Nauka o karze

Joanna Kuruçaylıoğlu

Nauka o karze

25.09.2012

Strona 2 / 24

Spis treści

I.

Informacje ogólne..........................................................................................3

II.

Grzywna...................................................................................................3 – 4

III.

Ograniczenie wolności.............................................................................4 – 5

IV.

Pozbawienie wolności....................................................................................5

V.

Środki karne.............................................................................................5 – 8

VI.

Zasady wymiaru kary.............................................................................8 – 11

VII.

Nadzywczajny wymiar kary.................................................................11 – 15

VIII.

Środki związane z poddaniem sprawcy próbie (probacyjne)...............15 – 20

IX.

Zbieg przestępstw, łączenie kar i środków karnych.............................20 – 23

X.

Środki zabezpieczające........................................................................23 – 24

Joanna Kuruçaylıoğlu

Nauka o karze

25.09.2012

Strona 3 / 24

I.

Informacje ogólne

Kara – co to jest? Nie ma legalnej definicji. Jest to dolegliwość, wynik reakcji na doznane zło. Musi
być dolegliwa. Kara kryminalna – dolegliwość osobista nałożona przez władzę państwową w
związku z popełnionym przez sprawcę przestępstwem. Ius puniendi – prawo karania (kara to
wykonywanie państwowego ius puniendi).

Czyn zabroniony a przestępstwo:
•

czyn zabroniony to realizacja znamion opisu czynu, a żeby z realizacji tej mogło być

przestępstwo to realizacja musi być przez sprawcę zawiniona
przykład: Nieletni dokonuje czynu zabronionego – nieletniość wyłącza winę, żeby doszło do
wymierzenia kary musi zostać popełnione przestępstwo
•

przestępstwo to realizacja znamion czyli czyn jest zawiniony i społecznie szkodliwy

Teorie kary:
•

Szkoła klasyczna (retrybutywna teoria kary/teoria odwetowa; Hegel, Kant, Krzywuski)

Kara zrelacjonowana do wyrządzonego zła. Teoria ta "patrzy wstecz", represyjnie.
•

Pozytywistyczna (utylitarna; Bentham, Liszt, Makarewicz – teoria prewencyjna)

Czemu w przyszłości kara ma służyć? "Patrzenie w przyszłość". Co zrobić, aby sprawca już nie
popełnił przestępstwa.

 Socjologiczna (Lobrosso – nauka włoska)

Dostosowanie kary do osobowości sprawcy. Rodzaje sprawców:
(a) nadający się do resocjalizacji – dla nich wymierza się kary;
(b)"niepoprawni"/"przestępcy z urodzenia" – nie są podatni resocjalizacji,

definitywna eliminacji ze społeczeństwa.

W tej nauce są zwolennicy kary śmierci. W Polsce formalnie od 1997 roku

nie ma kary śmierci, ale już od 1995 roku wprowadzono moratorium na karę
śmierci, tzn. można ją orzekać, ale nie wykonywać.

W Polsce funkcjonuje teoria mieszana (z naciskiem na prewencję). Temida (związane oczy opaską)
– szkoła klasyczna, stopień ciężkości wyrządzonego zła. Temida (bez opaski na oczach) –
uwzględnienie sprawcy.

Art.53 (teoria mieszana) – zasady na czym opierać się wymierzając karę (temida bez opaski).
"Według swojego uznania" – wiedza + sumienie. Nulla poena sine lege – nie ma kary bez ustawy,
czyli swobodne uznanie w granicach ustawy.

Kara ma zapobiec popełnieniu przestępstwa przez sprawcę i społeczeństwo (prewencja
indywidualna i generalna pozytywna). Uwzględnienie racji sprawiedliwościowej czyli proporcja
winy i stopnia społecznej szkodliwości.
Art.32 pkt 1,2 – kary nieizolacyjne (pozostawanie na wolności). Najpierw należy rozważyć kary
nieizolacyjnej, gdyż według zasady ultima ratio dla kary pozbawienia wolności (art.58par1) jest ona
ostatecznością. Jeżeli jest kara alternatywna i w nią wchodzi zawieszenie jej wykonania to tą samą
karę (pozbawienia wolności) bezwzględną można orzec jeżeli inny środek nie może spełnić celów
kary. Skąd taka ideologia? Izolacja sprawcy rzadko kiedy jest dobrym środkiem. Postulat – dla
sprawców przestępstw nieumyślnych pozbawienie wolności jest niecelowe.

II.

Grzywna (art.33)

Zapłata następuje do Skarbu Państwa, a nie do ofiary. Istnieją 3 postacie grzywny:

Joanna Kuruçaylıoğlu

Nauka o karze

25.09.2012

Strona 4 / 24

•

samoistna (par1)

2 systemy: (a) kwotowy (kodeks karny skarbowy) lub (b) dniówkowy (kodeks karny). Grzywna
dniówkowa jest wymierzana dwuetapowo:

1. ustalenie stawki – 100 stawek dziennych (określona według stopnia społecznej szkodliwości

czynu i winy – relacja);

2. ustalając stawkę bierze się pod uwagę dyrektywy z par3 – wartość 1 stawki.

Najniższa grzywna to 100 zł a najwyższa 108000 zł.
Jeżeli grzywna nie zostanie zapłacona to będzie orzeczona kara zastępcza, tzn. Ograniczenie
wolności lub jej pozbawienie. Jednakże skoro sad orzekł grzywnę to nie chciał orzec innej kary.
Dlatego grzywnę należny wymierzyć w takiej wysokości, a żeby była spłacona. Kara jest
dolegliwością osobistą, ale faktycznie jest również dolegliwością dla rodziny (p.s. zbiórka w celu
spłaty grzywny jest wykroczeniem!).

•

kumulatywna (par2)

Art.221 – górna granicą jest 180 stawek dziennych (od 10 do 180)
Art.309 – 3000 (a nie 540) stawek dziennych
Terminowe pozbawienie wolności (art.32 pkt 3) oraz przy karać eliminacyjnych (pkt 4 i 5) nie
orzeka się grzywny kumulatywnej.
Osiągniecie korzyści majątkowej musi stanowić tylko cel popełnienia przestępstwa, nie musi
stanowić jego znamienia.
Przykład: art.158 + grzywna (działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej).

•

orzekana w ramach warunkowego zawieszenia wykonania kary, w ramach środków

probacyjnych (art.71)
Jeżeli nie zachodzą przesłanki z art.33 par2. Gdy orzeczono warunkowe zawieszenie wykonania
kary pozbawienia wolności, a przestępstwo nie zostało popełnione w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej to art.33 nie może zostać zastosowany (wyjątek art.289). Sąd może taką grzywnę
wymierzyć, ale zawieszając warunkowo wykonanie kary (nie jest to środek probacyjny), gdyż
niewykonanie środka probacyjnego powoduje odwieszanie warunkowo zawieszonej kary.

Problem:

CZY

NIEWYKONANIE

GRZYWNY

SPOWODUJE

ODWIESZENIE

WARUNKOWEGO ZAWIESZENIA WYKONANIA KARY CZY ZAMIANĘ TEJ GRZYWNY NA
INNA KARĘ?
Odpowiedź: Odwieszenie warunkowego zawieszenia wykonania kary jest środkiem probacyjnym
(większość doktryny i literatury). Zamiana na inna kare zastępczą skutkuje tym, iż nie jest to
środek probacyjny (pogląd w mniejszości).

III.

Ograniczenie wolności (art.34-36)

Kara wolnościowa. Bardzo popularna na początku lat 70' w Wielkiej Brytanii. W innych państwach,
kara ta ma w nazewnictwie element pracy (dolegliwość przez obowiązkową pracę). W istocie karą
ograniczenia wolności jest kara pracy (art.34par2 pkt2). Gdy przybiera postać potrącenia traci swój
pierwotny sens. Art.35 przeczy idei pracy – jest to grzywna rozłożona na raty.
Kara ograniczenia wolności ma 2 postacie: (a) praca na cele społeczne, (b)potrącenia miesięczne.

Problem: Art.4 Europejskiej Konwencji
Praw Człowieka

1. Nikt nie może być trzymany w niewoli lub
w poddaństwie.

2. Nikt nie może być zmuszony do
świadczenia

pracy

przymusowej

lub

obowiązkowej.
3. W rozumieniu tego artykułu pojęcie

Joanna Kuruçaylıoğlu

Nauka o karze

25.09.2012

Strona 5 / 24

"praca przymusowa lub obowiązkowa" nie
obejmuje:

a) żadnej pracy, jakiej wymaga się zwykle w
ramach wykonywania kary pozbawienia
wolności

orzeczonej

zgodnie

z

postanowieniami artykułu 5 niniejszej
konwencji lub w okresie warunkowego
zwolnienia;

b) żadnej służby o charakterze wojskowym
bądź

służby

wymaganej

zamiast

obowiązkowej służby wojskowej w tych
krajach, które uznają odmowę służby
wojskowej ze względu na przekonania;
c) żadnych świadczeń wymaganych w
stanach

nadzwyczajnych

lub

klęsk

zagrażających

życiu

lub

dobru

społeczeństwa;

d) żadnej pracy ani świadczeń stanowiących
część zwykłych obowiązków obywatelskich

Nie ma ani słowa o karze ograniczana
wolności. Często podnosi się zarzuty, że kara
pracy

jest

sprzeczna

z

konwencjami

międzynarodowymi (również Konwencje
Międzynarodowej Organizacji Pracy). W
kodeksach europejskich pojawił się zapis, że
skazany na karę pracy musi wyrazić zgodę,
wtedy taka praca nie jest przymusowa (ale
kara jako taka jest przecież przymusem
państwowym!!!). Podręcznik Zolla: kara
pracy nie koliduje z zapisami konwencji –
uzasadnienie: a maiore ad minus, tzn. Jeżeli
praca jest dozwolona w ramach pozbawienia
wolności to i przy ograniczeniu może
występować

Art.36 – można przy ograniczeniu wolności orzec obowiązki probacyjne. Przy warunkowym
zawieszeniu wykonania kary bądź warunkowym umorzeniu postępowania sąd nakłada obowiązki
sprawcy (okres próby). Niezastosowanie się do obowiązków skutkuje odwieszeniem
kary/wszczęciem postępowania na nowo. Natomiast niewykonanie obowiązku z art.72 orzeczonego
w ramach ograniczenia wolności, nie czyni go środkiem probacyjnym, jest to zwykła (zasadnicza)
kara. Sprawca nie wypełniające tego obowiązku nie wypełnia kary nałożonej – stosuje się wtedy
karę zamienną (zastępcza).

IV.

Pozbawienie wolności (art.32 pkt 3-5, 37)

Art.181: dolna i górna granica. Par2: "do 2 lat", dolna granica to 1 miesiąc.
Art.52par2: kara dożywocia jest orzekana dla sprawców, którzy ukończyli 18 lat.

Art. 3 Europejskiej Konwencji Praw
Człowieka (Zakaz tortur: Nikt nie może
być poddany torturom ani nieludzkiemu
lub

poniżającemu

traktowaniu

albo

karaniu)

–

kara

dożywocia

bez

warunkowego

przedterminowego

zwolnienia jest kara nieludzką. Europejscy
ustawodawcy powinny taką możliwość
przewidzieć.

V.

Środki karne (art.39)

Środki karne maja charakter represyjny. Są orzekane obok kary zasadniczej albo zamiast (są wtedy
samoistne). Sąd może orzec kilka środków karnych. Podział środków karny: (a) orzekane
terminowo ("od-do", rozciągłe w czasie), (b) charakter jednorazowy, (c) obligatoryjne, (d)
fakultatywne.

Art.39 pkt 2 – od 1 do 10 lat (bardzo surowy)

Art.41 par1b – na zawsze

Art.41a par3 – może na zawsze

Problem: art.42 i 76par2

Joanna Kuruçaylıoğlu

Nauka o karze

25.09.2012

Strona 6 / 24

Zatarcie skazanie nie może nastąpić przed wykonaniem obowiązku. Jeżeli zakaz prowadzenia
pojazdu był środkiem karnym orzeczonym na zawsze obok kary pozbawienia wolności i nastąpiło
zatarcie kary pozbawienia wolności to zatarcie całego skazania nigdy nie nastąpi, ponieważ gdy
jest orzeczony zakaz na zawsze to kiedy ma nastąpić wykonanie tego środka? Nigdy. Zatarcie
takiego skazania może nastąpić tylko i wyłącznie drogą amnestii, abolicji, prawo łaski. Zaciera
się kara, ale nie środek karny.

Funkcja środka karnego: (a) obok kary zasadniczej, (b) zamiast kary zasadniczej (samoistnie), (c)
środek probacyjny.
Reguły wymiaru kary odnoszą się do środków karnych (art.56).

Art.40

Pozbawienie praw publicznych.

"Wymiar sprawiedliwości" – sensu largo i stricte. S.largo jest to również prokurator, notariusz,
komornik itd. S.stricte tylko wymierzanie sprawiedliwości czyli sędziowie (Konstytucja).
Ordery, odznaczenia, tytuły – utrata, aby je uzyskać należny ponownie się o nie ubiegać. „Utrata
zdolności do ich uzyskania”- czy sprawcę można pozbawić przyszłych praw?

Problem: Czy zwrot

ten odnosi się tylko do orderów itd. czy do całego artykułu? Tylko do orderów itd., gdyż nie można
pozbawić kogoś czego nie ma (Maria Szewczyk, UJ)

. Przepis dotyczy orderów, tytułów

nadawanych przez Polskę, chyba że przepisy wewnętrzne innego państwa stanowią inaczej.
Czy motywacja zasługująca na szczególne potępienie musi znaleźć się w opisie czynu zabronionego
(znamię) czy wystarczy że są tak uzna? Podręcznik: nie musi być znamieniem.

Art.41par1a

Wykładnia celowościowa. Czy sprawca został skazany na karę pozbawienia wolności bezwzględną
(odbył ją) czy z warunkowym zawieszeniem jej wykonania. Jeżeli sąd orzekanie ten środek przy
warunkowym zawieszeniu wykonania kary pozbawienia wolności to środek ten jest szczególnie
potrzeby, gdyż sprawca pozostaje na wolności.

Art.41b

Potocznie „zakaz stadionowy”. Impreza masowa.

Par3 – zakazowi może towarzyszyć obowiązek przebywania w określonym miejscu:

1.

Front door – odbywanie kary pozbawienia wolności w systemie elektronicznego

monitoringu. Jest się na wolności i jest się monitorowanym. Jeżeli jest poprawa w zachowaniu
sprawcy sędzia może:

 zaliczyć czas, który upłynął na elektronicznym monitoringu na poczet

orzeczonej kary

 zmniejszyć karę
 odejść w ogóle od kary

2. Back door – skazano przykładowo na 2 lata pozbawienia wolności, skazany odbył 1 rok, kolejny
rok można odbywać w domu w systemie monitoringu. Jak sprawca zachowuje się poprawnie, wraca
do więzienia.

Par5 – modyfikacja wyroku po ukończeniu monitoringu (modyfikacja prawomocnego wyroku),
pomimo że odbył karę.

Joanna Kuruçaylıoğlu

Nauka o karze

25.09.2012

Strona 7 / 24

Par7 – stosuje się do osoby, gdy nie może mieć założonego monitoringu, np.: zastawka w sercu,
odpowiednie pomieszczenie.

Par9 – sam zakaz jest orzekany od 2 do 6 lat, a w jego ramach obowiązek monitoringu może być
orzeczony od 6 do 12 miesięcy. W ramach zakazu jest dodatkowo obowiązek. Może być również
orzeczony sam zakaz. Obowiązek ma swoje terminy, ale w ramach zakazu.

Art.42

Terminowe/na zawsze//fakultatywnie/obligatoryjnie.

Problem: „Osoba uczestnicząca w ruchu” - sprawa, który prowadzi samochód, ale czy tylko
kierujący? Pieszy? Tak, pod warunkiem, że uczestniczy w ruchu drogowym, np.: idzie drogą
przeznaczona dla samochodów, nie przestrzega ruchu drogowego, znaków. Podżegacz,
pomocnik? Tak, e rozumieniu tego przepisu. Podżeganie do nieostrożnego prowadzenia.
Podżeganie: (a) za zewnątrz pojazdu, (b) będąc w pojeździe. Podżegacz odpowiada: TAK, ale w
przypadku (a) nie był fizycznie w pojeździe, czyli nie uczestniczył w ruchu drogowym.

Rodzaje pojazdów!

Art.44 i 45

Przepadek owoców przestępstwa (art.44 – producta sceleris) + przepadek narzędzi (art.45 –
instrumenta sceleris). Przestępstwo nie może być źródłem dochodu.

Par4 – bezpośrednio z przestępstwa.

Par2 i3 – domniemania

Art.39pkt5

Wyrównanie szkody. Charakter bardzo niejednolity. Czy jest to środek karny? Ochrona praw
następuje już na etapie procesu karnego. W takim procesie można złożyć powództwo cywilne, ale
musi być dodatkowo opłacone. W tym przypadku sąd przyjmuje funkcję kompensacyjną
(odszkodowawczą).

Art.46

Skazanie musi nastąpić. Warunkiem formalnym jest istnienie szkody. Przy uznaniu szkody w
części, pokrzywdzony może ubiegać się o zaspokojenie drugiej części w drodze cywilnej. Szkoda –
ujma na dobrach materialnych, rzeczy wymierne, krzywda – dobra niematerialne
(zadośćuczynienie). Ze względu na funkcje gwarancyjną prawa karnego można orzec jedynie karę
za zachowanie sprawcy, które mieści się w znamionach czynu zabronionego, czyli musi być
zawinione (wina jest relacjonowana do każdego znamienia albo do całości). Obowiązek
naprawienia szkody można orzec tylko wtedy, jeżeli szkoda jest znamieniem ustawowym (jeżeli nie
jest to nullum crimen sine lege i nulla poena sine culpa).

Przykład I: art.158
§1.Kto bierze udział w bójce lub pobiciu, w którym naraża się człowieka na bezpośrednie
niebezpieczeństwo utraty życia albo nastąpienie skutku określonego w art. 156 § 1 lub w art. 157 §
1... Pobicie – zniszczenie drogocennego zegarka. W art.158 nie ma mowy o mieniu. Czy jeżeli sąd
skazuje za pobicie to ofiara może wnieść żądanie naprawienia szkody/orzec z urzędu? Nie, gdyż ani
mienie ani szkoda nie jest znamieniem. Żeby dostać odszkodowanie należy wytoczyć powództwo
cywilne (podręcznik). Jest to stanowisko słuszne na gruncie zasad gwarancyjnych. Inne stanowisko:

Joanna Kuruçaylıoğlu

Nauka o karze

25.09.2012

Strona 8 / 24

wykładnia literalna, szkoda wyrządzona przestępstwem, a szkoda z niego wynika, ściśle ustawowej
przesłanki, która by tego zabraniała nie ma!Każde znamię musi zawierać winę.

Przykład II: obowiązkowe ubezpieczenie OC (20.6.2001 KZP 5/001)

Czy jeżeli sprawca ma OC to czy ofiara może wystąpić do sądu o obowiązek naprawienia szkody
czy musi być to tylko w drodze OC? Czy określony w art.46par1 obowiązek naprawienia
szkody/nawiązka (par2) mogą być orzeczone wobec sprawcy wypadku drogowego ubezpieczonego
w OC za szkodę powstałą w zw. Z ruchem drogowym?
Odpowiedź: Korzystanie przez sprawce z OC niewyłączna ani nakazu orzeczenia obowiązku
naprawienia szkody ani możliwości przeczenia go zamiast obowiązku z art.46. Ofiara zadecyduje,
która drogę obierze:1.obowiązek naprawienia szkody (sąd – art.46par1) lub 2.zwrócić się do
sprawcy, aby ubezpieczyciel przekazał mu wyrównanie szkody. Sąd orzekając obowiązek
naprawienia szkody nie egzekwuje tego z urzędu. Otrzymuje to tylko tytuł wykonawczy, a z tym
trzeba iść do komornika. Art.46 par1 i 2 - „zamiast”, rozłączność.
Co to jest nawiązka? Środek karny o charakterze majątkowym. Jeżeli nie da się ustalić
szkody/krzywdy (par1), sąd nie może nie ustalić, ale wie że jest jakaś szkoda, ale jest problem w jej
wycenie. Szkoda musi być, ale jest problem z jej ustaleniem. Par1 - „osoba uprawniona”:
spadkobiercy, prokurator; par2: tylko pokrzywdzony. Nawiązka może być orzeczona na rzecz
różnych podmiotów. Przykład: na rzecz pokrzywdzonego oraz jeżeli zajdą okoliczności z art.47 to i
na rzecz funduszu. Patrzenie na wyrok globalnie, tzn. czy cała dolegliwości jest proporcjonalna do
wyrządzonej szkody.

Wysokość nawiązki – do 100000 zł, ale dolna granica? 2 stanowiska: (a) analogicznie do grzywny
(100zł – Maria Szewczyk, UJ), (b) brak podstawy.

Art.50

Dotyczy głównie gwałtu. Interes pokrzywdzonego jest na pierwszym miejscu.

Art.52 (nowość, z Francji)

Przestępstwo popełnia człowiek na rzecz osoby prawnej. Zwrot korzyści nie jest karą, a
wyrównaniem szkody. Zwrot następuje od osoby na rzecz której popełniono przestępstwo. Osobie
działającej w imieniu osoby prawnej przypisujemy winę. Nie est to odpowiedzialność karna, bo
taka odnosi się tylko i wyłącznie do osób fizycznych.

VI.

Zasady wymiaru kary

Konstytucja

Art. 30 (art.3 kk)

Przyrodzona

i

niezbywalna

godność

człowieka stanowi źródło wolności i praw
człowieka

i

obywatela.

Jest

ona

nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona
jest obowiązkiem władz publicznych.

Art. 31.

1.

Wolność człowieka podlega ochronie

prawnej.

2.

Każdy jest obowiązany szanować

wolności i prawa innych. Nikogo nie wolno
zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu
nie nakazuje.

3.

Ograniczenia w zakresie korzystania z

konstytucyjnych wolności i praw mogą być
ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy,
gdy są konieczne w demokratycznym
państwie dla jego bezpieczeństwa lub
porządku publicznego, bądź dla ochrony
środowiska, zdrowia i moralności publicznej,

Joanna Kuruçaylıoğlu

Nauka o karze

25.09.2012

Strona 9 / 24

albo wolności i praw innych osób.
Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty
wolności i praw.

Art. 32.

1. Wszyscy są wobec prawa równi.

Wszyscy mają prawo do równego
traktowania przez władze publiczne.

2. Nikt nie może być dyskryminowany w

życiu politycznym, społecznym lub
gospodarczym

z

jakiejkolwiek

przyczyny.

Art. 40.

Nikt nie może być poddany torturom ani
okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu
traktowaniu

i

karaniu.

Zakazuje

się

stosowania kar cielesnych.

Art. 41.

1. Każdemu zapewnia się nietykalność

osobistą

i

wolność

osobistą.

Pozbawienie

lub

ograniczenie

wolności może nastąpić tylko na
zasadach i w trybie określonych w
ustawie.

2. Każdy pozbawiony wolności nie na

podstawie wyroku sądowego ma
prawo odwołania się do sądu w celu
niezwłocznego ustalenia legalności
tego pozbawienia. O pozbawieniu
wolności

powiadamia

się

niezwłocznie rodzinę lub osobę
wskazaną

przez

pozbawionego

wolności.

3. Każdy zatrzymany powinien być

niezwłocznie i w sposób zrozumiały

dla

niego

poinformowany

o

przyczynach zatrzymania. Powinien
on być w ciągu 48 godzin od chwili
zatrzymania przekazany do dyspozycji
sądu. Zatrzymanego należy zwolnić,
jeżeli w ciągu 24 godzin od
przekazania do dyspozycji sądu nie
zostanie mu doręczone postanowienie
sądu o tymczasowym aresztowaniu
wraz z przedstawionymi zarzutami.

4. Każdy pozbawiony wolności powinien

być

traktowany

w

sposób

humanitarny.

5. Każdy

bezprawnie

pozbawiony

wolności

ma

prawo

do

odszkodowania.

Art. 42 (art.1 kk)

1. Odpowiedzialności karnej podlega ten

tylko, kto dopuścił się czynu
zabronionego pod groźbą kary przez
ustawę obowiązującą w czasie jego
popełnienia. Zasada ta nie stoi na
przeszkodzie ukaraniu za czyn, który
w czasie jego popełnienia stanowił
przestępstwo

w

myśl

prawa

międzynarodowego.

2. Każdy, przeciw komu prowadzone jest

postępowanie karne, ma prawo do
obrony

we

wszystkich

stadiach

postępowania.

Może

on

w

szczególności wybrać obrońcę lub na
zasadach określonych w ustawie
korzystać z obrońcy z urzędu.

3. Każdego uważa się za niewinnego,

dopóki jego wina nie zostanie
stwierdzona prawomocnym wyrokiem
sądu.

Kodeks karny – art.53

1. Według swego uznania

Sędzia polega na swojej wiedzy, uznaniu, prawie. Swobodne uznanie sąd tylko i wyłącznie w
granicach ustaw. Nie ma kary jednoznacznie oznaczonej (względne oznaczenie – wyjątek to kara
dożywocia).

2. Granice przewidziane przez ustawę

Sąd nie może wybrać dowolnego wymiaru kary, tylko tą która jest wymieniona w sankcji (wyjątki).

Joanna Kuruçaylıoğlu

Nauka o karze

25.09.2012

Strona 10 / 24

3.

Dolegliwość nie przekracza stopnia winy

Górna granicą kary jest stopnień winy.

4. Uwzględniając stopień społecznej szkodliwości czynu

Dolna granicą kary jest stopnień społecznej szkodliwości czynu. Nastawienie na prewencję.

5. Cele zapobiegawcze i wychowawcze

Prewencja indywidualna szczególna i prewencja ogólna (społeczeństwo powinno uznać, że kara jest
sprawiedliwa, nauka poszanowania prawa. Prewencja generalna negatywna (złe ujęcie) –
wymierzenie kary ma odstraszyć społeczeństwo, jednakże kara nie może być wymierzana aby
wszystkich odstraszyć, nie może być takim przykładem. Każdy wymiar kary powinien być
dostosowany do prewencji pozytywnej.

6. Uwzględnienie stopnia winy

Art.1par3 – nieprzypisanie winy (nullum crimen sine lege). Przepis pełni funkcję legitymizującą
winy, gdyż bez niej nie ma w ogóle przestępstwa, a kara musi być legitymizowana do stopnia winy.

7. Stopień społecznej szkodliwości

Art.1par2 – jeżeli jest znikoma to w ogóle nie ma przestępstwa. Stopniowanie: nie jest znaczny, ale
większy niż znikomy (można zastosować warunkowe umorzenie postępowania). Jeżeli jest wyższy
niż nieznaczny to przechodzimy do wymierzenia kary dalej go stopniując.
Co wpływa na stopnień winy? Stan psychiczny sprawcy (nie można jej przypisać). Art.31 par 1 i 2
– znaczny stopień ograniczenia (stopniowanie), par2 – odpowiada za przestępstwo, ale sąd skazując
może nadzwyczajnie złagodzić karę. Na stopnień winy wpływa stopień poczytalności.

SN – Co to jest niewspółmierność kary? Niezgodność kary z dyrektywami kodeksowymi, w
szczególności z art.53. Niewspółmiernie surowa to kara wymierzona ponad winę. Kara zbyt
łagodna to kara wymierzona poniżej stopnia społecznej szkodliwości (społecznej tolerancji dla
danego przestępstwa). Kara nie może przekroczyć stopnia zawinienia. Rola kary w prewencji
generalnej – kształtowanie świadomości pranej społeczeństwa, poczucie obowiązywania normy,
wartości rzeczywiście chronionych. Na stopnień winy wpływa również osobowość sprawcy.

Art.55 (zasada indywidualizacji prawa – przy konfiguracji wieloosobowej)

Art.58 (zasada ultima ratio kary pozbawienia wolności)
Przy karach alternatywnych. Kare pozbawienia wolności do lat 2 wymierzać wolno tylko wtedy,
jeżeli w wyroku sąd uzasadni dlaczego nie wymierzył grzywny/ograniczenia wolności i dlaczego te
kary nie spełniłyby swojej funkcji.
Przykład: art.189 (w związku z art.58par3); granice: od 3 miesięcy do 5 lat; przestępstwo nie
przekraczające 5 lat; sad zamiast tej kary może orzec grzywnę/ograniczenie wolności do 2 lat – na
podstawie części ogólnej grozi inna kara!

Art.59

Przykład: art.267; do 3 lat (art.59); 2 lata (art.267) – sąd może odstąpić od wymierzenia kary i
orzec tylko środek karny (na podstawie art.59).
Art.58 i 59 modyfikuje podstawowy wymiar kary (ustawowy), ale sądowy wymiar kary jest na
podstawie na ich podstawie.

Joanna Kuruçaylıoğlu

Nauka o karze

25.09.2012

Strona 11 / 24

VII.

Nadzwyczajny wymiar kary

Ustawowy wymiar kary (przepis, sankcje) a sadowy (zwyczajny lun nadzwyczajny). Nadzwyczajny
wymiar kary nakazuje sędziemu wyjść poza granice ustawowe. Tylko wtedy, gdy ustawa tak
przewiduje. Modyfikacja wymiaru kary tworzy nowe granice.

Mamy 4 rodzaje nadzwyczajnego wymiaru kary:

(a) zamiana kary izolacyjnej na nieizolacyjną (art.58par3)

(b) odstąpienie od jej wymierzenia (art.59, 61)

(c ) art.61par1 i 2

(d) recydywa

Ad c

Obligatoryjne (art.60par3 „mały świadek koronny, art.13 ustawa o postępowaniu w sprawach
nieletnich), fakultatywnie (część ogólna/szczególna, usiłowanie, ograniczona poczytalność, eksces
ekstensywny, wyższa konieczność, błąd (niektóre).
„Kara niewspółmiernie surowa” - pojęcie bardzo ocenne. Typowe zagrożenie jest niewłaściwe dla
sprawcy. Abstrakcyjne typowe zagrożenie – właściwe dla przeciętnego człowieka. Nadzwyczajny
wymiar kary jest skierowany do atypowego człowiek (albo surowy albo łagodny).
Niewspółmierność – sąd stwierdza, że typowe zagrożenie nie odpowiada w konkretnym przypadku
(tzn. stopniowi winy lub społecznej szkodliwości czynu). Sąd decydujące się nad nadzwyczajne
złagodzenie kary musi uzasadnić niewspółmierność. Kara spełniając względy prewencyjne musi
uwzględniać jak będzie odbierana przez społeczeństwo.

Par 2 pkt1 – konsensualne rozwiązanie zjawiska przestępczości.

Par 3 – przestępczość zorganizowana (cel: rozbicie wewnętrznej solidarności). 2 rodzaje świadka
koronnego: (a) in causa sua (we własnej sprawie – par3), (b) in altera causa (w innej sprawie –
par4). Par 3 i 4 - mały świadek koronny.

Art.343 - „skazanie bez rozprawy”

Par 6

Pkt 1 – brak zastosowania (po nowelizacji przez Z. Ziobrę...)

Pkt 2 – przykład: art.280par2 – ograniczona poczytalność; od 3 do 15 lat; nowe granice

•

1/3 z 3 lat (stara dolna granica) → 1 rok

•

teraz od 3 lat trzeba odjąć 1 miesiąc (jeżeli kara jest podana latach) → 2 lata i 11 m cy

•

nowe granice: od 1 roku do 2 lat i 11 miesięcy

Pkt 3 – przykład: art.281 – od 1 roku do 10 lat

•

1 rok (stara dolna granica) → 1 miesiąc

•

1 rok odjąć jedna jednostkę → 11 miesięcy

•

nowe granice: od 1 miesiąca do 11 miesięcy (tutaj sąd może przejść na inny rodzaj

kary)

Pkt 4 – przykład: art.284par2 → tu nie ma kary pozbawienia wolności (zasada ultima ratio),
kara jest bardzo niska

Joanna Kuruçaylıoğlu

Nauka o karze

25.09.2012

Strona 12 / 24

•

nowe granice: od 1 miesiąca do 2 miesięcy

Zasada obliczania

•

zawsze 1 jednostka z dolnej granicy mniej i to jest wtedy górna granica nadzwyczajne

złagodzonej kary
•

zbrodnia 1/3

•

występek:

powyżej 1 roku – 11 miesięcy
poniżej 1 roku – łagodniejszy wymiar kary

Ad b

Odstąpienie musi być przewidziane przez ustawę.
Przykład: art.150, 230

Art.157a par2 i 3 - „nie podlega karze” - jest to forma skazania, ale z pewnych przyczyn sąd
odstępuje od wymiaru kary, co nie oznacza, że sprawca został skazany. Wpis do rejestru sądowego
– fakt skazania jest odnotowany, ale to że nie podlega karze, fakt ten powoduje, że przedawnia się
to po 1 roku. To jest skazanie, a nie ukaranie (Krajowy Rejestr Sądowy).

Ad d (nadzwyczajne obostrzenie kary)

Art. 64 – recydywa. Przy ustawowym wymiarze kary mamy też wymiar nadzwyczajny, tzn. ustawa
pozwala na wyjście poza granice oraz sędziowski, tzn. w ramach na to co ustawa zezwala, sąd
skorzysta z tego lub nie.

Recydywa kryminologiczna (ogólna) – w zasadzie nie pociąga skutków, powrót „w ogóle” do
przestępstwa w jakimkolwiek czasie, jakiekolwiek przestępstwo. Taka recydywa mieści się w
zwyczajnym wymiarze kary, sąd bierze pod uwagę dotychczasowy tryb życia, sylwetka sprawcy
(art.53).

Recydywa jurydyczna (prawna):

•

ogólna (art.64par1)

Par1 – przekroczenie górnej granicy o 50%. W przypadku kar alternatywnych to 50% dotyczy
każdej z nich (za wyjątkiem kary grzywny kumulatywnej – korzyść majątkowa.
Przesłanki:
(a) muszą być popełnione 2 przestępstwa:

jedno już popełnione, a drugie popełnione jako recydywa,
przestępstwa nie mogą być dowolne:

pierwsze: umyślne
drugie: umyślne
definicja przestępstwa podobnego – słowniczek: art.115par3

Joanna Kuruçaylıoğlu

Nauka o karze

25.09.2012

Strona 13 / 24

Orzecznictwo SN – przestępstwo umyślne

Przestępstwo umyślne (art.9par1): przestępstwo, gdzie sprawca ma zamiar go

popełnić (chce t zrobić – bezpośredni) lub przewiduje możliwość jego
popełnienia (godzi się na to – ewentualny). Przestępstwo umyślne tak z
zamiarem bezpośrednim i ewentualnym.

Czy przestępstwo umyślne obejmuje przestępstwo z winy kombinowanej

(umyślono-nieumyślne → np. kwalifikowane przez następstwo lub o
kumulatywnej kwalifikacji)? Co do zasady tak.

Przestępstwo kwalifikowane – typ podstawowy i jeżeli z tego typu

podstawowego wynika jakieś następstwo, które go kwalifikuje, np. kto
zabija człowieka i kto zabija człowieka ze szczególnym
okrucieństwem (art.156par3 – typ kwalifikowany przez następstwo –
art.9par3).

Przestępstwo z winy kombinowanej (przez następstwo) – typ

podstawowy (art.156par1 zasadniczy – popełnione umyślnie, par3
kwalifikuje to przestępstwo – śmierć – jeżeli popełnione jest przez
następstwo nieumyślne). Art.9par3 – nieumyślne następstwo.

Zastrzeżenia:

Przestępstwo umyślno-nieumyślne – podstawą ustalenia

podobieństwa do drugiego przestępstwa jest wyłącznie to co
było objęte umyślnością sprawcy (co w przypadku typu
kwalifikowanego przez następstwo, to co było objęte
znamieniem typu kwalifikowanego) → cały typ traktujemy
jako przestępstwo umyślne, mimo że o karze decyduj
nieumyślnie wywołane następstwo. Podobieństwo musi
dotyczyć tego drugiego przestępstwa umyślnego i jego typu
podstawowego, który jest objęty umyślnością. Recydywa jest
wtedy, gdy jest podobieństwo drugiego przestępstwa
umyślnego do pierwszego przestępstwa, ale w typie
podstawowym. Podobieństwo przy typach kwalifikowanych
dotyczy tego fragmentu przestępstwa, które jest objęte
umyślnością (typ podstawowy).

(b) skazanie za pierwsze przestępstwo i drugie na karę pozbawienia wolności – nie ma
recydywy, gdy sprawca jest skazany na grzywnę, ograniczenie wolności.

Problem: Co to znaczy skazany?

Czy jeżeli odbyło się kare pozbawienia wolności za niewykonana grzywnę to czy takie
skazanie powoduje recydywę? Jeżeli jest się skazanym na grzywnę (kara główna) to kara
zastępcza nie powoduje recydywy.

Skazanym jest tylko ten, w stosunku do kogo zapadł prawomocny wyrok skazujący. Co się
dzieje, gdy jest skazanie w I instancji, ale wyrok się nie uprawomocnił, a oskarżony popełnił
kolejne przestępstwo podobne – czy jest to recydywa? Nie, bo nie został prawomocnie
skazany (działa domniemanie niewinności).
Nie ma wymagania, aby skazanie za pierwsze przestępstwo było skazaniem na karę

Joanna Kuruçaylıoğlu

Nauka o karze

25.09.2012

Strona 14 / 24

pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania.
Przykład: sąd orzekł 1,5 roku pozbawienia wolności w zawieszeniu na 2 lata. Prognoza co
do warunków probacyjnych była błędna i sąd odwiesił karę. W celu przyjęcia recydywy
musi być stwierdzone: (i) odwieszenie kary, (ii) odbycie tej kary odwieszonej (6 mcy). Sam
fakt warunkowego zawieszenia kary nie wyklucza możliwości recydywy. Nie ważne, gdy
odbywał karę (Polska/zagranicą).

(c ) z kary pozbawienia wolności sprawca musi realnie „odsiedzieć”/odbyć karę; 6 miesięcy

Problem: art.63 – zaliczenie na poczet kary

Areszt tymczasowy – realne odsiedzenie przed prawomocnym wyrokiem (nieletni –
schronisko – zasada: w stosunku do nieletnich orzeka się środki karne).

Przykład I: Sprawca popełnia przestępstwo przed 17 rokiem życia, sądzony jest po
osiągnięciu pełnoletności – sąd zamiast orzeczenia zakładu poprawczego może orzec karę
z kk. Czy taki pobyt w schronisku może być orzeczony na poczet kary? Per analogiam do
art.64: rzeczywiste pozbawienie wolności w sprawie oraz czy takie odsiedzenie jest
podstawa przyjęcia recydywy?
Przykład II: sprawca odsiedział 6 mcy w areszcie tymczasowym, skazany został później na
10 mcy → art.63: sąd zalicza 6 mcy i zostaje mu 4 miesiące do odsiedzenia:

•

okres tymczasowego aresztu zalicza się na poczet kary (Maria Szewczyk, UJ)

•

ważne ile odbył

Pytanie: Czy odbył realnie czy po skazaniu?

Po skazaniu – wykładnia korzystniejsza , bo nie uzna się recydywy

Wykładnia ustawy pozwala na dwa rozumowania!

Zaliczenie aresztu tymczasowego nie jest skazaniem, nie powoduje recydywy jeżeli
sprawca realnie po skazaniu nie odbył 6 miesięcy.

A co ze schroniskiem dla nieletnich?

W schronisku siedzi się nie jako przestępca, a sprawca czynu zabronionego. „Rzeczywiste
pozbawienie wolności w sprawie” - czy izolacja w schronisku (odpowiednik aresztu) jest
rzeczywistym pozbawieniem wolności? Maria Szewczyk – nie wie! Podręcznik – nie jest
karą pozbawienia wolności pobyt w schronisku ani w ramach tymczasowego aresztowania,
choćby nawet zaliczona na jej poczet kara pozbawienia wolności orzeczonej za uprzednie
przestępstwo podobne , ma stanowić podstawę do przepisania recydywy. Maria Szewczyk –
areszt powinien być zaliczony, bo jest to rzeczywiste pozbawienie wolności, które zalicza się
na poczet skazania

(d) w okresie 5 lat po odbyciu 6 miesięcy kary pozbawienia wolności popełniono nowe
przestępstwo

•

wielokrotna (art.64par2)

Joanna Kuruçaylıoğlu

Nauka o karze

25.09.2012

Strona 15 / 24

Przesłanki:
(a) sprawca popełnił 2 przestępstwa – trzecie zostało popełnione
(b) okres 5 letni liczy się od obycia ostatniej kary (drugie przestępstwo)
(c ) trzecie przestępstwo jest enumeratywnie wymienione

granice: sąd może odejść o dolnej granicy, a górna może przekroczyć o połowę.

Art.65 – popularnie: przestępca zawodowy. Przestępczość zorganizowana. Stałe źródło dochodu,
ale nie musi być jedyne.
Grupa a związek. Grupa – mniejszy stopnień zorganizowania, może być zorganizowana na jeden
„skok”. Związek – więcej niż grupa, zorganizowanie, „poważna” instytucja. Grupa i związek muszą
składać się minimum z 3 osób. Nie ma definicji ustawowej.

Art.115par20 – przestępstwo umyślne; art.258 (art.64par2 ma odpowiednie zastosowanie).

Art. 57a

Występek o charakterze chuligańskim. Definicja – art.115par21. „Bez powodu”, „z oczywiście
błahy powód” - niejasność. Art.57a – budzi zastrzeżenia konstytucyjne, niejasne określenia.

Jeżeli są kary alternatywne to sąd musi orzec kare pozbawienia wolności.
Przykład: art.178 (art.173, 174, 177)
•

4,5 miesiąca (3 miesiące) → od dolnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o

połowę (jeżeli od 6 miesięcy to 9) - „do górnej granicy tego zagrożenia zwiększonego o połowę”

art.57 – podsumowanie

Przykład: małoletni z ograniczoną zdolnością do rozpoznania swojego czynu (dot. poczytalności);
recydywa + charakter chuligański.
Sąd może tylko raz obostrzyć/złagodzić. Oceniając, sąd tworzy nowe granice kary. Sad bierze pod
uwagę 2 okoliczności: (a) par1 – takie same (np. złagodzenie/złagodzenie), (b) par2 – 2 mieszane –
tutaj sąd musi się zdecydować czy łagodzi czy obostrza (reguły konfliktowe).

VIII. Środki związane z poddaniem sprawcy próbie (probacyjne) – ten dział dokładnie

na egzamin !!!

Element polityki kryminalnej. Uciekanie od orzekania bezwzględnej kary pozbawienia wolności
tylko wtedy, gdy inne kary/środki nie odnoszą rezultatu. Powinno się stosować kary ograniczenia
wolności, grzywny, ale jeżeli sprawca zasługuje na kare pozbawienia wolności lub nie można
zastosować kary alternatywnej to ucieczką od kary pozbawienia wolności jest wybór warunkowego
orzeczenia środka probacyjnego. Środki probacyjne wywodzą się z prawa amerykańskiego i
angielskiego (probation; XIX w.). Judge made law. Probacja wyszła z precedensu. Probacja jest
obwarowana warunkami/obowiązkami.

3 postacie probacji:

Joanna Kuruçaylıoğlu

Nauka o karze

25.09.2012

Strona 16 / 24

(a) warunkowe umorzenie postępowania – nie dochodzi do wymierzenia kary

(b) warunkowe zawieszenie wykonania kary – postępowanie jurysdykcyjne, sąd wymierza karę, ale
nie podlega ona wykonaniu

(c ) warunkowe przedterminowe zwolnienie od wykonania reszty kary

Na każdym etapie. Sąd stawia pozytywną prognozę kryminologiczną.

Ad a (art.66 warunkowe umorzenie postępowania)

Przed skazaniem. Par1 – 3 grupy przesłanek: (i) osoba sprawcy, (ii) czyn, (iii) procesowe.

Czyn

„Wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne” - przesłanka ponadmaterialna. Problemy
interpretacyjne.

Art.1 par2 – „znikoma” i taka nie stanowi przestępstwa

Art.1 par3 - „wina w czasie czynu” i nie popełnienia przestępstwa

Odpowiedzialność karny jest wtedy, gdy naruszony jest zakaz ustawy z art.1 par1 + ustalenie
szkodliwości czynu.

Art.1 a art.66par1 – ustalenie winy i społecznej szkodliwości (art.1) + stopniowanie tego (art.66).
Jeżeli nie ma w ogólne społecznej szkodliwości, jeżeli nie można przypisać winy to jesteśmy na
płaszczyźnie art.1 („nie ma przestępstwa”). Art.66 – wina i społeczna szkodliwość czynu nie są
znaczne. One są, bo jakby ich nie było to art.1. Wina i społeczna szkodliwości nie jest znaczna.

Problem: stopniowalność winy i społecznej szkodliwości. Kiedy jest nieznaczny? SN:
„nieznaczny” to nie znaczy „nie jest znaczny” Nie jest znaczny – zakładamy, że jest średni, byle
nie był nieznaczny zupełnie. Warunkowe umorzenie postępowania jest możliwe, gdy stopnień
społecznej szkodliwości nie jest znaczy, tzn. mały albo średni (dobni/średnia przestępczość).

Co to znaczy, że wina nie jest znaczna? Art.66 - „jakaś” wina musi być (nie ma: art.1). Warunki
przypisywania winy. Wina dorosłość, stopnień rozpoznawania czynu, błąd, itd.
Sąd ustalają wine i społeczną szkodliwość, do oby tych elementów relacjonuje nieznaczność.

Art.115 (słowniczek) – czyn społecznie szkodliwy

Czym jest warunkowe umorzenie postępowania?
Sąd ustala winę i społeczna szkodliwość. Według niektórych nie jest to stwierdzanie popełnienia
przestępstwa (skazanie). Orzeka się o winie i społecznej szkodliwości w wyroku, tylko nie ma kary,
a zamiast tego orzeka się środki probacyjne.
Czy jest to skazanie? Czy jest to środek karny czy prawny? (spór nierozstrzygnięty; )

Tak – ustala się winę, stopnień społecznej szkodliwości, formę odpowiedzialności za przestępstwo
(skazanie → środki probacyjnej i warunkowe umorzenie).

Nie – ustala się stopnień winy i społecznej szkodliwości czynu, ale orzeczenia o warunkowym
umorzeniu nie umieszcza się w KRS co nie powoduje recydywy (zamiast: KRK).

Doktryna:

Joanna Kuruçaylıoğlu

Nauka o karze

25.09.2012

Strona 17 / 24

•

Maria Szewczyk - nie jest skazaniem

•

Andrzej Zoll: „Reakcja na popełnione przestępstwo w postaci innego niż kara/środek karny

reakcji senstu strico.”
•

Cieślak: Czy orzeczenie warunkowego umorzenia jest uznaniem winy sprawcy? Tak, ale w

ograniczonym stopniu. Czy wyrok warunkowo umarzający postępowanie jest rozstrzygnięciem o
winie?Warunkowe umorzenie nie można uznać za skazanie, bo jest to jakby zaniechanie ścigania, a
w związku z zasadą domniemania niewinności jest stwierdzeniem niewinności. Z drugiej strony
trzeba stwierdzić winę i społeczną szkodliwości czynu, podobnie jak w wyroku skazującym. Fikcja
prawa → pomimo stwierdzenie winy należy uznać sprawce za niewinnego, nie jest to wyrok
skazujący (paradoks).
•

SN: w większości opowiada się, że nie jest skazaniem

•

podręcznik: nie jest skazaniem

Przestępstwo nie może być zagrożone powyżej 3 lat (kara zagrożona, a nie wymierzona!).

Co oznacza pokrzywdzony?

Art.49. §1.Pokrzywdzonym jest osoba
fizyczna lub prawna, której dobro prawne
zostało

bezpośrednio

naruszone

lub

zagrożone przez przestępstwo.

§2.Pokrzywdzonym może być także

instytucja państwowa, samorządowa lub
społeczna, choćby nie miała osobowości
prawnej.

§3.Za pokrzywdzonego uważa się

zakład ubezpieczeń w zakresie, w jakim
pokrył

szkodę

wyrządzoną

pokrzywdzonemu przez przestępstwo lub
jest zobowiązany do jej pokrycia.

§3a. W sprawach o przestępstwa

przeciwko prawom osób wykonujących pracę
zarobkową, o których mowa w art. 218-221

oraz w art. 225 § 2 Kodeksu karnego, organy
Państwowej

Inspekcji

Pracy

mogą

wykonywać prawa pokrzywdzonego, jeżeli w
zakresie

swego

działania

ujawniły

przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie
postępowania.

§4.W sprawach o przestępstwa, którymi

wyrządzono szkodę w mieniu instytucji
państwowej, samorządowej lub społecznej,
jeżeli nie działa organ pokrzywdzonej
instytucji, prawa pokrzywdzonego mogą
wykonywać organy kontroli państwowej,
które w zakresie swojego działania ujawniły
przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie
postępowania.

Co się stanie, gdy pokrzywdzony?
Nie pojednał się/wyraził chęć pojednania się?

Art.52. §1.W razie śmierci pokrzywdzonego prawa, które by mu przysługiwały, mogą wykonywać
osoby najbliższe, a w wypadku ich braku lub nieujawnienia - prokurator, działając z urzędu.

§2.W wypadku gdy organ prowadzący postępowanie dysponuje informacjami o osobach

najbliższych dla pokrzywdzonego, powinien pouczyć o przysługujących uprawnieniach co najmniej
jedną z nich.

Art.115 kk – definicja osoby najbliższej.

Czy osoba najbliższa może pojednać się ze sprawca? SN (2003) – może (krytyka). Szewczyk –
swoistość pojednania.

Joanna Kuruçaylıoğlu

Nauka o karze

25.09.2012

Strona 18 / 24

Kolejny wyjątek – mały świadek koronny. Decyduje kara zagrożenia (sankcja ustawowa)!

Art.67

Kurator jest fakultatywny. Kurator to nie tylko nadzorca, ale jest również opiekunem.
Zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych może być orzekany jako środek karny (art.39 w zw.
Z art.42) albo jako środek probacyjny (art.67). Jako środek karny – do 10 lat. Jako środek
probacyjny – do 2 lat. Jeżeli jest wymierzony jako środek karny, to jego niewykonanie powoduje,
że sprawca podlega karze pozbawienia wolności/ograniczenia wolności (art.244). Orzekany jako
środek probacyjny powoduje odwieszenie warunkowego umorzenia postępowania i jest
prowadzone od początku.
Jeżeli okres próby przebiega prawidło to traktuje się tak sprawce jakby nie był skazany („sprawy
nie było”). Art.68 – kiedy sąd może a kiedy musi.

Par 4 – po co jest okres 6 miesięcy?

Przykład: Sąd warunkowo umorzył postępowanie nie wiedząc, że sprawca popełnił nowe
przestępstwo. Sąd dowiedział się o tym po 7 miesiącach od zakończenia okresu próby. Jeżeli sąd
otrzyma wiarygodną wiadomość to może podjąć postępowanie, ale jeżeli otrzyma ją w 7,8...
miesiącu to już nie może nic zrobić.

Ad b (art.69 warunkowe zawieszenie wykonania kary)

Jest skazanie i wymierza została kara, zakończono postępowanie, ale orzeczona karę zawieszono.
Kara orzeczona (wymierzona), a nie kara zagrożenia.
Grzywny kumulatywnej nie zawiesza się nigdy!

Par1 – prewencja generalna

Par2 – prewencja indywidualna

Przesłanki negatywne (nie można zwiesić):
•

kara jest powyżej 2 lat/ograniczenie wolności/grzywna samoistna

•

par3: nie stosuje się do wielokrotnego recydywisty, sprawców ze stałym źródłem dochodów

z popełnienia przestępstwa
•

par4: dotyczy tylko ograniczenia wolności lub grzywny (art.64par2 – wielokrotny

recydywista; uzupełnienie do kary pozbawienia wolności i grzywny – w zasadzie nie)
Art.60par5 (świadek koronny)
Art.343 kpk (skazanie bez rozprawy, dobrowolne poddanie się karze – nie stosuje się do kary
pozbawienia wolności powyżej 5 lat). W przypadku konsensualnego rozstrzygnięcia sporu
warunkowe umorzenie może być stosowane jeżeli kara orzeczona jest wyższa od 2 lat a nie niższa
od lat 5.

Art.72par1 pkt6 (środek karny)
Nie ma przymusu leczenia. Tylko leczenie ambulatoryjne. Orzekając środek terapeutyczny jako
środek zabezpieczający to można orzec zakład zamknięty, ale jako środek prewencyjny może to być
jedynie leczenie ambulatoryjne.

Joanna Kuruçaylıoğlu

Nauka o karze

25.09.2012

Strona 19 / 24

Pkt8 – klauzula otwarta. Katalog środków probacyjnych jest katalogiem otwartym.

Par2 – charakter kompensacyjny. Sąd orzekając środek karny w postaci naprawienia szkody
(art.39pkt5) to rozwinięciem tego jest przepisu jest art.46 → nie może orzec obowiązku
naprawienia szkody przy warunkowym zawieszeniu w oparciu o par2 (albo albo). Obowiązek
naprawienia szkody według par2 może pełnić funkcję środka probacyjnego (art.39pkt7) albo jeżeli
sąd nieorzekanie środka karnego opartego o art.39pkt7 to może orzec obowiązek naprawienia
szkody w całości/części na podstawie par2, tylko że gdy orzekano w ramach warunkowego
zawieszenia (art.39pkt → art.46) to zamiast obowiązku naprawienia szkody sąd może orzec
zadośćuczynienie za krzywdę. Natomiast jeżeli orzeknie środek w oparciu o art.72par2 to nie jest to
środek karny, a probacyjny, w którym sąd nie może orzec zadośćuczynienia.
Reasumując: przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary orzeka sąd obowiązek naprawienia
szkody jako środek karny/probacyjny to co do tego obowiązku naprawienia szkody zachodzą reguły
określonego w art.39pkt7 (rozwiniecie w art.46) i wtedy w art.46par2 zamiast obowiązku
naprawienia szkody sąd może orzec zadośćuczynienie. Natomiast jeżeli przy warunkowym
zawieszenie wykonania kary orzeka sąd obowiązek naprawienia szkody w oparciu o par2 art.72 to
nie ma on relacji do art.39pkt7 → jest to wtedy czysty obowiązek naprawienia szkody (nie można
wtedy orzec zadośćuczynienia).

Art.74par2

Obowiązek są nakłada w trakcie wymierzania kary. Zmiana obowiązku to zmiana prawomocnego
wyroku w trakcie odbywania kary. Kurator powinien zwrócić się do sądu penitencjarnego o zmianę
obowiązku, a jak go nie ma to sam skazany lub sąd nadzorujący wykonanie kary z urzędu.

Kara racjonalna – właściwa dla danego sprawcy w konkretnym okresie.

Art.75par1

Po upływie okresu próby + 6 miesięcy (wiedza sądu) nie można wzruszyć wyroku. Po upływie tego
okresu nastepuje zatarcie skazania.

Ad c – art.77 (warunkowe przedterminowe zwolnienie od wykonania reszty kary)

Instytucja prawa karnego materialnego. Tylko pozbawienie wolności. Sąd wykonawczy
(penitencjarny). Ten środek nie ma żadnej relacji do popełniono czynu. Nie odnosi się do stopnia
ciężkości popełnionego czynu.

Art.66 – stopień nie ma znaczenia

Art.69 – ciężar czynu odbija się w sankcji (do 2 lat)

W art.77 decyduje prewencja indywidualna.

Bardzo pożądane rozwiązania → art.77par2 jest wyjątkiem od reguły z art.78par2 (na niekorzyść).

Art.3 Konwencji o ochronie praw Człowieka - Zakaz tortur: Nikt nie może być poddany torturom
ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu.
Kara dożywocia jest kara okrutną. Odbiera się nadzieje do powrotu do normalnego życia. System
musi przewidywać warunkowe przedterminowe zwolnienie, wtedy kara nie jest ostateczna. Kara
niehumanitarna.

SN: Nie jest to prawo podmiotowe skazanego a prawo do ubiegania się o warunkowe

Joanna Kuruçaylıoğlu

Nauka o karze

25.09.2012

Strona 20 / 24

przedterminowe zwolnienie. Sąd może odmówić.

Art.82 – również 6 miesięcy

Art.83

Kara ograniczenia wolności. Warunkowe zwolnienie – nie jest sensu stricto. Uważa się karę za
odbytą w całości. Tu nie ma warunku. Nie możne tego sąd odwołać, nawet gdyby sprawca popełnił
w tym okresie nowe przestępstwo.

Art.84

Środki karne również podlegają warunkowemu zwolnieniu.
Środki karne wykonuje się po ukończeniu odbywania kary zasadniczej.

IX.

Zbieg przestępstw, łączenie kar i środków karnych

Istnieje 2 instytucje zbiegu:

(a) przepisów ustawy (art.11)
(b) przestępstw

Ad a

Jeden czyn wypełnia 2/więcej przepisów ustawy:
•

pozorny: wykluczenie się nawzajem → sprawcę można skazać za 1 przestępstwo

•

kumulatywny (realny): skazanie za 1 przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających

się przepisów

Ad b

Kilka przestępstw:
•

pomijalny (nierzeczywisty/niewłaściwy)

Przykład I: sprawca usiłował popełnić przestępstwo → nie wychodzi mu → za 20 min.

„poprawia się” i zabija – karalne jest usiłowanie i dokonanie zabójstwa, ale stadium
późniejsze pochłania wcześniejsze

Przykład II: podżeganie → zorganizowanie grupy i dołączenie do niej – podżeganie i

sprawstwo, sprawstwo pochłonęło podżeganie

ten sam czyn – wykładnia teleologiczna, odbija się to w wymiarze kary

WSPÓŁUKARANIE CZYNNOŚCI UPRZEDNICH

Przykład III: sprawca ukradł cenny obraz Matejki → spalił go (osobno)
Przykład IV: sprawca ukradł koszulkę z podpisem piłkarza → zniszczył ją (druga

czynność jest współukarana przez pierwszą, kara za kradzież pochłania karę za
zniszczenie – WSPÓŁUKARANIE CZYNNOŚCI NASTĘPCZEJ)

Joanna Kuruçaylıoğlu

Nauka o karze

25.09.2012

Strona 21 / 24

III i IV: kradzież + zniszczenie; relacja wartości – co ma większą szkodliwość

społeczną? Kradzież obrazu Matejki czy jego zniszczenie? Czasem zniszczenie
zawiera w sobie znacznie większy walor społecznej szkodliwości i wtedy należy
ukarać za każdy czyn z osobna. Nie ma reguły! Sąd musi sobie odpowiedzieć, gdy
celowe jest karanie z osobna czy jak za jedno przestępstwu.

Przykład V: defraudacja dużego mienia → sfałszowanie ksiąg; czy celowe jest karanie z

osobna?Czyn główny zawiera w sobie współukaranie czynu następczego.

•

pomijalny (pozorny/rzeczywisty)

Art.85 – wielość popełnionych przestępstw. Granicą kończącą zbieg jest wyrok skazujący
chociażby nieprawomocny za którekolwiek z nich. Sąd każde przestępstwo ocenia osobno.
Wymierzane są kary jednostkowe. Z kar jednostkowych orzeka jedną karę łączną. Kary tego
samego rodzaju (jednorodzajowe) lub inne podlegające łączniu.
Kary podlegające łączniu (art.87). Kara pozbawienia wolności ograniczenia wolności (różnorodne)
→ 1 rok pozbawienia wolności = 6 miesięcy pozbawienia wolności

3 systemy łącznia kar:

• kumulacyjny (dodawanie) – suma kar
• absorpcji (konsumpcji/pochłania) – kara najsurowsza pochłania kary łagodniejsze

(Ameryka – odbywanie równoległe)

• asperacja – najsurowsza ze zbiegających się kar podnosi się, ale nie kumuluje

Polska – system mieszany. Art.86 – przykład:

• kary jednostkowe: 1 rok, 1.5 roku i 5lat
• najwyższa kara: 5lat
• dolna granica nie może być niższa niż 5lat („od najwyższej z kar”)
• „do ich sumy” - 7.5 lat (5+1.5+5)
• kara łączna stanowi nowe granice
• kara łączna nie może być niższa niż 5 lat(zasada absorpcji), ale nie może być

wyższa niż suma (7.5lat – kumulacja)

• jeżeli sąd orzekł 7 lat to wymierzył karę na zasadzie asperacji

Orzeczenie kary łącznej jest obligatoryjne. Wyrok łączny – rozwiązuje się węzeł kary łącznej.
Przykład: Wcześniej sąd skazał za 3 przestępstwa i wymierzył karę łączną. Doszło nowe
przestępstwo. Przy karze łącznej kary jednostkowe tracą swój byt (niby). Wcześniejszy węzeł kary
łącznej się rozwiązuje, jeżeli przyjdzie do wydania kary łącznej w wyroku łącznym (sprawca
jeszcze coś popełnił).
Przy orzekaniu kary jednostkowej sąd bierze pod uwagę wszystkie dyrektywy z art.53.Kara łączna
jest natomiast oparta na względach prewencyjnych (ta kara idzie do wykonania).

Przykład I (kary jednorodne)

x – 2 lata pozbawienia wolności

Joanna Kuruçaylıoğlu

Nauka o karze

25.09.2012

Strona 22 / 24

y – 5 lat

z – 6 miesięcy

•

jednorodny bieg realny przestępstw

•

5 lat to dolna granica

•

7.5 roku to górna granica

•

nowe granice: od 5 do 7.5 roku

pozbawienia wolności
•

kara w granicach 5 lat (absorpcja)

•

kara w granicach 7.5 roku (kumulacja)

•

kara w granicach 6 lat (asperacja)

Przykład II

x – 10 lat

y – 5 lat

z – 3 lata

•

10 lat to dolna granica

•

18 lat!

(suma) → nie ma kary

pozbawienia wolności do 18 lat; terminowa
kara pozbawienia wolności to maksymalnie
15 lat → górna granica to 15 lat

Przykład III

zasada dla grzywny: od 10 do 540 stawek
dziennych

x – 400

y – 350

z – 450

•

450 to minimalny zakres

•

1020!

(suma) → z ustawy 810

Przykład IV

zasada dla kary ograniczenia wolności: od 1
miesiąca do 2 lat

x-y-z – 1 rok

•

suma:

3 lata!

→ górna granica wynika

z ustawy, czyli 2 lata

•

1 rok dolna granica

Przykład V
zbiegające się kary terminowe (art.86par1a)

x – 15 lat

y – 15 lat

z – 8 lat

•

15 lat to dolna granica

•

38 lat

(suma) → inny niż kara

pozbawienia wolności terminowa; terminowy
rodzaj kary → kara samoistna 25 lat
pozbawienia wolności

Przykład VI

art.86par2a (kwotowo)

•

w kk nie ma grzywien kwotowych, ale

w kks są
•

zmiana: dniówki na kwotę

•

jak?

• ile mamy stawek dziennych?
• ile jedna stawka wynosi?
Przykładowo: 1 stawka = 100 zł

150 dniówek

100x150 = 15.000 zł

•

par2b – art.309 (oszustwo kredytowe –

art.297; nadużycie zaufania – art.296; pranie
brudnych pieniędzy – art.299) → do 3000
stawek dziennych! (wyjątek)

Art.87 – różnorodne kary podlegające łączeniu – kary pozbawienia wolności

Art.89

Czy można łączyć kary warunkowo zawieszone z kara bez?
Ustawodawca: tak, bo jest to ten sam rodzaj kary, ale inny sposób ich wykonania.

Joanna Kuruçaylıoğlu

Nauka o karze

25.09.2012

Strona 23 / 24

Par1a – Czy nie jest to reformationis in peius (pogorszenie sytuacji skazanego w wyroku zapadłym
w postępowaniu odwoławczym)? Wszystkie kary zostały warunkowo zawieszone, a sąd może
wymierzyć karę łączna bez zawieszenia. Czy jest to konstytucyjne? Kara łączna nigdy nie jest na
niekorzyść sprawcy. Szewczyk – sąd wymierzając karę jednostkową nie zna całej działalności
sprawcy. Sąd orzeka nową sytuację. Wolter – cel!

X.

Środki zabezpieczające

Dwutorowość reakcji na popełnione przestępstwo:
(a) kara/środek karny lub
(b)środki zabezpieczające

Pozytywizm prawniczy (XIX w.) - ludzi niebezpiecznych należy izolować, leczyć, pomagać nie
poprzez środki karne, represyjne. Osoby takie mogą popełnić czyn zabroniony lub już po popełniły.
Środki takie stosuje się w związku z popełnionym czynem zabronionym oraz niezależnie.

Art.93

Środki zabezpieczające o charakterze leczniczym/terapeutycznym oraz administracyjnym.

Leczenie terapeutyczne:

•

izolacyjne

•

nieizolacyjne

Obligatoryjne wysłuchanie specjalistów

Art.94

Niepoczytalność pełna i ograniczona.

Art.31par1 – pełna: nie może rozpoznać znaczenia swojego czynu, pokierować swoim
postępowaniem → nie mógł w ogóle.

Art.31par2 – ograniczona: mógł rozpoznać znaczenie swojego czynu, ale zdolność rozpoznawania
(znaczenia i pokierowania postępowania) była w znacznym stopniu ograniczona → w znacznym
stopniu ograniczona.

Jeżeli zdolność była tylko ograniczona to nie mówimy o płaszczyźnie art.31 w ogóle. Trzeba
wykazać, że stopnień był znaczny.

Czyn zabroniony – niepoczytalność wyłącza winę, dlatego nie można przypisać przestępstwa (nie
ma przestępstwa bez winy). Nie oznacza to że taka osoba nie może popełnić czynu zabronionego,
np. zabić.
Środka terapeutycznego nie orzeka się na z góry określony czas. Sąd nie rzadziej niż co 6 miesięcy
sprawdza co dzieje się ze sprawcą.

Art.95

Przestępstwo – art.31par2 – ograniczona poczytalność. Przy pełnej niepoczytalności w ogóle nie
wymierzamy kary, nie skazuje się, sąd musi orzec zakład psychiatryczny. Przy ograniczonej
poczytalności (przestępstwo) sąd może → orzeka się umieszczenie sprawcy na oddziale
psychiatrycznym w więzieniu.

Par2 – prawo do warunkowego zwolnienia

Joanna Kuruçaylıoğlu

Nauka o karze

25.09.2012

Strona 24 / 24

Art.95a

„Po odbyciu kary”. Fakultatywność. Środek postpenitencjarny.
„Poprzez obniżenie zaburzonego popędu seksualnego sprawcy” - lekarz dobiera leczenie,
podważenie suwerenności lekarza co do terapii. Metoda terapii jest narzucona lekarzowi. Zwrot „w
szczególności” - lekarz może wybrać inną terapię na obniżenie popędu seksualnego. A co jeżeli
lekarz uzna, że inna terapia, niż poprzez obniżenie popędu seksualnego jest bardziej skuteczna?
Zdania są podzielone.

Par1a – gwałt na nieletnim (gwałt kwalifikowany – zbrodnia). Obligatoryjne orzeczenie zakładu.

Art.96

Nie jest orzekane zamiast kary. Środek post penalny lub toczący się równolegle.
Przykład: skazanie na 5 lat (par2), kara biegnie, sąd orzeka o umieszczeniu na oddziale
odwykowym, nie jest to środek karny, więc nie orzeka się czasu (od 3 miesięcy do 2 lat), na poczet
kary, która biegnie zalicza się mu to ile siedział w zakładzie.

Art.99

Są to środki karne z art.39 (różny charakter):

(a) obok kary

(b) zamiast kary

(c ) probacja

(d) zabezpieczenie