07040070

G³ówny Inspektorat Pracy

Wybrane przepisy prawne

Zbiór dla inspektorów pracy

Azbest

Warszawa 2006

ISSN 1426-238X

Wybór aktów prawnych

uzgodniono w sierpniu 2006 r.

z Departamentem Warunków Pracy GIP

WYDAWCA: G³ówny Inspektorat Pracy

Departament Informacji i Promocji

Redakcja techniczna i opracowanie graficzne - Jan Klimczak

Przygotowanie do druku: Studio AWP, Warszawa; Druk POZKAL, Inowroc³aw

SPIS TREŒCI

Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów za-

wieraj¹cych azbest (tekst jednolity).

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach. (Dz. U. z dnia 20

czerwca 2001 r.) (wyci¹g)

Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jednolity)
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (wyci¹g)
Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie

wykazu prac wzbronionych m³odocianym i warunków ich zatrudniania
przy niektórych z tych prac (Dz. U. z dnia 14 wrzeœnia 2004 r.)

Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 10 wrzeœnia 1996 r. w sprawie

wykazu prac szczególnie uci¹¿liwych lub szkodliwych dla zdrowia ko-
biet (Dz. U. z dnia 27 wrzeœnia 1996 r.)

Rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 wrze-

œnia 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeñstwa i higieny
pracy (tekst jednolity)

Rozporz¹dzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 paŸdzierni-

ka 2005 r. w sprawie zasad bezpieczeñstwa i higieny pracy przy zabez-
pieczaniu i usuwaniu wyrobów zawieraj¹cych azbest oraz programu
szkolenia w zakresie bezpiecznego u¿ytkowania takich wyrobów (Dz. U.
z dnia 31 paŸdziernika 2005 r.)

Rozporz¹dzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej

z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpieczne-
go u¿ytkowania i usuwania wyrobów zawieraj¹cych azbest (Dz. U.
z dnia 21 kwietnia 2004 r.)

Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 sierpnia 2005 r. zmienia-

j¹ce rozporz¹dzenie w sprawie substancji, preparatów, czynników lub
procesów technologicznych o dzia³aniu rakotwórczym lub mutagennym
w œrodowisku pracy (Dz. U. z dnia 24 sierpnia 2005 r.)

Wybrane przepisy prawa dotycz¹ce azbestu i zwi¹zane z usuwaniem

azbestu

15
40
118

141

160

167

238

249

261

263

USTAWA Z DNIA 19 CZERWCA 1997 R.

o zakazie stosowania wyrobów

zawieraj¹cych azbest

(tekst jednolity)

Art. 1. 1. W celu wyeliminowania produkcji, stosowania oraz obrotu wy-

robami zawieraj¹cymi azbest zakazuje siê:

1) wprowadzania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej:
a) wyrobów zawieraj¹cych azbest,
b) azbestu;
2) produkcji wyrobów zawieraj¹cych azbest;
3) obrotu azbestem i wyrobami zawieraj¹cymi azbest.
2. Ilekroæ w ustawie jest mowa o azbeœcie, nale¿y przez to rozumieæ na-

stêpuj¹ce w³ókniste krzemiany:

1) azbest chryzotylowy, nr CAS 12001-29-5;
2) azbest krokidolitowy, nr CAS 12001-28-4;
3) azbest amozytowy (gruenerytowy), nr CAS 12172-73-5;
4) azbest antofilitowy, nr CAS 77536-67-5;
5) azbest tremolitowy, nr CAS 77536-68-6;
6) azbest aktynolitowy, nr CAS 77536-66-4..
3. Przepis ust. 1 nie ma zastosowania do diafragm do istniej¹cych instala-

cji elektrolitycznych zawieraj¹cych azbest chryzotylowy oraz do wa³ów
z azbestu chryzotylowego stosowanych do ci¹gnienia szk³a, do czasu ich zu-
¿ycia lub do czasu, kiedy bêd¹ dostêpne substytuty bezazbestowe, w zale¿-
noœci od tego, która okolicznoœæ wyst¹pi wczeœniej.

Art. 2. (uchylony).
Art. 3. (uchylony).
Art. 4. 1. Minister w³aœciwy do spraw gospodarki, w porozumieniu z mi-

nistrem w³aœciwym do spraw wewnêtrznych, ministrem w³aœciwym
do spraw transportu oraz ministrem w³aœciwym do spraw œrodowiska, okre-
œli, w drodze rozporz¹dzenia, sposoby i warunki bezpiecznego u¿ytkowania
i usuwania wyrobów zawieraj¹cych azbest.

1a. W rozporz¹dzeniu, o którym mowa w ust. 1, okreœla siê:
1) obowi¹zki wykonawcy prac polegaj¹cych na bezpiecznym u¿ytkowa-

niu i usuwaniu wyrobów zawieraj¹cych azbest;

2) sposoby i warunki bezpiecznego u¿ytkowania oraz usuwania wyrobów

zawieraj¹cych azbest, z uwzglêdnieniem zabezpieczeñ przed przenikaniem
azbestu do œrodowiska;

3) warunki przygotowania do transportu i transportu wyrobów i odpadów

zawieraj¹cych azbest do miejsca ich sk³adowania z uwzglêdnieniem zabez-
pieczeñ przed przenikaniem azbestu do œrodowiska;

4) wymagania, jakim powinno odpowiadaæ oznakowanie wyrobów i od-

padów zawieraj¹cych azbest.

2. Minister w³aœciwy do spraw pracy, w porozumieniu z ministrem w³aœci-

wym do spraw zdrowia, okreœli, w drodze rozporz¹dzenia, w terminie 6 mie-
siêcy od dnia wejœcia w ¿ycie ustawy:

1) zasady bezpieczeñstwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu

wyrobów zawieraj¹cych azbest,

2) program szkolenia w zakresie bezpiecznego u¿ytkowania wyrobów za-

wieraj¹cych azbest

– uwzglêdniaj¹c œrodki maj¹ce na celu eliminowanie lub ograniczania

emisji py³ów azbestu i ochrony pracowników przed ich dzia³aniem oraz spo-
soby pakowania i znakowania materia³ów zawieraj¹cych azbest.

Art. 5. 1. Pracownikom zatrudnionym w zak³adach wymienionych w za-

³¹cznikach nr 2 i 3 do ustawy, w przypadku stwierdzenia po dniu rozwi¹za-
nia stosunku pracy choroby zawodowej, jednorazowe odszkodowanie przy-
s³uguj¹ce od pracodawcy na podstawie przepisów o œwiadczeniach z tytu³u
wypadków przy pracy i chorób zawodowych wyp³aca Zak³ad Ubezpieczeñ
Spo³ecznych.

2. Œwiadczenie, o którym mowa w ust. 1, finansowane jest ze œrodków bu-

d¿etu pañstwa.

3. Przepisy ust. 1 i 2 stosuje siê tak¿e do jednorazowych odszkodowañ

przys³uguj¹cych cz³onkom rodziny pracownika, o którym mowa w ust. 1,
a który zmar³ wskutek choroby zawodowej.

Art. 6. 1. Osobom spe³niaj¹cym warunki do uzyskania statusu bezrobot-

nego i prawa do zasi³ku dla bezrobotnych, okreœlone w ustawie z dnia 20
kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U.
Nr 99, poz. 1001), przys³uguje œwiadczenie przedemerytalne, o którym mo-

wa w art. 2 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o œwiadczeniach przedemery-
talnych (Dz. U. Nr 120, poz. 1252), je¿eli posiadaj¹ okres uprawniaj¹cy
do emerytury wynosz¹cy co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mê¿czyzn,
w tym co najmniej 10 lat by³y zatrudnione w pe³nym wymiarze czasu pracy
w zak³adach wymienionych w za³¹cznikach nr 2 i 3 do niniejszej ustawy,
z zastrze¿eniem ust. 2 i 3.

2. Do okresu zatrudnienia, o którym mowa w ust. 1, zalicza siê okresy:
1) zatrudnienia w zak³adach wymienionych w za³¹cznikach nr 2 i 3 oraz

w przedsiêbiorstwach powsta³ych w wyniku przekszta³cenia, podzia³u lub
po³¹czenia tych zak³adów lub w przedsiêbiorstwach korzystaj¹cych z ich
maj¹tku do czasu zaprzestania produkcji wyrobów zawieraj¹cych azbest
i oczyszczenia tych zak³adów z azbestu, nie póŸniej jednak ni¿ do 31 grud-
nia 1999 r.;

2) zatrudnienia w innych przedsiêbiorstwach, je¿eli pracownik by³ odde-

legowany i wykonywa³ stale pracê na terenie zak³adów, o których mowa
w pkt 1.

3. Prawo do œwiadczenia przedemerytalnego przys³uguje osobie spe³niaj¹-

cej warunki, o których mowa w ust. 1 i 2, która w dniu wejœcia w ¿ycie usta-
wy by³a zatrudniona w zak³adach wymienionych w ust. 2, a rozwi¹zanie sto-
sunku pracy z ostatnim pracodawc¹ nast¹pi³o z przyczyn dotycz¹cych zak³a-
du pracy.

Art. 6a. 1. Na wniosek pracodawcy, wymienionego w za³¹czniku nr 2

do ustawy, rejonowy urz¹d pracy mo¿e zrefundowaæ z Funduszu Pracy kosz-
ty szkolenia pracowników przez okres do 6 miesiêcy, obejmuj¹ce tak¿e wy-
nagrodzenie nale¿ne szkolonym pracownikom w okresie odbywania szkole-
nia oraz op³acone od tych wynagrodzeñ sk³adki na ubezpieczenie spo³eczne,
je¿eli po zakoñczeniu szkolenia pracownicy zostan¹ zatrudnieni przez tego
pracodawcê, zgodnie z kierunkiem odbytego szkolenia, przez okres co naj-
mniej 12 miesiêcy, z zastrze¿eniem ust. 2 i 3.

2. Koszty szkolenia, o których mowa w ust. 1, s¹ refundowane z Funduszu

Pracy w wysokoœci uprzednio uzgodnionej, nieprzekraczaj¹cej jednak za jed-
n¹ osobê miesiêcznie kwoty trzykrotnego najni¿szego wynagrodzenia obowi¹-
zuj¹cego w dniu zawarcia umowy dotycz¹cej refundacji tych kosztów.

3. Pracodawca, który nie spe³ni³ warunku, o którym mowa w ust. 1,

obowi¹zany jest do zwrotu kosztów szkolenia refundowanych z Funduszu
Pracy.

Art. 6b. 1. Pracownikom zak³adów wymienionych w za³¹cznikach nr 2 i 3

do ustawy, z którymi w okresie od 28 wrzeœnia 1998 r. do 31 grudnia 1998 r.
stosunek pracy zosta³ rozwi¹zany z przyczyn dotycz¹cych zak³adu pracy,
przys³uguje jednorazowa odprawa w wysokoœci:

1) dwunastomiesiêcznego wynagrodzenia – zatrudnionym w zak³adzie

przez okres co najmniej 10 lat;

2) szeœciomiesiêcznego wynagrodzenia – zatrudnionym w zak³adzie przez

okres co najmniej 5 lat;

3) trzymiesiêcznego wynagrodzenia – zatrudnionym w zak³adzie przez

okres co najmniej roku.

2. Wynagrodzenie, o którym mowa w ust. 1, ustala siê wed³ug zasad obo-

wi¹zuj¹cych przy obliczaniu ekwiwalentu pieniê¿nego za urlop wypoczyn-
kowy.

3. Pracownikom uprawnionym do odprawy, o której mowa w ust. 1, nie

przys³uguje odprawa przewidziana w przepisach o szczególnych zasadach
rozwi¹zywania z pracownikami stosunku pracy z przyczyn dotycz¹cych za-
k³adu pracy lub w innych przepisach. Kwotê odprawy, o której mowa
w ust. 1, pomniejsza siê o kwotê innej, uprzednio wyp³aconej odprawy.

4. Odprawa, o której mowa w ust. 1, finansowana jest ze œrodków Fundu-

szu Pracy.

5. Na wniosek pracodawcy, z³o¿ony nie póŸniej ni¿ do dnia 28 grud-

nia 1998 r., zawieraj¹cy wykaz osób uprawnionych do odprawy oraz przy-
s³uguj¹ce tym osobom kwoty, kierownik rejonowego urzêdu pracy przekazu-
je do dnia 31 grudnia 1998 r., na konto pracodawcy, œrodki Funduszu Pracy
przeznaczone na wyp³atê odpraw.

6. Œrodki Funduszu Pracy, o których mowa w ust. 5, niewykorzystane zgod-

nie z przeznaczeniem, podlegaj¹ zwrotowi na konto rejonowego urzêdu pracy,
nie póŸniej ni¿ w ci¹gu 30 dni od dnia ich otrzymania przez zak³ad pracy.

7. Wysokoœæ odprawy, o której mowa w ust. 1, nie mo¿e przekroczyæ 25-

krotnoœci przeciêtnego miesiêcznego wynagrodzenia w gospodarce narodo-
wej w II kwartale 1998 r.

Art. 7. 1. Celem objêcia szczególn¹ opiek¹ zdrowotn¹ pracowników i by-

³ych pracowników zatrudnionych przy produkcji wyrobów zawieraj¹cych
azbest wprowadza siê ksi¹¿eczkê badañ profilaktycznych dla osoby, która
by³a lub jest zatrudniona w warunkach nara¿enia zawodowego w zak³adach
stosuj¹cych azbest w procesach technologicznych.

2. Ksi¹¿eczkê wystawia i przekazuje osobom, o których mowa w ust. 1,

pracodawca, a w przypadku likwidacji lub upad³oœci pracodawcy – woje-
wódzki oœrodek medycyny pracy. Podmiot wystawiaj¹cy ksi¹¿eczki zobo-
wi¹zany jest do ich ewidencjonowania.

3. Minister w³aœciwy do spraw zdrowia okreœli, w drodze rozporz¹dzenia,

wzór ksi¹¿eczki, sposób jej wype³niania i aktualizacji, uwzglêdniaj¹c czas
zatrudnienia w warunkach nara¿enia zawodowego na dzia³anie py³ów azbe-
stu oraz szczegó³owe parametry tego nara¿enia.

Art. 7a. 1. Pracownicy zak³adów wymienionych w za³¹czniku nr 4

do ustawy, zatrudnieni w tych zak³adach w dniu 28 wrzeœnia 1997 r. lub
przed t¹ dat¹, s¹ uprawnieni do:

1) okresowych badañ lekarskich, o których mowa w art. 229 § 5 ustawy

z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy;

2) bezp³atnego zaopatrzenia w leki zwi¹zane z chorobami wywo³anymi

prac¹ przy azbeœcie;

3) korzystania raz w roku z leczenia uzdrowiskowego oraz zwolnienia

z odp³atnoœci zwi¹zanej z leczeniem uzdrowiskowym, o której mowa
w przepisach o œwiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze œrodków
publicznych.

2. Uprawnienia, o których mowa w ust. 1, finansowane s¹ ze œrodków bu-

d¿etu pañstwa z czêœci, której dysponentem jest minister w³aœciwy do spraw
zdrowia.

3. Minister w³aœciwy do spraw zdrowia okreœli, w drodze rozporz¹dzenia,

warunki, które musz¹ spe³niaæ podmioty uprawnione do przeprowadzania
okresowych badañ lekarskich, o których mowa w ust. 1 pkt 1, sposób spra-
wowania nadzoru nad ich przeprowadzaniem, tryb i zakres tych badañ lekar-
skich, ich czêstotliwoœæ oraz sposób dokumentowania, uwzglêdniaj¹c zasa-
dy profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami zatrudnionymi
w warunkach nara¿enia na dzia³anie czynników rakotwórczych i py³ów
zw³ókniaj¹cych.

4. Minister w³aœciwy do spraw zdrowia okreœli, w drodze rozporz¹dzenia,

wykaz leków, o których mowa w ust. 1 pkt 2, sposób realizacji recept oraz
tryb rozliczania przez instytucje powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego
z bud¿etem pañstwa kosztów tych leków, uwzglêdniaj¹c strukturê chorób
i stosowane w leczeniu tych chorób leki.

5. Minister w³aœciwy do spraw zdrowia okreœli, w drodze rozporz¹dzenia:

1) tryb kierowania na leczenie uzdrowiskowe, o którym mowa w ust. 1

pkt 3,

2) tryb rozliczania przez instytucje powszechnego ubezpieczenia zdrowot-

nego z bud¿etem pañstwa kosztów z tytu³u odp³atnoœci, o której mowa
w ust. 1 pkt 3

– uwzglêdniaj¹c podmioty kompetentne pod wzglêdem merytorycznym

i formalnoprawnym do wystawiania skierowañ i kwalifikowania na leczenie
uzdrowiskowe.

6. Uprawnienia, o których mowa w ust. 1 pkt 2 i 3, przys³uguj¹ równie¿

pracownikom zatrudnionym w zak³adach, które, zgodnie z art. 1 ust. 3, pro-
dukuj¹ wyroby zawieraj¹ce azbest.

Art. 7b. 1. Kto wbrew przepisom ustawy wprowadza na terytorium Rze-

czypospolitej Polskiej azbest lub wyroby zawieraj¹ce azbest, podlega grzyw-
nie, karze ograniczenia wolnoœci albo karze pozbawienia wolnoœci od 3 mie-
siêcy do lat 5.

2. Tej samej karze podlega, kto produkuje wyroby zawieraj¹ce azbest lub

dokonuje obrotu azbestem lub wyrobami zawieraj¹cymi azbest.

Art. 8. Ustawa wchodzi w ¿ycie po up³ywie 30 dni od dnia og³oszenia.

Niniejsza ustawa dokonuje w zakresie swojej regulacji wdro¿enia nastêpuj¹cych dyrektyw

Wspólnot Europejskich:

1) dyrektywy Rady 76/769/EWG z dnia 27 lipca 1976 r. w sprawie zbli¿enia przepisów usta-

wowych, wykonawczych i administracyjnych Pañstw Cz³onkowskich odnosz¹cych siê do ogra-
niczeñ we wprowadzaniu do obrotu i stosowaniu niektórych substancji i preparatów niebez-
piecznych (Dz. Urz. WE L 262 z 27.09.1976),

2) dyrektywy Komisji 1999/77/WE z dnia 26 lipca 1999 r. dostosowuj¹cej po raz szósty

do postêpu technicznego za³¹cznik I do dyrektywy 76/769/EWG w sprawie zbli¿enia przepisów
ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Pañstw Cz³onkowskich odnosz¹cych siê
do ograniczeñ we wprowadzaniu do obrotu i stosowaniu niektórych substancji i preparatów nie-
bezpiecznych (azbest) (Dz. Urz. WE L 207 z 6.08.1999; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjal-
ne, rozdz. 13, t. 24, str. 193-195).

Dane dotycz¹ce aktów prawa Unii Europejskiej og³oszonych przed dniem 1 maja 2004 r., za-

mieszczone w niniejszej ustawie, dotycz¹ og³oszenia tych aktów w Dzienniku Urzêdowym Unii
Europejskiej – wydanie specjalne.

ZA£¥CZNIKI

ZA£¥CZNIK Nr 1 (uchylony).

ZA£¥CZNIK Nr 2

WYKAZ ZAK£ADÓW, KTÓRE PRODUKUJ¥ WYROBY

ZAWIERAJ¥CE AZBEST

1. „Eternit” Polsko-Austriacka Spó³ka z o.o. w Szczucinie
2. Przedsiêbiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Us³ugowe „Izopol” Spó³ka

Akcyjna w Trzemesznie

3. Zak³ady Wyrobów Azbestowo-Cementowych w Wierzbicy k. Radomia
4. Przedsiêbiorstwo Materia³ów Izolacji Budowlanej „Izolacja” w Ogro-

dzieñcu.

ZA£¥CZNIK Nr 3

WYKAZ ZAK£ADÓW, KTÓRE ZAPRZESTA£Y PRODUKCJI

WYROBÓW ZAWIERAJ¥CYCH AZBEST

1. „Fabryka Ok³adzin Ciernych” Spó³ka Akcyjna w Markach k. Warsza-

wy,

2. Przedsiêbiorstwo Pañstwowe „Gambit” w Lubawce,
3. Wytwórnia Uszczelek „Morpak” Spó³ka z o.o. w Gdañsku,
4. Fabryka Odzie¿y i Tkanin ¯aroodpornych „Izo-term” w Gryfowie Œl¹-

skim,

5. Zak³ady Wyrobów Uszczelniaj¹cych i Termoizolacyjnych „Polonit”

Spó³ka z o.o. w £odzi,

6. Zak³ady Uszczelnieñ i Wyrobów Azbestowych „Polonit” w likwidacji

w £odzi,

7. Zak³ady Wyrobów Azbestowo-Cementowych w Ma³kini,
8. Pruszkowskie Zak³ady Materia³ów Izolacyjnych w Pruszkowie,
9. Lubelskie Zak³ady Eternitu w Lublinie,
10. Lubelskie Przedsiêbiorstwo Produkcyjno-Us³ugowe Ceramiki Bu-

dowlanej w Niemcach z siedzib¹ w Lublinie,

11. Zak³ad Produkcji P³ytek Azbestowo-Cementowych w Koñskowoli,
12. Przedsiêbiorstwo Materia³ów Izolacji Budowlanej „Izolacja” w Jaro-

cinie,

13. Zak³ady Wyrobów Azbestowo-Cementowych „COBRPIB” w Katowi-

cach,

14. Zak³ad Materia³ów Hydroizolacyjnych „COBRPIB” w Pruszkowie,
15. Fabryka P³yt Filtracyjnych „Filtr” w Pilchowicach,
16. Zak³ady Wyrobów Azbestowo-Cementowych w Szczucinie.

ZA£¥CZNIK Nr 4

WYKAZ ZAK£ADÓW, KTÓRE STOSOWA£Y AZBEST

W PRODUKCJI I KTÓRYCH PRACOWNICY S¥ UPRAWNIENI
DO ŒWIADCZEÑ OKREŒLONYCH W ART. 7A UST. 1 USTAWY

1. Fabryka Ok³adzin Ciernych „FOMAR ROULUNDS” S.A. w Markach

k. Warszawy (poprzednia nazwa – Fabryka Ok³adzin Ciernych „POLMO”)
wraz z kooperantami.

2. Przedsiêbiorstwo Pañstwowe „GAMBIT” Zak³ad Pracy Chronionej

w Lubawce (poprzednia nazwa – Zak³ad Wyrobów Azbestowych „GAM-
BIT” w Lubawce).

3. Wytwórnia Uszczelek „MORPAK” Sp. z o.o. w Gdañsku.
4. Fabryka Odzie¿y i Tkanin ¯aroodpornych „IZO-TERM” w Gryfowie

Œl¹skim (poprzednia nazwa – Dolnoœl¹skie Zak³ady Uszczelnieñ i Wyrobów
Azbestowych „AZBESTOLIT” w Gryfowie Œl¹skim).

5. Zak³ady Wyrobów Uszczelniaj¹cych i Termoizolacyjnych POLO-

NIT Sp. z o.o. w £odzi (poprzednie nazwy: Zak³ady Uszczelnieñ i Wyrobów
Azbestowych AZBEST, Zak³ady Uszczelnieñ Azbestowych POLONIT).

6. Mazowieckie Przedsiêbiorstwo Materia³ów Izolacji Budowlanej „Izola-

cja” w Ma³kini (poprzednia nazwa: Zak³ad Wyrobów Azbestowo-Cemento-
wych w Ma³kini).

7. Pruszkowskie Zak³ady Materia³ów Izolacyjnych w Pruszkowie.
8. Lubelskie Zak³ady Eternitu w Lublinie.
9. Zak³ad Produkcji P³ytek Cementowo-Azbestowych w Koñskowoli

k. Pu³aw.

10. Przedsiêbiorstwo Materia³ów Izolacji Budowlanej „IZOLACJA”

w Jarocinie.

11. Zak³ady Wyrobów Azbestowo-Cementowych „COBRPIB” w Katowi-

cach.

12. Centralny Oœrodek Badawczo-Rozwojowy Przemys³u Izolacji Bu-

dowlanej w Katowicach Oddzia³ w Pruszkowie.

13. BEMA Fabryka P³yt Filtracyjnych i Tektury w Pilchowicach (poprzed-

nia nazwa – Fabryka P³yt Filtracyjnych „FILTR” w Pilchowicach).

14. „Dachy Szczuciñskie” Sp. z o.o. w Szczucinie (poprzednie nazwy: Za-

k³ad Wyrobów Azbestowo-Cementowych w Szczucinie, Przedsiêbiorstwo
Materia³ów Budowlanych „IZOLACJA”, „ETERNIT” Polsko-Austriacka
Spó³ka z o. o.).

15. Przedsiêbiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Us³ugowe „IZOPOL” S.A.

w Trzemesznie.

16. Przedsiêbiorstwo Materia³ów Izolacji Budowlanej „IZOLACJA”

w Ogrodzieñcu (poprzednia nazwa – Zawierciañskie Zak³ady Eternitu
w Ogrodzieñcu).

17. Fabryka Styropianu i Wyrobów Pokryciowych „Izolacja” PP w Wierz-

bicy k. Radomia (poprzednie nazwy: Zak³ady Wyrobów Azbestowo-Cemen-
towych w Wierzbicy, „Izolacja Wierzbica” Fabryka Styropianu i Wyrobów
Pokryciowych PP).

18. „POLIFARB – CIESZYN” S.A. we Wroc³awiu (poprzednia nazwa

– „POLIFARB” Wroc³awska Fabryka Farb i Lakierów).

19. PPHU HAMEX we Wroc³awiu (poprzednia nazwa – Wyrób Ok³adzin

Hamulcowych i Renowacja Korków).

20. Kombinat Budowlany we W³oc³awku.
21. Rolnicza Spó³dzielnia Produkcyjna w Parczewie.
22. Przedsiêbiorstwo Produkcyjno-Wdro¿eniowe „Polinova” Sp. z o.o.

w Katowicach – Zak³ad w Trzebini (poprzednie nazwy: Zjednoczone Fabry-
ki Portland Cementu „Firlej” w Górce, Chrzanowskie Zak³ady Eternitu
w Trzebini-Sierszy, Zak³ady Wyrobów Azbestowo-Cementowych w Szczu-
cinie, Przedsiêbiorstwo Materia³ów Izolacji Budowlanej „Izolacja” w Ogro-
dzieñcu – Zak³ad w Trzebini).

23. Metsa Tissue S.A. w Konstancinie-Jeziornie (poprzednia nazwa

– Warszawskie Zak³ady Papiernicze).

24. Zak³ady Chemiczne i Tworzyw Sztucznych Boryszew S.A. w Socha-

czewie (poprzednia nazwa – Zak³ady Chemiczne „Boryszew”).

25. KONIMPEX Sp. z o.o. Konin, Oddzia³ w Sokó³ce (poprzednia nazwa

– Przedsiêbiorstwo Produkcyjno-Handlowe KONIMPEX Sp. z o.o. w Koni-
nie, Oddzia³ w Sokó³ce).

26. Wytwórnia Materia³ów Izolacyjnych Azbestowo-Cementowych S. C.

w ¯elechach, gm. Pi¹tnica.

27. Wytwórnia Uszczelek „PZL MORPAK” Zak³ad w £apinie.
28. PILKINGTON POLSKA w Sandomierzu (poprzednia nazwa – Huta

Szk³a Okiennego „Sandomierz”).

USTAWA Z DNIA 27 KWIETNIA 2001 R.

o odpadach

(Dz. U. z dnia 20 czerwca 2001 r.)

(wyci¹g)

Art. 3. 1. Odpady oznaczaj¹ ka¿d¹ substancjê lub przedmiot nale¿¹cy

do jednej z kategorii, okreœlonych w za³¹czniku nr 1 do ustawy, których po-
siadacz pozbywa siê, zamierza pozbyæ siê lub do ich pozbycia siê jest obo-
wi¹zany.

2. Odpady niebezpieczne s¹ to odpady:
1) nale¿¹ce do kategorii lub rodzajów odpadów okreœlonych na liœcie

A za³¹cznika nr 2 do ustawy oraz posiadaj¹ce co najmniej jedn¹ z w³aœciwo-
œci wymienionych w za³¹czniku nr 4 do ustawy lub

2) nale¿¹ce do kategorii lub rodzajów odpadów okreœlonych na liœcie B

za³¹cznika nr 2 do ustawy i zawieraj¹ce którykolwiek ze sk³adników wymie-
nionych w za³¹czniku nr 3 do ustawy oraz posiadaj¹ce co najmniej jedn¹
z w³aœciwoœci wymienionych w za³¹czniku nr 4 do ustawy.

3. Ilekroæ w ustawie jest mowa o:
1) gospodarowaniu odpadami – rozumie siê przez to zbieranie, transport,

odzysk i unieszkodliwianie odpadów, w tym równie¿ nadzór nad takimi dzia-
³aniami oraz nad miejscami unieszkodliwiania odpadów,

2) komunalnych osadach œciekowych – rozumie siê przez to pochodz¹cy

z oczyszczalni œcieków osad z komór fermentacyjnych oraz innych instala-
cji s³u¿¹cych do oczyszczania œcieków komunalnych oraz innych œcieków
o sk³adzie zbli¿onym do sk³adu œcieków komunalnych,

3) magazynowaniu odpadów – rozumie siê przez to czasowe przetrzymy-

wanie lub gromadzenie odpadów przed ich transportem, odzyskiem lub
unieszkodliwianiem,

4) odpadach komunalnych – rozumie siê przez to odpady powstaj¹ce

w gospodarstwach domowych, a tak¿e odpady niezawieraj¹ce odpadów nie-
bezpiecznych pochodz¹ce od innych wytwórców odpadów, które ze wzglê-
du na swój charakter lub sk³ad s¹ podobne do odpadów powstaj¹cych w go-
spodarstwach domowych,

5) odpadach medycznych – rozumie siê przez to odpady powstaj¹ce

w zwi¹zku z udzielaniem œwiadczeñ zdrowotnych oraz prowadzeniem badañ
i doœwiadczeñ naukowych w zakresie medycyny,

6) odpadach obojêtnych – rozumie siê przez to odpady, które nie ulegaj¹

istotnym przemianom fizycznym, chemicznym lub biologicznym; s¹ nieroz-
puszczalne, nie wchodz¹ w reakcje fizyczne ani chemiczne, nie powoduj¹
zanieczyszczenia œrodowiska lub zagro¿enia dla zdrowia ludzi, nie ulegaj¹
biodegradacji i nie wp³ywaj¹ niekorzystnie na materiê, z któr¹ siê kontaktu-
j¹; ogólna zawartoœæ zanieczyszczeñ w tych odpadach oraz zdolnoœæ do ich
wymywania, a tak¿e negatywne oddzia³ywanie na œrodowisko odcieku mu-
sz¹ byæ nieznaczne, a w szczególnoœci nie powinny stanowiæ zagro¿enia dla
jakoœci wód powierzchniowych, wód podziemnych, gleby i ziemi,

7) odpadach ulegaj¹cych biodegradacji – rozumie siê przez to odpady, któ-

re ulegaj¹ rozk³adowi tlenowemu lub beztlenowemu przy udziale mikroor-
ganizmów,

8) odpadach weterynaryjnych – rozumie siê przez to odpady powstaj¹ce

w zwi¹zku z badaniem, leczeniem zwierz¹t lub œwiadczeniem us³ug wetery-
naryjnych, a tak¿e w zwi¹zku z prowadzeniem badañ naukowych i doœwiad-
czeñ na zwierzêtach,

8a) odpadach z wypadków – rozumie siê przez to odpady powstaj¹ce pod-

czas prowadzenia akcji ratowniczej lub gaœniczej, z wy³¹czeniem odpadów
powsta³ych w wyniku powa¿nej awarii lub powa¿nej awarii przemys³owej,

9) odzysku – rozumie siê przez to wszelkie dzia³ania, niestwarzaj¹ce za-

gro¿enia dla ¿ycia, zdrowia ludzi lub dla œrodowiska, polegaj¹ce na wyko-
rzystaniu odpadów w ca³oœci lub w czêœci, lub prowadz¹ce do odzyskania
z odpadów substancji, materia³ów lub energii i ich wykorzystania, okreœlone
w za³¹czniku nr 5 do ustawy,

10) odzysku energii – rozumie siê przez to termiczne przekszta³canie od-

padów w celu odzyskania energii,

11) olejach odpadowych – rozumie siê przez to wszelkie oleje smarowe

lub przemys³owe, które nie nadaj¹ siê ju¿ do zastosowania, do którego by³y
pierwotnie przeznaczone, a w szczególnoœci zu¿yte oleje z silników spalino-
wych i oleje przek³adniowe, a tak¿e oleje smarowe, oleje do turbin i oleje hy-
drauliczne,

12) PCB – rozumie siê przez to polichlorowane difenyle, polichlorowane

trifenyle, monometylotetrachlorodifenylometan, monometylodichlorodife-

nylometan, monometylodibromodifenylometan oraz mieszaniny zawieraj¹ce
jak¹kolwiek z tych substancji w iloœci powy¿ej 0,005% wagowo ³¹cznie,

13) posiadaczu odpadów – rozumie siê przez to ka¿dego, kto faktycznie

w³ada odpadami (wytwórcê odpadów, inn¹ osobê fizyczn¹, osobê prawn¹
lub jednostkê organizacyjn¹), z wy³¹czeniem prowadz¹cego dzia³alnoœæ
w zakresie transportu odpadów; domniemywa siê, ¿e w³adaj¹cy powierzch-
ni¹ ziemi jest posiadaczem odpadów znajduj¹cych siê na nieruchomoœci,

14) recyklingu – rozumie siê przez to taki odzysk, który polega na powtór-

nym przetwarzaniu substancji lub materia³ów zawartych w odpadach w pro-
cesie produkcyjnym w celu uzyskania substancji lub materia³u o przeznacze-
niu pierwotnym lub o innym przeznaczeniu, w tym te¿ recykling organiczny,
z wyj¹tkiem odzysku energii,

15) recyklingu organicznym – rozumie siê przez to obróbkê tlenow¹, w tym

kompostowanie, lub beztlenow¹ odpadów, które ulegaj¹ rozk³adowi biologicz-
nemu w kontrolowanych warunkach przy wykorzystaniu mikroorganizmów,
w wyniku której powstaje materia organiczna lub metan; sk³adowanie na sk³a-
dowisku odpadów nie jest traktowane jako recykling organiczny,

16) sk³adowisku odpadów – rozumie siê przez to obiekt budowlany prze-

znaczony do sk³adowania odpadów,

17) spalarni odpadów – rozumie siê przez to zak³ad lub jego czêœæ prze-

znaczone do termicznego przekszta³cania odpadów z odzyskiem lub bez od-
zysku wytwarzanej energii cieplnej, obejmuj¹ce instalacje i urz¹dzenia s³u-
¿¹ce do prowadzenia procesu termicznego przekszta³cania odpadów wraz
z oczyszczaniem gazów odlotowych i wprowadzaniem ich do atmosfery,
kontrol¹, sterowaniem i monitorowaniem procesów oraz instalacjami zwi¹-
zanymi z przyjmowaniem, wstêpnym przetwarzaniem i magazynowaniem
odpadów dostarczonych do termicznego przekszta³cania oraz instalacjami
zwi¹zanymi z magazynowaniem i przetwarzaniem substancji otrzymanych
w wyniku spalania i oczyszczania gazów odlotowych,

18) staroœcie – rozumie siê przez to tak¿e prezydenta miasta na prawach

powiatu,

19) stosowaniu komunalnych osadów œciekowych – rozumie siê przez to

rozprowadzanie na powierzchni ziemi lub wprowadzanie komunalnych osa-
dów œciekowych do gleby w celu ich wykorzystywania,

20) termicznym przekszta³caniu odpadów – rozumie siê przez to:
a) spalanie odpadów przez ich utlenianie,

b) inne procesy termicznego przekszta³cania odpadów, w tym pirolizê,

zgazowanie i proces plazmowy, o ile substancje powstaj¹ce podczas tych
procesów termicznego przekszta³cania odpadów s¹ nastêpnie spalane,

21) unieszkodliwianiu odpadów – rozumie siê przez to poddanie odpadów

procesom przekszta³ceñ biologicznych, fizycznych lub chemicznych okre-
œlonym w za³¹czniku nr 6 do ustawy w celu doprowadzenia ich do stanu, któ-
ry nie stwarza zagro¿enia dla ¿ycia, zdrowia ludzi lub dla œrodowiska,

21a) wspó³spalarni odpadów – rozumie siê przez to zak³ad lub jego czêœæ,

których g³ównym celem jest wytwarzanie energii lub produktów, w których
wraz z paliwami s¹ przekszta³cane termicznie odpady w celu odzyskania za-
wartej w nich energii lub w celu ich unieszkodliwiania, obejmuj¹ce instala-
cje i urz¹dzenia s³u¿¹ce do prowadzenia procesu termicznego przekszta³ca-
nia wraz z oczyszczaniem gazów odlotowych i wprowadzaniem ich do at-
mosfery, kontrol¹, sterowaniem i monitorowaniem procesów, instalacjami
zwi¹zanymi z przyjmowaniem, wstêpnym przetwarzaniem i magazynowa-
niem odpadów dostarczonych do termicznego przekszta³cania oraz instala-
cjami zwi¹zanymi z magazynowaniem i przetwarzaniem substancji otrzyma-
nych w wyniku spalania i oczyszczania gazów odlotowych,

22) wytwórcy odpadów – rozumie siê przez to ka¿dego, którego dzia³al-

noœæ lub bytowanie powoduje powstawanie odpadów, oraz ka¿dego, kto
przeprowadza wstêpne przetwarzanie, mieszanie lub inne dzia³ania powodu-
j¹ce zmianê charakteru lub sk³adu tych odpadów; wytwórc¹ odpadów po-
wstaj¹cych w wyniku œwiadczenia us³ug w zakresie budowy, rozbiórki, re-
montu obiektów, czyszczenia zbiorników lub urz¹dzeñ oraz sprz¹tania, kon-
serwacji i napraw jest podmiot, który œwiadczy us³ugê, chyba ¿e umowa
o œwiadczenie us³ugi stanowi inaczej,

23) zbieraniu odpadów – rozumie siê przez to ka¿de dzia³anie, w szcze-

gólnoœci umieszczanie w pojemnikach, segregowanie i magazynowanie od-
padów, które ma na celu przygotowanie ich do transportu do miejsc odzysku
lub unieszkodliwiania.

............

Rozdzia³ 4

Obowi¹zki posiadaczy odpadów oraz prowadz¹cych dzia³alnoœæ

w zakresie transportu odpadów

Art. 17. 1. Wytwórca odpadów jest obowi¹zany do:

1) uzyskania decyzji zatwierdzaj¹cej program gospodarki odpadami niebez-

piecznymi, je¿eli wytwarza odpady niebezpieczne w iloœci powy¿ej 0,1 Mg
rocznie,

2) przed³o¿enia informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach

gospodarowania wytworzonymi odpadami, je¿eli wytwarza odpady niebez-
pieczne w iloœci do 0,1 Mg rocznie albo powy¿ej 5 Mg rocznie odpadów in-
nych ni¿ niebezpieczne.

2. Wytwórca odpadów jest obowi¹zany do uzyskania pozwolenia na wy-

twarzanie odpadów, które powstaj¹ w zwi¹zku z eksploatacj¹ instalacji, je-
¿eli wytwarza powy¿ej 1 Mg odpadów niebezpiecznych rocznie lub powy-
¿ej 5 tysiêcy Mg odpadów innych ni¿ niebezpieczne rocznie.

3. W pozwoleniu, o którym mowa w ust. 2, uwzglêdnia siê wszystkie od-

pady wytwarzane przez danego wytwórcê w danym miejscu.

4. Wymóg uzyskania decyzji zatwierdzaj¹cej program gospodarki odpada-

mi niebezpiecznymi, pozwolenia na wytwarzanie odpadów, a tak¿e przed³o-
¿enia informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowa-
nia wytworzonymi odpadami nie dotyczy wytwórcy odpadów prowadz¹ce-
go instalacjê, na której prowadzenie wymagane jest pozwolenie zintegrowa-
ne, o którym mowa w przepisach o ochronie œrodowiska.

5. Przepisów ust. 1-4 nie stosuje siê do odpadów komunalnych, odpa-

dów z wypadków, odpadów powsta³ych w wyniku klêsk ¿ywio³owych oraz
odpadów powsta³ych w wyniku powa¿nej awarii lub powa¿nej awarii prze-
mys³owej.

Art. 17a. 1. Wytwórca odpadów powsta³ych w wyniku powa¿nej awarii

lub powa¿nej awarii przemys³owej jest obowi¹zany do przed³o¿enia staro-
œcie w³aœciwemu ze wzglêdu na miejsce powstania odpadów z tych awarii
informacji o wytworzonych odpadach oraz o sposobach gospodarowania
wytworzonymi odpadami, bez wzglêdu na ich iloœæ, w terminie 30 dni
od dnia wyst¹pienia awarii.

2. Informacja ta powinna zawieraæ:
1) wyszczególnienie iloœci i rodzaju odpadów powsta³ych w wyniku awarii,
2) wskazanie miejsca i sposobu magazynowania odpadów powsta³ych

w wyniku awarii,

3) opis dalszego sposobu gospodarowania tymi odpadami.
Art. 17b. 1. Je¿eli wymagaj¹ tego wzglêdy ochrony ¿ycia lub zdrowia lu-

dzi lub wzglêdy ochrony œrodowiska, starosta w³aœciwy ze wzglêdu na miej-

sce powstania odpadów z wypadków, w drodze decyzji wydanej z urzêdu,
mo¿e na³o¿yæ na wytwórcê tych odpadów obowi¹zki dotycz¹ce gospodaro-
wania odpadami z wypadków, w tym obowi¹zek przekazania ich wskazane-
mu posiadaczowi odpadów, z tym ¿e za wytwórcê odpadów z wypadków
uwa¿a siê sprawcê wypadku; w przypadku odpadów z wypadków powodu-
j¹cych zanieczyszczenie morza – wytwórc¹ odpadów jest armator statku,
który spowodowa³ powstanie odpadu, o ile statek jest znany.

2. Decyzji, o której mowa w ust. 1, mo¿e byæ nadany rygor natychmiasto-

wej wykonalnoœci.

3. W sprawach odpadów z wypadków powoduj¹cych zanieczyszczenie

morza decyzjê, o której mowa w ust. 1, wydaje w³aœciwy ze wzglêdu
na miejsce wypadku dyrektor urzêdu morskiego.

4. Starosta dokonuje gospodarowania odpadami z wypadków, je¿eli:
1) nie mo¿na wszcz¹æ postêpowania egzekucyjnego dotycz¹cego obo-

wi¹zku zagospodarowania odpadów z wypadków albo egzekucja okaza³a siê
bezskuteczna lub

2) jest konieczne natychmiastowe zagospodarowanie tych odpadów ze

wzglêdu na zagro¿enie ¿ycia lub zdrowia ludzi lub mo¿liwoœæ zaistnienia
nieodwracalnych szkód w œrodowisku.

5. W przypadku braku mo¿liwoœci ustalenia sprawcy albo bezskuteczno-

œci egzekucji wobec sprawcy koszty gospodarowania odpadami z wypad-
ków, z wyj¹tkiem odpadów z wypadków powoduj¹cych zanieczyszczenie
morza, s¹ pokrywane ze œrodków finansowych wojewódzkiego funduszu
ochrony œrodowiska i gospodarki wodnej na wniosek starosty.

Art. 18. 1. Wniosek o wydanie pozwolenia na wytwarzanie odpadów po-

winien spe³niaæ wymagania okreœlone w przepisach o ochronie œrodowiska
oraz dodatkowo zawieraæ nastêpuj¹ce informacje:

1) wyszczególnienie rodzajów odpadów przewidzianych do wytwarzania,

z uwzglêdnieniem ich podstawowego sk³adu chemicznego i w³aœciwoœci,

2) okreœlenie iloœci odpadów poszczególnych rodzajów przewidzianych

do wytwarzania w ci¹gu roku,

3) wskazanie sposobów zapobiegania powstawaniu odpadów lub ograni-

czania iloœci odpadów i ich negatywnego oddzia³ywania na œrodowisko,

4) opis dalszego sposobu gospodarowania odpadami, z uwzglêdnieniem

zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów,

5) wskazanie miejsca i sposobu oraz rodzaju magazynowanych odpadów.

2. Pozwolenie na wytwarzanie odpadów powinno spe³niaæ wymagania

okreœlone w przepisach o ochronie œrodowiska oraz dodatkowo okreœlaæ:

1) iloœæ odpadów poszczególnych rodzajów dopuszczonych do wytworze-

nia w ci¹gu roku,

2) sposób dalszego gospodarowania odpadami, z uwzglêdnieniem zbiera-

nia, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów,

3) miejsce i sposób oraz rodzaj magazynowanych odpadów.
3. W³aœciwy organ odmawia wydania pozwolenia na wytwarzanie odpa-

dów w przypadkach okreœlonych w przepisach o ochronie œrodowiska lub je-
¿eli zamierzony sposób gospodarki odpadami:

1) móg³by powodowaæ zagro¿enia dla zdrowia, ¿ycia ludzi lub dla œrodo-

wiska,

2) jest niezgodny z planami gospodarki odpadami, o których mowa w roz-

dziale 3.

4. Kopiê wydanego pozwolenia na wytwarzanie odpadów wojewoda lub

starosta przekazuje w³aœciwemu ze wzglêdu na miejsce wytwarzania odpa-
dów marsza³kowi województwa, wojewódzkiemu inspektorowi ochrony œro-
dowiska oraz wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta.

Art. 19. 1. Wniosek o zatwierdzenie programu gospodarki odpadami nie-

bezpiecznymi, do którego do³¹cza siê ten program, wytwórca odpadów nie-
bezpiecznych obowi¹zany jest przed³o¿yæ w³aœciwemu organowi na dwa mie-
si¹ce przed rozpoczêciem dzia³alnoœci powoduj¹cej powstawanie odpadów
niebezpiecznych lub zmian¹ tej dzia³alnoœci wp³ywaj¹c¹ na rodzaj, iloœæ wy-
twarzanych odpadów niebezpiecznych lub sposób gospodarowania nimi.

2. Program gospodarki odpadami niebezpiecznymi jest zatwierdzany

w drodze decyzji przez w³aœciwy organ, którym jest:

1) wojewoda – dla przedsiêwziêæ lub instalacji, o których mowa w art. 378

ust. 2 ustawy – Prawo ochrony œrodowiska,

2) starosta – dla pozosta³ych przedsiêwziêæ.
3. W³aœciwoœæ miejscow¹ organu, o którym mowa w ust. 2, ustala siê we-

d³ug miejsca wytwarzania odpadów niebezpiecznych.

4. Wojewoda zatwierdza program gospodarki odpadami niebezpiecznymi

po zasiêgniêciu opinii wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, w³aœciwego
ze wzglêdu na miejsce wytwarzania odpadów niebezpiecznych.

5. Starosta zatwierdza program gospodarki odpadami niebezpiecznymi po za-

siêgniêciu opinii wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, w³aœciwych ze wzglê-

du na miejsce wytwarzania odpadów niebezpiecznych; wymóg zasiêgania opi-
nii prezydenta miasta nie dotyczy prezydenta miasta na prawach powiatu.

6. Kopiê wydanej decyzji wojewoda lub starosta przekazuje w³aœciwemu

ze wzglêdu na miejsce wytwarzania odpadów niebezpiecznych marsza³kowi
województwa, wojewódzkiemu inspektorowi ochrony œrodowiska oraz wój-
towi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta.

Art. 20. 1. Program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, do³¹czany

do wniosku o wydanie decyzji zatwierdzaj¹cej program gospodarki odpada-
mi niebezpiecznymi, powinien zawieraæ:

1) wyszczególnienie rodzajów odpadów niebezpiecznych przewidzianych

do wytwarzania, a w przypadkach gdy okreœlenie rodzaju nie jest wystarcza-
j¹ce do ustalenia zagro¿eñ, jakie mog¹ powodowaæ odpady niebezpieczne,
w³aœciwy organ mo¿e wezwaæ wnioskodawcê do podania podstawowego
sk³adu chemicznego i w³aœciwoœci odpadów,

2) okreœlenie iloœci odpadów niebezpiecznych poszczególnych rodzajów

przewidzianych do wytwarzania w ci¹gu roku,

3) informacje wskazuj¹ce na sposoby zapobiegania powstawaniu odpa-

dów niebezpiecznych lub ograniczania iloœci odpadów i ich negatywnego
oddzia³ywania na œrodowisko,

4) opis dalszego sposobu gospodarowania odpadami niebezpiecznymi,

z uwzglêdnieniem zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpa-
dów niebezpiecznych,

5) wskazanie miejsca i sposobu oraz rodzaju magazynowanych odpadów

niebezpiecznych.

2. We wniosku o zatwierdzenie programu gospodarki odpadami niebez-

piecznymi wytwórca odpadów okreœla czas prowadzenia dzia³alnoœci zwi¹-
zanej z wytwarzaniem odpadów.

Art. 21. 1. W decyzji zatwierdzaj¹cej program gospodarki odpadami nie-

bezpiecznymi okreœla siê:

1) iloœæ odpadów niebezpiecznych poszczególnych rodzajów dopuszczo-

nych do wytworzenia w ci¹gu roku,

2) sposób dalszego gospodarowania odpadami niebezpiecznymi,
3) wskazanie miejsca i sposobu oraz rodzaju magazynowanych odpadów

niebezpiecznych,

4) termin obowi¹zywania decyzji, wydawanej na czas oznaczony nie d³u¿-

szy ni¿ 10 lat.

2. Decyzjê zatwierdzaj¹c¹ program gospodarki odpadami niebezpieczny-

mi wydaje siê po uzyskaniu pozwolenia na u¿ytkowanie obiektu albo po za-
koñczeniu postêpowania w sprawie zg³oszenia zmiany sposobu u¿ytkowania
obiektu budowlanego lub jego czêœci w rozumieniu ustawy z dnia 7 lip-
ca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz. U. z 2003 r. Nr 207, poz. 2016, z póŸn.
zm.), je¿eli s¹ wymagane.

Art. 22. 1. W³aœciwy organ odmawia wydania decyzji zatwierdzaj¹cej

program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, je¿eli:

1) zamierzony sposób gospodarki odpadami niebezpiecznymi móg³by po-

wodowaæ zagro¿enia dla zdrowia, ¿ycia ludzi lub dla œrodowiska,

2) zamierzony sposób gospodarki odpadami niebezpiecznymi jest nie-

zgodny z planami gospodarki odpadami.

2. Kopiê wydanej decyzji wojewoda lub starosta przekazuje w³aœciwemu

ze wzglêdu na miejsce wytwarzania odpadów marsza³kowi województwa,
wojewódzkiemu inspektorowi ochrony œrodowiska oraz wójtowi, burmi-
strzowi lub prezydentowi miasta.

Art. 23. 1. Je¿eli wytwórca odpadów niebezpiecznych narusza przepisy

ustawy lub dzia³a niezgodnie z decyzj¹ zatwierdzaj¹c¹ program gospodarki
odpadami niebezpiecznymi, w³aœciwy organ wzywa go do niezw³ocznego
zaniechania naruszeñ.

2. Je¿eli wytwórca odpadów niebezpiecznych mimo wezwania, o którym

mowa w ust. 1, nadal narusza przepisy ustawy lub dzia³a niezgodnie z decy-
zj¹ zatwierdzaj¹c¹ program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, w³aœci-
wy organ wstrzymuje, w drodze decyzji, dzia³alnoœæ wytwórcy odpadów
w zakresie objêtym programem gospodarki odpadami niebezpiecznymi.

3. Decyzji, o której mowa w ust. 2, w³aœciwy organ nadaje rygor natych-

miastowej wykonalnoœci, uwzglêdniaj¹c potrzebê bezpiecznego dla œrodo-
wiska zakoñczenia dzia³alnoœci wytwórcy odpadów w zakresie objêtym pro-
gramem gospodarki odpadami niebezpiecznymi.

4. Wstrzymanie dzia³alnoœci nie powoduje wygaœniêcia obowi¹zku usu-

niêcia skutków prowadzonej dzia³alnoœci na koszt wytwórcy odpadów nie-
bezpiecznych.

5. Postêpowanie w sprawie wydania decyzji, o której mowa w ust. 2, wsz-

czyna siê z urzêdu.

Art. 24. 1. Informacje o wytwarzanych odpadach oraz sposobach gospo-

darowania wytworzonymi odpadami przedk³ada siê w³aœciwemu organowi

w terminie 30 dni przed rozpoczêciem dzia³alnoœci powoduj¹cej powstawa-
nie odpadów lub zmian¹ tej dzia³alnoœci wp³ywaj¹c¹ na iloœæ lub rodzaj wy-
twarzanych odpadów lub sposobów gospodarowania nimi; informacjê
przedk³ada siê w czterech egzemplarzach.

2. W³aœciwym organem, o którym mowa w ust. 1, jest:
1) wojewoda – dla przedsiêwziêæ lub instalacji, o których mowa w art. 378

ust. 2 ustawy – Prawo ochrony œrodowiska,

2) starosta – dla pozosta³ych przedsiêwziêæ.
3. W³aœciwoœæ miejscow¹ organów okreœlonych w ust. 2 ustala siê wed³ug

miejsca wytwarzania odpadów.

4. Informacja, o której mowa w ust. 1, powinna zawieraæ:
1) wyszczególnienie rodzajów odpadów przewidzianych do wytwarzania,

a w przypadkach, gdy okreœlenie rodzaju nie jest wystarczaj¹ce do ustalenia
zagro¿eñ, jakie te odpady mog¹ powodowaæ, w³aœciwy organ mo¿e wezwaæ
wnioskodawcê do podania podstawowego sk³adu chemicznego i w³aœciwo-
œci odpadów,

2) okreœlenie iloœci odpadów poszczególnych rodzajów przewidzianych

do wytwarzania w ci¹gu roku,

3) informacje wskazuj¹ce na sposoby zapobiegania powstawaniu odpa-

dów lub ograniczania iloœci odpadów i ich negatywnego oddzia³ywania
na œrodowisko,

4) opis dalszego sposobu gospodarowania odpadami, z uwzglêdnieniem

zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów,

5) wskazanie miejsca i sposobu oraz rodzaju magazynowanych odpadów.
5. Do rozpoczêcia dzia³alnoœci powoduj¹cej powstawanie odpadów mo¿-

na przyst¹piæ, je¿eli organ w³aœciwy do przyjêcia informacji, o której mowa
w ust. 1, w terminie 30 dni od dnia z³o¿enia informacji nie wniesie sprzeci-
wu w drodze decyzji.

6. W przypadku stwierdzenia przez organ na podstawie z³o¿onej informa-

cji, o której mowa w ust. 1, lub w³asnych ustaleñ, ¿e odpady niebezpieczne
wytworzone w iloœci do 100 kg rocznie mog¹ powodowaæ, ze wzglêdu na ich
iloœæ lub rodzaj, zagro¿enie dla ¿ycia, zdrowia ludzi lub œrodowiska, organ
w terminie 30 dni od otrzymania informacji zobowi¹zuje, w drodze decyzji,
wytwórcê odpadów do przed³o¿enia wniosku o zatwierdzenie programu go-
spodarki odpadami niebezpiecznymi.

7. W przypadku gdy wytwórca odpadów narusza przepisy ustawy lub

dzia³a w sposób niezgodny ze z³o¿on¹ informacj¹, organ, któremu nale¿a³o
przed³o¿yæ informacjê, wzywa go do niezw³ocznego zaniechania naruszeñ.

8. Je¿eli wytwórca odpadów mimo wezwania, o którym mowa w ust. 7,

nadal narusza przepisy ustawy lub dzia³a w sposób niezgodny ze z³o¿on¹ in-
formacj¹, organ w³aœciwy do otrzymania informacji wstrzymuje w drodze
decyzji dzia³alnoœæ powoduj¹c¹ wytwarzanie odpadów, uwzglêdniaj¹c po-
trzebê bezpiecznego dla œrodowiska zakoñczenia tej dzia³alnoœci. W takim
przypadku wytwórca odpadów zobowi¹zany jest do usuniêcia skutków pro-
wadzonej dzia³alnoœci na w³asny koszt.

9. Jeden egzemplarz informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposo-

bach gospodarowania wytworzonymi odpadami, a tak¿e kopie decyzji,
o których mowa w ust. 5, 6 i 8, wojewoda lub starosta przekazuje w³aœciwe-
mu ze wzglêdu na miejsce wytwarzania odpadów marsza³kowi wojewódz-
twa, wojewódzkiemu inspektorowi ochrony œrodowiska oraz wójtowi, bur-
mistrzowi lub prezydentowi miasta.

Art. 25. 1. Wytwórca odpadów mo¿e zleciæ wykonanie obowi¹zku gospo-

darowania odpadami innemu posiadaczowi odpadów.

2. Posiadacz odpadów mo¿e je przekazywaæ wy³¹cznie podmiotom, które

uzyska³y zezwolenie w³aœciwego organu na prowadzenie dzia³alnoœci w za-
kresie gospodarki odpadami, chyba ¿e dzia³alnoœæ taka nie wymaga uzyska-
nia zezwolenia.

3. Je¿eli posiadacz odpadów, w tym wytwórca odpadów, przekazuje odpa-

dy nastêpnemu posiadaczowi odpadów, który ma zezwolenie w³aœciwego or-
ganu na prowadzenie dzia³alnoœci w zakresie zbierania, odzysku, unieszko-
dliwiania odpadów lub koncesjê na sk³adowanie odpadów w górotworze,
w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych, lub jest wpisany do rejestru,
o którym mowa w art. 33 ust. 5, odpowiedzialnoœæ za gospodarowanie odpa-
dami przenosi siê na tego nastêpnego posiadacza odpadów.

4. Zlecaj¹cy us³ugê transportu odpadów jest obowi¹zany wskazaæ prowa-

dz¹cemu dzia³alnoœæ w zakresie transportu odpadów miejsce odbioru odpa-
dów oraz posiadacza odpadów, do którego nale¿y dostarczyæ te odpady.

5. Prowadz¹cy dzia³alnoœæ w zakresie transportu odpadów jest obowi¹za-

ny dostarczyæ te odpady do posiadacza odpadów, który zosta³ mu wskazany
przez zlecaj¹cego us³ugê.

6. Prowadz¹cy dzia³alnoœæ w zakresie transportu odpadów komunalnych

jest obowi¹zany dostarczyæ je do miejsc odzysku lub unieszkodliwiania
wskazanych w zezwoleniu na prowadzenie dzia³alnoœci w zakresie odbiera-
nia odpadów od w³aœcicieli nieruchomoœci, o którym mowa w art. 7 ust. 1
pkt 1 ustawy z dnia 13 wrzeœnia 1996 r. o utrzymaniu czystoœci i porz¹dku
w gminach.

Art. 26. 1. Posiadacz odpadów, który prowadzi dzia³alnoœæ w zakresie od-

zysku lub unieszkodliwiania odpadów obowi¹zany jest do uzyskania zezwo-
lenia na prowadzenie tej dzia³alnoœci, z zastrze¿eniem art. 31 ust. 1, art. 33
ust. 2, 4 i 4a oraz art. 43 ust. 5.

2. Zezwolenie na prowadzenie dzia³alnoœci w zakresie odzysku lub

unieszkodliwiania odpadów jest wydawane, w drodze decyzji, przez w³aœci-
wy organ na czas oznaczony, nie d³u¿szy ni¿ 10 lat.

3. W³aœciwym organem, o którym mowa w ust. 2, jest:
1) wojewoda – dla przedsiêwziêæ lub instalacji, o których mowa w art. 378

ust. 2 ustawy – Prawo ochrony œrodowiska,

2) starosta – dla pozosta³ych przedsiêwziêæ.
4. W³aœciwoœæ miejscow¹ organu, o którym mowa ust. 3, ustala siê we-

d³ug miejsca prowadzenia dzia³alnoœci w zakresie odzysku lub unieszkodli-
wiania odpadów.

5. Wojewoda wydaje zezwolenie na prowadzenie dzia³alnoœci w zakresie

odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, po zasiêgniêciu opinii wójta, bur-
mistrza lub prezydenta miasta, w³aœciwego ze wzglêdu na miejsce prowa-
dzenia dzia³alnoœci w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów.

6. Starosta wydaje zezwolenie na prowadzenie dzia³alnoœci w zakresie od-

zysku lub unieszkodliwiania odpadów, po zasiêgniêciu opinii wójta, burmi-
strza lub prezydenta miasta, w³aœciwych ze wzglêdu na miejsce prowadzenia
dzia³alnoœci w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów; wymóg za-
siêgania opinii prezydenta miasta nie dotyczy prezydenta miasta na prawach
powiatu.

7. Kopiê wydanej decyzji wojewoda lub starosta przekazuje w³aœciwemu

ze wzglêdu na miejsce odzysku lub unieszkodliwiania odpadów marsza³ko-
wi województwa, wojewódzkiemu inspektorowi ochrony œrodowiska oraz
wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta.

8. Wymóg uzyskania decyzji, o której mowa w ust. 1, nie dotyczy posiada-

cza odpadów prowadz¹cego dzia³alnoœæ w zakresie odzysku lub unieszkodli-

wiania odpadów w instalacji, na której prowadzenie wymagane jest pozwole-
nie zintegrowane, o którym mowa w przepisach o ochronie œrodowiska.

9. (uchylony).
10. Wymóg uzyskania zezwolenia, o którym mowa w ust. 1, nie dotyczy

posiadacza odpadów prowadz¹cego dzia³alnoœæ w zakresie unieszkodliwia-
nia odpadów przez ich sk³adowanie na sk³adowiskach podziemnych, który
uzyska³ koncesjê na prowadzenie takiej dzia³alnoœci na podstawie ustawy
z dnia 4 lutego 1994 r. – Prawo geologiczne i górnicze.

Art. 27. 1. Zezwolenie na prowadzenie dzia³alnoœci w zakresie odzysku

lub unieszkodliwiania odpadów wydaje siê na wniosek, który powinien za-
wieraæ:

1) wyszczególnienie rodzajów odpadów przewidywanych do odzysku lub

unieszkodliwiania; w przypadku gdy okreœlenie rodzaju jest niewystarczaj¹-
ce do ustalenia zagro¿eñ, jakie te odpady mog¹ powodowaæ dla œrodowiska,
w³aœciwy organ mo¿e wezwaæ wnioskodawcê do podania podstawowego
sk³adu chemicznego i w³aœciwoœci odpadów,

2) okreœlenie iloœci odpadów poszczególnych rodzajów poddawanych od-

zyskowi lub unieszkodliwianiu w okresie roku,

3) oznaczenie miejsca prowadzenia dzia³alnoœci w zakresie odzysku lub

unieszkodliwiania odpadów,

4) (uchylony),
5) wskazanie miejsca i sposobu oraz rodzaju magazynowanych odpadów,
6) szczegó³owy opis stosowanych metod odzysku lub unieszkodliwiania

odpadów,

7) przedstawienie mo¿liwoœci technicznych i organizacyjnych pozwalaj¹-

cych nale¿ycie wykonywaæ dzia³alnoœæ w zakresie odzysku lub unieszkodli-
wiania odpadów, ze szczególnym uwzglêdnieniem kwalifikacji zawodowych
lub przeszkolenia pracowników oraz liczby i jakoœci posiadanych instalacji
i urz¹dzeñ odpowiadaj¹cych wymaganiom ochrony œrodowiska,

8) przewidywany okres wykonywania dzia³alnoœci w zakresie odzysku lub

unieszkodliwiania odpadów.

2. W zezwoleniu na prowadzenie dzia³alnoœci w zakresie odzysku lub

unieszkodliwiania odpadów okreœla siê:

1) rodzaj i iloœæ odpadów przewidywanych do odzysku lub unieszkodli-

wiania w okresie roku,

2) miejsce i dopuszczone metody odzysku lub unieszkodliwiania odpadów,
3) dodatkowe warunki prowadzenia dzia³alnoœci w zakresie odzysku lub

unieszkodliwiania odpadów, je¿eli wymaga tego specyfika odpadów,
w szczególnoœci niebezpiecznych, lub potrzeba zachowania wymagañ
ochrony ¿ycia, zdrowia ludzi lub ochrony œrodowiska,

4) miejsce i sposób magazynowania odpadów,
5) (uchylony),
6) czas obowi¹zywania zezwolenia.
3. Zezwolenie na prowadzenie dzia³alnoœci w zakresie odzysku lub

unieszkodliwiania odpadów wydaje siê po uzyskaniu pozwolenia na u¿ytko-
wanie obiektu lub po zakoñczeniu postêpowania w sprawie zg³oszenia zmia-
ny sposobu u¿ytkowania obiektu budowlanego lub jego czêœci w rozumieniu
ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane, je¿eli s¹ wymagane,
a w przypadku zezwolenia na prowadzenie dzia³alnoœci w zakresie unieszko-
dliwiania odpadów niebezpiecznych dodatkowo po kontroli przez woje-
wódzkiego inspektora ochrony œrodowiska funkcjonowania instalacji i urz¹-
dzeñ s³u¿¹cych do unieszkodliwiania odpadów.

Art. 28. 1. Prowadzenie dzia³alnoœci w zakresie zbierania odpadów oraz

prowadzenie dzia³alnoœci w zakresie transportu odpadów wymaga uzyskania
zezwolenia, z zastrze¿eniem art. 31 ust. 1, art. 32 ust. 1 oraz art. 33 ust. 1a
i 4.

2. Zezwolenie na prowadzenie dzia³alnoœci w zakresie zbierania lub trans-

portu odpadów wydaje starosta.

3. W³aœciwym starost¹, o którym mowa w ust. 2, jest:
1) do wydania zezwolenia na prowadzenie dzia³alnoœci w zakresie zbiera-

nia odpadów – starosta w³aœciwy ze wzglêdu na miejsce zbierania odpadów,

2) do wydania zezwolenia na transport odpadów – starosta w³aœciwy ze

wzglêdu na miejsce siedziby lub zamieszkania posiadacza odpadów.

4. Zezwolenie na prowadzenie dzia³alnoœci w zakresie zbierania lub trans-

portu odpadów wydaje siê w drodze decyzji na wniosek, który powinien od-
powiednio zawieraæ:

1) wyszczególnienie rodzajów odpadów przewidywanych do zbierania lub

transportu; w przypadku gdy okreœlenie rodzaju jest niewystarczaj¹ce
do ustalenia zagro¿eñ, jakie te odpady mog¹ powodowaæ dla œrodowiska,
w³aœciwy organ mo¿e wezwaæ wnioskodawcê do podania podstawowego
sk³adu chemicznego i w³aœciwoœci odpadów,

2) oznaczenie obszaru prowadzenia dzia³alnoœci – w przypadku transpor-

tu odpadów lub miejsca prowadzenia dzia³alnoœci – w przypadku zbierania
odpadów,

3) w przypadku zbierania odpadów wskazanie miejsca i sposobu oraz ro-

dzaju magazynowanych odpadów, a tak¿e opis sposobu dalszego zagospoda-
rowania odpadów,

4) wskazanie sposobu i œrodków transportu odpadów,
5) przedstawienie mo¿liwoœci technicznych i organizacyjnych pozwalaj¹-

cych nale¿ycie wykonywaæ dzia³alnoœæ w zakresie zbierania lub transportu
odpadów,

6) przewidywany okres wykonywania dzia³alnoœci w zakresie zbierania

lub transportu odpadów.

5. W zezwoleniu na prowadzenie dzia³alnoœci w zakresie zbierania lub

transportu odpadów okreœla siê odpowiednio:

1) rodzaje odpadów przewidywanych do zbierania lub transportu,
2) oznaczenie obszaru prowadzenia dzia³alnoœci – w przypadku transpor-

tu odpadów lub miejsca prowadzenia dzia³alnoœci – w przypadku zbierania
odpadów,

3) w przypadku zbierania odpadów miejsce i sposób oraz rodzaj maga-

zynowanych odpadów, a tak¿e opis sposobu dalszego zagospodarowania
odpadów,

4) sposób i œrodki transportu odpadów,
5) dodatkowe warunki prowadzenia dzia³alnoœci w zakresie zbierania lub

transportu odpadów, je¿eli wymaga tego specyfika odpadów, w szczególno-
œci niebezpiecznych, lub potrzeba zachowania wymagañ ochrony ¿ycia,
zdrowia ludzi lub ochrony œrodowiska,

6) czas obowi¹zywania zezwolenia.
6. Zezwolenie na prowadzenie dzia³alnoœci w zakresie zbierania lub trans-

portu odpadów jest wydawane w drodze decyzji, przez w³aœciwy organ
na czas oznaczony nie d³u¿szy ni¿ 10 lat.

7. Kopiê wydanej decyzji starosta przekazuje marsza³kowi województwa,

wojewódzkiemu inspektorowi ochrony œrodowiska oraz wójtowi, burmi-
strzowi lub prezydentowi miasta w³aœciwemu:

1) w przypadku zezwolenia na prowadzenie dzia³alnoœci w zakresie zbie-

rania odpadów – ze wzglêdu na miejsce zbierania odpadów,

2) w przypadku zezwolenia na prowadzenie dzia³alnoœci w zakresie trans-

portu odpadów – ze wzglêdu na miejsce siedziby lub zamieszkania prowa-
dz¹cego dzia³alnoœæ w zakresie transportu odpadów,

8. Nie wymaga zezwolenia na prowadzenie dzia³alnoœci w zakresie zbie-

rania odpadów zbieranie odpadów komunalnych, wytwarzanych na terenie
nieruchomoœci, przez w³adaj¹cego t¹ nieruchomoœci¹.

9. Uzyskanie zezwolenia, o którym mowa w ust. 1, nie dotyczy wytwórcy

odpadów, który transportuje wytworzone przez siebie odpady lub zbiera wy-
tworzone przez siebie odpady w miejscu ich wytworzenia.

10. Zezwolenie na prowadzenie dzia³alnoœci w zakresie zbierania odpa-

dów wydaje siê po uzyskaniu pozwolenia na u¿ytkowanie obiektu lub po za-
koñczeniu postêpowania w sprawie zg³oszenia zmiany sposobu u¿ytkowania
obiektu budowlanego lub jego czêœci w rozumieniu ustawy z dnia 7 lip-
ca 1994 r. – Prawo budowlane, je¿eli s¹ wymagane.

Art. 29. 1. W³aœciwy organ odmówi wydania zezwolenia na prowadzenie

dzia³alnoœci w zakresie odzysku, unieszkodliwiania, zbierania lub transportu
odpadów, je¿eli zamierzony sposób gospodarki odpadami:

1) jest niezgodny z wymaganiami przepisów o odpadach,
2) móg³by powodowaæ zagro¿enia dla ¿ycia, zdrowia ludzi lub dla œrodo-

wiska,

3) jest niezgodny z planami gospodarki odpadami.
2. W³aœciwy organ odmówi wydania zezwolenia na prowadzenie dzia³al-

noœci w zakresie termicznego przekszta³cenia odpadów lub sk³adowania od-
padów, je¿eli kierownik spalarni odpadów lub innej instalacji, w której s¹
termicznie przekszta³cane odpady niebezpieczne, albo kierownik sk³adowi-
ska odpadów nie posiadaj¹ œwiadectwa stwierdzaj¹cego kwalifikacje w za-
kresie gospodarowania odpadami.

3. Kopiê wydanej decyzji wojewoda lub starosta przekazuje w³aœciwemu

wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta.

Art. 30. 1. Je¿eli posiadacz odpadów, który uzyska³ zezwolenie na prowa-

dzenie dzia³alnoœci w zakresie odzysku, unieszkodliwiania, zbierania odpa-
dów, lub prowadz¹cy dzia³alnoœæ w zakresie transportu odpadów, narusza
przepisy ustawy lub dzia³a niezgodnie z wydanym zezwoleniem, w³aœciwy
organ wzywa go do niezw³ocznego zaniechania naruszeñ.

2. Je¿eli posiadacz odpadów, o którym mowa w ust. 1, mimo wezwania,

nadal narusza przepisy ustawy lub dzia³a niezgodnie z wydanym zezwole-

niem, w³aœciwy organ cofa to zezwolenie w drodze decyzji bez odszkodo-
wania.

3. Cofniêcie zezwolenia, o którym mowa w ust. 1, powoduje wstrzymanie

dzia³alnoœci objêtej tym zezwoleniem.

4. Decyzji, o której mowa w ust. 2, w³aœciwy organ mo¿e nadaæ rygor na-

tychmiastowej wykonalnoœci, uwzglêdniaj¹c potrzebê bezpiecznego dla œro-
dowiska zakoñczenia dzia³alnoœci.

5. Posiadacz odpadów, pomimo wstrzymania prowadzonej dzia³alnoœci,

jest obowi¹zany do usuniêcia jej skutków na w³asny koszt.

6. Postêpowanie w sprawie wydania decyzji, o której mowa w ust. 2, wsz-

czyna siê z urzêdu.

7. Kopiê wydanej decyzji wojewoda lub starosta przekazuje marsza³kowi

województwa, wojewódzkiemu inspektorowi ochrony œrodowiska oraz wój-
towi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta w³aœciwemu ze wzglêdu
na miejsce zbierania, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, a w przypad-
ku transportu odpadów – w³aœciwemu ze wzglêdu na miejsce siedziby lub
zamieszkania prowadz¹cego dzia³alnoœæ w zakresie transportu odpadów.

Art. 31. 1. Wytwórca odpadów, który prowadzi dzia³alnoœæ w zakresie od-

zysku, unieszkodliwiania, zbierania lub transportu odpadów, jest zwolniony
z obowi¹zku uzyskania zezwolenia na prowadzenie tej dzia³alnoœci, je¿eli
posiada pozwolenie na wytwarzanie odpadów lub decyzjê zatwierdzaj¹c¹
program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, z zastrze¿eniem ust. 2.

2. Wytwórca odpadów, o którym mowa w ust. 1, we wniosku o wydanie

pozwolenia na wytwarzanie odpadów lub decyzji zatwierdzaj¹cej program
gospodarki odpadami niebezpiecznymi jest obowi¹zany uwzglêdniæ odpo-
wiednio wymagania przewidziane dla wniosku o wydanie zezwolenia
na prowadzenie dzia³alnoœci w zakresie odzysku, unieszkodliwiania, zbiera-
nia lub transportu odpadów.

3. W³aœciwy organ, wydaj¹c pozwolenie na wytwarzanie odpadów lub de-

cyzjê zatwierdzaj¹c¹ program gospodarki odpadami niebezpiecznymi,
uwzglêdnia odpowiednio wymagania przewidziane dla zezwolenia na pro-
wadzenie dzia³alnoœci w zakresie odzysku, unieszkodliwiania, zbierania lub
transportu odpadów.

4. Je¿eli miejsce prowadzenia odzysku, unieszkodliwiania lub zbierania

odpadów przez wytwórcê, o którym mowa w ust. 1, jest inne ni¿ miejsce wy-
twarzania odpadów, w³aœciwy organ, wydaj¹c pozwolenie na wytwarzanie

odpadów lub decyzjê zatwierdzaj¹c¹ program gospodarki odpadami niebez-
piecznymi, zasiêga opinii wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, w³aœci-
wych ze wzglêdu na miejsce prowadzenia odzysku, unieszkodliwiania lub
zbierania odpadów.

Art. 32. 1. Posiadacz odpadów, który ³¹cznie prowadzi dzia³alnoœæ w za-

kresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów oraz zbierania lub transpor-
tu odpadów, jest zwolniony z obowi¹zku uzyskania zezwolenia na prowa-
dzenie dzia³alnoœci w zakresie zbierania lub transportu odpadów, z zastrze-
¿eniem ust. 2.

2. Posiadacz odpadów, o którym mowa w ust. 1, powinien dodatkowo

uwzglêdniæ we wniosku o wydanie zezwolenia na prowadzenie dzia³alnoœci
w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów wymagania przewidzia-
ne dla wniosku o wydanie zezwolenia na prowadzenie dzia³alnoœci w zakre-
sie zbierania lub transportu odpadów.

3. W³aœciwy organ, wydaj¹c zezwolenie na prowadzenie dzia³alnoœci

w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, uwzglêdnia dodatkowo
wymagania przewidziane dla zezwolenia na prowadzenie dzia³alnoœci w za-
kresie zbierania lub transportu odpadów.

Art. 33. 1. Posiadacz odpadów mo¿e przekazaæ okreœlone rodzaje odpa-

dów w celu ich wykorzystania osobie fizycznej lub jednostce organizacyjnej,
niebêd¹cym przedsiêbiorcami, na ich w³asne potrzeby.

1a. Transport odpadów, o których mowa w ust. 1, przez osoby fizyczne

i jednostki organizacyjne niebêd¹ce przedsiêbiorcami do miejsca wykorzy-
stania tych odpadów nie wymaga zezwolenia na prowadzenie dzia³alnoœci
w zakresie transportu odpadów.

2. Prowadzenie dzia³alnoœci w zakresie wykorzystania odpadów na w³a-

sne potrzeby przez osoby fizyczne lub jednostki organizacyjne, niebêd¹ce
przedsiêbiorcami, nie wymaga zezwolenia na prowadzenie dzia³alnoœci
w zakresie odzysku.

3. Minister w³aœciwy do spraw œrodowiska okreœli, w drodze rozporz¹dze-

nia, listê rodzajów odpadów, które posiadacz odpadów mo¿e przekazywaæ
osobom fizycznym lub jednostkom organizacyjnym niebêd¹cym przedsiê-
biorcami, oraz dopuszczalne metody ich odzysku, kieruj¹c siê w³aœciwoœcia-
mi odpadów oraz mo¿liwoœciami bezpiecznego ich wykorzystania.

4. Minister w³aœciwy do spraw gospodarki, w porozumieniu z ministrem

w³aœciwym do spraw œrodowiska, mo¿e okreœliæ, w drodze rozporz¹dzenia,

rodzaje odpadów, których zbieranie lub transport nie wymaga zezwolenia
na prowadzenie dzia³alnoœci w zakresie zbierania lub transportu odpadów,
oraz podstawowe wymagania dla zbierania lub transportu tych rodzajów od-
padów, kieruj¹c siê w³aœciwoœciami odpadów oraz oddzia³ywaniem na œro-
dowisko poszczególnych rodzajów dzia³alnoœci w zakresie zbierania lub
transportu odpadów.

4a. Minister w³aœciwy do spraw gospodarki, w porozumieniu z ministrem

w³aœciwym do spraw œrodowiska, mo¿e okreœliæ, w drodze rozporz¹dzenia,
rodzaje odpadów, których odzysk lub unieszkodliwianie nie wymaga zezwo-
lenia na prowadzenie dzia³alnoœci w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania
odpadów, oraz podstawowe wymagania dla odzysku lub unieszkodliwiania
tych rodzajów odpadów, kieruj¹c siê w³aœciwoœciami odpadów oraz oddzia-
³ywaniem na œrodowisko poszczególnych rodzajów dzia³alnoœci w zakresie
odzysku lub unieszkodliwiania odpadów.

5. Posiadacz odpadów lub prowadz¹cy dzia³alnoœæ w zakresie transportu

odpadów, który jest zwolniony z obowi¹zku uzyskiwania zezwoleñ na pro-
wadzenie dzia³alnoœci w zakresie zbierania, transportu, odzysku lub uniesz-
kodliwiania odpadów zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie ust. 4
i 4a, ma obowi¹zek zg³oszenia do rejestru prowadzonego przez starostê w³a-
œciwego ze wzglêdu na miejsce prowadzenia zbierania, odzysku lub uniesz-
kodliwiania odpadów, a w przypadku transportu odpadów – przez starostê
w³aœciwego ze wzglêdu na miejsce siedziby lub zamieszkania prowadz¹ce-
go dzia³alnoœæ w zakresie transportu odpadów. Starosta przekazuje marsza³-
kowi województwa ³¹czne zestawienie rejestrów, w terminie do koñca
pierwszego kwarta³u za poprzedni rok kalendarzowy.

5a. Starosta skreœla z rejestru, o którym mowa w ust. 5, posiadacza odpa-

dów lub prowadz¹cego dzia³alnoœæ w zakresie transportu odpadów w przy-
padku:

1) z³o¿enia przez tego posiadacza lub prowadz¹cego dzia³alnoœæ w zakre-

sie transportu odpadów wniosku o skreœlenie z rejestru,

2) up³ywu terminu wstrzymania dzia³alnoœci okreœlonego w decyzji

o wstrzymaniu dzia³alnoœci,

3) œmierci posiadacza odpadów lub prowadz¹cego dzia³alnoœæ w zakresie

transportu odpadów bêd¹cego osob¹ fizyczn¹ albo likwidacji jednostki orga-
nizacyjnej, bêd¹cej posiadaczem odpadów lub prowadz¹cym dzia³alnoœæ
w zakresie transportu odpadów.

5b. Skreœlenia, o którym mowa w ust. 5a pkt 2, dokonuje siê w drodze de-

cyzji.

5c. Kopiê decyzji, o której mowa w ust. 5b, starosta przekazuje marsza³-

kowi województwa.

6. W razie niedope³nienia wymagañ, okreœlonych w przepisach wydanych

na podstawie ust. 4 i 4a, przez podmiot, o którym mowa w ust. 5, wojewódz-
ki inspektor ochrony œrodowiska mo¿e wydaæ decyzjê o wstrzymaniu dzia-
³alnoœci w zakresie zbierania, transportu, odzysku lub unieszkodliwiania od-
padów.

7. Decyzjê, o której mowa w ust. 6, mo¿e wydaæ równie¿ wojewódzki in-

spektor sanitarny w przypadku stwierdzenia zagro¿enia dla ¿ycia lub zdro-
wia ludzi.

8. W przypadkach okreœlonych w ust. 6 i 7, na wniosek posiadacza odpa-

dów, odpowiednio wojewódzki inspektor ochrony œrodowiska lub woje-
wódzki inspektor sanitarny mo¿e ustaliæ termin do usuniêcia stwierdzonych
nieprawid³owoœci, a w razie nieusuniêcia ich w tym terminie – wstrzyma
dzia³alnoœæ w zakresie zbierania, transportu, odzysku lub unieszkodliwiania
odpadów.

9. W decyzjach, o których mowa w ust. 6 i 7, ustala siê termin wstrzyma-

nia dzia³alnoœci, uwzglêdniaj¹c potrzebê bezpiecznego dla œrodowiska za-
koñczenia dzia³alnoœci w zakresie zbierania, transportu, odzysku lub uniesz-
kodliwiania odpadów.

10. Decyzje, o których mowa w ust. 6 i 7, wydawane s¹ z urzêdu.
11. Minister w³aœciwy do spraw œrodowiska okreœli, w drodze rozporz¹-

dzenia, zakres informacji podawanych przy rejestracji przez posiadaczy od-
padów, o których mowa w ust. 5, oraz sposób rejestracji, kieruj¹c siê potrze-
b¹ ujednolicenia procedury rejestracji.

Art. 34. 1. Wójt, burmistrz lub prezydent miasta, w drodze decyzji, naka-

zuje posiadaczowi odpadów usuniêcie odpadów z miejsc nieprzeznaczonych
do ich sk³adowania lub magazynowania, wskazuj¹c sposób wykonania tej
decyzji.

2. Decyzja, o której mowa w ust. 1, wydawana jest z urzêdu.
Art. 35. 1. Je¿eli przemawia za tym szczególnie wa¿ny interes spo³eczny,

zwi¹zany z ochron¹ œrodowiska, a w szczególnoœci z zagro¿eniem pogorsze-
nia stanu œrodowiska w znacznych rozmiarach, w decyzjach, o których mo-
wa w art. 17 ust. 1 i 2, art. 26 ust. 1, art. 28 ust. 1, mo¿e byæ ustanowione za-

bezpieczenie roszczeñ z tytu³u wyst¹pienia negatywnych skutków w œrodo-
wisku.

2. Do ustanowienia zabezpieczenia roszczeñ, zwrotu ustanowionego zabez-

pieczenia oraz orzeczenia o przeznaczeniu zabezpieczenia na usuniêcie nega-
tywnych skutków w œrodowisku stosuje siê odpowiednio art. 187 ust. 2-4 oraz
art. 198 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony œrodowiska.

Art. 36. 1. Posiadacz odpadów, z zastrze¿eniem ust. 2 i 3, jest obowi¹za-

ny do prowadzenia ich iloœciowej i jakoœciowej ewidencji zgodnie z przyjê-
tym katalogiem odpadów i list¹ odpadów niebezpiecznych.

1a. Ewidencja, o której mowa w ust. 1, w przypadku:
1) wytwórcy odpadów – powinna obejmowaæ miejsce przeznaczenia od-

padów,

2) posiadacza odpadów, który prowadzi dzia³alnoœæ w zakresie odzysku

lub unieszkodliwiania odpadów – powinna obejmowaæ sposoby gospodaro-
wania odpadami, a tak¿e dane o ich pochodzeniu.

2. Obowi¹zek prowadzenia ewidencji odpadów, o której mowa w ust. 1,

nie dotyczy wytwórców odpadów komunalnych.

3. Obowi¹zek prowadzenia ewidencji odpadów nie dotyczy osób fizycz-

nych i jednostek organizacyjnych, niebêd¹cych przedsiêbiorcami, które wy-
korzystuj¹ odpady na w³asne potrzeby.

4. Ewidencjê, o której mowa w ust. 1, prowadzi siê, z zastrze¿eniem ust. 5,

z zastosowaniem nastêpuj¹cych dokumentów ewidencji odpadów:

1) karty ewidencji odpadu, prowadzonej dla ka¿dego rodzaju odpadu od-

rêbnie,

2) karty przekazania odpadu.
4a. Ewidencjê, o której mowa w ust. 1, mo¿na prowadziæ w systemie in-

formatycznym, umo¿liwiaj¹cym poœwiadczenie dokumentów ewidencji od-
padów za pomoc¹ podpisu elektronicznego.

5. Prowadz¹cy dzia³alnoœæ wy³¹cznie w zakresie transportu odpadów pro-

wadzi ewidencjê z zastosowaniem tylko karty przekazania odpadu.

6. Dokumenty ewidencji odpadów powinny zawieraæ nastêpuj¹ce dane:

imiê i nazwisko, adres zamieszkania lub nazwê i adres siedziby posiadacza
odpadów lub prowadz¹cego dzia³alnoœæ w zakresie transportu odpadów.

7. Posiadacz odpadów, który przejmuje odpad od innego posiadacza, jest

obowi¹zany potwierdziæ przejêcie odpadu na karcie przekazania odpadu,

o której mowa w ust. 4 pkt 2, wype³nionej przez posiadacza, który przekazu-
je ten odpad.

7a. Prowadz¹cy dzia³alnoœæ wy³¹cznie w zakresie transportu odpadów jest

obowi¹zany do poœwiadczenia na karcie przekazania odpadu wykonania tej
us³ugi.

8. Kartê przekazania odpadu sporz¹dza siê w odpowiedniej liczbie egzem-

plarzy, po jednym dla ka¿dego z posiadaczy, o których mowa w ust. 7, oraz
dla prowadz¹cych dzia³alnoœæ w zakresie transportu odpadów.

9. Dopuszcza siê sporz¹dzanie zbiorczej karty przekazania odpadu, obejmu-

j¹cej odpad danego rodzaju przekazywany ³¹cznie w czasie jednego miesi¹ca
kalendarzowego, za poœrednictwem tego samego prowadz¹cego dzia³alnoœæ
w zakresie transportu odpadów temu samemu posiadaczowi odpadów.

10. Posiadacz odpadów i prowadz¹cy dzia³alnoœæ w zakresie transportu

odpadów jest obowi¹zany do przechowywania dokumentów sporz¹dzonych
na potrzeby ewidencji przez okres 5 lat, licz¹c od koñca roku kalendarzowe-
go, w którym sporz¹dzono te dokumenty, z zastrze¿eniem art. 37 ust. 4.

11. Posiadacz odpadów i prowadz¹cy dzia³alnoœæ w zakresie transportu

odpadów jest obowi¹zany do udostêpniania dokumentów ewidencji odpa-
dów na ¿¹danie organów przeprowadzaj¹cych kontrolê.

12. Marsza³ek województwa w³aœciwy ze wzglêdu na miejsce wytwarza-

nia, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów albo miejsce zamieszkania lub
siedziby prowadz¹cego dzia³alnoœæ w zakresie transportu odpadów, w dro-
dze decyzji, mo¿e zobowi¹zaæ posiadacza odpadów lub prowadz¹cego dzia-
³alnoœæ w zakresie transportu odpadów do przed³o¿enia dokumentów ewi-
dencji odpadów.

13. Minister w³aœciwy do spraw œrodowiska, kieruj¹c siê szkodliwoœci¹

odpadów oraz potrzeb¹ wprowadzenia u³atwieñ dla ma³ych i œrednich przed-
siêbiorców, okreœli, w drodze rozporz¹dzenia, rodzaje odpadów lub ich ilo-
œci, dla których nie ma obowi¹zku prowadzenia ewidencji odpadów, oraz ka-
tegorie ma³ych i œrednich przedsiêbiorców, które mog¹ prowadziæ uprosz-
czon¹ ewidencjê odpadów.

14. Minister w³aœciwy do spraw œrodowiska okreœli, w drodze rozporz¹-

dzenia, wzory dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów,
z wyodrêbnieniem ewidencji komunalnych osadów œciekowych stosowa-
nych w celach, o których mowa w art. 43 ust. 1, oraz ewidencji zu¿ytego
sprzêtu elektrycznego i elektronicznego.

15. Minister w³aœciwy do spraw œrodowiska, wydaj¹c rozporz¹dzenie,

o którym mowa w ust. 14, bêdzie kierowa³ siê potrzeb¹ ujednolicenia tych
dokumentów oraz zapewnienia iloœciowej i jakoœciowej kontroli:

1) odpadów wytwarzanych, poddawanych odzyskowi lub unieszkodliwia-

nych,

2) obrotu odpadami.
Art. 37. 1. Posiadacz odpadów prowadz¹cy ewidencjê odpadów jest obo-

wi¹zany sporz¹dziæ na formularzu zbiorcze zestawienie danych o rodzajach
i iloœci odpadów, o sposobach gospodarowania nimi oraz o instalacjach
i urz¹dzeniach s³u¿¹cych do odzysku i unieszkodliwiania tych odpadów,
z zastrze¿eniem ust. 2. Zbiorcze zestawienie danych powinno zawieraæ na-
stêpuj¹ce informacje: imiê i nazwisko, adres zamieszkania lub nazwê i adres
siedziby posiadacza odpadów.

2. Wytwórca komunalnych osadów œciekowych, o których mowa

w art. 43, jest obowi¹zany sporz¹dziæ na formularzu zbiorcze zestawienie
danych zawieraj¹ce nastêpuj¹ce informacje:

1) imiê i nazwisko lub nazwê oraz adres zamieszkania lub siedziby wy-

twórcy komunalnych osadów œciekowych,

2) iloœæ komunalnego osadu œciekowego wytworzonego oraz dostarczone-

go do stosowania,

3) sk³ad i w³aœciwoœci komunalnych osadów œciekowych,
4) rodzaj przeprowadzonej obróbki,
5) imiê i nazwisko lub nazwê oraz adres zamieszkania lub siedziby stosu-

j¹cych komunalne osady œciekowe, wytworzone przez wskazanego w pkt 1
wytwórcê tych osadów,

6) miejsca stosowania tych osadów.
2a. Posiadacz odpadów prowadz¹cy zak³ad przetwarzania, o którym mo-

wa w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o zu¿ytym sprzêcie elektrycznym i elek-
tronicznym (Dz. U. Nr 180, poz. 1495), w zbiorczym zestawieniu danych,
o którym mowa w ust. 1, jest obowi¹zany zawrzeæ nastêpuj¹ce informacje:

1) numer rejestrowy,
2) firmê przedsiêbiorcy oraz oznaczenie jego siedziby i adres,
3) numer identyfikacji podatkowej (NIP), o ile taki posiada,
4) adresy zak³adów przetwarzania,
5) numer i nazwê grupy oraz numer i nazwê rodzaju sprzêtu elektryczne-

go i elektronicznego, okreœlone w za³¹czniku nr 1 do ustawy z dnia 29 lip-

ca 2005 r. o zu¿ytym sprzêcie elektrycznym i elektronicznym, który przed-
siêbiorca prowadz¹cy zak³ad przetwarzania zamierza przetwarzaæ.

3. Zbiorcze zestawienia danych, o których mowa w ust. 1 i 2, posiadacz

odpadów lub wytwórca komunalnych osadów œciekowych jest obowi¹zany
przekazaæ marsza³kowi województwa w³aœciwemu ze wzglêdu na miejsce
wytwarzania, zbierania, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów w terminie
do koñca pierwszego kwarta³u za poprzedni rok kalendarzowy.

4. Zarz¹dzaj¹cy sk³adowiskiem odpadów jest obowi¹zany do przechowy-

wania zbiorczych zestawieñ danych, o których mowa w ust. 1, do czasu za-
koñczenia rekultywacji sk³adowiska odpadów i przekazania ich nastêpnemu
w³aœcicielowi lub zarz¹dcy nieruchomoœci.

5. Minister w³aœciwy do spraw œrodowiska okreœli, w drodze rozporz¹dzenia,

zakres informacji wymaganych w oparciu o ust. 2 pkt 3 oraz wzory formularzy
s³u¿¹cych do sporz¹dzania i przekazywania zbiorczych zestawieñ danych,
o których mowa w ust. 1 i 2, kieruj¹c siê potrzeb¹ ujednolicenia tych zestawieñ.

6. Na podstawie zbiorczych zestawieñ danych, o których mowa w ust. 1

i 2, informacji uzyskanych od wojewody i starostów oraz sprawozdañ i in-
formacji, o których mowa w art. 30 ust. 1 i art. 38 ust. 2 ustawy z dnia 20
stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji (Dz. U.
Nr 25, poz. 202), marsza³ek województwa prowadzi wojewódzk¹ bazê da-
nych, dotycz¹c¹ wytwarzania i gospodarowania odpadami wraz z rejestrem
udzielanych zezwoleñ w zakresie wytwarzania i gospodarowania odpadami
oraz sporz¹dza raport wojewódzki i przekazuje go ministrowi w³aœciwemu
do spraw œrodowiska.

7. Dostêp do wojewódzkiej bazy danych posiadaj¹: minister w³aœciwy

do spraw œrodowiska, minister w³aœciwy do spraw gospodarki, G³ówny In-
spektor Ochrony Œrodowiska, Zarz¹d Narodowego Funduszu Ochrony Œro-
dowiska i Gospodarki Wodnej, wojewoda, starosta, wójt, burmistrz lub pre-
zydent miasta, wojewódzki inspektor ochrony œrodowiska, zarz¹d woje-
wódzkiego funduszu ochrony œrodowiska i gospodarki wodnej oraz s³u¿by
statystyki publicznej.

7a. Dostêp, o którym mowa w ust. 7, jest nieodp³atny.
8. Minister w³aœciwy do spraw œrodowiska okreœli, w drodze rozporz¹dze-

nia, warunki i zakres dostêpu do wojewódzkiej bazy danych, kieruj¹c siê po-
trzebami organów, o których mowa w ust. 7, w zakresie danych niezbêdnych
do zarz¹dzania œrodowiskiem.

9. Raport wojewódzki, o którym mowa w ust. 6, w zakresie stosowania

komunalnych osadów œciekowych mo¿e zawieraæ nastêpuj¹ce dane osobowe
stosuj¹cych te osady: imiê i nazwisko, adres zamieszkania lub nazwê i adres
siedziby posiadacza odpadów.

10. Minister w³aœciwy do spraw œrodowiska prowadzi centraln¹ bazê da-

nych dotycz¹c¹ wytwarzania i gospodarowania odpadami.

11. Minister w³aœciwy do spraw œrodowiska, kieruj¹c siê potrzeb¹ stwo-

rzenia ujednoliconego systemu zbierania i przetwarzania danych, okreœli,
w drodze rozporz¹dzenia, zasady sporz¹dzania raportu wojewódzkiego,
o którym mowa w ust. 6, wzór formularza, na którym raport ten ma byæ spo-
rz¹dzany, oraz termin przekazywania tego raportu.

12. Minister w³aœciwy do spraw œrodowiska, kieruj¹c siê potrzeb¹ ujedno-

licenia systemu zbierania i przetwarzania danych, okreœli, w drodze rozpo-
rz¹dzenia, niezbêdny zakres informacji objêtych obowi¹zkiem zbierania
i przetwarzania oraz sposób prowadzenia centralnej i wojewódzkiej bazy da-
nych, o których mowa w ust. 6 i 10.

USTAWA Z DNIA 7 LIPCA 1994 R.

Prawo budowlane

(tekst jednolity)

Rozdzia³ 1

Przepisy ogólne

Art. 1. Ustawa – Prawo budowlane, zwana dalej „ustaw¹”, normuje dzia-

³alnoœæ obejmuj¹c¹ sprawy projektowania, budowy, utrzymania i rozbiórki
obiektów budowlanych oraz okreœla zasady dzia³ania organów administracji
publicznej w tych dziedzinach.

Art. 2. 1. Ustawy nie stosuje siê do wyrobisk górniczych.
2. Przepisy ustawy nie naruszaj¹ przepisów odrêbnych, a w szczególnoœci:
1) prawa geologicznego i górniczego – w odniesieniu do obiektów bu-

dowlanych zak³adów górniczych;

2) prawa wodnego – w odniesieniu do urz¹dzeñ wodnych;
3) o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami – w odniesieniu do obiek-

tów i obszarów wpisanych do rejestru zabytków oraz obiektów i obszarów
objêtych ochron¹ konserwatorsk¹ na podstawie miejscowego planu zagospo-
darowania przestrzennego.

Art. 3. Ilekroæ w ustawie jest mowa o:
1) obiekcie budowlanym – nale¿y przez to rozumieæ:
a) budynek wraz z instalacjami i urz¹dzeniami technicznymi,
b) budowlê stanowi¹c¹ ca³oœæ techniczno-u¿ytkow¹ wraz z instalacjami

i urz¹dzeniami,

c) obiekt ma³ej architektury;
2) budynku – nale¿y przez to rozumieæ taki obiekt budowlany, który jest

trwale zwi¹zany z gruntem, wydzielony z przestrzeni za pomoc¹ przegród
budowlanych oraz posiada fundamenty i dach;

2a) budynku mieszkalnym jednorodzinnym – nale¿y przez to rozumieæ

budynek wolno stoj¹cy albo budynek w zabudowie bliŸniaczej, szeregowej
lub grupowej, s³u¿¹cy zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych, stanowi¹cy
konstrukcyjnie samodzieln¹ ca³oœæ, w którym dopuszcza siê wydzielenie nie

wiêcej ni¿ dwóch lokali mieszkalnych albo jednego lokalu mieszkalnego
i lokalu u¿ytkowego o powierzchni ca³kowitej nieprzekraczaj¹cej 30% po-
wierzchni ca³kowitej budynku;

3) budowli – nale¿y przez to rozumieæ ka¿dy obiekt budowlany niebêd¹-

cy budynkiem lub obiektem ma³ej architektury, jak: lotniska, drogi, linie ko-
lejowe, mosty, wiadukty, estakady, tunele, przepusty, sieci techniczne, wol-
no stoj¹ce maszty antenowe, wolno stoj¹ce trwale zwi¹zane z gruntem urz¹-
dzenia reklamowe, budowle ziemne, obronne (fortyfikacje), ochronne, hy-
drotechniczne, zbiorniki, wolno stoj¹ce instalacje przemys³owe lub urz¹dze-
nia techniczne, oczyszczalnie œcieków, sk³adowiska odpadów, stacje uzdat-
niania wody, konstrukcje oporowe, nadziemne i podziemne przejœcia dla pie-
szych, sieci uzbrojenia terenu, budowle sportowe, cmentarze, pomniki, a tak-
¿e czêœci budowlane urz¹dzeñ technicznych (kot³ów, pieców przemys³o-
wych, elektrowni wiatrowych i innych urz¹dzeñ) oraz fundamenty pod ma-
szyny i urz¹dzenia, jako odrêbne pod wzglêdem technicznym czêœci przed-
miotów sk³adaj¹cych siê na ca³oœæ u¿ytkow¹;

4) obiekcie ma³ej architektury – nale¿y przez to rozumieæ niewielkie

obiekty, a w szczególnoœci:

a) kultu religijnego, jak: kapliczki, krzy¿e przydro¿ne, figury,
b) pos¹gi, wodotryski i inne obiekty architektury ogrodowej,
c) u¿ytkowe s³u¿¹ce rekreacji codziennej i utrzymaniu porz¹dku, jak: pia-

skownice, huœtawki, drabinki, œmietniki;

5) tymczasowym obiekcie budowlanym – nale¿y przez to rozumieæ obiekt

budowlany przeznaczony do czasowego u¿ytkowania w okresie krótszym
od jego trwa³oœci technicznej, przewidziany do przeniesienia w inne miejsce
lub rozbiórki, a tak¿e obiekt budowlany niepo³¹czony trwale z gruntem, jak:
strzelnice, kioski uliczne, pawilony sprzeda¿y ulicznej i wystawowe, prze-
krycia namiotowe i pow³oki pneumatyczne, urz¹dzenia rozrywkowe, bara-
kowozy, obiekty kontenerowe;

6) budowie – nale¿y przez to rozumieæ wykonywanie obiektu budowlane-

go w okreœlonym miejscu, a tak¿e odbudowê, rozbudowê, nadbudowê obiek-
tu budowlanego;

7) robotach budowlanych – nale¿y przez to rozumieæ budowê, a tak¿e pra-

ce polegaj¹ce na przebudowie, monta¿u, remoncie lub rozbiórce obiektu bu-
dowlanego;

7a) przebudowie – nale¿y przez to rozumieæ wykonywanie robót budow-

lanych, w wyniku których nastêpuje zmiana parametrów u¿ytkowych lub
technicznych istniej¹cego obiektu budowlanego, z wyj¹tkiem charaktery-
stycznych parametrów, jak: kubatura, powierzchnia zabudowy, wysokoœæ,
d³ugoœæ, szerokoœæ b¹dŸ liczba kondygnacji; w przypadku dróg s¹ dopusz-
czalne zmiany charakterystycznych parametrów w zakresie niewymagaj¹-
cym zmiany granic pasa drogowego;

8) remoncie – nale¿y przez to rozumieæ wykonywanie w istniej¹cym

obiekcie budowlanym robót budowlanych polegaj¹cych na odtworzeniu sta-
nu pierwotnego, a niestanowi¹cych bie¿¹cej konserwacji, przy czym dopusz-
cza siê stosowanie wyrobów budowlanych innych ni¿ u¿yto w stanie pier-
wotnym;

9) urz¹dzeniach budowlanych – nale¿y przez to rozumieæ urz¹dzenia tech-

niczne zwi¹zane z obiektem budowlanym, zapewniaj¹ce mo¿liwoœæ u¿ytko-
wania obiektu zgodnie z jego przeznaczeniem, jak przy³¹cza i urz¹dzenia in-
stalacyjne, w tym s³u¿¹ce oczyszczaniu lub gromadzeniu œcieków, a tak¿e
przejazdy, ogrodzenia, place postojowe i place pod œmietniki;

10) terenie budowy – nale¿y przez to rozumieæ przestrzeñ, w której pro-

wadzone s¹ roboty budowlane wraz z przestrzeni¹ zajmowan¹ przez urz¹-
dzenia zaplecza budowy;

11) prawie do dysponowania nieruchomoœci¹ na cele budowlane – nale¿y

przez to rozumieæ tytu³ prawny wynikaj¹cy z prawa w³asnoœci, u¿ytkowania
wieczystego, zarz¹du, ograniczonego prawa rzeczowego albo stosunku zo-
bowi¹zaniowego, przewiduj¹cego uprawnienia do wykonywania robót bu-
dowlanych;

12) pozwoleniu na budowê – nale¿y przez to rozumieæ decyzjê admini-

stracyjn¹ zezwalaj¹c¹ na rozpoczêcie i prowadzenie budowy lub wykonywa-
nie robót budowlanych innych ni¿ budowa obiektu budowlanego;

13) dokumentacji budowy – nale¿y przez to rozumieæ pozwolenie na bu-

dowê wraz z za³¹czonym projektem budowlanym, dziennik budowy, proto-
ko³y odbiorów czêœciowych i koñcowych, w miarê potrzeby, rysunki i opisy
s³u¿¹ce realizacji obiektu, operaty geodezyjne i ksi¹¿kê obmiarów, a w przy-
padku realizacji obiektów metod¹ monta¿u – tak¿e dziennik monta¿u;

14) dokumentacji powykonawczej – nale¿y przez to rozumieæ dokumen-

tacjê budowy z naniesionymi zmianami dokonanymi w toku wykonywania
robót oraz geodezyjnymi pomiarami powykonawczymi;

15) terenie zamkniêtym – nale¿y przez to rozumieæ teren zamkniêty, o któ-

rym mowa w przepisach prawa geodezyjnego i kartograficznego;

16) (uchylony);
17) w³aœciwym organie – nale¿y przez to rozumieæ organy administracji

architektoniczno-budowlanej i nadzoru budowlanego, stosownie do ich w³a-
œciwoœci, okreœlonej w rozdziale 8;

18) (uchylony);
19) organie samorz¹du zawodowego – nale¿y przez to rozumieæ organy

okreœlone w ustawie z dnia 15 grudnia 2000 r. o samorz¹dach zawodowych
architektów, in¿ynierów budownictwa oraz urbanistów (Dz. U. z 2001 r.
Nr 5, poz. 42, z 2002 r. Nr 23, poz. 221, Nr 153, poz. 1271 i Nr 240,
poz. 2052 oraz z 2003 r. Nr 124, poz. 1152);

20) obszarze oddzia³ywania obiektu – nale¿y przez to rozumieæ teren wy-

znaczony w otoczeniu obiektu budowlanego na podstawie przepisów odrêb-
nych, wprowadzaj¹cych zwi¹zane z tym obiektem ograniczenia w zagospo-
darowaniu tego terenu;

21) (uchylony).
Art. 4. Ka¿dy ma prawo zabudowy nieruchomoœci gruntowej, je¿eli wy-

ka¿e prawo do dysponowania nieruchomoœci¹ na cele budowlane, pod wa-
runkiem zgodnoœci zamierzenia budowlanego z przepisami.

Art. 5. 1. Obiekt budowlany wraz ze zwi¹zanymi z nim urz¹dzeniami bu-

dowlanymi nale¿y, bior¹c pod uwagê przewidywany okres u¿ytkowania,
projektowaæ i budowaæ w sposób okreœlony w przepisach, w tym technicz-
no-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, zapewniaj¹c:

1) spe³nienie wymagañ podstawowych dotycz¹cych:
a) bezpieczeñstwa konstrukcji,
b) bezpieczeñstwa po¿arowego,
c) bezpieczeñstwa u¿ytkowania,
d) odpowiednich warunków higienicznych i zdrowotnych oraz ochrony

œrodowiska,

e) ochrony przed ha³asem i drganiami,
f) oszczêdnoœci energii i odpowiedniej izolacyjnoœci cieplnej przegród;
2) warunki u¿ytkowe zgodne z przeznaczeniem obiektu, w szczególnoœci

w zakresie:

a) zaopatrzenia w wodê i energiê elektryczn¹ oraz, odpowiednio do po-

trzeb, w energiê ciepln¹ i paliwa, przy za³o¿eniu efektywnego wykorzysta-
nia tych czynników,

b) usuwania œcieków, wody opadowej i odpadów;
3) mo¿liwoœæ utrzymania w³aœciwego stanu technicznego;
4) niezbêdne warunki do korzystania z obiektów u¿ytecznoœci publicznej

i mieszkaniowego budownictwa wielorodzinnego przez osoby niepe³no-
sprawne, w szczególnoœci poruszaj¹ce siê na wózkach inwalidzkich;

5) warunki bezpieczeñstwa i higieny pracy;
6) ochronê ludnoœci, zgodnie z wymaganiami obrony cywilnej;
7) ochronê obiektów wpisanych do rejestru zabytków oraz obiektów objê-

tych ochron¹ konserwatorsk¹;

8) odpowiednie usytuowanie na dzia³ce budowlanej;
9) poszanowanie, wystêpuj¹cych w obszarze oddzia³ywania obiektu, uza-

sadnionych interesów osób trzecich, w tym zapewnienie dostêpu do drogi
publicznej;

10) warunki bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia osób przebywaj¹cych

na terenie budowy.

2. Obiekt budowlany nale¿y u¿ytkowaæ w sposób zgodny z jego przezna-

czeniem i wymaganiami ochrony œrodowiska oraz utrzymywaæ w nale¿ytym
stanie technicznym i estetycznym, nie dopuszczaj¹c do nadmiernego pogor-
szenia jego w³aœciwoœci u¿ytkowych i sprawnoœci technicznej, w szczególno-
œci w zakresie zwi¹zanym z wymaganiami, o których mowa w ust. 1 pkt 1-7.

Art. 5a. 1. W przypadku budowy obiektu liniowego, którego przebieg zo-

sta³ ustalony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, a tak-
¿e wykonywania innych robót budowlanych dotycz¹cych obiektu liniowego,
gdy liczba stron w postêpowaniu przekracza 20, stosuje siê przepis art. 49
Kodeksu postêpowania administracyjnego.

2. Przepisu ust. 1 nie stosuje siê do inwestora oraz w³aœcicieli, u¿ytkowni-

ków wieczystych i zarz¹dców nieruchomoœci, je¿eli na tych nieruchomo-
œciach s¹ lub bêd¹ wykonywane roboty budowlane.

Art. 6. Dla dzia³ek budowlanych lub terenów, na których jest przewidzia-

na budowa obiektów budowlanych lub funkcjonalnie powi¹zanych zespo³ów
obiektów budowlanych, nale¿y zaprojektowaæ odpowiednie zagospodarowa-
nie, zgodnie z wymaganiami art. 5, zrealizowaæ je przed oddaniem tych
obiektów (zespo³ów) do u¿ytkowania oraz zapewniæ utrzymanie tego zago-
spodarowania we w³aœciwym stanie techniczno-u¿ytkowym przez okres ist-
nienia obiektów (zespo³ów) budowlanych.

Art. 7. 1. Do przepisów techniczno-budowlanych zalicza siê:
1) warunki techniczne, jakim powinny odpowiadaæ obiekty budowlane

i ich usytuowanie, uwzglêdniaj¹ce wymagania, o których mowa w art. 5;

2) warunki techniczne u¿ytkowania obiektów budowlanych.
2. Warunki, o których mowa w ust. 1 pkt 1, okreœl¹, w drodze rozporz¹-

dzenia:

1) minister w³aœciwy do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej

i mieszkaniowej dla budynków oraz zwi¹zanych z nimi urz¹dzeñ;

2) w³aœciwi ministrowie, w porozumieniu z ministrem w³aœciwym

do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej, dla
obiektów budowlanych niewymienionych w pkt 1.

3. Warunki, o których mowa w ust. 1 pkt 2, mog¹ okreœliæ, w drodze roz-

porz¹dzenia:

1) minister w³aœciwy do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej

i mieszkaniowej – dla budynków mieszkalnych;

2) w³aœciwi ministrowie, w porozumieniu z ministrem w³aœciwym

do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej – dla in-
nych obiektów budowlanych.

Art. 8. Rada Ministrów mo¿e okreœliæ, w drodze rozporz¹dzenia, dodat-

kowe warunki techniczne, jakim powinny odpowiadaæ budynki s³u¿¹ce bez-
pieczeñstwu lub obronnoœci pañstwa, albo których przepisów, wydanych
na podstawie art. 7 ust. 2 pkt 1, nie stosuje siê do tych budynków.

Art. 9. 1. W przypadkach szczególnie uzasadnionych dopuszcza siê od-

stêpstwo od przepisów techniczno-budowlanych, o których mowa w art. 7.
Odstêpstwo nie mo¿e powodowaæ zagro¿enia ¿ycia ludzi lub bezpieczeñ-
stwa mienia, a w stosunku do obiektów, o których mowa w art. 5 ust. 1
pkt 4 – ograniczenia dostêpnoœci dla osób niepe³nosprawnych oraz nie po-
winno powodowaæ pogorszenia warunków zdrowotno-sanitarnych i u¿yt-
kowych, a tak¿e stanu œrodowiska, po spe³nieniu okreœlonych warunków
zamiennych.

2. W³aœciwy organ, po uzyskaniu upowa¿nienia ministra, który ustanowi³

przepisy techniczno-budowlane, w drodze postanowienia, udziela b¹dŸ od-
mawia zgody na odstêpstwo.

3. Wniosek do ministra, o którym mowa w ust. 2, w sprawie upowa¿nie-

nia do udzielenia zgody na odstêpstwo w³aœciwy organ sk³ada przed wyda-
niem decyzji o pozwoleniu na budowê. Wniosek powinien zawieraæ:

1) charakterystykê obiektu oraz, w miarê potrzeby, projekt zagospodarowa-

nia dzia³ki lub terenu, a je¿eli odstêpstwo mog³oby mieæ wp³yw na œrodowi-
sko lub nieruchomoœci s¹siednie – równie¿ projekty zagospodarowania tych
nieruchomoœci, z uwzglêdnieniem istniej¹cej i projektowanej zabudowy;

2) szczegó³owe uzasadnienie koniecznoœci wprowadzenia odstêpstwa;
3) propozycje rozwi¹zañ zamiennych;
4) pozytywn¹ opiniê wojewódzkiego konserwatora zabytków w odniesie-

niu do obiektów budowlanych wpisanych do rejestru zabytków oraz innych
obiektów budowlanych usytuowanych na obszarach objêtych ochron¹ kon-
serwatorsk¹;

5) w zale¿noœci od potrzeb – pozytywn¹ opiniê innych zainteresowanych

organów.

4. Minister, o którym mowa w ust. 2, mo¿e uzale¿niæ upowa¿nienie

do wyra¿enia zgody na odstêpstwo od spe³nienia dodatkowych warunków.

Art. 10. Wyroby wytworzone w celu zastosowania w obiekcie budowla-

nym w sposób trwa³y, o w³aœciwoœciach u¿ytkowych, umo¿liwiaj¹cych pra-
wid³owo zaprojektowanym i wykonanym obiektom budowlanym spe³nienie
wymagañ podstawowych, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, mo¿na sto-
sowaæ przy wykonywaniu robót budowlanych wy³¹cznie, je¿eli wyroby te
zosta³y wprowadzone do obrotu zgodnie z przepisami odrêbnymi.

Art. 10a. (uchylony).
Art. 11. 1. Minister w³aœciwy do spraw zdrowia okreœli, w drodze rozpo-

rz¹dzenia, dopuszczalne stê¿enia i natê¿enia czynników szkodliwych dla
zdrowia wydzielanych przez materia³y budowlane, urz¹dzenia i elementy
wyposa¿enia w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi.

2. Minister w³aœciwy do spraw rolnictwa, w porozumieniu z ministrem

w³aœciwym do spraw zdrowia, mo¿e okreœliæ, w drodze rozporz¹dzenia, do-
puszczalne stê¿enia i natê¿enia czynników szkodliwych w pomieszczeniach
przeznaczonych dla zwierz¹t.

Rozdzia³ 2

Samodzielne funkcje techniczne w budownictwie

Art. 12. 1. Za samodzieln¹ funkcjê techniczn¹ w budownictwie uwa¿a

siê dzia³alnoœæ zwi¹zan¹ z koniecznoœci¹ fachowej oceny zjawisk tech-
nicznych lub samodzielnego rozwi¹zania zagadnieñ architektonicznych

i technicznych oraz techniczno-organizacyjnych, a w szczególnoœci dzia-
³alnoœæ obejmuj¹c¹:

1) projektowanie, sprawdzanie projektów architektoniczno-budowlanych

i sprawowanie nadzoru autorskiego;

2) kierowanie budow¹ lub innymi robotami budowlanymi;
3) kierowanie wytwarzaniem konstrukcyjnych elementów budowlanych

oraz nadzór i kontrolê techniczn¹ wytwarzania tych elementów;

4) wykonywanie nadzoru inwestorskiego;
5) sprawowanie kontroli technicznej utrzymania obiektów budowlanych;
6) (uchylony);
7) rzeczoznawstwo budowlane.
2. Samodzielne funkcje techniczne w budownictwie, okreœlone w ust. 1

pkt 1-5, mog¹ wykonywaæ wy³¹cznie osoby posiadaj¹ce odpowiednie wy-
kszta³cenie techniczne i praktykê zawodow¹, dostosowane do rodzaju, stop-
nia skomplikowania dzia³alnoœci i innych wymagañ zwi¹zanych z wykony-
wan¹ funkcj¹, stwierdzone decyzj¹, zwan¹ dalej „uprawnieniami budowla-
nymi”, wydan¹ przez organ samorz¹du zawodowego.

3. Warunkiem uzyskania uprawnieñ budowlanych jest zdanie egzaminu ze

znajomoœci procesu budowlanego oraz umiejêtnoœci praktycznego zastoso-
wania wiedzy technicznej.

4. Egzamin sk³ada siê przed komisj¹ egzaminacyjn¹ powo³ywan¹ przez

organ samorz¹du zawodowego albo inny upowa¿niony organ.

5. Koszty postêpowania kwalifikacyjnego, obejmuj¹ce w szczególnoœci

wynagrodzenie cz³onków komisji egzaminacyjnej, ponosi osoba ubiegaj¹ca
siê o nadanie uprawnieñ budowlanych.

6. Osoby wykonuj¹ce samodzielne funkcje techniczne w budownictwie s¹

odpowiedzialne za wykonywanie tych funkcji zgodnie z przepisami i zasa-
dami wiedzy technicznej oraz za nale¿yt¹ starannoœæ w wykonywaniu pracy,
jej w³aœciw¹ organizacjê, bezpieczeñstwo i jakoœæ.

7. Podstawê do wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w bu-

downictwie stanowi wpis, w drodze decyzji, do centralnego rejestru, o któ-
rym mowa w art. 88a ust. 1 pkt 3 lit. a, oraz – zgodnie z odrêbnymi przepi-
sami – wpis na listê cz³onków w³aœciwej izby samorz¹du zawodowego, po-
twierdzony zaœwiadczeniem wydanym przez tê izbê, z okreœlonym w nim
terminem wa¿noœci.

8. (uchylony).

Art. 12a. 1. Samodzielne funkcje techniczne w budownictwie, oprócz

osób, o których mowa w art. 12, mog¹ równie¿ wykonywaæ osoby bêd¹ce
obywatelami pañstw Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Konfede-
racji Szwajcarskiej, które:

1) posiadaj¹ w tych pañstwach prawo wykonywania czynnoœci odpowia-

daj¹cych samodzielnym funkcjom technicznym w budownictwie;

2) ukoñczy³y studia wy¿sze zagraniczne uznane w Polsce za równorzêdne;
3) odby³y dwuletni¹ praktykê przy sporz¹dzaniu projektów lub na budowie.
2. W³aœciwy organ samorz¹du zawodowego przeprowadza postêpowanie

weryfikacyjne w zakresie, o którym mowa w ust. 1, i wydaje decyzjê w spra-
wie nadania uprawnieñ budowlanych.

2a. Przepisów ust. 1 pkt 2 i 3 nie stosuje siê do osób, którym pañstwo

cz³onkowskie Unii Europejskiej nada³o tytu³ zawodowy architekta za szcze-
gólnie wyró¿niaj¹ce siê osi¹gniêcia w dziedzinie architektury.

3. Do osób, o których mowa w ust. 1, stosuje siê przepisy ustawy, z wy-

j¹tkiem art. 14 ust. 3.

Art. 12b. Umowa miêdzynarodowa zawarta na zasadzie wzajemnoœci mo-

¿e okreœliæ inny tryb nadawania uprawnieñ budowlanych.

Art. 12c. Minister w³aœciwy do spraw budownictwa, gospodarki prze-

strzennej i mieszkaniowej w porozumieniu z ministrem w³aœciwym do spraw
oœwiaty i wychowania okreœli, w drodze rozporz¹dzenia, wykaz dyplomów,
certyfikatów i innych dokumentów oraz tytu³ów naukowych potwierdzaj¹-
cych posiadanie kwalifikacji zawodowych w dziedzinie architektury, wyda-
wanych w pañstwach cz³onkowskich Unii Europejskiej oraz pañstwach
cz³onkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA)
– stronach umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, które s¹ uzna-
wane w Rzeczypospolitej Polskiej, bior¹c pod uwagê wymagania Unii Euro-
pejskiej w zakresie uznawania kwalifikacji zawodowych.

Art. 13. 1. Uprawnienia budowlane mog¹ byæ udzielane do:
1) projektowania;
2) kierowania robotami budowlanymi.
2. W uprawnieniach budowlanych nale¿y okreœliæ specjalnoœæ i ewentual-

n¹ specjalizacjê techniczno-budowlan¹ oraz zakres prac projektowych lub
robót budowlanych objêtych danym uprawnieniem.

3. Uprawnienia do kierowania robotami budowlanymi stanowi¹ równie¿

podstawê do wykonywania samodzielnych funkcji technicznych, o których
mowa w art. 12 ust. 1 pkt 3 i 4.

4. Uprawnienia do projektowania lub kierowania robotami budowlanymi

stanowi¹ równie¿ podstawê do wykonywania samodzielnych funkcji tech-
nicznych, o których mowa w art. 12 ust. 1 pkt 5 i 6.

Art. 14. 1. Uprawnienia budowlane s¹ udzielane w specjalnoœciach:
1) architektonicznej;
2) konstrukcyjno-budowlanej;
2a) drogowej;
2b) mostowej;
2c) kolejowej;
2d) wyburzeniowej;
2e) telekomunikacyjnej;
3) (uchylony);
4) instalacyjnej w zakresie sieci, instalacji i urz¹dzeñ cieplnych, wentyla-

cyjnych, gazowych, wodoci¹gowych i kanalizacyjnych;

5) instalacyjnej w zakresie sieci, instalacji i urz¹dzeñ elektrycznych i elek-

troenergetycznych;

6) (uchylony).
2. W ramach specjalnoœci wymienionych w ust. 1 mog¹ byæ wyodrêbnia-

ne specjalizacje techniczno-budowlane.

3. Uzyskanie uprawnieñ budowlanych w specjalnoœciach, o których mo-

wa w ust. 1, wymaga:

1) do projektowania bez ograniczeñ i sprawdzania projektów architekto-

niczno-budowlanych:

a) ukoñczenia studiów magisterskich, w rozumieniu przepisów o szkolnic-

twie wy¿szym, na kierunku odpowiednim dla danej specjalnoœci,

b) odbycia dwuletniej praktyki przy sporz¹dzaniu projektów,
c) odbycia rocznej praktyki na budowie;
2) do projektowania w ograniczonym zakresie:
a) ukoñczenia wy¿szych studiów zawodowych, w rozumieniu przepisów

o wy¿szych szko³ach zawodowych, na kierunku odpowiednim dla danej spe-
cjalnoœci lub ukoñczenia studiów magisterskich, w rozumieniu przepisów
o szkolnictwie wy¿szym, na kierunku pokrewnym dla danej specjalnoœci,

b) odbycia dwuletniej praktyki przy sporz¹dzaniu projektów,
c) odbycia rocznej praktyki na budowie;
3) do kierowania robotami budowlanymi bez ograniczeñ:

a) ukoñczenia studiów magisterskich, w rozumieniu przepisów o szkolnic-

twie wy¿szym, na kierunku odpowiednim dla danej specjalnoœci,

b) odbycia dwuletniej praktyki na budowie;
4) do kierowania robotami budowlanymi w ograniczonym zakresie:
a) ukoñczenia wy¿szych studiów zawodowych, w rozumieniu przepisów

b) odbycia trzyletniej praktyki na budowie.
4. Warunkiem zaliczenia praktyki zawodowej jest praca polegaj¹ca

na bezpoœrednim uczestnictwie w pracach projektowych albo na pe³nieniu
funkcji technicznej na budowie pod kierownictwem osoby posiadaj¹cej od-
powiednie uprawnienia budowlane, a w przypadku odbywania praktyki
za granic¹ pod kierunkiem osoby posiadaj¹cej uprawnienia odpowiednie
w danym kraju.

5. Do osób ubiegaj¹cych siê o uprawnienia budowlane bez ograniczeñ, po-

siadaj¹cych uprawnienia budowlane w ograniczonym zakresie w tej specjal-
noœci, nie stosuje siê przepisów ust. 3 pkt 1 lit. b i c lub ust. 3 pkt 3 lit. b.

Art. 15. 1. Rzeczoznawc¹ budowlanym mo¿e byæ osoba, która:
1) korzysta w pe³ni z praw publicznych;
2) posiada:
a) tytu³ zawodowy magistra in¿yniera, magistra in¿yniera architekta, in¿y-

niera lub in¿yniera architekta,

b) uprawnienia budowlane bez ograniczeñ,
c) co najmniej 10 lat praktyki w zakresie objêtym rzeczoznawstwem,
d) znacz¹cy dorobek praktyczny w zakresie objêtym rzeczoznawstwem.
2. W³aœciwy organ samorz¹du zawodowego, na wniosek zainteresowane-

go, orzeka, w drodze decyzji, o nadaniu tytu³u rzeczoznawcy budowlanego,
okreœlaj¹c zakres rzeczoznawstwa.

3. W³aœciwy organ samorz¹du zawodowego mo¿e równie¿ nadaæ tytu³

rzeczoznawcy osobie, która nie spe³nia warunku, o którym mowa w ust. 1
pkt 2 lit. a i b, ale posiada szczególn¹ wiedzê i doœwiadczenie w zakresie nie-
objêtym uprawnieniami budowlanymi.

4. Podstawê do podjêcia czynnoœci rzeczoznawcy budowlanego stanowi

dokonanie wpisu, w drodze decyzji, do centralnego rejestru rzeczoznawców
budowlanych.

5. W³aœciwy organ samorz¹du zawodowego orzeka, w drodze decyzji,

o pozbawieniu tytu³u rzeczoznawcy budowlanego na wniosek rzeczoznawcy
lub w razie:

1) pozbawienia praw publicznych;
2) ukarania z tytu³u odpowiedzia³noœci zawodowej;
3) nienale¿ytego wykonywania czynnoœci rzeczoznawcy budowlanego.
6. W³aœciwy organ samorz¹du zawodowego przesy³a ostateczn¹ decyzjê

o pozbawieniu tytu³u rzeczoznawcy budowlanego do G³ównego Inspektora
Nadzoru Budowlanego.

7. Skreœlenie z centralnego rejestru rzeczoznawców budowlanych nastê-

puje:

1) na podstawie ostatecznej decyzji o pozbawieniu tytu³u rzeczoznawcy

budowlanego;

2) w razie œmierci rzeczoznawcy.
Art. 16. 1. Minister w³aœciwy do spraw budownictwa, gospodarki prze-

strzennej i mieszkaniowej okreœli, w drodze rozporz¹dzenia: rodzaje i zakres
przygotowania zawodowego do wykonywania samodzielnych funkcji tech-
nicznych w budownictwie, sposób stwierdzania posiadania tego przygoto-
wania, ograniczenia zakresu uprawnieñ budowlanych, wykaz kierunków
wykszta³cenia odpowiedniego i pokrewnego dla danej specjalnoœci, wykaz
specjalizacji wyodrêbnionych w ramach poszczególnych specjalnoœci, a tak-
¿e sposób przeprowadzania i zakres egzaminu, zasady odp³atnoœci za postê-
powanie kwalifikacyjne oraz zasady wynagradzania cz³onków komisji egza-
minacyjnej.

1a. W rozporz¹dzeniu, o którym mowa w ust. 1, nale¿y w szczególnoœci

uregulowaæ sprawy:

1) sposobu dokumentowania posiadanego wykszta³cenia i kwalifikowania

wykszta³cenia za odpowiednie lub pokrewne,

2) sposobu dokumentowania praktyki i kryteriów uznawania praktyki,
3) sposobu przeprowadzania egzaminu na uprawnienia budowlane,
4) ustalania wysokoœci odp³atnoœci za postêpowanie kwalifikacyjne,
5) ustalania wynagrodzenia cz³onków komisji egzaminacyjnej,
6) sposobu stwierdzania przygotowania zawodowego oraz uzyskiwania

specjalizacji techniczno-budowlanej,

7) ograniczania zakresu uprawnieñ budowlanych,

8) okreœlania rodzajów specjalizacji techniczno-budowlanych, w taki spo-

sób, aby maj¹c na wzglêdzie zachowanie interesu osób ubiegaj¹cych siê
o nadanie uprawnieñ budowlanych, rozporz¹dzenie nie stwarza³o proble-
mów interpretacyjnych przy stosowaniu w praktyce.

2-6. (uchylone).

Rozdzia³ 3

Prawa i obowi¹zki uczestników procesu budowlanego

Art. 17. Uczestnikami procesu budowlanego, w rozumieniu ustawy, s¹:
1) inwestor;
2) inspektor nadzoru inwestorskiego;
3) projektant;
4) kierownik budowy lub kierownik robót.
Art. 18. 1. Do obowi¹zków inwestora nale¿y zorganizowanie procesu bu-

dowy, z uwzglêdnieniem zawartych w przepisach zasad bezpieczeñstwa
i ochrony zdrowia, a w szczególnoœci zapewnienie:

1) opracowania projektu budowlanego i, stosownie do potrzeb, innych

projektów,

2) objêcia kierownictwa budowy przez kierownika budowy,
3) opracowania planu bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia,
4) wykonania i odbioru robót budowlanych,
5) w przypadkach uzasadnionych wysokim stopniem skomplikowania ro-

bót budowlanych lub warunkami gruntowymi, nadzoru nad wykonywaniem
robót budowlanych – przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach zawodo-
wych.

2. Inwestor mo¿e ustanowiæ inspektora nadzoru inwestorskiego na budowie.
3. Inwestor mo¿e zobowi¹zaæ projektanta do sprawowania nadzoru autor-

skiego.

Art. 19. 1. W³aœciwy organ mo¿e w decyzji o pozwoleniu na budowê na-

³o¿yæ na inwestora obowi¹zek ustanowienia inspektora nadzoru inwestor-
skiego, a tak¿e obowi¹zek zapewnienia nadzoru autorskiego, w przypadkach
uzasadnionych wysokim stopniem skomplikowania obiektu lub robót bu-
dowlanych b¹dŸ przewidywanym wp³ywem na œrodowisko.

2. Minister w³aœciwy do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej

i mieszkaniowej okreœli, w drodze rozporz¹dzenia, rodzaje obiektów budow-

lanych, przy których realizacji jest wymagane ustanowienie inspektora nad-
zoru inwestorskiego, oraz listê obiektów budowlanych i kryteria techniczne,
jakimi powinien kierowaæ siê organ podczas nak³adania na inwestora obo-
wi¹zku ustanowienia inspektora nadzoru inwestorskiego.

Art. 20. 1. Do podstawowych obowi¹zków projektanta nale¿y:
1) opracowanie projektu budowlanego w sposób zgodny z ustaleniami

okreœlonymi w decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu,
w decyzji o œrodowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizacjê przed-
siêwziêcia, o której mowa w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo
ochrony œrodowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627, z póŸn. zm.), lub w pozwole-
niu, o którym mowa w art. 23 i art. 23a ustawy z dnia 21 marca 1991 r. o ob-
szarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (Dz. U.
z 2003 r. Nr 153, poz. 1502, z póŸn. zm.), wymaganiami ustawy, przepisami
oraz zasadami wiedzy technicznej;

1a) zapewnienie, w razie potrzeby, udzia³u w opracowaniu projektu osób

posiadaj¹cych uprawnienia budowlane do projektowania w odpowiedniej
specjalnoœci oraz wzajemne skoordynowanie techniczne wykonanych przez
te osoby opracowañ projektowych, zapewniaj¹ce uwzglêdnienie zawartych
w przepisach zasad bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia w procesie budowy,
z uwzglêdnieniem specyfiki projektowanego obiektu budowlanego;

1b) sporz¹dzenie informacji dotycz¹cej bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia

ze wzglêdu na specyfikê projektowanego obiektu budowlanego, uwzglêdnia-
nej w planie bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia;

2) uzyskanie wymaganych opinii, uzgodnieñ i sprawdzeñ rozwi¹zañ pro-

jektowych w zakresie wynikaj¹cym z przepisów;

3) wyjaœnianie w¹tpliwoœci dotycz¹cych projektu i zawartych w nim roz-

wi¹zañ;

3a) sporz¹dzanie lub uzgadnianie indywidualnej dokumentacji technicz-

nej, o której mowa w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wy-
robach budowlanych (Dz. U. Nr 92, poz. 881);

4) sprawowanie nadzoru autorskiego na ¿¹danie inwestora lub w³aœciwe-

go organu w zakresie:

a) stwierdzania w toku wykonywania robót budowlanych zgodnoœci reali-

zacji z projektem,

b) uzgadniania mo¿liwoœci wprowadzenia rozwi¹zañ zamiennych w sto-

sunku do przewidzianych w projekcie, zg³oszonych przez kierownika budo-
wy lub inspektora nadzoru inwestorskiego.

2. Projektant ma obowi¹zek zapewniæ sprawdzenie projektu architekto-

niczno-budowlanego pod wzglêdem zgodnoœci z przepisami, w tym tech-
niczno-budowlanymi, przez osobê posiadaj¹c¹ uprawnienia budowlane
do projektowania bez ograniczeñ w odpowiedniej specjalnoœci lub rzeczo-
znawcê budowlanego.

3. Obowi¹zek, o którym mowa w ust. 2, nie dotyczy:
1) zakresu objêtego sprawdzaniem i opiniowaniem na podstawie przepi-

sów szczególnych;

2) projektów obiektów budowlanych o prostej konstrukcji, jak: budynki

mieszkalne jednorodzinne, niewielkie obiekty gospodarcze, inwentarskie
i sk³adowe.

4. Projektant, a tak¿e sprawdzaj¹cy, o którym mowa w ust. 2, do projektu

budowlanego do³¹cza oœwiadczenie o sporz¹dzeniu projektu budowlanego,
zgodnie z obowi¹zuj¹cymi przepisami oraz zasadami wiedzy technicznej.

Art. 21. Projektant, w trakcie realizacji budowy, ma prawo:
1) wstêpu na teren budowy i dokonywania zapisów w dzienniku budowy

dotycz¹cych jej realizacji;

2) ¿¹dania wpisem do dziennika budowy wstrzymania robót budowlanych

w razie:

a) stwierdzenia mo¿liwoœci powstania zagro¿enia,
b) wykonywania ich niezgodnie z projektem.
Art. 21a. 1. Kierownik budowy jest obowi¹zany, w oparciu o informacjê,

o której mowa w art. 20 ust. 1 pkt 1b, sporz¹dziæ lub zapewniæ sporz¹dzenie,
przed rozpoczêciem budowy, planu bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia,
uwzglêdniaj¹c specyfikê obiektu budowlanego i warunki prowadzenia robót
budowlanych, w tym planowane jednoczesne prowadzenie robót budowla-
nych i produkcji przemys³owej.

1a. Plan bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia na budowie sporz¹dza siê, je¿eli:
1) w trakcie budowy wykonywany bêdzie przynajmniej jeden z rodzajów

robót budowlanych wymienionych w ust. 2 lub

2) przewidywane roboty budowlane maj¹ trwaæ d³u¿ej ni¿ 30 dni robo-

czych i jednoczeœnie bêdzie przy nich zatrudnionych co najmniej 20 pracow-
ników lub pracoch³onnoœæ planowanych robót bêdzie przekraczaæ 500 oso-
bodni.

2. W planie, o którym mowa w ust. 1, nale¿y uwzglêdniæ specyfikê nastê-

puj¹cych rodzajów robót budowlanych:

1) których charakter, organizacja lub miejsce prowadzenia stwarza szcze-

gólnie wysokie ryzyko powstania zagro¿enia bezpieczeñstwa i zdrowia lu-
dzi, a w szczególnoœci przysypania ziemi¹ lub upadku z wysokoœci;

2) przy prowadzeniu których wystêpuj¹ dzia³ania substancji chemicznych

lub czynników biologicznych zagra¿aj¹cych bezpieczeñstwu i zdrowiu ludzi;

3) stwarzaj¹cych zagro¿enie promieniowaniem jonizuj¹cym;
4) prowadzonych w pobli¿u linii wysokiego napiêcia lub czynnych linii

komunikacyjnych;

5) stwarzaj¹cych ryzyko utoniêcia pracowników;
6) prowadzonych w studniach, pod ziemi¹ i w tunelach;
7) wykonywanych przez kieruj¹cych pojazdami zasilanymi z linii napo-

wietrznych;

8) wykonywanych w kesonach, z atmosfer¹ wytwarzan¹ ze sprê¿onego

powietrza;

9) wymagaj¹cych u¿ycia materia³ów wybuchowych;
10) prowadzonych przy monta¿u i demonta¿u ciê¿kich elementów prefa-

brykowanych.

3. Wymagania dotycz¹ce bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia przy wyko-

nywaniu robót budowlanych okreœlaj¹ odrêbne przepisy w zakresie bezpie-
czeñstwa i higieny pracy.

4. Minister w³aœciwy do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej

i mieszkaniowej okreœli, w drodze rozporz¹dzenia:

1) szczegó³owy zakres i formê:
a) informacji dotycz¹cej bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia,
b) planu bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia – maj¹c na uwadze specyfikê

projektowanego obiektu budowlanego;

2) szczegó³owy zakres rodzajów robót budowlanych, o których mowa

w ust. 2, maj¹c na uwadze stopieñ zagro¿eñ, jakie stwarzaj¹ poszczególne
ich rodzaje.

Art. 22. Do podstawowych obowi¹zków kierownika budowy nale¿y:
1) protokolarne przejêcie od inwestora i odpowiednie zabezpieczenie tere-

nu budowy wraz ze znajduj¹cymi siê na nim obiektami budowlanymi, urz¹-
dzeniami technicznymi i sta³ymi punktami osnowy geodezyjnej oraz podle-
gaj¹cymi ochronie elementami œrodowiska przyrodniczego i kulturowego;

2) prowadzenie dokumentacji budowy;

3) zapewnienie geodezyjnego wytyczenia obiektu oraz zorganizowanie

budowy i kierowanie budow¹ obiektu budowlanego w sposób zgodny z pro-
jektem i pozwoleniem na budowê, przepisami, w tym techniczno-budowla-
nymi, oraz przepisami bezpieczeñstwa i higieny pracy;

3a) koordynowanie realizacji zadañ zapobiegaj¹cych zagro¿eniom bezpie-

czeñstwa i ochrony zdrowia:

a) przy opracowywaniu technicznych lub organizacyjnych za³o¿eñ plano-

wanych robót budowlanych lub ich poszczególnych etapów, które maj¹ byæ
prowadzone jednoczeœnie lub kolejno,

b) przy planowaniu czasu wymaganego do zakoñczenia robót budowla-

nych lub ich poszczególnych etapów;

3b) koordynowanie dzia³añ zapewniaj¹cych przestrzeganie podczas wy-

konywania robót budowlanych zasad bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia za-
wartych w przepisach, o których mowa w art. 21a ust. 3, oraz w planie bez-
pieczeñstwa i ochrony zdrowia;

3c) wprowadzanie niezbêdnych zmian w informacji, o której mowa

w art. 20 ust. 1 pkt 1b, oraz w planie bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia, wy-
nikaj¹cych z postêpu wykonywanych robót budowlanych;

3d) podejmowanie niezbêdnych dzia³añ uniemo¿liwiaj¹cych wstêp na bu-

dowê osobom nieupowa¿nionym;

4) wstrzymanie robót budowlanych w przypadku stwierdzenia mo¿liwoœci

powstania zagro¿enia oraz bezzw³oczne zawiadomienie o tym w³aœciwego
organu;

5) zawiadomienie inwestora o wpisie do dziennika budowy dotycz¹cym

wstrzymania robót budowlanych z powodu wykonywania ich niezgodnie
z projektem;

6) realizacja zaleceñ wpisanych do dziennika budowy;
7) zg³aszanie inwestorowi do sprawdzenia lub odbioru wykonanych robót

ulegaj¹cych zakryciu b¹dŸ zanikaj¹cych oraz zapewnienie dokonania wyma-
ganych przepisami lub ustalonych w umowie prób i sprawdzeñ instalacji,
urz¹dzeñ technicznych i przewodów kominowych przed zg³oszeniem obiek-
tu budowlanego do odbioru;

8) przygotowanie dokumentacji powykonawczej obiektu budowlanego;
9) zg³oszenie obiektu budowlanego do odbioru odpowiednim wpisem

do dziennika budowy oraz uczestniczenie w czynnoœciach odbioru i zapew-

nienie usuniêcia stwierdzonych wad, a tak¿e przekazanie inwestorowi
oœwiadczenia, o którym mowa w art. 57 ust. 1 pkt 2.

Art. 23. Kierownik budowy ma prawo:
1) wystêpowania do inwestora o zmiany w rozwi¹zaniach projektowych,

je¿eli s¹ one uzasadnione koniecznoœci¹ zwiêkszenia bezpieczeñstwa reali-
zacji robót budowlanych lub usprawnienia procesu budowy;

2) ustosunkowania siê w dzienniku budowy do zaleceñ w nim zawartych.
Art. 23a. (uchylony).
Art. 24. 1. £¹czenie funkcji kierownika budowy i inspektora nadzoru in-

westorskiego nie jest dopuszczalne.

2. Przepisy ust. 1 oraz art. 22 i art. 23 stosuje siê odpowiednio do kierow-

nika robót.

Art. 25. Do podstawowych obowi¹zków inspektora nadzoru inwestor-

skiego nale¿y:

1) reprezentowanie inwestora na budowie przez sprawowanie kontroli

zgodnoœci jej realizacji z projektem i pozwoleniem na budowê, przepisami
oraz zasadami wiedzy technicznej;

2) sprawdzanie jakoœci wykonywanych robót i wbudowanych wyrobów

budowlanych, a w szczególnoœci zapobieganie zastosowaniu wyrobów bu-
dowlanych wadliwych i niedopuszczonych do stosowania w budownictwie;

3) sprawdzanie i odbiór robót budowlanych ulegaj¹cych zakryciu lub za-

nikaj¹cych, uczestniczenie w próbach i odbiorach technicznych instalacji,
urz¹dzeñ technicznych i przewodów kominowych oraz przygotowanie
i udzia³ w czynnoœciach odbioru gotowych obiektów budowlanych i przeka-
zywanie ich do u¿ytkowania;

4) potwierdzanie faktycznie wykonanych robót oraz usuniêcia wad, a tak-

¿e, na ¿¹danie inwestora, kontrolowanie rozliczeñ budowy.

Art. 26. Inspektor nadzoru inwestorskiego ma prawo:
1) wydawaæ kierownikowi budowy lub kierownikowi robót polecenia, po-

twierdzone wpisem do dziennika budowy, dotycz¹ce: usuniêcia nieprawid³o-
woœci lub zagro¿eñ, wykonania prób lub badañ, tak¿e wymagaj¹cych odkry-
cia robót lub elementów zakrytych, oraz przedstawienia ekspertyz dotycz¹-
cych prowadzonych robót budowlanych i dowodów dopuszczenia do stoso-
wania w budownictwie wyrobów budowlanych oraz urz¹dzeñ technicznych;

2) ¿¹daæ od kierownika budowy lub kierownika robót dokonania popra-

wek b¹dŸ ponownego wykonania wadliwie wykonanych robót, a tak¿e

wstrzymania dalszych robót budowlanych w przypadku, gdyby ich kontynu-
acja mog³a wywo³aæ zagro¿enie b¹dŸ spowodowaæ niedopuszczaln¹ nie-
zgodnoœæ z projektem lub pozwoleniem na budowê.

Art. 27. Przy budowie obiektu budowlanego, wymagaj¹cego ustanowienia

inspektorów nadzoru inwestorskiego w zakresie ró¿nych specjalnoœci, inwe-
stor wyznacza jednego z nich jako koordynatora ich czynnoœci na budowie.

Rozdzia³ 4

Postêpowanie poprzedzaj¹ce rozpoczêcie robót budowlanych

Art. 28. 1. Roboty budowlane mo¿na rozpocz¹æ jedynie na podstawie

ostatecznej decyzji o pozwoleniu na budowê, z zastrze¿eniem art. 29-31.

2. Stronami w postêpowaniu w sprawie pozwolenia na budowê s¹: inwe-

stor oraz w³aœciciele, u¿ytkownicy wieczyœci lub zarz¹dcy nieruchomoœci
znajduj¹cych siê w obszarze oddzia³ywania obiektu.

3. Przepisu art. 31 Kodeksu postêpowania administracyjnego nie stosuje

siê w postêpowaniu w sprawie pozwolenia na budowê.

Art. 29. 1. Pozwolenia na budowê nie wymaga budowa:
1) obiektów gospodarczych zwi¹zanych z produkcj¹ roln¹ i uzupe³niaj¹-

cych zabudowê zagrodow¹ w ramach istniej¹cej dzia³ki siedliskowej:

a) parterowych budynków gospodarczych o powierzchni zabudowy do 35

m2, przy rozpiêtoœci konstrukcji nie wiêkszej ni¿ 4,80 m,

b) p³yt do sk³adowania obornika,
c) szczelnych zbiorników na gnojówkê lub gnojowicê o pojemnoœci do 25 m

d) naziemnych silosów na materia³y sypkie o pojemnoœci do 30 m

i wy-

sokoœci nie wiêkszej ni¿ 4,50 m,

e) suszarni kontenerowych o powierzchni zabudowy do 21 m

;

2) wolno stoj¹cych parterowych budynków gospodarczych, wiat i altan

oraz przydomowych oran¿erii (ogrodów zimowych) o powierzchni zabudo-
wy do 25 m

, przy czym ³¹czna liczba tych obiektów na dzia³ce nie mo¿e

przekraczaæ dwóch na ka¿de 500 m

powierzchni dzia³ki;

3) indywidualnych przydomowych oczyszczalni œcieków o wydajnoœci

do 7,50 m

na dobê;

4) altan i obiektów gospodarczych na dzia³kach w rodzinnych ogrodach

dzia³kowych o powierzchni zabudowy do 25 m

w miastach i do 35 m

po-

za granicami miast oraz wysokoœci do 5 m przy dachach stromych i do 4 m
przy dachach p³askich;

5) wiat przystankowych i peronowych;
6) budynków gospodarczych o powierzchni zabudowy do 20 m

, s³u¿¹-

cych jako zaplecze do bie¿¹cego utrzymania linii kolejowych, po³o¿onych
na terenach stanowi¹cych w³asnoœæ Skarbu Pañstwa i bêd¹cych we w³adaniu
zarz¹du kolei;

7) wolno stoj¹cych kabin telefonicznych, szaf i s³upków telekomunikacyj-

nych;

8) parkometrów z w³asnym zasilaniem;
9) boisk szkolnych oraz boisk, kortów tenisowych, bie¿ni s³u¿¹cych do re-

kreacji;

10) miejsc postojowych dla samochodów osobowych do 10 stanowisk

w³¹cznie;

11) zatok parkingowych na drogach wojewódzkich, powiatowych i gmin-

nych;

12) tymczasowych obiektów budowlanych, niepo³¹czonych trwale z grun-

tem i przewidzianych do rozbiórki lub przeniesienia w inne miejsce w termi-
nie okreœlonym w zg³oszeniu, o którym mowa w art. 30 ust. 1, ale nie póŸ-
niej ni¿ przed up³ywem 120 dni od dnia rozpoczêcia budowy okreœlonego
w zg³oszeniu; zwolnienie to nie dotyczy obiektów, które mog¹ znacz¹co od-
dzia³ywaæ na œrodowisko w rozumieniu przepisów o ochronie œrodowiska;

13) gospodarczych obiektów budowlanych o powierzchni zabudowy

do 35 m

, przy rozpiêtoœci konstrukcji nie wiêkszej ni¿ 4,80 m, przeznaczo-

nych wy³¹cznie na cele gospodarki leœnej i po³o¿onych na gruntach leœnych
Skarbu Pañstwa;

14) obiektów budowlanych piêtrz¹cych wodê i upustowych o wysokoœci

piêtrzenia poni¿ej 1 m poza rzekami ¿eglownymi oraz poza obszarem par-
ków narodowych, rezerwatów przyrody i parków krajobrazowych oraz ich
otulin;

15) przydomowych basenów i oczek wodnych o powierzchni do 30 m

;

16) pomostów o d³ugoœci ca³kowitej do 25 m i wysokoœci, liczonej od ko-

rony pomostu do dna akwenu, do 2,50 m, s³u¿¹cych do:

a) cumowania niewielkich jednostek p³ywaj¹cych, jak ³odzie, kajaki, jachty,
b) uprawiania wêdkarstwa,
c) rekreacji;

17) opasek brzegowych oraz innych sztucznych, powierzchniowych lub

liniowych umocnieñ brzegów rzek i potoków górskich oraz brzegu morskie-
go, brzegu morskich wód wewnêtrznych, niestanowi¹cych konstrukcji opo-
rowych;

18) pochylni przeznaczonych dla osób niepe³nosprawnych;
19) instalacji zbiornikowych na gaz p³ynny z pojedynczym zbiornikiem

o pojemnoœci do 7 m

, przeznaczonych do zasilania instalacji gazowych

w budynkach mieszkalnych jednorodzinnych;

20) przy³¹czy: elektroenergetycznych, wodoci¹gowych, kanalizacyjnych,

gazowych, cieplnych i telekomunikacyjnych;

21) urz¹dzeñ pomiarowych, wraz z ogrodzeniami i drogami wewnêtrzny-

mi, pañstwowej s³u¿by hydrologiczno-meteorologicznej i pañstwowej s³u¿-
by hydrogeologicznej:

a) posterunków: wodowskazowych, meteorologicznych, opadowych oraz

wód podziemnych,

b) punktów: obserwacyjnych stanów wód podziemnych oraz monitoringu

jakoœci wód podziemnych,

c) piezometrów obserwacyjnych i obudowanych Ÿróde³;
22) obiektów ma³ej architektury;
23) ogrodzeñ;
24) obiektów przeznaczonych do czasowego u¿ytkowania w trakcie reali-

zacji robót budowlanych, po³o¿onych na terenie budowy, oraz ustawianie ba-
rakowozów u¿ywanych przy wykonywaniu robót budowlanych, badaniach
geologicznych i pomiarach geodezyjnych;

25) tymczasowych obiektów budowlanych stanowi¹cych wy³¹cznie eks-

ponaty wystawowe, niepe³ni¹cych jakichkolwiek funkcji u¿ytkowych, usy-
tuowanych na terenach przeznaczonych na ten cel;

26) znaków geodezyjnych, a tak¿e obiektów triangulacyjnych, poza ob-

szarem parków narodowych i rezerwatów przyrody;

27) instalacji telekomunikacyjnych w obrêbie budynków bêd¹cych

w u¿ytkowaniu.

2. Pozwolenia na budowê nie wymaga wykonywanie robót budowlanych

polegaj¹cych na:

1) remoncie istniej¹cych obiektów budowlanych i urz¹dzeñ budowlanych,

z wyj¹tkiem obiektów wpisanych do rejestru zabytków;

2) (uchylony);

3) (uchylony);
4) dociepleniu budynków o wysokoœci do 12 m;
5) utwardzeniu powierzchni gruntu na dzia³kach budowlanych;
6) instalowaniu tablic i urz¹dzeñ reklamowych, z wyj¹tkiem usytuowa-

nych na obiektach wpisanych do rejestru zabytków w rozumieniu przepisów
o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz z wyj¹tkiem reklam
œwietlnych i podœwietlanych usytuowanych poza obszarem zabudowanym
w rozumieniu przepisów o ruchu drogowym;

7) (uchylony);
8) (uchylony);
9) wykonywaniu urz¹dzeñ melioracji wodnych szczegó³owych, z wyj¹tkiem:
a) ziemnych stawów hodowlanych,
b) urz¹dzeñ melioracji wodnych szczegó³owych usytuowanych w grani-

cach parków narodowych, rezerwatów przyrody i parków krajobrazowych
oraz ich otulin;

10) wykonywaniu ujêæ wód œródl¹dowych powierzchniowych o wydajno-

œci poni¿ej 50 m

/h oraz obudowy ujêæ wód podziemnych;

11) przebudowie sieci elektroenergetycznych, wodoci¹gowych, kanaliza-

cyjnych, gazowych, cieplnych i telekomunikacyjnych;

12) przebudowie dróg, torów i urz¹dzeñ kolejowych;
13) wykonywaniu podczyszczeniowych robót czerpalnych polegaj¹cych

na usuniêciu sp³yceñ dna, powsta³ych w czasie u¿ytkowania basenów i ka-
na³ów portowych oraz torów wodnych, w stosunku do g³êbokoœci technicz-
nych (eksploatacyjnych) i nachyleñ skarp podwodnych akwenu;

14) instalowaniu krat na obiektach budowlanych;
15) instalowaniu urz¹dzeñ na obiektach budowlanych;
16) monta¿u wolno stoj¹cych kolektorów s³onecznych.
Art. 29a. 1. Budowa przy³¹czy, o których mowa w art. 29 ust. 1 pkt 20,

wymaga sporz¹dzenia planu sytuacyjnego na kopii aktualnej mapy zasadni-
czej lub mapy jednostkowej przyjêtej do pañstwowego zasobu geodezyjne-
go i kartograficznego.

2. Do budowy, o której mowa w ust. 1, stosuje siê przepisy prawa energe-

tycznego albo o zbiorowym zaopatrzeniu w wodê i zbiorowym odprowadza-
niu œcieków.

3. Przepisów ust. 1 i 2 nie stosuje siê, je¿eli inwestor dokona³ zg³oszenia,

o którym mowa w art. 30.

Art. 30. 1. Zg³oszenia w³aœciwemu organowi wymaga:
1) budowa, o której mowa w art. 29 ust. 1 pkt 1-3, pkt 5-19 i pkt 21;
1a) budowa, o której mowa w art. 29 ust. 1 pkt 20 – z zastrze¿eniem

art. 29a;

2) wykonywanie robót budowlanych, o których mowa w art. 29 ust. 2

pkt 1, 4-6 oraz 9-13;

3) budowa ogrodzeñ od strony dróg, ulic, placów, torów kolejowych i in-

nych miejsc publicznych oraz ogrodzeñ o wysokoœci powy¿ej 2,20 m i wy-
konywanie robót budowlanych polegaj¹cych na instalowaniu:

a) krat na budynkach mieszkalnych wielorodzinnych, u¿ytecznoœci pu-

blicznej i zamieszkania zbiorowego oraz obiektach wpisanych do rejestru za-
bytków,

b) urz¹dzeñ o wysokoœci powy¿ej 3 m na obiektach budowlanych,
c) na obiektach budowlanych – urz¹dzeñ emituj¹cych pola elektromagne-

tyczne, bêd¹cych instalacjami w rozumieniu ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r.
– Prawo ochrony œrodowiska, zaliczanych do przedsiêwziêæ mog¹cych zna-
cz¹co oddzia³ywaæ na œrodowisko w rozumieniu tej ustawy;

4) budowa obiektów ma³ej architektury w miejscach publicznych.
2. W zg³oszeniu nale¿y okreœliæ rodzaj, zakres i sposób wykonywania ro-

bót budowlanych oraz termin ich rozpoczêcia. Do zg³oszenia nale¿y do³¹-
czyæ oœwiadczenie, o którym mowa w art. 32 ust. 4 pkt 2, oraz, w zale¿no-
œci od potrzeb, odpowiednie szkice lub rysunki, a tak¿e pozwolenia, uzgod-
nienia i opinie wymagane odrêbnymi przepisami. W razie koniecznoœci uzu-
pe³nienia zg³oszenia w³aœciwy organ nak³ada, w drodze postanowienia,
na zg³aszaj¹cego obowi¹zek uzupe³nienia, w okreœlonym terminie, brakuj¹-
cych dokumentów, a w przypadku ich nieuzupe³nienia – wnosi sprzeciw,
w drodze decyzji.

3. Do zg³oszenia budowy, o której mowa w art. 29 ust. 1 pkt 19 i 20, na-

le¿y ponadto do³¹czyæ projekt zagospodarowania dzia³ki lub terenu wraz
z opisem technicznym instalacji, wykonany przez projektanta posiadaj¹cego
odpowiednie uprawnienia budowlane. Projekt zagospodarowania dzia³ki lub
terenu, w przypadku budowy instalacji gazowej, o której mowa w art. 29
ust. 1 pkt 19, powinien byæ uzgodniony z podmiotem w³aœciwym do spraw
zabezpieczeñ przeciwpo¿arowych.

4. W zg³oszeniu budowy, o której mowa w ust. 1 pkt 4, nale¿y ponadto

przedstawiæ projekt zagospodarowania dzia³ki lub terenu, wykonany przez
projektanta posiadaj¹cego wymagane uprawnienia budowlane.

5. Zg³oszenia, o którym mowa w ust. 1, nale¿y dokonaæ przed terminem

zamierzonego rozpoczêcia robót budowlanych. Do wykonywania robót bu-
dowlanych mo¿na przyst¹piæ, je¿eli w terminie 30 dni od dnia dorêczenia
zg³oszenia w³aœciwy organ nie wniesie, w drodze decyzji, sprzeciwu i nie
póŸniej ni¿ po up³ywie 2 lat od okreœlonego w zg³oszeniu terminu ich rozpo-
czêcia.

6. W³aœciwy organ wnosi sprzeciw, je¿eli:
1) zg³oszenie dotyczy budowy lub wykonywania robót budowlanych ob-

jêtych obowi¹zkiem uzyskania pozwolenia na budowê;

2) budowa lub wykonywanie robót budowlanych objêtych zg³oszeniem

narusza ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub
inne przepisy;

3) zg³oszenie dotyczy budowy tymczasowego obiektu budowlanego,

o którym mowa w art. 29 ust. 1 pkt 12, w miejscu, w którym taki obiekt ist-
nieje.

7. W³aœciwy organ mo¿e na³o¿yæ, w drodze decyzji, o której mowa

w ust. 5, obowi¹zek uzyskania pozwolenia na wykonanie okreœlonego obiek-
tu lub robót budowlanych objêtych obowi¹zkiem zg³oszenia, o którym mo-
wa w ust. 1, je¿eli ich realizacja mo¿e naruszaæ ustalenia miejscowego pla-
nu zagospodarowania przestrzennego lub spowodowaæ:

1) zagro¿enie bezpieczeñstwa ludzi lub mienia;
2) pogorszenie stanu œrodowiska lub stanu zachowania zabytków;
3) pogorszenie warunków zdrowotno-sanitarnych;
4) wprowadzenie, utrwalenie b¹dŸ zwiêkszenie ograniczeñ lub uci¹¿liwo-

œci dla terenów s¹siednich.

Art. 31. 1. Pozwolenia nie wymaga rozbiórka:
1) budynków i budowli – niewpisanych do rejestru zabytków oraz nieob-

jêtych ochron¹ konserwatorsk¹ – o wysokoœci poni¿ej 8 m, je¿eli ich odle-
g³oœæ od granicy dzia³ki jest nie mniejsza ni¿ po³owa wysokoœci;

2) obiektów i urz¹dzeñ budowlanych, na budowê których nie jest wyma-

gane pozwolenie na budowê, je¿eli nie podlegaj¹ ochronie jako zabytki.

2. Rozbiórka obiektów budowlanych, o których mowa w ust. 1 pkt 1, wy-

maga uprzedniego zg³oszenia w³aœciwemu organowi, w którym nale¿y okre-
œliæ rodzaj, zakres i sposób wykonywania tych robót. Przepis art. 30 ust. 5
stosuje siê odpowiednio.

3. W³aœciwy organ mo¿e na³o¿yæ obowi¹zek uzyskania pozwolenia

na rozbiórkê obiektów, o których mowa w ust. 1 pkt 1, je¿eli rozbiórka tych
obiektów:

1) mo¿e wp³yn¹æ na pogorszenie stosunków wodnych, warunków sanitar-

nych oraz stanu œrodowiska lub

2) wymaga zachowania warunków, od których spe³nienia mo¿e byæ uza-

le¿nione prowadzenie robót zwi¹zanych z rozbiórk¹.

4. W³aœciwy organ mo¿e ¿¹daæ, ze wzglêdu na bezpieczeñstwo ludzi lub

mienia, przedstawienia danych o obiekcie budowlanym lub dotycz¹cych
prowadzenia robót rozbiórkowych.

5. Roboty zabezpieczaj¹ce i rozbiórkowe mo¿na rozpocz¹æ przed uzyska-

niem pozwolenia na rozbiórkê lub przed ich zg³oszeniem, je¿eli maj¹ one
na celu usuniêcie bezpoœredniego zagro¿enia bezpieczeñstwa ludzi lub mie-
nia. Rozpoczêcie takich robót nie zwalnia od obowi¹zku bezzw³ocznego
uzyskania pozwolenia na rozbiórkê lub zg³oszenia o zamierzonej rozbiórce
obiektu budowlanego.

Art. 32. 1. Pozwolenie na budowê lub rozbiórkê obiektu budowlanego

mo¿e byæ wydane po uprzednim:

1) przeprowadzeniu postêpowania w sprawie oceny oddzia³ywania na œro-

dowisko wymaganego przepisami o ochronie œrodowiska;

2) uzyskaniu przez inwestora, wymaganych przepisami szczególnymi, po-

zwoleñ, uzgodnieñ lub opinii innych organów;

3) wyra¿eniu zgody przez ministra w³aœciwego do spraw budownictwa,

gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej – w przypadku budowy gazoci¹-
gów o zasiêgu krajowym lub je¿eli budowa ta wynika z umów miêdzynaro-
dowych.

2. Uzgodnienie, wyra¿enie zgody lub opinii, o których mowa w ust. 1

pkt 2, powinny nast¹piæ w terminie 14 dni od dnia przedstawienia propono-
wanych rozwi¹zañ. Niezajêcie przez organ stanowiska w tym terminie uzna-
je siê jako brak zastrze¿eñ do przedstawionych rozwi¹zañ.

3. Przepis ust. 2 nie dotyczy przypadków, w których stanowisko powinno

byæ wyra¿one w drodze decyzji.

4. Pozwolenie na budowê mo¿e byæ wydane wy³¹cznie temu, kto:
1) z³o¿y³ wniosek w tej sprawie w okresie wa¿noœci decyzji o warunkach

zabudowy i zagospodarowania terenu, je¿eli jest ona wymagana zgodnie
z przepisami o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym;

1a) z³o¿y³ wniosek w tej sprawie w okresie wa¿noœci pozwolenia, o któ-

rym mowa w art. 23 i art. 23a ustawy z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach
morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej, je¿eli jest ono
wymagane;

2) z³o¿y³ oœwiadczenie, pod rygorem odpowiedzialnoœci karnej, o posia-

danym prawie do dysponowania nieruchomoœci¹ na cele budowlane.

4a. Nie wydaje siê pozwolenia na budowê w przypadku rozpoczêcia robót

budowlanych z naruszeniem przepisu art. 28 ust. 1.

5. Minister w³aœciwy do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej

i mieszkaniowej okreœli, w drodze rozporz¹dzenia, wzory: wniosku o po-
zwolenie na budowê, oœwiadczenia o posiadanym prawie do dysponowania
nieruchomoœci¹ na cele budowlane i decyzji o pozwoleniu na budowê.

6. Wzory wniosku i oœwiadczenia, o których mowa w ust. 5, powinny

obejmowaæ w szczególnoœci dane osobowe lub nazwê inwestora oraz inne
informacje niezbêdne do podjêcia rozstrzygniêcia w prowadzonym postêpo-
waniu. Wzór decyzji o pozwoleniu na budowê powinien obejmowaæ
w szczególnoœci okreœlenie organu wydaj¹cego decyzjê, dane osobowe lub
nazwê inwestora i innych stron postêpowania oraz inne informacje niezbêd-
ne inwestorowi do legalnego wykonywania robót budowlanych.

Art. 33. 1. Pozwolenie na budowê dotyczy ca³ego zamierzenia budowla-

nego. W przypadku zamierzenia budowlanego obejmuj¹cego wiêcej ni¿ je-
den obiekt, pozwolenie na budowê mo¿e, na wniosek inwestora, dotyczyæ
wybranych obiektów lub zespo³u obiektów, mog¹cych samodzielnie funk-
cjonowaæ zgodnie z przeznaczeniem. Je¿eli pozwolenie na budowê dotyczy
wybranych obiektów lub zespo³u obiektów, inwestor jest obowi¹zany przed-
stawiæ projekt zagospodarowania dzia³ki lub terenu, o którym mowa
w art. 34 ust. 3 pkt 1, dla ca³ego zamierzenia budowlanego.

2. Do wniosku o pozwolenie na budowê nale¿y do³¹czyæ:
1) cztery egzemplarze projektu budowlanego wraz z opiniami, uzgodnie-

niami, pozwoleniami i innymi dokumentami wymaganymi przepisami
szczególnymi oraz zaœwiadczeniem, o którym mowa w art. 12 ust. 7, aktual-
nym na dzieñ opracowania projektu;

2) oœwiadczenie o posiadanym prawie do dysponowania nieruchomoœci¹

na cele budowlane;

3) decyzjê o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, je¿eli jest

ona wymagana zgodnie z przepisami o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym;

3a) pozwolenie, o którym mowa w art. 23 i art. 23a ustawy z dnia 21 mar-

ca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji
morskiej, je¿eli jest ono wymagane;

4) w przypadku obiektów zak³adów górniczych oraz obiektów usytuowa-

nych na terenach zamkniêtych i terenach, o których mowa w art. 82 ust. 3
pkt 1, postanowienie o uzgodnieniu z organem administracji architektonicz-
no-budowlanej, o którym mowa w art. 82 ust. 2, projektowanych rozwi¹zañ
w zakresie:

a) linii zabudowy oraz elewacji obiektów budowlanych projektowanych

od strony dróg, ulic, placów i innych miejsc publicznych,

b) przebiegu i charakterystyki technicznej dróg, linii komunikacyjnych

oraz sieci uzbrojenia terenu, wyprowadzonych poza granice terenu zamkniê-
tego, portów morskich i przystani morskich, a tak¿e pod³¹czeñ tych obiek-
tów do sieci u¿ytku publicznego.

2a. Na postanowienie, o którym mowa w ust. 2 pkt 4, nie przys³uguje za-

¿alenie.

3. Do wniosku o pozwolenie na budowê obiektów budowlanych:
1) których wykonanie lub u¿ytkowanie mo¿e stwarzaæ powa¿ne zagro¿e-

nie dla u¿ytkowników, takich jak: obiekty energetyki j¹drowej, rafinerie, za-
k³ady chemiczne, zapory wodne lub

2) których projekty budowlane zawieraj¹ nowe, niesprawdzone w krajo-

wej praktyce, rozwi¹zania techniczne, nieznajduj¹ce podstaw w przepisach
i Polskich Normach, nale¿y do³¹czyæ specjalistyczn¹ opiniê wydan¹ przez
osobê fizyczn¹ lub jednostkê organizacyjn¹ wskazan¹ przez w³aœciwego mi-
nistra.

4. Do wniosku o pozwolenie na rozbiórkê nale¿y do³¹czyæ:
1) zgodê w³aœciciela obiektu;
2) szkic usytuowania obiektu budowlanego;
3) opis zakresu i sposobu prowadzenia robót rozbiórkowych;
4) opis sposobu zapewnienia bezpieczeñstwa ludzi i mienia;
5) pozwolenia, uzgodnienia lub opinie innych organów, a tak¿e inne do-

kumenty, wymagane przepisami szczególnymi;

6) w zale¿noœci od potrzeb, projekt rozbiórki obiektu.
5. Projekt budowlany i inne dokumenty, o których mowa w ust. 2-4, za-

wieraj¹ce informacje niejawne mog¹ byæ za zgod¹ w³aœciwego organu prze-
chowywane przez inwestora.

Art. 34. 1. Projekt budowlany powinien spe³niaæ wymagania okreœlone

w decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, je¿eli jest ona
wymagana zgodnie z przepisami o planowaniu i zagospodarowaniu prze-
strzennym, lub w pozwoleniu, o którym mowa w art. 23 i art. 23a ustawy
z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i ad-
ministracji morskiej, je¿eli jest ono wymagane.

2. Zakres i treœæ projektu budowlanego powinny byæ dostosowane do spe-

cyfiki i charakteru obiektu oraz stopnia skomplikowania robót budowlanych.

3. Projekt budowlany powinien zawieraæ:
1) projekt zagospodarowania dzia³ki lub terenu, sporz¹dzony na aktualnej

mapie, obejmuj¹cy: okreœlenie granic dzia³ki lub terenu, usytuowanie, obrys
i uk³ady istniej¹cych i projektowanych obiektów budowlanych, sieci uzbro-
jenia terenu, sposób odprowadzania lub oczyszczania œcieków, uk³ad komu-
nikacyjny i uk³ad zieleni, ze wskazaniem charakterystycznych elementów,
wymiarów, rzêdnych i wzajemnych odleg³oœci obiektów, w nawi¹zaniu
do istniej¹cej i projektowanej zabudowy terenów s¹siednich;

2) projekt architektoniczno-budowlany, okreœlaj¹cy funkcjê, formê i kon-

strukcjê obiektu budowlanego, jego charakterystykê energetyczn¹ i ekolo-
giczn¹ oraz proponowane niezbêdne rozwi¹zania techniczne, a tak¿e mate-
ria³owe, ukazuj¹ce zasady nawi¹zania do otoczenia, a w stosunku do obiek-
tów budowlanych, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 4 – równie¿ opis do-
stêpnoœci dla osób niepe³nosprawnych;

3) stosownie do potrzeb:
a) oœwiadczenia w³aœciwych jednostek organizacyjnych o zapewnieniu

dostaw energii, wody, ciep³a i gazu, odbioru œcieków oraz o warunkach przy-
³¹czenia obiektu do sieci wodoci¹gowych, kanalizacyjnych, cieplnych, gazo-
wych, elektroenergetycznych, telekomunikacyjnych oraz dróg l¹dowych,

b) oœwiadczenie w³aœciwego zarz¹dcy drogi o mo¿liwoœci po³¹czenia

dzia³ki z drog¹ publiczn¹ zgodnie z przepisami o drogach publicznych;

4) w zale¿noœci od potrzeb, wyniki badañ geologiczno-in¿ynierskich oraz

geotechniczne warunki posadowienia obiektów budowlanych.

3a. Przepisu ust. 3 pkt 1 nie stosuje siê do projektu budowlanego przebu-

dowy lub monta¿u obiektu budowlanego, je¿eli, zgodnie z przepisami o za-
gospodarowaniu przestrzennym, nie jest wymagane ustalenie warunków za-
budowy i zagospodarowania terenu.

3b. Przepisu ust. 3 pkt 2 nie stosuje siê do projektu budowlanego budowy

lub przebudowy urz¹dzeñ budowlanych b¹dŸ podziemnych sieci uzbrojenia
terenu, je¿eli ca³oœæ problematyki mo¿e byæ przedstawiona w projekcie za-
gospodarowania dzia³ki lub terenu.

4. Projekt budowlany podlega zatwierdzeniu w decyzji o pozwoleniu

na budowê.

5. Inwestor, spe³niaj¹cy warunki do uzyskania pozwolenia na budowê,

mo¿e ¿¹daæ wydania odrêbnej decyzji o zatwierdzeniu projektu budowlane-
go, poprzedzaj¹cej wydanie decyzji o pozwoleniu na budowê. Decyzja jest
wa¿na przez czas w niej oznaczony, jednak nie d³u¿ej ni¿ rok.

6. Minister w³aœciwy do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej

i mieszkaniowej okreœli, w drodze rozporz¹dzenia:

1) szczegó³owy zakres i formê projektu budowlanego;
2) szczegó³owe zasady ustalania geotechnicznych warunków posadawia-

nia obiektów budowlanych.

Art. 35. 1. Przed wydaniem decyzji o pozwoleniu na budowê lub odrêbnej

decyzji o zatwierdzeniu projektu budowlanego w³aœciwy organ sprawdza:

1) zgodnoœæ projektu budowlanego z ustaleniami miejscowego planu za-

gospodarowania przestrzennego albo decyzji o warunkach zabudowy i zago-
spodarowania terenu w przypadku braku miejscowego planu, a tak¿e wyma-
ganiami ochrony œrodowiska, w szczególnoœci okreœlonymi w decyzji o œro-
dowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizacjê przedsiêwziêcia, o któ-
rej mowa w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony œrodowiska;

2) zgodnoœæ projektu zagospodarowania dzia³ki lub terenu z przepisami,

w tym techniczno-budowlanymi;

3) kompletnoœæ projektu budowlanego i posiadanie wymaganych opinii,

uzgodnieñ, pozwoleñ i sprawdzeñ oraz informacji dotycz¹cej bezpieczeñ-
stwa i ochrony zdrowia, o której mowa w art. 20 ust. 1 pkt 1b, a tak¿e za-
œwiadczenia, o którym mowa w art. 12 ust. 7;

4) wykonanie – w przypadku obowi¹zku sprawdzenia projektu, o którym

mowa w art. 20 ust. 2, tak¿e sprawdzenie projektu – przez osobê posiadaj¹-
c¹ wymagane uprawnienia budowlane i legitymuj¹c¹ siê aktualnym na dzieñ
opracowania projektu – lub jego sprawdzenia – zaœwiadczeniem, o którym
mowa w art. 12 ust. 7.

2. (uchylony).

3. W razie stwierdzenia naruszeñ, w zakresie okreœlonym w ust. 1, w³aœci-

wy organ nak³ada postanowieniem obowi¹zek usuniêcia wskazanych niepra-
wid³owoœci, okreœlaj¹c termin ich usuniêcia, a po jego bezskutecznym up³y-
wie wydaje decyzjê o odmowie zatwierdzenia projektu i udzielenia pozwo-
lenia na budowê.

4. W razie spe³nienia wymagañ okreœlonych w ust. 1 oraz w art. 32 ust. 4,

w³aœciwy organ nie mo¿e odmówiæ wydania decyzji o pozwoleniu na budowê.

5. W³aœciwy organ wydaje decyzjê o odmowie zatwierdzenia projektu bu-

dowlanego i udzielenia pozwolenia na budowê, je¿eli na terenie, którego do-
tyczy projekt zagospodarowania dzia³ki lub terenu, znajduje siê obiekt bu-
dowlany, w stosunku do którego orzeczono nakaz rozbiórki.

6. W przypadku gdy w³aœciwy organ nie wyda decyzji w sprawie pozwo-

lenia na budowê w terminie 65 dni od dnia z³o¿enia wniosku o wydanie ta-
kiej decyzji, organ wy¿szego stopnia wymierza temu organowi, w drodze po-
stanowienia, na które przys³uguje za¿alenie, karê w wysokoœci 500 z³ za ka¿-
dy dzieñ zw³oki. Wp³ywy z kar stanowi¹ dochód bud¿etu pañstwa.

7. Karê uiszcza siê w terminie 14 dni od dnia dorêczenia postanowienia,

o którym mowa w ust. 6. W przypadku nieuiszczenia kary, o której mowa
w ust. 6, podlega ona œci¹gniêciu w trybie przepisów o postêpowaniu egze-
kucyjnym w administracji.

8. Do terminu, o którym mowa w ust. 6, nie wlicza siê terminów przewi-

dzianych w przepisach prawa do dokonania okreœlonych czynnoœci, okresów
zawieszenia postêpowania oraz okresów opóŸnieñ spowodowanych z winy
strony, albo z przyczyn niezale¿nych od organu.

Art. 35a. 1. W przypadku wniesienia skargi do s¹du administracyjnego

na decyzjê o pozwoleniu na budowê wstrzymanie wykonania tej decyzji
na wniosek skar¿¹cego s¹d mo¿e uzale¿niæ od z³o¿enia przez skar¿¹cego
kaucji na zabezpieczenie roszczeñ inwestora z powodu wstrzymania wyko-
nania decyzji.

2. W przypadku uznania skargi za s³uszn¹ w ca³oœci lub w czêœci kaucja

podlega zwrotowi.

3. W przypadku oddalenia skargi kaucjê przeznacza siê na zaspokojenie

roszczeñ inwestora.

4. W sprawach kaucji stosuje siê odpowiednio przepisy Kodeksu postêpo-

wania cywilnego o zabezpieczeniu roszczeñ.

Art. 36. 1. W decyzji o pozwoleniu na budowê w³aœciwy organ, w razie

potrzeby:

1) okreœla szczególne warunki zabezpieczenia terenu budowy i prowadze-

nia robót budowlanych;

2) okreœla czas u¿ytkowania tymczasowych obiektów budowlanych;
3) okreœla terminy rozbiórki:
a) istniej¹cych obiektów budowlanych nieprzewidzianych do dalszego

u¿ytkowania,

b) tymczasowych obiektów budowlanych;
4) okreœla szczegó³owe wymagania dotycz¹ce nadzoru na budowie;
5) zamieszcza informacjê o obowi¹zkach i warunkach, wynikaj¹cych

z art. 54 lub art. 55.

6) (uchylony).
2. (uchylony).
Art. 36a. 1. Istotne odst¹pienie od zatwierdzonego projektu budowlanego

lub innych warunków pozwolenia na budowê jest dopuszczalne jedynie
po uzyskaniu decyzji o zmianie pozwolenia na budowê.

2. W³aœciwy organ uchyla decyzje o pozwoleniu na budowê, w przypad-

ku wydania decyzji, o której mowa w art. 51 ust. 1 pkt 3.

3. W postêpowaniu w sprawie zmiany decyzji o pozwoleniu na budowê,

przepisy art. 32-35 stosuje siê odpowiednio do zakresu tej zmiany.

4. (uchylony).
5. Nieistotne odst¹pienie od zatwierdzonego projektu budowlanego lub in-

nych warunków pozwolenia na budowê nie wymaga uzyskania decyzji
o zmianie pozwolenia na budowê i jest dopuszczalne, o ile nie dotyczy:

1) zakresu objêtego projektem zagospodarowania dzia³ki lub terenu,
2) charakterystycznych parametrów obiektu budowlanego: kubatury, po-

wierzchni zabudowy, wysokoœci, d³ugoœci, szerokoœci i liczby kondygnacji;

3) (uchylony),
4) (uchylony),
5) zapewnienia warunków niezbêdnych do korzystania z tego obiektu

przez osoby niepe³nosprawne,

6) zmiany zamierzonego sposobu u¿ytkowania obiektu budowlanego lub

jego czêœci;

7) ustaleñ miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub de-

cyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu oraz nie wymaga

uzyskania opinii, uzgodnieñ, pozwoleñ i innych dokumentów, wymaganych
przepisami szczególnymi.

6. Projektant dokonuje kwalifikacji zamierzonego odst¹pienia oraz jest

obowi¹zany zamieœciæ w projekcie budowlanym odpowiednie informacje
(rysunek i opis) dotycz¹ce odst¹pienia, o którym mowa w ust. 5.

Art. 37. 1. Decyzja o pozwoleniu na budowê wygasa, je¿eli budowa nie

zosta³a rozpoczêta przed up³ywem 2 lat od dnia, w którym decyzja ta sta³a
siê ostateczna lub budowa zosta³a przerwana na czas d³u¿szy ni¿ 2 lata.

2. Rozpoczêcie albo wznowienie budowy, w przypadkach okreœlonych

w ust. 1, art. 36a ust. 2 albo w razie stwierdzenia niewa¿noœci b¹dŸ uchyle-
nia decyzji o pozwoleniu na budowê, mo¿e nast¹piæ po wydaniu nowej de-
cyzji o pozwoleniu na budowê, o której mowa w art. 28, albo decyzji o po-
zwoleniu na wznowienie robót budowlanych, o której mowa w art. 51 ust. 4.

Art. 38. 1. Decyzjê o pozwoleniu na budowê w³aœciwy organ przesy³a nie-

zw³ocznie wójtowi, burmistrzowi, prezydentowi miasta albo organowi, któ-
ry wyda³ decyzjê o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, decy-
zjê o œrodowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizacjê przedsiêwziê-
cia, o której mowa w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony
œrodowiska, lub pozwolenie, o którym mowa w art. 23 i art. 23a ustawy
z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i ad-
ministracji morskiej.

2. W³aœciwy organ prowadzi rejestr decyzji o pozwoleniu na budowê oraz

przechowuje zatwierdzone projekty budowlane, a tak¿e inne dokumenty ob-
jête pozwoleniem na budowê, co najmniej przez okres istnienia obiektu bu-
dowlanego, z zastrze¿eniem ust. 3.

3. W³aœciwy organ w decyzji o pozwoleniu na budowê obiektu budow-

lanego na terenie zamkniêtym niezbêdnym na cele obronnoœci lub bezpie-
czeñstwa pañstwa mo¿e wyraziæ zgodê, aby zatwierdzony projekt budow-
lany, a tak¿e inne dokumenty objête pozwoleniem na budowê zawieraj¹ce
informacje niejawne przechowywane by³y przez u¿ytkownika obiektu bu-
dowlanego.

4. Przepisy o ochronie œrodowiska wskazuj¹ przypadki, gdy dane o decy-

zjach o pozwoleniu na budowê zamieszcza siê w publicznie dostêpnych wy-
kazach.

Art. 39. 1. Prowadzenie robót budowlanych przy obiekcie budowlanym

wpisanym do rejestru zabytków lub na obszarze wpisanym do rejestru zabyt-

ków wymaga, przed wydaniem decyzji o pozwoleniu na budowê, uzyskania
pozwolenia na prowadzenie tych robót, wydanego przez w³aœciwego woje-
wódzkiego konserwatora zabytków.

2. Pozwolenie na rozbiórkê obiektu budowlanego wpisanego do rejestru

zabytków mo¿e byæ wydane po uzyskaniu decyzji Generalnego Konserwa-
tora Zabytków dzia³aj¹cego w imieniu ministra w³aœciwego do spraw kultu-
ry i ochrony dziedzictwa narodowego o skreœleniu tego obiektu z rejestru za-
bytków.

3. W stosunku do obiektów budowlanych oraz obszarów niewpisanych

do rejestru zabytków, a objêtych ochron¹ konserwatorsk¹ na podstawie miej-
scowego planu zagospodarowania przestrzennego, pozwolenie na budowê
lub rozbiórkê obiektu budowlanego wydaje w³aœciwy organ w uzgodnieniu
z wojewódzkim konserwatorem zabytków.

4. Wojewódzki konserwator zabytków jest obowi¹zany zaj¹æ stanowisko

w sprawie wniosku o pozwolenie na budowê lub rozbiórkê obiektów budow-
lanych, o których mowa w ust. 3, w terminie 30 dni od dnia jego dorêczenia.
Niezajêcie stanowiska w tym terminie uznaje siê jako brak zastrze¿eñ
do przedstawionych we wniosku rozwi¹zañ projektowych.

Art. 39a. Budowa obiektu budowlanego, tymczasowego obiektu budowla-

nego i urz¹dzenia budowlanego na obszarze Pomnika Zag³ady lub jego stre-
fy ochronnej w rozumieniu ustawy z dnia 7 maja 1999 r. o ochronie terenów
by³ych hitlerowskich obozów zag³ady (Dz. U. Nr 41, poz. 412, z 2002 r.
Nr 113, poz. 984 i Nr 153, poz. 1271 oraz z 2003 r. Nr 80, poz. 717) wyma-
ga, przed wydaniem decyzji o pozwoleniu na budowê, uzyskania zgody w³a-
œciwego wojewody.

Art. 40. 1. Organ, który wyda³ decyzjê okreœlon¹ w art. 28, jest obowi¹-

zany, za zgod¹ strony, na rzecz której decyzja zosta³a wydana, do przeniesie-
nia tej decyzji na rzecz innego podmiotu, je¿eli przyjmuje on wszystkie wa-
runki zawarte w tej decyzji oraz z³o¿y oœwiadczenie, o którym mowa
w art. 32 ust. 4 pkt 2.

2. Przepis ust. 1 stosuje siê odpowiednio do decyzji o pozwoleniu

na wznowienie robót budowlanych, o której mowa w art. 51 ust. 4.

3. Stronami w postêpowaniu o przeniesienie decyzji o pozwoleniu na bu-

dowê lub o pozwoleniu na wznowienie robót budowlanych s¹ jedynie pod-
mioty, miêdzy którymi ma byæ dokonane przeniesienie decyzji.

Art. 40a. Ilekroæ w przepisach niniejszego rozdzia³u jest mowa o decyzji

o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, rozumie siê przez to tak-
¿e decyzjê o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej w rozumieniu ustawy
z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (Dz. U. Nr 86, poz. 789,
z póŸn. zm.).

Rozdzia³ 5

Budowa i oddawanie do u¿ytku obiektów budowlanych

Art. 41. 1. Rozpoczêcie budowy nastêpuje z chwil¹ podjêcia prac przygo-

towawczych na terenie budowy.

2. Pracami przygotowawczymi s¹:
1) wytyczenie geodezyjne obiektów w terenie;
2) wykonanie niwelacji terenu;
3) zagospodarowanie terenu budowy wraz z budow¹ tymczasowych

obiektów;

4) wykonanie przy³¹czy do sieci infrastruktury technicznej na potrzeby

budowy.

3. Prace przygotowawcze mog¹ byæ wykonywane tylko na terenie objê-

tym pozwoleniem na budowê lub zg³oszeniem.

4. Inwestor jest obowi¹zany zawiadomiæ o zamierzonym terminie rozpo-

czêcia robót budowlanych, na które jest wymagane pozwolenie na budowê,
w³aœciwy organ oraz projektanta sprawuj¹cego nadzór nad zgodnoœci¹ reali-
zacji budowy z projektem, co najmniej na 7 dni przed ich rozpoczêciem, do-
³¹czaj¹c na piœmie:

1) oœwiadczenie kierownika budowy (robót), stwierdzaj¹ce sporz¹dzenie

planu bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia oraz przyjêcie obowi¹zku kierowa-
nia budow¹ (robotami budowlanymi), a tak¿e zaœwiadczenie, o którym mo-
wa w art. 12 ust. 7;

2) w przypadku ustanowienia nadzoru inwestorskiego – oœwiadczenie in-

spektora nadzoru inwestorskiego, stwierdzaj¹ce przyjêcie obowi¹zku pe³nie-
nia nadzoru inwestorskiego nad danymi robotami budowlanymi, a tak¿e za-
œwiadczenie, o którym mowa w art. 12 ust. 7;

3) informacjê zawieraj¹c¹ dane zamieszczone w og³oszeniu, o którym mo-

wa w art. 42 ust. 2 pkt 2.

5. Rozpoczêcie dostaw energii, wody, ciep³a lub gazu na potrzeby budo-

wy mo¿e nast¹piæ jedynie po okazaniu wymaganego pozwolenia na budowê
lub zg³oszenia.

Art. 42. 1. Inwestor jest obowi¹zany zapewniæ: objêcie kierownictwa bu-

dowy (rozbiórki) lub okreœlonych robót budowlanych oraz nadzór nad robo-
tami przez osobê posiadaj¹c¹ uprawnienia budowlane w odpowiedniej spe-
cjalnoœci.

2. Kierownik budowy (robót) jest obowi¹zany:
1) prowadziæ dziennik budowy lub rozbiórki;
2) umieœciæ na budowie lub rozbiórce, w widocznym miejscu, tablicê in-

formacyjn¹ oraz og³oszenie zawieraj¹ce dane dotycz¹ce bezpieczeñstwa pra-
cy i ochrony zdrowia; nie dotyczy to budowy obiektów s³u¿¹cych obronno-
œci i bezpieczeñstwu pañstwa oraz obiektów liniowych;

3) odpowiednio zabezpieczyæ teren budowy (rozbiórki).
3. Przepisów ust. 1 i 2 nie stosuje siê do budowy lub rozbiórki obiektów,

dla których nie jest wymagane pozwolenie na budowê, z wyj¹tkiem budowy,
o której mowa w art. 29 ust. 1 pkt 19. W³aœciwy organ mo¿e wy³¹czyæ,
w drodze decyzji, stosowanie tych przepisów równie¿ w stosunku do innych
obiektów, je¿eli jest to uzasadnione nieznacznym stopniem skomplikowania
robót budowlanych lub innymi wa¿nymi wzglêdami.

3a. Og³oszenie, o którym mowa w ust. 2 pkt 2, stosuje siê do budowy lub

rozbiórki, na której przewiduje siê prowadzenie robót budowlanych trwaj¹-
cych d³u¿ej ni¿ 30 dni roboczych i jednoczesne zatrudnienie co najmniej 20
pracowników albo na których planowany zakres robót przekracza 500 oso-
bodni.

4. Przy prowadzeniu robót budowlanych, do kierowania którymi jest wy-

magane przygotowanie zawodowe w specjalnoœci techniczno-budowlanej
innej ni¿ posiada kierownik budowy, inwestor jest obowi¹zany zapewniæ
ustanowienie kierownika robót w danej specjalnoœci.

Art. 43. 1. Obiekty budowlane wymagaj¹ce pozwolenia na budowê oraz

obiekty, o których mowa w art. 29 ust. 1 pkt 20, podlegaj¹ geodezyjnemu
wyznaczeniu w terenie, a po ich wybudowaniu – geodezyjnej inwentaryza-
cji powykonawczej, obejmuj¹cej po³o¿enie ich na gruncie.

2. W³aœciwy organ mo¿e na³o¿yæ obowi¹zek stosowania przepisu ust. 1

równie¿ w stosunku do obiektów budowlanych wymagaj¹cych zg³oszenia.

3. Obiekty lub elementy obiektów budowlanych, ulegaj¹ce zakryciu, wy-

magaj¹ce inwentaryzacji, o której mowa w ust. 1, podlegaj¹ inwentaryzacji
przed ich zakryciem.

4. Minister w³aœciwy do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej

i mieszkaniowej okreœli, w drodze rozporz¹dzenia, rodzaje i zakres opraco-
wañ geodezyjno-kartograficznych oraz czynnoœci geodezyjnych obowi¹zu-
j¹cych w budownictwie.

Art. 44. 1. Inwestor jest obowi¹zany bezzw³ocznie zawiadomiæ w³aœciwy

organ o zmianie:

1) kierownika budowy lub robót,
2) inspektora nadzoru inwestorskiego,
3) projektanta sprawuj¹cego nadzór autorski, podaj¹c, od kiedy nast¹pi³a

zmiana.

2. Do zawiadomienia nale¿y do³¹czyæ oœwiadczenia osób, wymienionych

w ust. 1, o przejêciu obowi¹zków.

Art. 45. 1. Dziennik budowy stanowi urzêdowy dokument przebiegu ro-

bót budowlanych oraz zdarzeñ i okolicznoœci zachodz¹cych w toku wykony-
wania robót i jest wydawany odp³atnie przez w³aœciwy organ.

2. Przed rozpoczêciem robót budowlanych nale¿y dokonaæ w dzienniku

budowy wpisu osób, którym zosta³o powierzone kierownictwo, nadzór
i kontrola techniczna robót budowlanych. Osoby te s¹ obowi¹zane potwier-
dziæ podpisem przyjêcie powierzonych im funkcji.

3. Przepisy ust. 1 i 2 stosuje siê odpowiednio do prowadzenia dzienników:

monta¿u i rozbiórki.

4. Minister w³aœciwy do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej

i mieszkaniowej okreœli, w drodze rozporz¹dzenia, sposób prowadzenia
dzienników budowy, monta¿u i rozbiórki oraz osoby upowa¿nione do doko-
nywania w nich wpisów, a tak¿e dane, jakie powinna zawieraæ tablica infor-
macyjna oraz og³oszenie zawieraj¹ce dane dotycz¹ce bezpieczeñstwa
i ochrony zdrowia.

5. W rozporz¹dzeniu, o którym mowa w ust. 4, okreœla siê w szczegól-

noœci:

1) kszta³t i wymiary tablicy informacyjnej oraz napisów na niej umiesz-

czonych;

2) formê og³oszenia;
3) miejsce umieszczenia tablicy informacyjnej oraz og³oszenia;

4) zakres danych osobowych uczestników procesu budowlanego i pe³nio-

nych przez nich funkcji w dziedzinie bezpieczeñstwa pracy i ochrony zdrowia;

5) informacje dotycz¹ce decyzji o pozwoleniu na budowê;
6) informacje dotycz¹ce podmiotów wykonuj¹cych roboty budowlane,

w tym imiê lub imiona i nazwisko lub nazwê i adres;

7) przewidywane terminy rozpoczêcia i zakoñczenia wykonywania robót bu-

dowlanych oraz maksymaln¹ liczbê pracowników zatrudnionych na budowie;

8) informacje dotycz¹ce telefonów alarmowych.
Art. 46. Kierownik budowy (rozbiórki), a je¿eli jego ustanowienie nie jest

wymagane – inwestor, jest obowi¹zany przez okres wykonywania robót bu-
dowlanych przechowywaæ dokumenty stanowi¹ce podstawê ich wykonania,
a tak¿e oœwiadczenie dotycz¹ce wyrobów budowlanych jednostkowo zasto-
sowanych w obiekcie budowlanym, o których mowa w art. 10 ust. 1 ustawy
z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych, oraz udostêpniaæ te do-
kumenty przedstawicielom uprawnionych organów.

Art. 47. 1. Je¿eli do wykonania prac przygotowawczych lub robót budowla-

nych jest niezbêdne wejœcie do s¹siedniego budynku, lokalu lub na teren s¹sied-
niej nieruchomoœci, inwestor jest obowi¹zany przed rozpoczêciem robót uzy-
skaæ zgodê w³aœciciela s¹siedniej nieruchomoœci, budynku lub lokalu (najem-
cy) na wejœcie oraz uzgodniæ z nim przewidywany sposób, zakres i terminy ko-
rzystania z tych obiektów, a tak¿e ewentualn¹ rekompensatê z tego tytu³u.

2. W razie nieuzgodnienia warunków, o których mowa w ust. 1, w³aœciwy

organ – na wniosek inwestora – w terminie 14 dni od dnia z³o¿enia wniosku,
rozstrzyga, w drodze decyzji, o niezbêdnoœci wejœcia do s¹siedniego budyn-
ku, lokalu lub na teren s¹siedniej nieruchomoœci. W przypadku uznania za-
sadnoœci wniosku inwestora, w³aœciwy organ okreœla jednoczeœnie granice
niezbêdnej potrzeby oraz warunki korzystania z s¹siedniego budynku, loka-
lu lub nieruchomoœci.

3. Inwestor, po zakoñczeniu robót, o których mowa w ust. 1, jest obowi¹za-

ny naprawiæ szkody powsta³e w wyniku korzystania z s¹siedniej nieruchomo-
œci, budynku lub lokalu – na zasadach okreœlonych w Kodeksie cywilnym.

4. Zajêcie, na potrzeby budowy, pasa drogowego lub jego czêœci mo¿e na-

st¹piæ po spe³nieniu wymagañ okreœlonych w odrêbnych przepisach.

Art. 48. 1. W³aœciwy organ nakazuje, z zastrze¿eniem ust. 2, w drodze de-

cyzji, rozbiórkê obiektu budowlanego, lub jego czêœci, bêd¹cego w budowie
albo wybudowanego bez wymaganego pozwolenia na budowê.

2. Je¿eli budowa, o której mowa w ust. 1:
1) jest zgodna z przepisami o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzen-

nym, a w szczególnoœci:

a) ustaleniami obowi¹zuj¹cego miejscowego planu zagospodarowania

przestrzennego albo

b) ustaleniami ostatecznej, w dniu wszczêcia postêpowania, decyzji o wa-

runkach zabudowy i zagospodarowania terenu, w przypadku braku obowi¹-
zuj¹cego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego,

2) nie narusza przepisów, w tym techniczno-budowlanych, w zakresie

uniemo¿liwiaj¹cym doprowadzenie obiektu budowlanego lub jego czêœci
do stanu zgodnego z prawem – w³aœciwy organ wstrzymuje postanowieniem
prowadzenie robót budowlanych.

3. W postanowieniu, o którym mowa w ust. 2, ustala siê wymagania doty-

cz¹ce niezbêdnych zabezpieczeñ budowy oraz nak³ada obowi¹zek przedsta-
wienia, w wyznaczonym terminie:

1) zaœwiadczenia wójta, burmistrza albo prezydenta miasta o zgodnoœci

budowy z ustaleniami obowi¹zuj¹cego miejscowego planu zagospodarowa-
nia przestrzennego albo ostatecznej, w dniu wszczêcia postêpowania, decy-
zji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, w przypadku braku
obowi¹zuj¹cego planu zagospodarowania przestrzennego;

2) dokumentów, o których mowa w art. 33 ust. 2 pkt 1, 2 i 4 oraz ust. 3;

do projektu architektoniczno-budowlanego nie stosuje siê przepisu art. 20
ust. 3 pkt 2.

4. W przypadku niespe³nienia w wyznaczonym terminie obowi¹zków,

o których mowa w ust. 3, stosuje siê przepis ust. 1.

5. Przed³o¿enie w wyznaczonym terminie dokumentów, o których mowa

w ust. 3, traktuje siê jak wniosek o zatwierdzenie projektu budowlanego i po-
zwolenie na wznowienie robót budowlanych, je¿eli budowa nie zosta³a za-
koñczona.

Art. 49. 1. W³aœciwy organ, przed wydaniem decyzji w sprawie zatwier-

dzenia projektu budowlanego i udzielenia pozwolenia na wznowienie robót
budowlanych, bada:

1) zgodnoœæ projektu zagospodarowania dzia³ki lub terenu z przepisami

o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, a w szczególnoœci z usta-
leniami obowi¹zuj¹cego miejscowego planu zagospodarowania przestrzen-
nego,

2) kompletnoœæ projektu budowlanego i posiadanie wymaganych opinii,

uzgodnieñ, pozwoleñ i sprawdzeñ,

3) wykonanie projektu budowlanego przez osobê posiadaj¹c¹ wymagane

uprawnienia budowlane – oraz, w drodze postanowienia, ustala wysokoœæ
op³aty legalizacyjnej. Na postanowienie przys³uguje za¿alenie.

2. Do op³aty legalizacyjnej stosuje siê odpowiednio przepisy dotycz¹ce

kar, o których mowa w art. 59f ust. 1, z tym ¿e stawka op³aty podlega piêæ-
dziesiêciokrotnemu podwy¿szeniu.

3. W przypadku stwierdzenia naruszeñ, w zakresie okreœlonym w ust. 1,

w³aœciwy organ nak³ada postanowieniem obowi¹zek usuniêcia wskazanych
nieprawid³owoœci, w okreœlonym terminie, a po jego bezskutecznym up³y-
wie wydaje decyzjê, o której mowa w art. 48 ust. 1. Decyzjê tê wydaje siê
równie¿ w przypadku nieuiszczenia w terminie op³aty legalizacyjnej.

4. W razie spe³nienia wymagañ, okreœlonych w ust. 1, w³aœciwy organ wy-

daje decyzjê:

1) o zatwierdzeniu projektu budowlanego i pozwoleniu na wznowienie

robót;

2) o zatwierdzeniu projektu budowlanego, je¿eli budowa zosta³a zakoñ-

czona.

5. W decyzji, o której mowa w ust. 4, nak³ada siê obowi¹zek uzyskania de-

cyzji o pozwoleniu na u¿ytkowanie.

Art. 49a. 1. W przypadku uchylenia w postêpowaniu odwo³awczym de-

cyzji, o której mowa w art. 49 ust. 4, i wydania decyzji, o której mowa
w art. 48 ust. 1, op³ata legalizacyjna podlega zwrotowi, z zastrze¿eniem
ust. 2, w terminie 30 dni od dnia stwierdzenia wykonania rozbiórki.

2. Je¿eli wykonanie decyzji o nakazie rozbiórki obiektu budowlanego od-

bywa siê w trybie wykonania zastêpczego, o którym mowa w przepisach
o postêpowaniu egzekucyjnym w administracji, op³atê legalizacyjn¹ zalicza
siê w poczet kosztów wykonania zastêpczego.

Art. 49b. 1. W³aœciwy organ nakazuje, z zastrze¿eniem ust. 2, w drodze

decyzji, rozbiórkê obiektu budowlanego, lub jego czêœci, bêd¹cego w budo-
wie albo wybudowanego bez wymaganego zg³oszenia b¹dŸ pomimo wnie-
sienia sprzeciwu przez w³aœciwy organ.

2. Je¿eli budowa, o której mowa w ust. 1, jest zgodna z przepisami o pla-

nowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, a w szczególnoœci ustalenia-
mi obowi¹zuj¹cego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego

albo, w przypadku jego braku, ostatecznej, w dniu wszczêcia postêpowa-
nia, decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu oraz nie
narusza przepisów, w tym techniczno-budowlanych, w³aœciwy organ
wstrzymuje postanowieniem – gdy budowa nie zosta³a zakoñczona – pro-
wadzenie robót budowlanych oraz nak³ada na inwestora obowi¹zek przed-
³o¿enia w terminie 30 dni:

1) dokumentów, o których mowa w art. 30 ust. 2 albo art. 30 ust. 2 i 3, al-

bo art. 30 ust. 2 i 4;

2) projektu zagospodarowania dzia³ki lub terenu;
3) zaœwiadczenia wójta, burmistrza albo prezydenta miasta o zgodnoœci

3. W przypadku niespe³nienia obowi¹zku, o którym mowa w ust. 2, stosu-

je siê przepis ust. 1.

4. Je¿eli zachodz¹ okolicznoœci, o których mowa w ust. 2, w³aœciwy organ,

w drodze postanowienia, ustala wysokoœæ op³aty legalizacyjnej. Na postano-
wienie przys³uguje za¿alenie.

5. Do op³aty legalizacyjnej stosuje siê odpowiednio przepisy art. 59g,

z tym ¿e wysokoœæ op³aty w przypadku budowy, o której mowa w:

1) art. 29 ust. 1 pkt 7-11, 14, 15, 17 i 18 oraz w art. 30 ust. 1 pkt 3 i 4

– wynosi 2 500 z³;

2) art. 29 ust. 1 pkt 1-3, 5, 6, 12, 13, 16 i 19-21 – wynosi 5 000 z³.
6. W³aœciwy organ, w przypadku gdy budowa nie zosta³a zakoñczona,

po wniesieniu op³aty, o której mowa w ust. 5, zezwala, w drodze postanowie-
nia, na dokoñczenie budowy.

7. W przypadku nieuiszczenia w terminie op³aty legalizacyjnej w³aœciwy

organ wydaje decyzjê, o której mowa w ust. 1.

Art. 50. 1. W przypadkach innych ni¿ okreœlone w art. 48 ust. 1 lub

w art. 49b ust. 1 w³aœciwy organ wstrzymuje postanowieniem prowadzenie
robót budowlanych wykonywanych:

1) bez wymaganego pozwolenia na budowê albo zg³oszenia lub
2) w sposób mog¹cy spowodowaæ zagro¿enie bezpieczeñstwa ludzi lub

mienia b¹dŸ zagro¿enie œrodowiska, lub

3) na podstawie zg³oszenia z naruszeniem art. 30 ust. 1, lub

4) w sposób istotnie odbiegaj¹cy od ustaleñ i warunków okreœlonych

w pozwoleniu na budowê b¹dŸ w przepisach.

2. W postanowieniu o wstrzymaniu robót budowlanych nale¿y:
1) podaæ przyczynê wstrzymania robót;
2) ustaliæ wymagania dotycz¹ce niezbêdnych zabezpieczeñ.
3. W postanowieniu o wstrzymaniu robót budowlanych mo¿na na³o¿yæ

obowi¹zek przedstawienia, w terminie 30 dni od dnia dorêczenia postano-
wienia, inwentaryzacji wykonanych robót budowlanych lub odpowiednich
ocen technicznych b¹dŸ ekspertyz.

4. Postanowienie o wstrzymaniu robót budowlanych traci wa¿noœæ

po up³ywie 2 miesiêcy od dnia dorêczenia, chyba ¿e w tym terminie zosta-
nie wydana decyzja, o której mowa w art. 50a pkt 2 albo w art. 51 ust. 1.

5. Na postanowienie o wstrzymaniu robót budowlanych s³u¿y za¿alenie.
Art. 50a. W³aœciwy organ w przypadku wykonywania robót budowlanych

– pomimo wstrzymania ich wykonywania postanowieniem:

1) o którym mowa w art. 48 ust. 2 oraz w art. 49b ust. 2 – nakazuje, w dro-

dze decyzji, rozbiórkê obiektu budowlanego lub jego czêœci;

2) o którym mowa w art. 50 ust. 1 – nakazuje, w drodze decyzji, rozbiór-

kê czêœci obiektu budowlanego wykonanego po dorêczeniu postanowienia
albo doprowadzenie obiektu budowlanego do stanu poprzedniego.

Art. 51. 1. Przed up³ywem 2 miesiêcy od dnia wydania postanowienia,

o którym mowa w art. 50 ust. 1, w³aœciwy organ w drodze decyzji:

1) nakazuje zaniechanie dalszych robót budowlanych b¹dŸ rozbiórkê

obiektu budowlanego lub jego czêœci, b¹dŸ doprowadzenie obiektu do stanu
poprzedniego albo

2) nak³ada obowi¹zek wykonania okreœlonych czynnoœci lub robót bu-

dowlanych w celu doprowadzenia wykonywanych robót budowlanych
do stanu zgodnego z prawem, okreœlaj¹c termin ich wykonania, albo

3) w przypadku istotnego odst¹pienia od zatwierdzonego projektu budow-

lanego lub innych warunków pozwolenia na budowê – nak³ada, okreœlaj¹c
termin wykonania, obowi¹zek sporz¹dzenia i przedstawienia projektu bu-
dowlanego zamiennego, uwzglêdniaj¹cego zmiany wynikaj¹ce z dotychczas
wykonanych robót budowlanych oraz – w razie potrzeby – wykonania okre-
œlonych czynnoœci lub robót budowlanych w celu doprowadzenia wykony-
wanych robót budowlanych do stanu zgodnego z prawem; przepisy dotycz¹-
ce projektu budowlanego stosuje siê odpowiednio do zakresu tych zmian.

2. W przypadku wydania nakazu, o którym mowa w art. 50a pkt 2, decy-

zje, o których mowa w ust. 1 pkt 2 lub 3, wydaje siê po wykonaniu obowi¹z-
ku okreœlonego w tym nakazie.

3. Po up³ywie terminu lub na wniosek inwestora, w³aœciwy organ spraw-

dza wykonanie obowi¹zku, o którym mowa w ust. 1 pkt 2, i wydaje decyzjê:

1) o stwierdzeniu wykonania obowi¹zku albo
2) w przypadku niewykonania obowi¹zku – nakazuj¹c¹ zaniechanie dal-

szych robót budowlanych b¹dŸ rozbiórkê obiektu lub jego czêœci, b¹dŸ do-
prowadzenie obiektu do stanu poprzedniego.

4. Po up³ywie terminu lub na wniosek inwestora, w³aœciwy organ spraw-

dza wykonanie obowi¹zku, o którym mowa w ust. 1 pkt 3, i wydaje decyzjê
w sprawie zatwierdzenia projektu budowlanego i pozwolenia na wznowienie
robót budowlanych albo – je¿eli budowa zosta³a zakoñczona – o zatwierdze-
niu projektu budowlanego zamiennego. W decyzji tej nak³ada siê obowi¹zek
uzyskania decyzji o pozwoleniu na u¿ytkowanie.

5. W przypadku niewykonania w terminie obowi¹zku, o którym mowa

w ust. 1 pkt 3, w³aœciwy organ wydaje decyzjê nakazuj¹c¹ zaniechanie dal-
szych robót budowlanych b¹dŸ rozbiórkê obiektu lub jego czêœci, b¹dŸ do-
prowadzenie obiektu do stanu poprzedniego.

6. Przepisów ust. 4 i 5 dotycz¹cych pozwolenia na u¿ytkowanie nie stosu-

je siê do robót budowlanych innych ni¿ budowa b¹dŸ przebudowa obiektu
budowlanego lub jego czêœci.

7. Przepisy ust. 1 pkt 1 i 2 oraz ust. 3 stosuje siê odpowiednio, je¿eli ro-

boty budowlane, w przypadkach innych ni¿ okreœlone w art. 48 albo
w art. 49b, zosta³y wykonane w sposób, o którym mowa w art. 50 ust. 1.

Art. 52. Inwestor, w³aœciciel lub zarz¹dca obiektu budowlanego jest obo-

wi¹zany na swój koszt dokonaæ czynnoœci nakazanych w decyzji, o której
mowa w art. 48, art. 49b, art. 50a oraz art. 51.

Art. 53. Przepis art. 52 stosuje siê równie¿ do obiektów budowlanych,

podlegaj¹cych rozbiórce w terminach, o których mowa w art. 36 ust. 1 pkt 3.

Art. 54. Do u¿ytkowania obiektu budowlanego, na którego wzniesienie

jest wymagane pozwolenie na budowê, mo¿na przyst¹piæ, z zastrze¿eniem
art. 55 i 57, po zawiadomieniu w³aœciwego organu o zakoñczeniu budowy,
je¿eli organ ten, w terminie 21 dni od dnia dorêczenia zawiadomienia, nie
zg³osi sprzeciwu w drodze decyzji.

Art. 55. Przed przyst¹pieniem do u¿ytkowania obiektu budowlanego na-

le¿y uzyskaæ ostateczn¹ decyzjê o pozwoleniu na u¿ytkowanie, je¿eli:

1) na wzniesienie obiektu budowlanego jest wymagane pozwolenie na bu-

dowê i jest on zaliczony do kategorii V, IX-XVIII, XX, XXII, XXIV, XXVII-
-XXX, o których mowa w za³¹czniku do ustawy;

2) zachodz¹ okolicznoœci, o których mowa w art. 49 ust. 5 albo art. 51

ust. 4;

3) przyst¹pienie do u¿ytkowania obiektu budowlanego ma nast¹piæ

przed wykonaniem wszystkich robót budowlanych.

Art. 56. 1. Inwestor, w stosunku do którego na³o¿ono obowi¹zek uzyska-

nia pozwolenia na u¿ytkowanie obiektu budowlanego, jest obowi¹zany za-
wiadomiæ, zgodnie z w³aœciwoœci¹ wynikaj¹c¹ z przepisów szczególnych,
organy:

1) Inspekcji Ochrony Œrodowiska,
2) Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej,
3) Pañstwowej Inspekcji Pracy,
4) Pañstwowej Stra¿y Po¿arnej
– o zakoñczeniu budowy obiektu budowlanego i zamiarze przyst¹pienia

do jego u¿ytkowania. Organy zajmuj¹ stanowisko w sprawie zgodnoœci wy-
konania obiektu budowlanego z projektem budowlanym.

2. Niezajêcie stanowiska przez organy, wymienione w ust. 1, w termi-

nie 14 dni od dnia otrzymania zawiadomienia, traktuje siê jak niezg³oszenie
sprzeciwu lub uwag.

Art. 57. 1. Do zawiadomienia o zakoñczeniu budowy obiektu budowlane-

go lub wniosku o udzielenie pozwolenia na u¿ytkowanie inwestor jest obo-
wi¹zany do³¹czyæ:

1) orygina³ dziennika budowy;
2) oœwiadczenie kierownika budowy:
a) o zgodnoœci wykonania obiektu budowlanego z projektem budowlanym

i warunkami pozwolenia na budowê oraz przepisami,

b) o doprowadzeniu do nale¿ytego stanu i porz¹dku terenu budowy, a tak-

¿e – w razie korzystania – drogi, ulicy, s¹siedniej nieruchomoœci, budynku
lub lokalu;

3) oœwiadczenie o w³aœciwym zagospodarowaniu terenów przyleg³ych, je-

¿eli eksploatacja wybudowanego obiektu jest uzale¿niona od ich odpowied-
niego zagospodarowania;

4) protoko³y badañ i sprawdzeñ;
5) inwentaryzacjê geodezyjn¹ powykonawcz¹;
6) potwierdzenie, zgodnie z odrêbnymi przepisami, odbioru wykonanych

przy³¹czy.

2. W razie zmian nieodstêpuj¹cych w sposób istotny od zatwierdzonego

projektu lub warunków pozwolenia na budowê, dokonanych podczas wyko-
nywania robót, do zawiadomienia, o którym mowa w ust. 1, nale¿y do³¹czyæ
kopie rysunków wchodz¹cych w sk³ad zatwierdzonego projektu budowlane-
go, z naniesionymi zmianami, a w razie potrzeby tak¿e uzupe³niaj¹cy opis.
W takim przypadku oœwiadczenie, o którym mowa w ust. 1 pkt 2 lit. a, po-
winno byæ potwierdzone przez projektanta i inspektora nadzoru inwestor-
skiego, je¿eli zosta³ ustanowiony.

3. Inwestor jest obowi¹zany do³¹czyæ do wniosku, o którym mowa

w ust. 1, oœwiadczenia o braku sprzeciwu lub uwag ze strony organów wy-
mienionych w art. 56.

4. Inwestor jest obowi¹zany uzupe³niæ dokumenty wymienione w ust. 1-

3, je¿eli, w wyniku ich sprawdzenia przez w³aœciwy organ, oka¿e siê, ¿e s¹
one niekompletne lub posiadaj¹ braki i nieœcis³oœci.

5. (uchylony).
6. Wniosek o udzielenie pozwolenia na u¿ytkowanie stanowi wezwanie

w³aœciwego organu do przeprowadzenia obowi¹zkowej kontroli, o której
mowa w art. 59a.

7. W przypadku stwierdzenia przyst¹pienia do u¿ytkowania obiektu bu-

dowlanego lub jego czêœci z naruszeniem przepisów art. 54 i 55, w³aœciwy
organ wymierza karê z tytu³u nielegalnego u¿ytkowania obiektu budowlane-
go. Do kary tej stosuje siê odpowiednio przepisy dotycz¹ce kar, o których
mowa w art. 59f ust. 1, z tym ¿e stawka op³aty podlega dziesiêciokrotnemu
podwy¿szeniu.

8. Po zakoñczeniu postêpowania w sprawie zawiadomienia o zakoñczeniu

budowy obiektu budowlanego albo udzieleniu pozwolenia na u¿ytkowanie,
w³aœciwy organ zwraca bezzw³ocznie inwestorowi dokumenty, o których
mowa w ust. 1 pkt 1, 4 i 5.

Art. 58. (uchylony).
Art. 59. 1. W³aœciwy organ wydaje decyzjê w sprawie pozwolenia

na u¿ytkowanie obiektu budowlanego po przeprowadzeniu obowi¹zkowej
kontroli, o której mowa w art. 59a.

2. W³aœciwy organ mo¿e w pozwoleniu na u¿ytkowanie obiektu budow-

lanego okreœliæ warunki u¿ytkowania tego obiektu albo uzale¿niæ jego
u¿ytkowanie od wykonania, w oznaczonym terminie, okreœlonych robót
budowlanych.

3. Je¿eli w³aœciwy organ stwierdzi, ¿e obiekt budowlany spe³nia warunki,

okreœlone w ust. 1, pomimo niewykonania czêœci robót wykoñczeniowych
lub innych robót budowlanych zwi¹zanych z obiektem, w wydanym pozwo-
leniu na u¿ytkowanie mo¿e okreœliæ termin wykonania tych robót.

4. Przepisu ust. 3 nie stosuje siê do instalacji i urz¹dzeñ s³u¿¹cych ochro-

nie œrodowiska.

4a. Inwestor jest obowi¹zany zawiadomiæ w³aœciwy organ o zakoñczeniu

robót budowlanych prowadzonych, po przyst¹pieniu do u¿ytkowania obiek-
tu budowlanego, na podstawie pozwolenia na u¿ytkowanie.

5. W³aœciwy organ, z zastrze¿eniem ust. 2 i 3, odmawia wydania pozwo-

lenia na u¿ytkowanie obiektu budowlanego w przypadku niespe³nienia wy-
magañ okreœlonych w ust. 1 i w art. 57 ust. 1-4. Przepisy art. 51 stosuje siê
odpowiednio.

6. Decyzjê o pozwoleniu na u¿ytkowanie obiektu budowlanego w³aœciwy

organ przesy³a niezw³ocznie organowi, który wyda³ decyzjê o warunkach za-
budowy i zagospodarowania terenu lub pozwolenie, o którym mowa
w art. 23 i art. 23a ustawy z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rze-
czypospolitej Polskiej i administracji morskiej.

7. Stron¹ w postêpowaniu w sprawie pozwolenia na u¿ytkowanie jest wy-

³¹cznie inwestor.

Art. 59a. 1. W³aœciwy organ przeprowadza, na wezwanie inwestora, obo-

wi¹zkow¹ kontrolê budowy w celu stwierdzenia prowadzenia jej zgodnie
z ustaleniami i warunkami okreœlonymi w pozwoleniu na budowê.

2. Kontrola, o której mowa w ust. 1, obejmuje sprawdzenie:
1) zgodnoœci obiektu budowlanego z projektem zagospodarowania dzia³-

ki lub terenu;

2) zgodnoœci obiektu budowlanego z projektem architektoniczno-budow-

lanym, w zakresie:

a) charakterystycznych parametrów technicznych: kubatury, powierzchni

zabudowy, wysokoœci, d³ugoœci, szerokoœci i liczby kondygnacji,

b) wykonania widocznych elementów noœnych uk³adu konstrukcyjnego

obiektu budowlanego,

c) geometrii dachu (k¹t nachylenia, wysokoœæ kalenicy i uk³ad po³aci da-

chowych),

d) wykonania urz¹dzeñ budowlanych,
e) zasadniczych elementów wyposa¿enia budowlano-instalacyjnego, za-

pewniaj¹cych u¿ytkowanie obiektu zgodnie z przeznaczeniem,

f) zapewnienia warunków niezbêdnych do korzystania z tego obiektu

przez osoby niepe³nosprawne, w szczególnoœci poruszaj¹ce siê na wózkach
inwalidzkich – w stosunku do obiektu u¿ytecznoœci publicznej i budynku
mieszkalnego wielorodzinnego;

3) wyrobów budowlanych szczególnie istotnych dla bezpieczeñstwa kon-

strukcji i bezpieczeñstwa po¿arowego;

4) w przypadku na³o¿enia w pozwoleniu na budowê obowi¹zku rozbiórki

istniej¹cych obiektów budowlanych nieprzewidzianych do dalszego u¿ytko-
wania lub tymczasowych obiektów budowlanych – wykonania tego obo-
wi¹zku, je¿eli up³yn¹³ termin rozbiórki okreœlony w pozwoleniu;

5) uporz¹dkowania terenu budowy.
Art. 59b. (uchylony).
Art. 59c. 1. W³aœciwy organ przeprowadza obowi¹zkow¹ kontrolê

przed up³ywem 21 dni od dnia dorêczenia wezwania inwestora. O terminie
obowi¹zkowej kontroli organ zawiadamia inwestora w terminie 7 dni od
dnia dorêczenia wezwania.

2. Inwestor jest obowi¹zany uczestniczyæ w obowi¹zkowej kontroli w wy-

znaczonym terminie.

Art. 59d. 1. W³aœciwy organ, po przeprowadzeniu obowi¹zkowej kontro-

li, sporz¹dza protokó³ w trzech egzemplarzach. Jeden egzemplarz protoko³u
dorêcza siê inwestorowi bezzw³ocznie po przeprowadzeniu kontroli, drugi
egzemplarz przekazuje siê organowi wy¿szego stopnia, a trzeci pozostaje we
w³aœciwym organie.

2. Protokó³, o którym mowa w ust. 1, przechowuje siê przez okres istnie-

nia obiektu budowlanego.

3. Minister w³aœciwy do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej

i mieszkaniowej okreœli, w drodze rozporz¹dzenia, wzór protoko³u obowi¹z-
kowej kontroli.

4. Wzór protoko³u powinien obejmowaæ w szczególnoœci informacje do-

tycz¹ce danych osobowych osób uczestnicz¹cych w kontroli oraz informacje
niezbêdne do ustalenia przebiegu i wyniku przeprowadzonej kontroli,

w tym: adres i kategoriê obiektu budowlanego, ustalenia dotycz¹ce zgodno-
œci wykonania obiektu budowlanego z zatwierdzonym projektem budowla-
nym i innymi warunkami okreœlonymi w pozwoleniu na budowê.

Art. 59e. Obowi¹zkow¹ kontrolê budowy lub obiektu budowlanego mo¿e

przeprowadzaæ, z upowa¿nienia w³aœciwego organu nadzoru budowlanego,
wy³¹cznie osoba zatrudniona w powiatowym albo wojewódzkim inspektora-
cie nadzoru budowlanego i posiadaj¹ca uprawnienia budowlane.

Art. 59f. 1. W przypadku stwierdzenia w trakcie obowi¹zkowej kontroli

nieprawid³owoœci w zakresie, o którym mowa w art. 59a ust. 2, wymierza siê
karê stanowi¹c¹ iloczyn stawki op³aty (s), wspó³czynnika kategorii obiektu
budowlanego (k) i wspó³czynnika wielkoœci obiektu budowlanego (w).

2. Stawka op³aty (s) wynosi 500 z³.
3. Kategorie obiektów, wspó³czynnik kategorii obiektu oraz wspó³czynnik

wielkoœci obiektu okreœla za³¹cznik do ustawy.

4. W przypadku gdy w sk³ad obiektu budowlanego, z wyj¹tkiem budynku

mieszkalnego jednorodzinnego, wchodz¹ czêœci odpowiadaj¹ce ró¿nym ka-
tegoriom, karê stanowi suma kar obliczonych dla ró¿nych kategorii.

5. W przypadku stwierdzenia nieprawid³owoœci w zakresie, o którym mo-

wa w art. 59a ust. 2, karê oblicza siê odrêbnie za ka¿d¹ stwierdzon¹ niepra-
wid³owoœæ. Karê stanowi suma tak obliczonych kar.

6. W przypadku wymierzenia kary w³aœciwy organ, w drodze decyzji, od-

mawia wydania pozwolenia na u¿ytkowanie i przeprowadza, w odpowied-
nim zakresie, postêpowanie, o którym mowa w art. 51.

Art. 59g. 1. Karê, o której mowa w art. 59f ust. 1, w³aœciwy organ wymie-

rza w drodze postanowienia, na które przys³uguje za¿alenie. Wp³ywy z kar
stanowi¹ dochód bud¿etu pañstwa.

2. Wymierzon¹ karê wnosi siê w terminie 7 dni od dnia dorêczenia posta-

nowienia, o którym mowa w ust. 1, w kasie w³aœciwego urzêdu wojewódz-
kiego lub na rachunek bankowy tego urzêdu.

3. W przypadku nieuiszczenia kary w terminie podlega ona œci¹gniêciu

w trybie przepisów o postêpowaniu egzekucyjnym w administracji.

4. Uprawnionym do ¿¹dania wykonania w drodze egzekucji administra-

cyjnej obowi¹zków, o których mowa w ust. 3, jest wojewoda.

5. Do kar, o których mowa w ust. 1, stosuje siê odpowiednio przepisy

dzia³u III ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U.

Nr 137, poz. 926, z póŸn. zm.), z tym ¿e uprawnienia organu podatkowego,
z wyj¹tkiem okreœlonego w ust. 1, przys³uguj¹ wojewodzie.

6. Organ w³aœciwy do wydania, zmiany, uchylenia lub stwierdzenia nie-

wa¿noœci postanowienia niezw³ocznie przesy³a kopiê wydanego postano-
wienia w³aœciwemu wojewodzie.

Art. 60. Inwestor, oddaj¹c do u¿ytkowania obiekt budowlany, przekazuje

w³aœcicielowi lub zarz¹dcy obiektu dokumentacjê budowy i dokumentacjê
powykonawcz¹. Przekazaniu podlegaj¹ równie¿ inne dokumenty i decyzje
dotycz¹ce obiektu, a tak¿e, w razie potrzeby, instrukcje obs³ugi i eksploata-
cji: obiektu, instalacji i urz¹dzeñ zwi¹zanych z tym obiektem.

Rozdzia³ 6

Utrzymanie obiektów budowlanych

Art. 61. W³aœciciel lub zarz¹dca obiektu budowlanego jest obowi¹zany

utrzymywaæ i u¿ytkowaæ obiekt zgodnie z zasadami, o których mowa
w art. 5 ust. 2.

Art. 62. 1. Obiekty powinny byæ w czasie ich u¿ytkowania poddawane

przez w³aœciciela lub zarz¹dcê:

1) okresowej kontroli, co najmniej raz w roku, polegaj¹cej na sprawdze-

niu stanu technicznego:

a) elementów budynku, budowli i instalacji nara¿onych na szkodliwe

wp³ywy atmosferyczne i niszcz¹ce dzia³ania czynników wystêpuj¹cych pod-
czas u¿ytkowania obiektu,

b) instalacji i urz¹dzeñ s³u¿¹cych ochronie œrodowiska,
c) instalacji gazowych oraz przewodów kominowych (dymowych, spali-

nowych i wentylacyjnych);

2) okresowej kontroli, co najmniej raz na 5 lat, polegaj¹cej na sprawdze-

niu stanu technicznego i przydatnoœci do u¿ytkowania obiektu budowlane-
go, estetyki obiektu budowlanego oraz jego otoczenia; kontrol¹ t¹ powin-
no byæ objête równie¿ badanie instalacji elektrycznej i piorunochronnej
w zakresie stanu sprawnoœci po³¹czeñ, osprzêtu, zabezpieczeñ i œrodków
ochrony od pora¿eñ, opornoœci izolacji przewodów oraz uziemieñ instala-
cji i aparatów.

1a. W trakcie kontroli, o której mowa w ust. 1, nale¿y dokonaæ sprawdze-

nia wykonania zaleceñ z poprzedniej kontroli.

2. Obowi¹zek kontroli, o której mowa w ust. 1 pkt 1 lit. a, nie obejmuje

w³aœcicieli i zarz¹dców:

1) budynków mieszkalnych jednorodzinnych;
2) obiektów budowlanych:
a) budownictwa zagrodowego i letniskowego,
b) wymienionych w art. 29 ust. 1.
3. W³aœciwy organ – w razie stwierdzenia nieodpowiedniego stanu tech-

nicznego obiektu budowlanego lub jego czêœci, mog¹cego spowodowaæ za-
gro¿enie: ¿ycia lub zdrowia ludzi, bezpieczeñstwa mienia b¹dŸ œrodowiska
– nakazuje przeprowadzenie kontroli, o której mowa w ust. 1, a tak¿e mo¿e
¿¹daæ przedstawienia ekspertyzy stanu technicznego obiektu lub jego czêœci.

4. Kontrole, o których mowa w ust. 1, powinny byæ dokonywane, z za-

strze¿eniem ust. 5 i 6, przez osoby posiadaj¹ce uprawnienia budowlane
w odpowiedniej specjalnoœci.

5. Kontrolê stanu technicznego instalacji elektrycznych, piorunochron-

nych i gazowych, o której mowa w ust. 1 pkt 1 lit. c oraz pkt 2, powinny
przeprowadzaæ osoby posiadaj¹ce kwalifikacje wymagane przy wykonywa-
niu dozoru nad eksploatacj¹ urz¹dzeñ, instalacji oraz sieci energetycznych
i gazowych.

6. Kontrolê stanu technicznego przewodów kominowych, o której mowa

w ust. 1 pkt 1 lit. c, powinny przeprowadzaæ:

1) osoby posiadaj¹ce kwalifikacje mistrza w rzemioœle kominiarskim

– w odniesieniu do przewodów dymowych oraz grawitacyjnych przewodów
spalinowych i wentylacyjnych;

2) osoby posiadaj¹ce uprawnienia budowlane odpowiedniej specjalnoœci

– w odniesieniu do przewodów kominowych, o których mowa w pkt 1, oraz
do kominów przemys³owych, kominów wolno stoj¹cych oraz kominów lub
przewodów kominowych, w których ci¹g kominowy jest wymuszony prac¹
urz¹dzeñ mechanicznych.

7. Szczegó³owy zakres kontroli niektórych budowli oraz obowi¹zek prze-

prowadzania ich czêœciej, ni¿ zosta³o to ustalone w ust. 1, mo¿e byæ okreœlo-
ny w rozporz¹dzeniu, o którym mowa w art. 7 ust. 3 pkt 2.

Art. 63. W³aœciciel lub zarz¹dca obiektu budowlanego jest obowi¹zany

przechowywaæ przez okres istnienia obiektu dokumenty, o których mowa
w art. 60, oraz opracowania projektowe i dokumenty techniczne robót bu-
dowlanych wykonywanych w obiekcie w toku jego u¿ytkowania.

Art. 64. 1. W³aœciciel lub zarz¹dca jest obowi¹zany prowadziæ dla ka¿dego

budynku oraz obiektu budowlanego niebêd¹cego budynkiem, którego projekt
jest objêty obowi¹zkiem sprawdzenia, o którym mowa w art. 20 ust. 2, ksi¹¿-
kê obiektu budowlanego, stanowi¹c¹ dokument przeznaczony do zapisów do-
tycz¹cych przeprowadzanych badañ i kontroli stanu technicznego, remontów
i przebudowy, w okresie u¿ytkowania obiektu budowlanego.

2. Obowi¹zek prowadzenia ksi¹¿ki obiektu budowlanego, o którym mowa

w ust. 1, nie obejmuje w³aœcicieli i zarz¹dców:

1) budynków mieszkalnych jednorodzinnych;
2) obiektów budowlanych:
a) budownictwa zagrodowego i letniskowego,
b) wymienionych w art. 29 ust. 1;
3) dróg lub obiektów mostowych, je¿eli prowadz¹ ksi¹¿kê drogi lub ksi¹¿-

kê obiektu mostowego na podstawie przepisów o drogach publicznych.

3. Protoko³y z kontroli obiektu budowlanego, oceny i ekspertyzy dotycz¹-

ce jego stanu technicznego oraz dokumenty, o których mowa w art. 63, po-
winny byæ do³¹czone do ksi¹¿ki obiektu budowlanego.

4. Minister w³aœciwy do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej

i mieszkaniowej okreœli, w drodze rozporz¹dzenia, wzór ksi¹¿ki obiektu bu-
dowlanego i sposób jej prowadzenia.

Art. 65. W³aœciciel lub zarz¹dca obiektu budowlanego jest obowi¹zany

udostêpniaæ dokumenty, o których mowa w art. 64 ust. 3, przedstawicielom
w³aœciwego organu oraz innych jednostek organizacyjnych i organów upo-
wa¿nionych do kontroli utrzymania obiektów budowlanych we w³aœciwym
stanie technicznym oraz do kontroli przestrzegania przepisów obowi¹zuj¹-
cych w budownictwie.

Art. 66. 1. W przypadku stwierdzenia, ¿e obiekt budowlany:
1) jest w nieodpowiednim stanie technicznym albo
2) jest u¿ytkowany w sposób zagra¿aj¹cy ¿yciu lub zdrowiu ludzi, œrodo-

wisku lub bezpieczeñstwu mienia, albo

3) powoduje swym wygl¹dem oszpecenie otoczenia – w³aœciwy organ na-

kazuje, w drodze decyzji, usuniêcie stwierdzonych nieprawid³owoœci, okre-
œlaj¹c termin wykonania obowi¹zku.

2. W decyzji, o której mowa w ust. 1 pkt 1 i 2, w³aœciwy organ mo¿e za-

kazaæ u¿ytkowania obiektu budowlanego lub jego czêœci do czasu usuniêcia
stwierdzonych nieprawid³owoœci.

Art. 67. 1. Je¿eli nieu¿ytkowany lub niewykoñczony obiekt budowlany

nie nadaje siê do remontu, odbudowy lub wykoñczenia, w³aœciwy organ wy-
daje decyzjê nakazuj¹c¹ w³aœcicielowi lub zarz¹dcy rozbiórkê tego obiektu
i uporz¹dkowanie terenu oraz okreœlaj¹c¹ terminy przyst¹pienia do tych ro-
bót i ich zakoñczenia.

2. Przepisu ust. 1 nie stosuje siê do obiektów budowlanych wpisanych

do rejestru zabytków.

3. W stosunku do obiektów budowlanych niewpisanych do rejestru zabyt-

ków, a objêtych ochron¹ konserwatorsk¹ na podstawie miejscowego planu
zagospodarowania przestrzennego, decyzjê, o której mowa w ust. 1, w³aœci-
wy organ wydaje po uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków.

4. Wojewódzki konserwator zabytków jest obowi¹zany zaj¹æ stanowisko

w terminie 30 dni. Niezajêcie stanowiska w tym terminie uznaje siê za
uzgodnienie.

Art. 68. W razie stwierdzenia potrzeby opró¿nienia w ca³oœci lub w czê-

œci budynku przeznaczonego na pobyt ludzi, bezpoœrednio gro¿¹cego zawa-
leniem, w³aœciwy organ jest obowi¹zany:

1) nakazaæ, w drodze decyzji, na podstawie protoko³u oglêdzin, w³aœcicie-

lowi lub zarz¹dcy obiektu budowlanego opró¿nienie b¹dŸ wy³¹czenie
w okreœlonym terminie ca³oœci lub czêœci budynku z u¿ytkowania;

2) przes³aæ decyzjê, o której mowa w pkt 1, obowi¹zanemu do zapewnie-

nia lokali zamiennych na podstawie odrêbnych przepisów;

3) zarz¹dziæ:
a) umieszczenie na budynku zawiadomienia o stanie zagro¿enia bezpie-

czeñstwa ludzi lub mienia oraz o zakazie jego u¿ytkowania,

b) wykonanie doraŸnych zabezpieczeñ i usuniêcie zagro¿enia bezpieczeñ-

stwa ludzi lub mienia, z okreœleniem, technicznie uzasadnionych, terminów
ich wykonania.

Art. 69. 1. W razie koniecznoœci niezw³ocznego podjêcia dzia³añ maj¹-

cych na celu usuniêcie niebezpieczeñstwa dla ludzi lub mienia, w³aœciwy or-
gan zapewni, na koszt w³aœciciela lub zarz¹dcy obiektu budowlanego, zasto-
sowanie niezbêdnych œrodków zabezpieczaj¹cych.

2. Do zastosowania, na koszt w³aœciciela lub zarz¹dcy, œrodków przewi-

dzianych w ust. 1 s¹ upowa¿nione równie¿ organy Policji i Pañstwowej Stra-
¿y Po¿arnej. O podjêtych dzia³aniach organy te powinny niezw³ocznie za-
wiadomiæ w³aœciwy organ.

Art. 70. 1. W³aœciciel, zarz¹dca lub u¿ytkownik obiektu budowlanego,

na którym spoczywaj¹ obowi¹zki w zakresie napraw, okreœlone w przepi-
sach odrêbnych lub umowach, s¹ obowi¹zani w czasie lub bezpoœrednio
po przeprowadzonej kontroli stanu technicznego obiektu budowlanego lub
jego czêœci, usun¹æ stwierdzone uszkodzenia oraz uzupe³niæ braki, które mo-
g³yby spowodowaæ zagro¿enie ¿ycia lub zdrowia ludzi, bezpieczeñstwa mie-
nia lub œrodowiska, a w szczególnoœci katastrofê budowlan¹, po¿ar, wybuch,
pora¿enie pr¹dem elektrycznym albo zatrucie gazem.

2. Obowi¹zek, o którym mowa w ust. 1, powinien byæ potwierdzony

w protokole z kontroli obiektu budowlanego. Osoba dokonuj¹ca kontroli jest
obowi¹zana bezzw³ocznie przes³aæ kopiê tego protoko³u do w³aœciwego or-
ganu.

Art. 71. 1. Przez zmianê sposobu u¿ytkowania obiektu budowlanego lub

jego czêœci rozumie siê w szczególnoœci:

1) (uchylony);
2) podjêcie b¹dŸ zaniechanie w obiekcie budowlanym lub jego czêœci

dzia³alnoœci zmieniaj¹cej warunki: bezpieczeñstwa po¿arowego, powodzio-
wego, pracy, zdrowotne, higieniczno-sanitarne, ochrony œrodowiska b¹dŸ
wielkoœæ lub uk³ad obci¹¿eñ.

2. Zmiana sposobu u¿ytkowania obiektu budowlanego lub jego czêœci wy-

maga zg³oszenia w³aœciwemu organowi. W zg³oszeniu nale¿y okreœliæ do-
tychczasowy i zamierzony sposób u¿ytkowania obiektu budowlanego lub je-
go czêœci. Do zg³oszenia nale¿y do³¹czyæ:

1) opis i rysunek okreœlaj¹cy usytuowanie obiektu budowlanego w stosun-

ku do granic nieruchomoœci i innych obiektów budowlanych istniej¹cych lub
budowanych na tej i s¹siednich nieruchomoœciach, z oznaczeniem czêœci
obiektu budowlanego, w której zamierza siê dokonaæ zmiany sposobu u¿yt-
kowania;

2) zwiêz³y opis techniczny, okreœlaj¹cy rodzaj i charakterystykê obiektu

budowlanego oraz jego konstrukcjê, wraz z danymi techniczno-u¿ytkowymi,
w tym wielkoœciami i rozk³adem obci¹¿eñ, a w razie potrzeby, równie¿ da-
nymi technologicznymi;

3) oœwiadczenie, o którym mowa w art. 32 ust. 4 pkt 2;
4) zaœwiadczenie wójta, burmistrza albo prezydenta miasta o zgodnoœci

zamierzonego sposobu u¿ytkowania obiektu budowlanego z ustaleniami
obowi¹zuj¹cego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego albo

ostateczn¹ decyzjê o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu,
w przypadku braku obowi¹zuj¹cego miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego;

5) w przypadku zmiany sposobu u¿ytkowania, o której mowa w ust. 1

pkt 2 – ekspertyzê techniczn¹, wykonan¹ przez osobê posiadaj¹c¹ uprawnie-
nia budowlane bez ograniczeñ w odpowiedniej specjalnoœci;

6) w zale¿noœci od potrzeb – pozwolenia, uzgodnienia lub opinie wyma-

gane odrêbnymi przepisami.

3. W razie koniecznoœci uzupe³nienia zg³oszenia w³aœciwy organ nak³ada

na zg³aszaj¹cego, w drodze postanowienia, obowi¹zek uzupe³nienia, w okre-
œlonym terminie, brakuj¹cych dokumentów, a w przypadku ich nieuzupe³nie-
nia, wnosi sprzeciw w drodze decyzji.

4. Zg³oszenia, o którym mowa w ust. 2, nale¿y dokonaæ przed dokona-

niem zmiany sposobu u¿ytkowania obiektu budowlanego lub jego czêœci.
Zmiana sposobu u¿ytkowania mo¿e nast¹piæ, je¿eli w terminie 30 dni,
od dnia dorêczenia zg³oszenia, w³aœciwy organ, nie wniesie sprzeciwu
w drodze decyzji i nie póŸniej ni¿ po up³ywie 2 lat od dorêczenia zg³oszenia.

5. W³aœciwy organ wnosi sprzeciw, je¿eli zamierzona zmiana sposobu

u¿ytkowania obiektu budowlanego lub jego czêœci:

1) wymaga wykonania robót budowlanych, objêtych obowi¹zkiem uzy-

skania pozwolenia na budowê;

2) narusza ustalenia obowi¹zuj¹cego miejscowego planu zagospodarowa-

nia przestrzennego albo decyzji o warunkach budowy i zagospodarowania
terenu, w przypadku braku obowi¹zuj¹cego miejscowego planu zagospoda-
rowania przestrzennego;

3) mo¿e spowodowaæ niedopuszczalne:
a) zagro¿enia bezpieczeñstwa ludzi lub mienia,
b) pogorszenie stanu œrodowiska lub stanu zachowania zabytków,
c) pogorszenie warunków zdrowotno-sanitarnych,
d) wprowadzenie, utrwalenie b¹dŸ zwiêkszenie ograniczeñ lub uci¹¿liwo-

œci dla terenów s¹siednich.

6. Je¿eli zamierzona zmiana sposobu u¿ytkowania obiektu budowlanego

lub jego czêœci wymaga wykonania robót budowlanych:

1) objêtych obowi¹zkiem uzyskania pozwolenia na budowê – rozstrzy-

gniêcie w sprawie zmiany sposobu u¿ytkowania nastêpuje w decyzji o po-
zwoleniu na budowê;

2) objêtych obowi¹zkiem zg³oszenia – do zg³oszenia, o którym mowa

w ust. 2, stosuje siê odpowiednio przepisy art. 30 ust. 2-4.

7. Dokonanie zg³oszenia, o którym mowa w ust. 2, po zmianie sposobu

u¿ytkowania obiektu budowlanego lub jego czêœci nie wywo³uje skutków
prawnych.

Art. 71a. 1. W razie zmiany sposobu u¿ytkowania obiektu budowlanego

lub jego czêœci bez wymaganego zg³oszenia, w³aœciwy organ, w drodze po-
stanowienia:

1) wstrzymuje u¿ytkowanie obiektu budowlanego lub jego czêœci;
2) nak³ada obowi¹zek przedstawienia w wyznaczonym terminie doku-

mentów, o których mowa w art. 71 ust. 2.

2. Po up³ywie terminu lub na wniosek zobowi¹zanego, w³aœciwy organ

sprawdza wykonanie obowi¹zku, o którym mowa w ust. 1 pkt 2, i – w przy-
padku stwierdzenia jego wykonania – w drodze postanowienia ustala wyso-
koœæ op³aty legalizacyjnej. Na postanowienie przys³uguje za¿alenie.

3. Do op³aty legalizacyjnej stosuje siê odpowiednio przepisy dotycz¹ce

kar, o których mowa w art. 59f ust. 1, z tym ¿e stawka op³aty podlega dzie-
siêciokrotnemu podwy¿szeniu.

4. W przypadku niewykonania w terminie obowi¹zku, o którym mowa

w ust. 1, albo dalszego u¿ytkowania obiektu budowlanego lub jego czêœci,
pomimo jego wstrzymania, albo zmiany sposobu u¿ytkowania obiektu bu-
dowlanego lub jego czêœci, pomimo wniesienia sprzeciwu, o którym mo-
wa w art. 71 ust. 3-5, w³aœciwy organ, w drodze decyzji, nakazuje przy-
wrócenie poprzedniego sposobu u¿ytkowania obiektu budowlanego lub
jego czêœci.

Art. 72. 1. Minister w³aœciwy do spraw budownictwa, gospodarki prze-

strzennej i mieszkaniowej okreœli, w drodze rozporz¹dzenia, warunki i tryb
postêpowania w sprawach rozbiórek, o których mowa w art. 67.

2. Minister w³aœciwy do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej

i mieszkaniowej okreœli, w drodze rozporz¹dzenia, sposób i warunki prze-
prowadzania oraz tryb postêpowania w sprawach rozbiórek obiektów bu-
dowlanych, wykonywanych metod¹ wybuchow¹.

3. W rozporz¹dzeniu, o którym mowa w ust. 1, nale¿y okreœliæ czynnoœci

w³aœciwego organu prowadz¹cego postêpowanie w sprawie rozbiórki oraz
obowi¹zki nak³adane na w³aœciciela lub zarz¹dcê obiektu budowlanego oraz
warunki ich wykonania, maj¹c na uwadze, ¿e obowi¹zki te powinny byæ

technicznie uzasadnione i nie powodowaæ nadmiernego obci¹¿enia w³aœci-
ciela lub zarz¹dcy.

Rozdzia³ 7

Katastrofa budowlana

Art. 73. 1. Katastrof¹ budowlan¹ jest niezamierzone, gwa³towne zniszcze-

nie obiektu budowlanego lub jego czêœci, a tak¿e konstrukcyjnych elemen-
tów rusztowañ, elementów urz¹dzeñ formuj¹cych, œcianek szczelnych i obu-
dowy wykopów.

2. Nie jest katastrof¹ budowlan¹:
1) uszkodzenie elementu wbudowanego w obiekt budowlany, nadaj¹cego

siê do naprawy lub wymiany;

2) uszkodzenie lub zniszczenie urz¹dzeñ budowlanych zwi¹zanych z bu-

dynkami;

3) awaria instalacji.
Art. 74. Postêpowanie wyjaœniaj¹ce w sprawie przyczyn katastrofy bu-

dowlanej prowadzi w³aœciwy organ nadzoru budowlanego.

Art. 75. 1. W razie katastrofy budowlanej w budowanym, rozbieranym

lub u¿ytkowanym obiekcie budowlanym, kierownik budowy (robót), w³aœci-
ciel, zarz¹dca lub u¿ytkownik jest obowi¹zany:

1) zorganizowaæ doraŸn¹ pomoc poszkodowanym i przeciwdzia³aæ roz-

szerzaniu siê skutków katastrofy;

2) zabezpieczyæ miejsce katastrofy przed zmianami uniemo¿liwiaj¹cymi

prowadzenie postêpowania, o którym mowa w art. 74;

3) niezw³ocznie zawiadomiæ o katastrofie:
a) w³aœciwy organ,
b) w³aœciwego miejscowo prokuratora i Policjê,
c) inwestora, inspektora nadzoru inwestorskiego i projektanta obiektu bu-

dowlanego, je¿eli katastrofa nast¹pi³a w trakcie budowy,

d) inne organy lub jednostki organizacyjne zainteresowane przyczynami

lub skutkami katastrofy z mocy szczególnych przepisów.

2. Przepisu ust. 1 pkt 2 nie stosuje siê do czynnoœci maj¹cych na celu ra-

towanie ¿ycia lub zabezpieczenie przed rozszerzaniem siê skutków katastro-
fy. W tych przypadkach nale¿y szczegó³owo opisaæ stan po katastrofie oraz

zmiany w nim wprowadzone, z oznaczeniem miejsc ich wprowadzenia
na szkicach i, w miarê mo¿liwoœci, na fotografiach.

Art. 76. 1. Organ, o którym mowa w art. 74, po otrzymaniu zawiadomie-

nia o katastrofie budowlanej jest obowi¹zany:

1) niezw³ocznie powo³aæ komisjê w celu ustalenia przyczyn i okoliczno-

œci katastrofy oraz zakresu czynnoœci niezbêdnych do likwidacji zagro¿enia
bezpieczeñstwa ludzi lub mienia;

2) niezw³ocznie zawiadomiæ o katastrofie budowlanej w³aœciwy organ

nadzoru budowlanego wy¿szego stopnia oraz G³ównego Inspektora Nadzo-
ru Budowlanego,

2. W sk³ad komisji, o której mowa w ust. 1 pkt 1, wchodz¹: przedstawi-

ciel w³aœciwego organu jako przewodnicz¹cy, przedstawiciele innych zainte-
resowanych lub w³aœciwych rzeczowo organów administracji rz¹dowej,
przedstawiciele samorz¹du terytorialnego, a tak¿e, w miarê potrzeby, rzeczo-
znawcy lub inne osoby posiadaj¹ce wymagane kwalifikacje zawodowe.

3. Do udzia³u w czynnoœciach komisji mog¹ byæ wezwani:
1) inwestor, w³aœciciel lub zarz¹dca oraz u¿ytkownik obiektu budowlanego;
2) projektant, przedstawiciel wykonawcy i producenta wyrobów budowla-

nych;

3) osoby odpowiedzialne za nadzór nad wykonywanymi robotami budow-

lanymi.

Art. 77. Organy, o których mowa w art. 76 ust. 1 pkt 2, mog¹ przej¹æ pro-

wadzenie postêpowania wyjaœniaj¹cego przyczyny i okolicznoœci powstania
katastrofy budowlanej.

Art. 78. 1. Po zakoñczeniu prac komisji w³aœciwy organ niezw³ocznie

wydaje decyzjê okreœlaj¹c¹ zakres i termin wykonania niezbêdnych robót
w celu uporz¹dkowania terenu katastrofy i zabezpieczenia obiektu budow-
lanego do czasu wykonania robót doprowadzaj¹cych obiekt do stanu w³a-
œciwego.

2. Organ, o którym mowa w ust. 1, mo¿e zleciæ na koszt inwestora, w³a-

œciciela lub zarz¹dcy obiektu budowlanego sporz¹dzenie ekspertyzy, je¿eli
jest to niezbêdne do wydania decyzji lub do ustalenia przyczyn katastrofy.

Art. 79. Inwestor, w³aœciciel lub zarz¹dca obiektu budowlanego po zakoñ-

czeniu postêpowania, o którym mowa w art. 78, jest obowi¹zany podj¹æ nie-
zw³ocznie dzia³ania niezbêdne do usuniêcia skutków katastrofy budowlanej.

Rozdzia³ 8

Organy administracji architektoniczno-budowlanej i nadzoru

budowlanego

Art. 80. 1. Zadania administracji architektoniczno-budowlanej wykonuj¹,

z zastrze¿eniem ust. 3 i 4, nastêpuj¹ce organy:

1) starosta;
2) wojewoda;
3) G³ówny Inspektor Nadzoru Budowlanego.
2. Zadania nadzoru budowlanego wykonuj¹, z zastrze¿eniem ust. 3 i 4, na-

stêpuj¹ce organy:

1) powiatowy inspektor nadzoru budowlanego;
2) wojewoda przy pomocy wojewódzkiego inspektora nadzoru budowla-

nego jako kierownika wojewódzkiego nadzoru budowlanego, wchodz¹cego
w sk³ad zespolonej administracji wojewódzkiej;

3) G³ówny Inspektor Nadzoru Budowlanego.
3. (uchylony).
4. Administracjê architektoniczno-budowlan¹ i nadzór budowlany w dzie-

dzinie górnictwa sprawuj¹ organy okreœlone w odrêbnych przepisach.

Art. 81. 1. Do podstawowych obowi¹zków organów administracji archi-

tektoniczno-budowlanej i nadzoru budowlanego nale¿y:

1) nadzór i kontrola nad przestrzeganiem przepisów prawa budowlanego,

a w szczególnoœci:

a) zgodnoœci zagospodarowania terenu z miejscowymi planami zagospo-

darowania przestrzennego oraz wymaganiami ochrony œrodowiska,

b) warunków bezpieczeñstwa ludzi i mienia w rozwi¹zaniach przyjêtych

w projektach budowlanych, przy wykonywaniu robót budowlanych oraz
utrzymywaniu obiektów budowlanych,

c) zgodnoœci rozwi¹zañ architektoniczno-budowlanych z przepisami tech-

niczno-budowlanymi oraz zasadami wiedzy technicznej,

d) w³aœciwego wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w bu-

downictwie,

e) stosowania wyrobów budowlanych;
2) wydawanie decyzji administracyjnych w sprawach okreœlonych ustaw¹;
3) (uchylony).

2. Przepisu ust. 1 pkt 1 lit. b, c i e nie stosuje siê do budownictwa doœwiad-

czalnego, wykonywanego na zamkniêtych terenach badawczych.

3. Organy administracji architektoniczno-budowlanej i nadzoru budowla-

nego kontroluj¹ posiadanie przez osoby wykonuj¹ce samodzielne funkcje
techniczne w budownictwie uprawnieñ do pe³nienia tych funkcji.

4. Organy administracji architektoniczno-budowlanej i nadzoru budowla-

nego przy wykonywaniu obowi¹zków okreœlonych przepisami prawa bu-
dowlanego mog¹ dokonywaæ czynnoœci kontrolnych. Protokolarne ustalenia
dokonane w toku tych czynnoœci stanowi¹ podstawê do wydania decyzji oraz
podejmowania innych œrodków przewidzianych w przepisach prawa budow-
lanego.

Art. 81a. 1. Organy nadzoru budowlanego lub osoby dzia³aj¹ce z ich upo-

wa¿nienia maj¹ prawo wstêpu:

1) do obiektu budowlanego;
2) na teren:
a) budowy,
b) zak³adu pracy,
c) (uchylona).
2. Czynnoœci kontrolne, zwi¹zane z wykonywaniem uprawnieñ organów

nadzoru budowlanego, przeprowadza siê w obecnoœci inwestora, kierownika
budowy lub robót, kierownika zak³adu pracy lub wyznaczonego pracowni-
ka, b¹dŸ osób przez nich upowa¿nionych albo w obecnoœci w³aœciciela lub
zarz¹dcy obiektu, a w lokalu mieszkalnym – w obecnoœci pe³noletniego do-
mownika i przedstawiciela administracji lub zarz¹dcy budynku.

3. W razie nieobecnoœci osób, o których mowa w ust. 2, w uzasadnionych

przypadkach, czynnoœci kontrolne mog¹ byæ dokonywane w obecnoœci przy-
wo³anego pe³noletniego œwiadka.

4. Czynnoœci kontrolne dotycz¹ce obiektów budowlanych, które s¹ w za-

rz¹dzie pañstw obcych albo s¹ u¿ytkowane przez przedstawicieli dyploma-
tycznych i konsularnych tych pañstw lub przez inne osoby zrównane z nimi
na podstawie ustaw, umów lub powszechnie ustalonych zwyczajów miêdzy-
narodowych, mog¹ byæ wykonywane za zgod¹ tych przedstawicieli lub osób.

Art. 81b. (uchylony).
Art. 81c. 1. Organy administracji architektoniczno-budowlanej i nadzo-

ru budowlanego przy wykonywaniu zadañ okreœlonych przepisami prawa
budowlanego mog¹ ¿¹daæ od uczestników procesu budowlanego, w³aœci-

ciela lub zarz¹dcy obiektu budowlanego, informacji lub udostêpnienia do-
kumentów:

1) zwi¹zanych z prowadzeniem robót, przekazywaniem obiektu budowla-

nego do u¿ytkowania, utrzymaniem i u¿ytkowaniem obiektu budowlanego;

2) œwiadcz¹cych o dopuszczeniu wyrobu budowlanego do obrotu albo jed-

nostkowego zastosowania w obiekcie budowlanym.

2. Organy administracji architektoniczno-budowlanej i nadzoru budowla-

nego, w razie powstania uzasadnionych w¹tpliwoœci co do jakoœci wyrobów
budowlanych lub robót budowlanych, a tak¿e stanu technicznego obiektu
budowlanego, mog¹ na³o¿yæ, w drodze postanowienia, na osoby, o których
mowa w ust. 1, obowi¹zek dostarczenia w okreœlonym terminie odpowied-
nich ocen technicznych lub ekspertyz. Koszty ocen i ekspertyz ponosi osoba
zobowi¹zana do ich dostarczenia.

3. Na postanowienie, o którym mowa w ust. 2, przys³uguje za¿alenie.
4. W razie niedostarczenia w wyznaczonym terminie ¿¹danych ocen lub

ekspertyz albo w razie dostarczenia ocen lub ekspertyz, które niedostatecz-
nie wyjaœniaj¹ sprawê bêd¹c¹ ich przedmiotem, organ administracji architek-
toniczno-budowlanej lub nadzoru budowlanego mo¿e zleciæ wykonanie tych
ocen lub ekspertyz albo wykonanie dodatkowych ocen lub ekspertyz
na koszt osoby zobowi¹zanej do ich dostarczenia.

Art. 82. 1. Do w³aœciwoœci organów administracji architektoniczno-bu-

dowlanej nale¿¹ sprawy okreœlone w ustawie i niezastrze¿one do w³aœciwo-
œci innych organów.

2. Organem administracji architektoniczno-budowlanej pierwszej instan-

cji, z zastrze¿eniem ust. 3 i 4, jest starosta.

3. Wojewoda jest organem administracji architektoniczno-budowlanej

wy¿szego stopnia w stosunku do starosty oraz organem pierwszej instancji
w sprawach obiektów i robót budowlanych:

1) usytuowanych na terenie pasa technicznego, portów i przystani mor-

skich, morskich wód wewnêtrznych, morza terytorialnego i wy³¹cznej strefy
ekonomicznej, a tak¿e na innych terenach przeznaczonych do utrzymania ru-
chu i transportu morskiego;

2) hydrotechnicznych piêtrz¹cych, upustowych, regulacyjnych, melioracji

podstawowych oraz kana³ów i innych obiektów s³u¿¹cych kszta³towaniu za-
sobów wodnych i korzystaniu z nich, wraz z obiektami towarzysz¹cymi;

3) dróg publicznych krajowych i wojewódzkich wraz z obiektami i urz¹-

dzeniami s³u¿¹cymi do utrzymania tych dróg i transportu drogowego oraz
sytuowanymi w granicach pasa drogowego sieciami uzbrojenia terenu – nie-
zwi¹zanymi z u¿ytkowaniem drogi, a w odniesieniu do dróg ekspresowych
i autostrad – wraz z obiektami i urz¹dzeniami obs³ugi podró¿nych, pojazdów
i przesy³ek;

3a) usytuowanych na obszarze kolejowym;
4) lotnisk cywilnych wraz z obiektami i urz¹dzeniami towarzysz¹cymi;
5) usytuowanych na terenach zamkniêtych.
6) (uchylony).
4. Rada Ministrów mo¿e okreœliæ, w drodze rozporz¹dzenia, tak¿e inne ni¿

wymienione w ust. 3 obiekty i roboty budowlane, w sprawach których orga-
nem pierwszej instancji jest wojewoda.

Art. 82a. Starosta nie mo¿e powierzyæ gminom, w drodze porozumienia,

sprawy z zakresu swojej w³aœciwoœci jako organu administracji architektonicz-
no-budowlanej. Przepisu art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samo-
rz¹dzie powiatowym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592, z 2002 r. Nr 23,
poz. 220, Nr 62, poz. 558, Nr 113, poz. 984, Nr 153, poz. 1271, Nr 200,
poz. 1688 i Nr 214, poz. 1806 oraz z 2003 r. Nr 162, poz. 1568) nie stosuje siê.

Art. 82b. 1. Organy administracji architektoniczno-budowlanej:
1) prowadz¹ rejestr wniosków o pozwolenie na budowê i rejestr decyzji

o pozwoleniu na budowê;

2) przekazuj¹ bezzw³ocznie organom nadzoru budowlanego:
a) kopie ostatecznych decyzji o pozwoleniu na budowê wraz z zatwierdzo-

nym projektem budowlanym,

b) kopie ostatecznych odrêbnych decyzji o zatwierdzeniu projektu budow-

lanego wraz z tym projektem,

c) kopie innych decyzji, postanowieñ i zg³oszeñ wynikaj¹cych z przepi-

sów prawa budowlanego;

3) uczestnicz¹, na wezwanie organów nadzoru budowlanego, w czynno-

œciach inspekcyjnych i kontrolnych oraz udostêpniaj¹ wszelkie dokumenty
i informacje zwi¹zane z tymi czynnoœciami.

2. Uwierzytelnione kopie rejestrów, o których mowa w ust. 1 pkt 1, z wy-

j¹tkiem rejestrów dotycz¹cych terenów zamkniêtych, przekazuje siê do orga-
nu wy¿szego stopnia do ka¿dego pi¹tego dnia miesi¹ca lub, je¿eli dzieñ ten
jest dniem wolnym od pracy, pierwszego dnia roboczego po tym terminie.

3. W przypadku nieprzekazania uwierzytelnionych kopii rejestrów w termi-

nie, o którym mowa w ust. 2, organ wy¿szego stopnia dokonuje kontroli reje-
strów we w³aœciwym organie administracji architektoniczno-budowlanej.

4. Minister w³aœciwy do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej

i mieszkaniowej okreœli, w drodze rozporz¹dzenia, wzór rejestrów wniosków
o pozwolenie na budowê i decyzji o pozwoleniu na budowê.

5. Rejestry, o których mowa w ust. 1 pkt 1, powinny zawieraæ w szczegól-

noœci dane:

1) identyfikacyjne organu sporz¹dzaj¹cego rejestr;
2) pochodz¹ce ze sk³adanych wniosków i wydawanych decyzji, w tym da-

ne osobowe inwestora.

Art. 83. 1. Do w³aœciwoœci powiatowego inspektora nadzoru budowlanego

jako organu pierwszej instancji nale¿¹ zadania i kompetencje, o których mowa
w art. 40 ust. 2, art. 41 ust. 4, art. 44 ust. 1, art. 48-51, art. 54, art. 55, art. 57
ust. 4, 7 i 8, art. 59, art. 59a, art. 59c ust. 1, art. 59d ust. 1, art. 59g ust. 1, art. 62
ust. 3, art. 65, art. 66, art. 67 ust. 1 i 3, art. 68, art. 69, art. 70 ust. 2, art. 71a,
art. 74, art. 75 ust. 1 pkt 3 lit. a, art. 76, art. 78 oraz art. 97 ust. 1.

2. Organem wy¿szego stopnia w stosunku do powiatowego inspektora

nadzoru budowlanego jest wojewódzki inspektor nadzoru budowlanego.

3. Do w³aœciwoœci wojewódzkiego inspektora nadzoru budowlanego jako

organu pierwszej instancji nale¿¹ zadania i kompetencje okreœlone w ust. 1,
w sprawach, o których mowa w art. 82 ust. 3 i 4.

Art. 83a. (uchylony).
Art. 84. 1. Do zadañ organów nadzoru budowlanego nale¿y:
1) kontrola przestrzegania i stosowania przepisów prawa budowlanego;
2) kontrola dzia³ania organów administracji architektoniczno-budowlanej;
3) badanie przyczyn powstawania katastrof budowlanych;
4) wspó³dzia³anie z organami kontroli pañstwowej.
2. Organy nadzoru budowlanego s¹ obowi¹zane do:
1) bezzw³ocznego przesy³ania organom administracji architektoniczno-

-budowlanej kopii decyzji i postanowieñ wynikaj¹cych z przepisów prawa
budowlanego;

2) prowadzenia ewidencji decyzji, postanowieñ i zg³oszeñ, o których mo-

wa w art. 82b ust. 1 pkt 2;

3) prowadzenia ewidencji rozpoczynanych i oddawanych do u¿ytkowania

obiektów budowlanych.

100

3. Prezes Rady Ministrów okreœli, w drodze rozporz¹dzenia, wymagane

kwalifikacje i zasady wynagradzania cz³onków korpusu s³u¿by cywilnej za-
trudnionych w G³ównym Urzêdzie Nadzoru Budowlanego oraz wojewódz-
kich i powiatowych inspektoratach nadzoru budowlanego.

4. Rada Ministrów okreœli, w drodze rozporz¹dzenia, wymagane kwalifi-

kacje i zasady wynagradzania pozosta³ych pracowników G³ównego Urzêdu
Nadzoru Budowlanego oraz wojewódzkich i powiatowych inspektoratów
nadzoru budowlanego.

5. Minister w³aœciwy do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej

i mieszkaniowej okreœli, w drodze rozporz¹dzenia, wzór i sposób prowadze-
nia ewidencji rozpoczynanych i oddawanych do u¿ytkowania obiektów bu-
dowlanych.

6. Ewidencja rozpoczynanych i oddawanych do u¿ytkowania obiektów

budowlanych powinna zawieraæ w szczególnoœci: okreœlenie organu prowa-
dz¹cego ewidencjê, dane osobowe lub nazwê inwestora oraz inne niezbêdne
dane pochodz¹ce ze sk³adanych zawiadomieñ i decyzji.

Art. 84a. 1. Kontrola przestrzegania i stosowania przepisów prawa bu-

dowlanego obejmuje:

1) kontrolê zgodnoœci wykonywania robót budowlanych z przepisami pra-

wa budowlanego, projektem budowlanym i warunkami okreœlonymi w decy-
zji o pozwoleniu na budowê;

2) sprawdzanie posiadania przez osoby pe³ni¹ce samodzielne funkcje tech-

niczne w budownictwie w³aœciwych uprawnieñ do pe³nienia tych funkcji;

3) sprawdzanie dopuszczenia do stosowania w budownictwie wyrobów

budowlanych.

2. Organy nadzoru budowlanego, kontroluj¹c stosowanie przepisów pra-

wa budowlanego:

1) badaj¹ prawid³owoœæ postêpowania administracyjnego przed organami

administracji architektoniczno-budowlanej oraz wydawanych w jego toku
decyzji i postanowieñ;

2) sprawdzaj¹ wykonywanie obowi¹zków wynikaj¹cych z decyzji i posta-

nowieñ wydanych na podstawie przepisów prawa budowlanego.

Art. 84b. 1. Kontrolê dzia³alnoœci organów administracji architektonicz-

no-budowlanej wykonuj¹ G³ówny Inspektor Nadzoru Budowlanego oraz
wojewódzki inspektor nadzoru budowlanego, który wykonuje tê kontrolê
w stosunku do starosty.

101

2. Organy nadzoru budowlanego, w wyniku kontroli dzia³ania organów

administracji architektoniczno-budowlanej, mog¹ kierowaæ do w³aœciwych
organów zalecenia pokontrolne, z wyznaczeniem terminu ich wykonania.
O wykonaniu zaleceñ oraz o innych dzia³aniach podjêtych w zwi¹zku
z ujawnionymi nieprawid³owoœciami organy te zawiadamiaj¹ niezw³ocznie
w³aœciwe organy nadzoru budowlanego.

3. W przypadku ustalenia przez organy nadzoru budowlanego, ¿e zacho-

dz¹ okolicznoœci uzasadniaj¹ce wznowienie postêpowania albo stwierdzenie
niewa¿noœci decyzji wydanej przez organ administracji architektoniczno-bu-
dowlanej, w³aœciwy organ administracji architektoniczno-budowlanej wzna-
wia lub wszczyna z urzêdu postêpowanie.

4. Minister w³aœciwy do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej

i mieszkaniowej okreœli, w drodze rozporz¹dzenia, szczegó³owy tryb prze-
prowadzania kontroli dzia³ania organów administracji architektoniczno-bu-
dowlanej oraz wzory protoko³ów kontrolnych i sposób ich sporz¹dzania.

Art. 85. Wspó³dzia³anie organów nadzoru budowlanego z organami admi-

nistracji architektoniczno-budowlanej i organami kontroli pañstwowej obej-
muje w szczególnoœci:

1) uzgadnianie w miarê potrzeb planów kontroli i prowadzenie wspólnych

dzia³añ kontrolnych;

2) przekazywanie i wymianê informacji o wynikach kontroli.
Art. 86. 1. Powiatowy inspektor nadzoru budowlanego jest powo³ywany

przez starostê spoœród co najmniej trzech kandydatów wskazanych przez
wojewódzkiego inspektora nadzoru budowlanego. Je¿eli starosta nie powo³a
powiatowego inspektora nadzoru budowlanego w terminie 30 dni od dnia
przedstawienia kandydatów, wojewódzki inspektor nadzoru budowlanego
wskazuje spoœród nich kandydata, którego starosta powo³uje na stanowisko
powiatowego inspektora nadzoru budowlanego.

2. Starosta odwo³uje powiatowego inspektora nadzoru budowlanego:
1) w uzgodnieniu z wojewódzkim inspektorem nadzoru budowlanego albo
2) na wniosek wojewódzkiego inspektora nadzoru budowlanego.
3. Powiatowy inspektor nadzoru budowlanego wykonuje swoje zadania

przy pomocy powiatowego inspektoratu nadzoru budowlanego.

3a. W uzasadnionych przypadkach zakres dzia³ania powiatowego inspek-

tora nadzoru budowlanego mo¿e obejmowaæ wiêcej ni¿ jeden powiat.

102

3b. Wojewoda, na wniosek w³aœciwych starostów, mo¿e rozszerzyæ zakres

dzia³ania powiatowego inspektora nadzoru budowlanego na wiêcej ni¿ jeden
powiat.

4. Organizacjê wewnêtrzn¹ i szczegó³owy zakres zadañ powiatowego in-

spektoratu nadzoru budowlanego okreœla powiatowy inspektor nadzoru bu-
dowlanego w regulaminie organizacyjnym.

Art. 87. 1. Wojewódzki inspektor nadzoru budowlanego jest powo³ywany

przez wojewodê spoœród co najmniej trzech kandydatów wskazanych przez
G³ównego Inspektora Nadzoru Budowlanego. Je¿eli wojewoda nie powo³a
wojewódzkiego inspektora nadzoru budowlanego w terminie 30 dni od dnia
przedstawienia kandydatów, G³ówny Inspektor Nadzoru Budowlanego
wskazuje spoœród nich kandydata, którego wojewoda powo³uje na stanowi-
sko wojewódzkiego inspektora nadzoru budowlanego.

2. Wojewoda odwo³uje wojewódzkiego inspektora nadzoru budowlanego:
1) w uzgodnieniu z G³ównym Inspektorem Nadzoru Budowlanego albo
2) na wniosek G³ównego Inspektora Nadzoru Budowlanego.
3. Wojewódzki inspektor nadzoru budowlanego wykonuje swoje zadania

przy pomocy wojewódzkiego inspektoratu nadzoru budowlanego.

4. Organizacjê wojewódzkiego inspektoratu nadzoru budowlanego okre-

œla regulamin ustalony przez wojewódzkiego inspektora nadzoru budowla-
nego i zatwierdzony przez wojewodê.

Art. 88. 1. G³ówny Inspektor Nadzoru Budowlanego jest centralnym or-

ganem administracji rz¹dowej w sprawach administracji architektoniczno-
-budowlanej i nadzoru budowlanego.

2. G³ówny Inspektor Nadzoru Budowlanego jest organem w³aœciwym

w sprawach indywidualnych, rozstrzyganych w drodze postêpowania admi-
nistracyjnego, w zakresie wynikaj¹cym z przepisów prawa budowlanego.

3. G³ówny Inspektor Nadzoru Budowlanego wy³oniony w drodze kon-

kursu jest powo³ywany przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek ministra
w³aœciwego do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszka-
niowej. Prezes Rady Ministrów odwo³uje G³ównego Inspektora Nadzoru
Budowlanego.

4. Kadencja G³ównego Inspektora Nadzoru Budowlanego trwa 5 lat.
5. Po up³ywie kadencji G³ówny Inspektor Nadzoru Budowlanego pe³ni

obowi¹zki do czasu objêcia stanowiska przez nowego G³ównego Inspektora
Nadzoru Budowlanego.

103

6. (uchylony).
7. Kadencja G³ównego Inspektora Nadzoru Budowlanego wygasa w razie

jego odwo³ania lub œmierci.

8. (uchylony).
9. Zastêpcy G³ównego Inspektora Nadzoru Budowlanego s¹ powo³ywani

i odwo³ywani przez ministra w³aœciwego do spraw budownictwa, gospodar-
ki przestrzennej i mieszkaniowej na wniosek G³ównego Inspektora Nadzoru
Budowlanego.

Art. 88a. 1. G³ówny Inspektor Nadzoru Budowlanego wykonuje zadania

okreœlone przepisami prawa budowlanego, a w szczególnoœci:

1) pe³ni funkcjê organu wy¿szego stopnia w rozumieniu Kodeksu postê-

powania administracyjnego w stosunku do:

a) wojewodów i wojewódzkich inspektorów nadzoru budowlanego oraz

sprawuje nadzór nad ich dzia³alnoœci¹,

b) (uchylona);
2) kontroluje dzia³anie organów administracji architektoniczno-budowla-

nej i nadzoru budowlanego;

3) prowadzi centralne rejestry:
a) osób posiadaj¹cych uprawnienia budowlane,
b) rzeczoznawców budowlanych,
c) ukaranych z tytu³u odpowiedzialnoœci zawodowej.
2. W rejestrach, o których mowa w ust. 1 pkt 3, zamieszcza siê w szcze-

gólnoœci: imiona i nazwisko, adres, numer PESEL – w stosunku do osób po-
siadaj¹cych obywatelstwo polskie, albo numer paszportu lub innego doku-
mentu potwierdzaj¹cego to¿samoœæ – w stosunku do osób nieposiadaj¹cych
obywatelstwa polskiego, a tak¿e informacjê o wykszta³ceniu i tytu³ach na-
ukowych.

3. Minister w³aœciwy do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej

i mieszkaniowej okreœla, w drodze rozporz¹dzenia, wzory i sposób prowa-
dzenia rejestrów, o których mowa w ust. 1 pkt 3, a w szczególnoœci:

1) wymogi, jakim powinny odpowiadaæ rejestry;
2) dokumenty do³¹czane do wniosku o wpis do rejestrów, stanowi¹ce pod-

stawê dokonania wpisu.

Art. 88b. 1. G³ówny Inspektor Nadzoru Budowlanego wykonuje swoje

zadania przy pomocy G³ównego Urzêdu Nadzoru Budowlanego.

104

2. Organizacjê G³ównego Urzêdu Nadzoru Budowlanego okreœla statut

nadany, w drodze rozporz¹dzenia, przez Prezesa Rady Ministrów.

3. Organizacjê wewnêtrzn¹ i szczegó³owy zakres zadañ G³ównego Urzê-

du Nadzoru Budowlanego okreœla G³ówny Inspektor Nadzoru Budowlanego
w regulaminie organizacyjnym.

Art. 89. (uchylony).
Art. 89a. Do w³aœciwoœci organów administracji architektoniczno-bu-

dowlanej i nadzoru budowlanego w dziedzinie górnictwa nale¿¹ sprawy
i zwi¹zane z nimi œrodki dzia³ania okreœlone w ustawie, dotycz¹ce obiektów
i robót budowlanych zak³adów górniczych.

Art. 89b. Wojewoda w sprawach, o których mowa w art. 82 ust. 3 pkt 1

i 5, oraz w³aœciwe organy administracji architektoniczno-budowlanej w dzie-
dzinie górnictwa przy wydawaniu pozwolenia na budowê s¹ obowi¹zani
do sprawdzenia posiadania przez inwestora postanowienia o uzgodnieniu,
o którym mowa w art. 33 ust. 2 pkt 4.

Art. 89c. 1. W przypadkach bezpoœredniego zagro¿enia ¿ycia lub zdrowia

ludzi zwi¹zanych z budow¹, utrzymaniem lub rozbiórk¹ obiektów budowla-
nych starosta, wójt, burmistrz i prezydent miasta mog¹ wydaæ w³aœciwemu
powiatowemu inspektorowi nadzoru budowlanego polecenie podjêcia dzia-
³añ zmierzaj¹cych do usuniêcia tego zagro¿enia.

2. Starosta, wójt, burmistrz i prezydent miasta ponosz¹ wy³¹czn¹ odpo-

wiedzialnoœæ za treœæ polecenia, o którym mowa w ust. 1.

3. Polecenie przekazane ustnie wymaga potwierdzenia na piœmie.
4. Polecenie podlega niezw³ocznemu wykonaniu. Powiatowy inspektor

nadzoru budowlanego natychmiast przedk³ada sprawê wojewódzkiemu in-
spektorowi nadzoru budowlanego, je¿eli nie jest w stanie wykonaæ polece-
nia albo je¿eli polecenie narusza prawo.

5. Polecenie naruszaj¹ce prawo jest niewa¿ne. O niewa¿noœci polecenia

rozstrzyga wojewoda.

Rozdzia³ 9

Przepisy karne

Art. 90. Kto, w przypadkach okreœlonych w art. 48, art. 49b, art. 50 ust. 1

pkt 1 lub art. 50 ust. 1 pkt 2, wykonuje roboty budowlane,

105

podlega grzywnie, karze ograniczenia wolnoœci albo pozbawienia wolno-

œci do lat 2.

Art. 91. 1. Kto:
1) udaremnia okreœlone ustaw¹ czynnoœci w³aœciwych organów,
2) wykonuje samodzieln¹ funkcjê techniczn¹ w budownictwie, nie posia-

daj¹c odpowiednich uprawnieñ budowlanych lub prawa wykonywania sa-
modzielnej funkcji technicznej w budownictwie,

podlega grzywnie, karze ograniczenia wolnoœci albo pozbawienia wolno-

œci do roku.

2. (uchylony).
Art. 92. 1. Kto:
1) w razie katastrofy budowlanej nie dope³nia obowi¹zków okreœlonych

w art. 75 lub art. 79,

2) nie spe³nia, okreœlonego w art. 70 ust. 1, obowi¹zku usuniêcia stwier-

dzonych uszkodzeñ lub uzupe³nienia braków, mog¹cych spowodowaæ nie-
bezpieczeñstwo dla ludzi lub mienia b¹dŸ zagro¿enie œrodowiska,

3) utrudnia, okreœlone ustaw¹, czynnoœci w³aœciwych organów,
podlega karze aresztu albo karze ograniczenia wolnoœci, albo karze

grzywny.

2. Tej samej karze podlega kto, pomimo zastosowania œrodków egzekucji

administracyjnej:

1) nie stosuje siê do wydanych, na podstawie ustawy, decyzji w³aœciwych

organów;

2) nie spe³nia, okreœlonego w art. 61, obowi¹zku utrzymania obiektu bu-

dowlanego w nale¿ytym stanie technicznym lub u¿ytkuje obiekt w sposób
niezgodny z przepisami.

Art. 93. Kto:

1) przy projektowaniu lub wykonywaniu robót budowlanych w sposób

ra¿¹cy nie przestrzega przepisów art. 5,

1a) przy wykonywaniu robót budowlanych stosuje wyroby, naruszaj¹c

przepis art. 10,

2) (uchylony),
3) dokonuje rozbiórki obiektu budowlanego lub jego czêœci, naruszaj¹c

przepisy art. 28 lub art. 31 ust. 2,

4) przystêpuje do budowy lub prowadzi roboty budowlane bez dope³nie-

nia wymagañ okreœlonych w art. 41 ust. 4, art. 42, art. 44, art. 45,

106

5) dostarcza lub umo¿liwia dostarczenie energii, wody, ciep³a lub gazu,

naruszaj¹c przepis art. 41 ust. 5,

6) wykonuje roboty budowlane w sposób odbiegaj¹cy od ustaleñ i warun-

ków okreœlonych w przepisach, pozwoleniu na budowê lub rozbiórkê b¹dŸ
w zg³oszeniu budowy lub rozbiórki, b¹dŸ istotnie odbiegaj¹cy od zatwier-
dzonego projektu,

7) (uchylony),
8) nie spe³nia obowi¹zku, o którym mowa w art. 62 ust. 1,
9) nie spe³nia, okreœlonych w art. 63 lub art. 64 ust. 1 i 3, obowi¹zków

przechowywania dokumentów, zwi¹zanych z obiektem budowlanym lub
prowadzenia ksi¹¿ki obiektu budowlanego,

9a) nie spe³nia obowi¹zku przes³ania protoko³u, o którym mowa w art. 70

ust. 2,

9b) zmienia sposób u¿ytkowania obiektu budowlanego lub jego czêœci bez

wymaganego zg³oszenia, o którym mowa w art. 71 ust. 2, albo pomimo
wniesienia sprzeciwu, o którym mowa w art. 71 ust. 3-5,

10) nie udziela informacji lub nie udostêpnia dokumentów, o których mo-

wa w art. 81c ust. 1, ¿¹danych przez w³aœciwy organ, zwi¹zanych z prowa-
dzeniem robót budowlanych, przekazaniem obiektu budowlanego do u¿yt-
kowania lub jego utrzymaniem,

podlega karze grzywny.
Art. 94. Orzekanie w sprawach o czyny, okreœlone w art. 92 i art. 93, na-

stêpuje na podstawie przepisów Kodeksu postêpowania w sprawach o wy-
kroczenia.

Rozdzia³ 10

Odpowiedzialnoœæ zawodowa w budownictwie

Art. 95. Odpowiedzialnoœci zawodowej w budownictwie podlegaj¹ osoby

wykonuj¹ce samodzielne funkcje techniczne w budownictwie, które:

1) dopuœci³y siê wystêpków lub wykroczeñ, okreœlonych ustaw¹;
2) zosta³y ukarane w zwi¹zku z wykonywaniem samodzielnych funkcji

technicznych w budownictwie;

3) wskutek ra¿¹cych b³êdów lub zaniedbañ, spowodowa³y zagro¿enie ¿y-

cia lub zdrowia ludzi, bezpieczeñstwa mienia lub œrodowiska albo znaczne
szkody materialne;

107

4) nie spe³niaj¹ lub spe³niaj¹ niedbale swoje obowi¹zki;
5) uchylaj¹ siê od podjêcia nadzoru autorskiego lub wykonuj¹ niedbale

obowi¹zki wynikaj¹ce z pe³nienia tego nadzoru.

Art. 96. 1. Pope³nienie czynów powoduj¹cych odpowiedzialnoœæ zawodo-

w¹ w budownictwie jest zagro¿one nastêpuj¹cymi karami:

1) upomnieniem;
2) upomnieniem z jednoczesnym na³o¿eniem obowi¹zku z³o¿enia, w wy-

znaczonym terminie, egzaminu, o którym mowa w art. 12 ust. 3;

3) zakazem wykonywania samodzielnej funkcji technicznej w budownic-

twie, na okres od roku do 5 lat, po³¹czonym z obowi¹zkiem z³o¿enia, w wy-
znaczonym terminie, egzaminu, o którym mowa w art. 12 ust. 3.

2. Przy nak³adaniu kary nale¿y uwzglêdniæ dotychczasow¹ karalnoœæ z ty-

tu³u odpowiedzialnoœci zawodowej w budownictwie.

3. O zakazie wykonywania samodzielnej funkcji technicznej w budow-

nictwie orzeka siê w przypadku znacznego spo³ecznego niebezpieczeñstwa
czynu.

4. Zakaz wykonywania samodzielnej funkcji technicznej w budownictwie

mo¿e byæ orzeczony równie¿ w stosunku do osoby, która:

1) pomimo dwukrotnego upomnienia ponownie dopuœci³a siê czynu, po-

woduj¹cego odpowiedzialnoœæ zawodow¹;

2) uchyla siê od z³o¿enia nakazanego egzaminu.
5. Zakaz wykonywania samodzielnej funkcji technicznej w budownictwie

okreœla siê w latach i miesi¹cach. Kara biegnie od dnia, w którym decyzja
o ukaraniu sta³a siê ostateczna.

6. Osobie ukaranej z jednoczesnym na³o¿eniem obowi¹zku z³o¿enia egza-

minu, która w wyznaczonym terminie egzaminu nie zda³a, wyznacza siê ter-
min dodatkowy, nie krótszy ni¿ 3 miesi¹ce i nie d³u¿szy ni¿ 6 miesiêcy.
W przypadku nieuzyskania oceny pozytywnej w terminie dodatkowym,
stwierdza siê utratê uprawnieñ do pe³nienia samodzielnej funkcji technicznej
w budownictwie.

Art. 97. 1. Postêpowanie w sprawie odpowiedzialnoœci zawodowej w bu-

downictwie wszczyna siê na wniosek organu nadzoru budowlanego, w³aœci-
wego dla miejsca pope³nienia czynu lub stwierdzaj¹cego pope³nienie czynu,
z³o¿ony po przeprowadzeniu postêpowania wyjaœniaj¹cego.

2. Wniosek, o którym mowa w ust. 1, powinien zawieraæ okreœlenie zarzu-

canego czynu, uzasadnienie faktyczne i prawne oraz wskazanie dowodów.

108

3. Wniosek, o którym mowa w ust. 1, mo¿e z³o¿yæ w zakresie swojej w³a-

œciwoœci organ samorz¹du zawodowego.

Art. 98. 1. W sprawach odpowiedzialnoœci zawodowej w budownictwie

orzekaj¹ organy samorz¹du zawodowego.

2. W³aœciwoœæ organów samorz¹du zawodowego w sprawach odpowie-

dzialnoœci zawodowej w budownictwie reguluj¹ odrêbne przepisy.

Art. 99. 1. Ostateczn¹ decyzjê o ukaraniu, w trybie odpowiedzialnoœci za-

wodowej w budownictwie, przesy³a siê do wiadomoœci:

1) jednostce organizacyjnej zatrudniaj¹cej osobê ukaran¹;
2) w³aœciwemu stowarzyszeniu;
3) organowi, który wyda³ ukaranemu uprawnienia do pe³nienia samodziel-

nej funkcji technicznej w budownictwie;

4) G³ównemu Inspektorowi Nadzoru Budowlanego.
2. Decyzja, o której mowa w ust. 1, podlega wpisowi do centralnego reje-

stru ukaranych.

Art. 100. Nie mo¿na wszcz¹æ postêpowania z tytu³u odpowiedzialnoœci

zawodowej w budownictwie po up³ywie 6 miesiêcy od dnia powziêcia przez
organy nadzoru budowlanego wiadomoœci o pope³nieniu czynu, powoduj¹-
cego tê odpowiedzialnoœæ i nie póŸniej ni¿ po up³ywie 3 lat od dnia zakoñ-
czenia robót budowlanych albo zawiadomienia o zakoñczeniu budowy lub
wydania decyzji o pozwoleniu na u¿ytkowanie obiektu budowlanego.

Art. 101. 1. Organ, który orzeka³ w I instancji o odpowiedzialnoœci zawo-

dowej w budownictwie, na wniosek ukaranego, orzeka o zatarciu kary, je¿e-
li ukarany:

1) wykonywa³ samodzieln¹ funkcjê techniczn¹ w budownictwie przez

okres:

a) 2 lat – w przypadku kary okreœlonej w art. 96 ust. 1 pkt 1,
b) 3 lat – od z³o¿enia egzaminu – w przypadku kary okreœlonej w art. 96

ust. 1 pkt 2,

c) 5 lat – po przywróceniu prawa wykonywania samodzielnej funkcji tech-

nicznej w budownictwie – w przypadku kary okreœlonej w art. 96 ust. 1 pkt 3;

2) w okresach, o których mowa w pkt 1, nie by³ ponownie ukarany jedn¹

z kar okreœlonych w art. 96 ust. 1.

2. Informacjê o zatarciu kary organ, o którym mowa w ust. 1, przesy³a

do wiadomoœci zainteresowanemu oraz jednostkom organizacyjnym, stowa-
rzyszeniom i organom, o których mowa w art. 99 ust. 1.

109

3. Zatarcie kary podlega odnotowaniu w centralnym rejestrze ukaranych.
Art. 102. (uchylony).

Rozdzia³ 11

Przepisy przejœciowe i koñcowe

Art. 103. 1. Do spraw wszczêtych przed dniem wejœcia w ¿ycie ustawy,

a niezakoñczonych decyzj¹ ostateczn¹, stosuje siê przepisy ustawy, z za-
strze¿eniem ust. 2.

2. Przepisu art. 48 nie stosuje siê do obiektów, których budowa zosta³a za-

koñczona przed dniem wejœcia w ¿ycie ustawy lub w stosunku do których
przed tym dniem zosta³o wszczête postêpowanie administracyjne. Do takich
obiektów stosuje siê przepisy dotychczasowe.

3. W³aœciwoœæ organów do za³atwiania spraw, o których mowa w ust. 1,

okreœla siê na podstawie przepisów ustawy.

Art. 104. Osoby, które, przed dniem wejœcia w ¿ycie ustawy, uzyska³y

uprawnienia budowlane lub stwierdzenie posiadania przygotowania zawodo-
wego do pe³nienia samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie, za-
chowuj¹ uprawnienia do pe³nienia tych funkcji w dotychczasowym zakresie.

Art. 105. 1. Decyzje o dopuszczeniu do powszechnego stosowania w bu-

downictwie nowych materia³ów budowlanych, wydane przed dniem wejœcia
w ¿ycie ustawy, pozostaj¹ w mocy w dotychczasowym zakresie.

2. Do dnia 30 czerwca 1996 r. za dopuszczone do obrotu i stosowania

w budownictwie uznaje siê, oprócz wyrobów, na które wydano certyfikat
zgodnoœci, zgodnie z art. 10 ust. 2 pkt 2 lit. a), tak¿e wyroby, na które wyda-
no certyfikat zgodnoœci lub deklaracjê zgodnoœci z norm¹ bran¿ow¹.

Art. 106. W ustawie z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpo¿aro-

wej (Dz. U. Nr 81, poz. 351 i z 1994 r. Nr 27, poz. 96) w art. 6 w ust. 2 do-
daje siê zdanie drugie w brzmieniu: „Minister Spraw Wewnêtrznych okreœli,
w drodze rozporz¹dzenia, zakres, tryb i zasady uzgadniania projektu budow-
lanego pod wzglêdem ochrony przeciwpo¿arowej.”

Art. 107. 1. Traci moc ustawa z dnia 24 paŸdziernika 1974 r. – Prawo bu-

dowlane (Dz. U. Nr 38, poz. 229, z 1981 r. Nr 12, poz. 57, z 1983 r. Nr 44,
poz. 200 i 201, z 1984 r. Nr 35, poz. 185 i 186, z 1987 r. Nr 21, poz. 124,
z 1988 r. Nr 41, poz. 324 oraz z 1990 r. Nr 34, poz. 198), z zastrze¿eniem
art. 103 ust. 2.

110

2. Do czasu wydania przepisów wykonawczych, przewidzianych w usta-

wie, nie d³u¿ej jednak ni¿ przez okres 3 miesiêcy od dnia jej wejœcia w ¿y-
cie, zachowuj¹ moc przepisy dotychczasowe, je¿eli nie s¹ z ni¹ sprzeczne.

Art. 108. Ustawa wchodzi w ¿ycie z dniem 1 stycznia 1995 r.

Niniejsza ustawa dokonuje w zakresie swojej regulacji transpozycji dyrektywy Ra-

dy 92/57/EWG z dnia 24 czerwca 1992 r. w sprawie wdro¿enia minimalnych wymagañ bezpie-
czeñstwa i ochrony zdrowia na tymczasowych lub ruchomych budowach (ósma szczegó³owa
dyrektywa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (Dz. Urz. WE L 245
z 26.08.1992, str. 6; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 2, str. 71).

111

112

gor

obi

tów

dow

lan

spó³

ynni

kat

gor

obi

)

spó³

ynni

œci

obi

)

teg

ria

I —

jed

rod

nne

teg

ria

—

s³

¿¹c

jak

kcy

jne

, go

inw

tar

³ad

teg

ria

III

—

inne

iel

, j

let

ra¿

isk

w³

¹c

teg

ria

—

óg

icz

ych

lej

óg

zyn

, j

rzy

¿o

wê

z³

jaz

ron

teg

ria

iek

i r

reac

ji,

jak

ion

fit

eat

ry,

i wy

¹g

i na

rci

ie,

lej

lino

e¿

¿al

10,

teg

ria

tar

teg

ria

I -

iek

s³

¿¹c

iga

i wo

, j

lby

, wy

icz

teg

ria

inne

ZA£¥CZNIK

113

Wspó

łc

nni

k w

ielko

ści o

bie

u (

)

ubat

a w

)

x2.

500

>2.

500

000

>5.

000

10.

000

>10.

000

Kategor

ia I

- budy

nki

kult

ury,

nau

ki i o

świat

, ope

, ki

, m

, g

erie

uki

, bib

liot

arc

hiwa

, dom

y k

ult

ury

, b

udy

i s

zkol

prz

eds

ne,

int

ern

burs

y i

dom

y s

denc

kie

bor

ori

a i

ówk

i b

ada

, s

tac

eorolog

e i

olo

gic

obs

erw

ori

budy

nki

ogr

ów z

ool

ogic

h i

bot

anic

Kategor

ia X

dynki

kult

u rel

igij

neg

o, j

ak:

ścio

ły,

kap

lice,

klaszto

ry,

cerk

ie,

nag

ogi

, meczety

oraz

dom

y pogrz

ebo

, kre

oria

Kategor

ia X

I -

budy

nki

łu

żby

drow

ia,

opie

łec

i s

jalnej

, j

ak:

zpit

ale

, s

anat

ia,

hos

pic

prz

hod

nie,

orad

nie

, s

tac

krwio

wa,

nic

weterynaryjne

, żł

, do

oł

, d

y dz

iec

ka,

y renc

, s

chro

nis

a be

az h

otele r

otn

114

teg

ria

I -

ini

rac

icz

jmu

, Se

lar

ta,

i ur

zê

, t

ini

rac

rz¹

, s¹

una

³ów

, wi

êz

ieñ

, za

k³

, za

k³

rny

, ar

ów

œl

iek

lan

³ Zbr

teg

ria

a³

teg

ria

tur

tyc

rek

reac

, j

le,

tel

ron

isk

tur

tyc

15,

teg

ria

i r

reac

ji,

jak

i wi

isk

teg

ria

I -

i ko

fer

12,

teg

ria

lu,

ron

i us

³ug

jak

lep

low

tow

tar

tau

rac

je,

ry,

tek

rsz

tat

rze

ieœ

lni

s³

i po

jaz

jni

ra¿

y¿

isk

, bu

rco

15,

115

ateg

III

- b

udy

i prz

łowe

, j

ak:

budy

nki

prod

ukc

, s

łu

żą

energet

e, m

ont

nie

wyt

ór

nie,

eź

nie

biekt

y m

agaz

owe,

budy

nki

kł

ado

hł

ty,

a t

że

budy

nki

kol

owe

, j

ak:

nastaw

stacje trakcyjn

wago

wnie

, s

tra

żnic

e prz

dowe

, m

nie

kolej

owe

10,

ateg

XIX

- z

bio

i p

emy

sł

sy,

elewat

ory

, b

unkry

o m

ynowa

nia

aliw

i gaz

ów

oraz

innyc

h pr

odukt

ów

hem

10,

Wspó

łc

nni

k w

ielko

ści o

bie

)

owierz

nia

)

x1.

000

>1.

000

>5.

000

10.

000

>10.

000

ateg

- sta

cje pa

liw

15,

ateg

XXI

- ob

y z

ią

z tra

nsp

tem

wod

, j

ak:

port

prz

tani

e, s

zne w

ysp

bas

eny,

oki

, fa

loc

hro

ny,

ża, m

pirs

pom

, poc

lnie

10,

ateg

XXII

- pl

e s

kł

toj

owe

ładow

ka od

pad

ów

, p

arki

ngi

116

Wspó

łc

nni

k w

ielko

ści o

bie

u (w

)

owierz

nia

ha)

-10

>10

-20

>20

ateg

XXIII

- obie

kty lot

nis

kowe,

pas

sta

rto

e, d

oł

owa

nia

, p

łyty lo

isko

lace

pos

toj

e i

ane

rowe

, l

ądo

wis

10,

ateg

XXIV

- o

biekty

gos

podark

i wod

nej

, j

ak:

ior

niki

odne

i na

iom

owe, s

y ry

bne

Wspó

łc

nni

k w

ielko

ści o

bie

u (w

)

ługo

ść

w k

)

-10

>10

-20

>20

ateg

XXV

drog

i i k

olej

owe dr

ogi

zyno

ateg

XXV

I -

sieci,

jak: ele

ktro

energetyczne

lekom

unik

ne, gaz

owe,

iep

łow

nic

wod

ią

e, k

acyjn

ągi

prz

ył

owe

117

Wspó

łc

nni

k w

ielko

ści o

bie

u (w

)

ługo

ść

w m)

x20

>20

-10

>100

500

>500

ateg

XXV

– bu

wle hy

drot

hnic

e p

ię

trz

ące,

upus

we i

reg

ulac

ne,

apory

, prog

i i s

pnie

ne,

jazy

, b

ramy p

rzeciw

luzy

łowe

, s

yfo

, wa

ły p

pow

odz

, k

ana

ły,

śluzy

że

glo

wne

, o

pas

i os

tro

brz

ego

, ro

mel

cyjn

ateg

XXV

III

- d

rog

e i ko

sto

jak: mo

sty,

estaka

, k

ład

ki,

przej

ści

podz

, wia

dukt

y, prz

epu

tune

Wspó

łc

nni

k w

ielko

ści o

bie

u (w

)

yso

ść

w m)

x20

>20

-50

>50

-10

>100

ateg

XXIX

- wol

no s

toj

ąc

e kom

iny

i m

10,

Wspó

łc

nni

k w

ielko

ści o

bie

u (w

)

ść

/h)

x50

>50

-10

>100

500

>500

Kategor

XXX

- ob

y s

łu

żą

korz

nia

bó

w w

nyc

ęci

a w

ód

śródl

ąd

owy

, bud

owle

ów wó

i ś

ów

sta

cje stref

e, s

cje

dat

nian

ia wody

, oc

alnie

ści

ów

USTAWA Z DNIA 26 CZERWCA 1974 R.

Kodeks pracy

(wyci¹g)

...........

Rozdzia³ III

Stosunek pracy na podstawie powo³ania, wyboru, mianowania

oraz spó³dzielczej umowy o pracê

Oddzia³ 1

Stosunek pracy na podstawie powo³ania

Art. 68. § 1. Stosunek pracy nawi¹zuje siê na podstawie powo³ania

w przypadkach okreœlonych w odrêbnych przepisach.

§ 11. Stosunek pracy, o którym mowa w § 1, nawi¹zuje siê na czas nie

okreœlony, a je¿eli na podstawie przepisów szczególnych pracownik zosta³
powo³any na czas okreœlony, stosunek pracy nawi¹zuje siê na okres objêty
powo³aniem.

§ 2. (skreœlony).
Art. 681. Powo³anie mo¿e byæ poprzedzone konkursem, choæby przepisy

szczególne nie przewidywa³y wymogu wy³onienia kandydata na stanowisko
wy³¹cznie w wyniku konkursu.

Art. 682. § 1. Stosunek pracy na podstawie powo³ania nawi¹zuje siê

w terminie okreœlonym w powo³aniu, a je¿eli termin ten nie zosta³ okreœlo-
ny – w dniu dorêczenia powo³ania, chyba ¿e przepisy szczególne stanowi¹
inaczej.

§ 2. Powo³anie powinno byæ dokonane na piœmie.
Art. 683. Je¿eli pracownik powo³any na stanowisko w wyniku konkursu

pozostaje w stosunku pracy z innym pracodawc¹ i obowi¹zuje go trzymie-
siêczny okres wypowiedzenia, mo¿e on rozwi¹zaæ ten stosunek za jednomie-
siêcznym wypowiedzeniem. Rozwi¹zanie stosunku pracy w tym trybie po-
ci¹ga za sob¹ skutki, jakie przepisy prawa pracy wi¹¿¹ z rozwi¹zaniem umo-
wy o pracê przez pracodawcê za wypowiedzeniem.

118

Art. 69. Je¿eli przepisy niniejszego oddzia³u nie stanowi¹ inaczej, do sto-

sunku pracy na podstawie powo³ania stosuje siê przepisy dotycz¹ce umowy
o pracê na czas nie okreœlony, z wy³¹czeniem przepisów reguluj¹cych:

1) tryb postêpowania przy rozwi¹zywaniu umów o pracê,
2) rozpatrywanie sporów ze stosunku pracy w czêœci dotycz¹cej orzeka-

nia:

a) o bezskutecznoœci wypowiedzeñ,
b) (uchylona),
c) o przywracaniu do pracy.
Art. 70. § 1. Pracownik zatrudniony na podstawie powo³ania mo¿e byæ

w ka¿dym czasie – niezw³ocznie lub w okreœlonym terminie – odwo³any ze
stanowiska przez organ, który go powo³a³. Dotyczy to równie¿ pracownika,
który na podstawie przepisów szczególnych zosta³ powo³any na stanowisko
na czas okreœlony.

§ 11. Odwo³anie powinno byæ dokonane na piœmie.
§ 12. Stosunek pracy z pracownikiem odwo³anym ze stanowiska rozwi¹-

zuje siê na zasadach okreœlonych w przepisach niniejszego oddzia³u, chyba
¿e przepisy szczególne stanowi¹ inaczej.

§ 2. Odwo³anie jest równoznaczne z wypowiedzeniem umowy o pracê.

W okresie wypowiedzenia pracownik ma prawo do wynagrodzenia w wyso-
koœci przys³uguj¹cej przed odwo³aniem.

§ 3. Odwo³anie jest równoznaczne z rozwi¹zaniem umowy o pracê bez

wypowiedzenia, je¿eli nast¹pi³o z przyczyn, o których mowa w art. 52
lub 53.

Art. 71. Na wniosek lub za zgod¹ pracownika pracodawca mo¿e zatrud-

niæ go w okresie wypowiedzenia przy innej pracy, odpowiedniej ze wzglêdu
na jego kwalifikacje zawodowe, a po up³ywie okresu wypowiedzenia zatrud-
niæ na uzgodnionych przez strony warunkach pracy i p³acy.

Art. 72. § 1. Je¿eli odwo³anie nast¹pi³o w okresie usprawiedliwionej nie-

obecnoœci w pracy, bieg wypowiedzenia rozpoczyna siê po up³ywie tego
okresu. Je¿eli jednak usprawiedliwiona nieobecnoœæ trwa d³u¿ej ni¿ okres
przewidziany w art. 53 § 1 i 2, organ, który pracownika powo³a³, mo¿e roz-
wi¹zaæ stosunek pracy bez wypowiedzenia.

§ 2. W razie odwo³ania pracownicy w okresie ci¹¿y, organ odwo³uj¹cy jest

obowi¹zany zapewniæ jej inn¹ pracê, odpowiedni¹ ze wzglêdu na jej kwali-
fikacje zawodowe, przy czym przez okres równy okresowi wypowiedzenia

119

pracownica ma prawo do wynagrodzenia w wysokoœci przys³uguj¹cej
przed odwo³aniem. Je¿eli jednak pracownica nie wyrazi zgody na podjêcie
innej pracy, stosunek pracy ulega rozwi¹zaniu z up³ywem okresu równego
okresowi wypowiedzenia, którego bieg rozpoczyna siê od dnia zapropono-
wania na piœmie innej pracy.

§ 3. Przepis § 2 stosuje siê odpowiednio w razie odwo³ania pracownika,

któremu brakuje nie wiêcej ni¿ 2 lata do nabycia prawa do emerytury z Fun-
duszu Ubezpieczeñ Spo³ecznych.

§ 4. W razie naruszenia przepisów § 1-3, pracownikowi przys³uguje pra-

wo odwo³ania do s¹du pracy.

Oddzia³ 2

Stosunek pracy na podstawie wyboru

Art. 73. § 1. Nawi¹zanie stosunku pracy nastêpuje na podstawie wyboru,

je¿eli z wyboru wynika obowi¹zek wykonywania pracy w charakterze pra-
cownika.

§ 2. Stosunek pracy z wyboru rozwi¹zuje siê z wygaœniêciem mandatu.
Art. 74. Pracownik pozostaj¹cy w zwi¹zku z wyborem na urlopie bezp³at-

nym ma prawo powrotu do pracy u pracodawcy, który zatrudnia³ go w chwi-
li wyboru, na stanowisko równorzêdne pod wzglêdem wynagrodzenia z po-
przednio zajmowanym, je¿eli zg³osi swój powrót w ci¹gu 7 dni od rozwi¹-
zania stosunku pracy z wyboru. Niedotrzymanie tego warunku powoduje
wygaœniêcie stosunku pracy, chyba ¿e nast¹pi³o z przyczyn niezale¿nych
od pracownika.

Art. 75. Pracownikowi, który nie pozostawa³ w zwi¹zku z wyborem

na urlopie bezp³atnym, przys³uguje odprawa w wysokoœci jednomiesiêczne-
go wynagrodzenia.

Oddzia³ 3

Stosunek pracy na podstawie mianowania

Art. 76. Stosunek pracy nawi¹zuje siê na podstawie mianowania w przy-

padkach okreœlonych w odrêbnych przepisach.

120

.........

DZIA£ DZIEWI¥TY

ZATRUDNIANIE M£ODOCIANYCH

Rozdzia³ I

Przepisy ogólne

Art. 190. § 1. M³odocianym w rozumieniu kodeksu jest osoba, która

ukoñczy³a 16 lat, a nie przekroczy³a 18 lat.

§ 2. Zabronione jest zatrudnianie osoby, która nie ukoñczy³a 16 lat.
Art. 191. § 1. Wolno zatrudniaæ tylko tych m³odocianych, którzy:
1) ukoñczyli co najmniej gimnazjum,
2) przedstawi¹ œwiadectwo lekarskie stwierdzaj¹ce, ¿e praca danego ro-

dzaju nie zagra¿a ich zdrowiu.

§ 2. M³odociany nie posiadaj¹cy kwalifikacji zawodowych mo¿e byæ za-

trudniony tylko w celu przygotowania zawodowego.

§ 3. Rada Ministrów okreœli w drodze rozporz¹dzenia zasady i warunki

odbywania przygotowania zawodowego oraz zasady wynagradzania m³odo-
cianych w tym okresie.

§ 4. (skreœlony).
§ 5. Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Edu-

kacji Narodowej mo¿e w drodze rozporz¹dzenia okreœliæ przypadki, w któ-
rych wyj¹tkowo jest dopuszczalne:

1) zatrudnianie m³odocianych, którzy nie ukoñczyli gimnazjum,
2) zwolnienie m³odocianych nie posiadaj¹cych kwalifikacji zawodowych

od odbycia przygotowania zawodowego,

3) zatrudnianie osób niemaj¹cych 16 lat, które ukoñczy³y gimnazjum,
4) zatrudnianie osób niemaj¹cych 16 lat, które nie ukoñczy³y gimnazjum.
Art. 192. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ m³odocianym pracowni-

kom opiekê i pomoc, niezbêdn¹ dla ich przystosowania siê do w³aœciwego
wykonywania pracy.

Art. 193. Pracodawca jest obowi¹zany prowadziæ ewidencjê pracowni-

ków m³odocianych.

121

Rozdzia³ II

Zawieranie i rozwi¹zywanie umów o pracê w celu przygotowania

zawodowego

Art. 194. Do zawierania i rozwi¹zywania z m³odocianymi umów o pracê

w celu przygotowania zawodowego maj¹ zastosowanie przepisy kodeksu
dotycz¹ce umów o pracê na czas nie okreœlony ze zmianami przewidziany-
mi w art. 195 i 196.

Art. 195. § 1. Umowa o pracê w celu przygotowania zawodowego powin-

na okreœlaæ w szczególnoœci:

1) rodzaj przygotowania zawodowego (nauka zawodu lub przyuczenie

do wykonywania okreœlonej pracy),

2) czas trwania i miejsce odbywania przygotowania zawodowego,
3) sposób dokszta³cania teoretycznego,
4) wysokoœæ wynagrodzenia.
§ 2. Rada Ministrów mo¿e w drodze rozporz¹dzenia okreœliæ przypadki,

w których jest dopuszczalne zawieranie na czas okreœlony umów o pracê
w celu przygotowania zawodowego.

Art. 196. Rozwi¹zanie za wypowiedzeniem umowy o pracê zawartej

w celu przygotowania zawodowego dopuszczalne jest tylko w razie:

1) niewype³niania przez m³odocianego obowi¹zków wynikaj¹cych z umo-

wy o pracê lub obowi¹zku dokszta³cania siê, pomimo stosowania wobec nie-
go œrodków wychowawczych,

2) og³oszenia upad³oœci lub likwidacji pracodawcy,
3) reorganizacji zak³adu pracy uniemo¿liwiaj¹cej kontynuowanie przygo-

towania zawodowego,

4) stwierdzenia nieprzydatnoœci m³odocianego do pracy, w zakresie której

odbywa przygotowanie zawodowe.

Rozdzia³ III

Dokszta³canie

Art. 197. § 1. Pracownik m³odociany jest obowi¹zany dokszta³caæ siê

do ukoñczenia 18 lat.

§ 2. W szczególnoœci pracownik m³odociany jest obowi¹zany:

122

1) do dokszta³cania siê w zakresie szko³y podstawowej i gimnazjum, je¿e-

li szko³y takiej nie ukoñczy³,

2) do dokszta³cania siê w zakresie szko³y ponadgimnazjalnej lub w for-

mach pozaszkolnych.

Art. 198. Pracodawca jest obowi¹zany zwolniæ m³odocianego od pracy

na czas potrzebny do wziêcia udzia³u w zajêciach szkoleniowych w zwi¹zku
z dokszta³caniem siê.

Art. 199. Je¿eli m³odociany nie ukoñczy³ przygotowania zawodowego

przed osi¹gniêciem 18 lat, obowi¹zek dokszta³cania siê, stosownie do prze-
pisów art. 197, mo¿e byæ przed³u¿ony do czasu ukoñczenia przygotowania
zawodowego.

Art. 200. Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem

Edukacji Narodowej mo¿e w drodze rozporz¹dzenia okreœliæ przypadki,
w których wyj¹tkowo jest dopuszczalne zwolnienie m³odocianych od obo-
wi¹zku dokszta³cania siê.

Rozdzia³ IIIa

Zatrudnianie m³odocianych w innym celu ni¿ przygotowanie

zawodowe

Art. 200

. § 1. M³odociany mo¿e byæ zatrudniony na podstawie umowy

o pracê przy wykonywaniu lekkich prac.

§ 2. Praca lekka nie mo¿e powodowaæ zagro¿enia dla ¿ycia, zdrowia i roz-

woju psychofizycznego m³odocianego, a tak¿e nie mo¿e utrudniaæ m³odo-
cianemu wype³niania obowi¹zku szkolnego.

§ 3. Wykaz lekkich prac okreœla pracodawca po uzyskaniu zgody lekarza

wykonuj¹cego zadania s³u¿by medycyny pracy. Wykaz ten wymaga zatwier-
dzenia przez w³aœciwego inspektora pracy. Wykaz lekkich prac nie mo¿e za-
wieraæ prac wzbronionych m³odocianym, okreœlonych w przepisach wyda-
nych na podstawie art. 204.

§ 4. Wykaz lekkich prac ustala pracodawca w regulaminie pracy. Praco-

dawca, który nie ma obowi¹zku wydania regulaminu, ustala wykaz lekkich
prac w osobnym akcie.

§ 5. Pracodawca jest obowi¹zany zapoznaæ m³odocianego z wykazem lek-

kich prac przed rozpoczêciem przez niego pracy.

123

Art. 200

. § 1. Pracodawca ustala wymiar i rozk³ad czasu pracy m³odocia-

nego zatrudnionego przy lekkiej pracy, uwzglêdniaj¹c tygodniow¹ liczbê go-
dzin nauki wynikaj¹c¹ z programu nauczania, a tak¿e z rozk³adu zajêæ szkol-
nych m³odocianego.

§ 2. Tygodniowy wymiar czasu pracy m³odocianego w okresie odbywania

zajêæ szkolnych nie mo¿e przekraczaæ 12 godzin. W dniu uczestniczenia
w zajêciach szkolnych wymiar czasu pracy m³odocianego nie mo¿e przekra-
czaæ 2 godzin.

§ 3. Wymiar czasu pracy m³odocianego w okresie ferii szkolnych nie mo-

¿e przekraczaæ 7 godzin na dobê i 35 godzin w tygodniu. Dobowy wymiar
czasu pracy m³odocianego w wieku do 16 lat nie mo¿e jednak przekraczaæ 6
godzin.

§ 4. Wymiar czasu pracy okreœlony w § 2 i 3 obowi¹zuje tak¿e w przypad-

ku, gdy m³odociany jest zatrudniony u wiêcej ni¿ jednego pracodawcy.
Przed nawi¹zaniem stosunku pracy pracodawca ma obowi¹zek uzyskania
od m³odocianego oœwiadczenia o zatrudnieniu albo o niepozostawaniu w za-
trudnieniu u innego pracodawcy.

Rozdzia³ IV

Szczególna ochrona zdrowia

Art. 201. § 1. M³odociany podlega wstêpnym badaniom lekarskim

przed przyjêciem do pracy oraz badaniom okresowym i kontrolnym w cza-
sie zatrudnienia.

§ 2. Je¿eli lekarz orzeknie, ¿e dana praca zagra¿a zdrowiu m³odocianego,

pracodawca jest obowi¹zany zmieniæ rodzaj pracy, a gdy nie ma takiej mo¿-
liwoœci, niezw³ocznie rozwi¹zaæ umowê o pracê i wyp³aciæ odszkodowanie
w wysokoœci wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. Przepis art. 51 § 2
stosuje siê odpowiednio.

§ 3. Pracodawca jest obowi¹zany przekazaæ informacje o ryzyku zawodo-

wym, które wi¹¿e siê z prac¹ wykonywan¹ przez m³odocianego, oraz o za-
sadach ochrony przed zagro¿eniami równie¿ przedstawicielowi ustawowe-
mu m³odocianego.

Art. 202. § 1. Czas pracy m³odocianego w wieku do 16 lat nie mo¿e prze-

kraczaæ 6 godzin na dobê.

124

§ 2. Czas pracy m³odocianego w wieku powy¿ej 16 lat nie mo¿e przekra-

czaæ 8 godzin na dobê.

§ 3. Do czasu pracy m³odocianego wlicza siê czas nauki w wymiarze wy-

nikaj¹cym z obowi¹zkowego programu zajêæ szkolnych, bez wzglêdu na to,
czy odbywa siê ona w godzinach pracy.

§ 31. Je¿eli dobowy wymiar czasu pracy m³odocianego jest d³u¿szy

ni¿ 4,5 godziny, pracodawca jest obowi¹zany wprowadziæ przerwê w pracy
trwaj¹c¹ nieprzerwanie 30 minut, wliczan¹ do czasu pracy.

§ 4. (skreœlony).
Art. 203. § 1. M³odocianego nie wolno zatrudniaæ w godzinach nadlicz-

bowych ani w porze nocnej.

§ 11. Pora nocna dla m³odocianego przypada pomiêdzy godzinami 22

a 600. W przypadkach okreœlonych w art. 191 § 5 pora nocna przypada po-
miêdzy godzinami 20

a 6

§ 2. Przerwa w pracy m³odocianego obejmuj¹ca porê nocn¹ powinna

trwaæ nieprzerwanie nie mniej ni¿ 14 godzin.

§ 3. M³odocianemu przys³uguje w ka¿dym tygodniu prawo do co naj-

mniej 48 godzin nieprzerwanego odpoczynku, który powinien obejmowaæ
niedzielê.

Art. 204. § 1. Nie wolno zatrudniaæ m³odocianych przy pracach wzbro-

nionych, których wykaz ustala w drodze rozporz¹dzenia Rada Ministrów.

§ 2. (skreœlony).
§ 3. Rada Ministrów, w drodze rozporz¹dzenia, mo¿e zezwoliæ na zatrud-

nianie m³odocianych w wieku powy¿ej 16 lat przy niektórych rodzajach prac
wzbronionych, je¿eli jest to potrzebne do odbycia przygotowania zawodo-
wego, okreœlaj¹c jednoczeœnie warunki zapewniaj¹ce szczególn¹ ochronê
zdrowia m³odocianych zatrudnionych przy tych pracach.

Rozdzia³ V

Urlopy wypoczynkowe

Art. 205. § 1. M³odociany uzyskuje z up³ywem 6 miesiêcy od rozpoczê-

cia pierwszej pracy prawo do urlopu w wymiarze 12 dni roboczych.

§ 2. Z up³ywem roku pracy m³odociany uzyskuje prawo do urlopu w wy-

miarze 26 dni roboczych. Jednak¿e w roku kalendarzowym, w którym koñ-

125

czy on 18 lat, ma prawo do urlopu w wymiarze 20 dni roboczych, je¿eli pra-
wo do urlopu uzyska³ przed ukoñczeniem 18 lat.

§ 3. M³odocianemu uczêszczaj¹cemu do szko³y nale¿y udzieliæ urlopu

w okresie ferii szkolnych. M³odocianemu, który nie naby³ prawa do urlopu,
o którym mowa w § 1 i 2, pracodawca mo¿e, na jego wniosek, udzieliæ za-
liczkowo urlopu w okresie ferii szkolnych.

§ 4. Pracodawca jest obowi¹zany na wniosek m³odocianego, ucznia szko-

³y dla pracuj¹cych, udzieliæ mu w okresie ferii szkolnych urlopu bezp³atne-
go w wymiarze nie przekraczaj¹cym ³¹cznie z urlopem wypoczynkowym 2
miesiêcy. Okres urlopu bezp³atnego wlicza siê do okresu pracy, od którego
zale¿¹ uprawnienia pracownicze.

§ 5. W sprawach nie uregulowanych przepisami niniejszego rozdzia³u

do urlopów przys³uguj¹cych m³odocianym stosuje siê przepisy dzia³u siód-
mego.

Rozdzia³ VI

Rzemieœlnicze przygotowanie zawodowe

Art. 206. § 1. Przepisy art. 190-205 stosuje siê odpowiednio do m³odocia-

nych zatrudnionych na podstawie umowy o przygotowanie zawodowe u pra-
codawców bêd¹cych rzemieœlnikami, z zastrze¿eniem odrêbnoœci okreœlo-
nych na podstawie § 2.

§ 2. Minister Pracy i Polityki Socjalnej mo¿e okreœliæ, w drodze rozporz¹-

dzenia, odrêbnoœci w zakresie sposobu prowadzenia przygotowania zawodo-
wego u pracodawców bêd¹cych rzemieœlnikami oraz trybu przeprowadzania
egzaminów stwierdzaj¹cych kwalifikacje zawodowe po zakoñczeniu tego
przygotowania.

....................

DZIA£ JEDENASTY

UK£ADY ZBIOROWE PRACY

Rozdzia³ I

Przepisy ogólne

Art. 238. § 1. Ilekroæ w przepisach dzia³u jest mowa o:
1) ponadzak³adowej organizacji zwi¹zkowej – nale¿y przez to rozumieæ

organizacjê zwi¹zkow¹ bêd¹c¹ ogólnokrajowym zwi¹zkiem zawodowym,

126

zrzeszeniem (federacj¹) zwi¹zków zawodowych lub ogólnokrajow¹ organi-
zacj¹ miêdzyzwi¹zkow¹ (konfederacj¹),

2) organizacji zwi¹zkowej reprezentuj¹cej pracowników – nale¿y przez to

rozumieæ organizacjê zwi¹zkow¹ zrzeszaj¹c¹ pracowników, dla których
uk³ad jest zawierany. Dotyczy to równie¿ zrzeszenia (federacji) zwi¹zków
zawodowych, w sk³ad którego wchodz¹ te organizacje zwi¹zkowe, a tak¿e
ogólnokrajowej organizacji miêdzyzwi¹zkowej (konfederacji) zrzeszaj¹cej
takie organizacje zwi¹zkowe lub zrzeszenia (federacje) zwi¹zków zawodo-
wych.

§ 2. Przepisy rozdzia³u odnosz¹ce siê do:
1) uk³adu – stosuje siê odpowiednio do uk³adu ponadzak³adowego i uk³a-

du zak³adowego,

2) pracodawców – stosuje siê odpowiednio do pracodawcy.
Art. 239. § 1. Uk³ad zawiera siê dla wszystkich pracowników zatrudnio-

nych przez pracodawców objêtych jego postanowieniami, chyba ¿e strony
w uk³adzie postanowi¹ inaczej.

§ 2. Uk³adem mog¹ byæ objête osoby œwiadcz¹ce pracê na innej podsta-

wie ni¿ stosunek pracy; uk³adem mog¹ byæ równie¿ objêci emeryci i renci-
œci.

§ 3. Uk³adu nie zawiera siê dla:
1) cz³onków korpusu s³u¿by cywilnej,
2) pracowników urzêdów pañstwowych zatrudnionych na podstawie mia-

nowania i powo³ania,

3) pracowników samorz¹dowych zatrudnionych na podstawie wyboru,

mianowania i powo³ania w:

a) urzêdach marsza³kowskich,
b) starostwach powiatowych,
c) urzêdach gminy,
d) biurach (ich odpowiednikach) zwi¹zków jednostek samorz¹du teryto-

rialnego,

e) biurach (ich odpowiednikach) jednostek administracyjnych jednostek

samorz¹du terytorialnego,

4) sêdziów i prokuratorów.
Art. 240. § 1. Uk³ad okreœla:
1) warunki, jakim powinna odpowiadaæ treœæ stosunku pracy, z zastrze¿e-

niem § 3,

127

2) wzajemne zobowi¹zania stron uk³adu, w tym dotycz¹ce stosowania

uk³adu i przestrzegania jego postanowieñ.

§ 2. Uk³ad mo¿e okreœlaæ inne sprawy poza wymienionymi w § 1, nie ure-

gulowane w przepisach prawa pracy w sposób bezwzglêdnie obowi¹zuj¹cy.

§ 3. Uk³ad nie mo¿e naruszaæ praw osób trzecich.
§ 4. Zawarcie uk³adu dla pracowników zatrudnionych w jednostkach bu-

d¿etowych, zak³adach bud¿etowych oraz gospodarstwach pomocniczych
jednostek bud¿etowych mo¿e nast¹piæ wy³¹cznie w ramach œrodków finan-
sowych bêd¹cych w ich dyspozycji, w tym wynagrodzeñ okreœlonych
na podstawie odrêbnych przepisów.

§ 5. Wniosek o zarejestrowanie uk³adu zawartego dla pracowników za-

trudnionych w jednostkach bud¿etowych, zak³adach bud¿etowych oraz go-
spodarstwach pomocniczych jednostek bud¿etowych powinien zawieraæ
oœwiadczenie organu, który utworzy³ dany podmiot lub przej¹³ funkcje takie-
go organu, o spe³nieniu wymogu, o którym mowa w § 4.

Art. 241. (skreœlony).
Art. 241

. Strony, okreœlaj¹c wzajemne zobowi¹zania przy stosowaniu

uk³adu, mog¹ w szczególnoœci ustaliæ:

1) sposób publikacji uk³adu i rozpowszechniania jego treœci,
2) tryb dokonywania okresowych ocen funkcjonowania uk³adu,
3) tryb wyjaœniania treœci postanowieñ uk³adu oraz rozstrzygania sporów

miêdzy stronami w tym zakresie.

4) (skreœlony).
Art. 241

. § 1. Zawarcie uk³adu nastêpuje w drodze rokowañ.

§ 2. Podmiot wystêpuj¹cy z inicjatyw¹ zawarcia uk³adu jest obowi¹zany

powiadomiæ o tym ka¿d¹ organizacjê zwi¹zkow¹ reprezentuj¹c¹ pracowni-
ków, dla których ma byæ zawarty uk³ad, w celu wspólnego prowadzenia ro-
kowañ przez wszystkie organizacje zwi¹zkowe.

§ 3. Strona uprawniona do zawarcia uk³adu nie mo¿e odmówiæ ¿¹daniu

drugiej strony podjêcia rokowañ:

1) w celu zawarcia uk³adu dla pracowników nie objêtych uk³adem,
2) w celu zmiany uk³adu uzasadnionej istotn¹ zmian¹ sytuacji ekonomicz-

nej b¹dŸ finansowej pracodawców lub pogorszeniem siê sytuacji materialnej
pracowników,

3) je¿eli ¿¹danie zosta³o zg³oszone nie wczeœniej ni¿ 60 dni przed up³ywem

okresu, na jaki uk³ad zosta³ zawarty, albo po dniu wypowiedzenia uk³adu.

128

Art. 241

. § 1. Ka¿da ze stron jest obowi¹zana prowadziæ rokowania

w dobrej wierze i z poszanowaniem s³usznych interesów drugiej strony.
Oznacza to w szczególnoœci:

1) uwzglêdnianie postulatów organizacji zwi¹zkowej uzasadnionych sytu-

acj¹ ekonomiczn¹ pracodawców,

2) powstrzymywanie siê od wysuwania postulatów, których realizacja

w sposób oczywisty przekracza mo¿liwoœci finansowe pracodawców,

3) poszanowanie interesów pracowników nie objêtych uk³adem.
§ 2. Strony uk³adu mog¹ okreœliæ tryb rozstrzygania kwestii spornych

zwi¹zanych z przedmiotem rokowañ lub innych spornych zagadnieñ, które
mog¹ wy³oniæ siê w trakcie tych rokowañ. W takim przypadku nie maj¹ za-
stosowania przepisy o rozwi¹zywaniu sporów zbiorowych, chyba ¿e strony
postanowi¹ o ich stosowaniu w okreœlonym zakresie.

Art. 241

. § 1. Pracodawca jest obowi¹zany udzieliæ przedstawicielom

zwi¹zków zawodowych prowadz¹cym rokowania informacji o swojej sytu-
acji ekonomicznej w zakresie objêtym rokowaniami i niezbêdnym do prowa-
dzenia odpowiedzialnych rokowañ. Obowi¹zek ten dotyczy w szczególnoœci
informacji objêtych sprawozdawczoœci¹ G³ównego Urzêdu Statystycznego.

§ 2. Przedstawiciele zwi¹zków zawodowych s¹ obowi¹zani do nieujaw-

niania uzyskanych od pracodawcy informacji, stanowi¹cych tajemnicê
przedsiêbiorstwa w rozumieniu przepisów o zwalczaniu nieuczciwej konku-
rencji.

§ 3. Na ¿¹danie ka¿dej ze stron mo¿e byæ powo³any ekspert, którego za-

daniem jest przedstawienie opinii w sprawach zwi¹zanych z przedmiotem
rokowañ. Koszty ekspertyzy pokrywa strona, która ¿¹da³a powo³ania eksper-
ta, chyba ¿e strony postanowi¹ inaczej.

§ 4. Przepisy § 1-3 nie naruszaj¹ przepisów o ochronie tajemnicy pañstwo-

wej i s³u¿bowej.

Art. 241

. § 1. Uk³ad zawiera siê w formie pisemnej na czas nie okreœlo-

ny lub na czas okreœlony.

§ 2. W uk³adzie ustala siê zakres jego obowi¹zywania oraz wskazuje sie-

dziby stron uk³adu.

§ 3. Przed up³ywem terminu obowi¹zywania uk³adu zawartego na czas

okreœlony strony mog¹ przed³u¿yæ jego obowi¹zywanie na czas okreœlony
lub uznaæ uk³ad za zawarty na czas nie okreœlony.

129

Art. 241

. § 1. Treœæ postanowieñ uk³adu wyjaœniaj¹ wspólnie jego strony.

§ 2. Wyjaœnienia treœci postanowieñ uk³adu, dokonane wspólnie przez

strony uk³adu, wi¹¿¹ tak¿e strony, które zawar³y porozumienie o stosowaniu
tego uk³adu. Wyjaœnienia udostêpnia siê stronom porozumienia.

Art. 241

. § 1. Uk³ad rozwi¹zuje siê:

1) na podstawie zgodnego oœwiadczenia stron,
2) z up³ywem okresu, na który zosta³ zawarty,
3) z up³ywem okresu wypowiedzenia dokonanego przez jedn¹ ze stron.
§ 2. Oœwiadczenie stron o rozwi¹zaniu uk³adu oraz wypowiedzenie uk³a-

du nastêpuje w formie pisemnej.

§ 3. Okres wypowiedzenia uk³adu wynosi trzy miesi¹ce kalendarzowe,

chyba ¿e strony w uk³adzie postanowi¹ inaczej.

§ 4. (utraci³ moc).
§ 5. (skreœlony).
Art. 241

. § 1. W okresie jednego roku od dnia przejœcia zak³adu pracy lub

jego czêœci na nowego pracodawcê do pracowników stosuje siê postanowie-
nia uk³adu, którym byli objêci przed przejœciem zak³adu pracy lub jego czê-
œci na nowego pracodawcê, chyba ¿e odrêbne przepisy stanowi¹ inaczej. Po-
stanowienia tego uk³adu stosuje siê w brzmieniu obowi¹zuj¹cym w dniu
przejœcia zak³adu pracy lub jego czêœci na nowego pracodawcê. Pracodawca
mo¿e stosowaæ do tych pracowników korzystniejsze warunki ni¿ wynikaj¹-
ce z dotychczasowego uk³adu.

§ 2. Po up³ywie okresu stosowania dotychczasowego uk³adu wynikaj¹ce

z tego uk³adu warunki umów o pracê lub innych aktów stanowi¹cych pod-
stawê nawi¹zania stosunku pracy stosuje siê do up³ywu okresu wypowiedze-
nia tych warunków. Przepis art. 241

§ 2 zdanie drugie stosuje siê.

§ 3. Je¿eli w przypadkach, o których mowa w § 1, nowy pracodawca

przejmuje równie¿ inne osoby objête uk³adem obowi¹zuj¹cym u dotychcza-
sowego pracodawcy, stosuje postanowienia uk³adu dotycz¹ce tych osób
przez okres jednego roku od dnia przejêcia.

§ 4. Je¿eli pracownicy przed ich przejêciem byli objêci uk³adem ponadza-

k³adowym, obowi¹zuj¹cym u nowego pracodawcy, przepisy § 1-3 stosuje siê
do uk³adu zak³adowego.

Art. 241

. § 1. Zmiany do uk³adu wprowadza siê w drodze protoko³ów

dodatkowych. Do protoko³ów dodatkowych stosuje siê odpowiednio przepi-
sy dotycz¹ce uk³adu.

130

§ 2. Je¿eli uk³ad zosta³ zawarty przez wiêcej ni¿ jedn¹ organizacjê zwi¹z-

kow¹, przez okres jego obowi¹zywania wszelkie czynnoœci dotycz¹ce tego
uk³adu podejmuj¹ organizacje zwi¹zkowe, które go zawar³y, z zastrze¿eniem
§ 3 i 4.

§ 3. Strony uk³adu mog¹ wyraziæ zgodê, aby w prawa i obowi¹zki strony

wst¹pi³a organizacja zwi¹zkowa, która nie zawar³a uk³adu.

§ 4. Organizacja zwi¹zkowa, która po zawarciu uk³adu sta³a siê reprezen-

tatywna na podstawie art. 241

lub art. 241

25a

§ 1, mo¿e wst¹piæ w prawa

i obowi¹zki strony uk³adu, sk³adaj¹c w tym celu oœwiadczenie stronom tego
uk³adu. Do zak³adowej organizacji zwi¹zkowej art. 241

25a

§ 3-5 stosuje siê

odpowiednio.

§ 5. Informacja o wst¹pieniu organizacji zwi¹zkowej w prawa i obowi¹z-

ki strony uk³adu podlega zg³oszeniu do rejestru uk³adów.

Art. 241

. § 1. Strony uprawnione do zawarcia uk³adu mog¹ zawrzeæ po-

rozumienie o stosowaniu w ca³oœci lub w czêœci uk³adu, którego nie s¹ stro-
nami. Do porozumienia stosuje siê odpowiednio przepisy dotycz¹ce uk³adu.

§ 2. Organ rejestruj¹cy porozumienie, o którym mowa w § 1, powiadamia

strony uk³adu o rejestracji tego porozumienia.

§ 3. Zmiana postanowieñ uk³adu przez strony, które zawar³y ten uk³ad, nie

powoduje zmian w treœci porozumienia, o którym mowa w § 1.

Art. 241

. § 1. Uk³ad podlega wpisowi do rejestru prowadzonego dla:

1) uk³adów ponadzak³adowych przez ministra w³aœciwego do spraw pracy,
2) uk³adów zak³adowych przez w³aœciwego okrêgowego inspektora pracy.
§ 2. Uk³ad zawarty zgodnie z prawem podlega rejestracji w ci¹gu:
1) trzech miesiêcy – w odniesieniu do uk³adu ponadzak³adowego,
2) jednego miesi¹ca – w odniesieniu do uk³adu zak³adowego
– od dnia z³o¿enia wniosku w tej sprawie przez jedn¹ ze stron uk³adu.
§ 3. Je¿eli postanowienia uk³adu s¹ niezgodne z prawem, organ uprawnio-

ny do jego rejestracji mo¿e:

1) za zgod¹ stron uk³adu wpisaæ uk³ad do rejestru bez tych postanowieñ,
2) wezwaæ strony uk³adu do dokonania w uk³adzie odpowiednich zmian

w terminie 14 dni.

§ 4. Je¿eli strony uk³adu nie wyra¿¹ zgody na wpisanie uk³adu do rejestru

bez postanowieñ niezgodnych z prawem lub nie dokonaj¹ w terminie odpo-
wiednich zmian w uk³adzie, organ uprawniony do rejestracji uk³adu odma-
wia jego rejestracji.

131

§ 5. W ci¹gu 30 dni od dnia zawiadomienia o odmowie rejestracji przys³u-

guje odwo³anie:

1) stronom uk³adu ponadzak³adowego – do S¹du Okrêgowego – S¹du Pra-

cy i Ubezpieczeñ Spo³ecznych w Warszawie,

2) stronom uk³adu zak³adowego – do w³aœciwego dla siedziby pracodaw-

cy s¹du rejonowego – s¹du pracy.

S¹d rozpoznaje sprawê w trybie przepisów Kodeksu postêpowania cywil-

nego o postêpowaniu nieprocesowym.

§ 5

. Osoba maj¹ca interes prawny mo¿e, w terminie 90 dni od dnia zare-

jestrowania uk³adu, wyst¹piæ do organu, który uk³ad zarejestrowa³, z zastrze-
¿eniem, ¿e zosta³ on zawarty z naruszeniem przepisów o zawieraniu uk³adów
zbiorowych pracy. Zastrze¿enie powinno byæ z³o¿one na piœmie i zawieraæ
uzasadnienie.

§ 5

. Organ rejestruj¹cy w ci¹gu 14 dni po otrzymaniu zastrze¿enia, o któ-

rym mowa w § 5

, wzywa strony uk³adu do przedstawienia dokumentów

i z³o¿enia wyjaœnieñ niezbêdnych do rozpatrzenia zastrze¿enia.

§ 5

. W razie stwierdzenia, ¿e uk³ad zosta³ zawarty z naruszeniem przepi-

sów o zawieraniu uk³adów zbiorowych pracy, organ rejestruj¹cy wzywa stro-
ny uk³adu do usuniêcia tych nieprawid³owoœci, chyba ¿e ich usuniêcie nie
jest mo¿liwe.

§ 54. W razie gdy:
1) strony uk³adu nie przedstawi¹ w wyznaczonym terminie, nie krótszym

ni¿ 30 dni, dokumentów i wyjaœnieñ, o których mowa w § 5

, lub

2) strony uk³adu w wyznaczonym terminie, nie krótszym ni¿ 30 dni, nie

usun¹ nieprawid³owoœci, o której mowa w § 5

, lub usuniêcie tej nieprawi-

d³owoœci nie jest mo¿liwe, organ rejestruj¹cy wykreœla uk³ad z rejestru uk³a-
dów. Przepis § 5 stosuje siê odpowiednio.

§ 5

. Warunki umów o pracê lub innych aktów stanowi¹cych podstawê na-

wi¹zania stosunku pracy, wynikaj¹ce z uk³adu wykreœlonego z rejestru uk³a-
dów, obowi¹zuj¹ do up³ywu okresu wypowiedzenia tych warunków. Przepis
art. 241

§ 2 zdanie drugie stosuje siê.

§ 6. Minister w³aœciwy do spraw pracy w celu zapewnienia jednolitych za-

sad rejestracji uk³adów zbiorowych pracy i prowadzenia rejestru tych uk³adów
okreœli, w drodze rozporz¹dzenia, tryb postêpowania w sprawie rejestracji
uk³adów zbiorowych pracy, w szczególnoœci warunki sk³adania wniosków
o wpis do rejestru uk³adów i o rejestracjê uk³adu, zakres informacji objêtych

132

tymi wnioskami oraz dokumenty do³¹czane do wniosków, skutki niezachowa-
nia wymogów dotycz¹cych formy i treœci wniosków, jak równie¿ tryb wykre-
œlenia uk³adu z rejestru, a tak¿e sposób prowadzenia rejestru uk³adów i akt re-
jestrowych oraz wzory klauzul rejestracyjnych i kart rejestrowych.

Art. 241

. § 1. Uk³ad wchodzi w ¿ycie w terminie w nim okreœlonym, nie

wczeœniej jednak ni¿ z dniem zarejestrowania.

§ 2. Pracodawca jest obowi¹zany:
1) zawiadomiæ pracowników o wejœciu uk³adu w ¿ycie, o zmianach doty-

cz¹cych uk³adu oraz o wypowiedzeniu i rozwi¹zaniu uk³adu,

2) dostarczyæ zak³adowej organizacji zwi¹zkowej niezbêdn¹ liczbê eg-

zemplarzy uk³adu,

3) na ¿¹danie pracownika udostêpniæ do wgl¹du tekst uk³adu i wyjaœniæ

jego treœæ.

Art. 241

. § 1. Korzystniejsze postanowienia uk³adu, z dniem jego wej-

œcia w ¿ycie, zastêpuj¹ z mocy prawa wynikaj¹ce z dotychczasowych prze-
pisów prawa pracy warunki umowy o pracê lub innego aktu stanowi¹cego
podstawê nawi¹zania stosunku pracy.

§ 2. Postanowienia uk³adu mniej korzystne dla pracowników wprowadza

siê w drodze wypowiedzenia pracownikom dotychczasowych warunków
umowy o pracê lub innego aktu stanowi¹cego podstawê nawi¹zania stosun-
ku pracy. Przy wypowiedzeniu dotychczasowych warunków umowy o pracê
lub innego aktu stanowi¹cego podstawê nawi¹zania stosunku pracy nie ma-
j¹ zastosowania przepisy ograniczaj¹ce dopuszczalnoœæ wypowiadania wa-
runków takiej umowy lub aktu.

Rozdzia³ II

Ponadzak³adowy uk³ad zbiorowy pracy

Art. 241

. § 1. Ponadzak³adowy uk³ad zbiorowy pracy, zwany dalej

„uk³adem ponadzak³adowym”, zawieraj¹:

1) ze strony pracowników w³aœciwy statutowo organ ponadzak³adowej or-

ganizacji zwi¹zkowej,

2) ze strony pracodawców w³aœciwy statutowo organ organizacji praco-

dawców – w imieniu zrzeszonych w tej organizacji pracodawców.

§ 2. (skreœlony).
§ 3. (skreœlony).

133

Art. 241

14a

. § 1. W razie gdy ponadzak³adowa organizacja zwi¹zkowa re-

prezentuj¹ca pracowników, dla których ma byæ zawarty uk³ad ponadzak³a-
dowy, wchodzi w sk³ad zrzeszenia (federacji) zwi¹zków zawodowych lub
ogólnokrajowej organizacji miêdzyzwi¹zkowej (konfederacji), do zawarcia
uk³adu jest upowa¿niona, z zastrze¿eniem § 2, wy³¹cznie ta ponadzak³ado-
wa organizacja zwi¹zkowa.

§ 2. Ogólnokrajowa organizacja miêdzyzwi¹zkowa (konfederacja) uczest-

niczy w rokowaniach i zawiera uk³ad ponadzak³adowy w miejsce wchodz¹-
cych w jej sk³ad ponadzak³adowych organizacji zwi¹zkowych, reprezentuj¹-
cych pracowników, dla których uk³ad ten ma byæ zawarty i które uzyska³y
reprezentatywnoœæ na podstawie art. 241

§ 3, jedynie w razie skierowania

do niej umotywowanego pisemnego wniosku w tej sprawie przez co naj-
mniej jedn¹ z pozosta³ych ponadzak³adowych organizacji zwi¹zkowych pro-
wadz¹cych rokowania w sprawie zawarcia tego uk³adu. Organizacja, do któ-
rej skierowano wniosek, nie mo¿e odmówiæ przyst¹pienia do rokowañ; od-
mowa skutkuje pozbawieniem reprezentatywnoœci dla potrzeb okreœlonego
uk³adu ponadzak³adowego wszystkich organizacji, w miejsce których po-
winna wst¹piæ organizacja, do której skierowany zosta³ wniosek.

§ 3. W razie gdy organizacja pracodawców zrzeszaj¹ca pracodawców, któ-

rzy maj¹ byæ objêci uk³adem ponadzak³adowym, wchodzi w sk³ad federacji
lub konfederacji, prawo do zawarcia uk³adu przys³uguje organizacji, w któ-
rej pracodawcy s¹ bezpoœrednio zrzeszeni.

Art. 241

. Prawo wyst¹pienia z inicjatyw¹ zawarcia uk³adu ponadzak³a-

dowego przys³uguje:

1) organizacji pracodawców uprawnionej do zawarcia uk³adu ze strony

pracodawców,

2) ka¿dej ponadzak³adowej organizacji zwi¹zkowej reprezentuj¹cej pra-

cowników, dla których ma byæ zawarty uk³ad.

Art. 241

. § 1. Je¿eli pracowników, dla których ma byæ zawarty uk³ad

ponadzak³adowy, reprezentuje wiêcej ni¿ jedna organizacja zwi¹zkowa, ro-
kowania w celu zawarcia uk³adu prowadzi ich wspólna reprezentacja lub
dzia³aj¹ce wspólnie poszczególne organizacje zwi¹zkowe.

§ 2. Je¿eli w terminie wyznaczonym przez podmiot wystêpuj¹cy z inicja-

tyw¹ zawarcia uk³adu ponadzak³adowego, nie krótszym ni¿ 30 dni od dnia
zg³oszenia inicjatywy zawarcia uk³adu, nie wszystkie organizacje zwi¹zko-
we przyst¹pi¹ do rokowañ w trybie okreœlonym w § 1, do prowadzenia ro-

134

kowañ s¹ uprawnione organizacje zwi¹zkowe, które przyst¹pi³y do rokowañ.
Rokowania te s¹ prowadzone w trybie okreœlonym w § 1.

§ 3. Warunkiem prowadzenia rokowañ, o których mowa w § 2, jest uczest-

niczenie w nich co najmniej jednej reprezentatywnej ponadzak³adowej orga-
nizacji zwi¹zkowej w rozumieniu art. 241

§ 4. Je¿eli przed zawarciem uk³adu zostanie utworzona ponadzak³adowa

organizacja zwi¹zkowa, ma ona prawo przyst¹piæ do rokowañ.

§ 5. Uk³ad ponadzak³adowy zawieraj¹ wszystkie organizacje zwi¹zkowe,

które prowadzi³y rokowania nad tym uk³adem, b¹dŸ co najmniej wszystkie
reprezentatywne organizacje zwi¹zkowe, w rozumieniu art. 241

, uczestni-

cz¹ce w rokowaniach.

Art. 241

. § 1. Reprezentatywn¹ organizacj¹ zwi¹zkow¹ jest ponadzak³a-

dowa organizacja zwi¹zkowa:

1) reprezentatywna w rozumieniu ustawy o Trójstronnej Komisji

do Spraw Spo³eczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu
spo³ecznego lub

2) zrzeszaj¹ca co najmniej 10 % ogó³u pracowników objêtych zakresem

dzia³ania statutu, nie mniej jednak ni¿ dziesiêæ tysiêcy pracowników, lub

3) zrzeszaj¹ca najwiêksz¹ liczbê pracowników, dla których ma byæ zawar-

ty okreœlony uk³ad ponadzak³adowy.

§ 2. Z wnioskiem o stwierdzenie reprezentatywnoœci ponadzak³adowa or-

ganizacja zwi¹zkowa, o której mowa w § 1 pkt 2 i 3, wystêpuje do S¹du
Okrêgowego w Warszawie, który wydaje w tej sprawie orzeczenie w termi-
nie 30 dni od dnia z³o¿enia wniosku, w trybie przepisów Kodeksu postêpo-
wania cywilnego o postêpowaniu nieprocesowym.

§ 3. W przypadku stwierdzenia reprezentatywnoœci ogólnokrajowej orga-

nizacji miêdzyzwi¹zkowej (konfederacji) z mocy prawa staj¹ siê reprezenta-
tywne wchodz¹ce w jej sk³ad ogólnokrajowe zwi¹zki zawodowe i zrzeszenia
(federacje) zwi¹zków zawodowych.

Art. 241

. § 1. Na wspólny wniosek organizacji pracodawców i ponadza-

k³adowych organizacji zwi¹zkowych, które zawar³y uk³ad ponadzak³adowy,
minister w³aœciwy do spraw pracy mo¿e – gdy wymaga tego wa¿ny interes
spo³eczny – rozszerzyæ, w drodze rozporz¹dzenia, stosowanie tego uk³adu
w ca³oœci lub w czêœci na pracowników zatrudnionych u pracodawcy nieob-
jêtego ¿adnym uk³adem ponadzak³adowym, prowadz¹cego dzia³alnoœæ go-
spodarcz¹ tak¹ sam¹ lub zbli¿on¹ do dzia³alnoœci pracodawców objêtych

135

tym uk³adem, ustalonej na podstawie odrêbnych przepisów dotycz¹cych kla-
syfikacji dzia³alnoœci, po zasiêgniêciu opinii tego pracodawcy lub wskazanej
przez niego organizacji pracodawców oraz zak³adowej organizacji zwi¹zko-
wej – o ile taka dzia³a u pracodawcy – a tak¿e opinii Komisji do Spraw Uk³a-
dów Zbiorowych Pracy powo³anej na podstawie odrêbnych przepisów.

§ 2. Wniosek o rozszerzenie stosowania uk³adu ponadzak³adowego powi-

nien wskazywaæ nazwê pracodawcy i jego siedzibê, a tak¿e uzasadnienie po-
trzeby rozszerzenia stosowania uk³adu ponadzak³adowego oraz zawieraæ in-
formacje i dokumenty niezbêdne do stwierdzenia wymogów, o których mo-
wa w § 1.

§ 3. Projekt rozporz¹dzenia, o którym mowa w § 1, nie wymaga skierowania

do zaopiniowania przez organizacje zwi¹zkowe i organizacje pracodawców.

§ 4. Rozszerzenie stosowania uk³adu ponadzak³adowego obowi¹zuje nie

d³u¿ej ni¿ do czasu objêcia pracodawcy innym uk³adem ponadzak³adowym.

§ 5. Do wniosku o uchylenie rozszerzenia stosowania uk³adu stosuje siê

odpowiednio przepisy § 1-3 oraz art. 241

§ 2.

Art. 241

. § 1. W razie po³¹czenia lub podzia³u organizacji zwi¹zkowej

lub organizacji pracodawców, która zawar³a uk³ad ponadzak³adowy, jej pra-
wa i obowi¹zki przechodz¹ na organizacjê powsta³¹ w wyniku po³¹czenia
lub podzia³u.

§ 2. W razie rozwi¹zania organizacji pracodawców lub wszystkich orga-

nizacji zwi¹zkowych, bêd¹cych stron¹ uk³adu ponadzak³adowego, praco-
dawca mo¿e odst¹piæ od stosowania uk³adu ponadzak³adowego w ca³oœci
lub w czêœci po up³ywie okresu co najmniej równego okresowi wypowiedze-
nia uk³adu, sk³adaj¹c stosowne oœwiadczenie na piœmie pozosta³ej stronie te-
go uk³adu. Przepis art. 241

§ 2 stosuje siê odpowiednio.

§ 3. (skreœlony).
§ 4. Informacje dotycz¹ce spraw, o których mowa w § 1 i 2, podlegaj¹

zg³oszeniu do rejestru uk³adów.

Art. 241

. (skreœlony).

Art. 241

. (skreœlony).

Rozdzia³ III

Zak³adowy uk³ad zbiorowy pracy

Art. 241

. (skreœlony).

136

Art. 241

. Zak³adowy uk³ad zbiorowy pracy, zwany dalej „uk³adem za-

k³adowym”, zawiera pracodawca i zak³adowa organizacja zwi¹zkowa.

Art. 241

. Prawo wyst¹pienia z inicjatyw¹ zawarcia uk³adu zak³adowe-

go przys³uguje:

1) pracodawcy,
2) ka¿dej zak³adowej organizacji zwi¹zkowej.
Art. 241

. § 1. Je¿eli pracowników, dla których ma byæ zawarty uk³ad za-

k³adowy, reprezentuje wiêcej ni¿ jedna organizacja zwi¹zkowa, rokowania
w celu zawarcia uk³adu prowadzi ich wspólna reprezentacja lub dzia³aj¹ce
wspólnie poszczególne organizacje zwi¹zkowe.

§ 2. Je¿eli w terminie wyznaczonym przez podmiot wystêpuj¹cy z inicja-

tyw¹ zawarcia uk³adu zak³adowego, nie krótszym ni¿ 30 dni od dnia zg³o-
szenia inicjatywy zawarcia uk³adu, nie wszystkie organizacje zwi¹zkowe
przyst¹pi¹ do rokowañ w trybie okreœlonym w § 1, do prowadzenia rokowañ
s¹ uprawnione organizacje zwi¹zkowe, które przyst¹pi³y do rokowañ. Roko-
wania te s¹ prowadzone w trybie okreœlonym w § 1.

§ 3. Warunkiem prowadzenia rokowañ, o których mowa w § 2, jest uczest-

niczenie w nich co najmniej jednej reprezentatywnej zak³adowej organizacji
zwi¹zkowej w rozumieniu przepisów art. 241

25a

§ 4. Je¿eli przed zawarciem uk³adu zostanie utworzona zak³adowa organi-

zacja zwi¹zkowa, ma ona prawo przyst¹piæ do rokowañ.

§ 5. Uk³ad zak³adowy zawieraj¹ wszystkie organizacje zwi¹zkowe, które

prowadzi³y rokowania nad tym uk³adem, b¹dŸ przynajmniej wszystkie re-
prezentatywne organizacje zwi¹zkowe, w rozumieniu art. 241

25a

, uczestni-

cz¹ce w rokowaniach.

Art. 241

25a

. § 1. Reprezentatywn¹ zak³adow¹ organizacj¹ zwi¹zkow¹ jest

organizacja zwi¹zkowa:

1) bêd¹ca jednostk¹ organizacyjn¹ albo organizacj¹ cz³onkowsk¹ po-

nadzak³adowej organizacji zwi¹zkowej uznanej za reprezentatywn¹ na pod-
stawie art. 241

§ 1 pkt 1, pod warunkiem ¿e zrzesza ona co najmniej 7%

pracowników zatrudnionych u pracodawcy, lub

2) zrzeszaj¹ca co najmniej 10% pracowników zatrudnionych u pracodawcy.
§ 2. Je¿eli ¿adna z zak³adowych organizacji zwi¹zkowych nie spe³nia wy-

mogów, o których mowa w § 1, reprezentatywn¹ zak³adow¹ organizacj¹
zwi¹zkow¹ jest organizacja zrzeszaj¹ca najwiêksz¹ liczbê pracowników.

137

§ 3. Przy ustalaniu liczby pracowników zrzeszonych w zak³adowej orga-

nizacji zwi¹zkowej, o której mowa w § 1 i 2, uwzglêdnia siê wy³¹cznie pra-
cowników nale¿¹cych do tej organizacji przez okres co najmniej 6 miesiêcy
przed przyst¹pieniem do rokowañ w sprawie zawarcia uk³adu zak³adowego.
W razie gdy pracownik nale¿y do kilku zak³adowych organizacji zwi¹zko-
wych, uwzglêdniony mo¿e byæ tylko jako cz³onek jednej wskazanej przez
niego organizacji zwi¹zkowej.

§ 4. Zak³adowa organizacja zwi¹zkowa mo¿e przed zawarciem uk³adu za-

k³adowego zg³osiæ uczestnikom prowadz¹cym rokowania w sprawie zawar-
cia tego uk³adu pisemne zastrze¿enie co do spe³niania przez inn¹ zak³adow¹
organizacjê zwi¹zkow¹ kryteriów reprezentatywnoœci, o których mowa
w § 1 i 2; prawo zg³oszenia zastrze¿enia przys³uguje równie¿ pracodawcy.

§ 5. W przypadku, o którym mowa w § 4, zak³adowa organizacja zwi¹z-

kowa, wobec której zosta³o zg³oszone zastrze¿enie, wystêpuje do s¹du rejo-
nowego – s¹du pracy w³aœciwego dla siedziby pracodawcy z wnioskiem
o stwierdzenie jej reprezentatywnoœci. S¹d wydaje w tej sprawie orzeczenie
w ci¹gu 30 dni od dnia z³o¿enia wniosku, w trybie przepisów Kodeksu po-
stêpowania cywilnego o postêpowaniu nieprocesowym.

Art. 241

. § 1. Postanowienia uk³adu zak³adowego nie mog¹ byæ mniej

korzystne dla pracowników ni¿ postanowienia obejmuj¹cego ich uk³adu po-
nadzak³adowego.

§ 2. Uk³ad zak³adowy nie mo¿e okreœlaæ warunków wynagradzania pra-

cowników zarz¹dzaj¹cych w imieniu pracodawcy zak³adem pracy, w rozu-
mieniu art. 128 § 2 pkt 2, oraz osób zarz¹dzaj¹cych zak³adem pracy na innej
podstawie ni¿ stosunek pracy.

Art. 241

. § 1. Ze wzglêdu na sytuacjê finansow¹ pracodawcy strony

uk³adu zak³adowego mog¹ zawrzeæ porozumienie o zawieszeniu stosowania
u danego pracodawcy, w ca³oœci lub w czêœci, tego uk³adu oraz uk³adu po-
nadzak³adowego b¹dŸ jednego z nich, na okres nie d³u¿szy ni¿ 3 lata. W ra-
zie gdy u pracodawcy obowi¹zuje jedynie uk³ad ponadzak³adowy, porozu-
mienie o zawieszeniu stosowania tego uk³adu lub niektórych jego postano-
wieñ mog¹ zawrzeæ strony uprawnione do zawarcia uk³adu zak³adowego.

§ 2. Porozumienie, o którym mowa w § 1, podlega zg³oszeniu do rejestru

odpowiednio uk³adów zak³adowych lub uk³adów ponadzak³adowych. Po-
nadto informacjê o zawieszeniu stosowania uk³adu ponadzak³adowego stro-
ny porozumienia przekazuj¹ stronom tego uk³adu.

138

§ 3. W zakresie i przez czas okreœlony w porozumieniu, o którym mowa

w § 1, nie stosuje siê z mocy prawa wynikaj¹cych z uk³adu ponadzak³ado-
wego oraz z uk³adu zak³adowego warunków umów o pracê i innych aktów
stanowi¹cych podstawê nawi¹zania stosunku pracy.

Art. 241

. § 1. Uk³ad zak³adowy mo¿e obejmowaæ wiêcej ni¿ jednego

pracodawcê, je¿eli pracodawcy ci wchodz¹ w sk³ad tej samej osoby prawnej.

§ 2. Rokowania nad zawarciem uk³adu zak³adowego prowadz¹:
1) w³aœciwy organ osoby prawnej, o której mowa w § 1, oraz
2) wszystkie zak³adowe organizacje zwi¹zkowe dzia³aj¹ce u pracodaw-

ców, z zastrze¿eniem § 3.

§ 3. Je¿eli zak³adowe organizacje zwi¹zkowe nale¿¹ do tego samego zwi¹z-

ku, federacji lub konfederacji, do prowadzenia rokowañ w ich imieniu jest
uprawniony organ wskazany przez ten zwi¹zek, federacjê lub konfederacjê.

§ 4. Je¿eli w terminie wyznaczonym przez podmiot wystêpuj¹cy z inicja-

tyw¹ zawarcia uk³adu zak³adowego, nie krótszym ni¿ 30 dni od dnia zg³o-
szenia inicjatywy zawarcia uk³adu, nie wszystkie organizacje zwi¹zkowe
przyst¹pi¹ do rokowañ, do prowadzenia rokowañ s¹ uprawnione organizacje
zwi¹zkowe, które do nich przyst¹pi³y, pod warunkiem uczestniczenia w tych
rokowaniach wszystkich organów, o których mowa w § 3, wskazanych przez
ponadzak³adowe organizacje zwi¹zkowe reprezentuj¹ce pracowników za-
trudnionych u pracodawców wchodz¹cych w sk³ad osoby prawnej, reprezen-
tatywne w rozumieniu art. 241

§ 1 pkt 1 i 2 oraz § 3.

§ 5. Uk³ad zak³adowy zawieraj¹ wszystkie organizacje zwi¹zkowe, które

prowadzi³y rokowania nad tym uk³adem, b¹dŸ co najmniej wszystkie orga-
ny, o których mowa w § 3, wskazane przez ponadzak³adowe organizacje
zwi¹zkowe reprezentuj¹ce pracowników zatrudnionych u pracodawców
wchodz¹cych w sk³ad osoby prawnej, reprezentatywne w rozumieniu
art. 241

§ 1 pkt 1 i 2 oraz § 3.

§ 6. Przepisy § 1-5 stosuje siê odpowiednio do jednostki nieposiadaj¹cej

osobowoœci prawnej, w sk³ad której wchodzi wiêcej ni¿ jeden pracodawca.

Art. 241

. § 1. (skreœlony).

§ 2. W razie po³¹czenia zak³adowych organizacji zwi¹zkowych, z których

choæby jedna zawar³a uk³ad zak³adowy, jej prawa i obowi¹zki przechodz¹
na organizacjê powsta³¹ w wyniku po³¹czenia.

§ 3. W razie rozwi¹zania wszystkich organizacji zwi¹zkowych, które za-

war³y uk³ad zak³adowy, pracodawca mo¿e odst¹piæ od stosowania tego uk³a-

139

du w ca³oœci lub w czêœci po up³ywie okresu co najmniej równego okresowi
wypowiedzenia uk³adu. Przepis art. 241

§ 2 stosuje siê odpowiednio.

§ 4. (skreœlony).
§ 5. (skreœlony).
Art. 241

. Przepisy rozdzia³u stosuje siê odpowiednio do miêdzyzak³a-

dowej organizacji zwi¹zkowej dzia³aj¹cej u pracodawcy.

140

Rozporz¹dzenie Rady Ministrów

z dnia 24 sierpnia 2004 r.

w sprawie wykazu prac wzbronionych

m³odocianym i warunków

ich zatrudniania przy niektórych

z tych prac

(Dz. U. z dnia 14 wrzeœnia 2004 r.)

Na podstawie art. 204 § 1 i 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks

pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z póŸn. zm.

) zarz¹dza siê, co nastê-

puje:

§ 1. Ustala siê wykaz prac wzbronionych m³odocianym, który jest okre-

œlony w za³¹czniku nr 1 do rozporz¹dzenia.

§ 2. Zezwala siê na zatrudnianie m³odocianych w wieku powy¿ej 16 lat

przy niektórych rodzajach prac wzbronionych m³odocianym, które s¹ okre-
œlone w za³¹czniku nr 2 do rozporz¹dzenia, je¿eli jest to niezbêdne do odby-
cia przygotowania zawodowego m³odocianych.

§ 3. Zatrudnianie m³odocianych przy pracach, o których mowa w § 2, nie

mo¿e mieæ charakteru pracy sta³ej, lecz ma ograniczaæ siê do zaznajamiania
m³odocianych z czynnoœciami podstawowymi, niezbêdnymi do odbycia
przygotowania zawodowego.

§ 4. 1. Pracodawca zatrudniaj¹cy pracowników m³odocianych przy pra-

cach, o których mowa w § 2, podejmuje dzia³ania niezbêdne do zapewnienia

141

Przepisy niniejszego rozporz¹dzenia wdra¿aj¹ postanowienia dyrektywy Rady 94/33/WE

z dnia 22 czerwca 1994 r. w sprawie ochrony pracy osób m³odych (Dz. Urz. WE L 216 z
20.08.1994).

Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zosta³y og³oszone w Dz. U. z 1998 r. Nr

106, poz. 668 i Nr 113, poz. 717, z 1999 r. Nr 99, poz. 1152, z 2000 r. Nr 19, poz. 239, Nr 43,
poz. 489, Nr 107, poz. 1127 i Nr 120, poz. 1268, z 2001 r. Nr 11, poz. 84, Nr 28, poz. 301, Nr
52, poz. 538, Nr 99, poz. 1075, Nr 111, poz. 1194, Nr 123, poz. 1354, Nr 128, poz. 1405 i Nr
154, poz. 1805, z 2002 r. Nr 74, poz. 676, Nr 135, poz. 1146, Nr 196, poz. 1660, Nr 199, poz.
1673 i Nr 200, poz. 1679, z 2003 r. Nr 166, poz. 1608 i Nr 213, poz. 2081 oraz z 2004 r. Nr 96,
poz. 959, Nr 99, poz. 1001 i Nr 120, poz. 1252.

im szczególnej ochrony zdrowia podczas pracy, bior¹c w szczególnoœci
pod uwagê ryzyko wynikaj¹ce z ich braku doœwiadczenia, braku œwiadomo-
œci istniej¹cych lub potencjalnych zagro¿eñ oraz niepe³nej dojrza³oœci fi-
zycznej i psychicznej, w tym:

1) zapewnia wykonywanie pracy i zajêæ przez m³odocianych na stanowi-

skach pracy i w warunkach niestwarzaj¹cych zagro¿eñ dla ich bezpieczeñ-
stwa i zdrowia;

2) zapewnia nadzór nauczycieli, instruktorów praktycznej nauki zawodu

lub innych osób uprawnionych do prowadzenia praktycznej nauki zawodu
nad wykonywaniem pracy przez m³odocianych;

3) informuje m³odocianych o mo¿liwych zagro¿eniach i o wszelkich pod-

jêtych dzia³aniach dotycz¹cych ich zdrowia;

4) organizuje przerwy w pracy m³odocianych dla ich odpoczynku w po-

mieszczeniach odizolowanych od czynników szkodliwych dla zdrowia lub
uci¹¿liwych.

2. Dopuszczenie m³odocianych do prac, o których mowa w § 2, mo¿e na-

st¹piæ na podstawie oceny ryzyka zwi¹zanego z wykonywan¹ prac¹, doko-
nanej przed rozpoczêciem pracy przez m³odocianych lub w razie istotnej
zmiany warunków wykonywania pracy. Podczas oceny ryzyka uwzglêdnia
siê w szczególnoœci:

1) ocenê wyposa¿enia oraz organizacji miejsc pracy i stanowisk pracy

m³odocianych;

2) organizacjê procesów pracy oraz ich powi¹zanie;
3) charakter, stopieñ i okres nara¿enia na czynniki fizyczne, biologiczne

i chemiczne;

4) formê, zakres i sposób korzystania z wyposa¿enia miejsc pracy, w tym

z maszyn, narzêdzi i sprzêtu;

5) zakres i poziom szkolenia oraz instrukcji udzielanych m³odocianym.
§ 5. 1. W celu umo¿liwienia zapewnienia szczególnej ochrony zdrowia

m³odocianym pracodawca, na podstawie wykazów prac, o których mowa
w § 1 i 2, sporz¹dza wykazy prac wykonywanych w jego zak³adzie pracy:

1) wzbronionych m³odocianym;
2) wzbronionych m³odocianym, przy których zezwala siê na zatrudnianie

m³odocianych w celu odbycia przygotowania zawodowego.

2. Wykaz prac wzbronionych m³odocianym i stanowisk pracy, na których

s¹ wykonywane te prace, zamieszcza siê w widocznym miejscu, w ka¿dej
komórce organizacyjnej, w której s¹ zatrudniani m³odociani.

142

3. W ustalaniu wykazów, o których mowa w ust. 1, uczestniczy lekarz

sprawuj¹cy profilaktyczn¹ opiekê zdrowotn¹ nad m³odocianymi.

§ 6. Traci moc rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 1 grudnia 1990 r.

w sprawie wykazu prac wzbronionych m³odocianym (Dz. U. Nr 85,
poz. 500, z 1992 r. Nr 1, poz. 1, z 1998 r. Nr 105, poz. 658 oraz z 2002 r.
Nr 127, poz. 1091).

§ 7. Rozporz¹dzenie wchodzi w ¿ycie po up³ywie 3 miesiêcy od dnia og³o-

szenia.

ZA£¥CZNIKI

ZA£¥CZNIK Nr 1

WYKAZ PRAC WZBRONIONYCH M£ODOCIANYM

I. Prace zwi¹zane z nadmiernym wysi³kiem fizycznym, wymuszon¹

pozycj¹ cia³a oraz zagra¿aj¹ce prawid³owemu rozwojowi psychicznemu

1. Prace zwi¹zane z nadmiernym wysi³kiem fizycznym
1) Prace polegaj¹ce wy³¹cznie na podnoszeniu, przenoszeniu i przewo¿e-

niu ciê¿arów oraz prace wymagaj¹ce powtarzania du¿ej liczby jednorodnych
ruchów.

2) Prace, przy których najwy¿sze wartoœci obci¹¿enia prac¹ fizyczn¹, mie-

rzone wydatkiem energetycznym netto na wykonywanie pracy, przekraczaj¹:

a) dla dziewcz¹t – w odniesieniu do 6-godzinnego dobowego czasu pracy

– 2.300 kJ, a w odniesieniu do wysi³ków krótkotrwa³ych 10,5 kJ na minutê,

b) dla ch³opców – w odniesieniu do 6-godzinnego dobowego czasu pracy

– 3.030 kJ, a w odniesieniu do wysi³ków krótkotrwa³ych 12,6 kJ na minutê.

3) Prace za³adunkowe i wy³adunkowe, przy przewo¿eniu ciê¿arów œrod-

kami transportu, przy przetaczaniu beczek, bali, kloców itp.

4) Rêczna obs³uga dŸwigni, korb i kó³ sterowniczych, przy której niezbêd-

na jest si³a przekraczaj¹ca:

a) przy pracy dorywczej (wykonywanej do 4 razy na godzinê, je¿eli ³¹cz-

ny czas wykonywania prac nie przekracza po³owy dobowego wymiaru cza-
su pracy m³odocianych):

– dla dziewcz¹t – 70 N,
– dla ch³opców – 100 N,

143

b) przy obci¹¿eniu powtarzalnym:
– dla dziewcz¹t – 40 N,
– dla ch³opców – 60 N.
5) No¿na obs³uga elementów urz¹dzeñ (peda³ów, przycisków no¿nych

itp.) wymagaj¹ca si³y przekraczaj¹cej:

a) przy obs³udze dorywczej:
– dla dziewcz¹t – 100 N,
– dla ch³opców – 170 N,
b) przy obci¹¿eniu powtarzalnym:
– dla dziewcz¹t – 70 N,
– dla ch³opców – 130 N.
6) Rêczne dŸwiganie i przenoszenie przez jedn¹ osobê na odleg³oœæ powy-

¿ej 25 m przedmiotów o masie przekraczaj¹cej:

a) przy pracy dorywczej:
– dla dziewcz¹t – 14 kg,
– dla ch³opców – 20 kg,
b) przy obci¹¿eniu powtarzalnym:
– dla dziewcz¹t – 8 kg,
– dla ch³opców – 12 kg.

7) Rêczne przenoszenie pod górê, w szczególnoœci po schodach, których

wysokoœæ przekracza 5 m, a k¹t nachylenia – 30°, ciê¿arów o masie przekra-
czaj¹cej:

a) przy pracy dorywczej:
– dla dziewcz¹t – 10 kg,
– dla ch³opców – 15 kg,
b) przy obci¹¿eniu powtarzalnym:
– dla dziewcz¹t – 5 kg,
– dla ch³opców – 8 kg.

8) Przewo¿enie przez dziewczêta ciê¿arów na taczkach i wózkach 2-ko-

³owych poruszanych rêcznie.

2. Prace wymagaj¹ce stale wymuszonej i niewygodnej pozycji cia³a
1) Prace wykonywane w pozycji pochylonej lub w przysiadzie.
2) Prace wykonywane w pozycji le¿¹cej, na boku lub na wznak, w tym

w szczególnoœci przy naprawach pojazdów mechanicznych.

3) Prace wykonywane na kolanach, w tym w szczególnoœci przy rêcznym

cyklinowaniu pod³óg, przy pracach brukarskich i posadzkarskich.

144

3. Prace zagra¿aj¹ce prawid³owemu rozwojowi psychicznemu
1) Prace, przy których móg³by byæ zagro¿ony dalszy prawid³owy rozwój

psychiczny m³odocianych, w szczególnoœci:

a) prace zwi¹zane z produkcj¹, sprzeda¿¹ i konsumpcj¹ wyrobów alkoho-

lowych, w tym obs³uga konsumentów w zak³adach gastronomicznych,

b) prace zwi¹zane z produkcj¹, sprzeda¿¹ i reklam¹ wyrobów tytonio-

wych,

c) prace zwi¹zane z ubojem i obróbk¹ poubojow¹ zwierz¹t,
d) obs³uga zak³adów k¹pielowych i ³aŸni,
e) prace rakarzy,
f) prace przy sztucznym unasiennianiu zwierz¹t,
g) prace w szpitalach (oddzia³ach) dla nerwowo i psychicznie chorych.
2) Prace w warunkach mog¹cych stanowiæ nadmierne obci¹¿enie psy-

chiczne, w szczególnoœci:

a) wymagaj¹ce odbioru i przetwarzania du¿ej liczby lub szybko po sobie

nastêpuj¹cych informacji i podejmowania decyzji mog¹cych spowodowaæ
groŸne nastêpstwa, szczególnie w sytuacjach przymusu czasowego, w tym
zwi¹zane z obs³ug¹ urz¹dzeñ sterowniczych,

b) wymuszone przez rytm pracy maszyn i wynagradzane w zale¿noœci

od osi¹ganych rezultatów.

3) Prace pokojowych w domach wczasowych i turystycznych, pensjona-

tach i hotelach, w tym hotelach robotniczych.

4) Udzia³ w wystêpach tancerzy w zak³adach gastronomicznych.

II. Prace w nara¿eniu na szkodliwe dzia³anie czynników chemicznych,

fizycznych i biologicznych

1. Prace w nara¿eniu na szkodliwe dzia³anie czynników chemicznych
1) Prace w nara¿eniu na dzia³anie substancji i preparatów chemicznych,

w tym œrodków ochrony roœlin, sklasyfikowanych w przepisach w sprawie
kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych jako:
toksyczne (T), bardzo toksyczne (T+), ¿r¹ce (C) lub wybuchowe (E).

2) Prace w nara¿eniu na dzia³anie substancji i preparatów chemicznych,

w tym œrodków ochrony roœlin, sklasyfikowanych w przepisach w sprawie
kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych jako
szkodliwe (Xn), którym przypisano jeden lub wiêcej nastêpuj¹cych zwrotów
zagro¿eñ:

145

a) zagra¿a powstaniem bardzo powa¿nych nieodwracalnych zmian w sta-

nie zdrowia (R39),

b) mo¿e powodowaæ uczulenie w nastêpstwie nara¿enia drog¹ oddechow¹

(R42),

c) mo¿e powodowaæ uczulenie w kontakcie ze skór¹ (R43),
d) mo¿e powodowaæ raka (R45),
e) mo¿e powodowaæ dziedziczne wady genetyczne (R46),
f) stwarza powa¿ne zagro¿enie zdrowia w nastêpstwie d³ugotrwa³ego na-

ra¿enia (R48),

g) mo¿e upoœledzaæ p³odnoœæ (R60),
h) mo¿e dzia³aæ szkodliwie na dziecko w ³onie matki (R61),
i) mo¿liwe ryzyko powstania nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia

(R68).

3) Prace w nara¿eniu na dzia³anie substancji i preparatów chemicznych,

w tym œrodków ochrony roœlin, sklasyfikowanych w przepisach w sprawie
kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych jako
dra¿ni¹ce (Xi), którym przypisano jeden lub wiêcej nastêpuj¹cych zwrotów
zagro¿eñ:

a) produkt skrajnie ³atwo palny (R12),
b) mo¿e powodowaæ uczulenie w nastêpstwie nara¿enia drog¹ oddechow¹

(R42),

c) mo¿e powodowaæ uczulenie w kontakcie ze skór¹ (R43).
4) Prace w nara¿eniu na dzia³anie czynników i procesów technologicz-

nych o dzia³aniu rakotwórczym lub mutagennym, okreœlonych w odrêbnych
przepisach.

5) Prace w kontakcie z lekami psychotropowymi.
6) Prace zwi¹zane z u¿ywaniem kadzi, zbiorników lub pojemników szkla-

nych zawieraj¹cych czynniki chemiczne, o których mowa w pkt 1-4.

2. Prace w nara¿eniu na szkodliwe dzia³anie py³ów
Prace w œrodowisku, w którym wystêpuje nara¿enie na szkodliwy wp³yw:
1) py³ów o dzia³aniu zw³ókniaj¹cym i dra¿ni¹cym, których stê¿enia prze-

kraczaj¹ 2/3 wartoœci najwy¿szych dopuszczalnych stê¿eñ okreœlonych
w przepisach w sprawie najwy¿szych dopuszczalnych stê¿eñ i natê¿eñ czyn-
ników szkodliwych dla zdrowia w œrodowisku pracy;

2) py³ów o dzia³aniu uczulaj¹cym;

146

3) py³ów o dzia³aniu rakotwórczym lub mutagennym, okreœlonych w od-

rêbnych przepisach.

3. Prace w nara¿eniu na szkodliwe dzia³anie czynników fizycznych
1) Prace w zasiêgu pól elektromagnetycznych o natê¿eniach przekraczaj¹-

cych wartoœci dla strefy bezpiecznej, okreœlone w przepisach w sprawie naj-
wy¿szych dopuszczalnych stê¿eñ i natê¿eñ czynników szkodliwych dla
zdrowia w œrodowisku pracy.

2) Prace w warunkach nara¿enia na promieniowanie jonizuj¹ce na pozio-

mie przekraczaj¹cym dopuszczalne wartoœci dawek granicznych okreœlone
w przepisach prawa atomowego.

3) Prace w warunkach nara¿enia na promieniowanie laserowe.
4) Prace w warunkach nara¿enia na promieniowanie nadfioletowe,

zw³aszcza emitowane przez technologiczne urz¹dzenia przemys³owe, w tym
w szczególnoœci przy spawaniu, ciêciu i napawaniu metali.

5) Prace w warunkach nara¿enia na promieniowanie podczerwone, w tym

w szczególnoœci przy piecach hutniczych i grzewczych oraz spiekaniu, odle-
waniu, walcowaniu i kuciu metali.

6) Prace w warunkach nara¿enia na ha³as, którego:
a) poziom ekspozycji odniesiony do 8-godzinnego dobowego lub do prze-

ciêtnego tygodniowego, okreœlonego w Kodeksie pracy, wymiaru czasu pra-
cy przekracza wartoœæ 80 dB,

b) szczytowy poziom dŸwiêku C przekracza wartoœæ 130 dB,
c) maksymalny poziom dŸwiêku A przekracza wartoœæ 110 dB.
7) Prace w warunkach nara¿enia na ha³as infradŸwiêkowy, którego:
a) równowa¿ny poziom ciœnienia akustycznego skorygowany charaktery-

styk¹ czêstotliwoœciow¹ G odniesiony do 8-godzinnego dobowego lub
do przeciêtnego tygodniowego, okreœlonego w Kodeksie pracy, wymiaru
czasu pracy przekracza wartoœæ 86 dB,

b) szczytowy nieskorygowany poziom ciœnienia akustycznego przekracza

wartoœæ 135 dB.

8) Prace w warunkach nara¿enia na ha³as ultradŸwiêkowy, którego:
a) równowa¿ne poziomy ciœnienia akustycznego w pasmach tercjowych

o czêstotliwoœciach œrodkowych od 10 kHz do 40 kHz odniesione do 8-go-
dzinnego dobowego lub do przeciêtnego tygodniowego, okreœlonego w Ko-
deksie pracy, wymiaru czasu pracy,

147

b) maksymalne poziomy ciœnienia akustycznego w pasmach tercjowych

o czêstotliwoœciach œrodkowych od 10 kHz do 40 kHz

przekraczaj¹ wartoœci podane w tabeli:

9) Prace w warunkach nara¿enia na drgania dzia³aj¹ce na organizm cz³o-

wieka przez koñczyny górne, przy których:

a) wartoœæ ekspozycji dziennej wyra¿onej w postaci równowa¿nej energe-

tycznie dla 8 godzin dzia³ania sumy wektorowej skutecznych, wa¿onych
czêstotliwoœciowo przyspieszeñ drgañ wyznaczonych dla trzech sk³adowych
kierunkowych (ahwx, ahwy, ahwz), przekracza 1 m/s

b) wartoœæ ekspozycji trwaj¹cej 30 minut i krócej, wyra¿onej w postaci su-

my wektorowej skutecznych, wa¿onych czêstotliwoœciowo przyspieszeñ
drgañ wyznaczonych dla trzech sk³adowych kierunkowych (ahwx, ahwy,
ahwz), przekracza 4 m/s

10) Prace w warunkach nara¿enia na drgania o ogólnym dzia³aniu na or-

ganizm cz³owieka, przy których:

a) wartoœæ ekspozycji dziennej wyra¿onej w postaci równowa¿nego ener-

getycznie dla 8 godzin dzia³ania skutecznego, wa¿onego czêstotliwoœciowo
przyspieszenia drgañ dominuj¹cego wœród przyspieszeñ drgañ wyznaczo-
nych dla trzech sk³adowych kierunkowych, z uwzglêdnieniem w³aœciwych
wspó³czynników (1,4 awx, 1,4 awy, awz), przekracza 0,19 m/s

b) wartoœæ ekspozycji trwaj¹cej 30 minut i krócej, wyra¿onej w postaci

skutecznego wa¿onego czêstotliwoœciowo przyspieszenia drgañ dominuj¹-
cego wœród przyspieszeñ drgañ wyznaczonych dla trzech sk³adowych kie-
runkowych, z uwzglêdnieniem w³aœciwych wspó³czynników (1,4 awx, 1,4
awy, awz), przekracza 0,76 m/s

148

Czêstotliwoœæ

œrodkowa pasm

tercjowych (kHz)

Równowa¿ny poziom ciœnienia

akustycznego odniesiony

do 8-godzinnego dobowego lub do

przeciêtnego tygodniowego, okreœlonego

w Kodeksie pracy, wymiaru czasu pracy

(dB)

Maksymalny

poziom ciœnienia

akustycznego (dB)

10; 12,5; 16

100

110

100

125

31,5; 40

105

130

11) Prace w pomieszczeniach, w których temperatura powietrza przekra-

cza 30 °C, a wilgotnoœæ wzglêdna powietrza przekracza 65 %, a tak¿e w wa-
runkach bezpoœredniego oddzia³ywania otwartego Ÿród³a promieniowania,
w tym w szczególnoœci: obs³uga suszarni, spiekanie i pra¿enie rud, walcowa-
nie, wytapianie, rozlewanie i odlewanie metali lub ich stopów, naprawa pie-
ców hutniczych, obs³uga pieców do termicznej obs³ugi cieplnej, w hutach
szk³a i przetwórniach szk³a – obs³uga pieców do wytapiania i odprê¿ania, na-
prawa pieców szklarskich, formowanie szk³a oraz wszelkie prace na pomo-
stach czynnych pieców do wytapiania szk³a, prace przy wypalaniu dolomitu
i wapna, gotowanie asfaltu i prace z gor¹cym asfaltem, bezpoœrednia obs³u-
ga pieców piekarniczych, prace przy przygotowaniu karmelu w kocio³kach.

12) Prace w temperaturze powietrza ni¿szej ni¿ 14 °C, a tak¿e przy wilgot-

noœci wzglêdnej wy¿szej ni¿ 65 %, w tym w szczególnoœci: prace w ch³od-
niach, przechowalniach produktów ¿ywnoœciowych, zamra¿alniach, w sta-
³ym kontakcie z wod¹, solank¹ i innymi p³ynami, przy robotach ziemnych
w mokrym gruncie – osuszanie i nawadnianie, a tak¿e prace w warunkach
nara¿aj¹cych na sta³e przemakanie odzie¿y, powoduj¹ce naruszenie bilansu
cieplnego u m³odych pracowników.

13) Prace w œrodowisku o du¿ych wahaniach parametrów mikroklimatu,

szczególnie przy wystêpowaniu nag³ych zmian temperatury powietrza
w zakresie przekraczaj¹cym 15 °C, przy braku mo¿liwoœci stosowania co
najmniej 15-minutowej adaptacji w pomieszczeniach o temperaturze po-
œredniej.

14) Prace w warunkach podwy¿szonego ciœnienia, w tym w szczególno-

œci:

a) w komorach wysokich ciœnieñ lub w innych urz¹dzeniach hiperbarycz-

nych nawodnych albo naziemnych,

b) w urz¹dzeniach komunikacji lotniczej,
c) prace nurków i p³etwonurków,
d) prace w kesonach.
15) Prace w warunkach obni¿onego ciœnienia, w tym w szczególnoœci

w komorach niskich ciœnieñ lub w innych urz¹dzeniach hipobarycznych na-
wodnych lub naziemnych.

4. Prace w nara¿eniu na szkodliwe dzia³anie czynników biologicznych
1) Prace, przy których Ÿród³em zaka¿enia lub zara¿enia mo¿e byæ chory

cz³owiek lub materia³ zakaŸny pochodzenia ludzkiego, tj. krew, tkanki,

149

mocz, ka³ itp., w tym w szczególnoœci wszelkie prace w szpitalach (oddzia-
³ach) zakaŸnych.

2) Prace, przy których wystêpuj¹ zagro¿enia czynnikami biologicznymi,

przenoszonymi na cz³owieka przez kontakt ze zwierzêtami lub produktami
pochodzenia zwierzêcego, w tym szczególnie:

a) drobnoustrojami chorób odzwierzêcych, tj. zoonozami,
b) alergenami pochodzenia zwierzêcego: wydalinami, roztoczem, sierœci¹,

³upie¿em zwierz¹t hodowlanych, py³em jedwabiu naturalnego, pierzem pta-
ków, m¹czk¹ rybn¹ itp., wystêpuj¹cymi w hodowli i przetwórstwie.

3) Prace, przy których wystêpuj¹ zagro¿enia czynnikami biologicznymi po-

chodzenia roœlinnego lub mikroorganizmami przenoszonymi przez roœliny:

a) drobnoustrojami wystêpuj¹cymi w roœlinach, tj. bakteriami, promie-

niowcami, grzybami itp., które stanowi¹ zagro¿enie w trakcie procesów ma-
gazynowania, przetwarzania i u¿ytkowania ró¿nych surowców roœlinnych,

b) py³ami pochodzenia roœlinnego, powoduj¹cymi stany uczuleniowe,

w tym w szczególnoœci py³ami zbo¿owymi, paszowymi, tytoniowymi i z zió³
leczniczych.

III. Prace stwarzaj¹ce zagro¿enia wypadkowe
1) Prace, podczas których m³odociani s¹ nara¿eni na zwiêkszone niebez-

pieczeñstwo urazów, w tym w szczególnoœci zwi¹zane z:

a) obs³ug¹ m³otów mechanicznych, pras, walców, no¿yc, krajalnic, szar-

paczy oraz napêdów i przystawek przenosz¹cych ruch na maszyny,

b) uruchamianiem maszyn i innych urz¹dzeñ bezpoœrednio po ich napra-

wie,

c) po³owem ryb, ich patroszeniem i filetowaniem oraz wszelkimi pracami

w dzia³ach produkcyjnych fabryk przetworów rybnych,

d) rozbiorem, trybowaniem i mieleniem miêsa,
e) obs³ug¹ ci¹gników i maszyn samojezdnych, bezpoœredni¹ obs³ug¹

m³ockarni, sieczkarni i innych maszyn rolniczych, przy których wystêpuj¹
zagro¿enia wypadkowe, oraz koszeniem kos¹,

f) prowadzeniem maszyn budowlanych i drogowych oraz obs³ug¹ dŸwi-

gnic, kafarów i ko³owrotów,

g) obs³ug¹ kot³ów parowych, urz¹dzeñ i naczyñ, w których wystêpuje ci-

œnienie powy¿ej 0,5 bara, obs³ug¹ generatorów gazowych i innych urz¹dzeñ,

150

których eksploatacja, uszkodzenie i nieprawid³owa czynnoœæ zagra¿a bez-
pieczeñstwu obs³uguj¹cego i innych osób znajduj¹cych siê w pobli¿u,

h) obróbk¹ drewna przy u¿yciu pilarek ³añcuchowych z napêdem elek-

trycznym lub mechanicznym, obs³ug¹ pilarek tarczowych, taœmowych, ra-
mowych (traków), maszyn do obróbki drewna o bezpoœrednim rêcznym po-
suwie materia³u oraz wszelkich pracach przy zrywce, pozyskiwaniu i trans-
porcie drewna,

i) kontaktem ze zwierzêtami dzikimi lub jadowitymi, obs³ug¹ buhajów,

ogierów, knurów i tryków oraz wywozem obornika i gnojowic.

2) Prace zwi¹zane z wytwarzaniem i stosowaniem œrodków wybuchowych

i ³atwo palnych oraz wyrobów zawieraj¹cych te œrodki.

3) Prace obejmuj¹ce wytwarzanie, stosowanie i przechowywanie sprê¿o-

nych, p³ynnych i rozpuszczonych gazów.

4) Prace zagra¿aj¹ce pora¿eniem pr¹dem elektrycznym, w tym w szcze-

gólnoœci: prace przy liniach energetycznych bêd¹cych pod napiêciem lub
w pobli¿u tych linii, prace w rozdzielniach pr¹du elektrycznego, w elektrycz-
nych podstacjach, przy transformatorach i nastawniach, wszelkie prace
przy obs³udze urz¹dzeñ energetycznych znajduj¹cych siê pod napiêciem,
z wyj¹tkiem napiêcia obni¿onego (bezpiecznego) oraz prac konserwacyj-
nych przy urz¹dzeniach central telefonicznych, wykonywanych przez absol-
wentów szkó³ zawodowych.

5) Prace w transporcie kolejowym, w tym w szczególnoœci: na stanowi-

skach zwi¹zanych z prowadzeniem ruchu kolejowego, zw³aszcza prace ma-
szynistów pojazdów trakcyjnych i drezyn motorowych, dy¿urnych ruchu,
konduktorów, manewrowych, ustawiaczy, nastawniczych, zwrotniczych,
operatorów maszyn torowych, sprz¹taczy wagonów oraz przy budowie
i utrzymaniu sieci trakcyjnej.

6) Prace w transporcie oraz komunikacji samochodowej i tramwajowej,

w tym w szczególnoœci:

a) prace kierowców pojazdów silnikowych i ich pomocników,
b) prace konduktorów w autobusach i trolejbusach,
c) przy rêcznym przetaczaniu, spinaniu i odczepianiu wagonów i przy-

czep,

d) przy zdejmowaniu, nak³adaniu i pompowaniu opon samochodowych

i ci¹gnikowych,

e) prace konwojentów.

151

7) Prace w ¿egludze, w tym w szczególnoœci: wszelkie prace na jednost-

kach p³ywaj¹cych oraz prace w portach zwi¹zane z obs³ug¹ techniczn¹ stat-
ków, prace na pog³êbiarkach i przy wydobywaniu wraków.

8) Prace w lotnictwie, w tym w szczególnoœci: prace mechaników, pilotów

samolotów oraz prace zwi¹zane z obs³ug¹ pasa¿erów w samolocie.

9) Prace gro¿¹ce zawaleniem, w tym w szczególnoœci:
a) prace pod ziemi¹,
b) prace w zag³êbieniach o g³êbokoœci wiêkszej ni¿ 0,7 m, których szero-

koœæ jest mniejsza ni¿ dwukrotna g³êbokoœæ,

c) prace przy budowie i rozbiórce obiektów budowlanych.
10) Prace na wysokoœci powy¿ej 3 m gro¿¹ce upadkiem z wysokoœci,

w tym w szczególnoœci:

a) przy budowie, naprawie i czyszczeniu kominów,
b) zwi¹zane z przymusow¹ pozycj¹ cia³a, w przestrzeni ograniczonej,
c) nara¿aj¹ce na zmienny mikroklimat, prowadzone na zewn¹trz budynku.
11) Prace w kamienio³omach i kopalniach odkrywkowych oraz przy wy-

dobywaniu i przerobie siarki.

12) Prace przy nieodpowiednim oœwietleniu, przy których wykonywaniu

parametry oœwietlenia nie odpowiadaj¹ wymaganiom okreœlonym w Pol-
skich Normach.

ZA£¥CZNIK Nr 2

WYKAZ NIEKTÓRYCH RODZAJÓW PRAC WZBRONIONYCH

M£ODOCIANYM, PRZY KTÓRYCH ZEZWALA SIÊ

NA ZATRUDNIANIE M£ODOCIANYCH W WIEKU

POWY¯EJ 16 LAT

I. Prace zwi¹zane z nadmiernym wysi³kiem fizycznym, wymuszon¹

pozycj¹ cia³a oraz zagra¿aj¹ce prawid³owemu rozwojowi psychicznemu

1. Prace zwi¹zane z nadmiernym wysi³kiem fizycznym
1) Prace polegaj¹ce na podnoszeniu i przenoszeniu ciê¿arów o masie

i na odleg³oœci nieprzekraczaj¹ce wartoœci okreœlonych w dziale I ust. 1 pkt 6
i 7 za³¹cznika nr 1 do rozporz¹dzenia oraz prace wymagaj¹ce powtarzania
du¿ej liczby jednorodnych ruchów.

2) Przewo¿enie przez ch³opców na taczkach jednoko³owych na odleg³oœæ

do 50 m ³adunków o masie do 50 kg po powierzchni g³adkiej, utwardzonej

152

lub po pomostach zbitych z desek trwale zamocowanych, je¿eli pochylenie
powierzchni nie przekracza 2 %.

3) Przewo¿enie przez ch³opców na wózkach 2-ko³owych poruszanych

rêcznie na odleg³oœæ do 100 m po powierzchni g³adkiej ³adunków o masie
do 80 kg, je¿eli pochylenie powierzchni nie przekracza 2 %, a po powierzch-
ni nierównej – ciê¿arów do 50 kg, je¿eli pochylenie powierzchni nie przekra-
cza 1 %.

4) Przewo¿enie na wózkach 3- lub 4-ko³owych poruszanych rêcznie

na odleg³oœæ do 150 m ³adunków o masie: dziewczêtom do 50 kg oraz ch³op-
com do 80 kg, je¿eli pochylenie powierzchni nie przekracza 2 %.

5) Przewo¿enie na odleg³oœæ do 200 m ³adunków w wagonikach, kolebach

przemieszczanych rêcznie po szynach o masie: dziewczêtom do 300 kg oraz
ch³opcom do 400 kg, je¿eli pochylenie toru nie przekracza 1 %.

Uwaga:
1) £¹czny czas wykonywania czynnoœci wymienionych w pkt 1-5 w ci¹-

gu doby nie mo¿e przekraczaæ 1/3 czasu pracy m³odocianego.

2) Masa ³adunków, o których mowa w pkt 2-5, obejmuje równie¿ masê

urz¹dzenia transportowego.

2. Prace wymagaj¹ce stale wymuszonej i niewygodnej pozycji przy pracy
Prace przy naprawach pojazdów samochodowych, uk³adaniu pod³óg oraz

uk³adaniu i naprawach nawierzchni drogowych, pod warunkiem wykonywa-
nia ich nie d³u¿ej ni¿ 3 godziny na dobê.

3. Prace zagra¿aj¹ce prawid³owemu rozwojowi psychicznemu
Prace przy obs³udze konsumentów w zak³adach gastronomicznych, w któ-

rych podawany jest alkohol, z wy³¹czeniem podawania przez m³odocianych
napojów alkoholowych, wykonywane pomiêdzy godzin¹ 7 i 17.

II. Prace w nara¿eniu na szkodliwe dzia³anie czynników chemicznych,

fizycznych i biologicznych

1. Prace w nara¿eniu na szkodliwe dzia³anie czynników chemicznych
1) Prace w zak³adach poligraficznych przy trawieniu klisz i innych ele-

mentów, pod warunkiem wykonywania tych prac do 2 godzin na dobê.

2) Prace przy barwieniu wyrobów w³ókienniczych oraz przy garbowaniu

skór przy u¿yciu œrodków chemicznych, pod warunkiem ¿e prace bêd¹ od-
bywa³y siê w wymiarze do 12 godzin na tydzieñ w warunkach laboratoryj-

153

nych lub w wydzielonych dla celów szkolenia zawodowego i odpowiednio
wyposa¿onych pomieszczeniach.

3) Prace w kontakcie z czynnikami stwarzaj¹cymi ryzyko uczulenia,

pod warunkiem uzyskania specjalistycznej opinii lekarskiej o braku przeciw-
wskazañ zdrowotnych do kontaktu z tymi czynnikami.

2. Prace w nara¿eniu na szkodliwe dzia³anie py³ów
Prace w kontakcie z py³ami stwarzaj¹cymi ryzyko uczulenia, pod warun-

kiem uzyskania specjalistycznej opinii lekarskiej o braku przeciwwskazañ
zdrowotnych do kontaktu z tymi py³ami.

3. Prace w nara¿eniu na szkodliwe dzia³anie czynników fizycznych
1) Prace ch³opców w wieku powy¿ej 17 lat:
a) przy spawaniu, ciêciu i stapianiu metali, z wy³¹czeniem metali koloro-

wych oraz spawania wewn¹trz zbiorników i pod wod¹, pod warunkiem wy-
konywania ich nie d³u¿ej ni¿ 3 godziny na dobê oraz 60 godzin w ca³ym
okresie szkolenia zawodowego, pod nadzorem nauczycieli zawodu lub in-
struktorów praktycznej nauki zawodu posiadaj¹cych kwalifikacje spawacza;
zatrudnianie m³odocianych przy spawaniu, ciêciu i stapianiu metali mo¿e siê
odbywaæ tylko na tych stanowiskach, na których jest zapewniona skutecznie
dzia³aj¹ca wentylacja miejscowa i ogólna,

b) przy rêcznych pracach kowalskich z zastosowaniem m³otków o masie

do 5 kg, nie d³u¿ej ni¿ 3 godziny na dobê i 60 godzin w ca³ym okresie szko-
lenia zawodowego, przy zachowaniu norm wydatku energetycznego okre-
œlonych w dziale I ust. 1 pkt 2 za³¹cznika nr 1 do rozporz¹dzenia.

2) Prace w mikroklimacie gor¹cym do wartoœci 26 °C wskaŸnika obci¹¿e-

nia termicznego WBGT, wykonywane do 3 godzin na dobê, pod warunkiem
zachowania norm wydatku energetycznego okreœlonych w dziale I ust. 1
pkt 2 za³¹cznika nr 1 do rozporz¹dzenia oraz zapewnienia m³odocianym
na stanowiskach pracy dostatecznej iloœci odpowiednich napojów i dziesiê-
ciominutowych przerw po ka¿dych piêædziesiêciu minutach pracy, to jest
prace:

a) przy obs³udze maszyn i urz¹dzeñ hutniczych oraz urz¹dzeñ walcowni-

czych w hutach ¿elaza i stali, wykonywane przez ch³opców, je¿eli spe³nione
s¹ nastêpuj¹ce warunki:

– m³odociany jest stopniowo wprowadzany w realizacjê zadañ przewi-

dzianych w ramach nauki zawodu, poczynaj¹c od obserwacji procesów pro-
dukcyjnych, poprzez wstêpne æwiczenia na stanowiskach szkoleniowych

154

i prace pomocnicze przy obs³udze stanowisk roboczych wyznaczonych pro-
gramem nauczania,

– na stanowiskach pracy zwi¹zanych z nauk¹ zawodu jest zapewniona pe³-

na obsada pracowników,

– w odniesieniu do m³odocianych nie mo¿e byæ stosowany system prac

normowanych i akordowych,

– w wydzia³ach stalowni, walcowni i wielkich pieców czas zajêæ m³odo-

cianych nie mo¿e przekraczaæ 2 godzin na dobê,

– praktyczna nauka zawodu m³odocianych nie mo¿e odbywaæ siê w spie-

kalniach, w hali namiarowej i gardzieli wielkich pieców, w halach odlew-
niczych i lejniczych, w mieszalniach stalowni oraz walcowni blach, rur
i drutu,

b) przy formowaniu wyrobów z masy szklanej, z wy³¹czeniem wydmuchi-

wania ustnego, wykonywane przez ch³opców w wieku powy¿ej 17 lat,

c) przy wytwarzaniu wyrobów ceramicznych,
d) przy bezpoœredniej obs³udze pieców piekarniczych w zak³adach zme-

chanizowanych,

e) przy produkcji wyrobów czekoladowych i z mas karmelowych, wyko-

nywane przez m³odocianych w wieku powy¿ej 17 lat.

3) Prace w mikroklimacie zimnym, z wy³¹czeniem prac w ch³odniach i za-

mra¿alniach, pod nastêpuj¹cymi warunkami:

a) wyposa¿enia m³odocianych w odzie¿ o odpowiedniej ciep³ochronnoœci,

zgodnej z wymaganiami Polskiej Normy,

b) zapewnienia na stanowiskach pracy gor¹cych napojów,
c) przestrzegania, aby wydatek energetyczny nie przekracza³ norm okre-

œlonych w dziale I ust. 1 pkt 2 za³¹cznika nr 1 do rozporz¹dzenia oraz ogra-
niczenia do 3 godzin na dobê czasu pracy m³odocianych w pomieszczeniach
z temperatur¹ ni¿sz¹ ni¿ 10 °C.

W przypadku gdy zaistnieje koniecznoœæ wykonywania pracy bez zasto-

sowania rêkawic ochronnych, dozwolone jest zatrudnianie m³odocianych
w warunkach, w których wartoœæ wskaŸnika si³y ch³odz¹cej powietrza WCI
nie przekracza 800 kcal x m

-2

x h

-1

4. Prace w nara¿eniu na szkodliwe dzia³anie czynników biologicznych
1) Prace w placówkach s³u¿by zdrowia, z wyj¹tkiem szpitali (oddzia³ów

szpitali) zakaŸnych, w wymiarze do 6 godzin na dobê, z wy³¹czeniem nastê-
puj¹cych czynnoœci:

155

a) wynoszenie, mycie i dezynfekcja naczyñ z wydalinami, wydzielinami

i innymi materia³ami potencjalnie zakaŸnymi, mycie chorych zanieczyszczo-
nych, pomoc przy zaspokajaniu potrzeb fizjologicznych,

b) prace dezynfekcyjne, dezynsekcyjne, deratyzacyjne z zastosowaniem

toksycznych œrodków chemicznych,

c) pobieranie i przenoszenie materia³ów do badañ laboratoryjnych, takich

jak ka³, mocz, krew, plwocina,

d) wykonywanie toalety poœmiertnej i prace w prosektoriach.
2) Prace przy rêcznym i maszynowym krojeniu skór – w wymiarze do 3

godzin na dobê.

3) Prace m³ynarskie przy obs³udze maszyn czyszcz¹cych i miel¹cych, wy-

konywane przez ch³opców w wieku powy¿ej 17 lat, pod warunkiem ¿e stê-
¿enia py³ów nie przekraczaj¹ 2/3 wartoœci najwy¿szych dopuszczalnych stê-
¿eñ okreœlonych w przepisach w sprawie najwy¿szych dopuszczalnych stê-
¿eñ i natê¿eñ czynników szkodliwych dla zdrowia w œrodowisku pracy.

4) Prace w kontakcie z czynnikami stwarzaj¹cymi ryzyko uczulenia,

pod warunkiem uzyskania specjalistycznej opinii lekarskiej o braku przeciw-
wskazañ zdrowotnych do kontaktu z tymi czynnikami.

III. Prace stwarzaj¹ce zagro¿enia wypadkowe
1) Prace masarskie i kucharskie, przy wykrawaniu elementów na miêsa

drobne, rozbiorze uzupe³niaj¹cym i obróbce elementów miêsnych.

2) Prace przy filetowaniu ryb.
3) Prace przy budowie, naprawie i utrzymaniu nawierzchni kolejowej,

w wydzielonym warsztacie szkolnym, na torach u³o¿onych wy³¹cznie dla ce-
lów szkoleniowych, na terenie ogrodzonym, z wy³¹czeniem bezpoœredniego
s¹siedztwa czynnych torów kolejowych dla ruchu poci¹gów.

4) Prace kierowcy pojazdu silnikowego, jeœli program nauki zawodu prze-

widuje uzyskanie przez ucznia prawa jazdy uprawniaj¹cego do kierowania
takim pojazdem.

5) Prace marynarzy i rybaków.
6) Prace przy obs³udze ci¹gników i samojezdnych maszyn rolniczych.
7) Prace w zag³êbieniach do 1,5 m obudowanych zgodnie z wymaganiami

okreœlonymi w przepisach w sprawie bezpieczeñstwa i higieny pracy pod-
czas wykonywania robót budowlanych.

156

8) Niektóre rodzaje prac pod ziemi¹ w górnictwie wêglowym, w g³êbi-

nowych kopalniach rud i kopalniach soli oraz w kamienio³omach i kopal-
niach odkrywkowych przewidziane w programach praktycznej nauki za-
wodu, wykonywane przez ch³opców, pod warunkiem spe³nienia nastêpuj¹-
cych wymagañ:

a) czas pracy m³odocianych pod ziemi¹ nie mo¿e przekraczaæ 14 dni

w miesi¹cu, przy czym czas pracy m³odocianych w wieku do 17 lat nie mo-
¿e przekraczaæ 4 godzin na dobê, a m³odocianych w wieku powy¿ej 17 lat
– 6 godzin na dobê,

b) czas pracy m³odocianych w kamienio³omach i kopalniach odkrywko-

wych nie mo¿e przekraczaæ 4 godzin na dobê,

c) w czasie szkolenia zawodowego m³odociani mog¹ byæ zatrudniani

w polach szkoleniowych, tj. w oddzia³ach kopalni specjalnie przeznaczo-
nych do szkolenia, lub na stanowiskach szkoleniowych w warsztatach ener-
gomechanicznych i w oddzia³ach ruchowych kopalni pod ziemi¹, zatwier-
dzonych dla celów szkoleniowych w planie ruchu zak³adu górniczego przez
w³aœciwy okrêgowy urz¹d górniczy,

d) zatrudnianie m³odocianych na stanowiskach szkoleniowych w warszta-

tach energomechanicznych i w oddzia³ach ruchowych kopalni pod ziemi¹
odbywa siê przy pe³nej obsadzie pracowników doros³ych z odpowiednimi
kwalifikacjami zawodowymi,

e) praca m³odocianych pod ziemi¹:
– mo¿e odbywaæ siê po stwierdzeniu zgodnoœci warunków pracy z prze-

pisami dotycz¹cymi bezpieczeñstwa i higieny pracy, w tym braku nadmier-
nego ciœnienia, braku zapylenia szkodliwego dla zdrowia, promieniowania
jonizuj¹cego, nadmiernego ha³asu oraz po zapewnieniu dobrego przewie-
trzenia, korzystnego mikroklimatu i odpowiedniego oœwietlenia, bezpie-
czeñstwa przeciwpo¿arowego, wodnego i gazowego, a tak¿e dogodnego
i bezpiecznego dojœcia do miejsca pracy,

– nie mo¿e odbywaæ siê w chodnikach wymagaj¹cych pozycji le¿¹cej lub

pochylonej, w miejscach mokrych, przy rabunku, w polach po¿arowych oraz
w warunkach niebezpiecznych, gdzie wymagana jest du¿a ostro¿noœæ i do-
œwiadczenie,

– nie mo¿e polegaæ na dŸwiganiu, przenoszeniu i przewo¿eniu ciê¿arów

ponad normy okreœlone dla m³odocianych,

157

f) zatrudnianie m³odocianych pod ziemi¹ mo¿e odbywaæ siê tylko

pod nadzorem nauczycieli zawodu, zatwierdzonych przez w³aœciwy okrêgo-
wy urz¹d górniczy, lub instruktorów praktycznej nauki zawodu, zatwierdzo-
nych przez kierownika zak³adu górniczego, przy czym na jednego instrukto-
ra nie mo¿e przypadaæ wiêcej ni¿ 5 m³odocianych.

9) Prace m³odocianych w wieku powy¿ej 17 lat:
a) zwi¹zane z monta¿em, demonta¿em i konserwacj¹ linii energetycznych,

rozdzielni, stacji transformatorów i nastawni, w tym na wysokoœci do 10 m,
przy zastosowaniu wymaganych przepisami energetycznymi œrodków
ochronnych, pod warunkiem ca³kowitego wy³¹czenia linii lub urz¹dzeñ spod
napiêcia przy jednoczesnym zabezpieczeniu miejsca pracy w taki sposób,
aby wykluczone by³o przypadkowe w³¹czenie tych linii lub urz¹dzeñ pod na-
piêcie oraz przypadkowe zbli¿enie siê na niebezpieczn¹ odleg³oœæ do czêœci
urz¹dzeñ pozostawionych pod napiêciem lub ich dotkniêcie, oraz pod wa-
runkiem zastosowania zabezpieczenia przed skutkami wy³adowañ atmosfe-
rycznych,

b) zwi¹zane z budow¹ i utrzymaniem sieci trakcyjnych, w tym na wyso-

koœci do 10 m, przy zastosowaniu wymaganych przepisami œrodków ochron-
nych, przy wy³¹czonej sieci trakcyjnej spod napiêcia i jednoczesnym zabez-
pieczeniu miejsca pracy w taki sposób, aby wykluczone by³o przypadkowe
w³¹czenie tego odcinka sieci pod napiêcie lub przeniesienie napiêcia przez
pantograf pojazdu trakcyjnego; prace te mog¹ byæ wykonywane tylko na sie-
ci trakcyjnej zbudowanej specjalnie dla celów szkoleniowych lub na wyzna-
czonych odcinkach linii kolejowej, na których na czas wykonywania prac
wstrzymany jest ruch poci¹gów,

c) zwi¹zane z obs³ug¹ pojazdów trakcyjnych i z prowadzeniem ruchu ko-

lejowego, wykonywane pod bezpoœrednim nadzorem osób upowa¿nionych,

d) na wysokoœci do 10 m, w wymiarze do 2 godzin na dobê, pod warun-

kiem pe³nego zabezpieczenia przed upadkiem i wy³¹czenia innych zagro¿eñ,

e) wykonywane w warsztatach szkolnych lub na stanowiskach szkolenio-

wych w zak³adach pracy przystosowanych do prowadzenia praktycznej na-
uki zawodu:

– przy obs³udze m³otów mechanicznych, pras, walców, no¿yc, krajalnic,

szarpaczy oraz napêdów i przystawek przenosz¹cych ruch na maszyny,

– przy obróbce drewna z u¿yciem pilarek ³añcuchowych z napêdem elek-

trycznym lub mechanicznym, pilarek tarczowych, taœmowych lub ramowych

158

(traków), maszyn do obróbki drewna o bezpoœrednim rêcznym posuwie ma-
teria³u, przy zrywce oraz pozyskiwaniu i transporcie drewna.

10) Prace przy nieodpowiednim oœwietleniu:
a) w pomieszczeniach zaciemnionych (ciemniach fotograficznych), w wy-

miarze do 2 godzin na dobê,

b) m³odocianych w wieku powy¿ej 17 lat w zakresie potrzebnym do przy-

gotowania zawodowego:

– w konserwatoriach filmów,
– w ciemniach filmowych,
– przy monta¿u filmów,
– w charakterze pomocy przy obs³udze aparatów projekcyjnych 35 mm

wyposa¿onych w lampy ³ukowe, pod warunkiem nieprzekraczania przy tych
pracach 6 godzin na dobê, a w kabinie kinooperatora – czasu pracy w ci¹gu 2
seansów.

159

Rozporz¹dzenie Rady Ministrów

z dnia 10 wrzeœnia 1996 r.

w sprawie wykazu prac szczególnie

uci¹¿liwych lub szkodliwych dla zdrowia

kobiet

(Dz. U. z dnia 27 wrzeœnia 1996 r.)

Na podstawie art. 176 Kodeksu pracy zarz¹dza siê, co nastêpuje:
§ 1. Wykaz prac szczególnie uci¹¿liwych lub szkodliwych dla zdrowia ko-

biet okreœla za³¹cznik do rozporz¹dzenia.

§ 2. Traci moc rozporz¹dzenie Rady Ministrów z 19 stycznia 1979 r.

w sprawie wykazu prac wzbronionych kobietom (Dz. U. Nr 4, poz. 18
i z 1984 r. Nr 44, poz. 235), z wyj¹tkiem najwy¿szych dopuszczalnych norm
przy podnoszeniu i przenoszeniu ciê¿arów, okreœlonych w czêœci I ust. 1 pkt
A i B za³¹cznika do tego rozporz¹dzenia, które trac¹ moc po up³ywie dwóch
lat od dnia og³oszenia niniejszego rozporz¹dzenia.

§ 3. Rozporz¹dzenie wchodzi w ¿ycie po up³ywie 3 miesiêcy od dnia og³o-

szenia, z wyj¹tkiem czêœci I ust. 2 i 5 za³¹cznika do rozporz¹dzenia, które
wchodz¹ w ¿ycie po up³ywie dwóch lat od dnia og³oszenia.

ZA£¥CZNIK

Wykaz prac szczególnie uci¹¿liwych lub szkodliwych dla zdrowia

kobiet

I. Prace zwi¹zane z wysi³kiem fizycznym i transportem ciê¿arów oraz

wymuszon¹ pozycj¹ cia³a

1. Wszystkie prace, przy których najwy¿sze wartoœci obci¹¿enia prac¹ fi-

zyczn¹, mierzone wydatkiem energetycznym netto na wykonanie pracy,
przekraczaj¹ 5.000 kJ na zmianê robocz¹, a przy pracy dorywczej – 20
kJ/min.

Uwaga: 1 kJ = 0,24 kcal.

160

2. Rêczne podnoszenie i przenoszenie ciê¿arów o masie przekraczaj¹cej:
1) 12 kg – przy pracy sta³ej,
2) 20 kg – przy pracy dorywczej (do 4 razy na godzinê w czasie zmiany

roboczej).

3. Rêczna obs³uga elementów urz¹dzeñ (dŸwigni, korb, kó³ sterowniczych

itp.), przy której wymagane jest u¿ycie si³y przekraczaj¹cej:

1) 50 N – przy pracy sta³ej,
2) 100 N – przy pracy dorywczej (do 4 razy na godzinê w czasie zmiany

roboczej).

4. No¿na obs³uga elementów urz¹dzeñ (peda³ów, przycisków itp.),

przy której wymagane jest u¿ycie si³y przekraczaj¹cej:

1) 120 N – przy pracy sta³ej,
2) 200 N – przy pracy dorywczej (do 4 razy na godzinê w czasie zmiany

roboczej).

5. Rêczne przenoszenie pod górê – po pochylniach, schodach itp., których

maksymalny k¹t nachylenia przekracza 30

, a wysokoœæ 5 m – ciê¿arów

o masie przekraczaj¹cej:

1) 8 kg – przy pracy sta³ej,
2) 15 kg – przy pracy dorywczej (do 4 razy na godzinê w czasie zmiany

roboczej).

6. Przewo¿enie ciê¿arów o masie przekraczaj¹cej:
1) 50 kg – przy przewo¿eniu na taczkach jednoko³owych,
2) 80 kg – przy przewo¿eniu na wózkach 2, 3 i 4-ko³owych,
3) 300 kg – przy przewo¿eniu na wózkach po szynach.
Wy¿ej podane dopuszczalne masy ciê¿arów obejmuj¹ równie¿ masê urz¹-

dzenia transportowego i dotycz¹ przewo¿enia ciê¿arów po powierzchni rów-
nej, twardej i g³adkiej o pochyleniu nie przekraczaj¹cym:

2% – przy pracach wymienionych w pkt 1 i 2,
1% – przy pracach wymienionych w pkt 3.
W przypadku przewo¿enia ciê¿arów po powierzchni nierównej w sposób

okreœlony w pkt 1 i 2, masa ciê¿arów nie mo¿e przekraczaæ 60% wielkoœci
podanych w tych punktach.

7. Dla kobiet w ci¹¿y lub karmi¹cych piersi¹:
1) wszystkie prace, przy których najwy¿sze wartoœci obci¹¿enia prac¹ fi-

zyczn¹, mierzone wydatkiem energetycznym netto na wykonanie pracy,
przekraczaj¹ 2.900 kJ na zmianê robocz¹,

161

2) prace wymienione w ust. 2-6, je¿eli wystêpuje przekroczenie 1/4 okre-

œlonych w nich wartoœci,

3) prace w pozycji wymuszonej,
4) prace w pozycji stoj¹cej ³¹cznie ponad 3 godziny w czasie zmiany ro-

boczej.

II. Prace w mikroklimacie zimnym, gor¹cym i zmiennym
Dla kobiet w ci¹¿y lub karmi¹cych piersi¹:
1) prace w warunkach, w których wskaŸnik PMV (przewidywana ocena

œrednia), okreœlany zgodnie z Polsk¹ Norm¹, jest wiêkszy od 1,5,

2) prace w warunkach, których wskaŸnik PMV (przewidywana ocena

œrednia), okreœlany zgodnie z Polsk¹ Norm¹, jest mniejszy od -1,5,

3) prace w œrodowisku, w którym wystêpuj¹ nag³e zmiany temperatury

powietrza w zakresie przekraczaj¹cym 15

III. Prace w ha³asie i drganiach
Dla kobiet w ci¹¿y:
1) prace w warunkach nara¿enia na ha³as, którego:
a) poziom ekspozycji odniesiony do 8-godzinnego dobowego lub do prze-

ciêtnego tygodniowego, okreœlonego w Kodeksie pracy, wymiaru czasu pra-
cy przekracza wartoœæ 65 dB,

b) szczytowy poziom dŸwiêku C przekracza wartoœæ 130 dB,
c) maksymalny poziom dŸwiêku A przekracza wartoœæ 110 dB,
2) prace w warunkach nara¿enia na ha³as infradŸwiêkowy, którego:
a) równowa¿ny poziom ciœnienia akustycznego skorygowany charaktery-

styk¹ czêstotliwoœciow¹ G, odniesiony do 8-godzinnego dobowego lub prze-
ciêtnego tygodniowego, okreœlonego w Kodeksie pracy, wymiaru czasu pra-
cy przekracza wartoœæ 86 dB,

b) szczytowy nieskorygowany poziom ciœnienia akustycznego przekracza

wartoœæ 135 dB,

3) prace w warunkach nara¿enia na ha³as ultradŸwiêkowy, którego:
a) równowa¿ne poziomy ciœnienia akustycznego w pasmach tercjowych

o czêstotliwoœciach œrodkowych od 10 kHz do 40 kHz, odniesione do 8-go-
dzinnego dobowego lub do przeciêtnego tygodniowego, okreœlonego w Ko-
deksie pracy, wymiaru czasu pracy,

162

b) maksymalne poziomy ciœnienia akustycznego w pasmach tercjowych

o czêstotliwoœciowych œrodkowych od 10 kHz do 40 kHz

– przekraczaj¹ wartoœci podane w tabeli:

4) prace w warunkach nara¿enia na drgania dzia³aj¹ce na organizm przez

koñczyny górne, których:

a) wartoœæ sumy wektorowej skutecznych, wa¿onych czêstotliwoœciowo

przyœpieszeñ drgañ wyznaczonych dla trzech sk³adowych kierunkowych X,
Y, Z, przy 8-godzinnym dzia³aniu drgañ na organizm, przekracza 1 m/s

b) maksymalna wartoœæ sumy wektorowej skutecznych, wa¿onych czêsto-

tliwoœciowo przyœpieszeñ drgañ wyznaczonych dla trzech sk³adowych kie-
runkowych X, Y, Z, dla ekspozycji trwaj¹cych 30 minut i krótszych, przekra-
cza 4 m/s

5) wszystkie prace w warunkach nara¿enia na drgania o ogólnym oddzia-

³ywaniu na organizm cz³owieka.

IV. Prace nara¿aj¹ce na dzia³anie pól elektromagnetycznych, promie-

niowania jonizuj¹cego i nadfioletowego oraz prace przy monitorach
ekranowych

1. Dla kobiet w ci¹¿y:
1) prace w zasiêgu pól elektromagnetycznych o natê¿eniach przekraczaj¹-

cych wartoœci dla sfery bezpiecznej,

2) prace w œrodowisku, w którym wystêpuje przekroczenie 1/4 wartoœci

najwy¿szych dopuszczalnych natê¿eñ promieniowania nadfioletowego,
okreœlonych w przepisach w sprawie najwy¿szych dopuszczalnych stê¿eñ
i natê¿eñ czynników szkodliwych dla zdrowia w œrodowisku pracy,

163

Czêstotliwoœæ

œrodkowa pasm

tercjowych (kHz)

Równowa¿ny poziom ciœnienia

akustycznego odniesiony

do 8-godzinnego dobowego lub do

przeciêtnego tygodniowego, okreœlonego

w Kodeksie pracy, wymiaru czasu pracy

(dB)

Maksymalny poziom

ciœnienia

akustycznego (dB)

10; 12,5; 16

100

110

102

125

31,5; 40

107

130

3) prace w warunkach nara¿enia na promieniowanie jonizuj¹ce okreœlo-

nych w przepisach prawa atomowego,

4) prace przy obs³udze monitorów ekranowych – powy¿ej 4 godzin na dobê.
2. Dla kobiet karmi¹cych piersi¹ – prace w warunkach nara¿enia na pro-

mieniowanie jonizuj¹ce okreœlonych w przepisach prawa atomowego.

V. Prace pod ziemi¹, poni¿ej poziomu gruntu i na wysokoœci
1. Prace pod ziemi¹ we wszystkich kopalniach, z wyj¹tkiem pracy:
1) na stanowiskach kierowniczych, nie wymagaj¹cej sta³ego przebywania

pod ziemi¹ i wykonywania pracy fizycznej,

2) w s³u¿bie zdrowia,
3) w okresie studiów, w ramach szkolenia zawodowego,
4) wykonywanej dorywczo i nie wymagaj¹cej pracy fizycznej.
2. Dla kobiet w ci¹¿y:
1) praca na wysokoœci – poza sta³ymi galeriami, pomostami, podestami

i innymi sta³ymi podwy¿szeniami, posiadaj¹cymi pe³ne zabezpieczenie
przed upadkiem (bez potrzeby stosowania œrodków ochrony indywidualnej
przed upadkiem), oraz wchodzenie i schodzenie po drabinach i klamrach,

2) prace w wykopach oraz w zbiornikach otwartych.

VI. Prace w podwy¿szonym lub obni¿onym ciœnieniu
Dla kobiet w ci¹¿y lub karmi¹cych piersi¹ – prace nurków oraz wszystkie

prace w warunkach podwy¿szonego lub obni¿onego ciœnienia.

VII. Prace w kontakcie ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi
Dla kobiet w ci¹¿y lub karmi¹cych piersi¹:
1) prace stwarzaj¹ce ryzyko zaka¿enia: wirusem zapalenia w¹troby typu

B, wirusem ospy wietrznej i pó³paœca, wirusem ró¿yczki, wirusem HIV, wi-
rusem cytomegalii, pa³eczk¹ listeriozy, toksoplazmoz¹,

2) prace przy obs³udze zwierz¹t dotkniêtych chorobami zakaŸnymi i inwa-

zyjnymi.

VIII. Prace w nara¿eniu na dzia³anie szkodliwych substancji chemicznych
Dla kobiet w ci¹¿y lub karmi¹cych piersi¹:
1) prace w nara¿eniu na dzia³anie czynników rakotwórczych i o prawdo-

podobnym dzia³aniu rakotwórczym, okreœlonych w odrêbnych przepisach,

164

2) prace w nara¿eniu na ni¿ej wymienione substancje chemiczne niezale¿-

nie od ich stê¿enia w œrodowisku pracy:

– chloropren,
– 2-etoksyetanol,
– etylenu dwubromek,
– leki cytostatyczne,
– mangan,
– 2-metoksyetanol,
– o³ów i jego zwi¹zki organiczne i nieorganiczne,
– rtêæ i jej zwi¹zki organiczne i nieorganiczne,
– styren,
– syntetyczne estrogeny i progesterony,
– wêgla dwusiarczek,
– preparaty od ochrony roœlin,
3) prace w nara¿eniu na dzia³anie rozpuszczalników organicznych, je¿eli

ich stê¿enia w œrodowisku pracy przekraczaj¹ wartoœci 1/3 najwy¿szych do-
puszczalnych stê¿eñ.

IX. Prace gro¿¹ce ciê¿kimi urazami fizycznymi i psychicznymi
Dla kobiet w ci¹¿y lub karmi¹cych piersi¹:
1) prace w wymuszonym rytmie pracy (na przyk³ad na taœmie),
2) prace wewn¹trz zbiorników i kana³ów,
3) prace stwarzaj¹ce ryzyko ciê¿kiego urazu fizycznego lub psychicznego,

np. gaszenie po¿arów, udzia³ w akcjach ratownictwa chemicznego, usuwanie
skutków awarii, prace z materia³ami wybuchowymi, prace przy uboju zwie-
rz¹t hodowlanych oraz obs³udze rozp³odników.

165

OBWIESZCZENIE MINISTRA

GOSPODARKI, PRACY I POLITYKI

SPO£ECZNEJ

Z dnia 28 sierpnia 2003 r.

w sprawie og³oszenia jednolitego tekstu

rozporz¹dzenia Ministra Pracy i Polityki

Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów

bezpieczeñstwa i higieny pracy

1. Na podstawie § 2 rozporz¹dzenia Ministra Pracy i Polityki Spo³ecznej

z dnia 11 czerwca 2002 r. zmieniaj¹cego rozporz¹dzenie w sprawie ogólnych
przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 91, poz. 811) og³asza
siê w za³¹czniku do niniejszego obwieszczenia jednolity tekst rozporz¹dze-
nia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 wrzeœnia 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 129,
poz. 844), z uwzglêdnieniem zmian wprowadzonych rozporz¹dzeniem Mini-
stra Pracy i Polityki Spo³ecznej z dnia 11 czerwca 2002 r. zmieniaj¹cym roz-
porz¹dzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy
(Dz. U. Nr 91, poz. 811) oraz zmian wynikaj¹cych z przepisów og³oszonych
przed dniem 28 sierpnia 2003 r.

2. Podany w za³¹czniku do niniejszego obwieszczenia tekst jednolity roz-

porz¹dzenia nie obejmuje § 3 rozporz¹dzenia Ministra pracy i Polityki Spo-
³ecznej z dnia 11 czerwca 2002 r. zmieniaj¹cego rozporz¹dzenie w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 91,
poz. 811), który stanowi:

„§ 3. Rozporz¹dzenie wchodzi w ¿ycie po up³ywie 12 miesiêcy od dnia

og³oszenia”

Minister Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej:

J. Hausner

166

Za³¹cznik do obwieszczenia

Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej

z dnia 28 sierpnia 2003 r.

ROZPORZ¥DZENIE

MINISTRA PRACY I POLITYKI SOCJALNEJ

z dnia 26 wrzeœnia 1997 r.

w sprawie ogólnych przepisów

bezpieczeñstwa i higieny pracy

(tekst jednolity) Dz. U. z 2003 r., Nr 169, poz. 1650.

Na podstawie art. 237

§ 1 Kodeksu pracy zarz¹dza siê, co nastêpuje:

DZIA³ I

Przepisy wstêpne

§ 1. 1. Rozporz¹dzenie okreœla ogólnie obowi¹zuj¹ce przepisy bezpie-

czeñstwa i higieny pracy w zak³adach pracy, w szczególnoœci dotycz¹ce:

1) obiektów budowlanych, pomieszczeñ pracy i terenu zak³adów pracy;
2) procesów pracy;
3) pomieszczeñ i urz¹dzeñ higienicznosanitarnych.
2. Przepisy rozporz¹dzenia nie dotycz¹ œrodków transportu kolejowego,

lotniczego, morskiego i wodnego œródl¹dowego.

§ 2. Ilekroæ w rozporz¹dzeniu jest mowa o:
1) „os³onie” – rozumie siê przez to element lub zestaw elementów kon-

strukcyjnych s³u¿¹cy do ochrony cz³owieka przed niebezpiecznymi lub
uci¹¿liwymi wp³ywami pracuj¹cych czêœci, mechanizmów i uk³adów robo-
czych maszyny lub innego urz¹dzenia technicznego;

167

2) „pomieszczeniach higienicznosanitarnych” – rozumie siê przez to szat-

nie, umywalnie, pomieszczenia z natryskami, ustêpy, palarnie, jadalnie,
z wyj¹tkiem sto³ówek, pomieszczenia do ogrzewania siê pracowników oraz
pomieszczenia do prania, odka¿ania, suszenia i odpylania odzie¿y roboczej
lub ochronnej;

3) „pomieszczeniu pracy” – rozumie siê przez to pomieszczenie przezna-

czone na pobyt pracowników, w którym wykonywana jest praca. Nie uwa¿a
siê za przeznaczone na pobyt pracowników pomieszczeñ, w których:

a) ³¹czny czas przebywania tych samych pracowników w ci¹gu jednej

zmiany roboczej jest krótszy ni¿ 2 godziny, a wykonywane czynnoœci maj¹
charakter dorywczy b¹dŸ praca polega na krótkotrwa³ym przebywaniu zwi¹-
zanym z dozorem albo konserwacj¹ urz¹dzeñ lub utrzymaniem czystoœci
i porz¹dku,

b) maj¹ miejsce procesy technologiczne niepozwalaj¹ce na zapewnienie

odpowiednich warunków przebywania pracowników w celu ich obs³ugi, bez
zastosowania œrodków ochrony indywidualnej i zachowania specjalnego re-
¿imu organizacji pracy,

c) jest prowadzona hodowla roœlin lub zwierz¹t, niezale¿nie od czasu prze-

bywania w nich pracowników zajmuj¹cych siê obs³ug¹;

4) „pomieszczeniu sta³ej pracy” – rozumie siê przez to pomieszczenie pra-

cy, w którym ³¹czny czas przebywania tego samego pracownika w ci¹gu jed-
nej doby przekracza 4 godziny;

5) „pomieszczeniu czasowej pracy” – rozumie siê przez to pomieszczenie

pracy, w którym ³¹czny czas przebywania tego samego pracownika w ci¹gu
jednej doby trwa od 2 do 4 godzin;

6) „przepisach techniczno-budowlanych” – rozumie siê przez to przepisy

ustawy – Prawo budowlane oraz aktów wykonawczych do tej ustawy;

7) „ryzyku zawodowym” – rozumie siê przez to prawdopodobieñstwo wy-

st¹pienia niepo¿¹danych zdarzeñ zwi¹zanych z wykonywan¹ prac¹, powo-
duj¹cych straty, w szczególnoœci wyst¹pienia u pracowników niekorzyst-
nych skutków zdrowotnych w wyniku zagro¿eñ zawodowych wystêpuj¹-
cych w œrodowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy;

7a) „terenie zak³adu pracy” – rozumie siê przez to przestrzeñ wraz

z obiektami budowlanymi, bêd¹c¹ w dyspozycji pracodawcy, w której pra-
codawca organizuje miejsca pracy;

168

7b) „miejscu pracy” – rozumie siê przez to miejsce wyznaczone przez

pracodawcê, do którego pracownik ma dostêp w zwi¹zku z wykonywa-
niem pracy;

8) „stanowisku pracy” – rozumie siê przez to przestrzeñ pracy, wraz z wy-

posa¿eniem w œrodki i przedmioty pracy, w której pracownik lub zespó³ pra-
cowników wykonuje pracê;

9) „œrodkach ochrony indywidualnej” – rozumie siê przez to wszelkie

œrodki noszone lub trzymane przez pracownika w celu jego ochrony
przed jednym lub wiêksz¹ liczb¹ zagro¿eñ zwi¹zanych z wystêpowaniem
niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w œrodowisku pracy, w tym
równie¿ wszelkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu. Do œrod-
ków ochrony indywidualnej nie zalicza siê:

– zwyk³ej odzie¿y roboczej i mundurów, które nie s¹ specjalnie przezna-

czone do zapewnienia bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia pracownika,

– œrodków ochrony indywidualnej u¿ywanych przez wojsko, Policjê i in-

ne s³u¿by utrzymania porz¹dku publicznego,

– wyposa¿enia stosowanego przez s³u¿by pierwszej pomocy i ratownicze,
– œrodków ochrony indywidualnej stosowanych na podstawie przepisów

Prawa o ruchu drogowym,

– wyposa¿enia sportowego,
– œrodków s³u¿¹cych do samoobrony lub do odstraszania,
– przenoœnych urz¹dzeñ do wykrywania oraz sygnalizowania zagro¿eñ

i naruszania porz¹dku publicznego;

10) „œrodkach ochrony zbiorowej” – rozumie siê przez to œrodki przezna-

czone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym i pojedynczych osób,
przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami wystêpuj¹cymi pojedyn-
czo lub ³¹cznie w œrodowisku pracy, bêd¹ce rozwi¹zaniami technicznymi
stosowanymi w pomieszczeniach pracy, maszynach i innych urz¹dzeniach;

11) „œrodowisku pracy” – rozumie siê przez to warunki œrodowiska mate-

rialnego (okreœlonego czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologiczny-
mi), w którym odbywa siê proces pracy;

12) „urz¹dzeniach ochronnych” – rozumie siê przez to os³ony lub takie

urz¹dzenia, które spe³niaj¹ jedn¹ lub wiêcej z ni¿ej wymienionych funkcji:

– zapobiegaj¹ dostêpowi do stref niebezpiecznych,
– powstrzymuj¹ ruchy elementów niebezpiecznych, zanim pracownik

znajdzie siê w strefie niebezpiecznej,

169

– nie pozwalaj¹ na w³¹czenie ruchu elementów niebezpiecznych, jeœli pra-

cownik znajduje siê w strefie niebezpiecznej,

– zapobiegaj¹ naruszeniu normalnych warunków pracy maszyn i innych

urz¹dzeñ technicznych,

– nie pozwalaj¹ na uaktywnienie innych czynników niebezpiecznych lub

szkodliwych;

13) „zagro¿eniu” – rozumie siê przez to stan œrodowiska pracy mog¹cy

spowodowaæ wypadek lub chorobê;

14) „punkcie pierwszej pomocy” – rozumie siê przez to – w zale¿noœci

od wielkoœci zak³adu pracy, rodzaju prowadzonej dzia³alnoœci i zwi¹zanych
z ni¹ zagro¿eñ – pomieszczenie lub wyodrêbnione miejsce o wystarczaj¹cej
powierzchni, umo¿liwiaj¹cej wniesienie noszy, wyposa¿one w niezbêdny
sprzêt i inne œrodki do udzielania pierwszej pomocy;

15) „znaku bezpieczeñstwa” – rozumie siê przez to znak utworzony przez

kombinacjê kszta³tu geometrycznego, barwy i symbolu graficznego lub ob-
razkowego (piktogramu) albo tekstu, przekazuj¹cy okreœlon¹ informacjê
zwi¹zan¹ z bezpieczeñstwem lub jego zagro¿eniem;

16) „sygna³ach bezpieczeñstwa” – rozumie siê przez to sygna³y œwietlne

i dŸwiêkowe, komunikaty s³owne lub sygna³y rêczne, przekazuj¹ce informa-
cje istotne dla zachowania bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia pracowników;

17) „sygnale œwietlnym” – rozumie siê przez to sygna³ emitowany przez

urz¹dzenie wykonane z przezroczystych lub pó³przezroczystych materia³ów,
podœwietlonych od wewn¹trz lub z ty³u, tak aby dawa³o to efekt œwiec¹cej
powierzchni;

18) „sygnale dŸwiêkowym” – rozumie siê przez to sygna³ akustyczny

(dŸwiêkowy) emitowany przez urz¹dzenie przeznaczone do tego celu, bez
u¿ycia g³osu ludzkiego i nieemituj¹ce tego g³osu, wskazuj¹cy na zaistnienie
oraz – w razie potrzeby – trwanie i zakoñczenie niebezpiecznej sytuacji;

19) „sygnale rêcznym” – rozumie siê przez to ustalony ruch lub uk³ad r¹k

i d³oni, s³u¿¹cy do kierowania osobami wykonuj¹cymi czynnoœci mog¹ce
stwarzaæ zagro¿enia dla bezpieczeñstwa pracowników;

20) „komunikacie s³ownym” – rozumie siê przez to ustalon¹, krótk¹ i jed-

noznaczn¹, informacjê s³own¹ wypowiadan¹ przez cz³owieka lub emitowa-
n¹ jako g³os ludzki, nakazuj¹c¹ okreœlone postêpowanie w celu zachowania
bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia pracowników.

170

DZIA³ II

Obiekty budowlane i teren zak³adu pracy

§ 3. Budynki i inne obiekty budowlane, w których znajduj¹ siê pomiesz-

czenia pracy, powinny byæ zbudowane i utrzymywane zgodnie z wymaga-
niami okreœlonymi w przepisach techniczno-budowlanych.

§ 4. 1. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ na terenie zak³adu pracy

wykonane i oznakowane, zgodnie z Polskimi Normami i w³aœciwymi prze-
pisami, drogi komunikacyjne i transportowe, zwane dalej „drogami”, drogi
dla pieszych, zwane dalej „przejœciami”, i dojazdy po¿arowe oraz utrzymy-
waæ je w stanie niestwarzaj¹cym zagro¿eñ dla u¿ytkowników. Drogi i przej-
œcia oraz dojazdy po¿arowe nie mog¹ prowadziæ przez miejsca, w których
wystêpuj¹ zagro¿enia dla ich u¿ytkowników.

2. Drogi i przejœcia powinny posiadaæ wymiary odpowiednie do liczby po-

tencjalnych u¿ytkowników oraz rodzajów i wielkoœci stosowanych urz¹dzeñ
transportowych i przemieszczanych ³adunków. Minimalne wymiary dróg
i przejœæ okreœlaj¹ Polskie Normy.

3. Nawierzchnia dróg, placów manewrowych, postojowych i sk³adowych,

dojazdów po¿arowych i przejœæ powinna byæ równa i twarda lub utwardzo-
na oraz posiadaæ noœnoœæ odpowiedni¹ do obci¹¿enia wynikaj¹cego ze sto-
sowanych œrodków transportowych oraz przemieszczanych i sk³adowanych
materia³ów.

4. Drogi, przejœcia oraz place manewrowe, postojowe i sk³adowe powin-

ny posiadaæ urz¹dzenia lub inne rozwi¹zania techniczne zapewniaj¹ce od-
prowadzanie wód opadowych.

§ 5. 1. Na drogach transportowych i w magazynach nie powinny wystêpo-

waæ progi ani stopnie. W przypadku zró¿nicowania poziomów pod³ogi, ró¿-
nice te powinny byæ wyrównane pochylniami o nachyleniu dostosowanym
do rodzaju u¿ywanego œrodka transportu, ale nie wiêkszym ni¿ 8 %.

2. Pochylnie powinny umo¿liwiaæ bezpieczne poruszanie siê pracowni-

ków i dogodny transport ³adunków.

§ 6. 1. Miejsca w zak³adzie pracy, w których wystêpuj¹ zagro¿enia dla

pracowników, powinny byæ oznakowane widocznymi barwami lub znakami
bezpieczeñstwa zgodnie z wymaganiami okreœlonymi w za³¹czniku nr 1
do rozporz¹dzenia i w Polskich Normach.

2. Je¿eli oznakowanie, o którym mowa w ust. 1, nie jest wystarczaj¹ce dla

zapewnienia bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia pracownika, miejsca niebez-

171

pieczne powinny byæ wy³¹czone z u¿ytkowania poprzez ich odpowiednie
wygrodzenie lub w inny sposób.

3. Otwory i zag³êbienia powinny byæ zamkniête odpowiednimi pokrywa-

mi, a je¿eli jest to niemo¿liwe – w³aœciwie ogrodzone i oznakowane.

4. Miejsca niebezpieczne na przejœciach zagra¿aj¹ce potkniêciem siê,

upadkiem lub uderzeniem (np. stopnie) powinny byæ pomalowane barwami
bezpieczeñstwa zgodnie z Polskimi Normami.

5. Na drogach – w miejscach, w których mo¿liwe jest niespodziewane

wtargniêcie pieszych, w szczególnoœci przed bramami, drzwiami i przejœcia-
mi, nale¿y ustawiæ barierki lub zastosowaæ inne skuteczne œrodki ochronne.

§ 7. 1. Dróg, przejœæ i dojazdów po¿arowych nie wolno zastawiaæ mate-

ria³ami, œrodkami transportu, sprzêtem i innymi przedmiotami.

2. Na skrzy¿owaniach dróg powinna byæ zapewniona dobra widocznoœæ.
§ 8. W tunelach przeznaczonych do sta³ej komunikacji nie powinny znaj-

dowaæ siê ruroci¹gi s³u¿¹ce do transportu substancji chemicznych toksycz-
nych lub ¿r¹cych oraz substancji z innych wzglêdów niebezpiecznych. Wy-
móg ten nie dotyczy przewodów s³u¿¹cych do ogrzewania tunelu, je¿eli tem-
peratura czynnika grzewczego nie przekracza 95 °C.

§ 9. 1. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ drogi ewakuacyjne ze

wszystkich pomieszczeñ obiektu budowlanego, w których mog¹ przebywaæ
pracownicy, umo¿liwiaj¹ce szybkie wydostanie siê pracowników na otwart¹
przestrzeñ. Drogi ewakuacyjne oraz dojœcia do nich prowadz¹ce nie mog¹
byæ zastawiane.

2. Wymagania dla dróg ewakuacyjnych i warunki ewakuacji okreœlaj¹

przepisy techniczno-budowlane i dotycz¹ce ochrony przeciwpo¿arowej.

§ 10. 1. We wszystkich miejscach na terenie zak³adu pracy, w których mo-

g¹ przebywaæ pracownicy, pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ oœwietle-
nie elektryczne w porze nocnej lub je¿eli oœwietlenie dzienne jest niewystar-
czaj¹ce. Wymagania dotycz¹ce oœwietlenia okreœlaj¹ Polskie Normy.

2. Instalacje i urz¹dzenia elektryczne powinny byæ tak wykonane i eksplo-

atowane, aby nie nara¿a³y pracowników na pora¿enie pr¹dem elektrycznym,
przepiêcia atmosferyczne, szkodliwe oddzia³ywanie pól elektromagnetycz-
nych oraz nie stanowi³y zagro¿enia po¿arowego, wybuchowego i nie powo-
dowa³y innych szkodliwych skutków.

§ 11. Zak³ad pracy powinien byæ wyposa¿ony w urz¹dzenia zapobiegaj¹-

ce zanieczyszczeniu lub ska¿eniu, w stopniu szkodliwym dla zdrowia ludz-

172

kiego – powietrza, gruntu oraz wód – substancjami chemicznymi, œrodkami
promieniotwórczymi albo biologicznie zakaŸnymi, w zwi¹zku z produkcj¹
b¹dŸ inn¹ dzia³alnoœci¹ zak³adu pracy.

§ 12. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ ochronê obiektów budowla-

nych i urz¹dzeñ technicznych przed gromadzeniem siê ³adunków i wy³ado-
waniami elektrycznoœci statycznej – stwarzaj¹cymi zagro¿enia w œrodowi-
sku pracy.

§ 13. 1. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ dostateczn¹ iloœæ wody

zdatnej do picia oraz do celów higienicznosanitarnych, gospodarczych
i przeciwpo¿arowych.

2. Iloœæ wody do celów higienicznych przypadaj¹ca dziennie na ka¿dego

pracownika jednoczeœnie zatrudnionego nie mo¿e byæ mniejsza ni¿:

1) 120 l – przy pracach w kontakcie z substancjami szkodliwymi, truj¹cy-

mi lub zakaŸnymi albo powoduj¹cymi silne zabrudzenie py³ami, w tym 90 l
w przypadku korzystania z natrysków;

2) 90 l – przy pracach brudz¹cych, wykonywanych w wysokiej tempera-

turze lub wymagaj¹cych zapewnienia nale¿ytej higieny procesów technolo-
gicznych, w tym 60 l w przypadku korzystania z natrysków;

3) 30 l – przy pracach niewymienionych w pkt 1 i 2.
3. Niezale¿nie od iloœci wody, okreœlonej w ust. 2, nale¿y zapewniæ wodê

niezbêdn¹ do utrzymania czystoœci pomieszczeñ i terenu zak³adu pracy
w iloœci co najmniej 1,5 l na dobê na ka¿dy metr kwadratowy powierzchni
pod³ogi, wymagaj¹cej zmywania, oraz co najmniej 2,5 l na dobê na ka¿dy
metr kwadratowy powierzchni terenu poza budynkami, wymagaj¹cej pole-
wania (tereny zielone, utwardzone ulice, place itp.).

DZIA³ III

Pomieszczenia pracy

Rozdzia³ 1

Przepisy ogólne

§ 14. Pracodawca jest obowi¹zany utrzymywaæ pomieszczenia pracy

w czystoœci i porz¹dku oraz zapewniæ ich okresowe remonty i konserwacje
w celu zachowania wymagañ bezpieczeñstwa i higieny pracy.

§ 15. 1. Pomieszczenia pracy i ich wyposa¿enie powinny zapewniaæ pra-

cownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy. W szczególnoœci w po-

173

mieszczeniach pracy nale¿y zapewniæ oœwietlenie naturalne i sztuczne, od-
powiedni¹ temperaturê, wymianê powietrza oraz zabezpieczenie przed wil-
goci¹, niekorzystnymi warunkami cieplnymi i nas³onecznieniem, drganiami
oraz innymi czynnikami szkodliwymi dla zdrowia i uci¹¿liwoœciami.

2. W pomieszczeniach pracy, w których wystêpuj¹ czynniki szkodliwe dla

zdrowia (wysoka temperatura, ha³as, drgania, promieniowanie, gazy, py³y,
pary itp.) powinny byæ zastosowane rozwi¹zania techniczne uniemo¿liwiaj¹-
ce przedostawanie siê tych czynników do innych pomieszczeñ pracy oraz
do pomieszczeñ higienicznosanitarnych.

3. Œciany i sufity pomieszczeñ pracy, w których wydzielaj¹ siê substancje

szkodliwe dla zdrowia pracowników lub py³y niebezpieczne pod wzglêdem
wybuchowym, powinny mieæ pokrycie ochronne, zabezpieczaj¹ce przed ad-
sorpcj¹ i gromadzeniem siê py³u oraz powinny byæ przystosowane do ³atwe-
go czyszczenia lub zmywania.

4. Je¿eli ze wzglêdu na rodzaj wykonywanych robót lub rodzaj stosowa-

nych urz¹dzeñ mo¿e zachodziæ niebezpieczeñstwo wybuchu, stropy, dachy
i œciany pomieszczeñ pracy powinny byæ wykonane zgodnie z wymagania-
mi bezpieczeñstwa dla tego rodzaju robót lub znajduj¹cych siê tam urz¹dzeñ
oraz zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi.

§ 16. 1. W pomieszczeniach oraz na drogach znajduj¹cych siê w obiektach

budowlanych pod³ogi powinny byæ stabilne, równe, nieœliskie, niepyl¹ce
i odporne na œcieranie oraz nacisk, a tak¿e ³atwe do utrzymania w czystoœci.

2. W pomieszczeniach, w których mog¹ wyst¹piæ mieszaniny wybuchowe

palnych par, py³ów lub gazów z powietrzem, powierzchnie pod³óg powinny
byæ wykonane z materia³u niepowoduj¹cego iskrzenia mechanicznego lub
wy³adowañ elektrostatycznych.

3. Je¿eli pod³oga jest wykonana z materia³u bêd¹cego dobrym przewodni-

kiem ciep³a lub je¿eli przy wykonywaniu pracy wystêpuje jej zamoczenie,
w przejœciach oraz w miejscach do stania i siedzenia powinny znajdowaæ siê
podesty izoluj¹ce od zimna lub wilgoci albo powinny byæ stosowane inne
œrodki izoluj¹ce. Podesty powinny byæ stabilne, wytrzyma³e na obci¹¿enie
u¿ytkowe, zabezpieczaj¹ce przed poœlizgiem i potkniêciem oraz ³atwe
do utrzymania w czystoœci.

§ 17. W pomieszczeniach magazynowych i na drogach znajduj¹cych siê

w obiektach budowlanych powinny byæ umieszczone informacje o dopusz-
czalnym obci¹¿eniu stropów.

174

§ 18. 1. Pomieszczenia sta³ej pracy nie powinny byæ lokalizowane poni¿ej

poziomu otaczaj¹cego terenu, z wyj¹tkiem pomieszczeñ, o których mowa
w ust. 2, oraz je¿eli wymaga tego rodzaj produkcji (w ch³odniach, rozlew-
niach win itp.).

2. Poni¿ej poziomu otaczaj¹cego terenu mog¹ znajdowaæ siê pomieszcze-

nia pracy w gara¿u, kot³owni i warsztatach podrêcznych, pomieszczenia han-
dlowe, us³ugowe i gastronomiczne w ulicznych przejœciach podziemnych,
w podziemnych stacjach komunikacyjnych i tunelach, w domach handlo-
wych i hotelach oraz w obiektach zabytkowych, pod warunkiem zachowania
wymagañ przepisów techniczno-budowlanych i po uzyskaniu zgody w³aœci-
wego pañstwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego, wydanej w po-
rozumieniu z okrêgowym inspektorem pracy.

3. Na warunkach okreœlonych w ust. 2 i w przypadku zapewnienia oœwie-

tlenia dziennego, pomieszczenia sta³ej pracy mog¹ znajdowaæ siê w sutere-
nach lub piwnicach.

§ 19. 1. Powierzchnia i wysokoœæ pomieszczeñ pracy powinny zapewniaæ

spe³nienie wymagañ bezpieczeñstwa i higieny pracy, z uwzglêdnieniem ro-
dzaju wykonywanej pracy, stosowanych technologii oraz czasu przebywania
pracowników w tych pomieszczeniach.

2. Na ka¿dego z pracowników jednoczeœnie zatrudnionych w pomieszcze-

niach sta³ej pracy powinno przypadaæ co najmniej 13 m

wolnej objêtoœci

pomieszczenia oraz co najmniej 2 m

wolnej powierzchni pod³ogi (niezajê-

tej przez urz¹dzenia techniczne, sprzêt itp.).

§ 20. 1. Wysokoœæ pomieszczenia sta³ej pracy nie mo¿e byæ mniejsza ni¿:
1) 3 m w œwietle – je¿eli w pomieszczeniu nie wystêpuj¹ czynniki szko-

dliwe dla zdrowia;

2) 3,3 m w œwietle – je¿eli w pomieszczeniu prowadzone s¹ prace powo-

duj¹ce wystêpowanie czynników szkodliwych dla zdrowia.

2. Wysokoœæ pomieszczeñ, o których mowa w ust. 1, mo¿e byæ obni¿ona

w przypadku zastosowania klimatyzacji – pod warunkiem uzyskania zgody
pañstwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego.

3. Wysokoœæ okreœlona w ust. 1 pkt 1 mo¿e byæ zmniejszona do:
1) 2,5 m w œwietle:
a) je¿eli w pomieszczeniu zatrudnionych jest nie wiêcej ni¿ 4 pracowni-

ków, a na ka¿dego z nich przypada co najmniej po 15 m

wolnej objêtoœci

pomieszczenia lub

175

b) w pomieszczeniu us³ugowym lub produkcyjnym drobnej wytwórczoœci

mieszcz¹cym siê w budynku mieszkalnym, je¿eli przy wykonywanych pra-
cach nie wystêpuj¹ py³y lub substancje szkodliwe dla zdrowia, ha³as nie
przekracza dopuszczalnych wartoœci poziomu dŸwiêku w budynkach miesz-
kalnych, okreœlonych w Polskich Normach, a na jednego pracownika przy-
pada co najmniej 15 m

wolnej objêtoœci pomieszczenia;

2) 2,2 m w œwietle – w dy¿urce, portierni, kantorze, kiosku ulicznym,

dworcowym i innym oraz w pomieszczeniu usytuowanym na antresoli
otwartej do wiêkszego pomieszczenia.

4. Wysokoœæ pomieszczenia czasowej pracy nie mo¿e byæ mniejsza ni¿:
1) 2,2 m w œwietle – je¿eli w pomieszczeniu nie wystêpuj¹ czynniki szko-

dliwe dla zdrowia;

2) 2,5 m w œwietle – je¿eli w pomieszczeniu prowadzone s¹ prace powo-

duj¹ce wystêpowanie czynników szkodliwych dla zdrowia.

5. W pomieszczeniu o stropie pochy³ym wymagania okreœlone w ust. 1, 3

i 4 stosuje siê do œredniej wysokoœci pomieszczenia, przy czym w najni¿-
szym miejscu wysokoœæ pomieszczenia nie mo¿e byæ mniejsza w œwietle
ni¿ 1,9 m (licz¹c od poziomu pod³ogi do najni¿ej po³o¿onej czêœci konstruk-
cyjnej sufitu).

§ 21. 1. Do pomieszczeñ i stanowisk pracy po³o¿onych na ró¿nych po-

ziomach powinny prowadziæ bezpieczne dojœcia sta³ymi schodami lub po-
chylniami.

2. Nawierzchnie schodów, pomostów i pochylni nie powinny byæ œliskie,

a w miejscach, w których mo¿e wystêpowaæ zaleganie py³ów – powinny byæ
a¿urowe.

3. Zamocowane na sta³e drabiny lub klamry mog¹ byæ stosowane jako doj-

œcia dodatkowe oprócz schodów, a zamiast schodów – tylko w wyj¹tkowych
przypadkach uzasadnionych wzglêdami u¿ytkowymi lub gdy nie ma tech-
nicznych mo¿liwoœci ich zastosowania.

4. Wymagania, jakie powinny spe³niaæ schody i pochylnie, okreœlaj¹ prze-

pisy techniczno-budowlane.

§ 22. 1. Wymiary otworów drzwiowych w ka¿dym pomieszczeniu powin-

ny byæ odpowiednie do liczby pracowników z nich korzystaj¹cych oraz
do rodzaju i wielkoœci u¿ywanych urz¹dzeñ transportowych i przemieszcza-
nych ³adunków. Wymiary otworów drzwiowych okreœla Polska Norma.

176

2. Sposób otwierania drzwi z pomieszczeñ pracy i z pomieszczeñ higie-

nicznosanitarnych powinien odpowiadaæ wymaganiom przepisów technicz-
no-budowlanych i dotycz¹cych ochrony przeciwpo¿arowej.

3. Drzwi rozsuwane musz¹ byæ wyposa¿one w urz¹dzenia zapobiegaj¹ce

ich wypadniêciu z prowadnic.

4. Drzwi i bramy otwieraj¹ce siê do góry musz¹ byæ wyposa¿one w urz¹-

dzenia zapobiegaj¹ce ich przypadkowemu opadaniu.

5. Wrota bram powinny byæ wyposa¿one w urz¹dzenia zapobiegaj¹ce ich

przypadkowemu zamkniêciu.

6. Wahad³owe drzwi i bramy musz¹ byæ przezroczyste lub posiadaæ prze-

zroczyste panele.

7. Drzwi i bramy przezroczyste powinny byæ wykonane z materia³u od-

pornego na rozbicie lub ze szk³a hartowanego oraz odpowiednio oznakowa-
ne w widocznym miejscu.

8. Pomiêdzy pomieszczeniami nie nale¿y wykonywaæ progów, chyba ¿e

warunki techniczne wymagaj¹ ich zastosowania. W takich przypadkach na-
le¿y je oznaczyæ w sposób widoczny.

9. Drzwi i bramy otwierane i zamykane mechanicznie powinny tak funk-

cjonowaæ, aby nie stwarza³y zagro¿enia urazem. Drzwi takie powinny mieæ
zamontowane ³atwo rozpoznawalne i ³atwo dostêpne z obu stron urz¹dzenie
do ich zatrzymywania, a tak¿e powinny byæ przystosowane do rêcznego
otwierania.

§ 23. Pomieszczenia pracy, w których przebywaj¹ pracownicy, nie mog¹

byæ zamykane w sposób uniemo¿liwiaj¹cy wyjœcie z pomieszczenia. Je¿eli
istniej¹ wzglêdy wymagaj¹ce zamykania pomieszczeñ w czasie pracy
przed osobami nieupowa¿nionymi, nale¿y stosowaæ przy drzwiach zamki
uniemo¿liwiaj¹ce wejœcie z zewn¹trz, a jednoczeœnie umo¿liwiaj¹ce wyjœcie
z pomieszczenia bez u¿ycia klucza. W takiej sytuacji nale¿y przewidzieæ
mo¿liwoœæ powiadamiania pracowników znajduj¹cych siê w takich po-
mieszczeniach o niebezpieczeñstwie gro¿¹cym z zewn¹trz.

§ 24. 1. Szyby w oknach oraz inne przedmioty i powierzchnie szklane, znaj-

duj¹ce siê w pomieszczeniach pracy, nara¿one na uszkodzenia w zwi¹zku z ro-
dzajem prowadzonych prac, powinny byæ od strony, po której mog¹ znajdo-
waæ siê ludzie, os³oniête siatk¹ zabezpieczaj¹c¹ przed od³amkami szk³a.

2. Przezroczyste œciany dzia³owe, znajduj¹ce siê w pomieszczeniach pra-

cy, w pobli¿u takich pomieszczeñ lub wzd³u¿ przejœæ – musz¹ byæ jedno-

177

znacznie oznakowane oraz wykonane z materia³u odpornego na rozbicie lub
tak os³oniête, aby niemo¿liwe by³o zetkniêcie siê pracownika ze œcian¹ lub
jego zranienie w razie rozbicia tej œciany.

Rozdzia³ 2

Oœwietlenie

§ 25. W pomieszczeniach sta³ej pracy nale¿y zapewniæ oœwietlenie dzien-

ne, chyba ¿e jest to niemo¿liwe lub niewskazane ze wzglêdu na technologiê
produkcji, a na stosowanie oœwietlenia wy³¹cznie elektrycznego pracodawca
uzyska³ zgodê w³aœciwego pañstwowego wojewódzkiego inspektora sanitar-
nego wydan¹ w porozumieniu z okrêgowym inspektorem pracy.

§ 26. 1. Oœwietlenie dzienne na poszczególnych stanowiskach pracy po-

winno byæ dostosowane do rodzaju wykonywanych prac i wymaganej do-
k³adnoœci oraz powinno spe³niaæ wymagania okreœlone w Polskiej Normie.

2. Niezale¿nie od oœwietlenia dziennego w pomieszczeniach pracy nale¿y za-

pewniæ oœwietlenie elektryczne o parametrach zgodnych z Polskimi Normami.

§ 27. 1. Stosunek wartoœci œrednich natê¿enia oœwietlenia w pomieszcze-

niach s¹siaduj¹cych ze sob¹, przez które odbywa siê komunikacja wewnêtrz-
na, nie powinien byæ wiêkszy ni¿ 5 do 1.

2. Przy wyjœciu z pomieszczeñ, w których ze wzglêdów technologicznych

praca jest wykonywana w ciemnoœci (np. ciemnie optyczne), powinny byæ
zapewnione warunki umo¿liwiaj¹ce stopniow¹ adaptacjê wzroku.

§ 28. W pomieszczeniach i miejscach pracy, w których w razie awarii

oœwietlenia mog¹ wyst¹piæ zagro¿enia dla ¿ycia lub zdrowia pracowników,
nale¿y zapewniæ oœwietlenie awaryjne o odpowiednim natê¿eniu, zgodnie
z Polsk¹ Norm¹.

§ 28a. Instalacje oœwietleniowe w pomieszczeniach, w których znajduj¹

siê miejsca pracy, oraz w korytarzach powinny byæ dobrane i wykonane tak,
aby nie nara¿a³y pracownika na wypadek powodowany rodzajem zainstalo-
wanego oœwietlenia.

§ 29. 1. Okna, œwietliki i naœwietla w pomieszczeniach pracy o du¿ej wil-

gotnoœci powietrza powinny byæ wykonane w sposób zapobiegaj¹cy skrapla-
niu siê w nich pary wodnej. W przypadku szczególnie du¿ego zaparowania
pomieszczenia i mo¿liwoœci spadania kropel wody na stanowisko pracy na-
le¿y zainstalowaæ rynienki lub inne urz¹dzenia odprowadzaj¹ce wodê
z okien, œwietlików i naœwietli.

178

2. Szyby w oknach i œwietlikach powinny byæ czyste oraz przepuszczaæ

dostateczn¹ iloœæ œwiat³a. Do mycia okien i œwietlików powinien byæ zapew-
niony dogodny i bezpieczny dostêp.

3. Okna i œwietliki powinny byæ wyposa¿one w odpowiednie urz¹dzenia

eliminuj¹ce nadmierne operowanie promieni s³onecznych padaj¹cych na sta-
nowiska pracy.

4. Okna i œwietliki, przeznaczone do wietrzenia pomieszczeñ, nale¿y wy-

posa¿yæ w urz¹dzenia pozwalaj¹ce na otwieranie ich w sposób ³atwy i bez-
pieczny z poziomu pod³ogi oraz ustawienie czêœci otwieranych w po¿¹da-
nym po³o¿eniu.

Rozdzia³ 3

Ogrzewanie i wentylacja

§ 30. W pomieszczeniach pracy nale¿y zapewniæ temperaturê odpowied-

ni¹ do rodzaju wykonywanej pracy (metod pracy i wysi³ku fizycznego nie-
zbêdnego do jej wykonania) nie ni¿sz¹ ni¿ 14°C (287 K), chyba ¿e wzglêdy
technologiczne na to nie pozwalaj¹. W pomieszczeniach pracy, w których
jest wykonywana lekka praca fizyczna, i w pomieszczeniach biurowych tem-
peratura nie mo¿e byæ ni¿sza ni¿ 18°C (291 K).

§ 31. Pomieszczenia i stanowiska pracy powinny byæ zabezpieczone

przed niekontrolowan¹ emisj¹ ciep³a w drodze promieniowania, przewodze-
nia i konwekcji oraz przed nap³ywem ch³odnego powietrza z zewn¹trz.

§ 32. 1. W pomieszczeniach pracy powinna byæ zapewniona wymiana po-

wietrza wynikaj¹ca z potrzeb u¿ytkowych i funkcji tych pomieszczeñ, bilan-
su ciep³a i wilgotnoœci oraz zanieczyszczeñ sta³ych i gazowych.

2. W pomieszczeniach pracy, w których wydzielaj¹ siê substancje szkodli-

we dla zdrowia, powinna byæ zapewniona taka wymiana powietrza, aby nie
by³y przekraczane wartoœci najwy¿szych dopuszczalnych stê¿eñ tych sub-
stancji.

3. Wymagania dotycz¹ce parametrów powietrza w pomieszczeniach pra-

cy okreœlaj¹ odrêbne przepisy i Polskie Normy.

§ 33. W pomieszczeniach pracy, w których nastêpuje wydzielanie siê cie-

p³a przez promieniowanie w iloœci przekraczaj¹cej na stanowiskach pracy

kJ x godz.

2.500

179

nale¿y stosowaæ nawiewn¹ wentylacjê miejscow¹. Parametry nawiewanego
powietrza powinny spe³niaæ wymagania dla mikroklimatu gor¹cego, okre-
œlone w przepisach w sprawie najwy¿szych dopuszczalnych stê¿eñ i natê¿eñ
czynników szkodliwych dla zdrowia w œrodowisku pracy.

§ 34. Urz¹dzenia lub ich czêœci, z których mog¹ wydzielaæ siê szkodliwe ga-

zy, pary lub py³y, powinny byæ zhermetyzowane. W razie niemo¿liwoœci zher-
metyzowania, urz¹dzenia te powinny byæ wyposa¿one w miejscowe wyci¹gi.

§ 35. 1. Powietrze doprowadzane do pomieszczeñ pracy z zewn¹trz

przy zastosowaniu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej powinno byæ
oczyszczone z py³ów i substancji szkodliwych dla zdrowia.

2. Klimatyzacja lub wentylacja nie mo¿e powodowaæ przeci¹gów, wyziê-

bienia lub przegrzewania pomieszczeñ pracy. Nie dotyczy to wentylacji awa-
ryjnej.

3. Strumieñ powietrza pochodz¹cy z urz¹dzeñ wentylacji nawiewnej nie

powinien byæ skierowany bezpoœrednio na stanowisko pracy.

§ 36. 1. Maksymalna temperatura nawiewanego powietrza nie powinna

przekraczaæ 70 °C (343 K) przy nawiewie powietrza na wysokoœci nie mniej-
szej ni¿ 3,5 m od poziomu pod³ogi stanowiska pracy i 45 °C (318 K) – w po-
zosta³ych przypadkach.

2. W pomieszczeniach pracy, w których wystêpuj¹ ³atwo palne lub niebez-

pieczne pod wzglêdem wybuchowym py³y, gazy lub pary, maksymalna tem-
peratura nawiewanego powietrza powinna byæ zgodna z przepisami w spra-
wie ochrony przeciwpo¿arowej.

§ 37. 1. W przypadku zastosowania systemu klimatyzacji lub wentylacji

mechanicznej nale¿y zapewniæ:

1) odpowiedni¹ konserwacjê urz¹dzeñ i instalacji klimatyzacyjnych i wen-

tylacyjnych w celu niedopuszczenia do awarii;

2) stosowanie œrodków maj¹cych na celu ograniczenie natê¿enia i rozprze-

strzeniania siê ha³asu i drgañ powodowanych prac¹ urz¹dzeñ klimatyzacyj-
nych i wentylacyjnych.

2. Je¿eli w zwi¹zku z wydzielaniem siê w procesie pracy substancji szko-

dliwych dla zdrowia awaria wentylacji mo¿e zagra¿aæ zdrowiu pracowni-
ków, nale¿y zastosowaæ system kontrolny sygnalizuj¹cy stan zagro¿enia.

§ 38. 1. Przy stosowaniu w pomieszczeniach pracy wentylacji mechanicz-

nej z recyrkulacj¹ powietrza iloœæ powietrza œwie¿ego nie powinna byæ
mniejsza ni¿ 10 % ogólnej iloœci wymienianego powietrza.

180

2. W powietrzu wprowadzanym do pomieszczeñ pracy przy stosowaniu

recyrkulacji zanieczyszczenie czynnikami szkodliwymi dla zdrowia nie po-
winno przekraczaæ poziomu, przy którym suma stosunków stê¿eñ poszcze-
gólnych substancji do odpowiadaj¹cych im wartoœci najwy¿szych dopusz-
czalnych stê¿eñ przekracza 0,3.

3. Recyrkulacja powietrza nie powinna byæ stosowana w pomieszczeniach

pracy, w których wystêpuje nara¿enie na mikroorganizmy chorobotwórcze
lub znajduj¹ siê substancje truj¹ce, cuchn¹ce albo mo¿liwe jest nag³e zwiêk-
szenie stê¿enia szkodliwych substancji, a tak¿e w przestrzeniach zagro¿o-
nych wybuchem.

DZIA³ IV

Procesy pracy

Rozdzia³ 1

Przepisy ogólne

§ 39. 1. Pracodawca jest obowi¹zany oceniaæ i dokumentowaæ ryzyko za-

wodowe, wystêpuj¹ce przy okreœlonych pracach, oraz stosowaæ niezbêdne
œrodki profilaktyczne zmniejszaj¹ce ryzyko. W szczególnoœci pracodawca
jest obowi¹zany:

1) zapewniæ organizacjê pracy i stanowisk pracy w sposób zabezpieczaj¹-

cy pracowników przed zagro¿eniami wypadkowymi oraz oddzia³ywaniem
czynników szkodliwych dla zdrowia i uci¹¿liwoœci – z uwzglêdnieniem
mo¿liwoœci psychofizycznych pracowników;

2) zapewniæ likwidacjê zagro¿eñ dla zdrowia i ¿ycia pracowników g³ów-

nie przez stosowanie technologii, urz¹dzeñ, materia³ów i substancji niepo-
woduj¹cych takich zagro¿eñ.

2. Je¿eli ze wzglêdu na rodzaj procesu pracy likwidacja zagro¿eñ nie jest

mo¿liwa, nale¿y stosowaæ odpowiednie rozwi¹zania organizacyjne i tech-
niczne, w tym odpowiednie œrodki ochrony zbiorowej, ograniczaj¹ce wp³yw
tych zagro¿eñ na zdrowie i bezpieczeñstwo pracowników.

3. W sytuacji gdy ograniczenie zagro¿eñ w wyniku zastosowania rozwi¹-

zañ organizacyjnych i technicznych nie jest wystarczaj¹ce, pracodawca jest
obowi¹zany zapewniæ pracownikom œrodki ochrony indywidualnej, odpo-
wiednie do rodzaju i poziomu zagro¿eñ.

181

4. Pracodawca powinien zapewniæ pracownikom informacje o istniej¹-

cych zagro¿eniach, przed którymi chroniæ ich bêd¹ œrodki ochrony indywi-
dualnej oraz informacje o tych œrodkach i zasadach ich stosowania. Szczegó-
³owe zasady stosowania œrodków ochrony indywidualnej okreœla za³¹cznik
nr 2 do rozporz¹dzenia.

5. Przy pracach stwarzaj¹cych niebezpieczeñstwo, gdy wymaga tego sytu-

acja, do kierowania ludŸmi wykonuj¹cymi te prace powinny byæ stosowane
sygna³y bezpieczeñstwa – rêczne lub komunikaty s³owne, zgodnie z wyma-
ganiami okreœlonymi w za³¹czniku nr 1 do rozporz¹dzenia.

§ 40. 1. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ systematyczne kontrole sta-

nu bezpieczeñstwa i higieny pracy ze szczególnym uwzglêdnieniem organiza-
cji procesów pracy, stanu technicznego maszyn i innych urz¹dzeñ technicz-
nych oraz ustaliæ sposoby rejestracji nieprawid³owoœci i metody ich usuwania.

2. W razie stwierdzenia bezpoœredniego zagro¿enia dla ¿ycia lub zdrowia

pracowników, osoba kieruj¹ca pracownikami jest obowi¹zana do niezw³ocz-
nego wstrzymania prac i podjêcia dzia³añ w celu usuniêcia tego zagro¿enia.

§ 41. 1. Pracodawca jest obowi¹zany udostêpniæ pracownikom, do sta³ego

korzystania, aktualne instrukcje bezpieczeñstwa i higieny pracy dotycz¹ce:

1) stosowanych w zak³adzie procesów technologicznych oraz wykonywa-

nia prac zwi¹zanych z zagro¿eniami wypadkowymi lub zagro¿eniami zdro-
wia pracowników;

2) obs³ugi maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych;
3) postêpowania z materia³ami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi;
4) udzielania pierwszej pomocy.
2. Instrukcje, o których mowa w ust. 1, powinny w sposób zrozumia³y dla

pracowników wskazywaæ czynnoœci, które nale¿y wykonaæ przed rozpoczê-
ciem danej pracy, zasady i sposoby bezpiecznego wykonywania pracy, czyn-
noœci do wykonania po jej zakoñczeniu oraz zasady postêpowania w sytu-
acjach awaryjnych stwarzaj¹cych zagro¿enia dla ¿ycia lub zdrowia pracow-
ników. Instrukcje dotycz¹ce prac zwi¹zanych ze stosowaniem niebezpiecz-
nych substancji i preparatów chemicznych powinny uwzglêdniaæ informacje
zawarte w kartach charakterystyki tych substancji i preparatów.

§ 42. Zmiany w procesie technologicznym, zmiany konstrukcyjne urz¹-

dzeñ technicznych oraz zmiany w sposobie u¿ytkowania pomieszczeñ po-
winny byæ poprzedzone ocen¹ pod wzglêdem bezpieczeñstwa i higieny pra-
cy, w trybie ustalonym przez pracodawcê.

182

§ 43. 1. Je¿eli w pomieszczeniu pracy, w którym zatrudniona jest tylko

jedna osoba, mog¹ w sytuacji awaryjnej wyst¹piæ zagro¿enia dla zdrowia lub
¿ycia pracowników, a w szczególnoœci zagro¿enia: po¿arowe, wybuchowe,
pora¿enia pr¹dem elektrycznym, wydzielania siê truj¹cych i szkodliwych ga-
zów lub par – pracodawca powinien wprowadziæ obowi¹zek meldowania siê
tej osoby w ustalony sposób w oznaczonych porach.

2. Pracodawca powinien ustaliæ rodzaje pomieszczeñ, o których mowa

w ust. 1, a tak¿e okreœliæ sposób meldowania siê oraz postêpowania w razie
braku meldunków.

§ 44. 1. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ pracownikom sprawnie

funkcjonuj¹cy system pierwszej pomocy w razie wypadku oraz œrodki
do udzielania pierwszej pomocy. W szczególnoœci pracodawca powinien za-
pewniæ:

1) punkty pierwszej pomocy w wydzia³ach (oddzia³ach), w których wyko-

nywane s¹ prace powoduj¹ce du¿e zagro¿enia wypadkowe lub wydzielanie
siê par, gazów albo py³ów szkodliwych dla zdrowia – wyposa¿one w umy-
walki z ciep³¹ i zimn¹ wod¹ oraz w niezbêdny sprzêt i inne œrodki do udzie-
lania pierwszej pomocy;

2) apteczki w poszczególnych wydzia³ach (oddzia³ach) zak³adu pracy.
2. Iloœæ, usytuowanie i wyposa¿enie punktów pierwszej pomocy i apte-

czek powinny byæ ustalone w porozumieniu z lekarzem sprawuj¹cym profi-
laktyczn¹ opiekê zdrowotn¹ nad pracownikami, z uwzglêdnieniem rodzajów
i nasilenia wystêpuj¹cych zagro¿eñ.

3. Obs³uga punktów i apteczek, o których mowa w ust. 1, na ka¿dej zmia-

nie powinna byæ powierzana wyznaczonym pracownikom, przeszkolonym
w udzielaniu pierwszej pomocy.

4. W punktach pierwszej pomocy i przy apteczkach, w widocznych miej-

scach, powinny byæ wywieszone instrukcje o udzielaniu pierwszej pomocy
w razie wypadku oraz wykazy pracowników, o których mowa w ust. 3.

5. Punkty pierwszej pomocy i miejsca usytuowania apteczek powinny byæ

odpowiednio oznakowane, zgodnie z Polsk¹ Norm¹, i ³atwo dostêpne.

Rozdzia³ 2

Organizacja stanowisk pracy

§ 45. 1. Stanowiska pracy powinny byæ urz¹dzone stosownie do rodzaju

wykonywanych na nich czynnoœci oraz psychofizycznych w³aœciwoœci pra-

183

cowników, przy czym wymiary wolnej (niezajêtej przez urz¹dzenia) po-
wierzchni stanowiska pracy powinny zapewniæ pracownikom swobodê ru-
chu wystarczaj¹c¹ do wykonywania pracy w sposób bezpieczny, z uwzglêd-
nieniem wymagañ ergonomii.

2. Stanowiska pracy, na których wystêpuje ryzyko po¿aru, wybuchu, upad-

ku lub wyrzucenia przedmiotów albo wydzielenia siê substancji szkodliwych
dla zdrowia lub niebezpiecznych, powinny byæ zaopatrzone w urz¹dzenia
ochronne zapewniaj¹ce ochronê pracowników przed skutkami tego ryzyka.

3. Stanowiska pracy, na których wykonywane prace powoduj¹ wystêpo-

wanie czynników szkodliwych dla zdrowia lub niebezpiecznych, powinny
byæ tak usytuowane i zorganizowane, aby pracownicy zatrudnieni na innych
stanowiskach nie byli nara¿eni na te czynniki.

4. Stanowiska pracy znajduj¹ce siê na zewn¹trz pomieszczeñ powinny byæ

tak usytuowane i zorganizowane, aby pracownicy byli chronieni przed za-
gro¿eniami zwi¹zanymi w szczególnoœci:

1) z warunkami atmosferycznymi, w tym opadami, nisk¹ lub wysok¹ tem-

peratur¹, silnym wiatrem i spadaj¹cymi przedmiotami;

2) ze szkodliwym dla zdrowia ha³asem, jak równie¿ szkodliwymi gazami,

parami lub py³ami.

W razie niebezpieczeñstwa powinno byæ mo¿liwe szybkie opuszczenie

stanowisk pracy przez pracowników lub, w razie potrzeby, udzielenie im
szybkiej pomocy.

§ 46. 1. Na stanowiskach pracy nale¿y zapewniæ wynikaj¹c¹ z technologii

powierzchniê oraz odpowiednie urz¹dzenia pomocnicze przeznaczone
na sk³adowanie materia³ów, wyrobów, przyrz¹dów, narzêdzi i odpadów.

2. Na stanowiskach pracy nie wolno przechowywaæ surowców, gotowych

wyrobów, materia³ów pomocniczych i odpadów w iloœciach wiêkszych
od wynikaj¹cych z potrzeb technologicznych, umo¿liwiaj¹cych utrzymanie
ci¹g³oœci pracy na danej zmianie. Odpady produkcyjne powinny byæ sukce-
sywnie usuwane.

3. Szmaty, tampony, trociny itp. nasycone lub zanieczyszczone substan-

cjami ³atwo zapalnymi, utleniaj¹cymi siê lub szkodliwymi dla zdrowia al-
bo wydzielaj¹ce uci¹¿liwe zapachy – nale¿y przechowywaæ w zamkniê-
tych naczyniach z materia³u niepalnego oraz co najmniej raz na dobê usu-
waæ z pomieszczeñ pracy i niszczyæ w sposób okreœlony w instrukcji,
o której mowa w § 41.

184

§ 47. 1. Do ka¿dego stanowiska pracy powinno byæ zapewnione bezpiecz-

ne i wygodne dojœcie, przy czym jego wysokoœæ na ca³ej d³ugoœci nie powin-
na byæ mniejsza w œwietle ni¿ 2 m.

2. W przypadkach uzasadnionych wzglêdami konstrukcyjnymi maszyn

i innych urz¹dzeñ technicznych dopuszcza siê zmniejszenie wysokoœci doj-
œcia do 1,8 m przy jego odpowiednim zabezpieczeniu i oznakowaniu znaka-
mi bezpieczeñstwa zgodnymi z Polsk¹ Norm¹.

3. Przejœcia miêdzy maszynami a innymi urz¹dzeniami lub œcianami prze-

znaczone tylko do obs³ugi tych urz¹dzeñ powinny mieæ szerokoœæ co naj-
mniej 0,75 m; je¿eli w przejœciach tych odbywa siê ruch dwukierunkowy,
szerokoœæ ich powinna wynosiæ co najmniej 1 m.

§ 48. Pracodawca zatrudniaj¹cy pracowników niepe³nosprawnych powi-

nien zapewniæ dostosowanie stanowisk pracy oraz dojœæ do nich – do potrzeb
i mo¿liwoœci tych pracowników, wynikaj¹cych ze zmniejszonej sprawnoœci.

§ 49. 1. Przy wykonywaniu pracy niewymagaj¹cej stale pozycji stoj¹cej

nale¿y zapewniæ pracownikom mo¿liwoœæ siedzenia.

2. Przy wykonywaniu pracy wymagaj¹cej stale pozycji stoj¹cej lub cho-

dzenia nale¿y zapewniæ pracownikom mo¿liwoœæ odpoczynku w pobli¿u
miejsca pracy w pozycji siedz¹cej.

3. Siedziska powinny spe³niaæ wymagania Polskich Norm.
§ 50. 1. Stosowane w zak³adach pracy drabiny przenoœne powinny spe³-

niaæ wymagania Polskich Norm.

2. Przy u¿ywaniu drabin przenoœnych niedopuszczalne jest w szczególnoœci:
1) stosowanie drabin uszkodzonych;
2) stosowanie drabiny jako drogi sta³ego transportu, a tak¿e do przenosze-

nia ciê¿arów o masie powy¿ej 10 kg;

3) u¿ywanie drabiny niezgodnie z przeznaczeniem;
4) u¿ywanie drabiny rozstawnej jako przystawnej;
5) ustawianie drabiny na niestabilnym pod³o¿u;

6) opieranie drabiny przystawnej o œliskie p³aszczyzny, o obiekty lekkie

lub wywrotne albo o stosy materia³ów niezapewniaj¹ce stabilnoœci drabiny;

7) stawianie drabiny przed zamkniêtymi drzwiami, je¿eli nie s¹ one za-

mkniête na klucz od strony ustawianej drabiny;

8) ustawianie drabin w bezpoœrednim s¹siedztwie maszyn i innych urz¹-

dzeñ – w sposób stwarzaj¹cy zagro¿enia dla pracowników u¿ywaj¹cych dra-
biny;

185

9) wchodzenie i schodzenie z drabiny plecami do niej;
10) przenoszenie drabiny o d³ugoœci powy¿ej 4 m przez jedn¹ osobê.
3. Drabina przystawna powinna wystawaæ ponad powierzchniê, na któr¹ pro-

wadzi, co najmniej 0,75 m, a k¹t jej nachylenia powinien wynosiæ od 65° do 75°.

Rozdzia³ 3

Obs³uga i stosowanie maszyn, narzêdzi i innych urz¹dzeñ technicznych

§ 51. 1. Maszyny i inne urz¹dzenia techniczne, zwane dalej „maszynami”,

powinny spe³niaæ wymagania bezpieczeñstwa i higieny pracy, okreœlone
w odrêbnych przepisach, przez ca³y okres ich u¿ytkowania.

2. Monta¿, demonta¿ i eksploatacja maszyn, w tym ich obs³uga, powinny

odbywaæ siê przy zachowaniu wymagañ bezpieczeñstwa i higieny pracy oraz
ergonomii, uwzglêdniaj¹cych instrukcje zawarte w dokumentacji techniczno-
-ruchowej. Miejsce i sposób zainstalowania oraz u¿ytkowania maszyn powin-
ny uwzglêdniaæ minimalizacjê ryzyka zawodowego, w szczególnoœci poprzez:

1) zapewnienie dostatecznej przestrzeni pomiêdzy ruchomymi czêœciami

maszyn a ruchomymi lub sta³ymi elementami otoczenia;

2) zapewnienie, aby wszystkie u¿ywane lub produkowane materia³y b¹dŸ

energia by³y w bezpieczny sposób dostarczane i odprowadzane ze stanowi-
ska pracy.

§ 52. 1. Ka¿da maszyna powinna byæ wyposa¿ona w element sterowniczy

przeznaczony do jej ca³kowitego i bezpiecznego zatrzymywania.

2. Gdy jest to konieczne w zwi¹zku z zagro¿eniami, jakie stwarza maszy-

na, i jej nominalnym czasem zatrzymania siê, maszyna powinna byæ wypo-
sa¿ona w urz¹dzenie do zatrzymywania awaryjnego.

3. Elementy sterownicze maszyn maj¹ce wp³yw na bezpieczeñstwo musz¹

byæ widoczne i mo¿liwe do zidentyfikowania oraz oznakowane zgodnie
z wymaganiami okreœlonymi w Polskich Normach.

4. Elementy sterownicze nie mog¹ stwarzaæ jakichkolwiek zagro¿eñ,

w szczególnoœci spowodowanych ich niezamierzonym u¿yciem.

§ 53. Maszyny powinny byæ wyposa¿one w ³atwo odró¿niaj¹ce siê i odpo-

wiednio oznakowane urz¹dzenia do od³¹czania od wszystkich Ÿróde³ energii.
W³¹czenie zasilania energi¹ nie mo¿e powodowaæ zagro¿enia dla obs³ugi.

§ 54. 1. W przypadku zespo³owej obs³ugi maszyny lub gdy stwarza ona

zagro¿enie dla otoczenia, nale¿y zapewniæ sygnalizacjê ostrzegawcz¹ i alar-
mow¹ – ³atwo dostrzegaln¹ i zrozumia³¹.

186

2. Maszyny wielostanowiskowe powinny byæ wyposa¿one w urz¹dzenia

sygnalizacji dŸwiêkowej lub œwietlnej automatycznie wysy³aj¹ce sygna³y
uprzedzaj¹ce o uruchomieniu maszyny. Sygna³y powinny byæ odbierane
na wszystkich stanowiskach pracy przy danej maszynie.

§ 55. 1. Elementy ruchome i inne czêœci maszyn, które w razie zetkniêcia

siê z nimi stwarzaj¹ zagro¿enie, powinny byæ do wysokoœci co najmniej 2,5 m
od poziomu pod³ogi (podestu) stanowiska pracy os³oniête lub zaopatrzone
w inne skuteczne urz¹dzenia ochronne, z wyj¹tkiem przypadków, gdy spe³nie-
nie tych wymagañ nie jest mo¿liwe ze wzglêdu na funkcjê maszyny.

2. Pasy, ³añcuchy, taœmy, ko³a zêbate i inne elementy uk³adów napêdo-

wych oraz czêœci maszyn zagra¿aj¹ce spadniêciem, znajduj¹ce siê nad stano-
wiskami pracy lub przejœciami na wysokoœci ponad 2,5 m od poziomu pod-
³ogi, powinny byæ os³oniête co najmniej od do³u trwa³ymi os³onami.

3. Os³ony stosowane na maszynach powinny uniemo¿liwiaæ bezpoœredni

dostêp do strefy niebezpiecznej. Os³ony niepe³ne (wykonane z siatki, blachy
perforowanej, prêtów itp.) powinny znajdowaæ siê w takiej odleg³oœci od ele-
mentów niebezpiecznych, aby przy danej wielkoœci i kszta³cie otworów nie
by³o mo¿liwe bezpoœrednie dotkniêcie tych elementów. Odleg³oœci bezpie-
czeñstwa okreœlaj¹ Polskie Normy.

4. Maszyny powinny byæ oznakowane znakami i barwami bezpieczeñ-

stwa, zgodnie z wymaganiami okreœlonymi w za³¹czniku nr 1 do rozporz¹-
dzenia oraz w Polskich Normach.

§ 56. 1. Urz¹dzenia ochronne stosowane przy maszynach powinny spe³-

niaæ nastêpuj¹ce ogólne wymagania:

1) zapewniaæ bezpieczeñstwo zarówno pracownikowi zatrudnionemu

bezpoœrednio przy obs³udze maszyny, jak i osobom znajduj¹cym siê w jej
pobli¿u;

2) dzia³aæ niezawodnie, posiadaæ odpowiedni¹ trwa³oœæ i wytrzyma³oœæ;
3) funkcjonowaæ samoczynnie, niezale¿nie od woli i uwagi obs³uguj¹ce-

go, w przypadkach gdy jest to celowe i mo¿liwe;

4) nie mog¹ byæ ³atwo usuwane lub od³¹czane bez pomocy narzêdzi;
5) nie mog¹ utrudniaæ wykonywania operacji technologicznej ani ograni-

czaæ mo¿liwoœci œledzenia jej przebiegu oraz nie mog¹ powodowaæ zagro-
¿eñ i dodatkowego obci¹¿enia fizycznego lub psychicznego pracowników.

2. Urz¹dzenia ochronne przy maszynach szczególnie niebezpiecznych po-

winny byæ tak skonstruowane, aby:

187

1) zdjêcie, otwarcie lub wy³¹czenie urz¹dzenia ochronnego powodowa³o

natychmiastowe zatrzymanie maszyny b¹dŸ jej niebezpiecznych elementów
lub niemo¿liwe by³o zdjêcie albo otwarcie os³ony podczas ruchu os³anianych
elementów;

2) ponowne za³o¿enie, zamkniêcie lub w³¹czenie urz¹dzenia ochronnego

nie uruchamia³o automatycznie maszyny.

3. U¿ywanie maszyny bez wymaganego urz¹dzenia ochronnego lub

przy jego nieodpowiednim stosowaniu jest niedopuszczalne.

4. Szczegó³owe wymagania dla urz¹dzeñ ochronnych okreœlaj¹ Polskie

Normy.

§ 57. Maszyny i narzêdzia oraz ich urz¹dzenia ochronne powinny byæ

utrzymywane w stanie sprawnoœci technicznej i czystoœci zapewniaj¹cej
u¿ytkowanie ich bez szkody dla bezpieczeñstwa i zdrowia pracowników
oraz stosowane tylko w procesach i warunkach, do których s¹ przeznaczone.

§ 58. 1. O dostrze¿onych wadach lub uszkodzeniach maszyny pracownik

powinien niezw³ocznie zawiadomiæ prze³o¿onego.

2. Maszyny, których uszkodzenie stwierdzono w czasie pracy, powinny

byæ niezw³ocznie zatrzymane i wy³¹czone z zasilania energi¹. Wznowienie
pracy maszyny bez usuniêcia uszkodzenia jest niedopuszczalne.

3. Maszyny niesprawne, uszkodzone lub pozostaj¹ce w naprawie powin-

ny byæ wycofane z u¿ytkowania oraz wyraŸnie oznakowane tablicami infor-
macyjnymi i zabezpieczone w sposób uniemo¿liwiaj¹cy ich uruchomienie.

§ 59. 1. Maszyn bêd¹cych w ruchu nie wolno pozostawiaæ bez obs³ugi lub

nadzoru, chyba ¿e dokumentacja techniczno-ruchowa stanowi inaczej.

2. Pracodawca jest obowi¹zany ustaliæ rodzaje maszyn, które wymagaj¹

sta³ej obs³ugi, a pozostawianie ich bez niej mo¿e byæ przyczyn¹ katastrofy,
wybuchu lub po¿aru, oraz ustaliæ szczegó³owe warunki obs³ugi i nadzoru
nad prac¹ tych maszyn.

§ 60. 1. Maszyn bêd¹cych w ruchu nie wolno naprawiaæ, czyœciæ i smaro-

waæ, z wyj¹tkiem smarowania za pomoc¹ specjalnych urz¹dzeñ okreœlonych
w dokumentacji techniczno-ruchowej.

2. Pracownicy zatrudnieni przy obs³udze maszyn z ruchomymi elementa-

mi nie mog¹ pracowaæ w odzie¿y z luŸnymi (zwisaj¹cymi) czêœciami, jak np.
luŸno zakoñczone rêkawy, krawaty, szaliki, po³y, oraz bez nakryæ g³owy
okrywaj¹cych w³osy.

188

§ 61. 1. Je¿eli obs³uga, naprawa, remont lub konserwacja maszyn powo-

duje zagro¿enia dla bezpieczeñstwa lub zdrowia pracowników – pracodaw-
ca powinien zapewniæ, aby czynnoœci te wykonywane by³y przez pracowni-
ków upowa¿nionych i posiadaj¹cych odpowiednie przygotowanie.

2. W czasie ruchu maszyny niedopuszczalne jest rêczne zak³adanie i zrzu-

canie pasów pêdnych, lin i taœm. Czynnoœci te mog¹ byæ wykonywane wy-
³¹cznie przy u¿yciu specjalnych urz¹dzeñ przeznaczonych do tego celu.

3. Pêdnie powinny posiadaæ urz¹dzenia do zawieszania pasów pêdnych

zapobiegaj¹ce zetkniêciu siê zrzuconych pasów, lin lub taœm z czêœciami
pêdni bêd¹cymi w ruchu.

4. Pasy pêdne, liny i taœmy pêdne mog¹ byæ napinane, naprawiane, ³¹czo-

ne, skracane i smarowane po unieruchomieniu napêdu maszyny.

Rozdzia³ 4

Transport wewnêtrzny i magazynowanie

§ 62. 1. Pracodawca powinien zapewniæ zastosowanie odpowiednich roz-

wi¹zañ organizacyjnych i technicznych, zw³aszcza w zakresie wyposa¿enia
technicznego, w celu wyeliminowania potrzeby rêcznego przemieszczania
ciê¿arów.

2. Jeœli nie ma mo¿liwoœci unikniêcia rêcznego przemieszczania ciê¿arów,

nale¿y podj¹æ odpowiednie przedsiêwziêcia, w tym wyposa¿yæ pracowni-
ków w niezbêdne œrodki w celu zmniejszenia uci¹¿liwoœci i zagro¿eñ zwi¹-
zanych z wykonywaniem tych czynnoœci.

§ 63. 1. Rêczne przemieszczanie i przewo¿enie ciê¿arów o masie przekra-

czaj¹cej ustalone normy jest niedopuszczalne.

2. Szczegó³owe wymagania dotycz¹ce rêcznego transportu okreœlaj¹ prze-

pisy w sprawie bezpieczeñstwa i higieny pracy przy rêcznych pracach trans-
portowych oraz przepisy o pracach wzbronionych kobietom i m³odocianym.

§ 64. 1. Masa ³adunków przemieszczanych przy u¿yciu œrodków transpor-

towych nie powinna przekraczaæ dopuszczalnej noœnoœci lub udŸwigu dane-
go œrodka transportowego.

2. Masa i rozmieszczenie ³adunku na œrodkach transportowych powinny

zapewniaæ bezpieczne warunki przewozu i prze³adunku.

3. £adunek powinien byæ zabezpieczony w szczególnoœci przed upad-

kiem, przemieszczeniem i zsypywaniem siê ze œrodka transportu.

189

§ 64a. Stosowane do za³adunku i roz³adunku pomosty i rampy powinny

byæ odpowiednie do wymiarów i masy ³adunków przeznaczonych do trans-
portu. Na pomost i rampê powinno prowadziæ co najmniej jedno wejœcie.

§ 65. Przy obs³udze urz¹dzeñ transportu zmechanizowanego mog¹ byæ za-

trudniane tylko osoby o kwalifikacjach w³aœciwych do obs³ugi okreœlonego
urz¹dzenia.

§ 66. 1. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ opracowanie zasad ruchu

na drogach wewn¹trzzak³adowych, zgodnych z przepisami prawa o ruchu
drogowym.

2. W zasadach ruchu, wymienionych w ust. 1, nale¿y okreœliæ w szczegól-

noœci maksymalne prêdkoœci œrodków transportu i komunikacji na drogach
wewn¹trzzak³adowych oraz w pomieszczeniach zak³adu pracy, uzale¿nione
od szerokoœci dróg, natê¿enia ruchu, widocznoœci itp.

3. Drogi powinny byæ oznakowane znakami drogowymi zgodnymi z prze-

pisami prawa o ruchu drogowym.

§ 67. Wymagania dotycz¹ce transportu przy u¿yciu dŸwignic, przenoœni-

ków, wózków jezdniowych z napêdem silnikowym oraz kolei wewn¹trzza-
k³adowych okreœlaj¹ odrêbne przepisy.

§ 68. 1. Materia³y i inne przedmioty, zwane dalej „materia³ami”, powin-

ny byæ magazynowane w pomieszczeniach i miejscach do tego przezna-
czonych. Pomieszczenia magazynowe powinny spe³niaæ wymagania bez-
pieczeñstwa, stosownie do rodzaju i w³aœciwoœci sk³adowanych w nich
materia³ów.

2. Przy sk³adowaniu materia³ów nale¿y:
1) okreœliæ dla ka¿dego rodzaju sk³adowanego materia³u miejsce, sposób

i dopuszczaln¹ wysokoœæ sk³adowania;

2) zapewniæ, aby masa sk³adowanego ³adunku nie przekracza³a dopusz-

czalnego obci¹¿enia urz¹dzeñ przeznaczonych do sk³adowania (rega³ów, po-
destów itp.);

3) zapewniæ, aby masa sk³adowanego ³adunku, ³¹cznie z mas¹ urz¹dzeñ

przeznaczonych do jego sk³adowania i transportu, nie przekracza³a dopusz-
czalnego obci¹¿enia pod³óg i stropów, na których odbywa siê sk³adowanie;

4) wywiesiæ czytelne informacje o dopuszczalnym obci¹¿eniu pod³óg,

stropów i urz¹dzeñ przeznaczonych do sk³adowania.

§ 69. 1. Rega³y powinny mieæ odpowiednio wytrzyma³¹ i stabiln¹ kon-

strukcjê oraz zabezpieczenia przed ich przewróceniem siê.

190

2. Szerokoœæ odstêpów miêdzy rega³ami powinna byæ odpowiednia

do stosowanych œrodków transportowych oraz powinna umo¿liwiaæ bez-
pieczne operowanie tymi œrodkami i ³adunkami.

§ 70. 1. Sposób uk³adania materia³ów na rega³ach i ich zdejmowania nie

mo¿e stwarzaæ zagro¿eñ dla bezpieczeñstwa pracowników.

2. Przedmioty ³atwo t³uk¹ce siê, niebezpieczne substancje i preparaty che-

miczne oraz materia³y o najwiêkszej masie powinny byæ sk³adowane na naj-
ni¿szych pó³kach rega³ów.

§ 71. Przedmioty, których wymiary, kszta³t i masa decyduj¹ o ich indywi-

dualnym sposobie sk³adowania, powinny byæ ustawiane lub uk³adane stabil-
nie, z uwzglêdnieniem po³o¿enia ich œrodka ciê¿koœci, tak aby zapobiec ich
wywróceniu siê lub spadniêciu.

§ 72. 1. Przy sk³adowaniu materia³ów w stosach nale¿y zapewniæ:
1) statecznoœæ stosów poprzez sk³adowanie na wysokoœæ uzale¿nion¹

od rodzaju materia³ów (ich wymiarów, masy, kszta³tu) oraz wytrzyma³oœci
opakowañ;

2) wi¹zanie miêdzy warstwami;
3) uk³adanie stosów tak, aby œrodek ciê¿koœci przedmiotów sk³adowanych

pozostawa³ wewn¹trz obrysu stosów;

4) zachowanie odleg³oœci miêdzy stosami, umo¿liwiaj¹cej bezpieczne

uk³adanie i przemieszczanie materia³ów.

2. Roz³adunek stosów powinien byæ prowadzony kolejno pocz¹wszy

od najwy¿szych warstw. Niedopuszczalne jest wyjmowanie materia³ów ze
œrodka stosów.

§ 73. Przy sk³adowaniu materia³ów na paletach lub w kontenerach stosu-

je siê odpowiednio przepis § 69 ust. 2.

§ 74. 1. Przy sk³adowaniu materia³ów sypkich luzem nale¿y zapewniæ:
1) powierzchniê sk³adow¹, która przy zachowaniu k¹ta zsypu naturalnego

umo¿liwi zachowanie przejœæ lub przejazdów wokó³ ha³dy lub zwa³u;

2) wytrzyma³oœæ zapór odpowiedni¹ do parcia sk³adowanego materia³u

sypkiego;

3) w miarê potrzeby wynikaj¹cej z ochrony s¹siednich stref pracy oraz

technicznych mo¿liwoœci – szczelne obudowanie miejsca prze³adunku
i urz¹dzeñ prze³adunkowych oraz po³¹czenie ich z urz¹dzeniami odci¹gaj¹-
cymi py³ w miejscu jego powstawania;

191

4) bezpieczne metody pracy, szczególnie przy rêcznym pobieraniu i prze-

noszeniu materia³ów.

2. Wchodzenie pracowników na zwa³y materia³ów sypkich gro¿¹cych za-

sypaniem dozwolone jest jedynie w przypadkach wyj¹tkowej koniecznoœci
z zastosowaniem pomostów lub innych urz¹dzeñ zapewniaj¹cych bezpie-
czeñstwo, a tak¿e przy zapewnieniu asekuracji przez drugiego pracownika
oraz odpowiedniego nadzoru.

§ 75. 1. Przy sk³adowaniu materia³ów pyl¹cych luzem nale¿y zapewniæ

szczelne ogrodzenie co najmniej do wysokoœci 0,5 m ponad wysokoœæ sk³a-
dowanego materia³u.

2. Transport materia³ów, o których mowa w ust. 1, mo¿e odbywaæ siê wy-

³¹cznie specjalnymi œrodkami transportu lub w zamkniêtych pojemnikach
(np. kontenerach).

§ 76. Przy sk³adowaniu materia³ów sk³onnych do samozapalenia siê nale-

¿y je zabezpieczyæ przed samozap³onem, a w szczególnoœci ograniczyæ wy-
sokoœæ sk³adowania, stosowaæ kominy wentylacyjne oraz przesypywaæ lub
czêsto przerzucaæ ha³dy i zwa³y.

§ 77. Niedopuszczalne jest sk³adowanie materia³ów bezpoœrednio

pod elektroenergetycznymi liniami napowietrznymi lub w odleg³oœci mniej-
szej (licz¹c w poziomie od skrajnych przewodów) ni¿:

1) 2 m – od linii niskiego napiêcia;
2) 5 m – od linii wysokiego napiêcia do 15 kV;
3) 10 m – od linii wysokiego napiêcia do 30 kV;
4) 15 m – od linii wysokiego napiêcia powy¿ej 30 kV.

Rozdzia³ 5

Ochrona przed ha³asem

§ 78. 1. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ ochronê pracowników

przed zagro¿eniami zwi¹zanymi z nara¿eniem na ha³as, a w szczególnoœci
zapewniæ stosowanie:

1) procesów technologicznych niepowoduj¹cych nadmiernego ha³asu;
2) maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych powoduj¹cych mo¿liwie naj-

mniejszy ha³as, nieprzekraczaj¹cy dopuszczalnych wartoœci;

3) rozwi¹zañ obni¿aj¹cych poziom ha³asu w procesach pracy.
2. Dopuszczalne wartoœci ha³asu w œrodowisku pracy okreœlaj¹ w³aœciwe

przepisy i Polskie Normy.

192

§ 79. 1. Na stanowiskach pracy, na których mimo zastosowania mo¿li-

wych rozwi¹zañ technicznych i organizacyjnych poziom ha³asu przekracza
dopuszczalne normy, pracodawca ma obowi¹zek zapewniæ:

1) ustalenie przyczyn przekroczenia dopuszczalnego poziomu ha³asu oraz

opracowanie i zastosowanie programu dzia³añ technicznych i organizacyj-
nych, maj¹cych na celu najskuteczniejsze zmniejszenie nara¿enia pracowni-
ków na ha³as;

2) zaopatrzenie pracowników w indywidualne ochrony s³uchu, dobrane

do wielkoœci charakteryzuj¹cych ha³as i do cech indywidualnych pracowni-
ków oraz ich stosowanie;

3) ograniczenie czasu ekspozycji na ha³as, w tym stosowanie przerw

w pracy;

4) oznakowanie stref zagro¿onych ha³asem, a tak¿e, gdy jest to uzasadnio-

ne ze wzglêdu na stopieñ zagro¿enia oraz mo¿liwe, ograniczenie dostêpu
do tych stref poprzez ich odgrodzenie.

2. W odniesieniu do stanowisk pracy, o których mowa w ust. 1, nale¿y za-

pewniæ pracownikom informacjê na temat:

– wyników pomiarów ha³asu i zagro¿enia dla zdrowia wynikaj¹cego z na-

ra¿enia na ha³as,

– dzia³añ podjêtych w zwi¹zku z przekroczeniem na okreœlonych stanowi-

skach dopuszczalnych wartoœci ha³asu,

– w³aœciwego doboru i sposobu u¿ywania indywidualnych ochron s³uchu.

Rozdzia³ 6

Prace szczególnie niebezpieczne

A. Przepisy ogólne

§ 80. 1. Przez prace szczególnie niebezpieczne rozumie siê prace, o któ-

rych mowa w niniejszym rozdziale, oraz prace okreœlone jako szczególnie
niebezpieczne w innych przepisach dotycz¹cych bezpieczeñstwa i higieny
pracy lub w instrukcjach eksploatacji urz¹dzeñ i instalacji, a tak¿e inne pra-
ce o zwiêkszonym zagro¿eniu lub wykonywane w utrudnionych warunkach,
uznane przez pracodawcê jako szczególnie niebezpieczne.

2. Pracodawca jest obowi¹zany do ustalenia i aktualizowania wykazu prac

szczególnie niebezpiecznych wystêpuj¹cych w zak³adzie pracy.

193

§ 81. Pracodawca powinien okreœliæ szczegó³owe wymagania bezpieczeñ-

stwa i higieny pracy przy wykonywaniu prac szczególnie niebezpiecznych,
a zw³aszcza zapewniæ:

1) bezpoœredni nadzór nad tymi pracami wyznaczonych w tym celu osób;
2) odpowiednie œrodki zabezpieczaj¹ce;
3) instrukta¿ pracowników obejmuj¹cy w szczególnoœci:
a) imienny podzia³ pracy,
b) kolejnoœæ wykonywania zadañ,
c) wymagania bezpieczeñstwa i higieny pracy przy poszczególnych czyn-

noœciach.

B. Roboty budowlane, rozbiórkowe, remontowe i monta¿owe prowa-

dzone bez wstrzymania ruchu zak³adu pracy lub jego czêœci

§ 82. Roboty budowlane, rozbiórkowe, remontowe i monta¿owe prowa-

dzone bez wstrzymania ruchu zak³adu pracy lub jego czêœci w miejscach
przebywania pracowników zatrudnionych przy innych pracach lub dzia³ania
maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych powinny byæ organizowane w spo-
sób nienara¿aj¹cy pracowników na niebezpieczeñstwa i uci¹¿liwoœci wyni-
kaj¹ce z prowadzonych robót, z jednoczesnym zastosowaniem szczególnych
œrodków ostro¿noœci.

§ 83. 1. Przed rozpoczêciem robót, o których mowa w § 82, pracodawca,

u którego maj¹ byæ prowadzone roboty, i osoba kieruj¹ca robotami powinni
ustaliæ w podpisanym protokole szczegó³owe warunki bezpieczeñstwa i hi-
gieny pracy, z podzia³em obowi¹zków w tym zakresie.

2. O prowadzonych robotach oraz o niezbêdnych œrodkach bezpieczeñ-

stwa, jakie nale¿y stosowaæ w czasie trwania prac, pracodawca powinien po-
informowaæ pracowników przebywaj¹cych lub mog¹cych przebywaæ na te-
renie prowadzenia robót albo w jego s¹siedztwie.

3. Teren prowadzenia robót, o których mowa w § 82, powinien byæ wy-

dzielony i wyraŸnie oznakowany. W miejscach niebezpiecznych nale¿y
umieœciæ znaki informuj¹ce o rodzaju zagro¿enia oraz stosowaæ inne œrodki
zabezpieczaj¹ce przed skutkami zagro¿eñ (siatki, bariery itp.).

§ 84. 1. Spawanie wykonywane w ramach robót, o których mowa w § 82,

powinno byæ prowadzone na podstawie pisemnego pozwolenia wydanego
w trybie ustalonym u danego pracodawcy.

194

2. Szczegó³owe wymagania bezpieczeñstwa i higieny pracy przy spawa-

niu i ciêciu metali reguluj¹ odrêbne przepisy.

C. Prace w zbiornikach, kana³ach,

wnêtrzach urz¹dzeñ technicznych i w innych niebezpiecznych

przestrzeniach zamkniêtych

§ 85. Przepisy niniejszej czêœci dotycz¹ pracy w zbiornikach, kana³ach,

studniach, studzienkach kanalizacyjnych, wnêtrzach urz¹dzeñ technicznych
i w innych zamkniêtych przestrzeniach, do których wejœcie odbywa siê przez
w³azy lub otwory o niewielkich rozmiarach lub jest w inny sposób utrudnio-
ne, zwanych dalej „zbiornikami”.

§ 86. 1. Podjêcie i prowadzenie pracy w zbiornikach mo¿e nast¹piæ jedy-

nie na podstawie pisemnego pozwolenia wydanego w trybie ustalonym przez
pracodawcê.

2. Przy pracy w zbiornikach nale¿y zapewniæ sta³y nadzór. Osoba wyda-

j¹ca polecenie wykonania takiej pracy powinna sprawdziæ, czy przygotowa-
nia organizacyjne i techniczne zapewniaj¹ bezpieczeñstwo pracownikom
podczas wykonywania pracy.

3. Pracownikowi znajduj¹cemu siê w zbiorniku nale¿y zapewniæ mo¿li-

woœæ udzielenia natychmiastowej pierwszej pomocy w razie nag³ej potrzeby
lub wypadku.

§ 87. 1. Prace w zbiorniku mog¹ byæ podjête i prowadzone, z zastrze¿e-

niem ust. 2, po spe³nieniu nastêpuj¹cych wymagañ:

1) zbiornik nale¿y opró¿niæ i wstêpnie oczyœciæ przez przemycie, prze-

dmuchanie par¹ lub gazem obojêtnym oraz przedmuchanie powietrzem;
przedmuchiwanie zbiornika tlenem jest niedopuszczalne;

2) je¿eli praca w zbiorniku mo¿e byæ zwi¹zana z zagro¿eniem po¿aro-

wym, nale¿y stosowaæ niezbêdne œrodki ochrony przeciwpo¿arowej;

3) od³¹czyæ dop³yw do zbiornika materia³ów, substancji i czynników z in-

nych zbiorników, przewodów, aparatury itp.;

4) znajduj¹ce siê we wnêtrzu zbiornika grzejniki, urz¹dzenia ruchome i in-

ne mog¹ce stworzyæ zagro¿enie nale¿y od³¹czyæ od Ÿróde³ zasilania;

5) na czas trwania prac w zbiorniku nale¿y wy³¹czyæ z ruchu lub unieru-

chomiæ tory kolejowe, zwrotnice, przenoœniki, miejsca zsypu itp., znajduj¹-
ce siê nad zbiornikiem;

195

6) bezpoœrednio przed przyst¹pieniem do pracy wewn¹trz zbiornika po-

wietrze w zbiorniku nale¿y zbadaæ na zawartoœæ tlenu oraz gazów i par sub-
stancji toksycznych i palnych;

7) temperatura powietrza w zbiorniku nie powinna siê ró¿niæ od tempera-

tury otoczenia o wiêcej ni¿ 5 °C (5 K);

8) zapewnienie niezbêdnych œrodków ochrony zbiorowej i indywidualnej.
2. Wymagania okreœlone w ust. 1 pkt 1 nie dotycz¹ przygotowania kana³u

do wykonywania w nim pracy, a pkt 3 – kana³u i studzienki kanalizacyjnej.
Przed wykonywaniem prac w kanale lub studzience nale¿y przewietrzyæ da-
ny odcinek kana³u, pozostawiaj¹c otwarte w³azy, oraz wy³¹czyæ ten odcinek
kanalizacyjny, a je¿eli to nie jest mo¿liwe – maksymalnie ograniczyæ sp³yw
œcieków.

§ 88. Bezpoœrednio przed przyst¹pieniem pracowników do pracy w zbior-

niku osoba kieruj¹ca pracownikami jest obowi¹zana poinformowaæ ich o:

1) zakresie pracy, jak¹ maj¹ wykonaæ;
2) rodzaju zagro¿eñ, jakie mog¹ wyst¹piæ;
3) niezbêdnych œrodkach ochrony zbiorowej i indywidualnej oraz o spo-

sobie ich stosowania;

4) sposobie sygnalizacji miêdzy pracuj¹cymi wewn¹trz zbiornika a aseku-

ruj¹cymi ich na zewn¹trz zbiornika;

5) postêpowaniu w razie wyst¹pienia zagro¿enia.
§ 89. 1. Pracownik lub pracownicy wykonuj¹cy pracê wewn¹trz zbiorni-

ka powinni byæ asekurowani co najmniej przez jedn¹ osobê znajduj¹c¹ siê
na zewn¹trz. Osoba asekuruj¹ca powinna byæ w sta³ym kontakcie z pracow-
nikami znajduj¹cymi siê wewn¹trz zbiornika oraz mieæ mo¿liwoœæ nie-
zw³ocznego powiadomienia innych osób mog¹cych, w razie potrzeby, nie-
zw³ocznie udzieliæ pomocy.

2. Pracownik wchodz¹cy do wnêtrza zbiornika powinien byæ wyposa¿ony

w odpowiednie œrodki ochrony indywidualnej, a w szczególnoœci:

1) szelki bezpieczeñstwa z link¹ umocowan¹ do odpowiednio wytrzyma-

³ego elementu konstrukcji zewnêtrznej;

2) he³m ochronny i odzie¿ ochronn¹;
3) sprzêt izoluj¹cy ochronny uk³adu oddechowego.
3. Wyposa¿enie w œrodki ochrony indywidualnej osoby asekuruj¹cej po-

winno byæ takie, jak wyposa¿enie pracowników wchodz¹cych do wnêtrza
zbiornika.

196

4. Niestosowanie ochron uk³adu oddechowego jest dopuszczalne wy-

³¹cznie w warunkach, gdy zawartoœæ tlenu w powietrzu zbiornika wynosi
co najmniej 18 % oraz gdy w powietrzu tym nie wystêpuj¹ substancje
szkodliwe dla zdrowia w stê¿eniu przekraczaj¹cym najwy¿sze dopuszczal-
ne stê¿enia czynników szkodliwych dla zdrowia w œrodowisku pracy ani
nie istnieje niebezpieczeñstwo ich wyst¹pienia podczas przebywania pra-
cownika w zbiorniku.

5. Decyzjê o niestosowaniu przez pracowników ochron uk³adu oddecho-

wego w zwi¹zku ze spe³nieniem warunków, o których mowa w ust. 4, mo¿e
podj¹æ jedynie osoba kieruj¹ca pracownikami.

§ 90. 1. W czasie przebywania pracowników wewn¹trz zbiornika wszyst-

kie w³azy powinny byæ otwarte, a je¿eli nie jest to wystarczaj¹ce do utrzy-
mania wymaganych parametrów powietrza w zbiorniku – nale¿y w tym cza-
sie stosowaæ sta³y nadmuch powietrza.

2. Wnêtrze zbiornika powinno byæ oœwietlone przy u¿yciu Ÿród³a œwiat³a

elektrycznego o bezpiecznym napiêciu.

3. Transport narzêdzi, innych przedmiotów i materia³ów wewn¹trz zbior-

nika powinien odbywaæ siê w sposób niestwarzaj¹cy zagro¿eñ i uci¹¿liwoœci
dla zatrudnionych tam pracowników.

4. Je¿eli istnieje mo¿liwoœæ powstania stê¿eñ wybuchowych w zbiorniku,

nale¿y zastosowaæ œrodki zapobiegaj¹ce wybuchowi.

5. Je¿eli praca ma byæ wykonana wewn¹trz zbiornika zawieraj¹cego ma-

teria³y p³ynne lub sypkie, w którym istnieje mo¿liwoœæ utoniêcia lub zasy-
pania pracownika – niezale¿nie od zabezpieczenia odpowiednimi œrodka-
mi ochrony indywidualnej – pracownik powinien byæ opuszczany do wnê-
trza na pomoœcie lub innym urz¹dzeniu umo¿liwiaj¹cym bezpieczne wyko-
nanie pracy.

D. Prace przy u¿yciu materia³ów niebezpiecznych

§ 91. Materia³ami niebezpiecznymi w rozumieniu rozporz¹dzenia s¹

w szczególnoœci substancje i preparaty chemiczne zaliczone do niebezpiecz-
nych, zgodnie z przepisami w sprawie substancji chemicznych stwarzaj¹-
cych zagro¿enia dla zdrowia lub ¿ycia.

§ 92. 1. Pracodawca jest obowi¹zany informowaæ pracowników o w³aœci-

woœciach fizycznych, chemicznych i biologicznych stosowanych w zak³a-
dzie pracy materia³ów, pó³fabrykatów i wyrobów gotowych oraz o ryzyku

197

dla zdrowia i bezpieczeñstwa pracowników zwi¹zanym z ich stosowaniem,
a tak¿e o sposobach bezpiecznego ich stosowania oraz postêpowania z nimi
w sytuacjach awaryjnych.

2. Materia³y o nieznanych w³aœciwoœciach, do czasu ich zbadania, mog¹

byæ stosowane tylko w warunkach laboratoryjnych, do celów badawczych
i doœwiadczalnych, przy zastosowaniu wzmo¿onych œrodków ostro¿noœci.

§ 93. 1. Materia³y niebezpieczne nale¿y przechowywaæ w miejscach i opa-

kowaniach przeznaczonych do tego celu i odpowiednio oznakowanych.

2. Pomieszczenia, aparatura, œrodki transportu, zbiorniki i opakowania,

w których s¹ stosowane, przemieszczane lub przechowywane materia³y nie-
bezpieczne powinny byæ odpowiednie do w³aœciwoœci tych materia³ów.

3. W czasie transportu, sk³adowania i stosowania materia³ów niebezpiecz-

nych nale¿y stosowaæ odpowiednie œrodki ochrony zbiorowej i indywidual-
nej – chroni¹ce pracowników przed szkodliwym lub niebezpiecznym dzia³a-
niem tych materia³ów.

§ 94. 1. Zbiorniki, naczynia i inne opakowania s³u¿¹ce do przechowywa-

nia materia³ów niebezpiecznych powinny byæ:

1) oznakowane w sposób okreœlony w odrêbnych przepisach;
2) wykonane z materia³u niepowoduj¹cego niebezpiecznych reakcji che-

micznych z ich zawartoœci¹ i nieulegaj¹cego uszkodzeniu w wyniku dzia³a-
nia znajduj¹cego siê w nich materia³u niebezpiecznego;

3) wytrzyma³e i zabezpieczone przed uszkodzeniem z zewn¹trz odpo-

wiednio do warunków ich stosowania;

4) odpowiednio szczelne i zabezpieczone przed wydostawaniem siê z nich

niebezpiecznej zawartoœci lub dostaniem siê do ich wnêtrza innych substancji,
które w kontakcie z ich zawartoœci¹ mog¹ stworzyæ stan zagro¿enia;

5) wype³nione w sposób zapewniaj¹cy woln¹ przestrzeñ odpowiednio

do mo¿liwoœci termicznego rozszerzania siê cieczy w warunkach przecho-
wywania, transportu i stosowania.

2. Opró¿nione pojemniki po materia³ach niebezpiecznych przeznaczone

do wielokrotnego u¿ycia powinny spe³niaæ wymagania okreœlone w ust. 1
pkt 1-4.

3. Przechowywanie materia³ów niebezpiecznych w pojemnikach i opako-

waniach s³u¿¹cych do œrodków spo¿ywczych jest niedopuszczalne.

§ 95. 1. Przy przechowywaniu ciek³ego materia³u niebezpiecznego w sta-

³ych zbiornikach nale¿y:

198

1) stosowaæ odpowiednie zabezpieczenia przed rozlewaniem i rozprze-

strzenianiem siê zawartoœci zbiornika w razie jego uszkodzenia, jak np. wan-
ny, rynny, koryta, zbiorniki rezerwowe;

2) zapewniæ urz¹dzenie do bezpiecznego pomiaru iloœci cieczy zawartej

w zbiorniku;

3) uniemo¿liwiæ dostêp osób niepowo³anych do miejsc, w których znajdu-

j¹ siê zbiorniki.

2. Zbiorniki z ciek³ymi materia³ami niebezpiecznymi oraz cieczami gor¹-

cymi mog¹ byæ umieszczane nad stanowiskami pracy lub przejœciami wy-
³¹cznie w przypadkach wymuszonych przez proces technologiczny. W takich
przypadkach nale¿y stosowaæ urz¹dzenia chroni¹ce przed oblaniem pracow-
ników znajduj¹cych siê pod tymi zbiornikami.

3. Nad pomieszczeniami, w których znajduj¹ siê sta³e zbiorniki z gazami

sprê¿onymi, skroplonymi lub rozpuszczonymi pod ciœnieniem nie mog¹ byæ
organizowane stanowiska pracy.

§ 96. 1. Pakowanie, sk³adowanie, za³adunek i transport materia³ów nie-

bezpiecznych z innymi materia³ami stwarzaj¹cymi dodatkowe zagro¿enie
na skutek wzajemnego oddzia³ywania tych materia³ów w przypadku uszko-
dzenia opakowania jest niedopuszczalne.

2. W magazynach powinny byæ wywieszone instrukcje okreœlaj¹ce sposób

sk³adowania, pakowania, za³adunku i transportu materia³ów niebezpiecz-
nych; z treœci¹ instrukcji nale¿y zapoznaæ pracowników zatrudnionych
przy tych pracach.

§ 97. 1. Pomieszczenia przeznaczone do sk³adowania lub stosowania ma-

teria³ów niebezpiecznych pod wzglêdem po¿arowym lub wybuchowym oraz
w których istnieje niebezpieczeñstwo wydzielania siê substancji truj¹cych
albo tworz¹cych z powietrzem mieszaniny wybuchowe, powinny byæ wypo-
sa¿one w:

1) urz¹dzenia zapewniaj¹ce sygnalizacjê o zagro¿eniach;
2) odpowiedni sprzêt i œrodki gaœnicze, œrodki neutralizuj¹ce, apteczki

oraz odpowiednie œrodki ochrony zbiorowej i indywidualnej, stosownie
do wystêpuj¹cych zagro¿eñ.

2. Pracownicy zatrudnieni w pomieszczeniach wymienionych w ust. 1 po-

winni mieæ zapewniony sta³y dostêp do œrodków ³¹cznoœci na wypadek awa-
rii, wybuchu lub po¿aru.

199

3. Pracodawca jest obowi¹zany ustaliæ i podaæ do wiadomoœci pracowni-

ków warunki, jakie powinny byæ spe³nione przed wejœciem pracowników
do pomieszczeñ, o których mowa w ust. 1.

§ 98. W pomieszczeniach, w których w wyniku awarii mog¹ wydzielaæ siê

substancje toksyczne lub palne, w iloœciach mog¹cych stworzyæ zagro¿enie
wybuchem, pracodawca powinien zapewniæ awaryjn¹ wentylacjê wyci¹go-
w¹ uruchamian¹ od wewn¹trz i z zewn¹trz pomieszczeñ – zapewniaj¹c¹ wy-
mianê powietrza dostosowan¹ do przeznaczenia pomieszczeñ zgodnie z w³a-
œciwymi przepisami i Polskimi Normami.

§ 99. 1. Sposób sk³adowania i stosowania materia³ów niebezpiecznych po-

winien zapewniaæ:

1) zachowanie temperatur, wilgotnoœci i ochronê przed nas³onecznieniem

stosownie do rodzaju materia³ów niebezpiecznych i ich w³aœciwoœci;

2) przestrzeganie ograniczeñ dotycz¹cych wspólnego sk³adowania i stoso-

wania materia³ów;

3) ograniczenie iloœci jednoczeœnie sk³adowanych materia³ów do iloœci

dopuszczalnej dla danego materia³u i danego pomieszczenia;

4) przestrzeganie zasad rotacji z zachowaniem dopuszczalnego czasu sk³a-

dowania poszczególnych materia³ów;

5) zachowanie dodatkowych wymagañ specyficznych dla sk³adowania

materia³ów i ich stosowania;

6) rozmieszczenie materia³ów w sposób umo¿liwiaj¹cy prowadzenie kon-

troli sk³adowania i sk³adowanych materia³ów.

2. Szczegó³owe warunki sk³adowania i stosowania materia³ów niebez-

piecznych powinny byæ okreœlone w instrukcjach ustalaj¹cych co najmniej
wymagania wymienione w ust. 1 oraz zasady postêpowania w sytuacjach
awaryjnych.

§ 100. 1. Prze³adunek materia³ów niebezpiecznych powinien odbywaæ siê

w miejscu do tego przystosowanym, przy wykorzystaniu odpowiednich do te-
go celu urz¹dzeñ oraz œrodków ochrony zbiorowej i indywidualnej chroni¹-
cych przed zagro¿eniami i skutkami zagro¿eñ, szczególnie pochodz¹cych
od elektrycznoœci statycznej oraz wystêpuj¹cych przy przelewaniu cieczy.

2. W miejscu prze³adunku materia³ów niebezpiecznych nie mog¹ przeby-

waæ osoby niezatrudnione przy tych pracach.

§ 101. 1. Je¿eli procesy pracy powoduj¹ wystêpowanie czynników rako-

twórczych, biologicznych o dzia³aniu zakaŸnym i innych stwarzaj¹cych nie-

200

bezpieczeñstwo dla zdrowia i ¿ycia pracowników – pracodawca powinien
podj¹æ przedsiêwziêcia w kierunku zast¹pienia tych procesów innymi,
w których czynniki te nie wystêpuj¹.

2. Je¿eli przedsiêwziêcia, o których mowa w ust. 1, nie s¹ technicznie

mo¿liwe, pracodawca jest obowi¹zany w szczególnoœci:

1) ograniczyæ do minimum liczbê pracowników nara¿onych na czynniki,

o których mowa w ust. 1;

2) ograniczyæ do minimum wystêpowanie tych czynników w œrodowisku

pracy;

3) zapewniæ stosowanie œrodków ochrony zbiorowej, a gdy nara¿enie nie

mo¿e byæ zlikwidowane w inny sposób – œrodków ochrony indywidualnej;

4) zapewniæ stosowanie przez pracowników wymagañ higieny, a w szcze-

gólnoœci niedopuszczanie do spo¿ywania posi³ków, picia i palenia tytoniu
w miejscach pracy;

5) okreœliæ w instrukcjach, o których mowa w § 41, odpowiednie zasady

postêpowania w razie powstania nieprzewidzianych sytuacji powoduj¹cych
powa¿ne zagro¿enia dla pracowników;

6) zapewniæ oznaczenie miejsc stwarzaj¹cych ryzyko dla zdrowia pracow-

ników zwi¹zane z wystêpowaniem czynników rakotwórczych, poprzez
umieszczenie w miejscach nara¿enia pracowników na te czynniki odpowied-
nich napisów i znaków ostrzegawczych;

7) zapewniæ pomieszczenia, instalacje i urz¹dzenia przystosowane do re-

gularnego i skutecznego czyszczenia.

3. Wykaz substancji, czynników i procesów technologicznych o dzia³aniu

rakotwórczym i prawdopodobnym dzia³aniu rakotwórczym, sposób ich reje-
stracji oraz warunki sprawowania nadzoru nad stanem zdrowia pracowników
zawodowo nara¿onych na dzia³anie substancji i czynników rakotwórczych
okreœlone s¹ w odrêbnych przepisach.

§ 102. 1. Pracodawca jest obowi¹zany poinformowaæ pracowników

o mo¿liwoœci powstania nieprzewidzianych sytuacji, podczas których mo-
g³yby wyst¹piæ powa¿ne zagro¿enia dla zdrowia lub ¿ycia, zwi¹zane z wy-
stêpowaniem czynników, o których mowa w § 101 ust. 1.

2. W razie powstania zagro¿eñ, o których mowa w ust. 1, do czasu usuniê-

cia tych zagro¿eñ nale¿y:

1) dopuœciæ do pracy w warunkach zagro¿eñ jedynie pracowników nie-

zbêdnych do usuniêcia awarii, zapewniaj¹c im odpowiednie do tych prac

201

œrodki ochrony indywidualnej oraz ograniczaj¹c do minimum czas przeby-
wania w tych warunkach;

2) pracownikom niezatrudnionym przy pracach, o których mowa w pkt 1,

zakazaæ wstêpu do zagro¿onych miejsc.

§ 103. 1. Je¿eli podczas procesów pracy wystêpuje niebezpieczeñstwo ob-

lania pracowników œrodkami ¿r¹cymi lub zapalenia odzie¿y na pracowniku
– nie dalej ni¿ 20 m w linii poziomej od stanowisk, na których wykonywane
s¹ te procesy, powinny byæ zainstalowane natryski ratunkowe (prysznice
bezpieczeñstwa) do obmycia ca³ego cia³a oraz oddzielne natryski (pryszni-
ce) do przemywania oczu.

2. Natryski, o których mowa w ust. 1, powinny, w razie potrzeby, umo¿li-

wiaæ ich natychmiastowe uruchomienie samoczynne lub w inny sposób
– z uwzglêdnieniem ograniczonej sprawnoœci osób z nich korzystaj¹cych.
Natryski powinny byæ zasilane wod¹ nieogrzewan¹ i dzia³aæ niezawodnie
bez wzglêdu na warunki atmosferyczne.

3. Przy wyjœciu z pomieszczenia, w którym odbywa siê praca przy u¿yciu

materia³ów zakaŸnych lub toksycznych powinna znajdowaæ siê co najmniej
jedna umywalka z doprowadzon¹ do niej ciep³¹ wod¹ – na ka¿dych dwudzie-
stu pracowników jednoczeœnie zatrudnionych, lecz nie mniej ni¿ jedna umy-
walka przy mniejszej liczbie zatrudnionych.

§ 104. Szczegó³owe warunki przechowywania, transportu i stosowania

materia³ów niebezpiecznych okreœlaj¹ odrêbne przepisy.

E. Prace na wysokoœci

§ 105. 1. Prac¹ na wysokoœci w rozumieniu rozporz¹dzenia jest praca wy-

konywana na powierzchni znajduj¹cej siê na wysokoœci co najmniej 1,0 m
nad poziomem pod³ogi lub ziemi.

2. Do pracy na wysokoœci nie zalicza siê pracy na powierzchni, niezale¿-

nie od wysokoœci, na jakiej siê znajduje, je¿eli powierzchnia ta:

1) os³oniêta jest ze wszystkich stron do wysokoœci co najmniej 1,5 m pe³-

nymi œcianami lub œcianami z oknami oszklonymi;

2) wyposa¿ona jest w inne sta³e konstrukcje lub urz¹dzenia chroni¹ce pra-

cownika przed upadkiem z wysokoœci.

§ 106. 1. Na powierzchniach wzniesionych na wysokoœæ powy¿ej 1,0 m

nad poziomem pod³ogi lub ziemi, na których w zwi¹zku z wykonywan¹ pra-
c¹ mog¹ przebywaæ pracownicy, lub s³u¿¹cych jako przejœcia, powinny byæ

202

zainstalowane balustrady sk³adaj¹ce siê z porêczy ochronnych umieszczo-
nych na wysokoœci co najmniej 1,1 m i krawê¿ników o wysokoœci co naj-
mniej 0,15 m. Pomiêdzy porêcz¹ i krawê¿nikiem powinna byæ umieszczona
w po³owie wysokoœci poprzeczka lub przestrzeñ ta powinna byæ wype³niona
w sposób uniemo¿liwiaj¹cy wypadniêcie osób.

2. Je¿eli ze wzglêdu na rodzaj i warunki wykonywania prac na wysokoœci

zastosowanie balustrad, o których mowa w ust. 1, jest niemo¿liwe, nale¿y
stosowaæ inne skuteczne œrodki ochrony pracowników przed upadkiem
z wysokoœci, odpowiednie do rodzaju i warunków wykonywania pracy.

3. Wymagania okreœlone w ust. 1 nie dotycz¹ ramp prze³adunkowych.
§ 107. Prace na wysokoœci powinny byæ organizowane i wykonywane

w sposób niezmuszaj¹cy pracownika do wychylania siê poza porêcz balu-
strady lub obrys urz¹dzenia, na którym stoi.

§ 108. Przy pracach na: drabinach, klamrach, rusztowaniach i innych

podwy¿szeniach nieprzeznaczonych na pobyt ludzi, na wysokoœci do 2 m
nad poziomem pod³ogi lub ziemi niewymagaj¹cych od pracownika wychy-
lania siê poza obrys urz¹dzenia, na którym stoi, albo przyjmowania innej
wymuszonej pozycji cia³a gro¿¹cej upadkiem z wysokoœci, nale¿y zapew-
niæ, aby:

1) drabiny, klamry, rusztowania, pomosty i inne urz¹dzenia by³y stabilne

i zabezpieczone przed nieprzewidywan¹ zmian¹ po³o¿enia oraz posiada³y
odpowiedni¹ wytrzyma³oœæ na przewidywane obci¹¿enie;

2) pomost roboczy spe³nia³ nastêpuj¹ce wymagania:
a) powierzchnia pomostu powinna byæ wystarczaj¹ca dla pracowników,

narzêdzi i niezbêdnych materia³ów,

b) pod³oga powinna byæ pozioma i równa, trwale umocowana do elemen-

tów konstrukcyjnych pomostu,

c) w widocznym miejscu pomostu powinny byæ umieszczone czytelne in-

formacje o wielkoœci dopuszczalnego obci¹¿enia.

§ 109. 1. Przy pracach wykonywanych na rusztowaniach na wysokoœci

powy¿ej 2 m od otaczaj¹cego poziomu pod³ogi lub terenu zewnêtrznego oraz
na podestach ruchomych wisz¹cych nale¿y w szczególnoœci:

1) zapewniæ bezpieczeñstwo przy komunikacji pionowej i dojœcia do sta-

nowiska pracy;

2) zapewniæ stabilnoœæ rusztowañ i odpowiedni¹ ich wytrzyma³oœæ

na przewidywane obci¹¿enia;

203

3) przed rozpoczêciem u¿ytkowania rusztowania nale¿y dokonaæ odbioru

technicznego w trybie okreœlonym w odrêbnych przepisach.

2. Rusztowania i podesty ruchome wisz¹ce powinny spe³niaæ wymagania

okreœlone odpowiednio w odrêbnych przepisach oraz w Polskich Normach.

§ 110. 1. Przy pracach na: s³upach, masztach, konstrukcjach wie¿owych,

kominach, konstrukcjach budowlanych bez stropów, a tak¿e przy ustawianiu
lub rozbiórce rusztowañ oraz przy pracach na drabinach i klamrach na wy-
sokoœci powy¿ej 2 m nad poziomem terenu zewnêtrznego lub pod³ogi nale-
¿y w szczególnoœci:

1) przed rozpoczêciem prac sprawdziæ stan techniczny konstrukcji lub

urz¹dzeñ, na których maj¹ byæ wykonywane prace, w tych ich stabilnoœæ,
wytrzyma³oœæ na przewidywane obci¹¿enie oraz zabezpieczenie przed nie-
przewidywan¹ zmian¹ po³o¿enia, a tak¿e stan techniczny sta³ych elemen-
tów konstrukcji lub urz¹dzeñ maj¹cych s³u¿yæ do mocowania linek bezpie-
czeñstwa;

2) zapewniæ stosowanie przez pracowników, odpowiedniego do rodzaju

wykonywanych prac, sprzêtu chroni¹cego przed upadkiem z wysokoœci jak:
szelki bezpieczeñstwa z link¹ bezpieczeñstwa przymocowan¹ do sta³ych ele-
mentów konstrukcji, szelki bezpieczeñstwa z pasem biodrowym (do prac
w podparciu – na s³upach, masztach itp.);

3) zapewniæ stosowanie przez pracowników he³mów ochronnych przezna-

czonych do prac na wysokoœci.

2. Wymagania okreœlone w ust. 1 dotycz¹ równie¿ prac wykonywanych

na galeriach, pomostach, podestach i innych podwy¿szeniach, o których mo-
wa w § 108, je¿eli rodzaj pracy wymaga od pracownika wychylenia siê po-
za balustradê lub obrys urz¹dzenia, na którym stoi, albo przyjmowania innej
wymuszonej pozycji cia³a gro¿¹cej upadkiem z wysokoœci.

DZIA³ V

Pomieszczenia i urz¹dzenia higienicznosanitarne oraz zaopatrzenie

pracowników w napoje i œrodki higieny osobistej

§ 111. 1. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ pracownikom pomiesz-

czenia i urz¹dzenia higienicznosanitarne, których rodzaj, iloœæ i wielkoœæ
powinny byæ dostosowane do liczby zatrudnionych pracowników, stoso-
wanych technologii i rodzajów pracy oraz warunków, w jakich ta praca jest
wykonywana.

204

2. Wymagania dla pomieszczeñ i urz¹dzeñ higienicznosanitarnych okreœla

za³¹cznik nr 3 do rozporz¹dzenia.

§ 112. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ wszystkim pracownikom

wodê zdatn¹ do picia lub inne napoje, a pracownikom zatrudnionym stale
lub okresowo w warunkach szczególnie uci¹¿liwych zapewniæ oprócz wo-
dy, inne napoje. Iloœæ, rodzaj i temperatura tych napojów powinny byæ do-
stosowane do warunków wykonywania pracy i potrzeb fizjologicznych
pracowników. Szczegó³owe zasady zaopatrzenia w napoje pracowników
zatrudnionych w warunkach szczególnie uci¹¿liwych okreœlaj¹ odrêbne
przepisy.

§ 113. 1. Miejsca czerpania wody zdatnej do picia powinny znajdowaæ siê

nie dalej ni¿ 75 m od stanowisk pracy.

2. Zbiorniki, przewody i miejsca czerpania wody powinny byæ zabezpie-

czone przed zanieczyszczeniem lub zaka¿eniem. Czerpanie wody ze zbior-
ników powinno odbywaæ siê wy³¹cznie z zaworów czerpalnych.

3. Miejsca czerpania wody nienadaj¹cej siê do picia powinny byæ oznako-

wane zgodnie z Polsk¹ Norm¹.

§ 114. 1. Pracodawca zatrudniaj¹cy pracowników przy pracach wykony-

wanych w pomieszczeniach, w których temperatura spowodowana procesa-
mi technologicznymi jest stale wy¿sza ni¿ 30 °C (303 K), jest obowi¹zany
zapewniæ klimatyzowane pomieszczenie do wypoczynku, wyposa¿one
w sto³y oraz krzes³a z oparciem spe³niaj¹ce wymagania ergonomii. Liczba
miejsc siedz¹cych powinna byæ nie mniejsza ni¿ jedno miejsce na piêciu pra-
cowników korzystaj¹cych z pomieszczenia, zatrudnionych na najliczniejszej
zmianie. Odleg³oœæ od najdalszego stanowiska pracy do pomieszczenia kli-
matyzowanego nie powinna przekraczaæ 75 m.

2. Pracownikom zatrudnionym w warunkach, o których mowa w ust. 1,

nale¿y stworzyæ mo¿liwoœæ obmycia cia³a, szczególnie w ciep³ej porze roku
– poprzez umieszczenie w pobli¿u pomieszczeñ pracy natrysków rêcznych
na giêtkich przewodach, z doprowadzeniem ciep³ej wody.

3. Jako pomieszczenia do wypoczynku mog¹ byæ wykorzystane jadalnie,

o ile spe³niaj¹ wymagania okreœlone w ust. 1.

§ 115. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ dostarczanie pracownikom

œrodków higieny osobistej, których iloœæ i rodzaje powinny byæ dostosowa-
ne do rodzaju i stopnia zanieczyszczenia cia³a przy okreœlonych pracach.

205

DZIA³ VI

Przepisy przejœciowe i koñcowe

§ 116. Przepisy § 27 ust. 2 rozporz¹dzenia oraz § 14 ust. 2 i 3, § 23 ust. 4

i § 28 za³¹cznika do rozporz¹dzenia nie dotycz¹ zak³adów pracy powsta³ych
przed dniem wejœcia w ¿ycie rozporz¹dzenia, natomiast przepisy § 55 ust. 1
i 2 rozporz¹dzenia nie dotycz¹ maszyn, w które wyposa¿one zosta³y stano-
wiska pracy przed wejœciem w ¿ycie rozporz¹dzenia.

§ 117. Traci moc:
1) rozporz¹dzenie Ministrów: Pracy i Opieki Spo³ecznej, Zdrowia, Prze-

mys³u, Odbudowy, Administracji Publicznej oraz Ziem Odzyskanych
z dnia 6 listopada 1946 r. o ogólnych przepisach dotycz¹cych bezpieczeñ-
stwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 62, poz. 344, z 1947 r. Nr 45, poz. 240
i z 1959 r. Nr 53, poz. 316);

2) rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 21 sierpnia 1959 r. w sprawie

ogólnych warunków higieniczno-sanitarnych w nowo budowanych lub prze-
budowywanych zak³adach przemys³owych (Dz. U. Nr 53, poz. 316, z 1963
r. Nr 18, poz. 97 i z 1976 r. Nr 13, poz. 77).

§ 118. 1. Rozporz¹dzenie wchodzi w ¿ycie po up³ywie 6 miesiêcy od dnia

og³oszenia, z zastrze¿eniem ust. 2.

2. Przepisy § 103 i § 114 ust. 1 rozporz¹dzenia oraz § 3 ust. 1, § 34 ust. 2

i § 38 za³¹cznika do rozporz¹dzenia wchodz¹ w ¿ycie po up³ywie 2 lat
od dnia og³oszenia.

206

ZA£¥CZNIK Nr 1

SZCZEGÓ£OWE ZASADY STOSOWANIA

ZNAKÓW I SYGNA£ÓW BEZPIECZEÑSTWA

Rozdzia³ 1

Przepisy ogólne

§ 1. 1. Pracodawca powinien zapewniæ stosowanie znaków lub sygna³ów

bezpieczeñstwa wszêdzie tam, gdzie nie mo¿na zlikwidowaæ zagro¿enia
œrodkami ochrony zbiorowej lub innymi œrodkami stosowanymi w organiza-
cji pracy.

2. W zale¿noœci od rodzaju stosowanego transportu – w zak³adzie pracy

powinny byæ stosowane znaki i sygna³y u¿ywane w transporcie drogowym,
kolejowym, œródl¹dowym, morskim i powietrznym.

§ 2. Pracodawca powinien zapewniæ pracownikom instrukcje dotycz¹ce

stosowanych w zak³adzie pracy znaków i sygna³ów bezpieczeñstwa, obej-
muj¹ce w szczególnoœci znaczenie znaków i sygna³ów oraz zasady zachowa-
nia siê pracowników, których mog¹ one dotyczyæ.

§ 3. Znaki i sygna³y bezpieczeñstwa powinny byæ stosowane do przekazy-

wania informacji okreœlonych w niniejszym za³¹czniku oraz powinny spe³-
niaæ wymagania w nim zawarte. Wymagania dotycz¹ce znaków bezpieczeñ-
stwa nieuregulowane w za³¹czniku, w tym wzory tych znaków, s¹ okreœlone
w Polskich Normach.

§ 4. 1. Znaki zakazu, ostrzegawcze, nakazu, ewakuacyjne i informacyjne

powinny byæ stosowane jako znaki sta³e.

2. Miejsca, w których istnieje ryzyko upadku lub kolizji z przeszkodami,

powinny byæ na sta³e oznaczone barw¹ bezpieczeñstwa lub znakiem bezpie-
czeñstwa.

3. Drogi powinny byæ na sta³e oznaczone barw¹ bezpieczeñstwa.
§ 5. 1. Sygna³y œwietlne, sygna³y dŸwiêkowe i komunikaty s³owne powin-

ny byæ stosowane, gdy wymaga tego sytuacja, w celu zasygnalizowania nie-
bezpieczeñstwa i wezwania ludzi do podjêcia okreœlonych dzia³añ albo
do ewakuacji.

2. £¹cznie mog¹ byæ stosowane:

207

1) sygna³y œwietlne i sygna³y dŸwiêkowe;
2) sygna³y œwietlne i komunikaty s³owne;
3) sygna³y rêczne i komunikaty s³owne.
§ 6. 1. Stosowane znaki i sygna³y powinny byæ odpowiednio czytelne, wi-

doczne i s³yszalne. Ich czytelnoœæ, widocznoœæ i s³yszalnoœæ nie mo¿e byæ
zmniejszana przede wszystkim przez:

1) jednoczesne stosowanie znaków lub sygna³ów tego samego rodzaju.

W szczególnoœci nale¿y unikaæ:

a) umieszczania zbyt wielu znaków lub sygna³ów blisko siebie,
b) jednoczesnego stosowania dwóch sygna³ów œwietlnych, które ³atwo

mog¹ byæ pomylone,

c) stosowania sygna³u œwietlnego blisko innego Ÿród³a œwiat³a,
d) u¿ywania jednoczeœnie dwóch sygna³ów dŸwiêkowych,
e) stosowania sygna³ów dŸwiêkowych przy zbyt du¿ym natê¿eniu ha³asu

t³a (otoczenia);

2) zastosowanie nieodpowiedniego wzoru znaku;
3) niewystarczaj¹c¹ liczbê znaków lub sygna³ów oraz ich nieodpowiednie

umiejscowienie;

4) niewystarczaj¹c¹ dba³oœæ o stan techniczny lub prawid³owe funkcjono-

wanie urz¹dzeñ sygnalizacyjnych.

2. Znaki bezpieczeñstwa i urz¹dzenia sygnalizacyjne powinny byæ spraw-

dzane, czyszczone i konserwowane w regularnych odstêpach czasu oraz,
w zale¿noœci od potrzeb, naprawiane i wymieniane, tak aby zapewniæ spe³-
nianie przez nie funkcji informacyjnej i sygnalizacyjnej.

3. Liczba i umiejscowienie znaków bezpieczeñstwa i urz¹dzeñ sygnaliza-

cyjnych powinny byæ uzale¿nione od wielkoœci terenu, na którym s¹ stoso-
wane, oraz od rodzajów i poziomu wystêpuj¹cych zagro¿eñ.

§ 7. Jeœli zdolnoœæ s³yszenia lub widzenia pracowników jest ograniczona,

w szczególnoœci w zwi¹zku ze stosowaniem œrodków ochrony indywidual-
nej, znaki i sygna³y bezpieczeñstwa powinny byæ dostosowane do mo¿liwo-
œci percepcyjnych pracowników.

§ 8. 1. Znaki i sygna³y bezpieczeñstwa, wymagaj¹ce zasilania energi¹

elektryczn¹, w razie przerwy w dop³ywie tej energii powinny mieæ zapew-
nione zasilanie awaryjne, chyba ¿e przerwa ta spowoduje ustanie zagro¿enia.

2. Przed zastosowaniem sygna³ów œwietlnych lub sygna³ów dŸwiêkowych

nale¿y upewniæ siê, ¿e dzia³aj¹ poprawnie i niezawodnie.

208

3. Zadzia³anie sygna³u œwietlnego lub sygna³u dŸwiêkowego powinno na-

st¹piæ w czasie, kiedy jest to niezbêdne z uwagi na bezpieczeñstwo pracow-
ników; dzia³anie tego sygna³u powinno trwaæ do czasu ustania zagro¿enia.

Rozdzia³ 2

Wymagania dotycz¹ce stosowania znaków bezpieczeñstwa

§ 9. 1. Znaki bezpieczeñstwa powinny byæ umieszczone odpowiednio

do linii wzroku – w miejscu lub w najbli¿szym otoczeniu okreœlonego zagro-
¿enia, a w przypadku ogólnego zagro¿enia – przy wejœciu na teren, na któ-
rym wystêpuje zagro¿enie.

2. Miejsce, w którym znajduj¹ siê znaki bezpieczeñstwa, powinno byæ do-

brze oœwietlone, ³atwo dostêpne i widoczne. W przypadku gdy znaki znajdu-
j¹ siê w miejscu o niedostatecznym poziomie oœwietlenia dziennego, miejsce
to powinno byæ oœwietlone œwiat³em elektrycznym albo powinny byæ zasto-
sowane znaki wykonane z materia³u posiadaj¹cego zdolnoœæ emisji œwiat³a
po usuniêciu Ÿród³a wzbudzaj¹cego lub pokryte takim materia³em.

§ 10. Znak bezpieczeñstwa powinien byæ usuniêty, gdy przestanie istnieæ

zagro¿enie, którego on dotyczy.

§ 11. Wymagania dotycz¹ce stosowania znaków ewakuacyjnych i znaków

dotycz¹cych ochrony przeciwpo¿arowej okreœlaj¹ odrêbne przepisy i Polskie
Normy.

Rozdzia³ 3

Wymagania dotycz¹ce oznaczania przeszkód,

niebezpiecznych miejsc i dróg

§ 12. 1. Miejsca w zak³adzie pracy, do których pracownicy maj¹ dostêp

podczas pracy, a w których istnieje ryzyko kolizji z przeszkodami, upadku
lub spadania przedmiotów, powinny byæ oznakowane skoœnymi pasami
– na przemian ¿ó³tymi i czarnymi lub czerwonymi i bia³ymi.

2. Wymiary oznaczenia, o którym mowa w ust. 1, powinny byæ odpowied-

nie do rozmiaru przeszkody lub niebezpiecznego miejsca.

3. ¯ó³te i czarne lub bia³e i czerwone pasy powinny byæ narysowane

pod k¹tem oko³o 45° i powinny mieæ zbli¿one wymiary.

§ 13. 1. Drogi w budynkach powinny byæ wyraŸnie wyznaczone za pomo-

c¹ ci¹g³ych pasów o dobrze widocznej barwie (z uwzglêdnieniem barwy
pod³o¿a) – najlepiej ¿ó³tej lub bia³ej.

209

2. Rozmieszczenie pasów wyznaczaj¹cych drogi powinno uwzglêdniaæ

niezbêdn¹ (bezpieczn¹) odleg³oœæ miêdzy pojazdami i jak¹kolwiek prze-
szkod¹ mog¹c¹ znajdowaæ siê w pobli¿u oraz miêdzy pieszymi i pojazdami.

3. Przepis ust. 1 dotyczy równie¿ sta³ych dróg na zewn¹trz budynków,

o ile drogi te nie s¹ otoczone odpowiednimi barierami lub chodnikami.

Rozdzia³ 4

Wymagania dotycz¹ce sygna³ów œwietlnych

§ 14. 1. Œwiat³o emitowane przez urz¹dzenie sygnalizacyjne powinno

kontrastowaæ odpowiednio z otoczeniem i warunkami jego stosowania; nie
mo¿e ono byæ zbyt silne, aby nie powodowa³o olœnienia, ani zbyt s³abe, aby
nie powodowa³o z³ej widocznoœci sygna³u.

2. Powierzchnia œwiec¹ca mo¿e byæ tylko w jednym kolorze lub zawieraæ

symbol obrazkowy (piktogram) na okreœlonym tle – zgodnie z wymagania-
mi okreœlonymi w Polskich Normach.

§ 15. 1. Je¿eli urz¹dzenie mo¿e wysy³aæ sygna³ œwietlny ci¹g³y i przery-

wany (migaj¹cy) – sygna³ przerywany powinien byæ u¿ywany do informo-
wania o wiêkszym niebezpieczeñstwie lub o pilniejszej potrzebie interwen-
cji albo podjêcia okreœlonej akcji, ni¿ to wskazuje sygna³ ci¹g³y. Czas trwa-
nia ka¿dego b³ysku i czêstotliwoœæ b³ysków w sygnale przerywanym po-
winny byæ tak dobrane, aby zapewniæ dobr¹ percepcjê informacji i unikn¹æ
pomylenia z ró¿nymi sygna³ami œwietlnymi przerywanymi lub z sygna³em
ci¹g³ym.

2. Je¿eli sygna³ œwietlny przerywany jest u¿ywany zamiast lub razem z sy-

gna³em dŸwiêkowym, kod tego sygna³u powinien byæ taki sam.

3. Urz¹dzenie do wysy³ania sygna³ów œwietlnych, u¿ywane w przypadku

powa¿nego niebezpieczeñstwa, powinno zapewniaæ ci¹g³oœæ wysy³ania sy-
gna³ów, w szczególnoœci poprzez zainstalowanie dodatkowego Ÿród³a œwia-
t³a lub systematyczne kontrole urz¹dzenia.

Rozdzia³ 5

Wymagania dotycz¹ce sygna³ów dŸwiêkowych

§ 16. 1. Sygna³ dŸwiêkowy powinien:
1) byæ dobrze s³yszalny – o poziomie dŸwiêku odpowiednio wy¿szym ni¿

poziom ha³asu t³a (otoczenia), a jednoczeœnie nie mo¿e byæ nadmiernie g³o-
œny lub przykry;

210

2) byæ ³atwo rozpoznawalny, zw³aszcza gdy chodzi o czas trwania impul-

sów oraz przerw miêdzy impulsami i grup¹ impulsów;

3) ³atwo odró¿niaæ siê od innych sygna³ów dŸwiêkowych oraz ha³asu t³a

(otoczenia).

2. Je¿eli urz¹dzenie mo¿e wysy³aæ sygna³ dŸwiêkowy o zmiennej i sta³ej

czêstotliwoœci – sygna³ o zmiennej czêstotliwoœci powinien byæ u¿ywany
do informowania o wiêkszym niebezpieczeñstwie lub o pilniejszej potrzebie
interwencji albo podjêcia okreœlonej akcji, ni¿ to wskazuje sygna³ o sta³ej
czêstotliwoœci.

§ 17. DŸwiêkowy sygna³ wzywaj¹cy do ewakuacji powinien byæ ci¹g³y.
§ 18. Wymagania dotycz¹ce projektowania sygna³ów dŸwiêkowych okre-

œlone s¹ w Polskich Normach.

Rozdzia³ 6

Wymagania dotycz¹ce stosowania komunikatów s³ownych

§ 19. 1. Komunikat s³owny wysy³any przez nadawcê lub urz¹dzenie emi-

tuj¹ce do jednego lub wielu odbiorców powinien mieæ formê krótkich tek-
stów, zwrotów, s³ów pojedynczych lub grup s³ów.

2. Komunikaty s³owne powinny byæ mo¿liwie jak najkrótsze, najprostsze

i najbardziej przejrzyste – przystosowane do zdolnoœci werbalnej nadawcy
i zdolnoœci s³yszenia odbiorcy lub odbiorców.

3. Komunikat s³owny mo¿e byæ przekazywany bezpoœrednio (wypowia-

dany przez cz³owieka) lub poœrednio (emitowany za pomoc¹ odpowiedniego
urz¹dzenia).

§ 20. 1. Osoby, bêd¹ce nadawcami i odbiorcami komunikatu powinny do-

brze znaæ jêzyk, w którym jest sformu³owany, aby mog³y go poprawnie wy-
mówiæ oraz zrozumieæ i w efekcie przyj¹æ odpowiednie zachowanie zgodne
z wymaganiami bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia.

2. Je¿eli komunikat s³owny jest u¿ywany zamiast lub razem z sygna³ami

rêcznymi, a nie stosuje siê specjalnych kodów, nale¿y u¿yæ takich s³ów jak:

– start - oznaczaj¹ce rozpoczêcie kierowania,
– zatrzymaæ - oznaczaj¹ce przerwê lub zakoñczenie jakiegoœ ruchu,
– koniec - oznaczaj¹ce zatrzymanie dzia³ania,
– szybko - oznaczaj¹ce koniecznoœæ przyspieszenia ruchu ze wzglêdów

bezpieczeñstwa,

– wolno - oznaczaj¹ce koniecznoœæ powolnego wykonywania ruchu,

211

– do góry - w znaczeniu „podnieœæ ³adunek do góry”,
– do do³u - w znaczeniu „opuœciæ ³adunek w dó³”,
– do przodu
– do do³u
– w prawo
– w lewo
– stop - oznaczaj¹ce koniecznoœæ zatrzymania w nag³ym przypadku.

Rozdzia³ 7

Wymagania dotycz¹ce stosowania sygna³ów rêcznych

§ 21. 1. Sygna³ rêczny powinien byæ precyzyjny, prosty, ³atwy do wyko-

nania i do zrozumienia, a tak¿e odró¿niaæ siê od innych sygna³ów.

2. Jeœli podczas sygna³u rêcznego konieczne jest u¿ywanie obu r¹k naraz

– ich u¿ycie powinno odbywaæ siê w sposób symetryczny i dotyczyæ tylko
jednego sygna³u.

§ 22. Osoba przekazuj¹ca sygna³y rêczne – sygnalista lub hakowy – zwa-

na dalej „sygnalist¹”, wykonuje za pomoc¹ r¹k lub d³oni okreœlone w poni¿-
szej tabeli gesty, przekazuj¹c w ten sposób instrukcje dotycz¹ce okreœlonych
manewrów osobie odbieraj¹cej sygna³, zwanej dalej „operatorem”.

212

Znaczenie sygna³u

O pis sygna³u

Ilustracja

A. Sygna³y ogólne

START
Uw aga!
Pocz¹tek kierow ania

O bie rêce w yci¹gniête poziom o, d³onie
zw rócone w ew nêtrzn¹ stron¹ do
przodu

ZATRZYM AÆ
Przerw a -
koniec ruchu

Praw a rêka skierow ana do góry, z
w ew nêtrzn¹ stron¹ d³oni skierow an¹ do
przodu

KO N IEC
Zatrzym anie
dzia³ania

O bie rêce po³¹czone na w ysokoœci
klatki piersiow ej

RUCH SZYBKI

Zakodow ane gesty steruj¹ce ruchem ,
przedstaw ione w tabeli, w ykonyw ane
s¹ w szybkim tem pie

- oznaczaj¹ce kierunek ruchu, któ-

ry jednoczeœnie powinien byæ skoor-

dynowany z odpowiednimi sygna³ami

rêcznymi,

213

RUCH PO W O LN Y

Zakodow ane gesty steruj¹ce ruchem ,
przedstaw ione w tabeli, w ykonyw ane
s¹ bardzo pow oli

B. Ruchy pionow e

PO DN IEŒÆ
DO G Ó RY

Praw a rêka skierow ana do góry z
d³oni¹ skierow an¹ w ew nêtrzn¹ stron¹
do przodu - w ykonuje w olno ruch
okrê¿ny

O PUŒCIÆ DO DO £U Praw a rêka skierow ana do do³u z d³oni¹

skierow an¹ w ew nêtrzn¹ stron¹ do
przodu - w ykonuje w olno ruch okrê¿ny

O DLEG £O ŒÆ
PIO N O W A

D³onie pokazuj¹ odpow iedni¹
odleg³oœæ

C. Ruchy poziom e

RUCH DO PRZO DU O bie rêce zgiête, d³onie skierow ane

w ew nêtrzn¹ stron¹ do góry,
przedram iona w ykonuj¹ pow olne ruchy
w kierunku cia³a

RUCH DO TY£U

O bie rêce zgiête, d³onie skierow ane
w ew nêtrzn¹ stron¹ na zew n¹trz,
przedram iona w ykonuj¹ pow olne ruchy
od siebie

RUCH W PRAW O
O D SYG N ALISTY

Praw a rêka w yci¹gniêta poziom o z
d³oni¹ zw rócon¹ w ew nêtrzn¹ stron¹ do
do³u, w ykonuje m a³e pow olne ruchy w
praw o

RUCH W LEW O O D
SYG N ALISTY

Lew a rêka w yci¹gniêta poziom o z
d³oni¹ zw rócon¹ w ew nêtrzn¹ stron¹ do
do³u, w ykonuje m a³e pow olne ruchy w
lew o

O DLEG £O ŒÆ
PO ZIO M A

D³onie pokazuj¹ odpow iedni¹
odleg³oœæ

D. N iebezpieczeñstw o

STO P
Zatrzym anie w
nag³ym przypadku

O bie rêce w yci¹gniête do góry, d³onie
zw rócone w ew nêtrzn¹ stron¹ do
przodu

Uwaga: Wszystkie zakodowane gesty, przedstawione w tabeli, nie wyklu-

czaj¹ u¿ycia, zw³aszcza w pewnych sektorach dzia³alnoœci, innych dodatko-
wych gestów, stosowanych na podstawie przepisów szczegó³owych.

§ 23. 1. Sygnalista kieruje manewrami w taki sposób, aby ich wykonywa-

nie zapewnia³o bezpieczeñstwo pracownikom znajduj¹cym siê w pobli¿u.

2. Sygnalista powinien mieæ mo¿liwoœæ kontrolowania wszystkich ma-

newrów – bez ryzyka nara¿enia na zagro¿enia zwi¹zane z wykonywaniem
tych manewrów. Je¿eli wymóg ten nie mo¿e byæ w pe³ni spe³niony przez jed-
nego sygnalistê – pracodawca powinien zatrudniæ jednego lub kilku dodat-
kowych sygnalistów.

3. Je¿eli operator nie mo¿e wykonaæ otrzymanych od sygnalisty poleceñ

z zachowaniem wymagañ bezpieczeñstwa – powinien wstrzymaæ wykony-
wanie rozpoczêtego manewru i za¿¹daæ nowych instrukcji.

§ 24. Sygnalista powinien byæ wyposa¿ony w jeden lub wiêcej elementów

rozpoznawczych, takich jak kurtka, kamizelka, kask, opaska. Elementy roz-
poznawcze powinny mieæ jaskrawe, najlepiej jednakowe kolory, takie jak
pomarañczowy, ¿ó³ty lub czerwony, u¿ywane wy³¹cznie przez sygnalistê.

214

ZA£¥CZNIK Nr 2

SZCZEGÓ£OWE ZASADY STOSOWANIA

ŒRODKÓW OCHRONY INDYWIDUALNEJ

§ 1. Œrodki ochrony indywidualnej powinny byæ stosowane w sytu-

acjach, kiedy nie mo¿na unikn¹æ zagro¿eñ lub nie mo¿na ich wystarczaj¹-
co ograniczyæ za pomoc¹ œrodków ochrony zbiorowej lub odpowiedniej
organizacji pracy.

§ 2. Dostarczane pracownikom do stosowania œrodki ochrony indywidual-

nej powinny:

1) byæ odpowiednie do istniej¹cego zagro¿enia i nie powodowaæ same

z siebie zwiêkszonego zagro¿enia;

2) uwzglêdniaæ warunki istniej¹ce w danym miejscu pracy;
3) uwzglêdniaæ wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika;
4) byæ odpowiednio dopasowane do u¿ytkownika – po wykonaniu nie-

zbêdnych regulacji.

§ 3. W przypadku wystêpowania wiêcej ni¿ jednego zagro¿enia i koniecz-

noœci jednoczesnego stosowania kilku œrodków ochrony indywidualnej
– œrodki te powinny daæ siê dopasowaæ wzglêdem siebie bez zmniejszenia
ich w³aœciwoœci ochronnych.

§ 4. W zale¿noœci od stopnia zagro¿enia, czêstoœci nara¿enia na zagro¿e-

nie, cech stanowiska pracy ka¿dego pracownika i skutecznoœci dzia³ania
œrodków ochrony indywidualnej – pracodawca powinien okreœliæ warunki
stosowania œrodków ochrony indywidualnej, a w szczególnoœci czas i przy-
padki, w których powinny byæ u¿ywane.

§ 5. Œrodki ochrony indywidualnej powinny byæ przeznaczone do osobi-

stego u¿ytku. W wyj¹tkowych przypadkach œrodek ochrony indywidualnej
mo¿e byæ u¿ywany przez wiêcej ni¿ jedn¹ osobê, o ile zastosowano dzia³a-
nia wykluczaj¹ce niepo¿¹dany wp³yw takiego u¿ytkowania na zdrowie lub
higienê u¿ytkowników.

§ 6. 1. Œrodki ochrony indywidualnej powinny byæ stosowane zgodnie ze

swoim przeznaczeniem, z wy³¹czeniem szczególnych i wyj¹tkowych sytu-
acji – zgodnie z instrukcj¹ przekazan¹ przez pracodawcê. W razie potrzeby

215

– w celu zapewnienia w³aœciwego u¿ywania œrodków ochrony indywidual-
nej – pracodawca powinien zorganizowaæ pokazy u¿ywania tych œrodków.

2. Instrukcja, o której mowa w ust. 1, powinna byæ zrozumia³a dla pracow-

ników oraz powinna okreœlaæ sposoby u¿ywania œrodków ochrony indywi-
dualnej, ich kontroli i konserwacji.

§ 7. 1. Przed nabyciem œrodków ochrony indywidualnej pracodawca po-

winien oceniæ, czy œrodki, które zamierza zastosowaæ, spe³niaj¹ wymagania
okreœlone w § 2 i 3. Ocena taka powinna obejmowaæ:

1) analizê i ocenê zagro¿eñ, których nie mo¿na unikn¹æ innymi metodami;
2) okreœlenie cech, jakie musz¹ posiadaæ œrodki ochrony indywidualnej,

aby skutecznie chroni³y przed zagro¿eniami, o których mowa w pkt 1,
uwzglêdniaj¹c wszelkie ryzyko, jakie mog¹ stwarzaæ te œrodki same z siebie;

3) porównanie cech dostêpnych na rynku œrodków ochrony indywidualnej

z cechami, o których mowa w pkt 2.

2. Ocena, o której mowa w ust. 1, powinna byæ ponawiana w sytuacji wy-

st¹pienia zmian któregokolwiek z jej elementów.

§ 8. Przy ustalaniu œrodków ochrony indywidualnej niezbêdnych do sto-

sowania przy okreœlonych pracach pracodawca powinien uwzglêdniaæ wska-
zania zawarte w tabelach nr 1-3.

216

217

Tabela nr 1

ZAGRO¯ENIA, PRZY KTÓRYCH WYMAGANE JEST

STOSOWANIE ŒRODKÓW OCHRONY INDYWIDUALNEJ

218

RODZAJE PRAC, PRZY KTÓRYCH WYMAGANE JEST

STOSOWANIE ŒRODKÓW OCHRONY INDYWIDUALNEJ

ŚrodkI ochrony

indywidualnej

Rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie

środków ochrony indywidualnej

Odzież
ochronna

Prace w narażeniu na działanie wody, czynników chemicznych,

pyłowych, mechanicznych i biologicznych oraz wysokiej i

niskiej temperatury - stwarzające ryzyko dla zdrowia lub

bezpieczeństwa pracowników, w tym w szczególności:

a) prace w narażeniu na działanie szkodliwych dla zdrowia

substancji chemicznych i biologicznych oraz pyłów,

b) prace w narażeniu na działanie substancji rakotwórczych,

c) prace w kanałach ściekowych, rowach, podziemnych

kryptach, studzienkach, cysternach, kadziach, zbior-nikach lub

innych podobnych miejscach – w narażeniu na kontakt z

wilgotnymi lub mokrymi ściankami,

d) prace na zewnątrz pomieszczeń - w narażeniu na deszcz lub

chłód,

e) prace w pomieszczeniach o bardzo niskiej temperaturze, w

tym w komorach chłodniczych,

f) przenoszenie ładunków o wysokiej temperaturze lub

przebywanie w ich pobliżu oraz prace w wysokiej temperaturze

(pochodzenia technologicznego),

g) spawanie, kucie oraz odlewanie metali,

h) prace stwarzające ryzyko zapalenia odzieży od płomienia,

gorących odprysków metali lub żużla,

i) prace w kontakcie z przedmiotami o szorstkich powierz-

chniach, ostrych krawędziach i inne stwarzające ryzyko urazu,

j) oczyszczanie odlewów, piaskowanie albo śrutowanie ,

k) prace narażające na zamoczenie ciała lub przesiąknięcie

odzieży w wyniku stosowania wody, roztworów, kąpieli, mas

ciekłych, olei, tłuszczów lub innych substancji płynnych,

wilgotnych, oleistych lub tłustych,

l) prace w narażeniu na zanieczyszczenie ciała substancjami

podatnymi na gnicie lub zainfekowanymi albo odpadami, w

tym w zakładach oczyszczania miasta, zakładach zajmujących

się opróżnianiem szamb lub zbiorników na gnojówkę, w

laboratoriach biologicznych, w ubojniach, rzeźniach,

wytwórniach konserw mięsnych lub rybnych, zakładach

przetwórstwa podrobów i wszelkie inne prace, przy których

istnieje ryzyko podobnych zanieczyszczeń,

ł) prace, podczas których pracownicy muszą być dobrze

widoczni, w tym wykonywane na torach kolejowych, w

miejscach o wzmożonym ruchu pojazdów, w transporcie

dołowym kopalń i w transporcie wewnątrzzakładowym

Tabela nr 2

219

Środki ochrony

głowy

1) hełmy

ochronne

2) nakrycia

głowy

Prace narażające pracowników na urazy głowy, w tym w

szczególności:

a) prace budowlane, zwłaszcza na rusztowaniach i w ich sąsie-

dztwie, przy wznoszeniu i demontażu szalowania, przy rozbiór-

kach obiektów budowlanych, prace montażowe i instalacyjne,

b) prace na mostach, konstrukcjach stalowych, masztach,

wieżach, stalowych konstrukcjach hydraulicznych, wielkich

piecach, w stalowniach, walcowniach, dużych zbiornikach i

rurociągach, stacjach energetycznych, prace remontowo-

montażowe przy kotłach i ich instalacjach,

c) prace ziemne i skalne, prace w wykopach, rowach, szybach i

tunelach,

d) prace w podziemnych wyrobiskach, kopalniach odkrywko-

wych, przy wydobywaniu węgla i in. surowców mineralnych,

e) prace z materiałami wybuchowymi,

f) prace przy wielkich piecach, w zakładach przeróbki rud,

kuźniach i odlewniach metali,

g) prace w sąsiedztwie urządzeń do podnoszenia, dźwigów i

przenośników,

h) prace przy piecach przemysłowych,

i) prace w stoczniach okrętowych,

j) prace manewrowe na kolei.

Prace stwarzające ryzyko pochwycenia włosów, zamoczenia

głowy lub zanieczyszczenia substancjami i materiałami

toksycznymi, drażniącymi, żrącymi, podatnymi na gnicie lub

mogącymi być źródłem infekcji oraz wykonywane w warunkach

niskiej i wysokiej temperatury, a w szczególności:

a) prace w narażeniu na działanie pyłów toksycznych albo

substancji żrących lub drażniących,

b) przenoszenie, na głowie lub ramionach, półtuszy

zwierzęcych, skór lub innych produktów podatnych na gnicie,

pochodzących z uboju zwierząt, paczek z

niezdezynfekowanymi kawałkami materiału lub substancji

pochodzenia zwierzęcego (nawet jeśli są suche) mogących

być źródłem infekcji (w tym worki z kośćmi lub porożem, paczki

zawierające włosie, wełnę, skóry),

c) prace w kanałach ściekowych, rowach, podziemnych

kryptach, studzienkach, cysternach, kadziach, zbiornikach lub

innych podobnych miejscach, zanieczyszczonych osadami

albo odpadami z jakichkolwiek substancji lub opanowanych

przez robactwo,

d) prace na zewnątrz pomieszczeń - w narażeniu na deszcz

albo działanie niskiej lub wysokiej temperatury,

e) prace w komorach chłodniczych,

f) prace, przy których włosy pracowników są narażone na

wciągnięcie przez ruchome części maszyn lub urządzeń

mechanicznych,

g) prace w narażeniu na działanie substancji rakotwórczych

220

Środki ochrony

kończyn

dolnych

Prace stwarzające ryzyko urazów kończyn dolnych (w tym

oparzenia), ich zamoczenia lub zanieczyszczenia substancjami

i materiałami toksycznymi, drażniącymi, żrącymi, podatnymi na

gnicie lub mogącymi być źródłem infekcji oraz wykonywane w

warunkach niskiej lub wysokiej temperatury, a w

szczególności:

a) prace przy rozbiórce, prace budowlane, prace przy

wznoszeniu rusztowań, prace przy deskowaniu lub

zdejmowaniu deskowania konstrukcji betonowych oraz inne

prace na budowie w narażeniu na zranienie stóp przez

gwoździe lub ostre przedmioty,

b) prace na mostach, konstrukcjach stalowych, masztach,

wieżach i dźwigach,

c) prace przy wielkich piecach, w stalowniach, walcowniach,

stacjach energetycznych, dużych zbiornikach i rurociągach,

d) prace w kopalniach odkrywkowych, przy wydobywaniu

węgla, przy wybieraniu i obróbce materiałów skalnych,

e) oczyszczanie odlewów lub piaskowanie albo śrutowanie

jakichkolwiek przedmiotów,

f) prace w kuźniach lub przy odlewaniu stopionych metali,

g) prace w narażeniu na kontakt nóg z bardzo gorącymi lub

bardzo zimnymi materiałami,

h) prace w komorach chłodniczych,

i) prace przy wytwarzaniu i obróbce szkła płaskiego i szklanych

pojemników,

j) prace formierskie podczas produkcji wyrobów ceramicznych

i materiałów budowlanych,

k) prace remontowe i renowacyjne,

l) prace w stoczniach, prace manewrowe na kolei,

ł) transport i magazynowanie ciężkich elementów, których

upadek na stopę może spowodować jej zranienie,

m) prace w narażeniu na ryzyko upadku z wysokości na skutek

ześlizgnięcia, w tym prace na dachu,

n) prace z użyciem pilarki łańcuchowej, w tym przycinanie i

ścinanie drzew,

o) prace w kanałach ściekowych, rowach, podziemnych

kryptach, studzienkach, cysternach, kadziach, zbiornikach,

stawach, ciekach wodnych lub innych podobnych miejscach

zawierających ciecze lub błoto,

p) prace, przy których możliwe jest wylanie lub wyciek cieczy,

w narażeniu na zamoczenie stóp przez te ciecze, w tym w

pływalniach lub myjniach,

q) prace w narażeniu na zanieczyszczenie stóp substancjami

toksycznymi, żrącymi lub drażniącymi,

r) prace w narażeniu na zanieczyszczenie stóp substancjami

organicznymi podatnymi na gnicie lub odpadami

221

Środki ochrony

kończyn

górnych

Prace stwarzające ryzyko urazów rąk (związanych również z

działaniem wysokiej temperatury, wibracji oraz substancji

chemicznych), prace w kontakcie z wodą, substancjami

toksycznymi, żrącymi lub drażniącymi, z materiałami

podatnymi na gnicie i innymi mogącymi być źródłem infekcji

oraz prace w niskiej temperaturze, w tym w szczególności:

a) prace z użyciem przedmiotów lub materiałów ostrych,

tnących, kłujących, parzących lub szczególnie chropowatych

albo inne narażające na uszkodzenia rąk, z wyłączeniem prac

przy obsłudze maszyn, przy których istnieje niebezpieczeństwo

wciągnięcia rękawicy,

b) spawanie lub cięcie metali przy pomocy łuku elektrycznego i

wszelkie inne czynności wymagające użycia lamp łukowych lub

też innych źródeł promieniowania ultrafioletowego,

c) oczyszczanie odlewów lub piaskowanie albo śrutowanie

jakichkolwiek przedmiotów, lub też odlewanie stopionych

metali,

d) prace, przy których przedramiona są narażone na

poranienie lub rozpryskiwanie materiałów żarzących się,

e) cięcie mięsa i usuwanie kości za pomocą noży,

f) przenoszenie ładunków o wysokiej temperaturze,

g) prace narażające pracowników na działanie substancji

chemicznych i biologicznych niebezpiecznych dla zdrowia,

h) prace, przy których ręce pracowników narażone są na

kontakt z substancjami toksycznymi, żrącymi lub drażniącymi,

i) prace w narażeniu na działanie substancji rakotwórczych,

j) prace, przy których ręce pracowników są narażone na kon-

takt z zainfekowanymi zwierzętami lub padliną, szczątkami

zwierząt lub substancjami pochodzenia zwierzęcego nienada-

jącymi się do spożycia, w tym w miejscach przeznaczonych do

rozbioru półtuszy zwierzęcych i laboratoriach biologicznych,

k) prace w kontakcie ze zwłokami lub z substancjami z nich

pochodzącymi,

l) prace przy ściekach i innych instalacjach kanalizacyjnych

oraz czynności związane z ręcznym czyszczeniem rur i zbiorni-

ków lub inne czynności wymagające kontaktu rąk ze ściekami,

ł) prace w kontakcie z brudną bielizną lub brudną odzieżą,

szmatami i niezdezynfekowanymi ubraniami, śmieciami,

m) wszelkie prace, podczas których ręce są narażone na

kontakt z substancjami mogącymi zawierać zarazki,

n) prace w komorach chłodniczych

Środki ochrony

twarzy

i oczu

Prace, przy których twarz lub oczy pracowników są narażone

na urazy albo podrażnienia w wyniku działania czynników nie-

bezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia, w tym w

szczególności:

a) prace, przy których oczy są narażone na kontakt z substan-

cjami o wyraźnym działaniu drażniącym wzrok, jak pył paku,

pył węglowy i inne cząsteczki lub opary substancji żrących,

222

b) spawanie lub cięcie metali przy pomocy palnika lub łuku

elektrycznego,

c) prace z laserami,

d) obserwowanie intensywnych punktów świetlnych, w tym

wnętrza pieca lub substancji silnie rozżarzonych, takich jak

roztopiona stal albo szkło,

e) prace wymagające zastosowania promieni podczerwonych

lub wywołujące intensywne promieniowanie cieplne,

f) prace wymagające użycia lamp łukowych lub innych źródeł

promieniowania ultrafioletowego,

g) szlifowanie na sucho, oczyszczanie lub usuwanie kamienia

kotłowego przy użyciu młota oraz inne prace powodujące

rozpryskiwanie mogących przedostać się do oczu ostrych

cząsteczek, stopionych metali lub żrących płynów,

h) prace przy maszynach do obróbki skrawaniem materiału,

podczas której powstają wióry odpryskowe,

i) prace w narażeniu na działanie substancji rakotwórczych,

j) prace przy rozpylaniu płynów,

k) prace z kwasami i roztworami żrącymi, środkami

odkażającymi i substancjami do usuwania korozji

Środki ochrony

układu

oddechowego

Prace w warunkach ryzyka narażenia na nadmierne

zanieczyszczenie powietrza czynnikami szkodliwymi lub w

warunkach niedoboru tlenu w powietrzu, w tym w

szczególności:

a) prace w zbiornikach, w ograniczonym obszarze i w

gazowych piecach przemysłowych, gdzie może występować

szkodliwy gaz lub niedobór tlenu,

b) prace w narażeniu na wdychanie szkodliwych pyłów, gazów,

par lub dymu,

c) prace w sąsiedztwie otworów spustowych wielkich pieców,

gdzie mogą występować opary metali ciężkich,

d) prace w sąsiedztwie konwerterów gazowych i przewodów

gazowych wielkich pieców,

e) prace przy wykładaniu pieców i kadzi, gdzie może

występować zapylenie,

f) prace w chłodniach, gdzie istnieje niebezpieczeństwo

wycieku czynnika chłodniczego,

g) prace w szybach, kanałach ściekowych i innych obiektach

podziemnych połączonych kanałami,

h) prace w narażeniu na działanie substancji rakotwórczych

Środki ochrony

słuchu

Prace w warunkach, w których poziom hałasu przekracza

najwyższe dopuszczalne natężenie, w tym w szczególności:

a) prace przy obsłudze pras do metalu,

b) prace przy użyciu narzędzi pneumatycznych,

c) prace obsługi naziemnej na lotniskach,

d) prace przy wbijaniu pali,

e) cięcie drewna przy użyciu pilarki tarczowej lub pilarki z piłą

łańcuchową

223

Środki ochrony

przed

upadkiem z

wysokości

Prace wykonywane w warunkach narażających na upadek z

wysokości, w tym w szczególności:

a) prace na rusztowaniach,

b) montaż elementów prefabrykowanych,

c) prace na masztach, słupach,

d) prace w kabinach wysokich dźwigów,

e) prace w wysoko położonych kabinach urządzeń

magazynowych,

f) prace na wieżach wiertniczych, masztach, czworonogach i

trójnogach,

g) prace w szybach i kanałach ściekowych

Dermatologiczn

e środki

ochrony

indywidualnej

Prace narażające na podrażnienia skóry, w tym w

szczególności:

a) prace w narażeniu na działanie pyłu paku albo innych pyłów

lub oparów wywierających na skórę podobne działanie

drażniące,

b) przetwarzanie materiałów powlekanych,

c) garbowanie skóry,

d) prace w narażeniu na wdychanie chromianów,

dwuchromianów alkalicznych, kwasu chromowego lub innych

substancji żrących lub drażniących, wpływających na

owrzodzenia lub perforację przegrody nosowej

RODZAJE ŒRODKÓW OCHRONY INDYWIDUALNEJ

Rodzaje środków ochrony indywidualnej

ubrania
kombinezony
kurtki, bluzy
kamizelki
spodnie
fartuchy
fartuchy przednie
płaszcze
peleryny
ochraniacze barku
ochraniacze klatki piersiowej
ochraniacze brzucha
ochraniacze pośladków
osłony tułowia
osłony głowy i karku
kamizelki ostrzegawcze

Odzież ochronna

kurtki ostrzegawcze

224

spodnie ostrzegawcze
narzutki ostrzegawcze

inne rodzaje odzieży ochronnej
hełmy ochronne
hełmy ochronne z wyposażeniem dodatkowym
czapki
czepki i stożki
kapelusze
kaptury
berety
chustki

Środki ochrony

głowy

inne nakrycia głowy
rękawice ochronne
ochraniacze palców
ochraniacze dłoni
ochraniacze nadgarstka
ochraniacze nadgarstka i przedramienia
ochraniacze łokcia
ochraniacze przedramienia i ramienia

Środki ochrony

kończyn górnych

inne środki ochrony rąk
buty
półbuty
trzewiki
saperki
półsaperki
kalosze
sandały
trepy
ochraniacze stopy
ochraniacze golenia
ochraniacze kolana
ochraniacze uda
getry

Środki ochrony

kończyn dolnych

inne środki ochrony nóg
okulary
gogle
osłony twarzy, w tym półosłony i przyłbice
tarcze

Środki ochrony

twarzy i oczu

inne środki ochrony twarzy i oczu
wkładki przeciwhałasowe
nauszniki przeciwhałasowe
hełmy przeciwhałasowe

Środki ochrony

słuchu

inne środki ochrony słuchu

225

sprzęt oczyszczający do pracy ciągłej, w tym filtrujący,

pochłaniający i filtrująco-pochłaniający
sprzęt izolujący do pracy ciągłej, w tym autonomiczny i

stacjonarny
sprzęt ucieczkowy oczyszczający, w tym pochłaniacze i

filtropochłaniacze
sprzęt ucieczkowy izolujący, w tym aparaty powietrzne

butlowe i regeneracyjne

Środki ochrony

układu

oddechowego

inne rodzaje sprzętu ochrony układu oddechowego
środki z doprowadzeniem powietrza
środki umożliwiające stosowanie izolującego sprzętu

ochrony układu oddechowego

Środki izolujące cały

organizm

środki umożliwiające doprowadzenie powietrza lub

stosowanie sprzętu ochrony układu oddechowego
uprzęże, w tym szelki bezpieczeństwa i pasy biodrowe
linki bezpieczeństwa
amortyzatory
urządzenia samohamowne

Środki ochrony

przed upadkiem z

wysokości

inne środki chroniące przed upadkiem z wysokości
środki osłaniające skórę - kremy, pasty, maści
środki oczyszczające skórę

10 Dermatologiczne

środki ochrony

skóry

środki regenerujące skórę

ZA£¥CZNIK Nr 3

WYMAGANIA DLA POMIESZCZEÑ

I URZ¥DZEÑ HIGIENICZNOSANITARNYCH

Rozdzia³ 1

Przepisy ogólne

§ 1. 1. Pomieszczenia higienicznosanitarne powinny znajdowaæ siê w bu-

dynku, w którym odbywa siê praca, albo w budynku po³¹czonym z nim obu-
dowanym przejœciem, które w przypadku przechodzenia z ogrzewanych po-
mieszczeñ pracy powinno byæ równie¿ ogrzewane. Wymóg ten nie dotyczy
pomieszczeñ higienicznosanitarnych, o których mowa w § 27 ust. 4 i § 44.

2. Pomieszczenia higienicznosanitarne powinny byæ usytuowane w spo-

sób uniemo¿liwiaj¹cy pracownikom korzystaj¹cym z nich przechodzenie
przez pomieszczenia, w których stosowane s¹ substancje truj¹ce lub materia-
³y zakaŸne albo wykonywane s¹ prace szczególnie brudz¹ce, je¿eli nie pra-
cuj¹ oni w kontakcie z tymi czynnikami.

3. Pomieszczenia higienicznosanitarne powinny byæ ogrzewane, oœwietlo-

ne i wentylowane zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi i Polskimi
Normami.

4. Wysokoœæ pomieszczeñ higienicznosanitarnych nie powinna byæ

w œwietle mniejsza ni¿ 2,5 m. Dopuszcza siê zmniejszenie wysokoœci po-
mieszczeñ higienicznosanitarnych do 2,2 m w œwietle – w przypadku usytu-
owania ich w suterenie, piwnicy lub na poddaszu.

§ 2. 1. Pracodawca jest obowi¹zany utrzymywaæ pomieszczenia higienicz-

nosanitarne oraz znajduj¹ce siê w nich urz¹dzenia w stanie zapewniaj¹cym
bezpieczne i higieniczne korzystanie z nich przez pracowników.

2. Pod³oga oraz œciany pomieszczeñ higienicznosanitarnych powinny byæ

tak wykonane, aby mo¿liwe by³o ³atwe utrzymanie czystoœci w tych po-
mieszczeniach. Œciany pomieszczeñ do wysokoœci co najmniej 2 m powinny
byæ pokryte materia³ami g³adkimi, nienasi¹kliwymi i odpornymi na dzia³a-
nie wilgoci.

3. W pomieszczeniach umywalni i natrysków na pod³ogach wykonanych

z materia³ów o du¿ym przewodnictwie ciep³a nale¿y u³o¿yæ w miejscach
mycia siê podk³adki izoluj¹ce (podesty).

226

§ 3. 1. Szatnie, umywalnie, pomieszczenia z natryskami i ustêpy powinny

byæ urz¹dzone oddzielnie dla kobiet i mê¿czyzn. Nie dotyczy to zak³adu pra-
cy, w którym jest zatrudnionych do dziesiêciu pracowników na jednej zmia-
nie – pod warunkiem zapewnienia mo¿liwoœci osobnego korzystania przez
kobiety i mê¿czyzn z tych pomieszczeñ.

2. Pracodawca zatrudniaj¹cy do dwudziestu pracowników powinien za-

pewniæ im co najmniej ustêpy i umywalki, a tak¿e warunki do higieniczne-
go przechowywania odzie¿y w³asnej (domowej), roboczej i ochronnej oraz
do higienicznego spo¿ywania posi³ków. Je¿eli w zak³adzie pracy takiego
pracodawcy nie wystêpuj¹ czynniki szkodliwe dla zdrowia i prace brudz¹ce
lub nie wystêpuj¹ szczególne wymagania sanitarne, miejsca do spo¿ywania
posi³ków, przechowywania odzie¿y oraz umywalki mog¹ znajdowaæ siê
w jednym pomieszczeniu.

§ 4. 1. Odzie¿ powinna byæ przechowywana w szatniach lub odpowiednio

w pomieszczeniach, o których mowa w § 3 ust. 2.

2. Pracownicy zatrudnieni w pomieszczeniach biurowych mog¹ przecho-

wywaæ swoj¹ odzie¿ w przeznaczonych do tego miejscach w pomieszcze-
niach pracy.

§ 5. Pracodawca zatrudniaj¹cy pracowników niepe³nosprawnych powi-

nien zapewniæ dostosowanie urz¹dzeñ higienicznosanitarnych oraz dojœæ
do nich – do potrzeb i mo¿liwoœci tych pracowników wynikaj¹cych ze
zmniejszonej sprawnoœci, zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi.

Rozdzia³ 2

Szatnie

Przepisy ogólne

§ 6. Szatnie powinny byæ urz¹dzone w oddzielnych lub wydzielonych po-

mieszczeniach.

§ 7. 1. Pomieszczenia przeznaczone na szatnie powinny byæ suche i,

w miarê mo¿liwoœci, oœwietlone œwiat³em dziennym.

2. Szatnie mog¹ byæ urz¹dzone w suterenach lub w piwnicach, pod warun-

kiem zastosowania odpowiedniej izolacji œcian zewnêtrznych i pod³óg za-
bezpieczaj¹cej pomieszczenia przed wilgoci¹ i nadmiernymi stratami ciep³a
oraz zapewnienia warunków ewakuacji ludzi z tych pomieszczeñ.

3. W szatniach nale¿y zapewniæ przynajmniej czterokrotn¹ wymianê po-

wietrza na godzinê, a w szatniach wyposa¿onych w okna otwieralne przezna-

227

czonych dla nie wiêcej ni¿ 10 pracowników wymiana powietrza nie mo¿e
byæ mniejsza ni¿ dwukrotna na godzinê.

4. Szatnie, o których mowa w ust. 2, przeznaczone dla ponad 25 pracow-

ników powinny byæ wyposa¿one w wentylacjê mechaniczn¹.

§ 8. 1. W szatni powinny byæ zapewnione miejsca siedz¹ce dla co naj-

mniej 50 % zatrudnionych na najliczniejszej zmianie.

2. Szerokoœæ przejœæ miêdzy dwoma rzêdami szaf oraz g³ównych przejœæ

komunikacyjnych powinna byæ nie mniejsza ni¿ 1,5 m. Szerokoœæ przejœæ
miêdzy rzêdami szaf a œcian¹ powinna byæ nie mniejsza ni¿ 1,1 m.

3. Szafy na odzie¿ powinny spe³niaæ wymagania Polskiej Normy.
§ 9. 1. Szatnie powinny byæ dostosowane do rodzaju prac, stopnia nara¿e-

nia pracownika na zabrudzenie cia³a i zanieczyszczenia jego odzie¿y sub-
stancjami szkodliwymi, truj¹cymi lub materia³ami zakaŸnymi.

2. Szatnie dzieli siê na:

1) szatnie odzie¿y w³asnej pracowników – przeznaczone do przechowy-

wania odzie¿y nale¿¹cej do pracowników (domowej), je¿eli ze wzglêdów hi-
gienicznych odzie¿ ta nie powinna siê stykaæ z odzie¿¹ robocz¹ i œrodkami
ochrony indywidualnej;

2) szatnie odzie¿y roboczej i ochronnej – przeznaczone do przechowywa-

nia odzie¿y i obuwia roboczego oraz œrodków ochrony indywidualnej;

3) szatnie podstawowe – przeznaczone do przechowywania odzie¿y w³a-

snej pracowników oraz odzie¿y roboczej i œrodków ochrony indywidualnej;

4) szatnie przepustowe – sk³adaj¹ce siê z czêœci przeznaczonej na odzie¿

w³asn¹ pracowników, czêœci przeznaczonej na odzie¿ robocz¹ i œrodki ochro-
ny indywidualnej oraz przepustowego zespo³u sanitarnego z natryskami, ³¹-
cz¹cego obie te czêœci.

§ 10. 1. W zespole szatni przeznaczonym dla pracowników zatrudnionych

przy pracach powoduj¹cych znaczne zabrudzenie odzie¿y (stwarzaj¹ce mo¿-
liwoœæ zanieczyszczenia wnêtrza szafy) lub jej zamoczenie, oraz dla pracow-
ników, których odzie¿ robocza, z uwagi na rodzaj wykonywanej pracy, mu-
si spe³niaæ szczególne wymagania higienicznosanitarne, powinny znajdowaæ
siê pomieszczenia wyposa¿one w urz¹dzenia do odka¿ania, odpylania i su-
szenia odzie¿y oraz czyszczenia obuwia – odpowiednio do potrzeb. W przy-
padku zainstalowania jednoczeœnie kilku urz¹dzeñ, ka¿de z nich powinno
byæ umieszczone w oddzielnym pomieszczeniu.

228

2. Na ka¿dego pracownika korzystaj¹cego z suszarni powinno przypadaæ

co najmniej 0,2 m

powierzchni pod³ogi.

3. Wydajnoœæ i iloœæ urz¹dzeñ, o których mowa w ust. 1, powinny zapew-

niaæ oczyszczenie i wysuszenie odzie¿y i obuwia w czasie trwania jednej
zmiany.

Szatnie odzie¿y w³asnej pracowników

§ 11. 1. Szatnia odzie¿y w³asnej pracowników powinna byæ wyposa¿ona

w szafy przeznaczone do indywidualnego u¿ytku ka¿dego pracownika.

2. W pomieszczeniu szatni, o której mowa w ust. 1, powinno przypadaæ co

najmniej 0,3 m

wolnej powierzchni pod³ogi na ka¿dego pracownika korzy-

staj¹cego z tej szatni.

§ 12. 1. Szatnia odzie¿y w³asnej pracowników mo¿e byæ urz¹dzona w for-

mie szatni wieszakowej, je¿eli nie ma do tego przeciwwskazañ ze wzglêdu
na rodzaj pracy, warunki jej wykonywania, rodzaje wystêpuj¹cych zanie-
czyszczeñ itp. oraz je¿eli jest zapewniona szybka obs³uga. Szatnia taka po-
winna odpowiadaæ nastêpuj¹cym wymaganiom:

1) powinna byæ urz¹dzona osobna szatnia dla mê¿czyzn i osobna dla ko-

biet; w przypadku zatrudnienia mniej ni¿ piêciu pracowników na jednej
zmianie szatnie mog¹ byæ wspólne dla mê¿czyzn i kobiet, z tym ¿e powinny
byæ urz¹dzone kabiny do przebierania siê;

2) przyjmowanie odzie¿y do szatni i wydawanie odzie¿y powinno byæ wy-

konywane przez specjalnie do tego wyznaczony personel;

3) powinna byæ wyposa¿ona w stojaki wieszakowe na odzie¿ w³asn¹ pra-

cowników; odzie¿ ta powinna byæ przechowywana, na indywidualnych wie-
szakach;

4) stojaki wieszakowe powinny byæ jednopoziomowe i mieæ w dolnej czêœci

siatkowe pó³ki na obuwie, w górnej zaœ – pó³ki na nakrycia g³owy, teczki itp.;

5) szerokoœæ przejœcia dla obs³ugi szatni powinna wynosiæ co naj-

mniej 1,1 m miêdzy rzêdami wieszaków na dwóch s¹siednich stojakach, zaœ
co najmniej 0,95 m miêdzy œcian¹ a zewnêtrznym rzêdem wieszaków;

6) powinna w niej znajdowaæ siê przebieralnia wyposa¿ona w miejsca

do siedzenia i wieszaki na odzie¿; liczba miejsc do siedzenia powinna wyno-
siæ co najmniej 30 % liczby zatrudnionych na najliczniejszej zmianie.

2. Szatnie wieszakowe przeznaczone dla pracowników niemaj¹cych obo-

wi¹zku stosowania odzie¿y roboczej i ochronnej mog¹ nie spe³niaæ wyma-
gañ okreœlonych w ust. 1 pkt 1 i 6.

229

Szatnie odzie¿y roboczej i ochronnej

§ 13. 1. Szatnia odzie¿y roboczej i ochronnej powinna byæ urz¹dzona

– niezale¿nie od szatni odzie¿y w³asnej pracowników – dla pracowników za-
trudnionych przy pracach powoduj¹cych znaczne zabrudzenie odzie¿y
(stwarzaj¹ce mo¿liwoœæ zanieczyszczenia wnêtrz szafy do przechowywania
odzie¿y) lub jej zamoczenie oraz dla pracowników, których odzie¿ robocza,
z uwagi na rodzaj wykonywanej pracy, musi spe³niaæ szczególne wymaga-
nia higienicznosanitarne.

2. Szatnia, o której mowa w ust. 1, powinna byæ wyposa¿ona w szafy

przeznaczone do indywidualnego u¿ytku ka¿dego pracownika.

3. W pomieszczeniu szatni, o której mowa w ust. 1, powinno przypadaæ co

najmniej 0,3 m

wolnej powierzchni pod³ogi na ka¿dego pracownika korzy-

staj¹cego z tej szatni.

4. Szatnia odzie¿y roboczej i ochronnej powinna mieæ bezpoœrednie po³¹-

czenie z umywalni¹, z natryskami i szatni¹ odzie¿y w³asnej pracowników.

Szatnie podstawowe
§ 14. 1. Szatnia podstawowa mo¿e byæ urz¹dzona zamiast osobnych szat-

ni odzie¿y w³asnej pracowników oraz szatni odzie¿y roboczej i ochronnej
dla zatrudnionych przy pracach, podczas których zabrudzenie odzie¿y robo-
czej i œrodków ochrony indywidualnej wystêpuje w tak ma³ym stopniu, ¿e
nie stwarza ryzyka zanieczyszczenia odzie¿y w³asnej pracowników. Szatnia
ta powinna mieæ bezpoœrednie po³¹czenie z umywalni¹.

2. W szatni, o której mowa w ust. 1, powinno przypadaæ co najmniej 0,5

wolnej powierzchni pod³ogi na ka¿dego pracownika korzystaj¹cego

z tej szatni.

3. Szatnia, o której mowa w ust. 1, powinna byæ wyposa¿ona w dwie sza-

fy pojedyncze lub jedn¹ szafê podwójn¹ dla ka¿dego pracownika korzysta-
j¹cego z tej szatni. Jedna szafa pojedyncza lub jedna czêœæ szafy podwójnej
powinna byæ przeznaczona na odzie¿ robocz¹ i œrodki ochrony indywidual-
nej, zaœ druga – na odzie¿ w³asn¹ pracowników.

§ 15. Do szatni podstawowej mo¿na stosowaæ odpowiednie przepisy § 12,

z tym ¿e stojaki wieszakowe powinny byæ osobne na odzie¿ w³asn¹ pracow-
ników i osobne na odzie¿ robocz¹ i ochronn¹.

Szatnie przepustowe

§ 16. 1. Szatnia przepustowa powinna byæ urz¹dzona dla pracowników za-

trudnionych przy pracach zwi¹zanych ze stosowaniem lub wydzielaniem siê

230

substancji truj¹cych, zakaŸnych, promieniotwórczych, dra¿ni¹cych lub uczu-
laj¹cych oraz innych substancji o nieprzyjemnym zapachu, a tak¿e przy pra-
cach pyl¹cych, w wilgotnym i gor¹cym mikroklimacie lub powoduj¹cych in-
tensywne brudzenie.

2. Szatnia przepustowa powinna spe³niaæ nastêpuj¹ce wymagania:
1) czêœæ szatni przeznaczona na odzie¿ robocz¹ i œrodki ochrony indywi-

dualnej powinna odpowiadaæ wymaganiom okreœlonym w § 13 ust. 2 i 3;

2) czêœæ szatni przeznaczona na odzie¿ w³asn¹ pracowników powinna od-

powiadaæ wymaganiom okreœlonym w § 11 lub § 12;

3) ruch u¿ytkowników szatni przepustowej pomiêdzy obu jej czêœciami

powinien odbywaæ siê wy³¹cznie przez zespó³ sanitarny z natryskami.

3. Dla pracowników maj¹cych kontakt z substancjami truj¹cymi lub za-

kaŸnymi powinna byæ przeznaczona odrêbna szatnia przepustowa, spe³niaj¹-
ca wymagania okreœlone w ust. 2.

Rozdzia³ 3

Umywalnie i pomieszczenia z natryskami

§ 17. W sk³ad zespo³u szatni powinny wchodziæ umywalnie ³atwo dostêp-

ne dla pracowników i zapewniaj¹ce bezkolizyjny ruch pracowników ju¿
umytych i przebranych w odzie¿ w³asn¹.

§ 18. 1. Umywalnia powinna byæ wyposa¿ona w umywalki emaliowane

lub wykonane z materia³u odpornego na korozjê, zgodne z Polsk¹ Norm¹.

2. Do umywalek powinna byæ doprowadzona woda bie¿¹ca – ciep³a i zimna.
3. Szerokoœæ przejœcia miêdzy umywalkami a œcian¹ przeciwleg³¹ powin-

na wynosiæ nie mniej ni¿ 1,3 m, a miêdzy dwoma rzêdami umywalek – nie
mniej ni¿ 2 m.

§ 19. 1. Na ka¿dych dziesiêciu pracowników najliczniejszej zmiany powin-

na w umywalni przypadaæ co najmniej jedna umywalka indywidualna,
a przy pracach brudz¹cych i w kontakcie z substancjami szkodliwymi lub za-
kaŸnymi – co najmniej jedna umywalka na ka¿dych piêciu pracowników
– lecz nie mniej ni¿ jedna przy mniejszej liczbie zatrudnionych. W przypadku
zastosowania umywalek szeregowych do mycia zbiorowego (np. na placach
budowy) powinno przypadaæ co najmniej jedno stanowisko do mycia (zawór
czerpalny wody) na ka¿dych piêciu pracowników jednoczeœnie zatrudnionych.

2. Na ka¿dych trzydziestu mê¿czyzn lub na ka¿de dwadzieœcia kobiet jed-

noczeœnie zatrudnionych przy pracach biurowych lub w warunkach zbli¿o-

231

nych do tych prac powinna przypadaæ co najmniej jedna umywalka, lecz nie
mniej ni¿ jedna umywalka przy mniejszej liczbie zatrudnionych. Umywalki
powinny byæ instalowane w pomieszczeniach ustêpów lub w ich przedsion-
kach izolacyjnych.

§ 20. Dla pracowników nara¿onych na zabrudzenie nóg przy pracy powin-

ny byæ instalowane w umywalniach brodziki do mycia nóg z doprowadze-
niem ciep³ej wody, w iloœci co najmniej jeden brodzik na ka¿dych dziesiêciu
u¿ytkowników. Brodziki nie s¹ wymagane dla pracowników zatrudnionych
przy pracach na otwartej przestrzeni – poza terenem zak³adu pracy.

§ 21. 1. W zespole szatni powinny znajdowaæ siê pomieszczenia z natryska-

mi, jeœli wymagaj¹ tego warunki pracy lub ochrona zdrowia pracowników.

2. Pomieszczenia z natryskami powinny byæ ³atwo dostêpne dla pracow-

ników i zapewniaæ bezkolizyjny ruch pracowników ju¿ umytych i ubranych
w odzie¿ w³asn¹.

§ 22. 1. Na ka¿dych oœmiu pracowników najliczniejszej zmiany wykonu-

j¹cych prace powoduj¹ce zabrudzenie ich cia³a powinna przypadaæ co naj-
mniej jedna kabina natryskowa, a przy pracach, o których mowa w § 16
ust. 1, co najmniej jedna kabina natryskowa na ka¿dych piêciu pracowników
– lecz nie mniej ni¿ jedna przy mniejszej liczbie zatrudnionych.

2. Wymiary kabin natryskowych powinny byæ zgodne z przepisami tech-

niczno-budowlanymi. Szerokoœæ przejœcia miêdzy dwoma rzêdami kabin,
przy zastosowaniu zas³on zasuwanych lub œcianek os³aniaj¹cych powinna
wynosiæ co najmniej 1,30 m, a miêdzy kabinami i œcian¹ – co naj-
mniej 0,90 m.

§ 23. 1. W pomieszczeniu z natryskami poszczególne sitka powinny byæ

zainstalowane w oddzielnych kabinach i umieszczone w taki sposób, aby
strumieñ wody sp³ywa³ na ramiona, a nie na g³owê.

2. Pomieszczenie z natryskami, w którym znajduje siê wiêcej ni¿ szeœæ si-

tek, powinno byæ oddzielone od szatni pomieszczeniem izoluj¹cym.

3. Do natrysków powinna byæ doprowadzona woda bie¿¹ca zimna i cie-

p³a. Woda zu¿yta powinna byæ odprowadzana do kanalizacji.

4. Przy pomieszczeniach z natryskami powinna znajdowaæ siê wydzielo-

na kabina z jedn¹ misk¹ ustêpow¹ na ka¿de dziesiêæ natrysków, lecz nie
mniej ni¿ jedn¹.

§ 24. 1. Temperatura wody ciep³ej doprowadzonej do umywalek, natry-

sków i brodzików przy stosowaniu centralnej regulacji lub zbiorowego mie-

232

szania wody powinna wynosiæ od 35 °C do 40 °C (od 308 K do 313 K),
a w przypadku indywidualnego mieszania wody – od 50 °C do 60 °C (323 K
do 333 K).

2. W pomieszczeniach umywalni nale¿y zapewniæ co najmniej dwukrotn¹

wymianê powietrza w ci¹gu godziny, natomiast w pomieszczeniach z natryska-
mi wymiana ta nie powinna byæ mniejsza ni¿ piêciokrotna w ci¹gu godziny.

Rozdzia³ 4

Ustêpy

§ 25. 1. Ustêpy powinny byæ zlokalizowane w odleg³oœci nie wiêkszej

ni¿ 75 m od stanowiska pracy. Odleg³oœæ ta mo¿e byæ wiêksza jedynie dla
pracowników pracuj¹cych stale na otwartej przestrzeni, lecz nie powinna
przekraczaæ 125 m od najdalszego stanowiska pracy.

2. W budynkach ustêpy powinny byæ urz¹dzone na ka¿dej kondygnacji.

Je¿eli na kondygnacji pracuje mniej ni¿ dziesiêæ osób, ustêpy mog¹ znajdo-
waæ siê nie dalej ni¿ na s¹siedniej kondygnacji.

§ 26. 1. Wejœcia do ustêpów powinny prowadziæ bezpoœrednio z pomiesz-

czeñ, korytarzy lub dróg s³u¿¹cych do komunikacji ogólnej.

2. Ustêp powinien mieæ wejœciowe pomieszczenie izoluj¹ce wyposa¿one

w umywalki z dop³ywem ciep³ej i zimnej wody w iloœci co najmniej jedna umy-
walka na trzy miski ustêpowe lub pisuary, lecz nie mniej ni¿ jedna umywalka.

3. Drzwi prowadz¹ce do pomieszczenia izoluj¹cego oraz drzwi ³¹cz¹ce je

z dalsz¹ czêœci¹ ustêpu powinny zamykaæ siê samoczynnie.

§ 27. 1. Zainstalowane w ustêpach miski ustêpowe i pisuary powinny byæ

sp³ukiwane bie¿¹c¹ wod¹ oraz pod³¹czone do kanalizacji.

2. Ustêpy powinny byæ wyposa¿one w instalacjê i urz¹dzenia przeznaczo-

ne do utrzymania wymagañ higienicznosanitarnych.

3. W pomieszczeniach ustêpów nale¿y zapewniæ wymianê powietrza

w iloœci nie mniejszej ni¿ 50 m

na godzinê na 1 miskê ustêpow¹ i 25 m

na 1

pisuar.

4. Dla pracowników zatrudnionych na otwartej przestrzeni poza terenem

zak³adu pracy przez okres nie d³u¿szy ni¿ 3 miesi¹ce oraz zatrudnionych
w budynkach niewyposa¿onych w instalacjê wodoci¹gow¹ i kanalizacyjn¹
mog¹ byæ urz¹dzane ustêpy wyposa¿one w szczelne zbiorniki nieczystoœci.
W takim przypadku ustêpy mog¹ nie spe³niaæ wymagañ okreœlonych
w ust. 1, 2 i 3 oraz w § 26 ust. 2.

233

5. Szerokoœæ przejœæ wzd³u¿ kabin ustêpowych przy jednostronnym ich

rozmieszczeniu powinna wynosiæ co najmniej 1,3 m. Je¿eli naprzeciwko ka-
bin s¹ umieszczone pisuary, odleg³oœæ miêdzy œcian¹, na której s¹ zainstalo-
wane, a kabinami nie powinna byæ mniejsza ni¿ 2 m. Przejœcie miêdzy rzê-
dami kabin powinno mieæ szerokoœæ co najmniej 2 m.

§ 28. 1. Na ka¿dych trzydziestu mê¿czyzn zatrudnionych na jednej zmia-

nie powinna przypadaæ co najmniej jedna miska ustêpowa i jeden pisuar,
lecz nie mniej ni¿ jedna miska i jeden pisuar przy mniejszej liczbie zatrud-
nionych.

2. Na ka¿de dwadzieœcia kobiet zatrudnionych na jednej zmianie powinna

przypadaæ jedna miska ustêpowa, lecz nie mniej ni¿ jedna miska przy mniej-
szej liczbie zatrudnionych.

Rozdzia³ 5

Jadalnie

§ 29. 1. Pracodawca zatrudniaj¹cy powy¿ej dwudziestu pracowników

na jednej zmianie powinien zapewniæ pracownikom pomieszczenie do spo-
¿ywania posi³ków, zwane dalej „jadalni¹”.

2. Obowi¹zek okreœlony w ust. 1 dotyczy równie¿ pracodawców zatrud-

niaj¹cych dwudziestu i mniej pracowników, je¿eli nara¿eni s¹ na kontakt ze
szkodliwymi œrodkami chemicznymi lub promieniotwórczymi, materia³ami
biologicznie zakaŸnymi albo przy pracach szczególnie brudz¹cych.

3. W jadalni nale¿y umieœciæ w widocznych miejscach napisy lub znaki

informuj¹ce o zakazie palenia tytoniu.

4. Przepis ust. 1 nie dotyczy zak³adów pracy, w których wykonywane s¹

prace wy³¹cznie o charakterze biurowym.

§ 30. Ustala siê nastêpuj¹ce typy jadalni:
1) jadalnia przeznaczona do spo¿ywania posi³ków w³asnych (typ I);
2) jadalnia przeznaczona do spo¿ywania posi³ków w³asnych i wydawania

napojów (typ II);

3) jadalnia z zapleczem – przeznaczona do spo¿ywania posi³ków profilak-

tycznych (typ III).

Dopuszcza siê ³¹czenie jadalni typu II i III.
§ 31. 1. W pomieszczeniu jadalni typu I powinno przypadaæ co naj-

mniej 1,1 m

powierzchni na ka¿dego z pracowników jednoczeœnie spo¿y-

waj¹cych posi³ek.

234

2. Powierzchnia jadalni nie powinna byæ mniejsza ni¿ 8 m

§ 32. Jadalnia typu II powinna sk³adaæ siê z dwóch czêœci:
1) jadalni w³aœciwej odpowiadaj¹cej wymaganiom jadalni typu I oraz
2) pomieszczeñ do przygotowywania, wydawania napojów i zmywania

naczyñ sto³owych.

§ 33. Jadalnia typu III powinna odpowiadaæ wymaganiom okreœlonym dla

jadalni typu II oraz powinna posiadaæ wêze³ sanitarny dla konsumentów
i wêze³ sanitarny z szatni¹ dla pracowników obs³ugi.

§ 34. 1. Dla ka¿dego pracownika spo¿ywaj¹cego posi³ek w jadalni nale¿y

zapewniæ indywidualne miejsce siedz¹ce przy stole.

2. Jadalnia powinna byæ wyposa¿ona w umywalki w iloœci nie mniejszej

ni¿ jedna umywalka na dwadzieœcia miejsc siedz¹cych w jadalni, lecz nie
mniej ni¿ jedna umywalka. Przy ka¿dej umywalce powinny znajdowaæ siê
rêczniki jednorazowe lub powinna byæ zainstalowana suszarka do r¹k.

3. W jadalni powinny byæ zainstalowane urz¹dzenia do podgrzewania

przez pracownika posi³ku w³asnego oraz zlewozmywaki dwukomorowe
w iloœci jeden zlewozmywak na dwadzieœcia miejsc w jadalni, ale nie mniej
ni¿ jeden zlewozmywak.

4. W jadalniach typu I i II lub przy nich powinny znajdowaæ siê indywi-

dualne zamykane szafki przeznaczone do przechowywania w higienicznych
warunkach w³asnego posi³ku pracownika.

§ 35. W pomieszczeniu jadalni nale¿y zapewniæ przynajmniej 2-krotn¹

wymianê powietrza w ci¹gu godziny.

§ 36. 1. Dla pracowników zatrudnionych przy wykonywaniu prac w kon-

takcie z materia³ami zakaŸnymi lub truj¹cymi powinny byæ urz¹dzone od-
dzielnie jadalnie niedostêpne dla innych pracowników.

2. Jadalnia, o której mowa w ust. 1, powinna byæ oddzielona od pomiesz-

czeñ pracy pomieszczeniem izoluj¹cym, w którym nale¿y urz¹dziæ miejsca
do pozostawiania odzie¿y ochronnej oraz zainstalowaæ umywalki z ciep³¹
bie¿¹c¹ wod¹.

Rozdzia³ 6

Pomieszczenia do wypoczynku

§ 37. (skreœlony).
§ 38. 1. W zak³adzie pracy zatrudniaj¹cym na jedn¹ zmianê wiêcej ni¿

dwadzieœcia kobiet w jednym budynku nale¿y urz¹dziæ pomieszczenie

235

z miejscami do wypoczynku w pozycji le¿¹cej dla kobiet w ci¹¿y i karmi¹-
cych matek, przyjmuj¹c co najmniej jedno miejsce na ka¿dych trzysta kobiet
zatrudnionych na jednej zmianie, lecz nie mniej ni¿ jedno miejsce.

2. Powierzchnia pomieszczenia, o którym mowa w ust. 1, nie mo¿e byæ

mniejsza ni¿ 8 m

§ 39. W pomieszczeniach higieny osobistej kobiet oraz w pomieszcze-

niach, o których mowa w § 38, nale¿y zapewniæ przynajmniej dwukrotn¹
wymianê powietrza w ci¹gu godziny.

Rozdzia³ 7

Palarnie

§ 40. 1. Palenie tytoniu w zak³adach pracy jest dozwolone wy³¹cznie

w odpowiednio przystosowanych pomieszczeniach (palarniach) wyposa¿o-
nych w dostateczn¹ iloœæ popielniczek.

2. Palarnie powinny byæ usytuowane w sposób nienara¿aj¹cy osób niepa-

l¹cych na wdychanie dymu tytoniowego.

§ 41. W palarni powinno przypadaæ co najmniej 0,1 m

powierzchni pod-

³ogi na ka¿dego pracownika najliczniejszej zmiany korzystaj¹cego z tego po-
mieszczenia, z tym jednak, ¿e powierzchnia poszczególnych pomieszczeñ
przeznaczonych na palarnie nie powinna byæ mniejsza ni¿ 4 m

§ 42. W palarni nale¿y zapewniæ przynajmniej dziesiêciokrotn¹ wymianê

powietrza w ci¹gu godziny.

Rozdzia³ 8

Pomieszczenia do prania, odka¿ania, suszenia i odpylania odzie¿y

roboczej i ochronnej

§ 43. 1. Je¿eli przeznaczona do prania odzie¿ robocza lub ochronna mo¿e

staæ siê powodem ska¿enia innej odzie¿y pranej jednoczeœnie lub je¿eli jest
ona szczególnie zabrudzona, a tak¿e gdy wymagaj¹ tego specjalne wzglêdy
higieny produkcji, w zak³adzie pracy powinna byæ urz¹dzona specjalna pral-
nia odzie¿y wyposa¿ona w urz¹dzenia mechaniczne do prania.

2. Przy pralni nale¿y zapewniæ mo¿liwoœæ odpylania, degazacji, dezynfek-

cji, suszenia oraz naprawy odzie¿y roboczej i ochronnej.

3. W zak³adzie pracy, w którym odzie¿ pracowników jest nara¿ona na za-

nieczyszczenie substancjami truj¹cymi, nale¿y stosowaæ urz¹dzenia s³u¿¹ce
do neutralizacji tych substancji.

236

Rozdzia³ 9

Pomieszczenia do ogrzewania siê pracowników

§ 44. 1. Przy pracach wykonywanych na otwartej przestrzeni lub w nie-

ogrzewanych pomieszczeniach nale¿y zapewniæ pracownikom w pobli¿u
miejsc pracy pomieszczenia umo¿liwiaj¹ce im schronienie siê przed opada-
mi atmosferycznymi, ogrzanie siê oraz zmianê odzie¿y. Pomieszczenia te
powinny byæ zaopatrzone w urz¹dzenia do podgrzewania posi³ków.

2. W pomieszczeniach do ogrzewania siê pracowników powinna byæ za-

pewniona temperatura co najmniej 16 °C (289 K), a na ka¿dego pracownika
najliczniejszej zmiany powinno przypadaæ co najmniej 0,1 m

powierzchni,

przy czym ca³kowita powierzchnia pomieszczenia nie mo¿e byæ mniejsza
ni¿ 8 m

3. W razie gdy ze wzglêdu na rodzaje prac wykonywanych na otwartej

przestrzeni w okresie zimowym nie jest mo¿liwe zapewnienie pomieszczeñ,
o których mowa w ust. 1, nale¿y zapewniæ pracownikom w pobli¿u miejsca
ich pracy odpowiednio urz¹dzone Ÿród³a ciep³a, przy zachowaniu wymagañ
ochrony przeciwpo¿arowej.

237

Rozporz¹dzenie Ministra Gospodarki

i Pracy

z dnia 14 paŸdziernika 2005 r.

w sprawie zasad bezpieczeñstwa

i higieny pracy przy zabezpieczaniu
i usuwaniu wyrobów zawieraj¹cych

azbest oraz programu szkolenia

w zakresie bezpiecznego u¿ytkowania

takich wyrobów

(Dz. U. z dnia 31 paŸdziernika 2005 r.)

Na podstawie art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie sto-

sowania wyrobów zawieraj¹cych azbest (Dz. U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20,
z póŸn. zm.

) zarz¹dza siê, co nastêpuje:

§ 1. 1. Pracodawca zatrudniaj¹cy pracowników przy zabezpieczaniu lub

usuwaniu wyrobów albo innych materia³ów zawieraj¹cych azbest jest obo-
wi¹zany zapewniæ ochronê pracowników przed szkodliwym dzia³aniem
w³ókien azbestu i py³u zawieraj¹cego azbest, zwanych dalej „py³em azbe-
stu”, w szczególnoœci:

1) na podstawie oceny ryzyka zawodowego, uwzglêdniaj¹cej rodzaj i sto-

pieñ nara¿enia, stosowaæ niezbêdne œrodki ochrony zmniejszaj¹ce to ryzyko;

2) kontrolowaæ stopieñ nara¿enia pracowników na dzia³anie py³u azbestu

w sposób okreœlony w przepisach dotycz¹cych badañ i pomiarów czynników
szkodliwych dla zdrowia w œrodowisku pracy.

2. Ocena ryzyka, o której mowa w ust. 1 pkt 1, powinna byæ zweryfiko-

wana, jeœli zachodzi podejrzenie, ¿e jest nieprawdziwa, lub gdy nast¹pi³a
znacz¹ca zmiana warunków pracy.

238

§ 2. Przepisy rozporz¹dzenia stosuje siê w przypadku, gdy istnieje uzasad-

nione podejrzenie wystêpowania azbestu w przewidzianych do usuniêcia
materia³ach lub konstrukcji budynku.

§ 3. Szkolenie w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy pracowników,

którzy w zwi¹zku z wykonywanymi pracami s¹ lub mog¹ byæ nara¿eni
na dzia³anie py³u azbestu, oraz osób kieruj¹cych takimi pracownikami i pra-
codawców powinno byæ przeprowadzane z uwzglêdnieniem programu szko-
lenia w zakresie bezpiecznego u¿ytkowania wyrobów zawieraj¹cych azbest,
stanowi¹cego za³¹cznik do rozporz¹dzenia.

§ 4. Do planu prac, o którym mowa w przepisach wydanych na podstawie

art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów
zawieraj¹cych azbest, do³¹cza siê informacje dotycz¹ce:

1) okreœlenia odpowiednich œrodków ochrony zbiorowej i indywidualnej,

niezbêdnych do zapewnienia bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia pracowni-
ków;

2) okreœlenia sposobów:
a) wyeliminowania lub ograniczania uwalniania siê py³u azbestu do po-

wietrza,

b) informowania pracowników i innych osób, które mog¹ byæ nara¿one

na dzia³anie py³u azbestu, o zasadach postêpowania i niezbêdnych œrodkach
ochrony;

3) koniecznoœci usuniêcia materia³ów zawieraj¹cych azbest przed rozpo-

czêciem prac rozbiórkowych, z wyj¹tkiem sytuacji, gdyby powodowa³o to
wiêksze zagro¿enie dla pracowników lub innych osób ni¿ w przypadku po-
zostawienia tych materia³ów w dotychczasowym miejscu.

§ 5. 1. Pracodawca zatrudniaj¹cy pracowników przy zabezpieczaniu lub

usuwaniu wyrobów albo innych materia³ów zawieraj¹cych azbest jest obo-
wi¹zany podejmowaæ dzia³ania zmniejszaj¹ce nara¿enie pracowników
na dzia³anie py³u azbestu i ograniczaæ jego stê¿enie w powietrzu co najmniej
do wartoœci najwy¿szego dopuszczalnego stê¿enia, okreœlonej w przepisach
dotycz¹cych najwy¿szych dopuszczalnych stê¿eñ i natê¿eñ czynników szko-
dliwych dla zdrowia w œrodowisku pracy.

2. Pracodawca w szczególnoœci jest obowi¹zany zapewniæ, aby przy pra-

cach stwarzaj¹cych nara¿enie na dzia³anie py³u azbestu:

1) liczba osób przydzielonych do prac oraz czas trwania nara¿enia by³y

ograniczone do niezbêdnego minimum;

239

2) maszyny, sprzêt i metody pracy stosowane przy wykonywaniu prac eli-

minowa³y lub ogranicza³y do minimum powstawanie py³u azbestu, a szcze-
gólnie jego emisjê do œrodowiska pracy lub œrodowiska naturalnego;

3) stosowane by³y odpowiednie do rodzaju i poziomu nara¿enia odzie¿

i obuwie robocze oraz œrodki ochrony indywidualnej, w tym odzie¿ ochron-
na i œrodki ochrony uk³adu oddechowego.

§ 6. W przypadku prowadzenia prac w warunkach wymagaj¹cych stoso-

wania œrodków ochrony uk³adu oddechowego – pracodawca jest obowi¹za-
ny, po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami, zapewniæ pra-
cownikom wykonuj¹cym takie prace odpowiednie do istniej¹cych warun-
ków œrodowiska pracy przerwy na odpoczynek w miejscach, w których nie
wystêpuje nara¿enie na dzia³anie py³u azbestu.

§ 7. 1. W przypadku przekroczenia wartoœci najwy¿szego dopuszczalnego

stê¿enia py³u azbestu, okreœlonej w przepisach dotycz¹cych najwy¿szych
dopuszczalnych stê¿eñ i natê¿eñ czynników szkodliwych dla zdrowia w œro-
dowisku pracy, pracodawca jest obowi¹zany wstrzymaæ wykonywanie pracy
przez pracowników oraz niezw³ocznie podj¹æ dzia³ania w celu obni¿enia stê-
¿enia py³u azbestu do wartoœci dopuszczalnej.

2. Ponowne podjêcie pracy jest dopuszczalne po stwierdzeniu, i¿ w wyni-

ku dzia³añ, o których mowa w ust. 1, stê¿enie py³u azbestu w œrodowisku
pracy nie przekracza dopuszczalnej wartoœci.

3. Je¿eli, mimo podjêtych dzia³añ, nie jest mo¿liwe obni¿enie stê¿enia py-

³u azbestu do wartoœci dopuszczalnej – podjêcie pracy jest mo¿liwe pod wa-
runkiem zastosowania œrodków ochrony uk³adu oddechowego zapewniaj¹-
cych nieprzekraczanie dopuszczalnego nara¿enia pracowników na dzia³anie
py³u azbestu. Stosowanie tych œrodków nie mo¿e byæ sta³e i powinno byæ
ograniczone do minimum.

4. Œrodki ochrony uk³adu oddechowego mog¹ byæ stosowane jedynie ja-

ko rozwi¹zanie uzupe³niaj¹ce lub awaryjne; nie mog¹ one zastêpowaæ tech-
nicznych œrodków ograniczaj¹cych nara¿enie pracowników na dzia³anie py-
³u azbestu.

§ 8. 1. Maszyny i inne urz¹dzenia stosowane przy pracach zwi¹zanych

z zabezpieczaniem wyrobów albo usuwaniem wyrobów lub innych materia-
³ów zawieraj¹cych azbest powinny byæ wyposa¿one w instalacje odci¹gów
miejscowych zaopatrzone w wysoko efektywne filtry.

240

2. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ regularne wykonywanie prze-

gl¹dów, regulacji, konserwacji i napraw instalacji, maszyn i innych urz¹-
dzeñ, o których mowa w ust. 1. Je¿eli jest to mo¿liwe, czynnoœci te nale¿y
wykonywaæ w strefie pracy tych instalacji i urz¹dzeñ.

§ 9. 1. Podczas prac zwi¹zanych z zabezpieczaniem wyrobów albo usuwa-

niem wyrobów lub innych materia³ów zawieraj¹cych azbest nale¿y ograni-
czaæ do minimum powstawanie odpadów, szczególnie drobnych i s³abo
zwi¹zanych.

2. Odpadów zawieraj¹cych azbest nie nale¿y mieszaæ z innymi rodzajami

odpadów.

§ 10. Pracodawca jest obowi¹zany tak organizowaæ stanowiska pracy,

na których wystêpuje nara¿enie na py³ azbestu, aby wysi³ek fizyczny pra-
cownika by³ ograniczony do minimum oraz aby pracownik nie by³ nara¿ony
na dzia³anie innych czynników rakotwórczych.

§ 11. 1. Pracodawca jest obowi¹zany dostarczaæ pracownikom nara¿onym

na dzia³anie py³u azbestu odzie¿ i obuwie robocze oraz œrodki ochrony indy-
widualnej w³aœciwe do poziomu nara¿enia oraz zapobiegaj¹ce odpowiednio
stykaniu siê cia³a z py³ami azbestu i ich wdychaniu.

2. Odzie¿, o której mowa w ust. 1, powinna byæ wykonana z materia³u

uniemo¿liwiaj¹cego przenikanie py³u azbestu oraz umo¿liwiaj¹cego ³atwe
czyszczenie. Rêkawy w nadgarstkach i nogawki spodni w kostkach powin-
ny szczelnie przylegaæ do cia³a.

§ 12. 1. Pracodawca jest obowi¹zany wymieniaæ œrodki ochrony uk³adu

oddechowego jednorazowego u¿ytku po ka¿dej zmianie roboczej lub gdy
opory oddychania odczuwalnie wzrosn¹.

2. Niedopuszczalne jest zdejmowanie œrodków ochrony uk³adu oddecho-

wego w strefie zanieczyszczonej py³em azbestu. Wszelkich zmian elemen-
tów filtruj¹cych nale¿y dokonywaæ po wyjœciu z tej strefy.

§ 13. W miejscach wykonywania prac, w których wystêpuje nara¿enie

na dzia³anie py³u azbestu, niedopuszczalne jest spo¿ywanie posi³ków, picie
napojów, palenie tytoniu, przechowywanie rzeczy osobistych oraz przeby-
wanie bez uzasadnionej potrzeby.

§ 14. 1. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ, aby po zakoñczeniu pra-

cy w warunkach nara¿enia na dzia³anie py³u azbestu odzie¿ i obuwie robo-
cze oraz œrodki ochrony indywidualnej by³y:

241

1) oczyszczone z py³u azbestu wysoko skutecznymi urz¹dzeniami filtra-

cyjno-wentylacyjnymi lub na mokro w sposób uniemo¿liwiaj¹cy uwalnianie
siê py³u do œrodowiska pracy lub do œrodowiska naturalnego;

2) przechowywane wy³¹cznie w wyznaczonym miejscu, w sposób wyklu-

czaj¹cy kontakt z w³asn¹ odzie¿¹ pracowników.

2. Odzie¿ i obuwie robocze oraz œrodki ochrony indywidualnej stosowane

w warunkach, o których mowa w ust. 1, nie mog¹ byæ u¿ywane poza miej-
scem pracy.

3. Odzie¿ zanieczyszczona py³em azbestu przeznaczona do prania powin-

na byæ pakowana i oznakowana w sposób okreœlony w przepisach wydanych
na podstawie art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stoso-
wania wyrobów zawieraj¹cych azbest.

§ 15. 1. Po zakoñczeniu prac zwi¹zanych z zabezpieczaniem wyrobów al-

bo usuwaniem wyrobów lub innych materia³ów zawieraj¹cych azbest praco-
dawca jest obowi¹zany zapewniæ uprz¹tniêcie terenu wykonywania prac
z odpadów zawieraj¹cych azbest oraz oczyszczenie z py³u azbestu w sposób
uniemo¿liwiaj¹cy ich emisjê do œrodowiska.

2. Stanowiska pracy, drogi komunikacyjne oraz maszyny i urz¹dzenia po-

winny byæ czyszczone pod koniec ka¿dej zmiany roboczej.

3. Czynnoœci, o których mowa w ust. 1 i 2, powinny byæ wykonywane

z maksymaln¹ starannoœci¹, z wykorzystaniem podciœnieniowego sprzêtu
filtracyjno-wentylacyjnego zaopatrzonego w wysoko skuteczne filtry lub
metod¹ czyszczenia na mokro. Niedopuszczalne jest rêczne zamiatanie
na sucho albo czyszczenie pomieszczeñ oraz œrodków i narzêdzi pracy
przy u¿yciu sprê¿onego powietrza.

§ 16. 1. Py³ azbestu gromadzony w elementach filtracyjnych sprzêtu,

o którym mowa w § 15 ust. 3, nale¿y regularnie usuwaæ z zachowaniem nie-
zbêdnych œrodków ostro¿noœci, stosuj¹c odpowiednio dobrane œrodki ochro-
ny indywidualnej. Filtry w³ókninowe nale¿y wymieniaæ zgodnie z instrukcj¹
u¿ytkowania sprzêtu. Zu¿yte filtry nale¿y usuwaæ, pakuj¹c je do szczelnych
worków i postêpuj¹c z nimi tak, jak z innymi odpadami zawieraj¹cymi
azbest. Regenerowanie filtrów jest niedopuszczalne.

2. Worki do gromadzenia py³u azbestu, zamontowane w urz¹dzeniach od-

pylaj¹cych, powinny byæ przeznaczone do jednorazowego u¿ytku.

§ 17. Traci moc rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej

z dnia 2 kwietnia 1998 r. w sprawie zasad bezpieczeñstwa i higieny pracy

242

przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawieraj¹cych azbest oraz progra-
mu szkolenia w zakresie bezpiecznego u¿ytkowania takich wyrobów (Dz. U.
Nr 45, poz. 280).

§ 18. Rozporz¹dzenie wchodzi w ¿ycie po up³ywie 14 dni od dnia og³o-

szenia.

Minister Gospodarki i Pracy kieruje dzia³em administracji rz¹dowej – praca, na podstawie

§ 1 ust. 2 pkt 2 rozporz¹dzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 11 czerwca 2004 r. w sprawie
szczegó³owego zakresu dzia³ania Ministra Gospodarki i Pracy (Dz. U. Nr 134, poz. 1428).

Niniejsze rozporz¹dzenie w zakresie swojej regulacji dokonuje wdro¿enia postanowieñ

dyrektywy 83/477/EWG z dnia 19 wrzeœnia 1983 r. w sprawie ochrony pracowników przed ry-
zykiem zwi¹zanym z nara¿eniem na dzia³anie azbestu w miejscu pracy (Dz. Urz. WE L 327
z 24.11.1983), zmienionej dyrektyw¹ 91/382/EWG z dnia 25 czerwca 1991 r. (Dz. Urz.
WE L 206 z 29.07.1991) oraz dyrektyw¹ 2003/18/WE z dnia 27 marca 2003 r. (Dz. Urz.
WE L 097 z 15.04.2003).

Dane dotycz¹ce og³oszenia aktów prawa Unii Europejskiej, zamieszczone w tym rozporz¹-

dzeniu, dotycz¹ og³oszenia tych aktów w Dzienniku Urzêdowym Unii Europejskiej – wydanie
specjalne.

Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zosta³y og³oszone w Dz. U. z 2004 r.

Nr 96, poz. 959, Nr 120, poz. 1252 i Nr 210, poz. 2135 oraz z 2005 r. Nr 10, poz. 72.

243

ZA£¥CZNIK

PROGRAM SZKOLENIA W ZAKRESIE BEZPIECZNEGO

U¯YTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJ¥CYCH AZBEST

Program szkolenia, tj. instrukta¿u stanowiskowego oraz szkolenia okreso-

wego pracowników, którzy w zwi¹zku z wykonywanymi pracami s¹ lub mo-
g¹ byæ nara¿eni na dzia³anie py³u azbestu, oraz pracodawców i osób kieruj¹-
cych takimi pracownikami, powinien zapewniæ wystarczaj¹ce informacje
dotycz¹ce:

1) potencjalnego zagro¿enia zdrowia wynikaj¹cego z nara¿enia na dzia³a-

nie py³u azbestu;

2) dopuszczalnych i faktycznych stê¿eñ py³u azbestu w œrodowisku pracy

oraz potrzeby monitorowania zanieczyszczeñ powietrza;

3) przepisów i zasad bezpieczeñstwa i higieny pracy w zakresie niezbêd-

nym do organizowania i wykonywania pracy na okreœlonym stanowisku oraz
zwi¹zanych z tym stanowiskiem obowi¹zków i odpowiedzialnoœci w dzie-
dzinie bezpieczeñstwa i higieny pracy;

4) organizowania i wykonywania pracy w sposób bezpieczny dla siebie

i innych osób, w tym:

– œrodków ostro¿noœci zwi¹zanych ze stosowaniem odzie¿y i obuwia ro-

boczego oraz œrodków ochrony indywidualnej,

– specjalnych œrodków ostro¿noœci minimalizuj¹cych nara¿enie na dzia³a-

nie py³u azbestu,

– zachowania przy wykonywaniu pracy wymagañ higienicznych, w tym

powstrzymywania siê od palenia tytoniu w miejscu pracy;

5) postêpowania w sytuacjach awaryjnych, a tak¿e udzielania pierwszej

pomocy osobom, które uleg³y wypadkom.

244

245

Minimalny czas szkolenia*

Lp.

Temat szkolenia

pracowników na

stanowiskach

robotniczych

pracodawców

i osób kieruj¹cych

pracownikami

Regulacje prawne dotycz¹ce bezpieczeñstwa i

higieny pracy przy wykonywaniu prac w kontakcie
z azbestem, w tym:

a) przepisy dzia³u dziesi¹tego Kodeksu pracy

oraz aktów wykonawczych dotycz¹cych:

- najwy¿szych dopuszczalnych stê¿eñ i natê¿eñ
czynników szkodliwych dla zdrowia w œrodowisku
pracy,

- czynników rakotwórczych w œrodowisku
pracy,

b) przepisy w zakresie stosowania wyrobów

zawieraj¹cych azbest,

c) przepisy dotycz¹ce ochrony i kszta³towania

œrodowiska naturalnego, z uwzglêdnieniem
przepisów w zakresie wymagañ, jakim powinny
odpowiadaæ wyroby ze wzglêdu na potrzebê
ochrony œrodowiska

1,0

2,0

Zastosowanie azbestu:

a) w³aœciwoœci azbestu,

b) rodzaje wyrobów (materia³ów) mog¹cych

zawieraæ azbest:

- budownictwo (z uwzglêdnieniem wyrobów
azbestowo-cementowych),

- przemys³ (z uwzglêdnieniem materia³ów
izolacyjnych, uszczelek),

- inne

Identyfikacja wyrobów i innych materia³ów

zawieraj¹cych azbest; metody identyfikacji
(pobieranie próbek i ich analiza)

Przypadki, w których nale¿y zabezpieczyæ

wyroby z zawartoœci¹ azbestu, oraz przypadki,
w których konieczne jest usuwanie takich
wyrobów; ocena stanu technicznego wyrobów
i innych materia³ów z zawartoœci¹ azbestu

Zagro¿enia dla zdrowia zwi¹zane z pracami

wykonywanymi w stycznoœci z materia³ami
zawieraj¹cymi azbest i dzia³ania profilaktyczne:

246

a) Ÿród³a nara¿enia na py³ azbestowy,

b) oddzia³ywanie azbestu na zdrowie cz³owieka:

1,5

- sposób przenikania azbestu do organizmu,

- wp³yw azbestu na stan zdrowia,

c) choroby wywo³ane oddzia³ywaniem py³u z

zawartoœci¹ azbestu,

d) profilaktyka zdrowotna:

- badania lekarskie,

- zmniejszenie czasu ekspozycji na dzia³anie azbestu
i liczby nara¿onych osób,

- kontrola nara¿enia na dzia³anie py³u azbestu, w tym
dopuszczalne i faktyczne stê¿enia py³u azbestu w
œrodowisku pracy oraz potrzeba monitorowania
zanieczyszczeñ powietrza,

- utrzymywanie stê¿enia py³ów azbestu na
odpowiednio niskim poziomie lub stosowanie
œrodków ochrony indywidualnej,

e) postêpowanie w sytuacjach awaryjnych

Sprzêt techniczny, narzêdzia i wyposa¿enie

stosowane podczas prowadzenia prac zwi¹zanych z
zabezpieczeniem lub usuwaniem wyrobów z
zawartoœci¹ azbestu

Zasady bezpieczeñstwa i higieny pracy podczas

wykonywania prac w kontakcie z azbestem lub
wyrobami zawieraj¹cymi azbest, w tym podczas
zabezpieczania lub usuwania wyrobów
zawieraj¹cych azbest:

a) prace w kontakcie z azbestem lub wyrobami

zawieraj¹cymi azbest (podczas zabezpieczania lub
usuwania tych wyrobów):

- w³aœciwa organizacja pracy podczas prowadzenia
prac z materia³ami zawieraj¹cymi azbest (w tym plan
prac),

- stosowanie maszyn i sprzêtu eliminuj¹cych lub
ograniczaj¹cych do minimum wydzielanie siê py³ów
azbestu (urz¹dzeñ odpylaj¹cych, narzêdzi
zaopatrzonych w urz¹dzenia odpylaj¹ce itp.),

3,0

2,0

- izolowanie stref pracy, w których wystêpuj¹

- py³y azbestu, i ich znakowanie znakami
ostrzegawczymi,

- stosowanie metod pracy i specjalnych œrodków
ostro¿noœci uniemo¿liwiaj¹cych lub ograniczaj¹cych
emisjê py³ów azbestu do œrodowiska pracy lub
œrodowiska naturalnego,

247

- stosowanie maszyn i sprzêtu eliminuj¹cych lub
ograniczaj¹cych do minimum wydzielanie siê
py³ów azbestu (urz¹dzeñ odpylaj¹cych, narzêdzi
zaopatrzonych w urz¹dzenia odpylaj¹ce itp.),

3,0

2,0

- izolowanie stref pracy, w których wystêpuj¹

- py³y azbestu, i ich znakowanie znakami
ostrzegawczymi,

- stosowanie metod pracy i specjalnych œrodków
ostro¿noœci uniemo¿liwiaj¹cych lub
ograniczaj¹cych emisjê py³ów azbestu do
œrodowiska pracy lub œrodowiska naturalnego,

b) zabezpieczanie wyrobów zawieraj¹cych

azbest:

- materia³y stosowane do zabezpieczania
wyrobów i ich wp³yw na zdrowie pracowników,

- zasady bezpieczeñstwa i higieny pracy zwi¹zane
ze stosowaniem okreœlonych materia³ów do
zabezpieczania wyrobów zawieraj¹cych azbest,

c) zasady znakowania wyrobów i innych

materia³ów zawieraj¹cych azbest (znajduj¹cych
siê w opakowaniach i nieopakowanych),

d) stosowanie odzie¿y i obuwia roboczego oraz

œrodków ochrony indywidualnej:

- dobór odpowiednich do cech
antropometrycznych u¿ytkownika oraz do
poziomu nara¿enia na py³y azbestu œrodków
ochrony indywidualnej (m.in. ubrañ ochronnych,
œrodków ochrony uk³adu oddechowego),

- w³aœciwe u¿ywanie œrodków ochrony uk³adu
oddechowego i ograniczenia w ich stosowaniu,

- œrodki ostro¿noœci zwi¹zane ze stosowaniem
œrodków ochrony indywidualnej oraz odzie¿y i
obuwia roboczego, w szczególnoœci:
oczyszczanie i przechowywanie uniemo¿liwiaj¹ce
zanieczyszczenie œrodowiska naturalnego py³ami
azbestu, zakaz przechowywania odzie¿y
stosowanej na stanowisku pracy obok odzie¿y
w³asnej (domowej),

e) utrzymanie porz¹dku i czystoœci w miejscach

pracy:

- oczyszczanie terenu pracy przy usuwaniu lub
zabezpieczaniu wyrobów zawieraj¹cych azbest z
odpadów i py³ów azbestu, wykluczaj¹ce
uwalnianie siê py³ów do œrodowiska pracy lub
œrodowiska naturalnego; utylizacja odpadów
zawieraj¹cych azbest,

* W godzinach lekcyjnych trwaj¹cych 45 minut.

248

- zasady pakowania i transportu odpadów
zawieraj¹cych azbest, z uwzglêdnieniem ochrony
œrodowiska pracy i œrodowiska naturalnego przed
py³ami azbestu

Zasady higieny osobistej i profilaktyki zdrowotnej

zwi¹zane z prac¹ w kontakcie z azbestem:

a) zakaz spo¿ywania posi³ków, picia napojów i

palenia tytoniu w miejscach wykonywania prac w
kontakcie z py³em azbestu,

b) utrzymywanie higieny osobistej (k¹piel po

zakoñczonej pracy, utrzymywanie w czystoœci
odzie¿y i obuwia oraz œrodków ochrony
indywidualnej)

Razem

5,5

Rozporz¹dzenie Ministra Gospodarki,

Pracy i Polityki Spo³ecznej

z dnia 2 kwietnia 2004 r.

w sprawie sposobów i warunków

bezpiecznego u¿ytkowania i usuwania

wyrobów zawieraj¹cych azbest

(Dz. U. z dnia 21 kwietnia 2004 r.)

Na podstawie art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie sto-

sowania wyrobów zawieraj¹cych azbest (Dz. U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20) za-
rz¹dza siê, co nastêpuje:

§ 1. Rozporz¹dzenie okreœla:
1) obowi¹zki wykonawcy prac polegaj¹cych na bezpiecznym u¿ytkowa-

niu i usuwaniu wyrobów zawieraj¹cych azbest;

2) sposoby i warunki bezpiecznego u¿ytkowania oraz usuwania wyrobów

zawieraj¹cych azbest;

3) warunki przygotowania do transportu i transportu wyrobów i odpadów

zawieraj¹cych azbest do miejsca ich sk³adowania;

4) wymagania, jakim powinno odpowiadaæ oznakowanie wyrobów i od-

padów zawieraj¹cych azbest.

§ 2. Ilekroæ w rozporz¹dzeniu jest mowa o:
1) zak³adzie lub warsztacie zamkniêtym – oznacza to wszystkie miejsca,

w których œwiadczone s¹ us³ugi w zakresie usuwania czêœci zamiennych za-
wieraj¹cych azbest lub inne us³ugi w zakresie wyrobów zawieraj¹cych
azbest;

2) obiekcie – oznacza to:
a) obiekt budowlany, o którym mowa w art. 3 pkt 1,
b) budynek mieszkalny jednorodzinny, o którym mowa w art. 3 pkt 2a,
c) tymczasowy obiekt budowlany, o którym mowa w art. 3 pkt 5 ustawy

z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz. U. z 2003 r. Nr 207, poz. 2016
oraz z 2004 r. Nr 6, poz. 41);

249

3) odpadach zawieraj¹cych azbest – oznacza to odpady zaliczane do odpa-

dów niebezpiecznych w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 kwiet-
nia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628, z póŸn. zm.

);

4) miejscu zawieraj¹cym azbest – oznacza to tak¿e miejsce, gdzie znajdu-

j¹ siê wyroby zawieraj¹ce azbest;

5) planie bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia – oznacza to plan sporz¹dza-

ny zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 21a ust. 1-4 ustawy
z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane;

6) emisji azbestu – oznacza to bezpoœrednie lub poœrednie wprowadzenie

py³u i w³ókien azbestowych do œrodowiska, powstaj¹ce w wyniku u¿ytkowa-
nia obiektów, urz¹dzeñ budowlanych, instalacji przemys³owych oraz wyko-
nywania prac zwi¹zanych z usuwaniem wyrobów zawieraj¹cych azbest;

7) nara¿eniu na dzia³anie azbestu – oznacza to nara¿enie w czasie wyko-

nywania pracy na zawieszone w powietrzu respirabilne w³ókna azbestu lub
py³ azbestowy, bez wzglêdu na ich pochodzenie;

8) odpadach pozostaj¹cych w kontakcie z azbestem – oznacza to odpady

tych wyrobów, które w okresie u¿ytkowania przylega³y do wyrobów zawie-
raj¹cych azbest i nara¿one by³y na d³ugotrwa³e przenikanie w³ókien i py³u
azbestu, w szczególnoœci we³ny mineralnej.

§ 3. 1. Bezpieczne u¿ytkowanie wyrobów zawieraj¹cych azbest o gêstoœci

objêtoœciowej równej lub wiêkszej ni¿ 1.000 kg/m

jest mo¿liwe po stwier-

dzeniu braku widocznych uszkodzeñ mog¹cych stwarzaæ warunki dla emisji
azbestu do œrodowiska.

2. U¿ytkuj¹c wyroby, o których mowa w ust. 1, nale¿y przestrzegaæ wy-

magañ w zakresie ochrony œrodowiska.

3. Wykorzystywanie azbestu lub wyrobów zawieraj¹cych azbest w sposób

umo¿liwiaj¹cy emisjê azbestu do œrodowiska jest niedopuszczalne.

§ 4. 1. W³aœciciel, u¿ytkownik wieczysty lub zarz¹dca nieruchomoœci,

a tak¿e obiektu, urz¹dzenia budowlanego, instalacji przemys³owej lub inne-
go miejsca zawieraj¹cego azbest, przeprowadza kontrole stanu tych wyro-
bów w terminach wynikaj¹cych z oceny stanu tych wyrobów.

2. Z przeprowadzonej kontroli okresowej sporz¹dza siê w dwóch egzem-

plarzach ocenê stanu i mo¿liwoœci bezpiecznego u¿ytkowania wyrobów za-
wieraj¹cych azbest, zwan¹ dalej „ocen¹”. Wzór oceny okreœla za³¹cznik nr 1
do rozporz¹dzenia.

250

3. Podmioty, o których mowa w ust. 1, przechowuj¹ jeden egzemplarz

oceny ³¹cznie z dokumentacj¹ miejsca zawieraj¹cego azbest, obiektu, urz¹-
dzenia budowlanego lub instalacji przemys³owej, drugi egzemplarz oceny
przekazuj¹ w³aœciwemu organowi nadzoru budowlanego, w terminie 30 dni
od daty sporz¹dzenia oceny.

§ 5. W celu bezpiecznego u¿ytkowania wyrobów zawieraj¹cych azbest na-

le¿y:

1) wyroby niezakwalifikowane do wymiany w ocenie, o której mowa

w § 4 ust. 2, zabezpieczyæ przez:

a) zabudowê (zamkniêcie) przestrzeni, w której znajduj¹ siê wyroby za-

wieraj¹ce azbest, szczeln¹ przegrod¹ bez naruszenia samego wyrobu lub

b) pokrywanie wyrobów lub powierzchni zawieraj¹cych azbest szczeln¹

pow³ok¹ z g³êboko penetruj¹cych œrodków wi¹¿¹cych azbest, posiadaj¹cych
odpowiedni¹ aprobatê techniczn¹;

2) wyeliminowaæ jak¹kolwiek obróbkê mechaniczn¹ przy pracach zabez-

pieczaj¹cych.

§ 6. 1. Wykonawca prac polegaj¹cych na zabezpieczaniu i usuwaniu wy-

robów zawieraj¹cych azbest, obowi¹zany jest do:

1) uzyskania odpowiednio zezwolenia, pozwolenia, decyzji zatwierdzenia

programu gospodarowania odpadami niebezpiecznymi albo z³o¿enia organo-
wi informacji o sposobie gospodarowania odpadami niebezpiecznymi;

2) przeszkolenia przez uprawnion¹ instytucjê zatrudnianych pracowni-

ków, osób kieruj¹cych lub nadzoruj¹cych prace polegaj¹ce na zabezpiecza-
niu i usuwaniu wyrobów zawieraj¹cych azbest w zakresie bezpieczeñstwa
i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu tych wyrobów oraz prze-
strzegania procedur dotycz¹cych bezpiecznego postêpowania;

3) opracowania przed rozpoczêciem prac szczegó³owego planu prac usu-

wania wyrobów zawieraj¹cych azbest, obejmuj¹cego w szczególnoœci:

a) identyfikacjê azbestu w przewidzianych do usuniêcia materia³ach,

na podstawie udokumentowanej informacji od w³aœciciela lub zarz¹dcy
obiektu albo te¿ na podstawie badañ przeprowadzonych przez akredytowane
laboratorium,

b) informacje o metodach wykonywania planowanych prac,
c) zakres niezbêdnych zabezpieczeñ pracowników oraz œrodowiska

przed nara¿eniem na szkodliwoœæ emisji azbestu, w tym problematykê okre-
œlon¹ przepisami dotycz¹cymi planu bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia,

251

d) ustalenie niezbêdnego dla rodzaju wykonywanych prac monitoringu

powietrza;

4) posiadania niezbêdnego wyposa¿enia technicznego i socjalnego zapew-

niaj¹cego prowadzenie okreœlonych planem prac oraz zabezpieczeñ pracow-
ników i œrodowiska przed nara¿eniem na dzia³anie azbestu.

2. Wykonawca prac, przed przyst¹pieniem do prac polegaj¹cych na zabez-

pieczeniu lub usuniêciu wyrobów zawieraj¹cych azbest z obiektu, urz¹dze-
nia budowlanego lub instalacji przemys³owej, a tak¿e z terenu prac, obowi¹-
zany jest do zg³oszenia tego faktu w³aœciwemu organowi nadzoru budowla-
nego oraz w³aœciwemu okrêgowemu inspektorowi pracy.

3. Zg³oszenie, o którym mowa w ust. 2, powinno zawieraæ w szczególnoœci:
1) rodzaj lub nazwê wyrobów zawieraj¹cych azbest wed³ug grup wyro-

bów okreœlonych w odrêbnych przepisach,

2) termin rozpoczêcia i planowanego zakoñczenia prac,
3) adres obiektu, urz¹dzenia budowlanego lub instalacji przemys³owej,
4) kopiê aktualnej oceny stanu wyrobów zawieraj¹cych azbest,
5) okreœlenie liczby pracowników, którzy przebywaæ bêd¹ w kontakcie

z azbestem,

6) obowi¹zanie wykonawcy prac do przed³o¿enia nowego zg³oszenia

w przypadku zmiany warunków prowadzenia robót.

4. W³aœciciel, u¿ytkownik wieczysty lub zarz¹dca nieruchomoœci obowi¹-

zany jest zg³osiæ prace polegaj¹ce na zabezpieczaniu lub usuwaniu wyrobów
zawieraj¹cych azbest do w³aœciwego organu administracji architektoniczno-
-budowlanej.

§ 7. 1. Wyroby zawieraj¹ce azbest zakwalifikowane zgodnie z ocen¹

do wymiany na skutek nadmiernego zu¿ycia lub uszkodzenia powinny byæ
usuniête przez w³aœciciela, u¿ytkownika wieczystego lub zarz¹dcê nierucho-
moœci, urz¹dzenia budowlanego, instalacji przemys³owej lub innego miejsca
zawieraj¹cego azbest.

2. Usuwane wyroby zawieraj¹ce azbest powinny byæ zast¹pione wyroba-

mi niezawieraj¹cymi tego surowca.

3. Usuwanie wyrobów zawieraj¹cych azbest o gêstoœci objêtoœciowej

mniejszej ni¿ 1.000 kg/m

lub zawieraj¹cych krokidolit powinno odbywaæ

siê pod sta³ym nadzorem technicznym prawid³owoœci wykonywania prac ze
strony wykonawcy robót oraz przy zachowaniu okreœlonych w planie prac
warunków ochrony pracowników i œrodowiska.

252

4. Prawid³owoœæ prowadzenia prac polegaj¹cych na usuwaniu wyrobów,

o których mowa w ust. 3, potwierdza siê wynikiem badania jakoœci powie-
trza przeprowadzonego przez akredytowane laboratorium.

§ 8. 1. W celu zapewnienia warunków bezpiecznego usuwania wyrobów

zawieraj¹cych azbest z miejsca ich wystêpowania, wykonawca prac obowi¹-
zany jest do:

1) izolowania od otoczenia obszaru prac przez stosowanie os³on zabezpie-

czaj¹cych przenikanie azbestu do œrodowiska;

2) ogrodzenia terenu prac z zachowaniem bezpiecznej odleg³oœci od traktów

komunikacyjnych dla osób pieszych, nie mniejszej ni¿ 1 m, przy zastosowaniu
os³on zabezpieczaj¹cych przed przenikaniem azbestu do œrodowiska;

3) umieszczenia w strefie prac w widocznym miejscu tablic informacyj-

nych o nastêpuj¹cej treœci: „Uwaga! Zagro¿enie azbestem”; w przypadku
prowadzenia prac z wyrobami zawieraj¹cymi krokidolit treœæ tablic informa-
cyjnych powinna byæ nastêpuj¹ca: „Uwaga! Zagro¿enie azbestem – krokido-
litem”;

4) zastosowania odpowiednich œrodków technicznych ograniczaj¹cych

do minimum emisjê azbestu do œrodowiska;

5) zastosowania w obiekcie, gdzie prowadzone s¹ prace, odpowiednich

zabezpieczeñ przed pyleniem i nara¿eniem na azbest, w tym uszczelnienia
otworów okiennych i drzwiowych, a tak¿e innych zabezpieczeñ przewidzia-
nych w planie bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia;

6) codziennego usuwania pozosta³oœci py³u azbestowego ze strefy prac

przy zastosowaniu podciœnieniowego sprzêtu odkurzaj¹cego lub metod¹
czyszczenia na mokro;

7) izolowania pomieszczeñ, w których zosta³y przekroczone dopuszczal-

ne wartoœci stê¿eñ py³u azbestowego dla obszaru prac, w szczególnoœci izo-
lowania pomieszczeñ w przypadku prowadzenia prac z wyrobami zawiera-
j¹cymi krokidolit;

8) stosowania zespo³u szczelnych pomieszczeñ, w których nastêpuje

oczyszczenie pracowników z azbestu (komora dekontaminacyjna), przy usu-
waniu py³u azbestowego przekraczaj¹cego dopuszczalne wartoœci stê¿eñ;

9) zapoznania pracowników bezpoœrednio zatrudnionych przy pracach

z wyrobami zawieraj¹cymi azbest lub ich przedstawicieli z planem prac,
a w szczególnoœci z wymogami dotycz¹cymi bezpieczeñstwa i higieny pra-
cy w czasie wykonywania prac.

253

2. Prace zwi¹zane z usuwaniem wyrobów zawieraj¹cych azbest prowadzi

siê w sposób uniemo¿liwiaj¹cy emisjê azbestu do œrodowiska oraz powodu-
j¹cy zminimalizowanie pylenia poprzez:

1) nawil¿anie wod¹ wyrobów zawieraj¹cych azbest przed ich usuwaniem

lub demonta¿em i utrzymywanie w stanie wilgotnym przez ca³y czas pracy;

2) demonta¿ ca³ych wyrobów (p³yt, rur, kszta³tek) bez jakiegokolwiek

uszkadzania, tam gdzie jest to technicznie mo¿liwe;

3) odspajanie materia³ów trwale zwi¹zanych z pod³o¿em przy stosowaniu

wy³¹cznie narzêdzi rêcznych lub wolnoobrotowych, wyposa¿onych w miej-
scowe instalacje odci¹gaj¹ce powietrze;

4) prowadzenie kontrolnego monitoringu powietrza w przypadku stwier-

dzenia wystêpowania przekroczeñ najwy¿szych dopuszczalnych stê¿eñ py³u
azbestu w œrodowisku pracy, w miejscach prowadzonych prac, w tym rów-
nie¿ z wyrobami zawieraj¹cymi krokidolit;

5) codzienne zabezpieczanie zdemontowanych wyrobów i odpadów za-

wieraj¹cych azbest oraz ich magazynowanie na wyznaczonym i zabezpie-
czonym miejscu.

3. Po wykonaniu prac, o których mowa w ust. 2, wykonawca prac ma obo-

wi¹zek z³o¿enia w³aœcicielowi, u¿ytkownikowi wieczystemu lub zarz¹dcy
nieruchomoœci, urz¹dzenia budowlanego, instalacji przemys³owej lub inne-
go miejsca zawieraj¹cego azbest pisemnego oœwiadczenia o prawid³owoœci
wykonania prac oraz o oczyszczeniu terenu z py³u azbestowego, z zachowa-
niem w³aœciwych przepisów technicznych i sanitarnych.

4. Oœwiadczenie, o którym mowa w ust. 3, przechowuje siê przez okres co

najmniej 5 lat.

§ 9. Pomieszczenia w zak³adzie lub warsztacie zamkniêtym, w którym

prowadzona jest dzia³alnoœæ w kontakcie z wyrobami zawieraj¹cymi azbest,
powinny zostaæ odpowiednio oznakowane, zgodnie z za³¹cznikiem nr 2
do rozporz¹dzenia, a tak¿e powinna zostaæ umieszczona w widocznym miej-
scu instrukcja bezpiecznego postêpowania i ochrony przed nara¿eniem
na py³ azbestowy.

§ 10. 1. Do transportu wyrobów i odpadów zawieraj¹cych azbest stosuje

siê odpowiednio przepisy o przewozie towarów niebezpiecznych.

2. Wyroby i odpady zawieraj¹ce azbest powinny zostaæ odpowiednio

oznakowane, zgodnie z za³¹cznikiem nr 2 do rozporz¹dzenia.

254

3. Transport wyrobów i odpadów zawieraj¹cych azbest, dla których prze-

pisy o transporcie towarów niebezpiecznych nie ustalaj¹ szczególnych wa-
runków przewozowych, nale¿y wykonaæ w sposób uniemo¿liwiaj¹cy emisjê
azbestu do œrodowiska, w szczególnoœci przez:

1) szczelne opakowanie w foliê polietylenow¹ o gruboœci nie mniejszej

ni¿ 0,2 mm wyrobów i odpadów o gêstoœci objêtoœciowej równej lub wiêk-
szej ni¿ 1.000 kg/m

;

2) zestalenie przy u¿yciu cementu, a nastêpnie po utwardzeniu szczelne

opakowanie w foliê polietylenow¹ o gruboœci nie mniejszej ni¿ 0,2 mm
odpadów zawieraj¹cych azbest o gêstoœci objêtoœciowej mniejszej
ni¿ 1.000 kg/m

;

3) szczelne opakowanie odpadów pozostaj¹cych w kontakcie z azbestem

i zakwalifikowanych jako odpady o gêstoœci objêtoœciowej mniejszej
ni¿ 1.000 kg/m

w worki z folii polietylenowej o gruboœci nie mniejszej

ni¿ 0,2 mm, a nastêpnie umieszczenie w opakowaniu zbiorczym z folii poli-
etylenowej i szczelne zamkniêcie;

4) utrzymywanie w stanie wilgotnym odpadów zawieraj¹cych azbest

w trakcie ich przygotowywania do transportu;

5) oznakowanie opakowañ zgodnie z za³¹cznikiem nr 2 do rozporz¹dze-

nia;

6) magazynowanie przygotowanych do transportu opakowañ w osobnych

miejscach zabezpieczonych przed dostêpem osób niepowo³anych.

4. Przed za³adowaniem przygotowanych odpadów zawieraj¹cych azbest

œrodek transportu powinien byæ oczyszczony z elementów umo¿liwiaj¹cych
uszkodzenie opakowañ w trakcie transportu.

5. £adunek odpadów zawieraj¹cych azbest powinien byæ tak umocowany,

aby w trakcie transportu nie by³ nara¿ony na wstrz¹sy, przewracanie lub wy-
padniêcie z pojazdu.

6. Usuwane odpady zawieraj¹ce azbest powinny byæ sk³adowane na sk³a-

dowiskach odpadów niebezpiecznych lub na wydzielonych czêœciach sk³a-
dowisk odpadów innych ni¿ niebezpieczne i obojêtne.

§ 11. Pierwszej kontroli, o której mowa w § 4 ust. 1, nale¿y dokonaæ w ter-

minie do 6 miesiêcy od dnia wejœcia w ¿ycie rozporz¹dzenia.

§ 12. Traci moc rozporz¹dzenie Ministra Gospodarki z dnia 14 sierp-

nia 1998 r. w sprawie sposobów bezpiecznego u¿ytkowania oraz warunków
usuwania wyrobów zawieraj¹cych azbest (Dz. U. Nr 138, poz. 895).

255

§ 13. Rozporz¹dzenie wchodzi w ¿ycie po up³ywie 14 dni od dnia og³o-

szenia.

1) Minister Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej kieruje dzia³em administracji rz¹dowej

– gospodarka, na podstawie § 1 ust. 2 pkt 1 rozporz¹dzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 7
stycznia 2003 r. w sprawie szczegó³owego zakresu dzia³ania Ministra Gospodarki, Pracy i Poli-
tyki Spo³ecznej (Dz. U. Nr 1, poz. 5).

2) Zmiany wymienionej ustawy zosta³y og³oszone w Dz. U. z 2002 r. Nr 41, poz. 365,

Nr 113, poz. 984 i Nr 199, poz. 1671 oraz z 2003 r. Nr 7, poz. 78.

256

ZA£¥CZNIKI

ZA£¥CZNIK Nr 1

WZÓR

OCENA

stanu i mo¿liwoœci bezpiecznego u¿ytkowania wyrobów zawieraj¹cych

azbest

Miejsce/ obiekt/ urz¹dzenie budowlane /instalacja przemys³owa: ............
......................................................................................................................
Adres miejsca/ obiektu/ urz¹dzenia budowlanego/ instalacji przemys³owej:

........................................................................................................................

Pomieszczenie ...........................................................................................

Rodzaj/nazwa wyrobu

............................................................................

Iloœæ wyrobów (m

, tony)

..........................

257

Grupa

/ Nr

Wyrób - rodzaj

Ocena

Przyjêta

punktacja

Sposób zastosowania azbestu

Powierzchnia pokryta mas¹ natryskow¹ z
azbestem (torkret)

Tynk zawieraj¹cy azbest

Lekkie p³yty izolacyjne z azbestem (ciê¿ar obj. <
1.000 kg/m

)

Pozosta³e wyroby z azbestem

II.

Rodzaj azbestu

Azbest chryzotylowy

Inny azbest (np. krokidolit)

III.

Struktura powierzchni wyrobu z azbestem

RozluŸniona (naruszona) struktura w³ókien

Mocna struktura w³ókien, lecz bez albo z
niewystarczaj¹c¹ pow³ok¹ farby zewnêtrznej

Pomalowana i nieuszkodzona pow³oka
zewnêtrzna

IV.

Stan zewnêtrzny wyrobu z azbestem

10.

Du¿e uszkodzenia

11.

Ma³e uszkodzenia

Suma punktów oceny...................
Stopieñ pilnoœci I
(wymiana lub naprawa wymagana 65 i wiêcej punktów

bezzw³ocznie)

Stopieñ pilnoœci II
(ponowna ocena wymagana w czasie do 1 roku) powy¿ej 35 do 60

punktów

258

12.

Brak

Mo¿liwoœæ uszkodzenia powierzchni wyrobu z
azbestem

13.

Wyrób jest przedmiotem jakichœ prac

14.

Wyrób przez bezpoœredni¹ dostêpnoœæ nara¿ony
na uszkodzenia (do wysokoœci 2 m)

15.

Wyrób nara¿ony na uszkodzenia mechaniczne

16.

Wyrób nara¿ony na wstrz¹sy i drgania

17.

Wyrób nara¿ony na dzia³anie czynników
atmosferycznych (na zewn¹trz obiektu)

18.

Wyrób znajduje siê w zasiêgu silnych ruchów
powietrza

19.

Wyrób nie jest nara¿ony na wp³ywy zewnêtrzne

VI.

Wykorzystanie pomieszczenia

20.

Regularnie przez dzieci, m³odzie¿ lub
sportowców

21.

Trwa³e lub czêste przebywanie w
pomieszczeniach innych osób

22.

Czasowo wykorzystywane pomieszczenie

23.

Rzadko wykorzystywane pomieszczenie

VII.

Usytuowanie wyrobu

24.

Bezpoœrednio w pomieszczeniu

25.

Za zawieszonym, nieszczelnym sufitem lub
innym pokryciem

26.

W systemie wywietrzania pomieszczenia (kana³y
wentylacyjne)

27.

Za zawieszonym szczelnym sufitem lub innym
pokryciem, ponad py³oszczeln¹ powierzchni¹ lub
poza szczelnym kana³em wentylacyjnym

Stopieñ pilnoœci III
(ponowna ocena w terminie do 5 lat).... .. do 35 punktów

UWAGA: podkreœliæ nale¿y tylko jedn¹ pozycjê w grupie, jeœli wyst¹pi

wiêcej ni¿ jedna, podkreœliæ nale¿y najwy¿sz¹ punktacjê. Zsumowaæ iloœæ
punktów, ustaliæ ocenê koñcow¹ i stopieñ pilnoœci.

.............................................. ...................................

Oceniaj¹cy nazwisko i imiê W³aœciciel / Zarz¹dca

....................................

Adres

data ..............................................

Wed³ug klasyfikacji wyrobów przyjêtych w sprawozdaniu rocznym - za³¹cznik nr 2 do

rozporz¹dzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej z dnia 23 paŸdziernika 2003r.
w sprawie wymagañ w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz
wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urz¹dzeñ, w których by³ lub jest
wykorzystywany azbest (Dz. U. Nr 192, poz. 1876).

Zgodnie z inwentaryzacj¹ i sprawozdaniem rocznym - § 7 wymienionego w odnoœniku 1

rozporz¹dzenia.

Du¿e uszkodzenia - widoczne pêkniêcia lub ubytki na powierzchni równej lub wiêkszej ni¿

3 % powierzchni wyrobu.

Ma³e uszkodzenia - brak widocznych pêkniêæ, a ubytki na powierzchni mniejszej ni¿ 3 %

powierzchni wyrobu.

259

ZA£¥CZNIK Nr 2

WZÓR

OZNAKOWANIA WYROBÓW, ODPADÓW I OPAKOWAÑ

ZAWIERAJ¥CYCH AZBEST LUB WYROBY ZAWIERAJ¥CE

AZBEST, A TAK¯E MIEJSC ICH WYSTÊPOWANIA

wzór

Wszystkie wyroby zawieraj¹ce azbest lub ich opakowania powinny byæ

oznakowane w nastêpuj¹cy sposób:

a) oznakowanie zgodne z podanym wzorem powinno posiadaæ wymiary:

co najmniej 5 cm wysokoœci (H) i 2,5 cm szerokoœci,

b) oznakowanie powinno sk³adaæ siê z dwóch czêœci:
górnej (h1 = 40 % H) zawieraj¹cej literê „a” w bia³ym kolorze na czarnym tle,
dolnej (h2 = 60 % H) zawieraj¹cej wyraŸny i czytelny napis w bia³ym lub

czarnym kolorze na czerwonym tle,

c) jeœli wyrób zawiera krokidolit, zwrot „zawiera azbest” powinien byæ za-

st¹piony zwrotem „zawiera krokidolit/azbest niebieski”.

260

Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia

z dnia 10 sierpnia 2005 r.

zmieniaj¹ce rozporz¹dzenie w sprawie

substancji, preparatów, czynników

lub procesów technologicznych

o dzia³aniu rakotwórczym

lub mutagennym w œrodowisku pracy

(Dz. U. z dnia 24 sierpnia 2005 r.)

Na podstawie art. 222 § 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pra-

cy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z póŸn. zm.

) zarz¹dza siê, co nastêpuje:

§ 1. W rozporz¹dzeniu Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r. w spra-

wie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych
o dzia³aniu rakotwórczym lub mutagennym w œrodowisku pracy (Dz. U.
Nr 280, poz. 2771) w § 4 ust. 6 i 7 otrzymuj¹ brzmienie:

„6. W przypadku jednostek organizacyjnych Ministerstwa Obrony Naro-

dowej i komórek organizacyjnych urzêdu zapewniaj¹cego obs³ugê Ministro-
wi Spraw Wewnêtrznych i Administracji oraz jednostek organizacyjnych
podleg³ych ministrowi w³aœciwemu do spraw wewnêtrznych rejestr, o któ-
rym mowa w ust. 2, pracodawcy przekazuj¹ odpowiednio w³aœciwemu ko-
mendantowi wojskowego oœrodka medycyny prewencyjnej i w³aœciwemu
pañstwowemu inspektorowi sanitarnemu Ministerstwa Spraw Wewnêtrz-
nych i Administracji.

7. Rejestry substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicz-

nych o dzia³aniu rakotwórczym lub mutagennym, wystêpuj¹cych w jednost-
kach organizacyjnych Ministerstwa Obrony Narodowej i w komórkach orga-
nizacyjnych urzêdu zapewniaj¹cego obs³ugê Ministrowi Spraw Wewnêtrz-
nych i Administracji oraz w jednostkach organizacyjnych podleg³ych mini-

261

strowi w³aœciwemu do spraw wewnêtrznych, s¹ prowadzone odpowiednio
przez Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii imienia Genera³a Karola
Kaczkowskiego oraz G³ównego Inspektora Sanitarnego Ministerstwa Spraw
Wewnêtrznych i Administracji.”.

§ 2. Rozporz¹dzenie wchodzi w ¿ycie po up³ywie 14 dni od dnia og³oszenia.

Minister Zdrowia kieruje dzia³em administracji rz¹dowej – zdrowie, na podstawie § 1

ust. 2 rozporz¹dzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 11 czerwca 2004 r. w sprawie szczegó³o-
wego zakresu dzia³ania Ministra Zdrowia (Dz. U. Nr 134, poz. 1439).

Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zosta³y og³oszone w Dz. U. z 1998 r.

Nr 106, poz. 668 i Nr 113, poz. 717, z 1999 r. Nr 99, poz. 1152, z 2000 r. Nr 19, poz. 239, Nr 43,
poz. 489, Nr 107, poz. 1127 i Nr 120, poz. 1268, z 2001 r. Nr 11, poz. 84, Nr 28, poz. 301, Nr 52,
poz. 538, Nr 99, poz. 1075, Nr 111, poz. 1194, Nr 123, poz. 1354, Nr 128, poz. 1405 i Nr 154,
poz. 1805, z 2002 r. Nr 74, poz. 676, Nr 135, poz. 1146, Nr 196, poz. 1660, Nr 199, poz. 1673
i Nr 200, poz. 1679, z 2003 r. Nr 166, poz. 1608 i Nr 213, poz. 2081, z 2004 r. Nr 96, poz. 959,
Nr 99, poz. 1001, Nr 120, poz. 1252 i Nr 240, poz. 2407 oraz z 2005 r. Nr 10, poz. 71, Nr 68,
poz. 610 i Nr 86, poz. 732.

262

Wybrane przepisy prawa dotycz¹ce azbestu

i zwi¹zane z usuwaniem azbestu

1). Ustawa z 27.04.2001 r. Prawo ochrony œrodowiska (Dz. U. z 2001 r.

nr 62. poz. 627 z póŸ. zm.),

2). Ustawa z 27.07.2001 r. o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony œrodo-

wiska, ustawy o odpadach oraz zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 2001 r.
nr 100. poz. 1085 z póŸ. zm.),

3). Ustawa z 28.10.2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecz-

nych (Dz. U. z 2002 r. nr 199, poz. 1671),

4). Ustawa z dnia 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu spo³ecznym z tytu³u wy-

padków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2002 r. nr 199.
poz. 1673)

5). Rozporz¹dzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 5.07.2004 r. w sprawie

ograniczeñ, zakazów lub warunków produkcji, obrotu lub stosowania sub-
stancji niebezpiecznych oraz zawieraj¹cych je produktów (Dz. U. z 2004 r.
nr 168, poz. 1762 z póŸ. zm.),

6). Rozporz¹dzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 27.07.2004 r. w spra-

wie szkolenia w dziedzinie bezpieczeñstwa i higieny pracy (Dz. U. z 2004 r.
nr 180, poz. 1860 z póŸ. zm.),

7). Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z 20.04.2005 r. w sprawie badañ

i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w œrodowisku pracy (Dz.
U. z 2005 r. nr 73, poz. 645),

8). Rozporz¹dzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 10.10.2005 r. zmieniaj¹-

ce rozporz¹dzenie w sprawie najwy¿szych dopuszczalnych stê¿eñ i natê¿eñ
czynników szkodliwych dla zdrowia w œrodowisku pracy (Dz. U. z 2005 r.
nr 212, poz. 1769),

9). Rozporz¹dzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej

z 23.10.2003 r. w sprawie wymagañ w zakresie wykorzystywania i prze-
mieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub
urz¹dzeñ, w których by³ lub jest wykorzystywany azbest (Dz. U. z 2003 r.
nr 192, poz. 1876),

10). rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia i Opieki Spo³ecznej z 30.05.1996 r.

w sprawie przeprowadzania badañ lekarskich pracowników, zakresu profi-

263

laktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeñ lekarskich
wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie Pracy (Dz. U. z 1996 r.
nr 69, poz. 332 z póŸ. zm.)

11). Rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska z 11.12.2001 r. w sprawie wzo-

rów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów (Dz. U.
z 2001 r. nr 152, poz. 1736),

12). Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 10.01.2005 r. w sprawie

wzoru ksi¹¿eczki badañ profilaktycznych dla osoby, która by³a lub jest za-
trudniona w warunkach nara¿enia zawodowego w zak³adach stosuj¹cych
azbest w procesach technologicznych, sposobu jej wype³nienia i aktualizacji
(Dz. U. z 2005 r. nr 13 poz. 109),

13). Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 1.08.2002 r. w sprawie spo-

sobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (Dz. U.
z 2002 r. nr 132, poz. 1121).

264

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
07040099
07040056 3
07040061
07040096
07040067 2
07040060
07040056 1
07040056 4
07040056 2
BHP (poradnik dla pracodawcy) 07040020
07040059
07040056 6
07040080
07040072 1
07040067 1
07040062

więcej podobnych podstron