Ćwiczenia – kontrakty terminowe

Przykład I (kupno - pozycja długa)

Inwestor kupuje (otwiera długą pozycję) kontrakt terminowy na
określony instrument (akcje, obligacje, indeks itd.) po kursie 150
i wartości 15 000 (np. zobowiązuje się do odebrania w określonym
terminie 100 akcji po cenie 150, czyli jeden kontrakt opiewa na 100
akcji).

L = 100 (liczba instrumentu bazowego na 1 kontrakt)
m = 150 (cena wykonania kontraktu)
W = L x m = 15000 (wartość kontraktu)

W dniu wykonania kontraktu cena rynkowa akcji (kurs rozliczeniowy S)
osiąga wartość 170 a kontrakt podlega wykonaniu.

Jaki jest wynik inwestycji?

Przykład II (sprzedaż - pozycja krótka)

Inwestor sprzedaje (otwiera krótką pozycję) kontrakt terminowy
na określony instrument (akcje, obligacje, indeks itd.) po kursie
150 i wartości 15 000 (np. zobowiązuje się do dostawy
w określonym terminie 100 akcji po cenie 150, czyli jeden
kontrakt opiewa na 100 akcji).

L = 100 (liczba instrumentu bazowego na 1 kontrakt)
m = 150 (cena wykonania kontraktu)
W = L x m = 15000 (wartość kontraktu)

W dniu wykonania kontraktu cena rynkowa akcji (kurs rozliczeniowy S)
osiąga wartość 170 a kontrakt podlega wykonaniu.

Jaki jest wynik inwestycji?

Futures - Forward

Futures

Forward

Przedmiot obrotu giełdowego

Prywatna umowa między stronami lub
(przedmiot obrotu pozagiełdowego)

Ścisła standaryzacja

Brak standaryzacji

Codzienne

rozliczenia

przez

izbę

rozliczeniową

Rozliczenie na zakończenie ważności
kontraktu

Obowiązek

wniesienia

depozytu

zabezpieczającego

Brak depozytu zabezpieczającego

Zazwyczaj pozycja jest zamykana przez
terminem realizacji

Zwykle

dochodzi

dostarczenia

instrumentu bazowego lub rozliczenia
transakcji

Transakcje nierzeczywiste

Zazwyczaj transakcje rzeczywiste

Wysoka płynność

Niska płynność

Niskie ryzyko niewywiązania się z umowy
przez

strony

(przejmuje

izba

rozliczeniowa)

Wysokie ryzyko niewywiązania się z
umowy przez strony

Depozyt zabezpieczający

Cechą rynku futures jest depozyt zabezpieczający, do
wniesienia którego izba zobowiązuje uczestników obrotu
kontraktami. Depozyty stanowią zabezpieczenie wykonania
zobowiązania strony, która w wyniku rozliczenia transakcji
ponosi stratę, wobec strony, która osiąga zysk.
Wyróżnia się dwie wielkości depozytów zabezpieczających:
• depozyt wstępny – procentowa wielkość liczona od

wartości kontraktu określonej na podstawie ostatniego
kursu rozliczeniowego, jaką każdy inwestor jest obowiązany
posiadać na rachunku w momencie składania zlecenia,

• depozyt właściwy – minimalna wielkość depozytu, jaką

inwestor powinien utrzymywać na rachunku

Depozyt zabezpieczający

• Kupno: F x 500 x 15 zł = 7500 zł
• Depozyt wstępny = 7% x 7500 zł= 525 zł
• Depozyt właściwy (8.10) = 5% x 14,50 zł x 500 = 362,5 zł
• Uzupełnienie depozytu = (14,50 zł x 500 x 7% - 275,0) = 232,50 zł

Dzień

Kurs

Dzienny zysk Skumulowany zysk

Saldo rachunku

depozytu

Uzupełnienie

depozytu

6.10

15,00

525,00

7.10

15,20

100,00

625,00

8.10

14,50

-350,00

-250,00

275,00

232,50

9.10

14,90

200,00

-50,00

707,50

Kwota rozliczenia = (14,90 – 15,00) x 500 = -50,00
Wniesiony depozyt = 525,00 + 232,50 = 757,50
Saldo końcowe depozytu = 707,50

Strata = -50,00

Kontrakty terminowe na GPW SA

Grupa kontraktów

Instrument bazowy

Data rozpoczęcia

notowania

Kontrakty na indeksy

WIG20

16 stycznia 1998

mWIG40

18 luty 2002

Kontrakty na akcje

akcje 22 spółek

22 stycznia 2001 (TPS, PKN)

Kontrakty na kursy
walut

USD/PLN

25 września 1998

EUR/PLN

31 maja 1999

CHF/PLN

30 września 2008

Kontrakty indeksowe

Nazwa skrócona kontraktu

FW20krr

FW40krr

F - rodzaj instrumentu, W20, W40- skrót nazwy instrumentu bazowego, k - kod określający miesiąc
wykonania kontraktu (F, G, H, J, K, M, N, Q, U, V, X, Z), rr – dwie ostatnie cyfry roku wykonania

Instrument bazowy

Indeks WIG20

Indeks mWIG40

Mnożnik

10 zł

Wartość kontraktu

Mnożnik (10 zł) * kurs kontraktu

Jednostka notowania

Punkty indeksowe

Minimalny krok notowania

1 punkt indeksowy

Wartość min. kroku notowania

10 zł

Miesiące wykonania

cztery

trzy

najbliższe miesiące z cyklu marzec H, czerwiec M, wrzesień U, grudzień Z

Ostatni dzień obrotu

Dzień sesyjny przypadający w trzeci piątek miesiąca wykonania. Jeżeli w tym dniu nie odbywa się sesja
to wówczas jest to ostatni dzień sesyjny przypadający przed trzecim piątkiem miesiąca wykonania.

Dzień wygaśnięcia

Ten sam dzień co ostatni dzień obrotu - dzień ustalenia ostatecznego kursu rozliczeniowego.

Pierwszy dzień obrotu nowej

serii

Pierwszy dzień sesyjny po dniu wygaśnięcia poprzedniego kontraktu.

Dzienny kurs rozliczeniowy

Kurs zamknięcia kontraktów danej serii. Jeśli w czasie sesji nie określono kursu zamknięcia za dzienny
kurs rozliczeniowy przyjmuje się ostatni kurs rozliczeniowy.
Jeśli jednak w arkuszu zleceń na zamknięciu jest choć jedno zlecenie z limitem lepszym (kupna
wyższym, sprzedaży niższym) od kursu rozliczeniowego określonego na w/w warunkach i
wprowadzone przynajmniej 5 minut przed końcem notowań, za kurs rozliczeniowy przyjmuje się limit
najlepszego z tych zleceń.

Ostateczny kurs rozliczeniowy

Ostateczny kurs rozliczeniowy jest określony w dniu wygaśnięcia kontraktu jako średnia arytmetyczna
ze wszystkich wartości indeksu w czasie ostatniej godziny notowań ciągłych, oraz wartości tego indeksu
ustalonej na zamknięcie sesji giełdowej, po odrzuceniu 5 najwyższych i 5 najniższych z tych wartości.

Dzienna cena rozliczeniowa Dzienny kurs rozliczeniowy pomnożony przez mnożnik

Ostateczna cena rozliczeniowa Ostateczny kurs rozliczeniowy pomnożony przez mnożnik

Dzień rozliczenia

Następny dzień roboczy po dniu wygaśnięcia kontraktu (po ostatnim dniu obrotu)

Sposób rozliczenia

Pieniężne w złotych polskich

Miesiące wygaśnięcia kontraktów

Miesiąc wygaśnięcia

Kod literowy

Styczeń

Luty

Marzec

Kwiecień

Maj

Czerwiec

Lipiec

Sierpień

Wrzesień

Październik

Listopad

Grudzień

Kontrakty akcyjne

Nazwa skrócona kontraktu

FXYZkrr

F - rodzaj instrumentu XYZ - skrót nazwy instrumentu bazowego (określony przez Giełdę ) k - kod

określający miesiąc wykonania kontraktu, rr – dwie ostatnie cyfry roku wykonania

Instrument bazowy

Akcje 22 spółek

Liczba akcji przypadająca na jeden

kontrakt

100 lub 1000 (PGNiG S.A. , Boryszew S.A., Kulczyk Oil Ventures S.A., Tauron PE SA)

Wartość kontraktu

Kurs kontraktu pomnożony przez liczbę akcji przypadającą na jeden kontrakt

Jednostka notowania

W złotych polskich (za jedną akcję)

Miesiące wykonania

Trzy najbliższe miesiące z cyklu marzec H, czerwiec M, wrzesień U, grudzień Z

Ostatni dzień obrotu

Dzień sesyjny przypadający w trzeci piątek miesiąca wykonania. Jeżeli w tym dniu nie odbywa się sesja
wówczas jest to ostatni dzień sesyjny przypadający przed trzecim piątkiem miesiąca wykonania.

Dzień wygaśnięcia

Dzień ustalenia ostatecznego kursu rozliczeniowego. Ten sam dzień co ostatni dzień obrotu.

Pierwszy dzień obrotu nowej serii

Pierwszy dzień sesyjny po dniu wygaśnięcia poprzedniego kontraktu.

Dzienny kurs rozliczeniowy

Za dzienny kurs rozliczeniowy uznaje się kurs zamknięcia kontraktów danej serii.
Jeżeli w czasie sesji nie określono kursu zamknięcia za dzienny kurs rozliczeniowy przyjmuje się ostatni
kurs rozliczeniowy. Jeżeli jednak w arkuszu zleceń na zamknięciu jest choć jedno zlecenie z limitem
lepszym (kupna wyższym, sprzedaży niższym) od kursu rozliczeniowego określonego na w/w
warunkach i wprowadzone przynajmniej 5 minut przed końcem notowań, za kurs rozliczeniowy
przyjmuje się limit najlepszego z tych zleceń.

Ostateczny kurs rozliczeniowy

Kurs ostatniej transakcji akcjami będącymi instrumentem bazowym na sesji w dniu wygaśnięcia
kontraktów

Dzienna cena rozliczeniowa

Dzienny kurs rozliczeniowy pomnożony przez liczbę akcji przypadającą na jeden kontrakt

Ostateczna cena rozliczeniowa

Ostateczny kurs rozliczeniowy pomnożony przez liczbę akcji przypadającą na jeden kontrakt.

Dzień rozliczenia

Następny dzień roboczy po dniu wygaśnięcia kontraktu (po ostatnim dniu obrotu)

Sposób rozliczenia

Pieniężne w złotych polskich.

Kontrakty akcyjne

Instrument Bazowy

Nazwa srkócona kontraktu

Liczba akcji przypadająca
na jeden kontrakt

ASSECO POLAND SA

FACP

100

KGHM POLSKA MIEDŹ SA

FKGH

100

GRUPA LOTOS SA

FLTS

100

BANK POLSKA KASA OPIEKI SA

FPEO

100

POLSKA GRUPA ENERGETYCZNA SA

FPGE

100

POLSKIE GÓRNICTWO NAFTOWE I GAZOWNICTWO SA FPGN

1000

POLSKI KONCERN NAFTOWY ORLEN SA

FPKN

100

POWSZECHNA KASA OSZCZĘDNOŚCI BANK POLSKI SA

FPKO

100

POWSZECHNY ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SA

FPZU

100

TAURON POLSKA ENERGIA SA

FTPE

1000

TELEKOMUNIKACJA POLSKA SA

FTPS

100

PETROLINVEST SA

FOIL

100

CDPROJEKT RED SA

FCDR

100

LUBELSKI WĘGIEL BOGDANKA SA

FLWB

100

GLOBE TRADE CENTRE SA

FGTC

100

JASTRZĘBSKA SPÓŁKA WĘGLOWA SA

FJSW

100

TVN SA

FTVN

100

KERNEL HOLDING SA

FKER

100

PBG SA

FPBG

100

GIEŁDA PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH W WARSZAWIE SA FGPW

100

BORYSZEW SA

FBRS

1000

KULCZYK OIL VENTURES INC

FKOV

1000

Kontrakty walutowe

Nazwa skrócona kontraktu

FXYZkrr

gdzie: F - rodzaj instrumentu, EUR, USD - oznaczenie waluty, której kurs jest instrumentem bazowym ,

k - kod miesiąca wykonania, rr – dwie ostatnie cyfry roku wykonania

Instrument bazowy

Kurs EUR/PLN

Kurs USD/PLN

Kurs CHF/PLN

Jednostka transakcyjna (wielkość

kontraktu)

10.000 (od 1.05.2012 r. - 1.000)

Jednostka notowania

PLN za 100 jednostek waluty

Minimalny krok notowania

0,01 PLN (kwotowanie za 100 jednostek waluty)

Wartość min. kroku notowania

1 PLN

Miesiące wykonania

Trzy najbliższe miesiące + trzy kolejne z marcowego cyklu kwartalnego (H, M, U, Z)

Ostatni dzień obrotu

Dzień wygaśnięcia

Dzień ustalenia ostatecznego kursu rozliczeniowego. Ten sam dzień co ostatni dzień obrotu.

Pierwszy dzień obrotu nowej

serii

Pierwszy dzień sesyjny przypadający po dniu wygaśnięcia poprzedniej serii kontraktów. W przypadku
pierwszego wprowadzenia serii do obrotu określany przez Zarząd Giełdy.

Dzienny kurs rozliczeniowy

Za dzienny kurs rozliczeniowy uznaje się kurs zamknięcia kontraktów danej serii. Jeśli w czasie sesji nie
określono kursu zamknięcia za dzienny kurs rozliczeniowy przyjmuje się ostatni kurs rozliczeniowy. Jeśli
jednak w arkuszu zleceń na zamknięciu jest choć jedno zlecenie z limitem lepszym (kupna wyższym,
sprzedaży niższym) od kursu rozliczeniowego określonego na w/w warunkach i wprowadzone
przynajmniej 5 minut przed końcem notowań, za kurs rozliczeniowy przyjmuje się limit najlepszego z
tych zleceń.

Ostateczny kurs rozliczeniowy

Kurs średni EURO , CHF lub USD ustalony przez NBP na fixingu w dniu wygaśnięcia kontraktu
przemnożony przez 100.Określany jest z dokładnością do 0,01 PLN (za 100 jednostek waluty)

Dzienna cena rozliczeniowa Dzienny kurs rozliczeniowy (w przeliczeniu na 1 EUR lub 1 USD) x wielkość kontraktu.

Ostateczna cena rozliczeniowa Ostateczny kurs rozliczeniowy (w przeliczeniu na 1 EUR lub 1 USD) x wielkość kontraktu.

Dzień rozliczenia

Następny dzień roboczy po dniu wygaśnięcia kontraktu

Sposób rozliczenia

Pieniężne w złotych polskich.

Przykład 1 (spekulacja prosta)

Inwestorzy przewidują wzrost kursu akcji spółki Pekao S.A. i postanawiają osiągnąć z tego
tytułu  zysk.  Aktualny  kurs  akcji  Pekao  SA  wynosi  115  zł,  natomiast  FPEOZ11  jest
notowany po kursie 120 zł. Inwestor A nabywa na rynku kasowym 100 akcji, a inwestor B
otwiera na rynku terminowym długą pozycję na kontrakcie.
Po  miesiącu  kurs  kasowy  i  terminowy  rosną  o  10  %,  a  inwestorzy  postanawiają
zrealizować zyski. Który z inwestorów osiągnął wyższą stopę zwrotu z tej inwestycji, przy
założeniu, że depozyt zabezpieczający wyniósł 8,2%?

Inwestor A

Inwestor B

Kupno: 100 x 115 zł = 11 500 zł

Kupno: 1F x 100 x 120 zł = 12 000 zł

Sprzedaż: 100 x 126,5 zł = 12 650 zł

DZ = 12 000 zł x 8,2% = 984 zł

Zysk = (126,5 zł – 115 zł) x 100 = 1 150 zł

Sprzedaż: 1F x 100 x 132 = 13 200 zł

K = (132 zł – 120 zł) x 100 = 1 200 zł

r = (1 150 / 11 500) x 100% = 10%

r = (1 200 / 984) x 100% = 121,95 %

Przykład 3 (spekulacja złożona)

Strategia polegająca na operowaniu na kontraktach terminowych na różne instrumenty
bazowe, np. na kontraktach indeksowych i akcyjnych (transakcje spreadowe).

Inwestor może zastosować tę strategię w przypadku kiedy sądzi, że akcje określonej spółki
wchodzące w skład danego indeksu (np. WIG20) są przewartościowane lub
niedowartościowane w stosunku do pozostałych akcji wchodzących w skład tego indeksu.

Jeżeli więc inwestor uważa, że akcje danej spółki są niedowartościowane w stosunku do
innych akcji z koszyka indeksu, może dokonać zakupu kontraktów terminowych na te akcje
jednocześnie sprzedając kontrakty terminowe na indeks o identycznej wartości i terminie
wykonania.

W przypadku gdy inwestor uznaje, że akcje danej spółki są przewartościowane w stosunku
do innych akcji z koszyka indeksu, może sprzedać kontrakty terminowe na akcje
jednocześnie kupując kontrakty terminowe na indeks o identycznej wartości i terminie
wykonania.

Jeżeli okaże się, że przewidywania inwestora się sprawdzą i w przypadku
niedowartościowania akcje będą się zachowywać lepiej niż rynek, a w przypadku
przewartościowania gorzej, strategia przyniesie zyski.

Przykład 3 (spekulacja złożona)

Data

Rynek spot

Rynek futures

11.04.2001

PKN ORLEN

WIG20

2 950

2 900

Akcje niedowartościowane

Transakcja spreadowa na FW20 i FPKN przy założeniu niedowartościowania akcji względem
akcji z koszyka indeksu (np. P/E akcji PKN ORLEN = 10,6, a średni P/E akcji z WIG 20 = 18)

Wynik strategii

FPKN

(55-58) x 100 x 5F =

- 1 500 zł

FW20 (2 900 – 2 610) x 10 x 1F =

2 900 zł

Zysk =

1 400 zł

2900

290

2610

-3

Pozycja długa

5F x 100 x 58 zł = 29 000

Pozycja krótka 1F x 10 zł x 2 900 pkt. = 29 000

11.10.2011

PKN ORLEN

56 (-5%)

55 (-5,2%)

WIG20

2 655 (-10%)

2 610 (-10%)

Zamknięcie pozycji

Sprzedaż FPKN 5F x 100 x 55 zł = 27 500

Kupno FW20

1F x 10 zł x 2 610 pkt. = 26 100

Przykład 3 (spekulacja złożona)

Data

Rynek spot

Rynek futures

11.04.2001

PKN ORLEN

WIG20

2 950

2 900

Akcje niedowartościowane

Pozycja długa

5F x 100 x 58 zł = 29 000

Pozycja krótka 1F x 10 zł x 2 900 pkt. = 29 000

11.10.2011

PKN ORLEN

65 (+10,2%)

64 (+10,3%)

WIG20

3 100(+5,1%)

3 045(+5%)

Zamknięcie pozycji

Sprzedaż FPKN 5F x 100 x 64 zł = 32 000

Kupno FW20

1F x 10 zł x 3 045 pkt. = 30 450

Transakcja spreadowa na FW20 i FPKN przy założeniu niedowartościowania akcji względem
akcji z koszyka indeksu (np. P/E akcji PKN ORLEN = 10,6, a średni P/E akcji z WIG 20 = 18)

Wynik strategii

FPKN

(64-58) x 100 x 5F =

3 000 zł

FW20 (2 900–3 045) x 10 x 1F =

-1 450 zł

Zysk =

1 550 zł

2900

-145

3045

Hedging (zabezpieczenie przed ryzykiem)

Istotą hedgingu jest zajęcie pozycji na rynku

terminowym, która jest odwrotna w stosunku do

pozycji zajmowanej na rynku natychmiastowym,

dzięki czemu potencjalne straty wynikające z jednej z

nich, zostaną w mniejszym lub większym stopniu

zrównoważone przez zyski osiągnięte na drugiej

pozycji.

Rodzaje hedgingu:
• zakupowy i sprzedażowy
• doskonały i niedoskonały
• pośredni i bezpośredni
• stały i dynamiczny

Przykład 4 (hedging)

Inwestor posiada w portfelu akcje spółki TP SA w ilości 2000 sztuk, rynkowa cena
akcji wynosi 20 zł. Obawia się spadku cen akcji lecz nie chce ich sprzedawać. Jaką
transakcję zabezpieczającą powinien dokonać na rynku FTPSZ10, którego kurs
wynosi 21 zł? Jaki będzie wynik zabezpieczenia jeśli w dniu wykonania kontraktu
kurs akcji spadnie do 16 zł, a kontraktu do 17 zł?

Maj

Grudzień

Portfel akcji (pozycja zabezpieczana)

2000 x 20 zł = 40 000 zł

2000 x 16 zł = 32 000 zł

Strata = 8 000 zł

Futures – pozycja krótka (zabezpieczająca)

20F x 100 x 21 zł = 42 000 zł

20F x 100 x 17 zł = 34 000 zł

K = (21 -17) x 20 x 100 = 8000

Zysk = 8 000 zł

Arbitraż

Celem arbitrażu jest osiągnięcie zysku bez ponoszenia ryzyka lub z minimalnym ryzykiem.
Osiąga się go dzięki jednoczesnemu zawarciu transakcji na dwóch lub więcej rynkach, na
których wystąpią różne ceny tego samego instrument, lub na jednym rynku, na którym
istnieją różne ceny tego samego dobra, występującego w dwóch postaciach (spot i future)

Arbitraż przy wykorzystaniu kontraktów terminowych jest możliwy w sytuacji gdy cena
rynkowa kontraktu terminowego odchyla się od jego ceny teoretycznej.
Wartość teoretyczna kontraktu (fair value) zależy od następujących czynników:
ceny aktywa bazowego,
kosztów przechowywania aktywa bazowego w okresie ważności kontraktu (cost of carry),
pomniejszonych o wartość pożytków przynoszonych przez aktywa bazowe w okresie
ważności kontraktu.







 



365

(

– wartość teoretyczna kontraktu,

I – kurs instrumentu bazowego
r – stopa wolna od ryzyka (np. rentowność 13 tyg. bonów skarbowych)
q – stopa dywidendy w skali roku
n – czas do wygaśnięcia kontraktu (dni)

Arbitraż

Możliwości arbitrażu

Kontrakt przewartościowany

Kurs rynkowy (F) > kurs teoretyczny (F

)

Działanie

 Sprzedaż kontraktów
 Kupno instrumentu bazowego
 Na kupno instrumentu bazowego zaciąga się

pożyczkę wg stopy R

Kontrakt niedowartościowany Kurs rynkowy (F) < kurs teoretyczny (F

)

Działanie

 Kupno kontraktów
 Sprzedaż instrumentu bazowego
 Środki uzyskane ze sprzedaży instrumentu

bazowego lokuje się wg stopy R

W dniu wygaśnięcia kontraktu pozycję na rynku terminowym zamyka się wg
ostatecznego kursu rozliczeniowego, który jest ustalany w oparciu o kurs rynkowy
instrumentu bazowego. Zatem pozycje na rynku kasowym i terminowym zamykane są
po tym samym kursie lub bardzo zbliżonym.

Przykład 5 (arbitraż)

Założenia wstępne

Kurs akcji (I)

28 zł

Stopa wolna od ryzyka (r)

Liczba dni do wygaśnięcia kontraktu (n)

Kurs rynkowy kontraktu terminowego (F) 29 zł

Wielkość kontraktu (L)

500

)

360

(









F > F

Kontrakt jest przewartościowany o 0,58 zł

Działania

Krótka pozycja na kontrakcie

1F x 500 x 29 zł = 14 500

Zaciągnięcie kredytu na 90 dni wg stopy 6% 14 000

Kupno na rynku 500 akcji

500 x 28 zł = 14 000

Zamknięcie pozycji w dniu wykonania kontraktu (ostateczny kurs rozliczeniowy np. 35 zł)

Długa pozycja na kontrakcie

1F x 500 x 35 zł = 17 500 ; Strata =

- 3 000 zł

Sprzedaż na rynku 500 akcji

500 x 35 zł = 17 500 ; Zysk =

3 500 zł

Spłata kredytu

Koszt kredytu = 14 000 x 0,06 x (90/360) =

210 zł

Wynik arbitrażu =

290 zł

Przykład 5 (arbitraż)

Ostateczny kurs
rozliczeniowy

Zmiana w %

-28,6%

-17,9 %

10,7%

42,9%

Wynik operacji na
rynku terminowym

4 500

3 000

500

- 1 000

- 5 500

Wynik operacji na
rynku kasowym

- 4 000

- 2 500

1 500

6 000

Odsetki od kredytu

- 210

Wynik arbitrażu

290