W tym

numerze:

Padaczka miokloniczna
m∏odzieƒcza

Epiparagraf

Chorzy na padaczk´
jako ofiary faszyzmu

Nr 9

maj / czerwiec 2001

Padaczka miokloniczna m∏odzieƒcza (PMM)

zosta∏a opisana po raz pierwszy przez J

ANZA

I C

HRISTIANA

w 1957 roku. Autorzy ci opisali gru-

p´ 47 chorych z PMM. Chocia˝ od tego czasu
min´∏o ponad 40 lat, a postawienie diagnozy
omawianego zespo∏u jest stosunkowo ∏atwe, na-
dal bywa on rzadko rozpoznawany nie tylko
w Polsce, ale i w innych krajach Europy, w Ara-
bii Saudyjskiej czy USA. Celem niniejszego
opracowania jest przedstawienie krótkiej charak-
terystyki zespo∏u.

Cz´stoÊç wyst´powania

Cz´stoÊç wyst´powania PMM nie jest do-

k∏adnie znana. Przyjmuje si´, ˝e zespó∏ ten sta-

w 14 roku ˝ycia. Zdarzajà si´ jednak przypadki
wczeÊniejszego i póêniejszego poczàtku choro-
by. Niedawno bada∏em chorà z typowym obra-
zem padaczki mioklonicznej m∏odzieƒczej, u któ-
rej pierwsze napady wystàpi∏y w 42 roku ˝ycia.
Przypadki tak póênego poczàtku choroby stano-
wià jednak wyjàtkowà rzadkoÊç i przymiotnik
“m∏odzieƒcza” w nazwie zespo∏u odnosi si´ do
wieku jego ujawniania si´.

Etiologia zespo∏u

PMM nale˝y do uwarunkowanych genetycz-

nie uogólnionych padaczek idiopatycznych.
W 1995 roku L

IU

I wsp. stwierdzili, ˝e gen odpo-

wiedzialny za wyst´powanie PMM zlokalizowany
jest w 6 parze chromosomów (6p), poza regio-
nem HLA. Szybko okaza∏o si´ jednak, ˝e mo˝li-
we sà tak˝e inne lokalizacje w tym 1p, 15q,
6p

(region HLA), 8q24 (W

ESTLING

,1996;

G

EE

,1997; F

ONG

,1998; E

LMSLIE

1996, 1997;

G

REENBERG

,1996; Z

ARA

1995). Prawdopodobnie

wi´c PMM dziedziczy si´ wielogenowo w sposób
zale˝ny od postaci klinicznej zespo∏u. Jak do-
tychczas mapowanie genów w PMM wykonuje
si´ w niektórych oÊrodkach na Êwiecie tylko dla
celów badawczych. Genetycy twierdzà, ˝e dal-
szy post´p badaƒ zale˝y w du˝ej mierze od te-
go, czy epileptologom uda si´ zdefiniowaç precy-
zyjnie podtypy PMM.

Napady padaczkowe w PMM

Charakterystyczne dla PMM jest wyst´po-

wanie napadów mioklonicznych, toniczno-klo-
nicznych oraz napadów nieÊwiadomoÊci.

Uogólnione napady miokloniczne sà obja-

wem osiowym zespo∏u a ich wyst´powanie wa-
runkiem koniecznym do jego rozpoznania. Obja-
wy kliniczne napadów mioklonicznych opisa∏
wnikliwie ju˝ w 1867 roku H

ERPIN

charakteryzu-

jàc napady wyst´pujàce u 14 letniego syna swo-
ich znajomych: „Na poczàtku napadu ruchy lub
zrywania ogranicza∏y si´ do górnej cz´Êci jego
cia∏a a potem uogólnia∏y si´. JeÊli ch∏opiec w tym
czasie sta∏ lub chodzi∏, niekiedy, aczkolwiek
rzadko upada∏. Po takim upadku natychmiast
wstawa∏. Je˝eli coÊ trzyma∏, upuszcza∏ to. Jego
matka nazywa∏a te incydenty wstrzàsami, a oj-
ciec, zrywaniami”. Mioklonie majà zwykle nie-
wielkie nasilenie i nie sà traktowane przez cho-
rych z PMM jako objaw chorobowy. Stàd te˝
wyjàtkowo rzadko zdarza si´ by sta∏y si´ one po-
wodem zg∏oszenia si´ chorego do neurologa.
Mioklonie mogà mieç charakter asymetryczny.
Niekiedy sà opisywane b∏´dnie przez chorych ja-
ko jednostronne, gdy˝ zwracajà oni wi´kszà
uwag´ na r´k´, z której wypadajà im przedmioty
w czasie wyst´powania mioklonii. Podobnie jak
inne typy napadów w PMM mioklonie wyst´pujà
g∏ównie rano, krótko po obudzeniu.

Napady toniczno-kloniczne wyst´pujà u oko-

∏o 90% chorych z PMM. Podobnie jak mioklonie
zdarzajà si´ g∏ównie rano, jako napady okresu

ANDRZEJ KOZIK

PADACZKA
MIOKLONICZNA
M¸ODZIE¡CZA

ISSN 1509 - 4782

nowi 4-10% padaczek, a na pewno jest najcz´st-
szà z uogólnionych padaczek idiopatycznych.
WÊród wybranych losowo 300 moich pacjentów
w wieku 1-22 lat, leczonych przewlekle ambula-
toryjnie, chorzy z PMM stanowili 6% badanych.

P∏eç chorych

Wi´kszoÊç autorów twierdzi, ˝e dziewcz´ta

i ch∏opcy chorujà jednakowo cz´sto. Tylko nie-
którzy stwierdzali cz´stsze wyst´powanie PMM
u p∏ci ˝eƒskiej. WÊród moich pacjentów dziew-
cz´ta stanowià 70% chorych.

Wiek wystàpienia pierwszych napadów

Choroba rozpoczyna si´ zwykle pomi´dzy

10 - 18 rokiem ˝ycia, ze szczytem zachorowaƒ

budzenia. Mo˝e si´ zda˝yç, ˝e napady toniczno-
kloniczne poprzedzone sà seriami mioklonii.
W piÊmiennictwie amerykaƒskim nazywane sà
one niekiedy kloniczno-toniczno-klonicznymi.

Napady nieÊwiadomoÊci obserwuje si´

u oko∏o 30% chorych z PMM. Niekiedy ich wystà-
pienie poprzedza na kilka lat ujawnienie si´ mio-
klonii. Przypadki te b∏´dnie rozpoznawane sà ja-
ko postaç dzieci´ca padaczki napadów
nieÊwiadomoÊci (piknolepsja) i dopiero po kilku
latach, gdy do∏àczà si´ mioklonie, mo˝liwe jest
prawid∏owe rozpoznanie zespo∏u. Wydaje si´,
˝e ewolucja padaczki napadów nieÊwiadomoÊci
do PMM dotyczy oko∏o 10-15% dzieci z piknolep-
sjà. W materiale w∏asnym analizowa∏em 247 ty-
powych napadów nieÊwiadomoÊci u 15 chorych
z PMM. Jak si´ okazuje napady te ró˝nià si´ od
wyst´pujàcych w innych zespo∏ach padaczko-
wych. Majà krótki czas trwania ( Êrednio 3,5 se-
kundy), zaburzenia ÊwiadomoÊci w czasie ich
wyst´powania sà ma∏o nasilone, cz´sto wyst´-
puje fragmentacja wy∏adowaƒ (53%), a wynik
próby aktywacji zapisu EEG przez fotostymula-
cj´ jest dodatni u 80% chorych. U oko∏o 3% cho-
rych z PMM wystàpienie pe∏noobjawowego ze-
spo∏u poprzedzone jest obrazem zespo∏u
“eye-lid myoclonia with absences” (Gazeta
o Padaczce, nr 1).

U chorych z PMM napady mogà wyst´po-

waç w ró˝nych kombinacjach. I tak, wed∏ug
M

URPHY’EGO

(1998) :

• izolowane napady miokloniczne wyst´pujà u 12%,

• napady miokloniczne + absence u 3%,

• napady miokloniczne + toniczno-kloniczne u 67%

• napady miokloniczne + absence + toniczno-klo-

niczne u 17,5% .

Czynniki sprzyjajàce wyst´powaniu napadów

Do najcz´stszych czynników wywo∏ujàcych

napady u chorych z padaczkà mioklonicznà m∏o-
dzieƒczà nale˝à:

• nieprzespana noc,
• przerywany bodziec Êwietlny,
• nag∏e (gwa∏towne) wybudzenie.

Chorych nale˝y poinformowaç o konieczno-

Êci unikania wymienionych czynników. Ostatnio
wykazano istnienie zwiàzku pomi´dzy PMM
a niektórymi padaczkami odruchowymi, w tym
padaczkà ogniskowà idiopatycznà z napadami
wywo∏anymi czytaniem, padaczkà z napadami
wywo∏ywanymi grà w karty, szachy, podejmowa-
niem decyzji. Stàd u niektórych chorych praksja,
gra w karty, czytanie, liczenie mogà byç dodatko-
wymi czynnikami wywo∏ujàcymi napady.

G A Z E T A

o padaczce

Rozwiàzywanie problemów w codziennej praktyce

∇

Wyst´powanie uogólnionych napadów

mioklonicznych stanowi objaw osiowy

zespo∏u i jest warunkiem koniecznym do

jego rozpoznania.

www.padaczka.net

Padaczka miokloniczna m∏odzieƒcza

(PMM) jest najcz´stszà z uogólnionych

padaczek idiopatycznych.

EEG

W zapisach EEG typowe jest wyst´powanie

na tle prawid∏owej czynnoÊci podstawowej uogól-
nionych wy∏adowaƒ nieregularnych zespo∏ów
iglicy (wieloiglicy) - fali wolnej. U cz´Êci chorych
mogà wyst´powaç niewielkiego stopnia ognisko-
we zmiany czynnoÊci podstawowej co nie wyklu-
cza rozpoznania PMM. Przy podejrzeniu PMM
badanie EEG powinno byç wykonane rano, mo˝-
liwie krótko po obudzeniu, hiperwentylacj´ nale-
˝y przed∏u˝yç do 4 minut oraz zastosowaç
prowokacj´ metodà fotostymulacji. W naszej
Pracowni Wideo-EEG u chorych z podejrzeniem
PMM stosujemy nast´pujàcy schemat post´po-
wania: Chorego wybudzamy wczeÊnie oko∏o 3
rano. Nast´pnie ju˝ w pracowni pozwalamy mu
zasnàç rejestrujàc fragment snu i moment gwa∏-
townego wybudzenia, a nast´pnie rejestracj´
kontynuujemy przez oko∏o 60 minut z zastoso-
waniem hiperwentylacji i fotostymulacji. Pozwala
to na rejestracj´ mioklonii i ewentualnych napa-
dów nieÊwiadomoÊci u niemal wszystkich cho-
rych z PMM.

Rozpoznanie zespo∏u

Rozpoznanie opiera si´ na uzyskaniu cha-

rakterystycznego wywiadu oraz zarejestrowaniu
typowych zmian w EEG (wideo-EEG). Do naj-
cz´stszych przyczyn b∏´dów diagnostycznych
wg P

ANAYIOTOPOULOSA

(1996) nale˝à:

1/ Brak zwyczaju i umiej´tnoÊci lekarzy klasy-

fikowania zespo∏ów padaczkowych

2/ Brak znajomoÊci zespo∏u wÊród lekarzy

3/ èle zebrany wywiad (lekarze nie pytajà

o mioklonie)

4/ Rozpoznawanie napadów nieÊwiadomoÊci

jako cz´Êciowych z∏o˝onych i mioklonii

jako cz´Êciowych ruchowych

5/ Istnienie ogniskowych zmian w mi´dzyna-

padowym EEG

W tej sytuacji regu∏ami w zbieraniu wywiadu

powinny byç:

1/ Ka˝dego chorego z poczàtkiem padaczki

uogólnionej w wieku dzieci´co - m∏odzieƒ-

czym nale˝y zapytaç o ewentualne wyst´-

powanie mioklonii

2/ Nie nale˝y liczyç na to, ˝e chory sam nam

powie o miokloniach. Jest to objaw cz´sto

przez chorych lekcewa˝ony. Ka˝demu cho-

remu trzeba wyt∏umaczyç, co rozumie si´

przez poj´cie “mioklonie”

3/ Od tego pytania cz´sto zale˝à dalsze losy

chorych.

Leczenie padaczki mioklonicznej m∏odzieƒczej

Leki przeciwpadaczkowe u chorych z PMM

mo˝na podzieliç na 3 grupy (tabela 1) :

1/ Wykazujàce potencjalnà skutecznoÊç na

wszystkie rodzaje napadów wyst´pujàcych

w PMM (kwas walproinowy, lamotrygina).

2/ Wykazujàce skutecznoÊç w niektórych ty-

pach napadów (klonazepam, topiramat, lu-

minal, prymidon, etosuksymid).

3/ Nieskuteczne, potencjalnie szkodliwe, mo-

gàce indukowaç napady u chorych z PMM

(karbamazepina, fenytoina, wigabatryna,

tiagabina, gabapentyna) .

Uwa˝a si´, ˝e lekiem z wyboru w PMM jest

zdecydowanie kwas walproinowy. Zastosowany
w monoterapii pozwala na uzyskanie opanowa-
nia napadów u 80 - 90% chorych (tabela 2).

Lekiem drugiego wyboru jest lamotrygina

(B

UCHANAN

, 1996). Dalszy wybór leków zale˝y od

rodzaju dominujàcych napadów (tabela 2).

Równie wa˝ne jak wybór w∏aÊciwego leku

jest pouczenie chorego o czynnikach wywo∏ujà-

cych napady i koniecznoÊci ich unikania, jak i za-
ch´canie chorego do systematycznego, wielolet-
niego za˝ywania leków. Zjawisko nieprzestrze-
gania zaleceƒ lekarza jest szczególnie cz´ste
u m∏odzie˝y, zach´conej do samowolnego od-
stawienia leku po krótkim okresie beznapado-
wym traktowanym jako wyznacznik sukcesu te-
rapeutycznego.

Rokowanie

Rokowanie wczesne jest dobre. U wi´kszo-

Êci chorych przestrzegajàcych zaleceƒ terapeu-
tycznych i dotyczàcych stylu ˝ycia uzyskuje si´
d∏ugoletnie remisje napadów. Rokowanie póêne
jest jednak z∏e. Nawet po wieloletnim okresie
beznapadowym i normalizacji EEG, po odsta-
wieniu leków nawrót napadów wyst´puje u oko-
∏o 93% chorych. Tak wi´c dla wi´kszoÊci z nich
PMM jest chorobà ca∏ego ˝ycia. Nie dotyczy to
chorych, u których wyst´pujà tylko napady mio-
kloniczne lub napady miokloniczne + napady
nieÊwiadomoÊci (bez toniczno-klonicznych).
U chorych z izolowanymi napadami nieÊwiado-
moÊci opisywano nawet samoistne remisje.
U chorych bez napadów toniczno-klonicznych po
odstawieniu leków nawrót napadów obserwowa-
no tylko u 25% chorych.

W∏aÊciwe rozpoznanie cz´sto decyduje o ja-

koÊci ˝ycia chorych z PMM. W swojej obserwacji
mam chorych leczonych nieskutecznie przez po-
nad 20 lat karbamazepinà, fenytoinà i wigabatry-
nà i uznanych za chorych z padaczkà lekoopor-
nà. W∏aÊciwe rozpoznanie i leczenie kwasem
walproinowym w monoterapii pozwala im na ˝y-
cie bez napadów od wielu lat. Takie czynniki jak:
znana etiologia i symptomatologia zespo∏u, zna-
ne czynniki sprzyjajàce wyst´powaniu napadów,
znane leczenie, istnienie leków indukujàcych na-
pady, znane rokowanie wczesne i póêne powo-
dujà, ˝e w∏aÊciwe rozpoznanie padaczki mioklo-
nicznej m∏odzieƒczej winno nale˝eç do jednych
z podstawowych umiej´tnoÊci neurologa

.

PiÊmiennictwo

:

1. A

SCONAPE

J., P

ENRY

JK.: Epilepsia, 1984:108-114.

2. C

OVANIS

A., G

UPTA

A.K., J

EAVONS

P.M.,:

Epilepsia,1982,23:693-720.

3. D

ELGADO

-E

SQUETA

A.V., E

NRILE

-B

ACSAL

F.:

Neurology,1984,34:285-294.

4. F

ERRIE

C.D., R

OBINSON

R.O., K

NOTT

C., P

ANAYIO

-

TOPOULOS

C.P.: Acta Neurologica Scandinavi-

ca,1995,91:200-202.

5. J

ANZ

D.: W: D

AM

M. (red), Comprehensive Epilep-

tology. Raven Press, New York, 1991:171-185.

6. J

ANZ

D.: Epilepsia,1997,1: 4-11.

7. L

EHESJOKI

A.: W: G

RAM

L. (red.), Epilepsy and

pregnancy, Wrighston Biomedical Publ.
1997:175-186.

8. O

BEID

T., P

ANAYIOTOPOULOS

C.P.: A study in Saudi

Arabia. Epilepsia,1988,29: 280-282.

9. P

ANAYIOTOPOULOS

C.P: W: W

ALLACE

S. (red), Epi-

lepsy in children, Chapman and Hall, Lon-
don,1996: 333-347.

10. S

CHMITZ

B., S

ANDER

T.: Juvenile Myoclonic Epi-

lepsy, Wrighston Biomedical Publ., 2000.

Pozosta∏e pozycje piÊmiennictwa u autora.

Prowadzenie samochodu

Nasz pacjent mo˝e wiedzieç bardzo

niewiele na temat bezpieczeƒstwa i mo˝-
liwoÊci prowadzenia przez siebie pojaz-
du. W wielu krajach prawo zezwala cho-
rym z

padaczkà na prowadzenie

samochodu, pod warunkiem, ˝e up∏ynà∏
okreÊlony czas, kiedy nie mieli oni ˝adne-
go napadu. W Wielkiej Brytanii mo˝li-
woÊç takà majà chorzy, u których nie wy-
stàpi∏ napad przez okres 1 roku lub
którzy w ciàgu ostatnich 3 lat mieli napa-
dy tylko w nocy. Bardziej zaostrzone kry-
teria mówiàce o 10 latach bez napadów,
dotyczà mo˝liwoÊci prowadzenia du˝ych
pojazdów, np. wa˝àcych ponad 3,5 tony
i s∏u˝àcych do przewozu du˝ej liczby pa-
sa˝erów. Pojedynczy napad u osoby bez
wczeÊniejszego rozpoznania padaczki
podlega podobnym prawom, tzn. jeÊli wy-
stàpi, konieczna jest nast´pnie roczna
przerwa w prowadzeniu samochodu, na-
tomiast napady prowokowane, np. zwià-
zane z urazem czy wp∏ywem leków, sà
rozpatrywane indywidualnie przez spe-
cjalnà komisj´. W sytuacji odstawiania le-
ku przeciwpadaczkowego u chorego nie
majàcego napadów przez 12 miesi´cy,
zalecane jest równie˝ powstrzymanie si´
od prowadzenia pojazdu przez 6 miesi´-
cy po ca∏kowitym odstawieniu leku. Bry-
tyjskie prawo jazdy opatrzone jest nawet
specjalnym komentarzem zobowiàzujà-
cym posiadajàcà go osob´ do informo-
wania oÊrodka odpowiedzialnego za jego
wydanie o zmianach stanu zdrowia. Obo-
wiàzek ten spoczywa na chorym, ale le-
karz powinien umiej´tnie wyt∏umaczyç
zaistnia∏à sytuacj´. JeÊli pacjent rozumie
wymogi prawa, a mimo to ∏amie zakaz
prowadzenia pojazdu, nara˝ajàc na kon-
sekwencje nie tylko siebie, ale i otocze-
nie, lekarz w Wielkiej Brytanii powinien
zawiadomiç o tym w∏aÊciwy oÊrodek,
a nawet policj´, odst´pujàc od zasady
zachowania tajemnicy lekarskiej. Mo˝e
on to przedyskutowaç z radcà prawnym.

Wcale nie rzadkà jest sytuacja, w któ-

rej lekarz decyduje si´ zamieniç stoso-
wany lek przeciwpadaczkowy na inny
u chorego nie majàcego napadów, np.
z powodu mniejszego ryzyka dzia∏aƒ nie-
po˝àdanych. W czasie takiej zamiany po-
wstaje niebezpieczeƒstwo wystàpienia
napadu i chory powinien wiedzieç o tym,
˝e mo˝e wtedy straciç mo˝liwoÊç korzy-
stania z prawa jazdy na okres roku. Naj-
lepiej te˝, jeÊli lekarz udokumentuje na
piÊmie fakt przekazania tego typu infor-
macji choremu. Gdy chory ma napady
niepadaczkowe prawo brytyjskie stosuje
zasad´ 6 miesi´cznej przerwy, ale jeÊli
istnieje jakakolwiek wàtpliwoÊç co do
charakteru napadów, obowiàzujà regula-
cje dotyczàce prowadzenia pojazdów ta-
kie, jak w przypadku padaczki.

Meandry epileptologii czyli
jak obcowaç z literà Prawa

Cz´Êç I

Podobno apetyt roÊnie w miar´ jedze-

nia. A skoro tak jest, to nie powinno dzi-
wiç, ˝e oczekiwania spo∏eczeƒstwa zatro-
skanego o swoje zdrowie sà coraz
wi´ksze wobec tych, którzy majà staç na
jego stra˝y. Trudniej ju˝ o bezwarunkowe
zaufanie do lekarzy, coraz cz´Êciej pa-
cjent nie zadowoli si´ tylko faktem wizyty
w gabinecie, po której wyszed∏ z receptà
w r´ku. B´dzie natomiast chcia∏ mieç
pewnoÊç, ˝e lekarz zrobi∏ wszystko co
móg∏ dla jego dobra i nie tylko w danej
chwili, ale te˝ na przysz∏oÊç. Pacjent
oczekuje intensywniejszej opieki, facho-
woÊci, coraz lepszych wyników leczenia.
Ale aby osiàgnàç takie wyniki, czasem
konieczne jest pewne ryzyko, a odpowie-
dzialnoÊç spoczywajàca na barkach leka-
rza stale roÊnie. Od odpowiedzialnoÊci
lub jej braku ju˝ tylko krok na aren´ po-
czynaƒ prawnych.

Dziedzina epileptologii te˝ ma swoje

meandry. Specjalista leczàcy chorych na
padaczk´ mo˝e byç uczestnikiem sprawy
sàdowej w jeden z trzech sposobów. Mo-
˝e wystàpiç w charakterze przedstawicie-
la opinii spo∏ecznej, obroƒcy pacjenta lub
bezpoÊrednio zaanga˝owanego w spór
dotyczàcy b∏´du w post´powaniu lekar-
skim.

Dewizà lekarza powinna byç mi´dzy

innymi jasnoÊç dzia∏ania, jeÊli jego myÊle-
nie cechuje przejrzystoÊç a kontakty z pa-
cjentem opierajà si´ na prostym i zrozu-
mia∏ym przekazie informacji, to szansa na
popadni´cie w tarapaty jest bardzo nie-
wielka, twierdzà autorzy artyku∏u mie-
si´cznika Seizure (2001; 10: 68-74).
Trudno si´ z nimi nie zgodziç, bo przecie˝
odpowiednio przekazana pe∏na informa-
cja jest tym, co ka˝demu z nas, tak˝e
choremu, daje poczucie bezpieczeƒstwa.
Troska neurologa prowadzàcego chorego
z padaczkà powinna zaczynaç si´ ju˝
w chwili stawiania w∏aÊciwego rozpozna-
nia, potem zaÊ prowadziç prostà drogà
poprzez kwestie takie jak dzia∏ania niepo-
˝àdane stosowanych leków przeciwpa-
daczkowych, ich interakcje z innymi leka-
mi np. doustnymi Êrodkami
antykoncepcyjnymi czy leczenie na pa-
daczk´ kobiety w czasie cià˝y. Pewne
jest jedno, ˝e chory powinien otrzymaç
wszystkie potrzebne informacje wyra˝one
zrozumiale i jednoznacznie, i najlepiej, je-
Êli b´dà one udokumentowane na piÊmie.

Opiekujàc si´ chorymi na padaczk´,

o aspektach prawnych warto myÊleç
w odniesieniu do kilku kwestii i w∏aÊnie te-
mu poÊwi´cony jest artyku∏.

∇

Epiparagraf

Tabela 2.: SkutecznoÊç kwasu walproinowego w monoterapii u chorych z PMM

Autorzy

Liczba badanych (n)

Bez napadów (n)

COVANIS, 1982

45

31

FEUERSTEIN,1983

17

14

ASCONAPE, 1984

11

6

DELGADO-ESQUETA,1984

16

14

FRANZEN, 1988

29

28

OBEID, 1988

39

34

KOZIK, 1997

16

14

SUMA

173

141 (81%)

Tabela 1.: SkutecznoÊç leków przeciwpadaczkowych w padaczce mioklonicznej m∏odzieƒczej

Mioklonie

Toniczno-kloniczne

NieÊwiadomoÊci

VPA

TAK

TAK

TAK

LTG

TAK

TAK

TAK

TPM

TAK

TAK

NIE

CZP

TAK

NIE

TAK

PB/PRM

TAK

TAK

NIE

ESM

NIE

NIE

TAK

§

Dr n. med. Andrzej Kozik. Pracuje w Od-
dziale Neurologii Dzieci´cej, Centrum
Medycyny Ratunkowej DolnoÊlàskiego
Szpitala Specjalistycznego im. T. Marciniaka
we Wroc∏awiu. Autor licznych prac z zakresu
epileptologii.

Odp: Prawda. Ka˝dy posiada okreÊlony

próg drgawkowy i ró˝ne czynniki, takie
jak brak snu, przyjmowane leki czy
nadmiar alkoholu, mogà sprowokowaç
napad drgawek.

Informacja o czynnikach prowokujàcych na-
pady jest dla chorego jednà z podstawowych.
Nie tylko zbli˝a ona chorego na padaczk´ do
osób zdrowych, ale te˝ pomaga w unikaniu
tych czynników.

P: Wszyscy chorzy na padaczk´ tracà przy-

tomnoÊç podczas napadu.

Odp: Nieprawda. Oko∏o 60% napadów (nazy-

wanych napadami cz´Êciowymi) przebie-
ga ca∏kowicie bez utraty przytomnoÊci.

Oznacza to, ˝e istniejà ró˝ne rodzaje napa-
dów padaczkowych. Niektóre z nich przebie-
gajà w taki sposób, ˝e chory wie, co si´
z nim dzieje, a niektóre nawet mogà byç nie
zauwa˝ane przez inne osoby.

P: Aby leki przeciwpadaczkowe by∏y skutecz-

ne, muszà byç przyjmowane regularnie.

Odp: Prawda. Podstawowym warunkiem te-

go, aby leczenie przeciwpadaczkowe
by∏o w∏aÊciwe i skuteczne jest utrzy-
mywanie st´˝enia leków w organizmie
na sta∏ym poziomie.

Chorzy, którzy nie sà tego Êwiadomi, mogà
zapominaç o regularnym przyjmowaniu leków,
co spowoduje, ˝e b´dà nadal mieç napady.

Padaczka wi-

dziana oczami cho-
rego czy te˝ laika
mo˝e mieç ró˝ne
oblicza, czasem
zagadkowe, cza-
sem niepokojàce,
a cz´sto po prostu
nieprawdziwe. Fir-

ma Sanofi-Synthelabo postanowi∏a sprawdziç,
co na temat choroby wiedzà pacjenci i ich naj-
bli˝si. W tym celu powsta∏ program SPOKE,
o którym wspominaliÊmy w poprzednim nume-
rze. Chodzi w nim nie tylko o ocen´ wiedzy pa-
cjenta, ale te˝, a mo˝e przede wszystkim, o jej
wzbogacenie, gdy˝ oprócz listy pytaƒ przygo-
towanych w formie broszury, pacjent otrzymu-
je tak˝e odpowiedzi. Wiadomo przecie˝, ˝e im
wi´cej chory wie o swoim schorzeniu, tym le-
piej b´dzie radziç sobie z ró˝nymi trudnoÊcia-
mi spotykanymi w codziennym ˝yciu

Kwestionariusz wr´czany choremu za-

wiera 34 twierdzenia dotyczàce padaczki,
które poruszajà bardzo ró˝ne aspekty choro-
by. Oto kilka z nich:

P: Padaczka jest zawsze spowodowana

uszkodzeniem mózgu.

Odp: Nieprawda. W 60-70% przypadków cho-

rych na padaczk´ nie jest mo˝liwe ustale-
nie jednoznacznej przyczyny ich napadów.

Pacjent, który myÊli, ˝e twierdzenie to jest
prawdziwe, mo˝e czuç si´ gorszy i odbieraç
swojà chorob´ jako coÊ wstydliwego.

P: Prawie ka˝dy mo˝e mieç napad padacz-

kowy w specyficznych okolicznoÊciach.

Kwestie zatrudnienia

Problemy z zatrudnieniem sà chle-

bem powszednim dla chorych z padacz-
kà. Nikt pewnie lepiej nie zrozumie oso-
by, która nie mo˝e zarabiaç na ˝ycie, bo
spotyka si´ z odrzuceniem ze strony
pracodawcy z powodu choroby. Jest zro-
zumia∏e, ˝e niektóre zawody wykluczajà
mo˝liwoÊç udzia∏u w nich chorych, któ-
rzy mogà mieç napady. Na Êwiecie pa-
cjenci tacy nie mogà byç np. pilotami
w lotnictwie, czy te˝ wstàpiç do Narodo-
wej ˚eglugi lub Stra˝y Po˝arnej. Policja
tak˝e nie przyjmie w swoje szeregi oso-
by majàcej aktualnie napady, a nauczy-
ciel w szkole chorujàcy na padaczk´ nie
b´dzie móg∏ prowadziç zaj´ç technicz-
nych, w dodatku ma obowiàzek poinfor-
mowania o tym pracodawc´. Istniejà ju˝
jednak akty prawne chroniàce chorych
przed dyskryminacjà w miejscach pracy.

Obrona pacjenta

Dzia∏ania sprzecznego z prawem mo-

˝e dopuÊciç si´ sam chory na padaczk´,
czyniàc to w zwiàzku z wystàpieniem na-
padu. Rzadko b´dzie to jakiÊ gwa∏towny
czyn, ale znacznie ∏atwiej mo˝na sobie
wyobraziç sytuacj´ drobnej kradzie˝y
w sklepie, kiedy chory pod koniec napadu
cz´Êciowego z∏o˝onego, nieÊwiadomy te-
go co robi, mo˝e chwyciç jakiÊ przedmiot
i wynieÊç go, nie majàc wczeÊniej takiego
zamiaru. Aby lekarzowi wydajàcemu opi-
ni´ w sprawie sàdowej uda∏o si´ obroniç
takiego chorego muszà byç spe∏nione
pewne warunki. Trzeba wykazaç, ˝e
oskar˝ony chorowa∏ na padaczk´ przed
pope∏nieniem czynu, czyn ten nie by∏ pla-
nowany, po napadzie, w czasie którego
dosz∏o do zdarzenia, chory by∏ splàtany

i wymaga∏ pomocy, nast´pnie nie pami´-
ta∏ czynu i nie stara∏ si´ ukryç faktów,
a bezpoÊredni Êwiadkowie powinni po-
twierdziç splàtanie zwiàzane z napadem.

Badania naukowe

Kolejnym zagadnieniem jest odpowie-

dzialnoÊç prawna zwiàzana z prowadze-
niem badaƒ naukowych. Wydaje si´, ˝e
du˝a iloÊç dokumentów zwiàzanych
z uczestnictwem w takich badaniach nie
stanowi przesady. Zapobiega to niedosta-
tecznemu przekazowi informacji osobie
bioràcej w nich udzia∏ oraz sytuacji,
w której czu∏aby si´ ona w jakikolwiek
sposób zmuszona czy zobowiàzana.
Okazuje si´ to szczególnie wa˝ne, gdy
przebieg badania staje si´ w jakiÊ sposób
niekorzystny dla uczestniczàcego. For-
mularze podpisywane przez chorych i wy-
ra˝ajàce ich zgod´ na udzia∏ w badaniu
powinny byç sformu∏owane w sposób
mo˝liwie najbardziej jasny i przyst´pny.

Zaniedbanie zawodowe

Pozostaje jeszcze, jak w ka˝dej dzie-

dzinie medycznych poczynaƒ, kwestia za-
niedbania zawodowego powodujàcego
szkod´ dla pacjenta. O zaniedbaniu nie
mo˝na mówiç wtedy, jeÊli lekarz wykorzy-
stywa∏ takie metody post´powania, które
sà uznane przez specjalistów w danej
dziedzinie. TrudnoÊç mo˝e pojawiç si´
wtedy, gdy stosowana metoda mia∏a cha-
rakter eksperymentalny. Zawsze jednak
konieczne jest przedstawienie uzasadnie-
nia i sposobu planowania osiàgni´cia da-
nego efektu terapeutycznego. Porozumie-
nie z pacjentem i jego rodzinà tak˝e
w tych sytuacjach mo˝e okazaç si´ recep-
tà na sukces.

Epicentrum wiadomoÊci

Kiedy inny

lek zawodzi

Kiedy zawodzà inne

leki przeciwpadaczko-
we u chorych majàcych

cz´Êciowe napady, wtedy warto si´gnàç po
tiagabin´. Potwierdzajà to trzy europejskie
otwarte badania wielooÊrodkowe. Naukow-
com polskim

(Epilepsia 2000; 41: suppl.

Florence, 40)

wystarczy∏o 16 tygodni, hisz-

paƒscy badacze dokonali tego samego
w czasie 12 miesi´cy, a niemieccy potrze-
bowali ponad 2 lat na swojà prac´, ale
wszyscy zgodzili si´ co do jednego, ˝e tia-
gabina dodana do innego leku wywiera ko-
rzystny efekt w leczeniu napadów cz´Êcio-
wych, nie powodujàc przy tym powa˝nych
dzia∏aƒ niepo˝àdanych. W ka˝dym przy-
padku zastosowano podobny schemat
wprowadzania leku trwajàcy 6 tygodni. Za-
czynajàc od dawki 5 mg zwi´kszano jà o ko-
lejne 5 mg w odst´pach tygodniowych, aby
dojÊç do dawki 30 mg na dob´. W cz´Êci
przypadków dawkowanie zwi´kszano
w czasie kolejnych tygodni do 50 mg, cho-
cia˝ w badaniu niemieckim najwy˝sze sto-
sowane dawki dobowe wynosi∏y 90 mg.
Badane grupy liczy∏y 81 pacjentów w bada-
niach polskich oraz ponad 500 i ponad 600
osób w badaniach:

(Epilepsia 2000; 41:

suppl. Florence, 41)

niemieckim i hiszpaƒ-

skim. Byli to chorzy z d∏ugoletnià padaczkà,
trwajàcà Êrednio kilkanaÊcie lat. Przed w∏à-
czeniem do badaƒ u wi´kszoÊci chorych

stosowano politerapi´ (prawie 87% hisz-
paƒskich pacjentów otrzymywa∏o co naj-
mniej 3 leki, a wÊród pacjentów niemieckich
tylko 44% by∏o na monoterapii).

W badaniach niemieckich oceniono, ˝e

najcz´Êciej stosowanymi lekami, do których
dodawano tiagabin´, by∏y: karbamazepina,
kwas walproinowy i fenytoina, rzadziej bar-
biturany i lamotrygina. SkutecznoÊç tiagabi-
ny rozumiana jako zmniejszenie iloÊci napa-
dów u chorego przynajmniej o po∏ow´
wynosi∏a 67% w badaniach

(Epilepsia 2000;

41: suppl. Florence, 40)

hiszpaƒskich, w ba-

daniach polskich skutecznoÊç takà osià-
gni´to u 54,8% i 50% chorych odpowiednio
w 12 i 16 tygodniu, a wÊród niemieckich pa-
cjentów u 60,7%. Napady ca∏kowicie ustàpi-
∏y u prawie 30% badanych w Hiszpanii,
u 23% w Polsce i u 7,6% chorych w Niem-
czech. Badania polskie wykaza∏y lepszy
wp∏yw tiagabiny na napady cz´Êciowe z∏o-
˝one i wtórnie uogólnione ni˝ na napady
cz´Êciowe proste.

Wszyscy naukowcy potwierdzajà to,

˝e objawy niepo˝àdane w przebiegu sto-
sowania tiagabiny najcz´Êciej wyst´pujà
w okresie wprowadzania leku, sà na ogó∏
∏agodne i przemijajàce i dotyczà wp∏ywu
na OUN, przyjmujàc postaç zawrotów
g∏owy, sennoÊci, zaburzeƒ koncentracji.
Powa˝ne objawy uboczne, takie jak nasi-
lenie cz´stoÊci napadów, niedrgawkowy
stan padaczkowy, stupor, psychoza czy
ataksja, wystàpi∏y w badaniu niemieckim
u pojedynczych chorych.

Wydawca: Sanofi-Synthelabo Sp. z o.o.

Redakcja: Redaguje zespó∏

Adres redakcji: Gazeta o padaczce, Sanofi-Synthelabo Sp. z o.o.

02-672 W-wa, ul. Domaniewska 41, tel. [phone], fax [phone]

www.padaczka.net

Do jednego z oddzia-

∏ów neurologicznych war-
szawskiego szpitala przy-
j´ty zosta∏ 7-letni
ch∏opiec, u którego od kil-

ku tygodni rodzice obserwowali pojawienie si´
trudnoÊci z chodzeniem. Polega∏y one na tym,
˝e coraz cz´Êciej jego chód by∏ niepewny
i chwiejny, a nawet dochodzi∏o do upadków.
Przed tygodniem zmianie uleg∏a tak˝e mowa,
która sta∏a si´ mniej wyraêna. Zebranie pe∏ne-
go wywiadu pozwoli∏o ustaliç, ˝e ju˝ od ponad
roku u ch∏opca wyst´powa∏y niepokojàce obja-
wy w postaci krótkich szarpni´ç policzka,
a ostatnio podobne gwa∏towne szarpni´cia za-
cz´∏y wyst´powaç tak˝e w obr´bie ramion
i przedramion, tak, ˝e chwilami utrudnia∏y wy-
konywanie ró˝nych czynnoÊci. Przed pojawie-
niem si´ pierwszych oznak choroby, a wi´c
mniej wi´cej do 5 roku ˝ycia dziecko rozwija∏o
si´ prawid∏owo. Ch∏opiec urodzi∏ si´ z prawi-
d∏owej cià˝y, o czasie, z naturalnego porodu.

Zagadka z epikryzà

W rodzinie matki jeden z jej braci tak˝e

mia∏ podobne objawy i w wieku kilkunastu lat
zupe∏nie przesta∏ chodziç, nie by∏ zdolny do
samodzielnego ˝ycia i straci∏ psychiczny kon-
takt z otoczeniem.

W czasie pobytu ch∏opca w szpitalu obser-

wowano liczne w ciàgu dnia zrywania mi´Ênio-
we w obr´bie twarzy i koƒczyn górnych, cz´-
sto nasilajàce si´ przy ruchach celowych.
Objawy te nie wyst´powa∏y we Ênie. Ponadto
dok∏adna obserwacja potwierdzona wykona-
nym badaniem wideometrycznym wykaza∏a
wyst´powanie u ch∏opca nietypowych napa-
dów nieÊwiadomoÊci. W badaniu neurologicz-
nym z odchyleƒ stwierdzono skandowanà mo-
w´ oraz objawy ataksji mó˝d˝kowej z dodatnià
próbà Romberga. Wykonano badanie dna oka
oraz rezonans magnetyczny mózgu, które to
badania by∏y prawid∏owe. W zapisie EEG za-
rejestrowano liczne uogólnione wy∏adowania
wieloiglic i zespo∏ów iglica-fala wolna.

Odwróç gazet´!

Odwróç gazet´!

oceny z

powodu prowokowanych ruchem

mioklonii, mowa cz´sto staje si´ spowolnia∏a

iskandowana. U

nielicznych chorych zaburze-

nia dotyczà uk∏adu piramidowego. Poziom in-

teligencji mo˝e byç prawid∏owy, ale najcz´-

Êciej nast´puje ∏agodne lub umiarkowane jego

obni˝enie. Badania biochemiczne, metabo-

liczne ineuroobrazowe nie wykazujà zmian.

Stwierdzane zmiany napadowe w

zapisie

EEG majà charakter uogólnionych wy∏adowaƒ

wieloiglic, iglic izespo∏ów iglica-fala, a

czyn-

noÊç podstawowa bywa cz´sto zwolniona.

2 2//Znamienne dla choroby Unverrichta-Lundbor-

ga sà badania potencja∏ów wywo∏anych wzro-

kowych is∏uchowych, które wykazujà odpo-

wiedê o

wysokiej amplitudzie i

wyd∏u˝onej

latencji. Sà to tzw. potencja∏y “olbrzymie”, któ-

re wskazujà na korowy charakter mioklonii.

Wykonanie analizy DNA potwierdza zwykle

obecnoÊç mutacji dynamicznej zminisatelitar-

nà ekspansjà wo

kolicy 5’ cystatyny Bdla ge-

nu zlokalizowanego na chromosomie 21.

3 3//Rokowanie jest niepomyÊlne. Napady mioklo-

niczne nasilajà si´ pomimo leczenia, utrudnia-

jàc stopniowo wykonywanie precyzyjnych

czynnoÊci. Nasileniu ulegajà zaburzenia rów-

nowagi ichodu, a

funkcje poznawcze chorego

powolnej degradacji. Leczenie jest trudne,

aleki przeciwpadaczkowe przynoszà cz´sto

niewielkà popraw´.

1 1//Opisany ch∏opiec cierpi

na chorob´ Unver-

richta-Lundborga, okreÊlanà tak˝e jako ze-

spó∏ Ramsay Hunta lub te˝ Baltic myoclonus

inale˝àcà do grupy post´pujàcych padaczek

mioklonicznych. Zmiany patologiczne wtkan-

ce mózgowej nie sà do koƒca poznane, ale

najbardziej sta∏à cechà jest zanik komórek ko-

ry mód˝ku (komórek Purkinjego). Choroba

charakteryzuje si´ rodzinnym wyst´powa-

niem, dziedziczona jest wsposób autosomal-

ny recesywny, aodpowiedzialny za nià gen

zwiàzany jest zchromosomem 21 (21q22.3).

Produktem genu jest bia∏ko onazwie cystaty-

na B. Poczàtek objawów klinicznych przypa-

da na okres mi´dzy 6 a16 rokiem ˝ycia dziec-

ka. Charakterystyczne dla tej padaczki

napady miokloniczne mogà pojawiç si´ ju˝

wwieku 4 lat. Mioklonie dotyczà najcz´Êciej

mi´Êni twarzy ikoƒczyn górnych, mogà tak˝e

wyst´powaç wobr´bie tu∏owia. Cz´sto sà pro-

wokowane bodêcami zewn´trznymi oraz, co

szczególnie charakterystyczne, utrzymywa-

niem postawy cia∏a iruchami zamierzonymi,

ust´pujà natomiast wczasie snu i

odpoczyn-

ku. Ucz´Êci chorych wyst´pujà tak˝e napady

toniczno-kloniczne, zwykle wokresie budze-

nia. Inne rodzaje napadów pierwotnie uogól-

nionych, napady nieÊwiadomoÊci lub atonicz-

ne, sà spotykane umniejszej cz´Êci chorych.

Uosób tych pojawiajà si´ tak˝e zaburzenia

uk∏adu pozapiramidowego, dr˝enie zamiaro-

we, objawy mó˝d˝kowe, jakkolwiek trudne do

1/ Jaki rodzaj padaczki

nale˝y podejrzewaç
w

opisanym przy-

padku?

2/ Czy istniejà inne

specjalistyczne ba-
dania, które mogà
byç pomocne w po-
stawieniu rozpozna-
nia?

3/ Jakie jest rokowanie

w tej chorobie?

Epi

tafia

Zag∏ada milionów ludzi,

zabicie niemal ca∏ego naro-
du usuwa czasami w cieƒ
inne ofiary faszyzmu. Rzad-
ko pami´ta si´ o wymordo-
wanych Cyganach, o likwi-

dowanych chorych psychicznie, ale tak˝e
chorych na padaczk´, uznanych za niewar-
tych ˝ycia.

Niemiecki faszyzm jednoznacznie okre-

Êla∏ padaczk´ jako chorob´, która powinna
zostaç wyeliminowana poprzez usuni´cie
lub wysterylizowanie dotkni´tych nià osób.
Poczynajàc od ustanowionego ju˝ w roku
1933

Prawa o zapobieganiu genetycznie

choremu potomstwu, przez ustanowione
w 1935 roku

Prawo o ochronie dziedzictwa

zdrowia narodu niemieckiego, padaczka wy-
mieniana by∏a wÊród chorób, których doty-
czyç winny przepisy o sterylizacji, “dzieci´-

Chorzy na padaczk´
jako ofiary faszyzmu
w Europie
(1933-1945)

cej eutanazji” (niem. Kindereuthanasie)
i niszczeniu “˝ycia niewartego ˝ycia” (leben-
sunwertes Leben).

Prawdopodobnie po 1933 roku poddano

w Niemczech przymusowej sterylizacji oko∏o
60 tysi´cy osób chorujàcych na padaczk´.
Czarnà kart´ zapisali te˝ tutaj lekarze. Ist-
nia∏ obowiàzek zg∏aszania ka˝dego przy-
padku “chorób genetycznych”, co czyniono
z pe∏nà ÊwiadomoÊcià nast´pstw udzielenia
takiej urz´dowej informacji dla pacjenta.
Wystarczajàcym powodem do sterylizacji
by∏o stwierdzenie przez lekarza nast´pujà-
cych rozpoznaƒ: padaczki wrodzonej, pa-
daczki ze zmianami charakteru lub padacz-
ki, której towarzyszy∏y okreÊlone
“zaburzenia spo∏eczne” jak pijaƒstwo, bycie
s∏abym uczniem, bycie kryminalistà, przyna-
le˝noÊç do okreÊlonej partii politycznej.

Przymusowej sterylizacji poddano w la-

tach trzydziestych w Niemczech niemal
wszystkich uczniów szkó∏ specjalnych
i mieszkaƒców zak∏adów opiekuƒczych. To
by∏ jednak tylko poczàtek ich tragedii, gdy˝
po 1939 roku, w ramach akcji niszczenia
“˝ycia niewartego ˝ycia” wi´kszoÊç z nich
zosta∏a zamordowana.

W krajach okupowanych przez Niemców

nie próbowano sterylizacji. Na ziemiach pol-
skich wymordowano tysiàce pacjentów szpi-
tali psychiatrycznych i pensjonariuszy zak∏a-
dów dla przewlekle chorych i upoÊledzonych
umys∏owo. Nie wiadomo ilu by∏o wÊród nich
chorych na padaczk´.

Wielkim lekarzom i wiel-
kim chorym przesz∏oÊci.

Chorzy na padaczk´
jako ofiary faszyzmu
w Europie
(1933-1945)

Sk∏ad: Tabletki powlekane zawierajà substancj´ czynnà: odpowiednio 5 mg, 10 mg lub 15 mg tiagabiny (w postaci chlorowodorku). Wskazania: Leczenie skojarzone z innymi lekami
przeciwpadaczkowymi napadów cz´Êciowych lub cz´Êciowych wtórnie uogólnionych, które nie poddawa∏y si´ leczeniu po zastosowaniu innych leków przeciwpadaczkowych.
Przeciwwskazania: Nie stosowaç w nadwra˝liwoÊci na tiagabin´, ci´˝kiej niewydolnoÊci wàtroby, w napadach uogólnionych, szczególnie w padaczce idiopatycznej z napadami typu
absence, w zespo∏ach specyficznych np. Lennoxa-Gastauta, u dzieci do lat 12. Ârodki ostro˝noÊci: Przy odstawianiu leku zalecane jest stopniowe zmniejszanie dawki w ciàgu
2-3 tygodni. Ostro˝noÊç nakazuje nie stosowaç tiagabiny w okresie cià˝y i karmienia piersià. Tiagabina mo˝e wp∏ynàç na zdolnoÊç prowadzenia pojazdów i obs∏ugiwania urzàdzeƒ
mechanicznych. Interakcje: Fenytoina, karbamazepina, fenobarbital i prymidon, indukujàc enzymy wàtrobowe, przyspieszajà metabolizm tiagabiny. Dawkowanie: Podawaç doustnie,
razem z posi∏kami, trzy razy dziennie. Zazwyczaj dawka poczàtkowa wynosi 7,5-15 mg/dob´, zwi´kszana co tydzieƒ o 5-15 mg/dob´. Dawka podtrzymujàca wynosi zwykle
30-50 mg/dob´ u chorych przyjmujàcych leki indukujàce enzymy wàtrobowe. Dawki do 70 mg/dob´ sà dobrze tolerowane. U chorych nie przyjmujàcych leków indukujàcych enzymy
wàtrobowe dawk´ podtrzymujàcà nale˝y wst´pnie zmniejszyç do 15-30 mg/dob´. W przypadku upoÊledzenia czynnoÊci wàtroby, dawk´ nale˝y zmniejszyç. Przedawkowanie:
Zaleca si´ leczenie objawowe. Dzia∏ania niepo˝àdane: Sà ∏agodne lub umiarkowanie nasilone. Wi´kszoÊç dzia∏aƒ niepo˝àdanych pojawia si´ w okresie leczenia poczàtkowego
i zwykle przemija. Najcz´Êciej obserwowanymi dzia∏aniami niepo˝àdanymi sà: zawroty g∏owy, uczucie zm´czenia i nadmierna sennoÊç. Rzadziej wyst´pujà: niepokój, dr˝enia,
zaburzenia koncentracji, biegunka, obni˝enie nastroju i labilnoÊç emocjonalna oraz wybroczyny. Opakowanie: 1 opakowanie zawiera 100 tabletek po 5 mg, 10 mg lub 15 mg
tiagabiny. Tabletki preparatu Gabitril sà podzielne. Informacji udziela: Sanofi~Synthelabo Sp. z o.o.; ul. Domaniewska 41, 02-672 Warszawa; tel. [phone], fax [phone].

●

Kiedy klasyczny lek – bloker kana∏u sodowego zawodzi,

mo˝e warto dodaç lek o zupe∏nie innym mechanizmie dzia∏ania.

●

Gabitril jest wybiórczym inhibitorem wychwytu GABA,

dzia∏a zatem w inny sposób ni˝ blokery kana∏u sodowego.

●

Badania udowodni∏y wysokà skutecznoÊç Gabitrilu w terapii dodanej.

●

Nast´pnym razem, gdy pacjent potrzebuje terapii dodanej,

warto dodaç coÊ rzeczywiÊcie innego.

●

Jest wiele leków przeciwpadaczkowych…

…jeden selektywny inhibitor wychwytu GABA