______________________________________________________________________________________
Szkoła Główna Handlowa
Wszelkie prawa zastrzeŜone
1
Ryszard Rapacki
Szkoła Główna Handlowa
Temat 9: WZROST GOSPODARCZY
I. CELE I UKŁAD ZAJĘĆ:
1. Przedstawienie ścieŜek wzrostu gospodarczego w róŜnych krajach.
2. Wstępna analiza empiryczna źródeł (czynników) wzrostu.
3. Przedstawienie konstrukcji i zastosowań neoklasycznej teorii wzrostu (model
Solowa).
4. Przedstawienie konstrukcji i implikacji teorii wzrostu endogenicznego.
5. Omówienie wyników badań empirycznych mających na celu weryfikację
modelu Solowa i teorii wzrostu endogenicznego.
B. PODSTAWOWE POJĘCIA:
•
wzrost gospodarczy
•
równowaga
dynamiczna
(steady-state)
•
czynniki wzrostu
•
realna konwergencja
•
rachunkowość wzrostu
•
konwergencja warunkowa i
absolutna
•
łączna produktywność czynników
(TFP)
•
konwergencja beta i sigma
•
neoklasyczny model wzrostu
•
polityka wzrostu
gospodarczego
•
endogeniczna teoria wzrostu
•
konsensus waszyngtoński
II. WPROWADZENIE
1. Poziom rozwoju i dynamika wzrostu gospodarczego w ujęciu
porównawczym (tab. 9.1).
Ryszard Rapacki Współczesna makroekonomia
________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Szkoła Główna Handlowa
Wszelkie prawa zastrzeŜone
2
Tablica 9.1. Poziom i dynamika rozwoju gospodarczego w wybranych
krajach, 1990-2007
USA
Japonia
Korea
Polska
Meksyk
Indie
DNB per capita, 2007
(USD)
46 040
37 790
19 730
9 850
9 400
950
Roczna stopa wzrostu
PKB, 1990-2007 (%)
3,1
1,3
5,4
4,5
2,9
6,6
DNB per capita wg PPP
(USD)
45 840
34 750
24 840
15 500
13 910
2 740
USA = 100
100
82
43
21
20
2
Ź
ródło: Bank Światowy, World Development Indicators 2009.
2. Potencjał ekonomiczny a poziom rozwoju (tab. 9.2 i 9.3).
Wzrost gospodarczy
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Szkoła Główna Handlowa
Wszelkie prawa zastrzeŜone
3
Tablica 9.2. Największe gospodarki świata w 2008 r. (dochód narodowy w
mld USD)
Miejsce
Kraj
Wg oficjalnego kursu
walutowego (OER)
Wg parytetu siły
nabywczej (PPP)
1. (1)
USA
14 334
14 334
2. (3)
Japonia
4 844
4 405
3. (2)
Chiny
4 222
7 890
4. (5)
Niemcy
3 818
2 920
5. (8)
Francja
2 978
2 125
6. (7)
Wielka Brytania
2 787
2 231
7. (10)
Włochy
2 399
1 821
8. (6)
Rosja
1 779
2 285
9. (12)
Hiszpania
1 683
1 400
10. (9)
Brazylia
1 665
1 976
11. (13) Kanada
1 564
1 307
12. (4)
Indie
1 237
3 305
13. (11) Meksyk
1 143
1 550
14. (18) Australia
1 069
799
15. (14) Korea Płd.
953
1 279
16. (20) Holandia
909
675
17. (15) Turcja
799
937
18. (21) Polska
567
669
19. (29) Belgia
531
390
20. (22) Arabia Saudyjska
528
601
Uwaga: Miejsce kraju w gospodarce światowej, wskazane w pierwszej kolumnie, odpowiada wielkości
PKB liczonego wg OER i wg PPP (w nawiasie).
Ź
ródło: MFW, World Economic Outlook Database, październik 2008.
Ryszard Rapacki Współczesna makroekonomia
________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Szkoła Główna Handlowa
Wszelkie prawa zastrzeŜone
4
Tablica 9.3. Ranking krajów pod względem poziomu rozwoju w 2008 r.
(PKB per capita, w USD)
*
Miejsce
Kraj
Wg oficjalnego kursu
walutowego (OER)
Wg parytetu siły
nabywczej (PPP)
1.
Luksemburg
113 044
82 441
2.
Norwegia
94 386
53 937
3.
Singapur
38 972
51 226
4. (1)
USA
47 440
47 440
5.
Hongkong
30 726
43 847
6.
Szwajcaria
68 433
43 196
7.
Irlandia
60 510
42 110
8. (16)
Holandia
52 500
40 558
9.
Islandia
53 058
40 472
10.
Austria
50 039
39 887
11. (11) Kanada
45 085
39 098
12.
Szwecja
52 181
37 334
13.
Dania
62 097
37 304
14. (14) Australia
46 824
36 918
15. (19) Belgia
47 289
36 416
16. (6)
Wielka Brytania
43 734
36 358
17.
Finlandia
51 588
36 321
18. (4)
Niemcy
44 729
35 539
19. (5)
Francja
46 037
34 205
20. (2)
Japonia
38 457
34 116
50. (18) Polska
13 846
17 537
* Bez krajów naftowych.
W nawiasach miejsce w rankingu największych gospodarek.
Ź
ródło: MFW, World Economic Outlook Database, październik 2009.
Wzrost gospodarczy
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Szkoła Główna Handlowa
Wszelkie prawa zastrzeŜone
5
3. Dynamika wzrostu gospodarczego – tab. 9.4.
Tablica 9.4. Najszybciej rozwijające się kraje świata,
(średnie roczne stopy wzrostu PKB)
Miejsce Kraj
1990-2000
2000-2007
1990-2007
1.
Chiny
10,6
10,3
10,5
2.
KambodŜa
7,0
9,9
8,1
3.
Wietnam
7,9
7,8
7,9
4.
Myanmar
6,9
9,2
7,8
5.
Uganda
7,1
7,1
7,1
6.
Singapur
7,6
5,8
6,9
7.
Mozambik
6,1
8,1
6,9
8.
Irlandia
7,4
5,5
6,7
9.
Indie
5,9
7,8
6,6
10.
Laos
6,5
6,7
6,6
11.
Malezja
7,0
5,4
6,4
12.
Czad
2,2
12,2
6,1
13.
Sudan
5,5
7,1
6,1
14.
Angola
1,6
12,9
6,0
15.
Chile
6,6
4,5
5,8
16.
Botswana
6,0
5,3
5,7
17.
Jordania
5,0
6,3
5,6
18.
Burkina Faso
5,5
5,8
5,6
19.
Dominikana
6,0
4,8
5,5
20.
Korea
5,8
4,7
5,4
37.
Polska
4,7
4,1
4,5
* Bez krajów naftowych.
Ź
ródło: Bank Światowy, World Development Indicators 2009.
Ryszard Rapacki Współczesna makroekonomia
________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Szkoła Główna Handlowa
Wszelkie prawa zastrzeŜone
6
II CZYNNIKI WZROSTU GOSPODARCZEGO
1.
Funkcja produkcji.
Y = AF(K, N)
[9.1]
gdzie:
K – nakład kapitału,
N – nakład pracy,
A – parametr wyraŜający stan (poziom) techniki.
2.
Formuła wzrostu gospodarczego:
[9.2]
∆
Y/Y = (1-u)·∆N/N + u·∆K/K + ∆A/A
gdzie:
u, (1-u) – udział kapitału (pracy) w dochodzie,
∆
N/N – tempo wzrostu zasobu pracy,
∆
K/K – tempo wzrostu zasobu kapitału,
∆
A/A – postęp techniczny; inaczej – zmiana łącznej produktywności
czynników wytwórczych, TFP (ang. total factor productivity).
Uwaga: formuła [9.2] ma zastosowanie tylko w warunkach stałych
przychodów ze skali produkcji. Zwiększenie nakładu danego czynnika
wytwórczego o 1% powoduje wówczas wzrost produkcji takŜe o 1%.
3.
Modyfikacje formuły wzrostu.
- uwzględnienie kapitału ludzkiego: Y = AF(K, N, H)
- istnienie korzyści skali (rosnące przychody ze skali): zwiększenie nakładu
czynnika wytwórczego o 1% prowadzi do większego niŜ 1% przyrostu
produkcji.
4. Wkład poszczególnych czynników we wzrost gospodarczy (tab. 9.5 i 9.6).
Wzrost gospodarczy
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Szkoła Główna Handlowa
Wszelkie prawa zastrzeŜone
7
Tablica 9.5. Zmiany TFP w sektorze przedsiębiorstw w krajach wysoko
rozwiniętych w latach 1960-1990 (% rocznie)
1960-1973
1973-1979
1979-1990
USA
1,6
-0,4
0,2
Japonia
5,8
1,4
2,0
Francja
4,0
1,7
1,8
Niemcy
2,6
1,8
0,8
W. Brytania
2,3
0,6
1,6
Ź
ródło: OECD, Economic Outlook, 1992.
Tablica 9.6. Dynamika zmian i wkład poszczególnych czynników we wzrost
gospodarczy w Polsce w latach 1993-2003
(zmiany roczne w %; wkład w %)
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
PKB
3,8
5,2
7,0
6,0
6,8
4,8
4,1
4,0
2,0 1,3 3,8
Zatrudnienie (praca)
-1,6 1,1
1,8
2,3
2,4 -0,3 -2,6 -1,6
..
..
..
Produkcyjny majątek
trwały (kapitał)
1,9 2,6
2,1
4,8
3,5
3,9
3,9
1,5
..
..
..
Techniczne uzbrojenie
pracy
3,5 1,5
0,3
2,4
1,1
4,2
6,7
3,2
..
..
..
Wkład pracy we wzrost
(%)
-1,0
(-33)
0,7
(13)
1,2
(17)
1,5
(32)
1,6
(42)
0,8
(10)
-1,7
(-49)
-1,0
(-50)
-2,4
(-84)
-1,5
(-82)
0,9
(-15)
Wkład kapitału we
wzrost (%)
0,7
(1)
0,9
(1)
0,7
(5)
1,7
(8)
1,2
(12)
1,4
(19)
1,4
(31)
0,5
(16)
4,4
(66)
3,2
(75)
2,1
(24)
Wkład TFP (%)
4,1
(132)
3,6
(86)
5,1
(78)
2,8
(60)
4,0
(46)
3,6
(71)
4,4
(118)
4,5
(84)
2,3
(118)
1,3
(100)
2,5
(91)
Ź
ródło: R. Rapacki, MoŜliwości przyspieszenia wzrostu gospodarczego w Polsce. „Ekonomista”,
2002 nr 4, (lata 1993-2000); R. Rapacki, M. Próchniak, Economic Growth Accounting in Twenty-
Seven Transition Countries, 1990-2003. “Eastern European Economics”, vol. 47, no. 2, March-
April 2009, (lata 2001-2003).
Ryszard Rapacki Współczesna makroekonomia
________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Szkoła Główna Handlowa
Wszelkie prawa zastrzeŜone
8
III NEOKLASYCZNA TEORIA WZROSTU
1.
Konstrukcja i wyjściowe załoŜenia modelu Solowa (1956 i 1988).
- wyjściowa formuła wzrostu: 9.1 i 9.2,
- dane i stałe tempo wzrostu siły roboczej: ∆N/N = n; tempo to jest równe
przyrostowi demograficznemu,
- brak postępu technicznego: ∆A/A = 0,
- funkcję produkcji moźna teŜ wyrazić w przeliczeniu na 1 pracownika lub
inaczej – per capita:
y = f(k)
[9.3]
gdzie: y oznacza produkcję na 1 zatrudnionego, a k – kapitał na 1
pracownika.
2.
Stan równowagi dynamicznej (ang. steady-state).
Rysunek 9.1 ilustruje stan dynamicznej równowagi w gospodarce (steady-
state). Inaczej moŜemy powiedzieć, Ŝe gospodarka znajduje się na ścieŜce
wzrostu zrównowaŜonego.
Dynamiczna równowaga (wzrost zrównowaŜony) oznacza, Ŝe produkcja
zwiększa się w tempie wyznaczonym przez przyrost demograficzny
(∆N/N = n) i równym stopie wzrostu zasobu kapitału (∆Y/Y = ∆N/N =
∆K/K = n). Oznacza to, Ŝe wielkość produkcji per capita nie zmienia się;
na stałym poziomie (k*) utrzymuje się teŜ techniczne uzbrojenie pracy
(kapitał na 1 pracownika).
Wzrost gospodarczy
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Szkoła Główna Handlowa
Wszelkie prawa zastrzeŜone
9
Rysunek 9.1. Produkcja na 1 pracownika i techniczne uzbrojenie pracy
3.
Oszczędności a wzrost gospodarczy.
W gospodarce zamkniętej, w której nie występuje państwo, inwestycje
(przyrost zasobu kapitału brutto) są równe oszczędnościom. Przyrost netto
zasobu kapitału jest równy oszczędnościom pomniejszonym o amortyzację.
∆
K = S – D
[9.4]
Przyjmujemy, Ŝe oszczędności stanowią stałą część dochodu (S = sY), a
takŜe, iŜ amortyzacja dokonuje się się w stałej proporcji do zasobu kapitału
– D = dK. Podstawiając to do równania [9.4], otrzymujemy:
∆
K = sY – dK
[9.5]
Wiedząc, Ŝe ∆K/K = n i przekształcając równanie [9.5] ostatecznie mamy:
sY = (n + d)K
[9.6]
Interpretacja
równania
[9.6]: w
stanie
równowagi
dynamicznej
oszczędności (sY) pozwalają sfinansować inwestycje brutto, tzn.
y
k
k*
0
y*
Ryszard Rapacki Współczesna makroekonomia
________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Szkoła Główna Handlowa
Wszelkie prawa zastrzeŜone
10
0
Kapitał per
capita
y = f(k)
(d + n)k
sy
C
A
B
k
0
k*
P
ro
d
u
k
cj
a
p
er
c
a
p
ita
sy
0
y
0
amortyzację niezbędną do odtworzenia zuŜytego zasobu kapitału (dK) oraz
inwestycje netto powiększające ten zasób (nK) w tempie pozwalającym
utrzymać techniczne uzbrojenie pracy na niezmienionym poziomie (rys.
9.2).
Rysunek 9.2 przedstawia przebieg procesu dochodzenia gospodarki do
równowagi dynamicznej (wejścia na ścieŜkę wzrostu zrównowaŜonego).
Kluczowymi czynnikami określającymi przebieg tego procesu są stopa
oszczędności i inwestycji – z jednej strony – oraz stopa amortyzacji i tempo
przyrostu demograficznego – z drugiej. Krzywa sy pokazuje poziom
oszczędności dla kaŜdej wielkości technicznego uzbrojenia pracy (relacji
kapitał-praca); linia prosta (d + n)k obrazuje z kolei wielkość inwestycji
niezbędnych do utrzymania stałego poziomu technicznego uzbrojenia
pracy, przy róŜnej wielkości tego uzbrojenia.
Rysunek 9.2. Oszczędności, inwestycje i akumulacja kapitału
Wzrost gospodarczy
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Szkoła Główna Handlowa
Wszelkie prawa zastrzeŜone
11
Istota neoklasycznej teorii wzrostu: jeŜeli oszczędności (sy) przekraczają
poziom niezbędny do utrzymania stałej wielkości technicznego uzbrojenia
pracy (krzywa sy przebiega powyŜej prostej [(n + d)k]), to k wzrasta. JeŜeli
natomiast oszczędności znajdują się poniŜej tego poziomu (krzywa sy
przebiega poniŜej [(n + d)k]), k zmniejsza się. Na przykład przy
technicznym uzbrojeniu pracy równym k
0
poziom oszczędności (punkt A)
jest wyŜszy od niezbędnych inwestycji (punkt B) i relacja kapitał-praca (k)
zwiększa się. Proces dostosowań kończy się w punkcie C, w którym
oszczędności zrównują się z inwestycjami, a techniczne uzbrojenia pracy
osiąga poziom docelowy, k*. Gospodarka osiąga wówczas stan równowagi
dynamicznej (steady-state). W stanie równowagi dynamicznej zarówno y,
jak i k są stałe. Oznacza to, Ŝe dochód zwiększa się w tempie przyrostu
demograficznego, n. Wynika stąd, Ŝe w warunkach równowagi dynamicznej
stopa wzrostu dochodu nie zaleŜy od stopy oszczędności. Wniosek ten
naleŜy do najwaŜniejszych ustaleń neoklasycznej teorii wzrostu.
4.
Wzrost stopy oszczędności.
Wzrost stopy oszczędności prowadzi do przejściowego przyspieszenia
tempa wzrostu dochodu i tempa akumulacji kapitału per capita a takŜe do
trwałego
wzrostu
technicznego
uzbrojenia
pracy
(w
okresie
dostosowawczym zasób kapitału wzrasta szybciej od zasobu pracy, czyli
przyrostu demograficznego). Po zakończeniu procesu dostosowań i wejściu
gospodarki na nową ścieŜkę wzrostu zrównowaŜonego (steady-state),
dynamika wzrostu dochodu per capita ponownie zrównuje się z tempem
przyrostu demograficznego, n. W tym samym tempie zwiększa się teŜ
zasób kapitału. Efektem trwałego zwiększenia stopy oszczędności jest więc
tylko przejściowe przyspieszenie tempa wzrostu gospodarczego oraz trwałe
Ryszard Rapacki Współczesna makroekonomia
________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Szkoła Główna Handlowa
Wszelkie prawa zastrzeŜone
12
0
Kapitał per
capita
y = f(k)
(d + n)k
sy
k*
k**
P
ro
d
u
k
cj
a
p
er
c
a
p
ita
s’y
C
C’
zwiększenie poziomu dochodu na głowę i kapitału per capita (technicznego
uzbrojenia pracy). Ilustrację tych ustaleń stanowi rys. 9.3.
Rysunek 9.3. Wzrost stopy oszczędności a tempo wzrostu gospodarczego
Przedstawione tu prawidłowości określa się niekiedy jako konwergencję
warunkową (Robert Barro). Przesłanką przejsciowego przyspieszenia
tempa wzrostu gospodarki w krajach o niŜszym poziomie rozwoju (jak np.
Polska i kraje Europy Środkowo-wschodniej) i tym samym – zmniejszenia
dystansu rozwojowego w stosunku do krajów zaawansowanych, jest trwałe
zwiększenie krajowej skłonności do oszczędzania i podwyŜszenie stopy
oszczędności.
Rozszerzenie 9.1. Realna konwergencja
Model neoklasyczny implikuje moŜliwość zmniejszania rozpiętości rozwojowych
pomiędzy krajami. Proces ‘doganiania’ krajów wyŜej gospodarczo rozwiniętych przez
kraje o niŜszym poziomie rozwoju określa się mianem realnej konwergencji. Zjawisko
to moŜe mieć charakter (i) warunkowy (względny)lub (ii) bezwzględny (absolutny).
Wzrost gospodarczy
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Szkoła Główna Handlowa
Wszelkie prawa zastrzeŜone
13
Konwergencja warunkowa (względna) ma miejsce wówczas, gdy kraj słabiej
rozwinięty osiąga wyŜsze tempo wzrostu gospodarczego niŜ kraj wyŜej rozwinięty, ale
tylko do momentu osiągnięcia wspólnego stanu równowagi dynamicznej (steady-state).
Konwergencja absolutna występuje natomiast wtedy, kiedy róŜnice w dynamice
wzrostu gospodarczego (na korzyść kraju słabiej rozwiniętego) utrzymują się nawet po
osiągnięciu stanu równowagi dynamicznej.
Proces konwergencji moŜna analizować za pomocą dwóch narzędzi (mierników).
Konwergencja (zbieŜność) typu ß (beta) występuje wówczas, gdy gospodarki słabiej
rozwinięte (o niŜszym poziomie PKB na 1 mieszkańca) wykazują szybsze tempo
wzrostu gospodarczego niŜ gospodarki wyŜej rozwinięte (o wyŜszym poziomie PKB na
1 mieszkańca).
Konwergencja typu σ (sigma) występuje wtedy, kiedy zróŜnicowanie poziomu
dochodów między róŜnymi gospodarkami maleje w czasie. Najczęściej stosowaną miarą
zróŜnicowania dochodów jest wariancja albo odchylenie standardowe poziomów PKB
per capita wg PSN między krajami. Występowanie zbieŜności typu beta jest warunkiem
koniecznym, ale niewystarczającym konwergencji typu sigma.
5.
Tempo przyrostu demograficznego.
a/ przyspieszenie tempa przyrostu demograficznego powoduje wzrost
wartości wyraŜenia (n + d)k i tym samym – wzrost kąta nachylenia
odpowiedniej prostej na wykresie (w górę w lewo),
b/ przyspieszenie to prowadzi do obniŜenia poziomu produkcji, y, i kapitału
per capita (technicznego uzbrojenia pracy), k, w stanie równowagi
dynamicznej,
c/ wzrost stopy przyrostu demograficznego powoduje jednocześnie
przyspieszenie tempa wzrostu gospodarczego w stanie równowagi
dynamicznej.
6.
Neoklasyczna teoria wzrostu – podsumowanie.
a/ stopa wzrostu gospodarczego w stanie równowagi dynamicznej jest
egzogeniczna
(tutaj
–
określona
przez
tempo
przyrostu
demograficznego, n); jest ona niezaleŜna od stopy oszczędności, s.
Ryszard Rapacki Współczesna makroekonomia
________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Szkoła Główna Handlowa
Wszelkie prawa zastrzeŜone
14
b/ chociaŜ wzrost stopy oszczędności nie wpływa na tempo wzrostu
gospodarczego w stanie równowagi dynamicznej, to trwale podnosi
poziom dochodu w stanie równowagi,
c/ jeŜeli dopuścimy moŜliwość wzrostu wydajności (produktywności), to
tempo
wzrostu
zrównowaŜonego
nadal
pozostaje
określone
egzogenicznie; czynnikami je determinującymi są wówczas łącznie
postęp techniczny i przyrost demograficzny.
d/ jeŜeli dwa kraje mają identyczny przyrost demograficzny, taką samą
stopę oszczędności oraz dostęp do identycznej funkcji produkcji
(wyposaŜenie w czynniki produkcji), to ostatecznie osiągną taki sam
poziom dochodu. Kraje biedne pozostają biedne, gdyŜ posiadają
mniejsze zasoby kapitału; gdyby jednak zwiększyły stopę oszczędności
do poziomu krajów bogatych i miały dostęp do tej samej wiedzy
technicznej, to w końcu osiągnęłyby ich poziom rozwoju (proces
‘doganiania’).
e/ jeŜeli stopa oszczędności jest róŜna w róŜnych krajach, to osiągną one
róŜny poziom dochodu w stanie równowagi dynamicznej; jeŜeli przy
tym wykazują one jednakowe tempo postępu technicznego i przyrostu
demograficznego, to – mimo róŜnic w poziomie rozwoju – znajdą się na
tej samej ścieŜce wzrostu zrównowaŜonego.
IV TEORIA WZROSTU ENDOGENICZNEGO
1.
Punkt wyjścia – ograniczona zdolność modelu neokklasycznego do
wyjaśniania rzeczywistości: między krajami utrzymywały się i utrzymują
trwałe róŜnice dynamiki wzrostu gospodarczego mimo podobnego
wyposaŜenia w czynniki wytwórcze i podobnych relacji tempa ich wzrostu
(praca, kapitał). Były teŜ przypadki krajów (np. Indie), w których – mimo
wyŜszej stopy oszczędności niŜ w krajach wysoko rozwiniętych – nie
Wzrost gospodarczy
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Szkoła Główna Handlowa
Wszelkie prawa zastrzeŜone
15
następował proces konwergencji (‘doganiania’). Przyczyny – egzogeniczny
charakter wzrostu gospodarczego w modelu.
2.
Przesłanki teorii wzrostu endogenicznego – przekonanie, iŜ polityka
państwa i szerzej – zachowania podmiotów ekonomicznych mają w długim
okresie wpływ na wzrost gospodarczy.
3.
Kierunki endogenizacji ścieŜki wzrostu zrównowaŜonego.
a/ załoŜenie o endogenicznym charakterze postępu technicznego, ∆A/A;
jego tempo moŜe np. wynikać z wielkości zasobów przeznaczanych na
B+R,
b/ jeŜeli przychody (produktywność) z czynników wytwórczych są stałe, to
stopa wzrostu gospodarki w warunkach równowagi dynamicznej będzie
zaleŜała od tempa powiększania (akumulacji) zasobów tych czynników.
4.
Konstrukcja modelu.
a/ produkcja jest proporcjonalna do zasobu kapitału:
Y = aK
[9.7]
b/ stopa oszczędności jest stała i równa s. Dla uproszczenia zakładamy, Ŝe
liczba ludności nie zwiększa się oraz Ŝe nie występuje amortyzacja
(zuŜycie) kapitału. Wowczas cała wielkość oszczędności zostaje
przeznaczona na powiększenie zasobu kapitału. W rezultacie mamy:
∆
K = sY = saK
[9.8]
albo inaczej:
∆
K/K = sa
[9.9]
Oznacza to, Ŝe tempo wzrostu zasobu kapitału zaleŜy od stopy
oszczedności. PoniewaŜ jednocześnie produkcja jest proporcjonalna do
zasobu kapitału, prawdziwe jest takŜe, iŜ stopa oszczędności wpływa na
tempo wzrostu produkcji:
Ryszard Rapacki Współczesna makroekonomia
________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Szkoła Główna Handlowa
Wszelkie prawa zastrzeŜone
16
∆
Y/Y = sa
[9.9a]
Konkluzja: odwrotnie niŜ w modelu neoklasycznym, z teorii wzrostu
endogenicznego wynika, Ŝe w stanie równowagi dynamicznej tempo
wzrostu gospodarczego zaleŜy od stopy oszczędności; uogólniając: przy
załoŜeniu stałych przychodów z czynników wytwórczych tempo to zaleŜy
od stopy akumulacji (powiększania) czynników.
5.
Wyniki badań empirycznych.
a/ przemawiają one w duŜym stopniu na korzyść modelu neoklasycznego –
w krajach o wyŜszej stopie oszczędności i inwestycji tempo wzrostu
gospodarczego jest wyŜsze niŜ w krajach o niŜszym poziomie tych
zmiennych, ale to przyspieszenie wzrostu ma charakter tylko przejściowy.
Po osiągnięciu stanu równowagi dynamicznej róŜnice dynamiki wzrostu
znikają; trwale zwiększa się tylko poziom dochodu i produkcji. Jest to,
opisane przez Barro, zjawisko konwergencji warunkowej. Według Barro,
innymi waŜnymi czynnikami pozwalającymi zmniejszyć róŜnice w
poziomie rozwoju między krajami są takŜe udział wydatków państwa w
PKB oraz stopa inwestycji w kapitał ludzki.
b/ w obrębie agregatu: inwestycje najsilniej na tempo wzrostu gospodarki
wpływają inwestycje w maszyny i urządzenia (DeLong i Summers),
c/ istotną rolę jako czynnik wzrostu gospodarczego mogą teŜ odgrywać
inwestycje państwa w infrastrukturę (Aschauer),
d/ szczególna jest rola we wzroście kapitału ludzkiego – moŜe on wyjaśniać
utrzymujące się nawet w długim okresie róŜnice tempa wzrostu
gospodarczego między krajami; co więcej, jak wykazali D. Mankiw, D.
Romer i D. Weil, wyodrębnienie tego czynnika w neoklasycznej
formule wzrostu pozwala ją w znacznym stopniu ‘zendogenizować’,
Wzrost gospodarczy
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Szkoła Główna Handlowa
Wszelkie prawa zastrzeŜone
17
e/ z teorii wzrostu endogenicznego wynika, iŜ o tempie wzrostu
produktywności czynników wytwórczych w pewnym stopniu decyduje
nastawienie polityki ekonomicznej i udział państwa w gospodarce:
wzrost produktywności jest szybszy w krajach, które wyznają filozofię
wolnorynkową i w których udział państwa (np.mierzony relacją
wydatków budŜetowych/publicznych do PKB) jest mały.
Wnioski wynikające z teorii i badań empirycznych dla polityki wzrostu
gospodarczego:
•
NaleŜy
pobudzać
inwestycje
poprzez
ograniczanie
deficytu
budŜetowego (efekt wpierania inwestycji prywatnych) i bodźce
podatkowe.
•
Czynnikiem dodatnio oddziałującym na wzrost jest ograniczanie
zakresu krępującej przedsiębiorczość regulacji państwa.
•
Warunkiem przyspieszenia wzrostu gospodarki jest zwiększanie
inwestycji w kapitał ludzki.
•
Do waŜnych determinant wzrostu naleŜą inwestycje w infrastrukturę
(tworzenie dodatnich efektów zewnętrznych dla biznesu).
•
Podobnie, czynnikiem sprzyjającym wzrostowi gospodarczemu są
bodźce podatkowe pobudzające krajową działalność B+R.
V WZROST GOSPODARCZY W KRAJACH EUROPY ŚRODKOWO-
WSCHODNIEJ
1. Poziom rozwoju gospodarczego.
Ryszard Rapacki Współczesna makroekonomia
________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Szkoła Główna Handlowa
Wszelkie prawa zastrzeŜone
18
Wykres 9.1. Ranking krajów transformacji pod względem poziomu PKB
per capita w 2007 r. (USD)
578
713
815
1248
2355
2297
5189
3354
3046
3712
3663
3659
4506
5596
4641
6868
5186
7697
9075
11576
11041
11985
11354
13762
13857
15851
17070
22933
1841
1999
2344
2901
4690
4942
5154
6290
6941
6964
7656
8468
8967
10375
10910
11086
11302
11387
14692
15549
16311
17416
17661
19027
20251
21094
24236
27205
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
28. Tajikistan
27. Kyrgyzstan
26. Uzbekistan
25. Moldova
24. Georgia
23. Armenia
22. Turkmenistan
21. Albania
20. Ukraine
19. Bosnia & Herzegovina
18. Azerbaijan
17. Macedonia
16. Montenegro
15. Serbia
14. Belarus
13. Kazakhstan
12. Bulgaria
11. Romania
10. Russia
9. Croatia
8. Poland
7. Latvia
6. Lithuania
5. Hungary
4. Slovakia
3. Estonia
2. Czech Rep.
1. Slovenia
PPP
OER
Ź
ródło: IMF, World Economic Outlook Database, April 2008.
Wzrost gospodarczy
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Szkoła Główna Handlowa
Wszelkie prawa zastrzeŜone
19
Tabela 9.7. Ranking krajów Unii Europejskiej pod względem poziomu
PKB na 1 mieszkańca wg PPS* (w euro)
Miejsce
Kraj
2000
2008
UE15
22 000
27 800
UE25
20 100
26 000
UE27
.
25 100
1. (1)
Luksemburg
44 700
68 100
2. (2)
Irlandia
25 400
34 300
3. (5)
Holandia
24 100
33 900
4. (4)
Austria
25 300
30 900
5. (6)
Szwecja
23 900
30 500
6. (3)
Dania
25 400
29 700
7. (11)
Wielka Brytania
22 600
29 400
8. (12)
Niemcy
22 500
29 100
9. (10)
Finlandia
22 700
28 900
10. (7)
Belgia
23 500
28 800
11. (8)
Francja
22 800
26 900
12. (13)
Hiszpania
18 600
26 100
13. (9)
Włochy
22 800
25 200
14. (14)
Cypr
16 300
23 800
15. (17)
Grecja
14 600
23 500
16. (18)
Słowenia
14 600
22 700
17. (19)
Czechy
12 800
20 100
18. (16)
Malta
15 600
18 900
19. (15)
Portugalia
16 200
18 900
20. (21)
Słowacja
9 500
18 000
21. (23)
Estonia
8 200
17 100
22. (20)
Węgry
10 600
15 700
23. (24)
Litwa
7 700
15 300
24. (22)
Polska
9 400
14 400
25. (25)
Łotwa
7 100
14 000
26. (27)
Rumunia
5 000
11 500
27. (26)
Bułgaria
5 300
10 100
* Standard siły nabywczej.
Uwaga: miejsca w nawiasach dotyczą 2000 r.
Ź
ródło: Baza danych Eurostatu.
2. ŚcieŜki wzrostu gospodarczego w warunkach transformacji systemowej (tab.
9.8).
Ryszard Rapacki Współczesna makroekonomia
________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Szkoła Główna Handlowa
Wszelkie prawa zastrzeŜone
20
Tablica 9.8. Wzrost gospodarczy w wybranych krajach Europy
Środkowo-wschodniej w latach 1990-2008
Kraj
Dynamika wzrostu PKB (ceny stałe)
Poziom PKB
w 2008 r.
Ś
rednia
roczna stopa
wzrostu w %
Roczna stopa wzrostu w
%
1990-2008
2006
2007
2008
1989 =
100
2000 =
100
Polska
3,1
6,2
6,8
5,0
177
138
Czechy
2,0
6,8
6,1
2,5
142
139
Słowacja
2,7
8,5
10,4
6,4
164
162
Węgry
1,7
4,1
1,1
0,6
135
130
Słowenia
2,4
5,9
6,8
3,5
156
139
Estonia
2,1
10,4
6,3
–3,6
145
165
Litwa
1,0
7,8
8,9
2,8
119
176
Łotwa
1,1
11,9
10,2
–4,6
118
176
Bułgaria
0,7
6,3
6,2
6,0
113
154
Rumunia
1,4
7,9
6,2
6,3
127
160
UE-15
2,1
2,9
2,6
0,6
148
115
Ź
ródła: World Development Indicators 2005, Bank Światowy, Waszyngton 2005 r.; Transition Report
Update, EBOR, Londyn, maj 2005 r.; Transition Report, EBOR, Londyn, listopad 2008 r.; Baza
danych Eurostatu; Europejska Komisja Gospodarcza ONZ, Economic Survey for Europe, 2005 nr 2,
Genewa 2005 r.; VIIW Research Report nr 325, Special Issue on Economic Prospects of Central,
East and Southeast Europe, Wiedeń, luty 2006 r.; obliczenia własne.
3. Przebieg procesu realnej konwergencji (tab. 9.9).
Wzrost gospodarczy
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Szkoła Główna Handlowa
Wszelkie prawa zastrzeŜone
21
Tablica 9.9. Zmiany luki rozwojowej między krajami Europy
Środkowo-Wschodniej a UE-15
Kraj
Luka rozwojowa
w 1989 r.
(PKB per capita
wg PSN,
% średniej dla
UE-15)
Luka rozwojowa
w 1996 r.
(PKB per capita
wg PSN,
% średniej dla
UE-15)
Luka rozwojowa
w 2003 r.
(PKB per capita
wg PSN,
% średniej dla
UE-15)
Luka rozwojowa
w 2008 r.
(PKB per capita
wg PSN,
% średniej dla
UE-15)
Bułgaria
46
25
29
36
Czechy
75
65
65
72
Estonia
54
33
48
61
Litwa
52
31
43
55
Łotwa
52
28
38
50
Polska
38
39
43
52
Rumunia
34
23
1
28
41
Słowacja
59
43
49
65
Słowenia
74
65
73
82
Węgry
56
44
55
57
UE-15
100
100
100
100
1
– 1999.
Ź
ródło: R. Rapacki (red.), Wzrost gospodarczy w krajach transformacji: konwergencja czy
dywergencja?, PWE, Warszawa 2009; obliczenia własne.
4. Przebieg wzrostu gospodarczego w Polsce.
Ryszard Rapacki Współczesna makroekonomia
________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Szkoła Główna Handlowa
Wszelkie prawa zastrzeŜone
22
Tablica 9.10. Popytowe i sektorowe składniki PKB w latach 1990-2000
(zmiany roczne w %)
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
PKB
-11,6 -7,0
2,6
3,8
5,2
7,0
6,0
6,8
4,8
4,1
4,0
SpoŜycie prywatne
-15,3 6,3
2,3
5,2
4,4
3,2
8,6
6,9
4,8
5,2
2,4
Inwestycje brutto
-10,6 -4,4
2,3
2,4
8,2
17,5 19,7 21,7 14,2
6,8
3,1
Wydatki państwa
0,5
10,2
5,9
3,2
2,2
2,9
3,4
3,2
1,6
1,0
0,8
Eksport dóbr i usług
15,1 -1,7 10,8
3,2
13,1 16,7
9,7
13,7
9,4
2,0
15,3
Import dóbr i usług
-10,2 29,6
1,7
13,2 11,3 20,5 28,0 22,0 14,6
4,4
7,4
Produkcja przemysłowa
1
-22,0 -17,1 2,6
8,6
10,3 10,4
7,6
10,3
4,3
3,0
6,8
Produkcja rolna
1
-0,3
6,8 -12,3
7,0 -15,1 10,4
2,4
1,1
6,1
-1,7
-4,1
Budownictwo
1
-14,5 6,7
3,8
1,1
2,7
5,8
2,8
13,6
9,3
3,5
-0,6
Usługi rynkowe
1
..
..
..
-1,4
3,1
4,4
5,2
4,4
4,8
6,3
4,6
1
- wartość dodana
Ź
ródło: GUS, Rocznik Statystyczny 2000, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2000; R. Rapacki,
Macroeconomic Performance, w: Poland, International Economic Report 2000/2001 [2001].
Tablica 9.11. Wykorzystanie i produkcyjność pracy i kapitału w Polsce w
latach 1990-2000
(zmiany roczne w %)
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Całkowite zatrudnienie
- w przemyśle
-6,2
-5,6
-5,9
-8,0
-4,2
-8,7
-1,6
-3,0
1,1
-0,8
1,8
3,2
2,3
-0,7
2,4
0,8
-0,3
-1,0
-2,6
-6,1
-1,6
-6,2
Stopa bezrobocia
6,5
12,2 14,3 16,4 16,0 14,9 13,6 10,3 10,4 13,1 15,0
Produkcyjny majątek
trwały
- w przemyśle
1,1
2,4
-1,2
0,9
1,3
1,2
1,9
1,7
2,6
2,8
2,1
0,3
4,8
6,1
3,5
3,6
3,9
3,2
3,9
3,6
1,5
..
Wykorzystanie zdolności
wytwórczych w
przemyśle przetw. (%)
74
61
62
63
66
71
73
77
77
78
77
Wydajność pracy
- w przemyśle
-5,8
-19,7
-1,2
-4,2
7,1
12,6
5,8
9,7
4,3
13,0
5,1
6,3
3,6
9,9
4,3
10,6
5,1
4,5
6,9
11,6
5,7
13,8
Produkcyjność kapitału
- w przemyśle
-12,6
-26,0
-8,1
-12,7
1,3
1,6
1,9
4,6
2,5
9,0
4,8
9,4
2,0
2,3
3,2
7,6
0,9
1,5
0,2
1,2
2,5
..
Realne jednostkowe
koszty pracy w
przemyśle
..
22,7 -7,2 -5,7 -3,0 -1,5
1,8
-2,6 -1,8 -8,9 -10,9
Ź
ródło: UNIDO [1997]; Blazyca i Rapacki [2001] oraz obliczenia własne.