1. 

Klasyfikacja gwintów 

a. 

ze względu na kształt: 

i.  gwint metryczny 

ii.  gwint trapezowy niesymetryczny 

iii.  gwint trapezowy symetryczny 

iv. 

gwint prostokątny 

v. 

gwint okrągły 

vi. 

gwint stożkowy 

vii.  gwint toczny 

viii. 

gwint trójkątny 

ix.  gwint do drewna 

x.  gwint walcowy 

xi.  gwint rowerowy 

b. 

ze względu na umiejscowienie: 

i. 

gwint zewnętrzny 

ii. 

gwint wewnętrzny 

c. 

ze względu na krotność: 

i.  gwint pojedynczy 

ii.  gwinty dwukrotne (wielokrotne) 

d. 

ze względu na skok: 

i.  gwint normalny 

ii.  gwint drobnozwojny  

iii.  gwint grubozwojny 

e. 

ze względu na sposób skręcania: 

i.  gwint prawy 

ii.  gwint lewy 

 

2.  Podstawowe wymiary gwintu metrycznego 

 

Średnica  zewnętrzna  (d,  D)  to  średnica  wyobrażalnego  walca  opisanego  na  wierzchołkach 
występów gwintu zewnętrznego lub na dnach bruzd gwintu wewnętrznego. 
Średnica  wewnętrzna  (d

1

,  D

1

) 

to  średnica  wyobrażalnego  walca  wpisanego  w  dna  bruzd 

gwintu zewnętrznego lub wierzchołki występów gwintu wewnętrznego. 
Średnica podziałowa (d

2

, D

2

) to średnica walca podziałowego, tj. walca, którego oś pokrywa 

się  z  osią  gwintu,  a  jego  powierzchnia  boczna  przecina  gwint  w  taki  sposób,  że  szerokość 
występu i szerokość bruzdy wzdłuż tworzącej tego walca są równe. 

Kąt gwintu (2α) to kąt między równoimiennymi bokami zarysu. 
Podziałka  (P)  to  odległość  osiowa  między  dwoma  odpowiadającymi  sobie  punktami 
najbliższych jednoimiennych boków gwintu. 
 

3. 

Oznaczenia gwintów: 

a.  M - metryczny 
b.  St. M - 

stożkowy metryczny 

c.  W - calowy 
d.  R, G - rurowy walcowy 
e.  St. R - 

rurowy stożkowy 

f. 

Tr - trapezowy symetryczny 

g.  S - trapezowy niesymetryczny  
h.  LH - gwint lewy 

 

4. 

Tolerowanie gwintów 
Charakter 

pasowania  gwintów  jest  określany  poprzez  wzajemne  położenie  pól  tolerancji 

średnicy  zewnętrznej  i  podziałowej  gwintów  śruby  i  nakrętki.  W  pasowaniu  luźnym  pole 
tolerancji  gwintu  śruby  jest  położone  poniżej  pola  tolerancji  gwintu  nakrętki.  Pasowanie 
suwliwe 

jest szczególnym przypadkiem pasowania luźnego. 

Położenia  pól  tolerancji  względem  średnic  nominalnych  są  określone  odchyłkami 
podstawowymi: dolną EI dla gwintów wewnętrznych i górną es dla gwintów zewnętrznych. W 
zależności od wartości odchyłek podstawowych określa się położenia pól tolerancji. 

 

5.  Pomiar metodami stykowymi i optycznymi 

a. 

pomiar średnicy pomiarowej z użyciem wałeczków pomiarowych 

i. 

metoda trzech wałeczków 
Dokładna metoda pomiaru średnicy podziałowej z użyciem trzech wałeczków 
pomiarowych o jednakowej średnicy d

w

 

dobranej w zależności od podziałki P i 

kąta 2α zarysu gwintu. Pomiar wykonuje się metodą pośrednią. Bezpośrednio 
mierzy się rozstawienie wałeczków M

p 

ułożonych we wrębach gwintu. 

 

Średnicę podziałową d

2

 

mierzonego gwintu oblicza się z zależności: 

 

 

   

 

   

 

    

 

    

   

 

    

     

   

   

 

ii. 

metoda dwóch wałeczków 
Średnicę  podziałową  gwintów  o  małej  liczbie  zwojów  mierzy  się  z  użyciem 
dwóch  wałeczków.  W  tym  przypadku  średnicę  podziałową  oblicza  się  ze 
wzoru: 

 

 

   

 

   

 

 

 

 

   

 

   

 

 

 

 

 

    

 

 

    

 

 

 

iii. 

metoda jednego wałeczka 

b. 

pomiar elementów gwintu wewnętrznego metodami stykowymi 
Średnice  otworów  gwintów  D

1

 

można  mierzyć  uniwersalnymi  narzędziami 

przeznaczonymi  do  mierzenia  średnic  otworów  cylindrycznych.  Można  więc  użyć 
mikrometrów  wewnętrznych,  średnicówek  czujnikowych  oraz  średnicówek 
mikrometrycznych trójpunktowych. Pomiar dokładnie opisany na str. 143 

c. 

pomiar elementów gwintu zewnętrznego metodami optycznymi 

i. 

pomiar średnicy zewnętrznej gwintu 
Pomiar średnicy zewnętrznej gwintu na mikroskopie warsztatowym wykonuje 
się  z  założoną  głowicą  goniometryczną.  Kolumna  pochylna  mikroskopu 
powinna  zajmować  pozycję  pionową.  Po  wyregulowaniu  ostrości  widzenia 
nastawia  się  kreski  krzyża  pokrętłem  na  wskazanie  zerowe.  Następnie 
przerywane  poziome  kreski  pokrywa  się  połową  ich  grubości  z  krawędziami 
średnicy  zewnętrznej  gwintu  obserwowanego  obrazu  po  obu  stronach  osi 
gwintu  i  odczytuje  każdorazowo  wartości  wskazań.  Surowy  wynik  pomiaru 
otrzymuje  się  po  odjęciu  wartości  odczytów  z  bębna  śrub  mikrometrycznej 
przesuwu wzdłużnego. 

 

ii. 

pomiar średnicy podziałowej gwintu 
W celu pomiaru średnicy podziałowej na mikroskopie linię przerywaną okularu 
doprowadza  się  do  pokrycia  z  bokiem  zarysu  gwintu,  jak  pokazano  na 
rysunku 7.20. Środek krzyża okularu powinien się znajdować w przybliżeniu w 
połowie długości boku zarysu. Wymiar średnicy podziałowej będzie określony 
z  różnicy  dwóch  wskazań  układów  odczytowych  przesuwu  poprzecznego 
(głowic mikrometrycznych).  

iii. 

pomiar podziałki gwintu 
Pomiar  podziałki  jest  najczęściej  wykonywany  na  mikroskopach 
warsztatowych.  Po  uprzednim  ustaw

ieniu  mikroskopu  należy  doprowadzić 

jedną  z  linii  kreskowych  krzyża  do  pokrycia  się  z  bokiem  zarysu  gwintu  i 
dokonać  pierwszego  odczytania  z  bębna  mikrometrycznego  przesuwu 
wzdłużnego. Następnie przesunąć gwint o jedną podziałkę do pokrycia się tej 
samej  linii  kreskowej  z  bokiem  zarysu  gwintu  po  jednoimiennej  stronie 
występu,  np.  po  prawej,  i  dokonać  drugiego  odczytania.  Różnica  odczytań 
określi podziałkę P gwintu. 

 

iv. 

pomiar kąta gwintu i kątów boków 
Kąt  gwintu  i  kąty  boku  mierzy  się  mikroskopem  pomiarowym.  Należy 
optycznie  pokryć  przerywaną  kreskę  krzyża  głowicy  goniometrycznej  z 
bokiem  zarysu.  Inna  technika  pomiarowa  polega  na  wytworzeniu  małej 
szczeliny  świetlnej  między  bokiem  gwintu  a  krawędzią  nożyka;  widoczne  w 
okularze  przerywane  kreski  krzyża  ustawia  się  symetrycznie  w  szczelinie. 
Szerokość  szczeliny  powinna  być  około  trzy  razy  większa  od  grubości 
przerywanej kreski. 

 

 
Wartość kąta oblicza się z zależności: 

    

  

    

   

    

      

    

   

    

 

 

 

6. 

Różnice między gwintem metrycznym a calowym 

a.  gwint  metryczny  - 

trójkątny  walcowy  o  kącie  zarysu  60 ,  stosowany  w  Polsce  i 

większości krajów europejskich 

 

b.  gwint  calowy  - 

trójkątny  walcowy  o  kącie  zarysu  55 ,  stosowany  głównie  w  krajach 

anglosaskich