plik

1. Odkrycia geograficzne.

1488

Bartłomiej Dias

Opłynięcie i odkrycie Przylądka Dobrej Nadziei

1492

Krzysztof Kolumb

Odkrycie Ameryki (12 X): odkrycie części Bahamów, Kuby i Haiti

1493

Krzysztof Kolumb

Odkrycie Dominiki, Gwadelupy i Puerto Rico

1494

Krzysztof Kolumb

Odkrycie Jamajki

1497–1498 Vasco da Gama

Odkrycie drogi do Indii wokół Afryki

1498

Krzysztof Kolumb

Odkrycie wybrzeży Ameryki Południowej i Trynidadu

1500

Diogo Dias

Osiągnięcie Madagaskaru

1501–1502 Amerigo Vespucci

Badania wschodnich wybrzeży Ameryki Południowej

1502–1504 Krzysztof Kolumb

Odkrycie wschodnich wybrzeży Ameryki Centralnej

1509

żeglarze portugalscy Osiągnięcie Cejlonu i Półwyspu Malajskiego

1514

żeglarze portugalscy Osiągnięcie Chin

1519–1521 Cortes

Podbój Meksyku

1519–1522 Ferdynant Magellan Pierwsze opłynięcie Ziemi

1520

Ferdynant Magellan Odkrycie Cieśniny Magellana i Ziemi Ognistej

1521

Ferdynant Magellan Odkrycie Guam w Marianach i osiągnięcie Filipin

1531–1534 Pizzaro

Podbój państwa Inków

1542

żeglarze portugalscy Osiągnięcie Japonii

1770

James Cook

Odkrycie wschodnich wybrzeży Australii

1772–1775 James Cook

Wyprawa dookoła świata; pierwsze opłynięcie Ziemi z zachodu na wschód

2. Przyczyny odkryć geograficznych.



problematyczny deficyt metali i kruszców szlachetnych,



stale rosnące ceny produktów pochodzenia Blisko i Dalekowschodniego przez problemy z krajami
tzw. Lewantu,



umocnienie się Turcji Osmańskiej w Azji Mniejszej i ograniczenie przez nich możliwości
handlowych,



coraz liczniejsi korsarze na Morzu Śródziemnym,



chęć odkrycia morskiej drogi do Indii z pominięciem Arabów,



kryzys gospodarki feudalnej w Portugalii i Hiszpanii.

3. Skutki odkryć geograficznych.
skutki gospodarcze

skutki społeczne

skutki polityczne



nowe uprawy i plantacje,



rozwój techniki morskiej,



zwiększenie liczby kupców,



nowe rynki zbytu,



eksploatacja nowych lądów -
nowe źródła dochodów,



upadek starych i rozwój
nowych potęg handlowych,



spadek cen złota – rewolucja
cen,



rozwój gospodarki handlowo-
pienieżnej,



dualizm

gospodarczy

Europie.



zmiana

mentalnościowa

Europejczyków – świat był
większy niż się wydawało, były
inne ośrodki cywilizacji silnie
rozwiniętej,



nowe sposoby nawigacji,



zniszczenie

cywilizacji

amerykańskich,



chrystianizacja nowoodkrytych

ziem,



początek

niewolnictwa

nowożytnego w Europie,



początek globalizacji.



powstanie

imperiów

kolonialnych,



Hiszpania i Portugalia jako

państwa mocarstwowe,



podział świata na dwie strefy
wpływów.

4. Przemiany społeczno-ekonomiczne w Europie.



Demografia:

wyraźny, większy niż w końcowej fazie średniowecza, przyrost naturalny w XVI
i pierwszej połowie XVII wieku, przyczyny:

 wzrost handlu wewnątrz kraju w przypadku klęsk głodu,
 poprawa warunków higienicznych i mieszkaniowych;

wzrost liczby wielkich miast w Europie, głównie zachodniej.



Zmiany struktur społecznych:

początki burżuazji,

początki klasy robotniczej,

wyraźne wyodrębnienie się arystokracji dziedzicznej,

pojawienie się elementów demokratycznych w skali europejskiej, zwiększenie roli mieszczan.



Rozwój techniki produkcji:

o wzrost produkcji w sukiennictwie poprzez wynalezienie warsztatu samoprząśniczego,
o

zmodernizowanie koła wodnego (umieszczenie na wodospadzie) jako formy dźwigu,
które umożliwiało ciężką pracę w kopalniach oraz przy wytopie metali,

udoskonalenie

budowy

okrętów

poprzez

uprzednią

budowę

szkieletu

statku,

którą obudowano deskami, umieszczanie coraz większej ilości masztów na statku co zwiększało
jego prędkość,

o wynalezienie druku i drzeworytnictwa,
o

pojawienie się pierwszych zegarów sprężynowych i początek mechaniki precyzyjnej,

o upowszechnienie się broni palnej.



Rolnictwo:

zastąpienie sierpa kosą,

o wzrost powieszchni rolnej,
o

rozwój trójpolówki i w całej Europie i początek płodozmianu.



System nakładczy:

pojwienie

się

pierwszych

manufaktur

rozproszonych:

nakładca

skupował

towar,

przesyłał chałupnikom do obróbki, następnie go sprzedawał.



Manufaktury:

pierwsze przedsiębiorstwa typu kapitalistycznego,

pojawienie się pierwszych form przemysłowych.



Handel i kredyt:

rozwój gospodarki towarowo-pieniężnej,

o powstawanie towarzyst handlowych, tzw. kompanii,
o pojawienie się giełd wekslowych i towarowych.



Akumulacja pierwotna i rynek pracy najemnej:

o akumulacja pierwotna – zjawiska powiązane: wywłaszczenie chłopów, eksploatacja bogactw

kolonii, ekspansja Europejczyków na inne kontynenty,protekcjonizm państwowy,

kształtowanie się rynku pracy najemnej,

praca jako „towar”.

5.  Dualizm gospodarczy w Europie.
Dualizm  gospodarczy  -  dwutorowy  rozwój  gospodarczy;  w  nowożytnej  Europie  polegał  na  powstaniu
w krajach leżących na wschód od rzeki Łaby gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej (rolnictwo ekstensywne),
a  na  zachód  początków  gospodarki  kapitalistycznej  (rolnictwo  intensywne).  Proces  ten  rozpoczął  się
w XVI wieku.
Przyczyny dualizmu gospodarczego:



wielkie odkrycia geograficzne,



rezygnacja ze służby rycerskiej na rzecz wojsk zaciężnych,



pierwsza w dziejach nowożytnej Europy rewolucja cen (inflacja), spowodowana napływem

szlachetnych kruszców a tym samym spadek realnej wartości pieniądza,



dążenia szlachty do zwiększenia swoich dochodów, w Europie po zachodniej stronie Łaby poprzez

zmniejszenie pańszczyzny i zawierania dzierżaw krótkoterminowych, natomiast w Europie na wschód
od rzeki poprzez powiększanie folwarków, tym samym odbierając ziemie chłopom.

6. Rozwój handlu europejskiego w XVI wieku.
W

okresie

XVI-XVII

nastąpił

znaczny

rozwój

gospodarki

towarowo–pieniężnej.

Zwiększona masa towarowa rozchodziła się na bliskie i dalekie — często zagraniczne
—

rynki

pośrednictwem

coraz

liczniejszych

stale

bogacących

się

kupców.

W  ich  rękach  gromadziły  się  pokaźne  środki  pieniężne,  zarówno  dzięki  wzrostowi  produkcji,
jak i dzięki ciągłemu rozszerzaniu się rynku zbytu. Wzrost podaży towarów wynikał ze stale rosnącego popytu,
w  czym  decydującą  rolę  należy  przypisać  powiększaniu  się  liczby  ludności.  Rozwój  gospodarki
towarowo-pieniężnej  wymagał  dalszego  udoskonalania  jej  organizacji.  Obok  średniowiecznych  gildii
kupieckich,  coraz  częściej  powstawały  towarzystwa  handlowe,  tzw.  kompanie,  oparte  na  nieco  innych
zasadach.  Głównym  celem  tych  kompanii  była  monopolizacja  handlu  z  dalekimi  krajami.
Do  tego  rodzaju  towarzystw  należały  przede  wszystkim  powstałe  w  tym  okresie  kompanie  angielskie,
jak  np.  Kompania  Lewantyńska  (1518),  Kompania  Afrykańska  (1536),  Kompania  Moskiewska  (1555)
czy  Kompania  Wschodnia  (1579).  Rozwijały  się  banki,  instytucje  znane  już  dobrze  w  średniowieczu,
zaczynały  pojawiać  się  giełdy,  najpierw  wekslowe,  a  później  w  ciągu  XVI  w.  także  —  towarowe.
Giełdy pierwszego typu pojawiły się przede wszystkim we Włoszech, następnie zaś Włosi organizowali giełdy
w  wielkich  centrach  handlowych  Europy  —  Londynie,  Brugii,  Antwerpii,  Lyonie  i  innych  miastach
(druga  połowa  XV  w.).  Obok  kompanii  kupieckich  w  XVI  w.  rozkwit  przeżywały  również  wielkie  domy
kupiecko-bankierskie.  Cechą  charakterystyczną  tych  swoistych  przedsiębiorstw  kapitalistycznych  był  brak
jakiejś

specjalizacji.

Zajmowały

się

one

zarówno

handlem,

udzielaniem

kredytu,

jak i produkcją. Przedsiębiorstwa te stanowiły własność jednej rodziny i przechodziły z pokolenia na pokolenie.
Wyrosły

potężne

dynastie

kupców-bankierów.

Ważną

rolę

odgrywały

również

jarmarki,

zarówno lokalne jak i europejskie. Skupiały one handel towarami pierwszej potrzeby i wiązały często ze sobą
określone państwa i regiony ekonomicznie i towarowo.



Handel lokalny

Handel śródziemnomorski pomiędzy wschodem i zachodem został zdominowany przez Francuzów, Holendrów
i Anglików. Podobnie nastąpił rozwój handlu morskiego na Bałtyku, do którego włączyła się Anglia.
Szybko został jednak przejęty przez Holendrów. Dominował tutaj wówczas handel zbożem
oraz drewnem i produktami pochodnymi (smołą i potażem).



Handel światowy

Szybki  i  gwałtowy  rozwój  w  handlu  zaliczyła  Portugalia,  która  zdominowała  w  XVI  wieku  handel  morski
z  Indiami,  Chinami  i  Japonią.  Był  on  intensywny,  w  Indiach  przybierając  postać  rabunkowego.
Prowadzono  wówczas  równocześnie  ewangelizację  tych  ziem  co  spowodowało  zamknięcie  Japonii
na  jakiekolwiek  kontakty  z  Europejczykami  od  1639  r.  Jedynie  Holandia  pozostawiła  sobie  takie  prawo,
gdyż  nie  wysyłała  misjonarzy.  Dominowali  oni  również  w  handlu  z  Azją  Południowowschodną.  Hiszpania
choć  miała  monopol  na  korzystanie  z  zasobów  amerykańskich  nie  rozwinęła  handlu  z  tą  częścią  świata.
Wykorzystali tę sytuację Francuzi, Anglicy i Holendrzy. Podczas hiszpańskiego wyzysku w Ameryce rozwinął
się handel niewolnikami, którego monopol posiadała Portugalia.

7. Przyczyny reformacji w Europie.
Na rozwój reformacji wpłynie kilka przyczyn:



nowe struktury ekonomiczne, wojny, upadek nauki i szerzenie się zabobonu,



kryzys polityczny – osłabione cesarstwo,



różnice w życiu mieszkańców wsi i miast; chęć uzyskania przez chłopów wolności ekonomicznej

i społecznej,



zróżnicowanie sytuacji materialnej duchowieństwa (złe wynagradzanie przez beneficjatów,

„korzystanie z papiestwa”); pochodzenie biskupów wyłącznie ze stanu szlacheckiego;
obniżenie wymagań dla kandydatów do stanu duchownego,



brak zrozumienia dla wykonywania obowiązków duszpasterskich – brak odniesień do Słowa Bożego,



upadek życia zakonnego; ustanawianie opatów komendatoryjnych – biorących dochody,

a nie przebywających w klasztorach; demoralizacja zakonników,



subiektywizm pobożności ludowej; religia słabo kształtowała postawę życiową – religijność formalna

(uczęszczanie

msze

nabożeństwa,

fundacje,

odpusty,

relikwie,

pielgrzymki)

– zamiast przyjmowania sakramentów i rozumienia duchowych wartości



fiskalizacja i komercjalizacja religii,



upadek życia zakonnego,



humanizm,



postawa reprezentantów władzy duchowej i świeckiej (papieża i cesarza).

8. Sytuacja Kościoła w XVI wieku.
Kościół XVI wieku działał na wielu frontach oraz miał poważne problemy:



misje:

wspólne dzieło Kościoła i państwa;

o monarcha odpowiedzialny za zbawienie nowych poddanych, ma prawo posługiwania się wobec

nich kościelnymi przywilejami, jakie posiadał dotychczas w swoim państwie;

o bulla Juliusza II przypominała królowi hiszpańskiemu obowiązek wysyłania misjonarzy

i ich utrzymania, jak również fundowania kościołów i biskupstw, ale też obdarzała
go przywilejem erygowania diecezji i wszystkich beneficjów, wraz z prawem ich obsadzania
i mianowania biskupów;

Paweł III wydał bullę Sublimis Deus o prawach Indian;

obrona Indian przez zakonników, np. Bartłomiej de Las Casas;



mecenat sztuki:

wielkie pieniądze przeznaczane na rzeźbę, architekturę i malarstwo kosztem innych dzieł

Kościoła oraz zaniedbania duszpasterskiego;

o pesymizm duchowy znajdujący swe odzwierciedlenie w końcowym etapie renesansu;
o

rozbudowany system fiskalny nakładający na państwa ogromne podatki;



duchowieństwo:

brak realizacji postanowień soboru laterańskiego V oraz zaniedbania papieży w kształtowaniu;

o humanizm, który zrodził głos krytyczny wobec niedostosowanych struktur Kościoła

oraz rozdźwięku pomiędzy głoszonymi prawdami a życiem kleru;

zamknięcie stanu biskupiego dla szlachty;



reformacja:

początkowo niejasny status zwolenników Lutra;

strach papieży przed reformami i zbytnie zwrócenie uwagi na sprawy Państwa Kościelnego;

reformacja kalwińska i zwinglińska;

o schizma angielska;
o

powstanie zakonu jezuitów;



sobór trydencki i jego skutki:

reforma duszpasterska oraz liturgiczna Kościoła;

odnowa życia duchowego;

o dysputy z protestantami;
o

powstanie seminariów duchownych oraz regulacja sprawy małżeństw;

o system akomodacji misyjnych;
o

powstanie Świętej Inkwizycji oraz ujednolicenie dykasterii rzymskiej;

unie z kościołami wschodnimi (m.in. unia brzeska).

9. Reformacja luterańska i kalwińska.



luterańska

przyczyna: spór o sprzedaż odpustów nie o praktykę,

początek: 95 tez o odpustach przekazanych miejscowemu biskupowi Magdeburksiemu 31.10.1517r.
oraz przyjaciołom dotyczących nadużyć i wyjaśniających teologię odpustów,

o konflikt z Rzymem:

 wydanie bulli Powstań Panie w 1520 r. nakazującej Lutrowi odwołać swoje tezy, publiczne

jej spalenie przez reformatora razem z innymi dokumentami kościelnymi,

 ekskomunika reformatora bullą Decet Romanum Pontificem 03.01.1521r.,

o przebieg:

 1521r. – sejm sądowniczy w Wormancji, odmowa Lutra odwołania swoich tez,

skazanie na banicję,

 1521r. – zamknięcie przez elektora saskiego Marcina Lutra w zamku w Wartburgu

i tłumaczenie tam PŚ na język niemiecki,

 25.12.1521r. – pierwsza Msza w języku niemieckim,
 1529r. – sejm w Spirze, protest reformatorów przeciwko ochronie katolików

– przyczyna nazwy protestanci,

 1530r. – ogłoszenie konfesji augsburskiej,

poglądy:

 zasada sola gratia – tylko łaska, która usprawiedliwia człowieka darmowo,

bez jakiejkolwiek zasługi,

 zasada sola fides – tylko wiara, usprawiedliwienie człowiek otrzymuje tylko dzięki wierze,

której jest beneficjentem, a nie współpracownikiem,

 zasada solus Christus tylko Chrystus – tylko Chrystus, usprawiedliwienie następuje

tylko dzięki zasługom Chrystusa,

  PŚ jako jedyne źródło prawdy objawionej,
  święci jako wzór do naśladowania oraz element wspomnień liturgicznych, brak ich kultu,
  predestynacja do Królestwa Bożego,
  brak celibatu,
  konsubstancjacja  –  Ciało  i  Krew  Pańska  istnieje  równocześnie  z  chlebem

i winem eucharystycznym;



kalwińska

o przyczyna: śmierć ekskomunikowanego ojca, kontakt z luteranizmem oraz nagłe oświecenie

ok. 1533r.;

początek: rezygnacja z beneficjium w Nyon w 1533 r.;

poglądy:

 cztery urzędy: ministrów (pastorów) do głoszenia Słowa Bożego i uprawiania

duszpasterstwa, nauczycieli (doktorów) do publicznego nauczania, starszych (seniorów)
do czuwania nad obyczajami i diakonów do opieki nad szpitalami i ubogimi,

 konsystorz jako organ państwowo-kościelny dla kontrolowania życia mieszkańców,
 zakazano

rozrywki,

jak

tańce,

towarzyskie

przyjęcia,

noszenie

biżuterii,

oglądanie sztuk teatralnych,

 tylko PŚ, którego interpretatorem jest DŚ,
 podwójna predestynacja – ludzie jeszcze przed narodzeniem są przeznaczeni do piekła

i do nieba,

 każdy człowiek ma swoje powołanie, które winien odkryć,
 chleb i wino na Mszy Świętej to jedynie znak wspólnoty człowieka wierzącego

z Chrystusem,

  Kościół – znak Bożego panowania na ziemii,
  należy walczyć za wiarę z władzą, która jej nie słucha,
  religia nie jest sprawą prywatną lecz publiczną.

10. Kontrreformacja.
Terminu kontrreformacja użyje po raz pierwszy (1776) J. Pütter. Współcześnie pojęcia kontrreformacja używa
się w trojakim znaczeniu:



najszerszym - odbieranym jako opór przed protestantyzmem, atak na reformację i odnowę wewnętrzną

Kościoła;



częściowym - rozumianym jako walka ideologiczna o „rząd dusz”, prowadzona w sojuszu ze szlachtą,

toteż traktowana jako ideologia klasowa, tudzież zacofanie społeczne, nietolerancja i fanatyzm;



najwęższym – pojmowanym tylko jako akty obrony i ataku na protestantyzm, a z wyłączeniem odnowy

wewnętrznej Kościoła katolickiego.

Określeniami  wymiennymi  do  kontrreformacji  są:  reakcja  katolicka,  kontrrewolucja  katolicka,
restauracja  katolicka,  renesans  katolicki,  reformacja  katolicka,  reforma  katolicka.  Hubert  Jedin,
katolicki  historyk,  uważa,  że  „reforma  katolicka”  jest  ciągiem  wydarzeń  reformatorskich  wewnątrz  Kościoła
od średniowiecza, zaś „kontrreformacja” jest elementem reakcji na protestantyzm.
W najszerszym znaczeniu:



użycie przez władze świeckie swojej siły politycznej, w tym także zbrojnej i ustawodawczej,

w celu przywrócenia wyznania katolickiego na terenach, gdzie przenika i utrwala się protestantyzm;



edykt restytucyjny - 6 III 1629 r. - cesarz Ferdynand II Habsburg – wszystko zarządzane przez

protestantów ma wrócić do katolików;



próby przywracania siłą dla religii katolickiej terytoriów zajętych przez protestantów i mieszkających

tam wiernych;



przejawy wewnętrznej odnowy Kościoła katolickiego, dokonanej przez Sobór Trydencki,

papiestwo i jezuitów;



konfesjonalizacja - dyscyplinowanie duchowieństwa i wiernych oraz uintensywnienie duszpasterstwa –

utrwalanie zasad wiary; wyraźnego zdefiniowania dogmatów, widoczne w konfesjonałach, katechezie,
systemie szkolnictwa i kształcenia teologów oraz religijnym wychowaniu.

11. Etykieta i kształtowanie dworów monarszych w Europie Nowożytej.



Etykieta:

o cel: kult władcy i oddanie właściwego szacunku zagranicznym delegacjom;
o

etykieta dworska kształtowana na wzór królów francuskich Ludwika IV i Ludwika XV;

język francuski językiem ogólnoeuropejskim arystokracji;

plan dnia ułożony co do minuty;

absurd ceremoniału w wielu aspektach życia, np. trwająca około dwóch godzin procedura wstawania
króla z łóżka, która odbywała się w milczącej obecności kilkudziesięciu wymieniających
się dworzan;

złamanie etykiety było równoznaczne z obrazą majestatu króla;

ośrodki królewsie stały się nośnikiem etykiety dla innych (bogatych) warstw społeczeństwa.

Monarchie europejskie:



absolutyzm klasyczny – monarcha utożsamiony z państwem dążący do pełni władzy ustawodawczej,

wykonawczej i sądowniczej; sprawnie funkcjonujący centralizm i biurokratyzm; np. Francja Ludwików;



monarchia parlamentarna – monarcha współdzieli władzę z parlamentem, ich wzajemne relacje są ustalone

przez konkretne akty prawne; np. Wielka Brytania;



monarchia elekcyjna – monarcha wybierany przez uprzywilejowaną część społeczeństwa ograniczającą

władzę króla; np. Rzeczpospolita Obojga Narodów, Państwo Kościelne;



absolutyzm oświecony – monarcha teoretycznie sługą narodu; jego rolą jest służyć narodowi w każdej
kwestii życia przez co rzeczywiście stanowił kontrolę nad każdym elementem życia publicznego
poddanych.

12. Higiena i medycyna w Europie Nowożytnej.
Aż  do  XVIII  wieku  najgroźniejszą  z  chorób  była  dżuma.  Miała  dwa  rodzaje:  dymieniczna
(przenoszona  przez  pchły  na  szczurach)  i  płucna  (przenoszona  drogą  kropelkową).  Druga  występowała
rzadziej.  Podczas  takich  zagrożeń  powoływano  lekarzy  morowych  (charakterystyczna  maska  ptasia).
Próbowano  walczyć  ziołami  i  alkoholem,  ale  najlepsza  okazała  się  izolacja  dokonana
pierwszy  raz  w  1720r.  w  Marsylii.  Obok  dżumy  występowała  również  czarna  ospa,  która  swoje  złote  żniwa
zebrała  w  XV  i  XVI  wieku  w  amerykach  (75%  Indian)  oraz  w  XVIII  wieku  w  Europie.
W

1721r.

raz

pierwszy

zastosowano

szczepionkę

w Bostonie (na

czarną

ospę).

Sposób  pobrania  i  wprowadzenia  do  krwioobiegu  zaprezentował  niewolnik  –  sposób  ten  był  znany
już  od  dawna  w  Afryce.  Co  kilkanaście  lat  wybuchały  też  epidemie  cholery,  tyfusu,  czerwonki,
odry  i  duru  brzusznego  roznoszone  przez  żołnierzy.  Epidemiom  sprzyjały  fatalne  warunki  sanitarne
i  higieniczne  w  miastach  –  brak  czystej  wody  i  kanalizacji,  zaduch,  wszechobecny  brud,
ciasnota

mieszkaniach

biedoty

oraz

niski

poziom

higieny

osobistej.

Uważano

wówczas,

że

mycie

się

powoduje

różnego

typu

problemy

zdrowotne.

Poważnym  problemem  okazały  się  również,  pochodzące  z  Ameryki,  choroby  weneryczne.
Dopiero  w  1745r.  rozpoznano  grypę  i  jej  objawy.  Zazwyczaj  stosowano  izolację,  która  stanowiła  prewencję
przed roznoszeniem się chorób.

Zwykłymi chorymi opiekowali się cyrulicy (zajmował się goleniem, kąpaniem, rwaniem zębów, czyszczeniem
uszu,  puszczaniem  krwi,  nieskomplikowanymi  operacjami,  leczeniem  lekkich  chorób)  i  aptekarze,
natomiast członkowie rodziny królewskiej sprowadzali lekarzy z zagranicy. Na wsiach dominowali balwierze
trudzący się medycyną ludową. Częstą praktyką „leczniczą” było upuszczanie krwi.

13. Wojny i zmiany w sposobie ich prowadzenia.
Jednym  z  głównych  motorów  postępu  w  czasach  wczesnonowożytnych  było  zastosowanie
w  działaniach  wojennych  na  wielką  skalę  prochu  strzelniczego.  W  Europie  proch  ziarnisty
wynaleziono  w  1420r.  W  drugiej  połowie  XV  i  w  XVI  wieku  rozpowszechniło  się  użycie  artylerii  ruchomej
z  działami  różnego  kalibru.  Już  w  XVI  wieku  pojawiły  się  one  na  okrętach.  W  wyposażeniu  armii  państw
europejskich  pojawiły  się  od  XVI  wieku  arkebuzy,  muszkiety  i  fuzje,  które  stały  się  bronią  podstawową
wypierając  broń  dzrewcową  (pikę).  Ostateczną  klęske  pice  zadały  wynaezione  w  1670r.  papierowych  naboi
oraz

uzbrojenie

fuzji

bagnet.

U schyłku XVII wieku pojawił się karabin skałkowy.

W tym też czasie powstały działa polowe. Kawaleria straciła dawne znaczenie. Została wprowadzona taktyka
linearna (znana nam z filmów). Broń palna i nowy sposób wojen wymusił wprowadzenie koszar co w sposób
pozytywny  odbiło  się  na  mieszkańcach,  którzy  nie  byli  obciążeni  przez  wojsko  jak  dawniej.
Zaczynał  się  system  rekrutacji  wojskowej  nawiązujący  do  systemów  mówiących  o  obronie  ziem
przez zamieszkujące je stany społeczne.

14. Rozwój dyplomacji europejskiej.
Najstarszą formą dyplomacji znaną na świecie były misje specjalne, które miały zaradzić konkretnej sytuacji.
Kolejną  formą  dyplomacji  są  stałe  misje  dyplomatyczne  wraz  z  nowożytną  dyplomacją  zawodową,
która  to  znajduje  swój  początek  w  drugiej  połowie  XV  wieku,  rodząc  się  w  miastach-republikach  włoskich.
Stamtąd też wywodzi się praktyka ustanawiania stałych poselstw, która następnie rozpowszechniła się w całej
Europie.  Pierwsze  stałe  ambasady  w  nowoczesnym  rozumieniu  zostały  utworzone  przez  państwa  włoskie
w latach 1450-1460 . Zadania stałych ambasad, poselstw i misji rozciągały się na całokształt stosunków między
państwami,  wykraczały  poza  realizację  jednego,  określonego  zadania.  Mimo  szybkiego  rozwoju  tej  formy
dyplomacji  napotykała  ona  na  wiele  przeszkód,  między  innymi  związanych  z  postawą  ambasadorów.
Ich  poziom  moralny  często  wykraczał  poza  przyzwoite  normy;  trudnili  się  oni  szpiegostwem,
co często budziło obawy i niechęć państw, na których terytorium stałe misje dyplomatyczne miały stacjonować.
Polska  zaczęła  wysyłać  pierwsze  długotrwałe  poselstwa  w  XVI  w.  ,  jednak  dopiero  za  panowania
Stanisława  Augusta  zaczęła  zakładać  stałe  placówki  poza  granicami.  Rozpowszechnienie  stałych  misji
dyplomatycznych  w  Europie  przypadło  na  wiek  XVII,  głównie  po  zawarciu  traktatu  westfalski  w  1648r.
Misje  dyplomatyczne  w  wyniku  wielkich  odkryć  geograficznych  przekroczyły  kontynent  europejski
–  głównie  wysyłane  były  na  najstarsze  dwory  azjatyckie,  m.in.  Japonię  i  Chiny.  Nie  istniały  jednak  normy
ogólne jak dyplomacja miała funkcjonować. Sprawę tą uregulował dopiero w XIX wieku kongres wiedeński.

Wielki  miłośnik  kultury  włoskiej  Stanisław  Miński  w  Sposobie  odprawowania  poselstwa,
ceremoniji zachowania posłowi z obedyjencyją od K.J.M. do Rzymu spisanym pod koniec XVI w. sugeruje, iż
poseł winien zaliczać się do cavaleri di capa e spada i przyjmować kardynałów oraz posłów u siebie w domu
„nie w ciamarze, ale w płaszczu i z szpadą”. Gaspare Bragaccia w swoim L’ambasciatore (Padwa 1626) zaleca,
by dyplomata co do zasady dostosował swój strój do zwyczajów panujących na dworze, przy którym przyszło
mu  pracować.  Rozeznanie  posła/ambasadora  co  do  obyczajów,  jakie  panowały  na  zagranicznych  dworach,
budziło respekt i zwiększało skuteczność argumentacji.

15. Kultura renesansu.



granice: 1453r. upadek Konstantynopola/1492r. odkrycie Ameryki do 1517r. wystąpienie Lutra/1563r.

zakończenie prac soboru trydenckiego;



idea dominująca: humanizm;



główne ośrodki: Florencja i Rzym;



mecenasi: papieże, Kościół, bogate rody szlacheckie (m.in. Medyceuszy);



działalność mistrzów:

o wszystkich sztuk – Leonarda da Vinci,
o

rzeźbiarza – Michała Anioła (Madonna przy schodach, Pieta, Dawid),

o malarzy

–

Rafaela

(Madonna

Sykstyńska,

Papież

Juliusz

II)

Tycjana

(Maria Magdalena, Salome z głową Jana Chrzciciela),

o grafika – Albrechta Dürera (grafika Adam i Ewa);



przebieg:

rozkwit języków narodowych, którymi zaczynali się posługiwać literaci;

o wynalezienie czcionki ruchomej przez Gutenberga ok. 1455r. co znacznie szybciej

upowszechniło nową literaturę oraz nowe idee;

ograniczenie motywów religijnych w sztuce i ich reinterpretacja;

wynalezienie i korzystanie z płótna na południu Europy, a na północny malowanie na desce;

uwolnienie artystów z ograniczeń cechowych – początek mecenatu;

nawiązanie w architekturze do cech budowli antycznych;

początek manieryzmu, czyli nawiązywania do sztuki wcześniejszych mistrzów.

16. Kultura baroku.



okres wpływów i rozkwitu: od końca XVI do połowy XVIII wieku;



idea

dominująca:

sceptycyzm

związany

możliwościami

poznawczymi

człowieka;

motyw wanitatywny;



główne ośrodki: Rzym, Paryż;



główni mecenasi: papieże, królowie fancuscy;



działalność mistrzów:

o  dramatu: Szekspir; Molier (Świętoszek);
o  prozy: Cervantes (Don Kichot);
o  malarstwa:  Caravaggio  (Głowa  Meduzy,  Powołanie  św.  Mateusza,  Kosz  z  owocami);

Rubens

(Portret

księcia

Leny,

Porwanie

córek

Leukippa);

Rembrandt

(Lekcja anatomii doktora Tulpa, Autoportret);

rzeźby: Bernini (Apollo i Dafne, Baldachim nad grobem św. Piotra, Nagrobek Urbana VIII);

o architektury:

Borromini

(przebudowa

bazyliki

św.

Jana

Lateranie,

Kościoła świętej Agnieszki);

o muzyki: Vivaldi, Bach, Händel;



przebieg:

powstanie teatru elżbietańskiego – inaugurowanego w 1576r. przez otwarcie „The Theatre”

w Londynie - łamiącego zasady teatru antycznego;

o podejmowanie tematyki wanitatywnej oraz erotycznej w sztuce; schematyzacja malarstwa

katolickiego, ekspresja uczuć w rzeźbie;

wariabilizm w architekturze (indywidualność, oryginalność), korzystanie z krzywizn;

powstanie i rozwój francuskiej sztuki ogrodowej;

ekspresyjność, indywidualizacja i kontrastowanie akcentów w muzyce;

o powstaniem nowych form muzyczych: koncert, symfonia, sonata, kantata, oratorium;
o powstanie z eksperymentu florenckiego teatru opery;
o

nastawienie na syntezę sztuk;

17. Kultura oświecenia.



okres wpływów i rozkwitu: od połowy XVIII wieku do początku XIX wieku;



idea dominująca: sekularyzacja – działanie zmierzające do ograniczenia lub całkowitego usunięcia

religii ze sfery życia społecznego;



główne ośrodki: Paryż;



główni mecenasi: władcy państwowi, rzadziej kościół;



działalność mistrzów:

o muzyki – Haydn, Mozart, Beethoven;
o

powieści – Defoe (Przypadki Robinsona Cruzoe);

o poetyce i dramaturgii – Wolter (Dziewica orleańska);



przebieg:

niespotykane wcześniej rozbicie nurtu dopasowującego się do konkretnego kraju;

o rokoko – styl dekoracyjny przeciwstawny w stosunku do baroku określany mianem wkwintnego,

subtelnego i intymnego;

o klasycyzm – styl nawiązujący do twórczości antyku oraz stylizujący wydarzenia bierzące

na wzór antyczny;

o sentymentalizm – styl w malarstwie cechujący się uczuciowymi i nastrojowymi pejsażami;
o santymentalny styl ogrodowy – pochodzący od stylu angielskiego;
o

rozwój budownictwa użyteczności publicznej, takiego jak: urzędy, teatry, szpitale, szkoły,

zakładane wówczas muzea;

o czas wielkich encyklopedystów pragnących uporządkować całość dorobku europejskiego;
o

uporządkowanie i formalizm literatury klasycystycznej (mimesis i zasada decorum).

18. Przewrót umysłowy oświecenia.
Oświecenie było epoką obejmującą czas od końca XVII do początków XIX w. „Wiek świateł” charakteryzował
się otwarciem człowieka na wiedzę, dążeniem do samokształcenia, praktycznego poznania otaczającego
go

świata.

Oświecenie

sięgało

swoimi

korzeniami

przewrotu

naukowego

XVII

Ludzie  Oświecenia  z  dużym  dystansem  podchodzili  do  otaczającego  świata  -  próbowali  zbadać  i  opisać
zjawiska, które obserwowali w przyrodzie. Charakterystyczna była w tym czasie postawa zwana krytycyzmem.
Z  takich  założeń  wypływał  empiryzm  -  prąd,  który  na  pierwszym  miejscu  stawiał  doświadczenie,
będące narzędziem do poznania prawdy.

Dla  człowieka  oświecenia  wszystko  musiało  być  podporządkowane  naturze,  temu,  co  naturalne  i  oczywiste
dla  większości  ludzi.  Odrzucano  to,  co  nie  było  uznawane  przez  „wszystkich”  za  rozumne  i  potrzebne.
Taka  postawa  prowadziła  do  negacji  wielu  instytucji  np.  Kościoła,  a  w  konsekwencji  do  kwestionowania  w
ogóle religii, wiary. Z drugiej strony rodziły się nowe nurty społeczno-religijne. Deizm narodził się w Anglii,
za  twórcę  uważa  się  Edwarda  Herberta  lorda  of  Cherbury  (1583-1648).  Deiści  uważali,  że  Bóg  jest  jedynie
pierwszym  źródłem  ruchu,  istnieje  osobowo,  nie  ingeruje  w  życie  człowieka,  działa  jedynie  według  rozumu
ludzkiego.  Deiści  uważali  zjawiska  nadprzyrodzone  za  legendy,  odrzucali  Kościół  i  jego  strukturę.
Chcieli  usunąć  z  religii  wszystko  to,  co  nadprzyrodzone  a  niezrozumiałe.  Kierowali  się  racjonalizmem  -
rozumowym  podejściem  do  religii.  Deizm  znalazł  bardzo  wielu  zwolenników  nie  tylko  w  Anglii,
ale także na kontynencie: Francja, Niemcy.

Wiek XVIII nazywany jest „wiekiem rozumu”. Przemiany gospodarcze i społeczne szły w parze z przemianami
myśli  filozoficznej  i  społeczno-politycznej.  Wielcy  myśliciele  epoki  korzystali  z  dorobku  swoich  wielkich
poprzedników  żyjących  na  przełomie  XVII  i  XVIII  w.  Isaac  Newton  (1642-1727),  Anglik,  uczony  i  filozof,
przez  badanie  i  eksperymenty  doszedł  do  ogólniejszych  ustaleń,  czyli  potrafił  formułować  ogólne  prawa.
Newtonowi  zawdzięczamy  rozwój  mechaniki,  a  szczególnie  powstanie  prawa  powszechnego  ciążenia.
John  Locke  (1632-  1704),  Anglik,  obok  zagadnień  społeczno-politycznych  zajmował  się  filozofią.
Nacisk położył na poznanie i psychologię człowieka. To on przyrównał umysł ludzki do nie zapisanej tablicy
(tabula  rasa),  który  w  czasie  rozwoju,  dorastania,  doświadczenia  zewnętrznego  i  dzięki  zmysłom  nabiera