______________________________________________________________________________________

Szkoła Główna Handlowa

Wszelkie prawa zastrzeżone

1

Ryszard Rapacki

Szkoła Główna Handlowa

Temat 9: WZROST GOSPODARCZY

I. CELE I UKŁAD ZAJĘĆ:

1. Przedstawienie ścieżek wzrostu gospodarczego w różnych krajach.

2. Wstępna analiza empiryczna źródeł (czynników) wzrostu.

3. Przedstawienie konstrukcji i zastosowań neoklasycznej teorii wzrostu (model

Solowa).

4. Przedstawienie konstrukcji i implikacji teorii wzrostu endogenicznego.

5. Omówienie wyników badań empirycznych mających na celu weryfikację

modelu Solowa i teorii wzrostu endogenicznego.

B. PODSTAWOWE POJĘCIA:

•

wzrost gospodarczy

•

równowaga

dynamiczna

(steady-state)

•

czynniki wzrostu

•

realna konwergencja

•

rachunkowość wzrostu

•

konwergencja warunkowa i
absolutna

•

łączna produktywność czynników
(TFP)

•

konwergencja beta i sigma

•

neoklasyczny model wzrostu

•

polityka wzrostu
gospodarczego

•

endogeniczna teoria wzrostu

•

konsensus waszyngtoński

II. WPROWADZENIE

1. Poziom rozwoju i dynamika wzrostu gospodarczego w ujęciu

porównawczym (tab. 9.1).

Ryszard Rapacki Współczesna makroekonomia
________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

Szkoła Główna Handlowa

Wszelkie prawa zastrzeżone

2

Tablica 9.1. Poziom i dynamika rozwoju gospodarczego w wybranych

krajach, 1990-2007

USA

Japonia

Korea

Polska

Meksyk

Indie

DNB per capita, 2007
(USD)

46 040

37 790

19 730

9 850

9 400

950

Roczna stopa wzrostu
PKB, 1990-2007 (%)

3,1

1,3

5,4

4,5

2,9

6,6

DNB per capita wg PPP
(USD)

45 840

34 750

24 840

15 500

13 910

2 740

USA = 100

100

82

43

21

20

2

Ź

ródło: Bank Światowy, World Development Indicators 2009.

2. Potencjał ekonomiczny a poziom rozwoju (tab. 9.2 i 9.3).

Wzrost gospodarczy
______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

Szkoła Główna Handlowa

Wszelkie prawa zastrzeżone

3

Tablica 9.2. Największe gospodarki świata w 2008 r. (dochód narodowy w

mld USD)

Miejsce

Kraj

Wg oficjalnego kursu

walutowego (OER)

Wg parytetu siły

nabywczej (PPP)

1. (1)

USA

14 334

14 334

2. (3)

Japonia

4 844

4 405

3. (2)

Chiny

4 222

7 890

4. (5)

Niemcy

3 818

2 920

5. (8)

Francja

2 978

2 125

6. (7)

Wielka Brytania

2 787

2 231

7. (10)

Włochy

2 399

1 821

8. (6)

Rosja

1 779

2 285

9. (12)

Hiszpania

1 683

1 400

10. (9)

Brazylia

1 665

1 976

11. (13) Kanada

1 564

1 307

12. (4)

Indie

1 237

3 305

13. (11) Meksyk

1 143

1 550

14. (18) Australia

1 069

799

15. (14) Korea Płd.

953

1 279

16. (20) Holandia

909

675

17. (15) Turcja

799

937

18. (21) Polska

567

669

19. (29) Belgia

531

390

20. (22) Arabia Saudyjska

528

601

Uwaga: Miejsce kraju w gospodarce światowej, wskazane w pierwszej kolumnie, odpowiada wielkości
PKB liczonego wg OER i wg PPP (w nawiasie).

Ź

ródło: MFW, World Economic Outlook Database, październik 2008.

Ryszard Rapacki Współczesna makroekonomia
________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

Szkoła Główna Handlowa

Wszelkie prawa zastrzeżone

4

Tablica 9.3. Ranking krajów pod względem poziomu rozwoju w 2008 r.

(PKB per capita, w USD)

*

Miejsce

Kraj

Wg oficjalnego kursu

walutowego (OER)

Wg parytetu siły

nabywczej (PPP)

1.

Luksemburg

113 044

82 441

2.

Norwegia

94 386

53 937

3.

Singapur

38 972

51 226

4. (1)

USA

47 440

47 440

5.

Hongkong

30 726

43 847

6.

Szwajcaria

68 433

43 196

7.

Irlandia

60 510

42 110

8. (16)

Holandia

52 500

40 558

9.

Islandia

53 058

40 472

10.

Austria

50 039

39 887

11. (11) Kanada

45 085

39 098

12.

Szwecja

52 181

37 334

13.

Dania

62 097

37 304

14. (14) Australia

46 824

36 918

15. (19) Belgia

47 289

36 416

16. (6)

Wielka Brytania

43 734

36 358

17.

Finlandia

51 588

36 321

18. (4)

Niemcy

44 729

35 539

19. (5)

Francja

46 037

34 205

20. (2)

Japonia

38 457

34 116

50. (18) Polska

13 846

17 537

* Bez krajów naftowych.

W nawiasach miejsce w rankingu największych gospodarek.

Ź

ródło: MFW, World Economic Outlook Database, październik 2009.

Wzrost gospodarczy
______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

Szkoła Główna Handlowa

Wszelkie prawa zastrzeżone

5

3. Dynamika wzrostu gospodarczego – tab. 9.4.

Tablica 9.4. Najszybciej rozwijające się kraje świata,

(średnie roczne stopy wzrostu PKB)

Miejsce Kraj

1990-2000

2000-2007

1990-2007

1.

Chiny

10,6

10,3

10,5

2.

Kambodża

7,0

9,9

8,1

3.

Wietnam

7,9

7,8

7,9

4.

Myanmar

6,9

9,2

7,8

5.

Uganda

7,1

7,1

7,1

6.

Singapur

7,6

5,8

6,9

7.

Mozambik

6,1

8,1

6,9

8.

Irlandia

7,4

5,5

6,7

9.

Indie

5,9

7,8

6,6

10.

Laos

6,5

6,7

6,6

11.

Malezja

7,0

5,4

6,4

12.

Czad

2,2

12,2

6,1

13.

Sudan

5,5

7,1

6,1

14.

Angola

1,6

12,9

6,0

15.

Chile

6,6

4,5

5,8

16.

Botswana

6,0

5,3

5,7

17.

Jordania

5,0

6,3

5,6

18.

Burkina Faso

5,5

5,8

5,6

19.

Dominikana

6,0

4,8

5,5

20.

Korea

5,8

4,7

5,4

37.

Polska

4,7

4,1

4,5

* Bez krajów naftowych.

Ź

ródło: Bank Światowy, World Development Indicators 2009.

Ryszard Rapacki Współczesna makroekonomia
________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

Szkoła Główna Handlowa

Wszelkie prawa zastrzeżone

6

II CZYNNIKI WZROSTU GOSPODARCZEGO

1.

Funkcja produkcji.

Y = AF(K, N)

[9.1]

gdzie:

K – nakład kapitału,

N – nakład pracy,

A – parametr wyrażający stan (poziom) techniki.

2.

Formuła wzrostu gospodarczego:

[9.2]

∆

Y/Y = (1-u)·∆N/N + u·∆K/K + ∆A/A

gdzie:

u, (1-u) – udział kapitału (pracy) w dochodzie,

∆

N/N – tempo wzrostu zasobu pracy,

∆

K/K – tempo wzrostu zasobu kapitału,

∆

A/A – postęp techniczny; inaczej – zmiana łącznej produktywności

czynników wytwórczych, TFP (ang. total factor productivity).

Uwaga: formuła [9.2] ma zastosowanie tylko w warunkach stałych

przychodów ze skali produkcji. Zwiększenie nakładu danego czynnika

wytwórczego o 1% powoduje wówczas wzrost produkcji także o 1%.

3.

Modyfikacje formuły wzrostu.

- uwzględnienie kapitału ludzkiego: Y = AF(K, N, H)

- istnienie korzyści skali (rosnące przychody ze skali): zwiększenie nakładu

czynnika wytwórczego o 1% prowadzi do większego niż 1% przyrostu

produkcji.

4. Wkład poszczególnych czynników we wzrost gospodarczy (tab. 9.5 i 9.6).

Wzrost gospodarczy
______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

Szkoła Główna Handlowa

Wszelkie prawa zastrzeżone

7

Tablica 9.5. Zmiany TFP w sektorze przedsiębiorstw w krajach wysoko

rozwiniętych w latach 1960-1990 (% rocznie)

1960-1973

1973-1979

1979-1990

USA

1,6

-0,4

0,2

Japonia

5,8

1,4

2,0

Francja

4,0

1,7

1,8

Niemcy

2,6

1,8

0,8

W. Brytania

2,3

0,6

1,6

Ź

ródło: OECD, Economic Outlook, 1992.

Tablica 9.6. Dynamika zmian i wkład poszczególnych czynników we wzrost

gospodarczy w Polsce w latach 1993-2003

(zmiany roczne w %; wkład w %)

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

PKB

3,8

5,2

7,0

6,0

6,8

4,8

4,1

4,0

2,0 1,3 3,8

Zatrudnienie (praca)

-1,6 1,1

1,8

2,3

2,4 -0,3 -2,6 -1,6

..

..

..

Produkcyjny majątek
trwały (kapitał)

1,9 2,6

2,1

4,8

3,5

3,9

3,9

1,5

..

..

..

Techniczne uzbrojenie
pracy

3,5 1,5

0,3

2,4

1,1

4,2

6,7

3,2

..

..

..

Wkład pracy we wzrost
(%)

-1,0

(-33)

0,7

(13)

1,2

(17)

1,5

(32)

1,6

(42)

0,8

(10)

-1,7

(-49)

-1,0

(-50)

-2,4

(-84)

-1,5

(-82)

0,9

(-15)

Wkład kapitału we
wzrost (%)

0,7

(1)

0,9

(1)

0,7

(5)

1,7

(8)

1,2

(12)

1,4

(19)

1,4

(31)

0,5

(16)

4,4

(66)

3,2

(75)

2,1

(24)

Wkład TFP (%)

4,1

(132)

3,6

(86)

5,1

(78)

2,8

(60)

4,0

(46)

3,6

(71)

4,4

(118)

4,5

(84)

2,3

(118)

1,3

(100)

2,5

(91)

Ź

ródło: R. Rapacki, Możliwości przyspieszenia wzrostu gospodarczego w Polsce. „Ekonomista”,

2002 nr 4, (lata 1993-2000); R. Rapacki, M. Próchniak, Economic Growth Accounting in Twenty-
Seven Transition Countries, 1990-2003. “Eastern European Economics”, vol. 47, no. 2, March-
April 2009, (lata 2001-2003).

Ryszard Rapacki Współczesna makroekonomia
________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

Szkoła Główna Handlowa

Wszelkie prawa zastrzeżone

8

III NEOKLASYCZNA TEORIA WZROSTU

1.

Konstrukcja i wyjściowe założenia modelu Solowa (1956 i 1988).

- wyjściowa formuła wzrostu: 9.1 i 9.2,

- dane i stałe tempo wzrostu siły roboczej: ∆N/N = n; tempo to jest równe

przyrostowi demograficznemu,

- brak postępu technicznego: ∆A/A = 0,

- funkcję produkcji moźna też wyrazić w przeliczeniu na 1 pracownika lub

inaczej – per capita:

y = f(k)

[9.3]

gdzie: y oznacza produkcję na 1 zatrudnionego, a k – kapitał na 1

pracownika.

2.

Stan równowagi dynamicznej (ang. steady-state).

Rysunek 9.1 ilustruje stan dynamicznej równowagi w gospodarce (steady-

state). Inaczej możemy powiedzieć, że gospodarka znajduje się na ścieżce

wzrostu zrównoważonego.

Dynamiczna równowaga (wzrost zrównoważony) oznacza, że produkcja

zwiększa się w tempie wyznaczonym przez przyrost demograficzny

(∆N/N = n) i równym stopie wzrostu zasobu kapitału (∆Y/Y = ∆N/N =

∆K/K = n). Oznacza to, że wielkość produkcji per capita nie zmienia się;

na stałym poziomie (k*) utrzymuje się też techniczne uzbrojenie pracy

(kapitał na 1 pracownika).

Wzrost gospodarczy
______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

Szkoła Główna Handlowa

Wszelkie prawa zastrzeżone

9

Rysunek 9.1. Produkcja na 1 pracownika i techniczne uzbrojenie pracy

3.

Oszczędności a wzrost gospodarczy.

W gospodarce zamkniętej, w której nie występuje państwo, inwestycje

(przyrost zasobu kapitału brutto) są równe oszczędnościom. Przyrost netto

zasobu kapitału jest równy oszczędnościom pomniejszonym o amortyzację.

∆

K = S – D

[9.4]

Przyjmujemy, że oszczędności stanowią stałą część dochodu (S = sY), a

także, iż amortyzacja dokonuje się się w stałej proporcji do zasobu kapitału

– D = dK. Podstawiając to do równania [9.4], otrzymujemy:

∆

K = sY – dK

[9.5]

Wiedząc, że ∆K/K = n i przekształcając równanie [9.5] ostatecznie mamy:

sY = (n + d)K

[9.6]

Interpretacja

równania

[9.6]: w

stanie

równowagi

dynamicznej

oszczędności (sY) pozwalają sfinansować inwestycje brutto, tzn.

y

k

k*

0

y*

Ryszard Rapacki Współczesna makroekonomia
________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

Szkoła Główna Handlowa

Wszelkie prawa zastrzeżone

10

0

Kapitał per
capita

y = f(k)

(d + n)k

sy

C

A

B

k

0

k*

P

ro

d

u

k

cj

a

p

er

c

a

p

ita

sy

0

y

0

amortyzację niezbędną do odtworzenia zużytego zasobu kapitału (dK) oraz

inwestycje netto powiększające ten zasób (nK) w tempie pozwalającym

utrzymać techniczne uzbrojenie pracy na niezmienionym poziomie (rys.

9.2).

Rysunek 9.2 przedstawia przebieg procesu dochodzenia gospodarki do

równowagi dynamicznej (wejścia na ścieżkę wzrostu zrównoważonego).

Kluczowymi czynnikami określającymi przebieg tego procesu są stopa

oszczędności i inwestycji – z jednej strony – oraz stopa amortyzacji i tempo

przyrostu demograficznego – z drugiej. Krzywa sy pokazuje poziom

oszczędności dla każdej wielkości technicznego uzbrojenia pracy (relacji

kapitał-praca); linia prosta (d + n)k obrazuje z kolei wielkość inwestycji

niezbędnych do utrzymania stałego poziomu technicznego uzbrojenia

pracy, przy różnej wielkości tego uzbrojenia.

Rysunek 9.2. Oszczędności, inwestycje i akumulacja kapitału

Wzrost gospodarczy
______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

Szkoła Główna Handlowa

Wszelkie prawa zastrzeżone

11

Istota neoklasycznej teorii wzrostu: jeżeli oszczędności (sy) przekraczają

poziom niezbędny do utrzymania stałej wielkości technicznego uzbrojenia

pracy (krzywa sy przebiega powyżej prostej [(n + d)k]), to k wzrasta. Jeżeli

natomiast oszczędności znajdują się poniżej tego poziomu (krzywa sy

przebiega poniżej [(n + d)k]), k zmniejsza się. Na przykład przy

technicznym uzbrojeniu pracy równym k

0

poziom oszczędności (punkt A)

jest wyższy od niezbędnych inwestycji (punkt B) i relacja kapitał-praca (k)

zwiększa się. Proces dostosowań kończy się w punkcie C, w którym

oszczędności zrównują się z inwestycjami, a techniczne uzbrojenia pracy

osiąga poziom docelowy, k*. Gospodarka osiąga wówczas stan równowagi

dynamicznej (steady-state). W stanie równowagi dynamicznej zarówno y,

jak i k są stałe. Oznacza to, że dochód zwiększa się w tempie przyrostu

demograficznego, n. Wynika stąd, że w warunkach równowagi dynamicznej

stopa wzrostu dochodu nie zależy od stopy oszczędności. Wniosek ten

należy do najważniejszych ustaleń neoklasycznej teorii wzrostu.

4.

Wzrost stopy oszczędności.

Wzrost stopy oszczędności prowadzi do przejściowego przyspieszenia

tempa wzrostu dochodu i tempa akumulacji kapitału per capita a także do

trwałego

wzrostu

technicznego

uzbrojenia

pracy

(w

okresie

dostosowawczym zasób kapitału wzrasta szybciej od zasobu pracy, czyli

przyrostu demograficznego). Po zakończeniu procesu dostosowań i wejściu

gospodarki na nową ścieżkę wzrostu zrównoważonego (steady-state),

dynamika wzrostu dochodu per capita ponownie zrównuje się z tempem

przyrostu demograficznego, n. W tym samym tempie zwiększa się też

zasób kapitału. Efektem trwałego zwiększenia stopy oszczędności jest więc

tylko przejściowe przyspieszenie tempa wzrostu gospodarczego oraz trwałe

Ryszard Rapacki Współczesna makroekonomia
________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

Szkoła Główna Handlowa

Wszelkie prawa zastrzeżone

12

0

Kapitał per
capita

y = f(k)

(d + n)k

sy

k*

k**

P

ro

d

u

k

cj

a

p

er

c

a

p

ita

s’y

C

C’

zwiększenie poziomu dochodu na głowę i kapitału per capita (technicznego

uzbrojenia pracy). Ilustrację tych ustaleń stanowi rys. 9.3.

Rysunek 9.3. Wzrost stopy oszczędności a tempo wzrostu gospodarczego

Przedstawione tu prawidłowości określa się niekiedy jako konwergencję

warunkową (Robert Barro). Przesłanką przejsciowego przyspieszenia

tempa wzrostu gospodarki w krajach o niższym poziomie rozwoju (jak np.

Polska i kraje Europy Środkowo-wschodniej) i tym samym – zmniejszenia

dystansu rozwojowego w stosunku do krajów zaawansowanych, jest trwałe

zwiększenie krajowej skłonności do oszczędzania i podwyższenie stopy

oszczędności.

Rozszerzenie 9.1. Realna konwergencja

Model neoklasyczny implikuje możliwość zmniejszania rozpiętości rozwojowych
pomiędzy krajami. Proces ‘doganiania’ krajów wyżej gospodarczo rozwiniętych przez
kraje o niższym poziomie rozwoju określa się mianem realnej konwergencji. Zjawisko
to może mieć charakter (i) warunkowy (względny)lub (ii) bezwzględny (absolutny).

Wzrost gospodarczy
______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

Szkoła Główna Handlowa

Wszelkie prawa zastrzeżone

13

Konwergencja warunkowa (względna) ma miejsce wówczas, gdy kraj słabiej
rozwinięty osiąga wyższe tempo wzrostu gospodarczego niż kraj wyżej rozwinięty, ale
tylko do momentu osiągnięcia wspólnego stanu równowagi dynamicznej (steady-state).

Konwergencja absolutna występuje natomiast wtedy, kiedy różnice w dynamice
wzrostu gospodarczego (na korzyść kraju słabiej rozwiniętego) utrzymują się nawet po
osiągnięciu stanu równowagi dynamicznej.

Proces konwergencji można analizować za pomocą dwóch narzędzi (mierników).

Konwergencja (zbieżność) typu ß (beta) występuje wówczas, gdy gospodarki słabiej
rozwinięte (o niższym poziomie PKB na 1 mieszkańca) wykazują szybsze tempo
wzrostu gospodarczego niż gospodarki wyżej rozwinięte (o wyższym poziomie PKB na
1 mieszkańca).

Konwergencja typu σ (sigma) występuje wtedy, kiedy zróżnicowanie poziomu
dochodów między różnymi gospodarkami maleje w czasie. Najczęściej stosowaną miarą
zróżnicowania dochodów jest wariancja albo odchylenie standardowe poziomów PKB
per capita wg PSN między krajami. Występowanie zbieżności typu beta jest warunkiem
koniecznym, ale niewystarczającym konwergencji typu sigma.

5.

Tempo przyrostu demograficznego.

a/ przyspieszenie tempa przyrostu demograficznego powoduje wzrost

wartości wyrażenia (n + d)k i tym samym – wzrost kąta nachylenia

odpowiedniej prostej na wykresie (w górę w lewo),

b/ przyspieszenie to prowadzi do obniżenia poziomu produkcji, y, i kapitału

per capita (technicznego uzbrojenia pracy), k, w stanie równowagi

dynamicznej,

c/ wzrost stopy przyrostu demograficznego powoduje jednocześnie

przyspieszenie tempa wzrostu gospodarczego w stanie równowagi

dynamicznej.

6.

Neoklasyczna teoria wzrostu – podsumowanie.

a/ stopa wzrostu gospodarczego w stanie równowagi dynamicznej jest

egzogeniczna

(tutaj

–

określona

przez

tempo

przyrostu

demograficznego, n); jest ona niezależna od stopy oszczędności, s.

Ryszard Rapacki Współczesna makroekonomia
________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

Szkoła Główna Handlowa

Wszelkie prawa zastrzeżone

14

b/ chociaż wzrost stopy oszczędności nie wpływa na tempo wzrostu

gospodarczego w stanie równowagi dynamicznej, to trwale podnosi

poziom dochodu w stanie równowagi,

c/ jeżeli dopuścimy możliwość wzrostu wydajności (produktywności), to

tempo

wzrostu

zrównoważonego

nadal

pozostaje

określone

egzogenicznie; czynnikami je determinującymi są wówczas łącznie

postęp techniczny i przyrost demograficzny.

d/ jeżeli dwa kraje mają identyczny przyrost demograficzny, taką samą

stopę oszczędności oraz dostęp do identycznej funkcji produkcji

(wyposażenie w czynniki produkcji), to ostatecznie osiągną taki sam

poziom dochodu. Kraje biedne pozostają biedne, gdyż posiadają

mniejsze zasoby kapitału; gdyby jednak zwiększyły stopę oszczędności

do poziomu krajów bogatych i miały dostęp do tej samej wiedzy

technicznej, to w końcu osiągnęłyby ich poziom rozwoju (proces

‘doganiania’).

e/ jeżeli stopa oszczędności jest różna w różnych krajach, to osiągną one

różny poziom dochodu w stanie równowagi dynamicznej; jeżeli przy

tym wykazują one jednakowe tempo postępu technicznego i przyrostu

demograficznego, to – mimo różnic w poziomie rozwoju – znajdą się na

tej samej ścieżce wzrostu zrównoważonego.

IV TEORIA WZROSTU ENDOGENICZNEGO

1.

Punkt wyjścia – ograniczona zdolność modelu neokklasycznego do

wyjaśniania rzeczywistości: między krajami utrzymywały się i utrzymują

trwałe różnice dynamiki wzrostu gospodarczego mimo podobnego

wyposażenia w czynniki wytwórcze i podobnych relacji tempa ich wzrostu

(praca, kapitał). Były też przypadki krajów (np. Indie), w których – mimo

wyższej stopy oszczędności niż w krajach wysoko rozwiniętych – nie

Wzrost gospodarczy
______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

Szkoła Główna Handlowa

Wszelkie prawa zastrzeżone

15

następował proces konwergencji (‘doganiania’). Przyczyny – egzogeniczny

charakter wzrostu gospodarczego w modelu.

2.

Przesłanki teorii wzrostu endogenicznego – przekonanie, iż polityka

państwa i szerzej – zachowania podmiotów ekonomicznych mają w długim

okresie wpływ na wzrost gospodarczy.

3.

Kierunki endogenizacji ścieżki wzrostu zrównoważonego.

a/ założenie o endogenicznym charakterze postępu technicznego, ∆A/A;

jego tempo może np. wynikać z wielkości zasobów przeznaczanych na

B+R,

b/ jeżeli przychody (produktywność) z czynników wytwórczych są stałe, to

stopa wzrostu gospodarki w warunkach równowagi dynamicznej będzie

zależała od tempa powiększania (akumulacji) zasobów tych czynników.

4.

Konstrukcja modelu.

a/ produkcja jest proporcjonalna do zasobu kapitału:

Y = aK

[9.7]

b/ stopa oszczędności jest stała i równa s. Dla uproszczenia zakładamy, że

liczba ludności nie zwiększa się oraz że nie występuje amortyzacja

(zużycie) kapitału. Wowczas cała wielkość oszczędności zostaje

przeznaczona na powiększenie zasobu kapitału. W rezultacie mamy:

∆

K = sY = saK

[9.8]

albo inaczej:

∆

K/K = sa

[9.9]

Oznacza to, że tempo wzrostu zasobu kapitału zależy od stopy

oszczedności. Ponieważ jednocześnie produkcja jest proporcjonalna do

zasobu kapitału, prawdziwe jest także, iż stopa oszczędności wpływa na

tempo wzrostu produkcji:

Ryszard Rapacki Współczesna makroekonomia
________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

Szkoła Główna Handlowa

Wszelkie prawa zastrzeżone

16

∆

Y/Y = sa

[9.9a]

Konkluzja: odwrotnie niż w modelu neoklasycznym, z teorii wzrostu

endogenicznego wynika, że w stanie równowagi dynamicznej tempo

wzrostu gospodarczego zależy od stopy oszczędności; uogólniając: przy

założeniu stałych przychodów z czynników wytwórczych tempo to zależy

od stopy akumulacji (powiększania) czynników.

5.

Wyniki badań empirycznych.

a/ przemawiają one w dużym stopniu na korzyść modelu neoklasycznego –

w krajach o wyższej stopie oszczędności i inwestycji tempo wzrostu

gospodarczego jest wyższe niż w krajach o niższym poziomie tych

zmiennych, ale to przyspieszenie wzrostu ma charakter tylko przejściowy.

Po osiągnięciu stanu równowagi dynamicznej różnice dynamiki wzrostu

znikają; trwale zwiększa się tylko poziom dochodu i produkcji. Jest to,

opisane przez Barro, zjawisko konwergencji warunkowej. Według Barro,

innymi ważnymi czynnikami pozwalającymi zmniejszyć różnice w

poziomie rozwoju między krajami są także udział wydatków państwa w

PKB oraz stopa inwestycji w kapitał ludzki.

b/ w obrębie agregatu: inwestycje najsilniej na tempo wzrostu gospodarki

wpływają inwestycje w maszyny i urządzenia (DeLong i Summers),

c/ istotną rolę jako czynnik wzrostu gospodarczego mogą też odgrywać

inwestycje państwa w infrastrukturę (Aschauer),

d/ szczególna jest rola we wzroście kapitału ludzkiego – może on wyjaśniać

utrzymujące się nawet w długim okresie różnice tempa wzrostu

gospodarczego między krajami; co więcej, jak wykazali D. Mankiw, D.

Romer i D. Weil, wyodrębnienie tego czynnika w neoklasycznej

formule wzrostu pozwala ją w znacznym stopniu ‘zendogenizować’,

Wzrost gospodarczy
______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

Szkoła Główna Handlowa

Wszelkie prawa zastrzeżone

17

e/ z teorii wzrostu endogenicznego wynika, iż o tempie wzrostu

produktywności czynników wytwórczych w pewnym stopniu decyduje

nastawienie polityki ekonomicznej i udział państwa w gospodarce:

wzrost produktywności jest szybszy w krajach, które wyznają filozofię

wolnorynkową i w których udział państwa (np.mierzony relacją

wydatków budżetowych/publicznych do PKB) jest mały.

Wnioski wynikające z teorii i badań empirycznych dla polityki wzrostu

gospodarczego:

•

Należy

pobudzać

inwestycje

poprzez

ograniczanie

deficytu

budżetowego (efekt wpierania inwestycji prywatnych) i bodźce

podatkowe.

•

Czynnikiem dodatnio oddziałującym na wzrost jest ograniczanie

zakresu krępującej przedsiębiorczość regulacji państwa.

•

Warunkiem przyspieszenia wzrostu gospodarki jest zwiększanie

inwestycji w kapitał ludzki.

•

Do ważnych determinant wzrostu należą inwestycje w infrastrukturę

(tworzenie dodatnich efektów zewnętrznych dla biznesu).

•

Podobnie, czynnikiem sprzyjającym wzrostowi gospodarczemu są

bodźce podatkowe pobudzające krajową działalność B+R.

V WZROST GOSPODARCZY W KRAJACH EUROPY ŚRODKOWO-

WSCHODNIEJ

1. Poziom rozwoju gospodarczego.

Ryszard Rapacki Współczesna makroekonomia
________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

Szkoła Główna Handlowa

Wszelkie prawa zastrzeżone

18

Wykres 9.1. Ranking krajów transformacji pod względem poziomu PKB

per capita w 2007 r. (USD)

578

713

815

1248

2355

2297

5189

3354

3046

3712

3663

3659

4506

5596

4641

6868

5186

7697

9075

11576

11041

11985

11354

13762

13857

15851

17070

22933

1841

1999

2344

2901

4690

4942

5154

6290

6941

6964

7656

8468

8967

10375

10910

11086

11302

11387

14692

15549

16311

17416

17661

19027

20251

21094

24236

27205

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

28. Tajikistan

27. Kyrgyzstan

26. Uzbekistan

25. Moldova

24. Georgia

23. Armenia

22. Turkmenistan

21. Albania

20. Ukraine

19. Bosnia & Herzegovina

18. Azerbaijan

17. Macedonia

16. Montenegro

15. Serbia

14. Belarus

13. Kazakhstan

12. Bulgaria

11. Romania

10. Russia

9. Croatia

8. Poland

7. Latvia

6. Lithuania

5. Hungary

4. Slovakia

3. Estonia

2. Czech Rep.

1. Slovenia

PPP

OER

Ź

ródło: IMF, World Economic Outlook Database, April 2008.

Wzrost gospodarczy
______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

Szkoła Główna Handlowa

Wszelkie prawa zastrzeżone

19

Tabela 9.7. Ranking krajów Unii Europejskiej pod względem poziomu

PKB na 1 mieszkańca wg PPS* (w euro)

Miejsce

Kraj

2000

2008

UE15

22 000

27 800

UE25

20 100

26 000

UE27

.

25 100

1. (1)

Luksemburg

44 700

68 100

2. (2)

Irlandia

25 400

34 300

3. (5)

Holandia

24 100

33 900

4. (4)

Austria

25 300

30 900

5. (6)

Szwecja

23 900

30 500

6. (3)

Dania

25 400

29 700

7. (11)

Wielka Brytania

22 600

29 400

8. (12)

Niemcy

22 500

29 100

9. (10)

Finlandia

22 700

28 900

10. (7)

Belgia

23 500

28 800

11. (8)

Francja

22 800

26 900

12. (13)

Hiszpania

18 600

26 100

13. (9)

Włochy

22 800

25 200

14. (14)

Cypr

16 300

23 800

15. (17)

Grecja

14 600

23 500

16. (18)

Słowenia

14 600

22 700

17. (19)

Czechy

12 800

20 100

18. (16)

Malta

15 600

18 900

19. (15)

Portugalia

16 200

18 900

20. (21)

Słowacja

9 500

18 000

21. (23)

Estonia

8 200

17 100

22. (20)

Węgry

10 600

15 700

23. (24)

Litwa

7 700

15 300

24. (22)

Polska

9 400

14 400

25. (25)

Łotwa

7 100

14 000

26. (27)

Rumunia

5 000

11 500

27. (26)

Bułgaria

5 300

10 100

* Standard siły nabywczej.
Uwaga: miejsca w nawiasach dotyczą 2000 r.

Ź

ródło: Baza danych Eurostatu.

2. Ścieżki wzrostu gospodarczego w warunkach transformacji systemowej (tab.

9.8).

Ryszard Rapacki Współczesna makroekonomia
________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

Szkoła Główna Handlowa

Wszelkie prawa zastrzeżone

20

Tablica 9.8. Wzrost gospodarczy w wybranych krajach Europy

Środkowo-wschodniej w latach 1990-2008

Kraj

Dynamika wzrostu PKB (ceny stałe)

Poziom PKB

w 2008 r.

Ś

rednia

roczna stopa

wzrostu w %

Roczna stopa wzrostu w

%

1990-2008

2006

2007

2008

1989 =

100

2000 =

100

Polska

3,1

6,2

6,8

5,0

177

138

Czechy

2,0

6,8

6,1

2,5

142

139

Słowacja

2,7

8,5

10,4

6,4

164

162

Węgry

1,7

4,1

1,1

0,6

135

130

Słowenia

2,4

5,9

6,8

3,5

156

139

Estonia

2,1

10,4

6,3

–3,6

145

165

Litwa

1,0

7,8

8,9

2,8

119

176

Łotwa

1,1

11,9

10,2

–4,6

118

176

Bułgaria

0,7

6,3

6,2

6,0

113

154

Rumunia

1,4

7,9

6,2

6,3

127

160

UE-15

2,1

2,9

2,6

0,6

148

115

Ź

ródła: World Development Indicators 2005, Bank Światowy, Waszyngton 2005 r.; Transition Report

Update, EBOR, Londyn, maj 2005 r.; Transition Report, EBOR, Londyn, listopad 2008 r.; Baza
danych Eurostatu; Europejska Komisja Gospodarcza ONZ, Economic Survey for Europe, 2005 nr 2,
Genewa 2005 r.; VIIW Research Report nr 325, Special Issue on Economic Prospects of Central,
East and Southeast Europe, Wiedeń, luty 2006 r.; obliczenia własne.

3. Przebieg procesu realnej konwergencji (tab. 9.9).

Wzrost gospodarczy
______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

Szkoła Główna Handlowa

Wszelkie prawa zastrzeżone

21

Tablica 9.9. Zmiany luki rozwojowej między krajami Europy

Środkowo-Wschodniej a UE-15

Kraj

Luka rozwojowa

w 1989 r.

(PKB per capita

wg PSN,

% średniej dla

UE-15)

Luka rozwojowa

w 1996 r.

(PKB per capita

wg PSN,

% średniej dla

UE-15)

Luka rozwojowa

w 2003 r.

(PKB per capita

wg PSN,

% średniej dla

UE-15)

Luka rozwojowa

w 2008 r.

(PKB per capita

wg PSN,

% średniej dla

UE-15)

Bułgaria

46

25

29

36

Czechy

75

65

65

72

Estonia

54

33

48

61

Litwa

52

31

43

55

Łotwa

52

28

38

50

Polska

38

39

43

52

Rumunia

34

23

1

28

41

Słowacja

59

43

49

65

Słowenia

74

65

73

82

Węgry

56

44

55

57

UE-15

100

100

100

100

1

– 1999.

Ź

ródło: R. Rapacki (red.), Wzrost gospodarczy w krajach transformacji: konwergencja czy

dywergencja?, PWE, Warszawa 2009; obliczenia własne.

4. Przebieg wzrostu gospodarczego w Polsce.

Ryszard Rapacki Współczesna makroekonomia
________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

Szkoła Główna Handlowa

Wszelkie prawa zastrzeżone

22

Tablica 9.10. Popytowe i sektorowe składniki PKB w latach 1990-2000

(zmiany roczne w %)

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

PKB

-11,6 -7,0

2,6

3,8

5,2

7,0

6,0

6,8

4,8

4,1

4,0

Spożycie prywatne

-15,3 6,3

2,3

5,2

4,4

3,2

8,6

6,9

4,8

5,2

2,4

Inwestycje brutto

-10,6 -4,4

2,3

2,4

8,2

17,5 19,7 21,7 14,2

6,8

3,1

Wydatki państwa

0,5

10,2

5,9

3,2

2,2

2,9

3,4

3,2

1,6

1,0

0,8

Eksport dóbr i usług

15,1 -1,7 10,8

3,2

13,1 16,7

9,7

13,7

9,4

2,0

15,3

Import dóbr i usług

-10,2 29,6

1,7

13,2 11,3 20,5 28,0 22,0 14,6

4,4

7,4

Produkcja przemysłowa

1

-22,0 -17,1 2,6

8,6

10,3 10,4

7,6

10,3

4,3

3,0

6,8

Produkcja rolna

1

-0,3

6,8 -12,3

7,0 -15,1 10,4

2,4

1,1

6,1

-1,7

-4,1

Budownictwo

1

-14,5 6,7

3,8

1,1

2,7

5,8

2,8

13,6

9,3

3,5

-0,6

Usługi rynkowe

1

..

..

..

-1,4

3,1

4,4

5,2

4,4

4,8

6,3

4,6

1

- wartość dodana

Ź

ródło: GUS, Rocznik Statystyczny 2000, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2000; R. Rapacki,

Macroeconomic Performance, w: Poland, International Economic Report 2000/2001 [2001].

Tablica 9.11. Wykorzystanie i produkcyjność pracy i kapitału w Polsce w

latach 1990-2000

(zmiany roczne w %)

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

Całkowite zatrudnienie
- w przemyśle

-6,2
-5,6

-5,9
-8,0

-4,2
-8,7

-1,6
-3,0

1,1

-0,8

1,8
3,2

2,3

-0,7

2,4
0,8

-0,3
-1,0

-2,6
-6,1

-1,6
-6,2

Stopa bezrobocia

6,5

12,2 14,3 16,4 16,0 14,9 13,6 10,3 10,4 13,1 15,0

Produkcyjny majątek
trwały
- w przemyśle

1,1

2,4

-1,2

0,9

1,3

1,2

1,9

1,7

2,6

2,8

2,1

0,3

4,8

6,1

3,5

3,6

3,9

3,2

3,9

3,6

1,5

..

Wykorzystanie zdolności
wytwórczych w
przemyśle przetw. (%)

74

61

62

63

66

71

73

77

77

78

77

Wydajność pracy
- w przemyśle

-5,8

-19,7

-1,2
-4,2

7,1

12,6

5,8
9,7

4,3

13,0

5,1
6,3

3,6
9,9

4,3

10,6

5,1
4,5

6,9

11,6

5,7

13,8

Produkcyjność kapitału
- w przemyśle

-12,6
-26,0

-8,1

-12,7

1,3
1,6

1,9
4,6

2,5
9,0

4,8
9,4

2,0
2,3

3,2
7,6

0,9
1,5

0,2
1,2

2,5

..

Realne jednostkowe
koszty pracy w
przemyśle

..

22,7 -7,2 -5,7 -3,0 -1,5

1,8

-2,6 -1,8 -8,9 -10,9

Ź

ródło: UNIDO [1997]; Blazyca i Rapacki [2001] oraz obliczenia własne.