Materiały przygotowała: mgr Magdalena Skóra

Piśmiennictwo:

1. Świtalski S.: Szpitalna sterylizacja i dezynfekcja. Zakażenia, 2005, 5: 6-12.

2. Heczko P. B.: Mikrobiologia. Podręcznik dla pielęgniarek, położnych i ratowników

medycznych. PZWL, Warszawa 2006.

SKAŻENIE – zanieczyszczenie drobnoustrojami lub ich toksynami powierzchni

przedmiotów, żywności, gleby, wody i powietrza.

ZAKAŻENIE – wniknięcie biologicznego czynnika chorobotwórczego do organizmu

żywego i jego namnożenie.

ANTYSEPTYKA (gr. anti-przeciw, sepsis-gnicie) – postępowanie mające na celu niszczenie

drobnoustrojów na tkankach żywych – skórze, błonach śluzowych, w zakażonych ranach.

Antyseptyka nie dotyczy odkażania przedmiotów.

ASEPTYKA – sposób postępowania, którego celem jest zapobieganie zakażeniom tkanek i

skażeniom jałowych powierzchni i przedmiotów.

SANITYZACJA – usuwanie widocznych zabrudzeń i zanieczyszczeń środowiska za pomocą

mycia, odkurzania, malowania itp.

DEZYNFEKCJA – niszczenie form wegetatywnych drobnoustrojów.

STERYLIZACJA (WYJAŁAWIANIE) – proces polegający na zniszczeniu wszystkich

drobnoustrojów, zarówno ich form wegetatywnych jak i przetrwalnikowych.

DEKONTAMINACJA – proces prowadzący do usunięcia lub zniszczenia drobnoustrojów,

który obejmuje:

 sanityzację

 dezynfekcję

 sterylizację.

Metody dezynfekcji:

 fizyczne

 termiczne

 chemiczne

 termiczno-chemiczne.

1

Dezynfekcja fizyczna – polega na niszczeniu form wegetatywnych drobnoustrojów za

pomocą czynników fizycznych:

 promieniowania UV

 ultradźwięków

 filtracji

Zastosowanie – dezynfekcja roztworów wodnych i powietrza.

Dezynfekcja fizyczna promieniami UV

Używa się fal o długości 210-328 nm (najbardziej aktywne jest promieniowanie o długości

fali 254 nm), emitowanych np. przez lampy rtęciowe (niskociśnieniowa rura z kwarcu,

wypełniona parami rtęciowymi). Promieniowanie UV nie przenika w głąb płynów i ciał

stałych, jest absorbowane przez szkło i tworzywa sztuczne, dlatego też wyjaławiamy w ten

sposób na ogół tylko powietrze lub powierzchnię przedmiotów. Promieniowanie UV jest

szkodliwe dla ludzi – może powodować m. in. stany zapalne skóry i zapalenie spojówek.

Filtracja

Istotą tego procesu jest fizyczne usuwanie drobnoustrojów z roztworu lub gazu przez

zatrzymanie ich na jałowym sączku membranowym o średnicy porów mniejszej niż 0,2 µm.

Korzyści: pH roztworu nie ulega zmianie, nie rozpadają się jego składniki wrażliwe na

temperaturę (termolabilne, np. witaminy).

Dezynfekcja termiczna – czynnikiem dezynfekcyjnym jest „ciepło suche” lub „ciepło

wilgotne”. Metody z zastosowaniem „ciepła wilgotnego”:

 pasteryzacja

 dekoktacja

 gotowanie

 tyndalizacja.

Pasteryzacja – polega na ogrzewaniu płynu w temperaturze 65ºC przez 30 minut i

natychmiastowym ochłodzeniu. Podwyższenie temperatury pasteryzacji do 75ºC skraca czas

tego procesu do 10 minut.

Dekoktacja – niszczenie drobnoustrojów przez działanie pary wodnej przy normalnym

ciśnieniu przez 15-20 minut.

Tyndalizacja – trzykrotna pasteryzacja przeprowadzana co 24 godziny.

2

Dezynfekcja chemiczna – niszczenie form wegetatywnych drobnoustrojów przez

zastosowanie roztworów środków chemicznych takich jak:

 formaldehyd

 aldehyd glutarowy

 pochodne fenolu

 pochodne biguanidyny

 alkohole

 czwartorzędowe związki amoniowe

 tlen aktywny

 chlorowce

 związki jodu.

Wybór odpowiedniego preparatu zależy od:

 znanego lub spodziewanego skażenia

 rodzaju dezynfekowanego materiału

 toksyczności środka.

Środków dezynfekcyjnych należy używać zgodnie z przeznaczeniem, uwzględniając:

 spektrum działania

 czas i temperaturę

 stężenie środka.

Symbole oznaczające zakres działania środka dezynfekcyjnego (spektrum):

B – bakteriobójczy (bez prątków gruźlicy)

T lub Tbc – prątkobójczy

F – grzybobójczy

V – inaktywujący wirusy

S – sporobójczy.

Dezynfekcja terminczno-chemiczna

Polega na użyciu wodnych roztworów środków chemicznych w temperaturze podwyższonej

do 60˚C. Zastosowanie: do dezynfekcji sprzętu wrażliwego na wysoką temperaturę o

skomplikowanej budowie, uniemożliwiającej skuteczną dezynfekcję chemiczną (giętkie

endoskopy, narzędzia chirurgiczne i stomatologiczne).

3

Przyczyny złej dezynfekcji:

 nieodpowiednie stężenie roztworu dezynfekcyjnego

 nieodpowiedni czas dezynfekcji

 brak całkowitego zanurzenia dezynfekowanego materiału w roztworze

 wielokrotne używanie tego samego roztworu

 prowadzenie dezynfekcji w nieumytym i niezdezynfekowanym pojemniku.

Metody sterylizacji

1) wysokotemperaturowe – temperatura powyżej 100°C

Sterylizacja parą wodną pod ciśnieniem

 najczęściej stosowana metoda sterylizacji

 sterylizacja w temp. 134°C przy ciśnieniu 2 atm przez 3,5-7 min.

rodzaje materiałów: narzędzia chirurgiczne, bielizna operacyjna, materiały opatrunkowe,

szkło laboratoryjne

 sterylizacja w temp. 121°C przy ciśnieniu 1 atm przez 15-20 min.

rodzaje materiałów: rękawice chirurgiczne, przedmioty z gumy i tworzyw sztucznych.

Sterylizację parą wodną pod ciśnieniem przeprowadza się w specjalnych sterylizatorach –

tzw. autoklawach.

Sterylizacja suchym gorącym powietrzem – sterylizacja powietrzem o temp. 160-200°C

przez 30-150 min.; rodzaje materiałów: szkło laboratoryjne, pudry, roztwory oleiste.

2) niskotemperaturowe – temperatura nie przekracza 100°C

Sterylizacja tlenkiem etylenu (TE) – stosowana do wyjaławiania sprzętu wrażliwego na

wysoka temperaturę (temp. 30-60°C, czas 4,5-7,5 godz.).

Sterylizacja plazmą

Plazma – stan materii złożony ze zjonizowanych cząstek, otrzymywana zwykle z H

2

O

2

po

zadziałaniu nań mikrofal o wysokiej energii, proces odbywa się w temp. 40°C, cykl trwa 1,5

godz.

4

Sterylizacja ciekłym kwasem nadoctowym

 działanie kwasu w temp. 50-55°C przez 30 min.

 wada – konieczność użycia sterylizowanego sprzętu zaraz po wyjałowieniu, ponieważ nie

ma opakowań zapewniających sterylność sprzętu po wyjęciu ze sterylizatora

 może być stosowana do szybkiej sterylizacji endoskopów w gabinetach zabiegowych.

Sterylizacja formaldehydem

Poddanie sterylizowanych przedmiotów działaniu mieszaniny formaldehydu i pary wodnej w

temp. 60-80°C i niewielkim nadciśnieniu w czasie 2,5-4 godz.

Sterylizacja promieniowaniem jonizującym

 naświetlanie dużymi dawkami promieniowania γ

 metoda stosowana przede wszystkim do wyjaławiania sprzętu jednorazowego użytku

przez producentów.

Sterylizacja nadtlenkiem wodoru – temp. 40-60°C, czas 90 min.

Wybór metody sterylizacji zależy od:

1. rodzaju wyjaławianego materiału – jego odporności termicznej i chemicznej

2. kosztów procesu.

Etapy sterylizacji:

1. Dezynfekcja wstępna

2. Czyszczenie i mycie

3. Suszenie

4. Kontrola i kompletowanie sprzętu poddawanego sterylizacji

5. Pakowanie sterylizowanych przedmiotów w pakiety

6. Sterylizacja

7. Magazynowanie

8. Dystrybucja

Rodzaje opakowań sterylizacyjnych:

1. Do pakowania pojedynczych narzędzi lub małych zestawów

 torebki samozamykające się

 rękawy papierowo-foliowe.

5

2. Włókniny do pakowania artykułów poddawanych sterylizacji parowej, gazowej lub

radiacyjnej.

3. Papier krepowy do pakowania artykułów sterylizowanych parą wodną lub gazem.

Właściwe opakowanie sterylizacyjne:

 umożliwia prawidłowe przenikanie czynnika sterylizującego

 stanowi nieprzenikalną barierę dla drobnoustrojów

 zapewnia możliwość długotrwałego magazynowania wyjałowionych artykułów.

Kontrola procesów sterylizacji – wskaźniki służące do kontroli procesów sterylizacji:

1. Fizyczne

2. Chemiczne

3. Biologiczne

Wskaźniki fizyczne – to wszystkie przyrządy pomiarowe, w jakie został wyposażony

sterylizator. Kontrola polega na odczycie wskazań:

 zegarów

 termometrów

 manometrów.

Wskaźniki chemiczne – to paski, rurki, ampułki wskaźnikowe z substancjami, które

zmieniają barwę, jeśli kontrolowane parametry procesu sterylizacji były prawidłowe.

Są najczęściej stosowanymi wskaźnikami do kontroli sterylizacji. Wskaźniki chemiczne

umieszcza się we wnętrzu opakowań ze sterylizowanym sprzętem – w każdym pakiecie, a

także we wnętrzu komory sterylizatora.

Wskaźniki biologiczne – są to spory (przetrwalniki) bakterii o dużej odporności na czynnik

sterylizujący (Bacillus subtilis, Geobacillus stearothermophilus).

Tradycyjne wskaźniki biologiczne – krążki bibułowe nasycone zawiesiną spor – tzw. Sporal

A i Sporal S. Po zakończeniu procesu sterylizacji krążki inkubuje się w płynnym podłożu

hodowlanym przez 7 dni w temp. 37°C (B. subtilis) lub 56°C (G. stearothermophilus), aby

sprawdzić czy spory kiełkują. Jeśli dojdzie do wyhodowania bakterii, proces sterylizacji

uznaje się za nieprawidłowy.

6

Nowoczesne testy biologiczne – testy fiolkowe. Fiolki zawierają bibułę nasyconą sporami

bakteryjnymi oraz specjalną rurkę z pożywką bakteriologiczną. Po zakończeniu sterylizacji

łączy się pożywkę ze sporami i inkubuje przez okres do 48 godz. sprawdzając co 8 godz.

barwę pożywki, która przy wzroście bakterii ulega zmianie.

7