnie z Kartą NZ zwoływane są sesje zwyczajne ale 
mogą być także zwoływane sesje nadzwyczajne oraz sesje w trybie nagłym (nawet w ciągu 24 godzin od 
pojawienia się wniosku o ich zwołanie).

Sesje zwyczajne rozpoczynają się zwyczajowo w trzeci wtorek września i kończyły się zwykle w trzecim 
tygodniu grudnia. Zdarzało się jednak i tak, że sesje formalnie trwały przez cały rok i nie były zamykane, 
np. przy przyjmowaniu nowych państw.

Sesje nadzwyczajne zwołuje Sekretarz Generalny ONZ, przy czym czyni to gdy z takim wnioskiem 
wystąpi Rada Bezpieczeństwa lub wniosek taki ma poparcie większości państw członkowskich.

Na początku każdej sesji Zgromadzenia Ogólnego dokonywany jest wybór Przewodniczącego Sesji oraz 
21 wiceprzewodniczących, a także przewodniczących poszczególnych głównych komitetów 
Zgromadzenia Ogólnego.

Struktura Zgromadzenia Ogólnego ONZ uległa pewnej zmianie. Obecnie jest 6 głównych komitetów 
Zgromadzenia Ogólnego:

 Komitet ds. Rozbrojenia i Międzynarodowego Bezpieczeństwa
 Komitet Ekonomiczny (Gospodarczy) i Finansowy
 Komitet ds. Społecznych, Humanitarnych i Kulturalnych
 tzw. Specjalny Komitet Polityczny i ds. Dekolonizacji
 Komitet Administracyjny i Budżetowy
 Komitet Prawny

Poza debatami plenarnymi toczą się także debaty w ramach poszczególnych komitetów i każde państwo 
członkowskie może skierować swojego przedstawiciela na obrady każdego z tych komitetów.

Powoływany jest także Komitet Ogólny (Generalny) składający się z: przewodniczącego, 
wiceprzewodniczącego, szefów 6 komitetów Zgromadzenia.

Komitet Pełnomocnictw jest powoływany przy okazji każdej sesji i poddaje ocenie i kontroli 
pełnomocnictwa, którymi legitymują się przedstawiciele państw biorących udział w sesji Zgromadzenia 
Ogólnego.

System podejmowania uchwał w ramach Zgromadzenia Ogólnego obejmuje kilka rodzajów głosowań, a 
także możliwe jest podejmowanie uchwał na zasadzie konsensusu. Nie wszystkie sprawy są poddawane 
pod formalne głosowanie, niektóre mogą być uzgadniane za pomocą właśnie konsensusu (np. często w 
sprawach rozbrojenia).

Jeżeli sprawa jest poddawana pod głosowanie to w takim wypadku mamy 2 procedury zwykłe i 2 
procedury specjalne.

-

Procedury zwykłe. Podział spraw objętych tymi procedurami przebiega według linii znaczenia i 
wagi danych spraw. Jeden tryb głosowania jest zarezerwowany dla spraw ważnych, a drugi dla 
spraw mniejszej wagi.
Sprawy ważniejsze wymagają większości 2/3 głosów państw obecnych i głosujących. Karta NZ 
wskazuje które sprawy są ważne i należą do nich sprawy dotyczące:

–

członkostwa w ONZ

–

składu innych organów ONZ

–

budżetu

–

powiernictwa międzynarodowego

–

pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego

-

Procedury specjalne
–

Jeden tryb specjalny dotyczy wyboru sędziów do MTS – wymaga zgody ponad połowy 
państw członkowskich (bezwzględna większość głosów w stosunku do wszystkich państw 
członkowskich)

–

Drugi tryb specjalny dotyczy wprowadzania poprawek do Karty NZ – wymagają większości 
2/3 z wszystkich państw członkowskich

Uchwały Zgromadzenia Ogólnego o charakterze wewnętrznym ONZ są wiążące, natomiast te o 
charakterze zewnętrznym kierowane do państw członkowskich ONZ lub działających poza ONZ nie mają 
charakteru prawnie wiążącego.

Kompetencje Zgromadzenia Ogólnego. Zajmuje się wszelkimi sprawami wchodzącymi w zakres Karty 
NZ, a także może omawiać wszelkie kwestie dotyczące funkcji któregokolwiek z organów ONZ.

Karta NZ przewiduje jednak, że w pewnych sytuacjach Zgromadzenie Ogólne powinno uznać wyższość 
Rady Bezpieczeństwa, a więc nastąpiło pewne ograniczenie kompetencji Zgromadzenia Ogólnego w 
stosunku do Rady Bezpieczeństwa. Chodzi tu o sprawy pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, 
które są główną domeną działalności Rady Bezpieczeństwa. Sprawami tymi zajmuje się także 
Zgromadzenie Ogólne, z tym jednak, że jeżeli Zgromadzenie Ogólne zajmuje się jakąś sprawą z tego 
zakresu i zauważy, że w danej sprawie będzie potrzebne przeprowadzenie pewnej akcji, która będzie 
miała za cel utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego to w tym wypadku Zgromadzenie 
Ogólne przekazuje tę sprawę Radzie Bezpieczeństwa.

Podobnie jeżeli Zgromadzenie Ogólne zajmuje się jakimś sporem i jest on również rozpatrywany przez 
Radę Bezpieczeństwa to w takim wypadku Zgromadzenie Ogólne nie może w związku z tym sporem 
podejmować jakichkolwiek uchwał, chyba że Rada Bezpieczeństwa zwróci się w tej sprawie do 
Zgromadzenia Ogólnego.

Na forum Zgromadzenia Ogólnego dyskutowane są różne problemy, np. dotyczące spraw człowieka.

118. Rada Bezpieczeństwa

Jest organem o węższym składzie członkowskim. Składa się z 15 państw. Skład RB uległ poszerzeniu 
zgodnie z poprawką, która była przyjęta w 1963 r. (weszła w życie w 1965 r.) i została poszerzona od 1 I 
1966 r. z 11 do 15 państw.

W RB są rozdzielane zgodnie z kluczem geograficznym (zgodnie z zasadą sprawiedliwej reprezentacji 
geograficznej):

I. 5 miejsc – Afryka i Azja

II. 2 miejsca – Ameryka Łacińska

III. 2 miejsca – Europa Zachodnia i inne państwa

IV. 1 miejsce dla Europy Wschodniej (kiedyś miało być określane względami natury ustrojowej, dla 

ówczesnych państw socjalistycznych – chociaż w 1960 r. Polska rywalizowała o to miejsce z 
Turcją i ostatecznie oba państwa sprawowały tę kadencję przez rok).

Polska była członkiem RB w latach 1946-47, w 1967, w latach 1971-72, 1982-83, 1996-97.

Przez dłuższy czas jeśli chodzi o reprezentacje w Radzie to zamiast Chin zasiadała reprezentacja Tajwanu.
Próbowano zmienić ten stan rzeczy co udało się na początku lat 70-tych.

Głosowanie odbywa się w ramach trzech procedur: 2 procedury zwykłe i 1 specjalna.

Procedury zwykłe

 W sprawach proceduralnych wymagana jest większość 9 głosów dowolnych członków
 W sprawach merytorycznych również 9 głosów, ale wśród nich muszą być głosy wszystkich 

stałych członków RB. Wstrzymanie się od głosu któregoś ze stałych członków nie jest 
traktowane jako skorzystanie z prawa veta.

 Jeżeli stały członek chce skorzystać z prawa veta musi głosować przeciw uchwale
 Jeżeli RB rozpatruje spór, w którym uczestniczy członek RB, to jest on zobowiązany do 

wstrzymania się od głosu.

Procedura specjalna

Jest jedna możliwość przewidziana w Karcie NZ, kiedy do podjęcia uchwały wystarczy 8 głosów 
(bezwzględna większość głosów) i dotyczy wyboru sędziów MTS.

Tryb pracy Rady Bezpieczeństwa. Pracuje w trybie stałym. Sesja RB może być zwołana w każdej chwili. 
Może być zwołana przez przewodniczącego RB w dowolnym czasie gdy uzna to za wskazane i dlatego 
państwa mające swoich członków w RB muszą utrzymywać stałą reprezentację.

Nie zmienił się od początku istnienia ONZ skład wielkich mocarstw co zdaniem niektórych państw nie 
odzwierciedla w stopniu wystarczającym aktualnego układu sił na świecie. Od dłuższego czasu mówi się 
o możliwościach poszerzenia składu RB, zwiększenia liczby stałych członków, trzeba zwrócić tu uwagę, 
że są państwa, które są większymi płatnikami od innych, np. Japonia i Niemcy wpłacają więcej niż UK i 
Francja, a nie są stałymi członkami.

Charakter prawny uchwał. RB może podejmować uchwały zarówno wiążące jak i niewiążące, ponieważ 
może uchwalać decyzje (wiążące) i zalecenia (niewiążące).

Decyzje podejmuje w przypadkach kiedy chodzi o akcje w razie zagrożenia lub naruszenia pokoju i aktów
agresji.

Zalecenia nie są prawnie wiążące i określają jedynie pewien preferowany sposób zachowania się. Stąd 
istnieje konieczność publikacji uchwał wiążących i ich podawania do publicznej wiadomości.

RB w ostatnim czasie powołała na mocy własnych uchwał Trybunały Międzynarodowe (jugosłowiański w
Hadze i rwandyjski w Arushy).

RB powołuje tzw. Komitet Stały, zajmujący się sprawami proceduralnymi oraz Komitet ds. Członkostwa 
(przyjmowanie nowych członków).

119. Rada Gospodarczo-Społeczna ONZ

Składa się aktualnie z 54 państw członkowskich. Podlegał dwukrotnie poszerzeniu. Początkowo RGiS 
liczyła 18 państw, w 1965 r. poszerzono skład do 27 państw, a w 1973 r. do 54 państw. Kadencja jest 3-
letnia z możliwością ponownego bezpośredniego wyboru.

Niektóre duże państwa są w drodze reelekcji stale powoływane w skład RGiS (Rosja, UK, USA, Francja).
Miejsca w RGiS są także podzielone zgodnie z zasadą sprawiedliwej reprezentacji geograficznej:

14 miejsc – Afryka

13 miejsc – Europa Zachodnia

11 miejsc – Azja

10 miejsc Ameryka Łacińska

6 miejsc – Europa Wschodnia

Podejmuje uchwały w trybie bezwzględnej większości państw obecnych i głosujących.

Wytworzyła system organów funkcjonalnych, pomocniczych. Obecnie w składzie RGiS nie zasiada  
przedstawiciel Polski.

Podejmuje uchwały wiążące tylko w sprawach wewnętrznych, a w pozostałych uchwały są podejmowane 
w formie zaleceń.

Organy pomocnicze to przede wszystkim 9 komisji funkcjonalnych (ds. zrównoważonego rozwoju, ds. 
prewencji przestępczości, ds. statusu kobiet). Poza tym istnieją Regionalne Komisje Gospodarcze (5). 5 
Stałych Komitetów oraz wiele różnych organów eksperckich lub powoływanych ad hoc dla rozpatrywania
różnych spraw.

RGiS ma bardzo szerokie spektrum działania:

 wszelkie sprawy społeczne, ekonomii światowej, kultury, oświaty
 koordynuje działania organizacji wyspecjalizowanych systemu ONZ, z tymi organizacjami 

zawiera też umowy o współpracę

120. Sekretarz Generalny ONZ

Sekretarz Generalny ONZ jest najwyższym funkcjonariuszem ONZ. Stoi na czele sekretariatu, mianuje 
pracowników sekretariatu i odpowiada za całokształt ich działalności. Jego wyboru dokonuje 
Zgromadzenie Ogólne ONZ działające na zalecenie Rady Bezpieczeństwa. Kadencja Sekretarza 
Generalnego trwa 5 lat z możliwością wyboru na następną kadencję.

Sekretarz Generalny musi uzyskać poparcie wszystkich stałych członków Rady Bezpieczeństwa. W 
pewnym okresie proponowano aby zamiast jednego Sekretarza Generalnego była powoływana trójka 
Sekretarzy Generalnych (reprezentowaliby państwa kapitalistyczne, socjalistyczne i rozwijające się). 

Są także funkcje zastępcy Sekretarza Generalnego.

Obecny Sekretarz Generalny sprawuje swoją funkcję od 1 I 2007 r. (Ban Ki-moon z Korei Południowej, 
wcześniej Kofi Annan).

Sekretarze Generalni:

 Sir Gladwyn Jebb (pełniący obowiązki)
 [Norweg] Trygve Lie (1946-25, rezygnacja)
 [Szwed] Dag Hammarskjöld (1953-61, zginął w katastrofie lotniczej w Północnej Rodezji 

(Zambia)

 [Birmańczyk] U Thant (1961-71, rzecznik działań w sprawach środowiska, „raport U Thanta o 

krytycznym stanie środowiska”)

 [Austriak] Kurt Waldheim (1972-81, chińskie veto dla trzeciej kadencji)
 [Peruwiańczyk] Javier Pérez de Cuéllar (1982-1991)
 [Egipcjanin] Boutros Boutros-Ghali (1992-96, amerykańskie veto dla drugiej kadencji)
 [Ghanijczyk] Kofi Annan (1997-2006, wcześniej w WHO, reformator ONZ, Pokojowa Nagroda 

Nobla wraz z ONZ w 2001 r.)

 [Koreańczyk] Ban Ki-moon

123.    Pojęcie sporu międzynarodowego

S

ytuacja międzynarodowa – stan napięcia w stosunkach między państwami, któremu nie towarzyszy 

jeszcze konkretyzacja roszczeń

Spór międzynarodowy – sytuacja, w której jedno państwo wysuwa w stosunku do innego państwa 
roszczenie a to inne państwo odmawia jego spełnienia

Elementem, który określa spór jest kontestacja sporu, czyli wskazanie przedmiotu sporu.

Spory należy odróżniać od konfliktów międzynarodowych, które są sporami, w których istnieje groźba 
użycia siły lub siła została zastosowana.

Pokojowe regulowanie sporów międzynarodowych to ważna dziedzina prawa międzynarodowego. Jego 
główne źródła to:

a) Konwencje haskie „o pokojowym regulowaniu sporów międzynarodowych” z 1899 i 1907 r.

b) Akt Generalny Genewski z 1928 r. - potwierdzony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1949 r.

c) Statut MTS

d) Postanowienia Karty NZ dotyczące regulowania sporów międzynarodowych

Spory międzynarodowe mogą być przedmiotem różnych podziałów i klasyfikacji:

a) powszechne (wielostronne lub regionalne)

b) bilateralne (dwustronne)

Podział na spory:

a) zwykłe (w danym momencie nie zagrażają pokojowi i bezpieczeństwu międzynarodowemu)

b) kwalifikowane (stwarzają zagrożenie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego)

Spór kwalifikowany powinien być oddany procedurze jego uregulowania

Podział na spory:

a) polityczne (dotyczą prestiżu i żywotnych interesów państwa, nie bardzo mogą być rozpatrywane na 
drodze sądowej)

b) prawne (obejmują cztery kategorie sporów wymienionych w statucie MTS i dotyczących:

 wykładni traktatów
 wszelkich kwestii prawa międzynarodowego
 faktu, którego stwierdzenie oznaczałoby naruszenie prawa
 wysokości i charakteru odszkodowania

Zasada pokojowego regulowania sporów międzynarodowych.

Jest ważną zasadą, w myśl której środki dążące do użycia siły są uważane za bezprawne. Współczesne 
prawo międzynarodowe nakazuje załatwiać spory międzynarodowe metodami pokojowymi, bez uciekania
się do siły lub groźby użycia siły.

Spory zwykłe (nie zagrażające międzynarodowemu pokojowi i bezpieczeństwu) państwa mogą 
pozostawić niezałatwione

 Sposoby regulowania sporów międzynarodowych.

Zostały ujęte w konwencjach haskich, przede wszystkim z 1907 r. „O pokojowym regulowaniu sporów 
międzynarodowych”

a) dyplomatyczne (nie kończą się wiążącym rozstrzygnięciem)

 rokowania (negocjacje bezpośrednie)
 dobre usługi
 pośrednictwo (mediacja)
 komisje badawcze (śledcze)

 komisje konsyliacyjne

b) prawne (zapada orzeczenie wiążące dla stron sporu):

 stałe sądownictwo międzynarodowe
 arbitraż międzynarodowy

126.    Koncyliacja

Jest powoływana przez strony sporu. Zostały szczegółowo uregulowane w Akcie Generalnym Genewskim
(1928 r.) potwierdzonym w 1949 r.

Istota jej polega na tym, że ma ona zarówno wyjaśnić okoliczności sporu jak i przedstawić propozycje 
jego uregulowania. A więc nie tylko ustala stan faktyczny, ale i przedstawia stronom propozycje jego 
uregulowania.

Niekiedy przewidziane są w traktatach stałe komisje koncyliacyjne lub też powoływane ad hoc (doraźnie).
W licznych umowach międzynarodowych można znaleźć liczne klauzule koncyliacyjne.

Jest to sposób bardzo ceniony przez państwa w wyjaśnianiu sporów, gdyż wielostronnie wyjaśnia 
sytuacje, a poza tym jest pewna propozycja regulacji sporu. Działalność komisji koncyliacyjnej, także 
kończy się sporządzeniem sprawozdania, które zawiera propozycje uregulowania sporu

128.    Arbitraż międzynarodowy

Kształtował się od bardzo dawna (w starożytnych kronikach, zapisach na stellach kamiennych) i ma 
bardzo długi rodowód. Początkowo postępowanie arbitrażowe było prowadzone często przez pojedyncze 
osoby, cieszące się autorytetem stron sporu. Arbitrem rozstrzygającym spór był często monarcha, papież, 
który po zapoznaniu się z takim sporem starał się, uwzględniając racje obydwu stron, przedstawić 
orzeczenie, które – jeżeli strony takie ustalenia powzięły – miało charakter wiążący dla stron sporu.

Od tzw. Traktatów Jeya z 1794 r. (dotyczyły sporów granicznych między USA i Kanadą) datuje się 
rozwój arbitrażu, który ma charakter arbitrażu kolegialnego, w którym powoływana jest komisja 
arbitrażowa (złożona z nieparzystej liczby osób).

Istota arbitrażu polega na tym, że zespół osób (arbitrów) stara się już po rozstrzygnięciu kwestii 
wątpliwych wydać orzeczenie, które strony będą zobowiązane wykonać. Wyrok arbitrażowy rozstrzyga 
spór pomiędzy jego stronami w sposób ostateczny.

Arbitraż międzynarodowy przewidziany jest w różnych dokumentach międzynarodowych, przede 
wszystkim konwencje haskie (1899 i 1907 r.). Na podstawie konwencji haskiej z 1899 r. postanowiono 
powołać Stały Trybunał Arbitrażowy (Rozjemczy) z siedzibą w Hadze, który rozpoczął działalność w 
1902 r. Cechą istotną tego trybunału jest to, że strony konwencji haskiej zgłaszały tzw. Grupy narodowe 
(4-osobowe listy arbitrów), które były umieszczane jako skład tego trybunału.

Strony konwencji typują więc kandydatów do udziału w tym trybunale i jeżeli zaistnieje spór pomiędzy 
państwami stronami konwencji haskiej, to wtedy może on być przekazany tym arbitrom figurującym na 
liście przyjętej przez strony konwencji. Stały trybunał Rozjemczy ma stałą listę.

Państwa dość rzadko i niechętnie korzystają z tej stałej listy arbitrów (zwłaszcza, że trzeba jeszcze 
korzystać z procedury przewidzianej w konwencji) natomiast znacznie częściej korzystają z arbitrażu 
kompletując skład arbitrów w inny dowolny sposób (państwa same wtedy decydują o procedurze 
arbitrażu).

Procedury arbitrażowe zostały także wprowadzone w ramach KBWE, jak również w konwencji „O prawie
morza”.

Strony sporu w ramach arbitrażu mogą zdecydować czy postępowanie dopuszcza rewizję w stosunku do 
wyroku arbitrażowego.

130.    Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

W miejsce Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej utworzono po II Wojnie Światowej 
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, który jest jednym z głównych organów ONZ. Jego kształt 
został uzgodniony podczas konferencji prawników w kwietniu 1945 r. Jego statut był wzorowany na 
statucie Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej.

MTS jest najważniejszym trybunałem międzynarodowym rozstrzygającym spory między państwami. 
Statut MTS jest integralną częścią Karty NZ. Jest jednym z organów głównych ONZ.

Pełni dwie zasadnicze funkcje:

1) rozstrzyga spory między państwami,
2) wydaje opinie doradcze

W jego skład wchodzi 15 sędziów, którzy są wybierani na 9-letnią kadencję spośród osób, których 
kandydatury są zgłaszane przez państwa, ale powinny być to osoby posiadające kompetencje do 
wykonywania najwyższych funkcji sędziowskich we własnych państwach lub posiadać uznane 
kompetencje w dziedzinie prawa międzynarodowego (praktycy lub przedstawiciele doktryny prawa 
międzynarodowego). Sędziowie są wybierania na kadencje 9-letnie, ale podczas pierwszych wyborów 
został zastosowany tryb losowania i ustalono listę 5 sędziów, którzy będą sprawowali ten urząd przez 3 
lata, 5 sędziów sprawujących urząd przez 6 lat i 5 sędziów sprawujących urząd przez 9 lat, co umożliwia 
teraz kontynuowanie trybu rotacji i odnawiania co 3 lata 1/3 składu sędziowskiego MTS. Sędziowie mogą
być wybierani wielokrotnie.

Obecnie składowi sędziowskiemu przewodniczy Rosalyn Higgins z Wielkiej Brytanii. W składzie są 
zazwyczaj członkowie państw będących stałymi członkami Rady Bezpieczeństwa – taka jest praktyka. 
[Dopisać coś o obecnym składzie]. Z Europy Wschodniej jest jeden sędzia – Peter Tomka (Słowacja), a 
przez wiele lat miejsce to zajmowali Polacy: prof. Bogdan Winiarski przez 5 lat, prof. Manfred Lachs (3 
kadencje), rozpatrywano również kandydaturę prof. Krzysztofa Skubiszewskiego, ale był on wtedy 
ministrem spraw zagranicznych.

Sędziowie wybierają spośród siebie prezesa i wiceprezesa trybunału na zasadniczo 3-letnie kadencje z 
możliwością powierzenia im tego stanowiska ponownie. W skład MTS mogą oprócz sędziów, którzy są 
wybrani w dwóch niezależnych głosowaniach przez Zgromadzenie Ogólne i Radę Bezpieczeństwa 
(bezwzględną większością głosów), być włączeni sędziowie tzw. ad hoc (narodowi), którzy zasiadają w 
MTS w sprawach, w których nie ma sędziego pochodzącego z państwa – strony sporu.

Możliwe jest także powoływanie izb, a więc nie zawsze MTS zasiada w pełnym składzie, co przewiduje 
statut MTS. Pierwsza izba została powołana w 1982 r., potem w 1987 i 2002 r.

MTS – kompetencje podmiotowe i przedmiotowe.

Kompetencje przedmiotowe MTS:



wykładnia traktatów,



wszelkie kwestie prawa międzynarodowego,



sprawy dotyczące wysokości i charakteru odszkodowania,



stwierdzenie faktu, którego zaistnienie oznaczałoby naruszenie prawa międzynarodowego

Kompetencje podmiotowe MTS:

Stronami w postępowaniu spornym mogą być tylko państwa, które są stronami statutu. Rada 
Bezpieczeństwa ustala warunki na jakich państwa nie będące stronami Statutu mogą stawać przed Sądem

131.    Podstawy orzekania MTS

Tryb postępowania w sprawach spornych należy odróżnić od trybu postępowania przy wydawaniu opinii 
doradczych.

Postępowanie w sprawach spornych. Rozpoczęcie postępowania wiąże się z kompetencją podmiotową 
MTS. W sprawach spornych stronami mogą być państwa (strony Karty Narodów Zjednoczonych i statutu 
MTS).

Ze statutu MTS wynikają trzy drogi przekazania sporu do kompetencji trybunału:

1) zgoda ex post, po zaistnieniu sporu na jego rozstrzygnięcie przez MTS (strony po zaistnieniu 

sporu decydują się na jego przekazanie trybunałowi, pozew wnoszą jedna lub obie strony)

2) klauzula sądowa (w umowie międzynarodowej strony zawierają ustalenie, że spory wynikłe ze 

stosowania tej umowy będzie rozstrzygał MTS)

3) klauzula fakultatywna (państwa składają deklaracje do MTS, że przyjmują kompetencje MTS na 

zasadzie wzajemności w stosunku do innych państw, które złożyły takie deklaracje. Obecnie 
pozostają w mocy 64 deklaracje złożone przez państwa, w tym złożona przez Polskę, która 
złożyła dwie deklaracje w 1991 r. i 1996 r. Pozostają w mocy i są zaopatrzone w szereg 
ograniczeń, co wyłącza pewne kategorie sporu spod kompetencji MTS. Polska wyłączyła sprawy 
środowiskowe, graniczne, zadłużenia międzynarodowego.

Postępowanie w sprawach spornych obejmuje dwie fazy:

1) pisemną (składa się memoriały, kontrmemoriały, repliki) – gromadzenie dokumentów
2) ustną – rozprawa przed MTS, uczestniczą przedstawiciele stron, świadkowie, biegli

W zależności od skomplikowania sprawy może być różna liczba posiedzeń. Wzrasta liczba spraw 
rozpatrywanych przez MTS, aktualnie 11 spraw w toku postępowania (16 XI 2007).

Wyrok MTS jest efektem tajnej narady – etapy narady:

1) Najpierw sędziowie ustalają kwestie prawne wymagające rozstrzygnięcia w orzeczeniu
2) Potem przygotowują pisemne opracowania
3) Dyskusja w składzie
4) Ustalanie stanowiska większości
5) Sędziowie będący w większości tworzą komitet redakcyjny, który przygotowuje projekt 

orzeczenia poddawany później pod dyskusję

Wyrok zapada większością głosów, sędziowie przegłosowani mogą dołączyć swoje zdanie do 
orzeczenia.

W praktyce MTS wyróżnia się dwie rodzaje opinii:

a) odrębne (dołączone przez sędziów nie godzących się z sentencją wyroku)

b) indywidualne (dołączone przez sędziów nie godzących się z uzasadnieniem wyroku)

3) stron, świadkowie, biegli

W zależności od skomplikowania sprawy może być różna liczba posiedzeń. Wzrasta liczba spraw 
rozpatrywanych przez MTS, aktualnie 11 spraw w toku postępowania (16 XI 2007).

Wyrok MTS jest efektem tajnej narady – etapy narady:

6) Najpierw sędziowie ustalają kwestie prawne wymagające rozstrzygnięcia w orzeczeniu
7) Potem przygotowują pisemne opracowania
8) Dyskusja w składzie
9) Ustalanie stanowiska większości
10) Sędziowie będący w większości tworzą komitet redakcyjny, który przygotowuje projekt 

orzeczenia poddawany później pod dyskusję
Wyrok zapada większością głosów, sędziowie przegłosowani mogą dołączyć swoje zdanie do 
orzeczenia.

W praktyce MTS wyróżnia się dwie rodzaje opinii:

a) odrębne (dołączone przez sędziów nie godzących się z sentencją wyroku)

b) indywidualne (dołączone przez sędziów nie godzących się z uzasadnieniem wyroku)

Istnieje możliwość rewizji wyroku w przypadku ujawnienia pewnych faktów i okoliczności, które nie były
znane w chwili rozpatrywania sprawy, a miałyby wpływ na orzeczenie. Zgłoszenie wniosku rewizyjne 
musi nastąpić w ciągu 6 miesięcy od ujawnienia tych faktów i okoliczności, a najpóźniej w ciągu 10 lat od
wydania wyroku.

Opinie doradcze wydawane są na wniosek organów ONZ (przede wszystkim na wniosek Zgromadzenia 
Ogólnego i Rady Bezpieczeństwa), a także innych organów w zakresie ich kompetencji i organizacji 
wyspecjalizowanych. Nie mogą się po nie zgłaszać państwa.

4) stron, świadkowie, biegli

W zależności od skomplikowania sprawy może być różna liczba posiedzeń. Wzrasta liczba spraw rozpatrywanych 
przez MTS, aktualnie 11 spraw w toku postępowania (16 XI 2007).

Wyrok MTS jest efektem tajnej narady – etapy narady:

11) Najpierw sędziowie ustalają kwestie prawne wymagające rozstrzygnięcia w orzeczeniu
12) Potem przygotowują pisemne opracowania
13) Dyskusja w składzie
14) Ustalanie stanowiska większości
15) Sędziowie będący w większości tworzą komitet redakcyjny, który przygotowuje projekt orzeczenia 

poddawany później pod dyskusję
Wyrok zapada większością głosów, sędziowie przegłosowani mogą dołączyć swoje zdanie do orzeczenia.

W praktyce MTS wyróżnia się dwie rodzaje opinii:

a) odrębne (dołączone przez sędziów nie godzących się z sentencją wyroku)

b) indywidualne (dołączone przez sędziów nie godzących się z uzasadnieniem wyroku)

Istnieje możliwość rewizji wyroku w przypadku ujawnienia pewnych faktów i okoliczności, które nie były znane w 
chwili rozpatrywania sprawy, a miałyby wpływ na orzeczenie. Zgłoszenie wniosku rewizyjne musi nastąpić w ciągu 
6 miesięcy od ujawnienia tych faktów i okoliczności, a najpóźniej w ciągu 10 lat od wydania wyroku.

Opinie doradcze wydawane są na wniosek organów ONZ (przede wszystkim na wniosek Zgromadzenia Ogólnego i 
Rady Bezpieczeństwa), a także innych organów w zakresie ich kompetencji i organizacji wyspecjalizowanych. Nie 
mogą się po nie zgłaszać państwa.

132.    Rewizja wyroku MTS

Wyrok MTS może być poddany rewizji po spełnieniu następujących przesłanek:

 Wniosek opiera się na wykryciu faktu mającego decydujące znaczenie dla sprawy

 W chwili wydania wyroku fakt ten nie był znany ani sądowi, ani stronie która występuje o 

rewizję, zaś nieświadomość tego faktu nie wynikała z niedbalstwa strony

 Wniosek o rewizję został złożony w ciągu 6 miesięcy od wykrycia nowego faktu

 Wniosek o rewizję został złożony przed upływem 10 lat od dnia wydania wyroku

133.    Konwencje genewskie z roku 1949

 Cztery konwencje Genewskie (1949)

chronią następujące kategorie osób:

o rannych i chorych członków sił zbrojnych oraz personel medyczny (I konwencja);
o rannych, chorych i rozbitków -  członków sił zbrojnych na morzu (II konwencja);
o jeńców wojennych (III konwencja);
o ludność cywilną podczas wojny (IV konwencja). 

Państwa – strony Konwencji Genewskich obowiązane są:

o otaczać jednakową opieką rannych, niezależnie od tego czy są sprzymierzeńcami czy 

wrogami;

o szanować integralność fizyczną każdego człowieka, jego honor, godność osobistą, prawa 

rodzinne oraz przekonania moralne i religijne;

o zabraniać torturowania i nieludzkiego traktowania, zbiorowych egzekucji lub 

eksterminacji, deportowania, brania zakładników, grabieży i niszczenia obiektów 
cywilnych;

o zezwalać delegatom Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża na wizytowanie 

osób przetrzymywanych i prowadzenie z nimi rozmów na osobności.

134.    Status jeńca wojennego w oparciu o Konwencję Genewską z 1949 r

Jeńcem wojennym jest członek sił zbrojnych państwa wojującego, który znalazł się we władzy 
nieprzyjaciela

Prawo dotyczące traktowania jeńców wojennych mieści się w Regulaminie Haskim z 1907 i III 
Konwencji Genewskiej z 1949r. dotyczącej traktowania jeńców wojennych

 Jeńcy wojenni powinni być traktowani w sposób humanitarny. Osoby te pozostają pod ochroną 

prawa międzynarodowego od chwili dostania się pod władzę nieprzyjacielską do czasu ich 
uwolnienia i ostatecznej repatriacji, która powinna nastąpić niezwłocznie po zakończeniu działań 
wojennych

 Państwo zatrzymujące może jeńca internować w obozach, nie może umieszczać ich w pobliżu 

działań wojennych

 Prawo nie zakazuje ucieczki jeńca wojennego. Jeśli państwo zatrzymujące weźmie ponownie do 

niewoli jeńca, który uciekł, może go ukarać za poprzednią ucieczkę

 W czasie niewoli jeńcy wojenni podlegają prawu, regulaminom i rozkazom obowiązującym w 

państwie zatrzymującym

 Mogą być zatrudnieni jako robotnicy, ale ta praca nie może być niebezpieczna lub szkodliwa dla 

ich zdrowia

 Mają prawo do poszanowania swego honoru i czci 
 Państwo zatrzymujące ma traktować wszystkich jeńców wojennych na zasadzie równości

135.    Ochrona ludności cywilnej podczas konfliktów zbrojnych

Ludność cywilna, nie biorąca udziału w wojnie, musi być zabezpieczona przed skutkami działań 
wojennych (IV Konwencja Genewska z 1949 r. dotycząca ochrony osób cywilnych w czasie wojny)

 Ochronie ogólnej przed niektórymi skutkami wojny podlega cała ludność cywilna państw 

walczących na zasadzie równości, bez względu na rasę, wyznanie, narodowość czy przekonania 
polityczne.

 Szczególną ochronę Konwencja przewiduje dla rannych, chorych, kobiet ciężarnych i dzieci
 Osoba chroniona nie może działać na szkodę interesów państwa, pod którego władzą się znajduje
 Sposoby ochrony ludności stron walczących:  

 Strefy bezpieczeństwa
 Strefy zneutralizowane
 Ewakuacja stref oblężonych lub otoczonych
 Ochrona szpitali cywilnych
 Wolność przewozu pomocy dla ludności

137.    Pojęcie agresji w prawie międzynarodowym

W świetle Konwencji Londyńskich z 1933 r. agresorem jest państwo, które pierwsze popełni jeden z 
następujących czynów:

 Wypowie wojnę innemu państwu
 Dokona najazdu za pomocą sił zbrojnych na terytorium innego państwa, nawet bez 

wypowiedzenia wojny

 Zaatakuje za pomocą sil lądowych, morskich lub powietrznych terytorium, okręty lub 

samoloty innego państwa, nawet bez wypowiedzenia wojny

 Zastosuje blokadę morska wybrzeża lub portów innego państwa
 Udzieli poparcia zbrojnym bandom, które zorganizowały się na jego terytorium i dokonują 

napadu na terytorium innego państwa, lub odmówi wydania na własnym terytorium wszelkich 
będących w jego mocy zarządzeń w celu pozbawienia tych band pomocy lub opieki

Agresji może dokonać tylko państwo przeciwko państwu.

Pojęcie agresji nie ma zastosowania do wojny domowej, wojny narodowowyzwoleńczej i 
antykolonialnej