Prawo w kontekście społecznym

Dr L. Rodak 2013 KCZ

Brak opracowań zakresu tego przedmiotu, egzamin wyłącznie z wykładów !!! pisemny 2/3
pytania. Ok 50 pytań sformułowanych- podanych i z nich będą wybrane na egzamin 2/3.

Lista pytań Prawo w kontekście społecznym– studia niestacjonarne.

1. Pozytywizm Prawniczy
2. Formuła Radbrucha i Naturalizm prawniczy
3. Realizm prawniczy
4. Tezy o nieokreśloności
5. Krytyka prawa wg realizmu prawniczego
6. CLS: prawo jako polityka
7. Interdyscyplinarne podejście do prawa
8. Prawo i Literatura
9. Ekonomia jako kontekst prawa: Ekonomiczna Analiza Prawa
10. Ruchy społeczne jako kontekst prawa: Feministyczna Jurysprudencja
11. Prawo w kontekście: religijnym, ekonomicznym, politycznym, ruchów społecznych.
12. Charakterystyka społeczeństwa religijnego, sekularnego oraz postsekularnego
13. Co łączy ludzi w społeczeństwie modernistycznym, sekularnym?
Jaką odpowiedz na to pytanie udzielił Marks, Durkheim i Weber?
14. W jaki sposób prawo zapewnia integralność systemu społecznego?
15. Funkcja i definicja prawa wg Marksa
16. Dialektyka materialna
17. Wyjaśnij co znaczy: Byt określa świadomość
18. Wyjaśnij co znaczy: Fałszywa świadomość
19. Funkcja religii u Marksa
20. Funkcja prawa wg Durkheima
21. Fakt społeczny
22. Solidaryzm
23. Funkcja prawa oraz koncepcja prawa wg Webera
24. Pojecie racjonalności, poziomy racjonalności
25. Krytyka racjonalności wg Webera
26. Religia jako kontekst społeczny dla prawa wg Webera
27. Leona Petrażyckiego psychologiczna teoria prawa
28. Rodzaje przystosowań wg Leona Petrażyckiego
29. Co to są emocje i jaki jest ich podział wg L. Petrażyckiego
30. Emocje etyczne
31. Przeżycia prawne i przeżycia moralne
32. Prawo intuicyjne

Prawo w kontekście społecznym

Dr L. Rodak 2013 KCZ

33. E. Ehrlich – living law
34. E. Ehrlich - idea wolnego prawa
35. A. Podgórecki – prawo oficjalne i nieoficjalne
36. Typy legitymizacji władzy A. Podgóreckiego
37. Hipoteza trójstopniowego działania prawa
38. „Polish Society” - charakterystyka społeczeństwa polskiego A. Podgóreckiego
39. Postulaty feministycznej jurysprudencji – I fala
40. Postulaty feministycznej jurysprudencji – II fala
41. Postulaty feministycznej jurysprudencji – III fala
42. Feminizm oparty na równości - tezy i krytyka
43. Równość wg H. Arendt
44. Feminizm oparty na różności - tezy i krytyka
45. “In different Voice” Carol Gilligan
46. Gdzie jest różnica ?
47. Radykalny feminizm Catherine MacKinnon
48. Debata publiczne/prywatne a prawa kobiet
49. Amartya Sen – capability approach
50.  Płeć  biologiczna,  płeć  kulturowa  a  Konwencja  rady  Europy  w  sprawie  zapobiegania  i
zwalczania przemocy wobec kobiet i przemocy domowej (11. 05 2011)
51. Ekonomiczna Analiza Prawa – założenia
52. Koncepcja jednostki wg Law&Economics
53. Ronald Coase - “Problem kosztów społecznych”
54. Pojecie efektywności
55. Teoria gier
56. Krytyka Law&Economics

Rekomendowane lektury:
1. Adam Podgórecki „Socjologia Prawa” Warszawa 1962.
2. Baudouin Dupret „Prawo w naukach Społecznych” Warszawa 2010.
3. A. Pieniążek M. Stefaniuk „Socjologia prawa. Zarys wykładu” Zakamycze 2000.

Prawo w kontekście społecznym



Ukazanie prawa z wewnętrznego i zewnętrznego punktu widzenia, czyli jak prawo
postrzega samo siebie i jak wpływają na niego elementy systemu społecznego.

Prawo w kontekście społecznym

Dr L. Rodak 2013 KCZ

1. Co to jest prawo?

Koncepcja prawa: formalno- pozytywistyczne teorie prawa i krytykę wewnętrzną
prawa.

2. Kontekst prawa

Prawo pozostaje pod wpływem oddziaływania kultury, ruchów społecznych, polityki i
ekonomii.

Piramida norm Kelsena

Dzieło Kelsena zostało nazwane czystą teorią prawo, wgl. nie zajmował się kontekstem
prawa, zajmował wyłącznie się czystą teorią prawa. Kelsen tworzy kontrukt, który jest mocno
idealistyczny, twór intelektualny, który w zetknięciu z praktyką traci ten sens idealny.

Definicja prawa

Prawo ma posiadać pewne konieczne- esencjalne cechy, by mogło być prawem . Czyli takie
cechy bez których prawo nie mogło być prawem.

Jakie to są cechy? Jaka jest natura prawa?

Cechy prawa

1. Autorytatywne ustanowienie
2. Społeczna skuteczność- czy działa?

Prawo w kontekście społecznym

Dr L. Rodak 2013 KCZ

3. Słuszność- czy jest słuszne?

Pozytywizm kładzie nacisk na dwie pierwsze ( do tego aby mówić o prawie musi posiadać 1 i
2 cechą), nie pozytywizm na trzeci ( mówi przede wszystkim o tym, że prawo musi być
słuszne).

Uzgodnienia terminologiczne

1. Koncepcja prawnonaturalne

- myślą obiektywnie- że normy są uniwersalne, słuszne
-Kant:
” Nie tylko niebo gwieździste na de mną…”
„Postępuj tak ….”

2. Pozytywizm prawniczy
3. Koncepcje niepozytywistyczne ( w zależności od przyjętej koncepcji moralności)

Lewiatan „Hobbes”- tradycyjny pozytywistyczny model prawa

Relativite- D’ Escher- jest kilka ośrodków komunikujących się między sobą, jest
spontaniczna, zachodzi w różnych kierunkach- przeciwieństwo do piramidy Kelsena.

Typy społeczeństw:



Religijne- takie które są zorganizowane wg jednej relig, skutkiem jest wyznawanie
tych samych wartości



Sekularne- więzi religijne zaczynają się rozpadać, albo zaczynają się rozpadać w tym
sensie, że przestajemy aktywnie uczestniczyć w życiu religijnym (np. Nie chodzę do
kościoła, ale moi rodzice tak, więc przekazują mi pewne wartości; czyli moje dzieci
będą całkowicie wolne już od tych wartości).



Post sekularne-

Prawo w kontekście społecznym

Dr L. Rodak 2013 KCZ

Pozytywizm prawniczy- tezy

1. Źródło powstania- twór człowieka, rozkaz suwerena-social thesis, czyli ze źródłem

prawa nie jest jakiś naturalizm

Prawo – to fakt społeczny -> obiektywna analiza

2. Separation thesis- brak koniecznego związku między prawem a moralnością

Moralność zewnętrzna standardy, do których prawo może być odnoszone->
subiektywna ocena

Jeżeli są te tezy spełnione możemy mówić o pozytywistycznym paradygmacie.

Pozytywizm prawniczy- czy prawo inkorporuje kryteria
moralne?

Inkluzywny- miękki pozytywizm- Jules Coleman



moralna ocena „może” być brana pod uwagę



konwencjonalizm

Ekskluzywny- twardy pozytywizm



Joseph Raz



„separation thesis” jest nie istotna



istoyne są wewnętrzne kryteria prawne



moralność nie wpływa na ocenę prawa

Pozytywizm



Prawo jako fakt- obiektywna analiza



Standardy moralne-

Niepozytywizm



Twardy ekskluzywny- lex iniustissima
on est lex



Super inkluzywny ( Finnis)



Inkluzywny (Radbruch)

Prawo w kontekście społecznym

Dr L. Rodak 2013 KCZ

Naturalizm prawny

Zasady moralne( zew. Uniwersalne, niezmienne)= Prawo= dobro wspólne

Bóg

Natura

Ludzki rozum

Naturalizm prawny- 5 tez

1.  Prawo naturalne wywodzi się z absolutnego źródła: Bóg lub Rozum
2.  Wyraża obiektywnie przyjęte zasady, które zarządzają naturą człowieka i światem
3.  Zasady  prawne  są  niezmienne,  wieczne,  obiektywne,  sprawdzalne  i  mogą  być  przez

ludzki rozum uchwytne

4. Zasady są uniwersalne i zawsze mają pierwszeństwo przed regułami pozytywnymi,

które nie są prawem jeśli nie są zgodne z Prawem Naturalny

5. Prawo jest podstawowym elementem ludzkiego życia w społeczeństwie ( nie ma nic

ważniejszego)

Co łączy ludzi w modernistycznym społeczeństwie?



Prawo jest podstawowym elementem ludzkiego życia w społeczeństwie



…



…

Naturalizm prawny sekularyzacja

Wraz z pojawieniem się reformacji w Europie rozpoczęto próby oddzielenia prawa
naturalnego od teologicznych źródeł- Hugo Grotius- autorytet rozumu bazujący na systemie
filozoficznym Arystotelesa.

Źródła prawa

1. Bóg- Tomasz z Akwinu ( podzielił prawo na lex( reguła zapisanego prawa) i ius (prawa

zasady))

2. Rozum ludzki, rozsądek- John Finnis

Prawo w kontekście społecznym

Dr L. Rodak 2013 KCZ

Krytyka prawnonaturalizmu

1.  Powinność nie może być wywnioskowana z bytu ( nie ma relacji)
2.  Zbyt mocny związek pomiędzy moralnością i prawem
3.  Moralność jest kwestią osobistych sądów wartościujących, które mogą się zmieniać w

zależności od sytuacji i motywów

Formuła Radbrucha

1946r. w artykule „Ustawowe bezprawie i ponad ustawowe prawo, jako reakcja na
degeneracje prawa przez prawników III Rzeszy”

Jeśli  norma  prawna  w  drastyczny  sposób  łamie  podstawowe  normy  moralne,  to  nie
obowiązuje  (  lex  iniustissiura  non  est  lex).  Zbliża  do  siebie  pozytywizm  i prawnonaturalizm.
Została zastosowana również przy procesach Strzelców Warmińskich.

Na podstawie formuły za bezprawne uznano m.in. rozporządzenie nr 11 do Ustawy o
Obywatelstwie Rzeszy z 25 listopada 1948 r., pozbawiając majątku i obywatelstwa
emigrantów pochodzenia żydowskiego; wyroki w sprawach cywilnych.

W tzw. Procesach Strzelców , czyli procesach strażników granicznych strzelających do
uciekających przez Mur Berliński do Berlina Zachodniego.

Procesy Norymberskie- 1945- 1949, przeprowadzono 13 procesów za zbrodnie nazistowskie
dokonane za czasów III Rzeszy, m.in. proces lekarzy, proces prawniczy, proces Ministerstw,
Proces Wyższego dowództwa. Łącznie przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym w
Norymberdze na ławie oskarżonych zasiadło 185 osób.

Amerykański Realizm Prawniczy

„is not philosophy- it is technology” K. Llewellyn

“We are all realists now” – główne hasło

Jest główną krytyką do prawa bez kontekstu, odnosi się wyłącznie do procesów stosowania
prawa.

Prawo w kontekście społecznym

Dr L. Rodak 2013 KCZ

Podział klasycznych koncepcji prawa

Zespół tak czy inaczej rozumianych norm postępowania:

a) Prawo natury
b) Pozytywizm prawniczy

Zespół faktów psychicznych bądź społecznych, związanych z określonego rodzaju normami:

a) Realizm skandynawski
b) Amerykański realizm prawniczy

Faktografia

Czas, miejsce i znaczenie. Początki datuje się na lata 20 i 30 XX w. Rewolucjoniści: „jazz w
jurysprudencji”, paradoks: „mętny ale wpływający”

„Ruch filozoficzno- prawny”
- realizm nie jest jednorodnym ruchem filozoficzno- prawnym z określonym jednym spójnym
programem, ale rośnie grupą prawników ze sceptycznym nastawieniem wobec
dominującego wówczas formalizmu.

Prawnicy- praktyce:



Oliver Wendel Holmes, intelektualny i duchowy ojciec- założyciel realizmu, sędzia
Sądu Najwyższego w USA, autor „The Path of law”



Jeremy Frank, prawnik z Wall Street, auto „Law and the Modern Mind”, „Courts on
Trial”



Karl Llewellyn, ceniony poeta, bokser, lingwista, prof. z Uniwersity of Columbia; autor
„Some Realism about Realism “, “The Bromble Bush”



John Chipman Gray, prof. z Harvard Uniwersity, współzałożyciel kancelarii
“Ropes&Gray”

Metodologia

Przedmiot badawczy:



Zamiast badać teksty prawne, badano funkcjonowanie prawa rzeczywistego



Prawo w książkach ( law in books), prawo w działaniu (law in action)

Prawo w kontekście społecznym

Dr L. Rodak 2013 KCZ



Reguły papierowe (paper rules) / reguły rzeczywiste ( real rules)



Centrum uwagi sądowe stosowanie prawa „teoria sądzenia”, zwłaszcza proces
podejmowania decyzji przez sędziów

np. teoria intuicji- sędzia kierują się intuicją; psychologiczne uwarunkowania; poglądy
sędziów-> to wszystko wpływa na podejmowane przez nich decyzje

Empiryczna metoda badawcza:
Postulat: porzucić analizę pojęciową oraz metafizyczne spekulacje

Warsztat badawczy:
Interdyscyplinarność: socjologia, psychologia( behawioryzm), psychiatria, antropologia
(wyjście w inne nauki)

Prawo jako przepowiednia

„Weźmy  fundamentalną  kwestię  czym  jest  prawo?  Znajdziemy  autorów,  którzy  powiedzą
nam,  że  jest  to  coś  innego  niż  rozstrzygnięcie  sądów  w  Massochussets  i  Anglii,  że  jest  to
system  racjonalny,  że  składa  się  z  wydedukowanych  z  zasad  etyki  lub  przyjętych-  bądź  nie-
założeń,  który  może  współgrać  albo  nie  współgrać  z  rozstrzygnięciem  sądów.  Ale  jeśli
przyjmiemy perspektywę naszego przyjaciela, złego człowieka, zobaczymy, ze ten ani trochę
nie jest ciekawy założeń dedukcji, chce za to wiedzieć […]”

Holmes

„Prawo to nie logika, a doświadczenie”

Język, w którym wyrażone jest prawo nie posiada matematycznej precyzji, ale jest
wieloznaczne ze swej natury. Podlega też procesowi „otwartej tekstowości” np. zakaz wjadu
pojazdów do parku.

Teza o nieokreśloności prawa



Nieokreśloność racji prawnych



Nieokreśloność przyczynowa czy wyjaśniająca

Prawo w kontekście społecznym

Dr L. Rodak 2013 KCZ



Klasa racji prawnych: źródła prawa ( np. precedens/ustawa), metody wykładni,
metody wnioskowań prawniczych



nieokreśloność racji prawnych

Na podstawie klasy racji prawnych można w poprawny sposób (akceptowalny w danym
systemie) uzasadnić więcej niż jedno rozstrzygnięcie ( klasa racji prawnych nie gwarantuje
unikalnego jedynego rozstrzygnięcia).

Wersja tezy o nieokreśloności

1. wersja radykalna- na podstawie klasy racji prawnych, można poprawnie uzasadnić

każde, dowolne rozstrzygnięcie. Zbiór prawnych akceptowalnych rozstrzygnięć każdej
konkretnej sprawy, jest identyczny ze zbiorów wszystkich możliwych rozstrzygnięć

2. wersja umiarkowana

3. wersja o lokalnym charakterze nieokreśloności-nie dot. Całości prawa, a jedynie

większości spraw rozpoznawalnych przez sądy (sprawy, które osiągnęły poziom co
najmniej apelacji)

4. wersja o globalnych charakterze nieokreśloności- dot. Wszystkich spraw

Źródła nieokreśloności

Sposób stosowania precedensu „ strictly or loosely”

Metody wykładni

Funkcjonowanie sprzecznych ze sobą, ale zarazem dopuszczalnych i w takim samym stopniu
ważnych metod ( reguł) wykładni.

Nieokreśloność przyczynowa ( wyjaśniająca)

Odwołanie się do klasy racji prawnych nie jest wystarczające dla wyjaśnianie dlaczego sędzia
wydał takie, a nie inne rozstrzygnięcie.

Prawo w kontekście społecznym

Dr L. Rodak 2013 KCZ

Formalizm

Klasyczny formalizm opiera się na tezach:

1. twierdzenie o autonomii prawa ( rozwiązania prawne poszukiwane są tylko w

prawie)

2. tesktualizm ( znaczenie językowe)

3. konceptualizm ( pojęcie prawne mogą być zidentyfikowane indukcyjnie na podstawie

orzeczeń i przepisów, z których logicznie można derygować reguły).

4. Oryginalizm ( Intencjonalizm)
5. Geometryzacja procesu stosowania prawa zwana „mechaniczną jurysprudencją.”

Prawo podobne jest do geometrii Euklidesa, która zawiera teoremy i akcjomaty, które
prowadzą nas do rozwiązań prawnych.

Psychologiczne aspekty formalizmu



Prawnik jest urzędnikiem stosującym prawo i nie musi ponosić odpowiedzialności



Sylogistyczny sposób rozumowania, przypominający proces 2+2=4 zwalnia z
uzasadnienia decyzji



W efekcie może to prowadzić do rozstrzygania na podstawie subiektywnych
preferencji ukrytych za sylogistycznym uzasadnieniem. (Alojzy)

Badania polskiego orzecznictwa



Standardy prawa wspólnotowego 1%



Standardy konstytucyjne 7%



Wewnętrzne standardy prawa 83%



Standardy zewnętrznego dla prawa 9%

(dane pochodzą z orzeczeń opublikowanych w latach 1999-2004; Próbka 807 orzeczeń )

Badania opinii o sądownictwie



Brak zdolności sądów do podejmowania kontrowersyjnych decyzji

Prawo w kontekście społecznym

Dr L. Rodak 2013 KCZ

Core claim

Rozstrzygając spory sędziowie reagują przede wszystkim na konkretne fakty rozpoznawanej
sprawy, a nie na abstrakcyjne reguły ( niezależnie czy fakty te mają znaczenie w świetle
adekwatnych dla sprawy reguł).

Realizm prawniczy

Bodziec zewnętrzny

Fakty Sprawy

Reakcja

„intuicyjne poczucie rozstrzygnięcia”

„hunch” ( Joseph Hutcheson)

Hunch, co decyduje na sędziego?

Skrzydło idiosynkratyczne ( J. Frank, J. Hutcheson)



Sędziowie są ludźmi, niewolnikami własnej osobowości, niekiedy dziwactw,
przyzwyczajeń, etc.



Wpływ „elementy personalnego” jest nie do uniknięcia w podejmowaniu
rozstrzygnięć



Skoro tak, przewidywanie większości konkretnych rozstrzygnięć, jest całkowicie
niemożliwe.

Skrzydło socjologiczne ( k.Llewellyn, U. Moore)



Sędziowie są ludźmi, to prawda, ale działają w kontekście

Krytyka H. Harda

Co do samego występowania nieokreśloności Hart zgadzał się z realistami; źródeł
nieokreśloności opatrywał się w:

a) Cechach samego języka ( open texture) oraz
b) Metodach wykładni

Różnił się jednak co do zakresu nieokreśloności w prawie; zdaniem Harta, to oczywiste, że
nieokreśloność to zjawisko marginalne, nawet na poziomie apelacji.

Prawo w kontekście społecznym

Dr L. Rodak 2013 KCZ

Spadkobiercy amerykańskiego realizmu

1. Ekonomiczna Analiza Prawa
2. Ruch Studiów Krytycznych

Rock&roll w jurysprudencji; mocna wersja o nieokreśloności o charakterze globalnym; prawo
na tyle podatne jest na wszelkie manipulacje, że na jego podstawie sensownie uzasadnić
można wszelakie rozstrzygnięcia.

Jeden z założycieli- Duncan Kennedy, napisał: „Legal Education and the Reproducion of
Hierarchy”- krytyka systemu edukacji prawniczej jako opartej na ideologii.

Główny Cel: Podważanie formalizmu prawnego oraz pracowania alternatywnej metodologii i
koncepcji prawa

Teza:  Prawo  to  polityka  Wspólnym  elementem  jest  polityczna  krytyka  systemu  i  doktryny
prawnej, która odwołuje się do radykalnej demokracji i sprawiedliwości społecznej.
Mocna  wersja  nieokreśloności  powoduje,  że  dyskurs  niczym  nie  różni  się  od  dyskursu
politycznego, a samo prawo to nic innego jak polityka, skryta tylko pod inną nazwą (law as
politics).

Manipulacyjny charakter argumentu doktryny
Prawo  i  doktryna  prawna  odzwierciedlają,  potwierdzają  i  kształtują  podziału  i  hierarchie
społeczne charakterystyczne dla organizacji społecznej ( echo Webera i Marksa).

CLS WYKAZUJE SPRZECZNOŚCI WYSTĘPUJĄCE W PRAWIE:

1. System mechanicznie stosowanych zasad a kryteria wrażliwe na kontekst
2. Subiektywność wartości a obiektywność prawdy społecznej (świat jest konstrukcją

społeczną, gdzie wiedza to wiedza- echo Foucaulta)- słowa są przedmiotem
interpretacji w „schematach racjonalizacji” i są polityczne



Prawnicy” kształtują sposób rozumienia przez ludzi porządku społecznego…”



Pierre Legendre skarżył prawników grających rolę „proroków”, „kapłanów”.
Którzy wzmacniają władzę polityczną.

3. Dyskurs intencjonalny a determinujący

To co jest prezentowane jako nieuchronne jest intencjonalnie nadane porządkowi
społecznemu. Relatywność prawdy różnych grup społecznych i historycznych. D.
Kennedy zarzuca systemowi niezdolność do rozpoznawania tych sprzeczności.

PODSUMOWANIE CLS: Postulat integracji teorii prawnej i teorii społecznej.

Prawo w kontekście społecznym

Dr L. Rodak 2013 KCZ

3. Feministyczna Teoria prawa
4. Critical Race Theory

Prawo w kontekście społecznym

Jednakże kontekst prawa to nie tylko poruszające go sił społeczne, (relacja z dołem), ale
także jego relacja z polityką i ośrodkiem władzy ( relacja z górą).

Pytanie: Do jakiego stopnia prawo poddaje się wpływom zewnętrznego kontekstu a do
jakiego stopnia stawia opór i pozostaje niezależne?

Socjologia prawa

Umowa chłopca z kolejarzem



Czy to jest umowa prawna?



Czy kolejarz miał prawo zastępować ojca?



Czy nauczyciel miał prawo legitymować kolejarza?



Czy kolejarz miał prawo bić chłopca?



Na jakiej zasadzie kolejarz zdecydował……????



Formalnie nieuzasadnione choć usprawiedliwione poczucie prawne uzurpowania
władzy rodzicielskiej.

Prawi jest związane z życiem a studiowane w oderwaniu od życia. W badaniach nad prawem
są stosowane metody formalne, dogmatyczne…. Prawo ma być skuteczne, dlatego należy
badać to jak ono faktycznie działa, do jakich prowadzi skutków. Należy przeszczepić na teren
prawa metody socjologiczne do badań nad prawem.

Metody: empiryczna i teoretyczna studia nad prawem w kontekście społecznym

Cel : zrozumienie natury prawa, jako środka kontroli i regulacji społecznej

Socjologia prawa analizuje społeczno- ekonomiczne czynniki, które maja wpływ na
powstanie prawa i które wpływają na jego kształt.

Prawo w kontekście społecznym

Dr L. Rodak 2013 KCZ

Definicja

Adam Podgórecki

„Socjologia prawa zajmuje się badaniem i analizowaniem czynników realnych, wpływających
na kształtowanie się prawa oraz na ustaleniu sposobów badania jak prawo kształtuje inne
dziedziny życia społecznego.” – związki prawa z zżyciem społecznym

Badanie zależności między dwoma zmiennymi:

1. Czynnikiem prawnym
2. Czynnikiem pozaprawnym ( np. psychologiczne)

Cele Socjologii Prawa

1. Opis sytuacji, w których daje się zauważyć działanie za pomocą prawa jak i

oddziaływanie na praw

2. Formułowanie i sprawdzanie hipotez o czynnikach zmieniających przez prawo i o

czynnikach zmieniających prawa.

3. Zlecenia socjotechniczne- jak używać prawa, aby osiągnąć zamierzone skutki.

Marks, Weber, Durkheim

Założenia:

1. Społeczeństwo modernistyczne
2. Prawo jako konstrukt społeczny

Typy społeczeństwo

1.  Społeczeństwo religijne
2.  Społeczeństwo sekularnego
3.  Społeczeństwo post sekularne

Prawo w kontekście społecznym

Dr L. Rodak 2013 KCZ

Pytania o uzasadnienie obowiązywania:

  Marks- kapitalistycznych relacji społecznych ?
  Weber- kapitalistycznego porządku politycznego?
  Durkheim-  jak  jest  możliwe  utrzymać  więzi  społecznych  w  nowoczesnym

społeczeństwo, w którym religia nie ma mocy wiążącej?

Karol Marks (1818-1883)

Pochodził ze świeckiej rodziny żydowskiej. Ukończył studia prawnicze. Twórca marksizmu.
Współzałożyciel „I Międzynarodówki” ( 1864) (Międzynarodowego Stowarzyszenia
Robotników). Najważniejsze dzieło: „Kapital”.

Wpływy umysłowe:

1. Hegel- metoda dialektyczna rozwoju historycznego oraz przekonanie o identyczności

„bytu” i „myślenia”.

2. Determinizm wszystkie zdarzenia w ramach przyjętego paradygmatu są połączone

związkiem przyczynowo- skutkowym

3. Ewolucjonizm- rozwój społeczeństwa rozwijający się w poszczególnych etapach
4. Teoria ekonomiczna Davida Ricarda- teoria o wartości pracy

Teoria pracy- Praktyczne działanie człowieka zostało postawione w centrum jako kategoria
epistemologiczna ( podobnie jak pragmatyzm Jamesa)

Teoria wartości pracy- jest centralnym elementem marksizmu, która przechodzi w teorię
wyzysku.

Teoria katastrof- Marks pesymistycznie przepowiada upadek kapitalistycznego ustroju,
wskutek ciągłego wzrostu klasy robotniczej i coraz bardziej zaostrzających się kryzysów.

Marksizm jako teoria ewolucjonistyczna

Systemy społeczno- gospodarcze

1.  Wspólnota pierwotna
2.  Niewolnictwo
3.  Feudalizm

Prawo w kontekście społecznym

Dr L. Rodak 2013 KCZ

4.  Kapitalizm
5.  Socjalizm
6.  (najwyższą jego formą miał być komunizm)

Trzy pojęcia heglowskie:

1. Alienacja ( konflikt z innymi ludźmi)
2. Uprzedmiotowienie ( człowiek traktuje siebie, społeczeństwo, prawo, moralność jak

przedmioty)

1+2= produkty kapitalizmu

3. Rozwiązanie sprzeczności (przez budowanie samoświadomości)

Dialektyka Marksa

1.  Teza+ 1. Antyteza= 1. Synteza
2.  Teza (Synteza 1)+ 1. Antyteza= 2. Synteza
3.  Teza (Synteza 2.) +3. Antyteza = 3. Synteza
4.  Teza (S

Teza- materialne warunki produkcji

Antyteza- nowe materialne warunki produkcji

Synteza- nadbudowa; najwyższe warunki produkcji

Istnieje logiczna zasada sprzeczności- przyczyną ruchu jest sprzeczność- sprzeczność tkwiąca
gdzieś w przyrodzie. Wszystkie byty są zbiorem sprzeczności i istnieją dzięki nim. U Hegla
dialektyka dotyczy idei, u Marksa warunki produkcji ( determinizmu).

Kapitalizm (Marks)

Krytyka  społeczeństwa  kapitalistycznego,  które  reprodukuje  sam  siebie.  Kapitalizm
instytucjonalizuje  nierówność  społeczną,  jednakże  może  być  obalony  dzięki  rewolucyjnym
zmianom  w  społeczeństwie,  którą  dokona  większość  społeczna  czyli  proletariat.  Proletariat
może zaś podbić kapitalizm układ i ustanowić równość opierającą się na  WŁASNOŚCI
WSPÓLNEJ.

Prawo w kontekście społecznym

Dr L. Rodak 2013 KCZ

Społeczeństwo (Marks)- EGZAMIN !!!

Społeczeństwo  jest  opisane  w  terminach  materializmu:  fizyczne,  ekonomiczne  i
środowiskowe  czynniki,  w  których  człowiek  funkcjonuje  są  kluczowymi  czynnikami  rozwoju
społecznego  .  Relacje  ekonomiczne,  w  które  ludzie  wchodzą  by  zapewnić  sobie  środki  do
życia-  (uczestnictwo  w  procesie  produkcji)  w  bezwzględny  sposób  determinują  relacje
społeczne.

BYT OKREŚLA ŚWIADOMOŚĆ

Rola indywidualnych idei w społecznym rozwoju jest praktycznie zerowa. Myśl
zdeterminowana jest warunkami i okolicznościami w jakich znajduje się człowiek, Jest zatem
wtórna. Idee sa jedynie wytworem materialnych warunków życia.

„To nie świadomość ludzka determinuje egzystencję, lecz byt społeczny określa świadomość”

Fałszywa  świadomość  EGAZMIN  !!!  -„To  nie  świadomość  ludzka  determinuje  egzystencję,
lecz  byt  społeczny  określa  świadomość”  A  ta  świadomość  okazuje  się  być  fałszywa  kiedy
ideologia przegrywa z doświadczeniem materialnym klas podporządkowanych.

Prawo

Produkt ideologiczny i nośnik ideologii, której celem jest spojenie społeczeństwa pod władzą
przywódczą klasy dominującej.

Prawo oraz instytucje społeczne są częścią nadbudowy, w której są mocno zakorzenione i nie
mogą bez niej istnieć. Ich charakter również zdeterminowany jest warunkiem materialnym.
Prawo nie myśli poprzez swoje odrębne kategorie, ale odzwierciedla relacje ekonomiczne.

Nie jest autonomiczne, noie wpływa na społeczeństwo, a jedynie stabilizuje i reprodukuje
stosunki eknomiczne.

„Istnieje nierozerwalne połączenia pomiędzy kategoriami gospodarki, opartej na
udogodnieniach i pieniądzu a formą prawną” K. Marks.

Prawo karne jest przykładem przymuszającej siły fizycznej i ideologicznej zarazem: „Prawo
było ważne jako brutalny środek przymusu oraz jako ideologia. Jego dostojność
sprawiedliwość i łaskawość wzbudzały poczucie porozumienia i podporządkowania, Kajdany
tworzone przez umysły”.

Prawo w kontekście społecznym

Dr L. Rodak 2013 KCZ

Główne funkcje państwa i prawa

1. Utrzymywanie nierówności przez szeroką ideologizację życia: „ Ideologiczne aspekty

państwowe to: religia, edukacja, rodzina, polityka, związki zawodowe czy kultura”
etc.

2. Reprodukcja kapitalistycznych stosunków produkcji oparta na represji i przemocy

Rola religii

„Religia to opium dla mas”

Rolą religii jest utrzymanie złudzeń pozwalających na uśmierzenie bólu i cierpienia.

Max Weber ( 1864- 1920)

Studiował prawo w Heidelbergu,, Getyndze i Berlinie Na Uniwersytecie w Berlinie wykładał
prawo handlowe i historie prawa, ekonomię we Freiburgu. 4-letnie załamanie nerwowe,
które uniemożliwiło mu tworzyć. 1904- 1905 „Etyka protestancka a duch kapitalizmu”,
„Ekonomia i społeczeństwo” wydane pośmiertnie.

Jaką funkcję spełnia prawo u Webera i czym one jest ?- EGZAMIN !!!

Szeroki przedmiot zainteresowań: historia, socjologia, ekonomia, filozofia, metodologia
nauk, społecznych historyczne studia porównawcze nad cywilizacjami oraz komentarze do
bieżących wydarzeń. Nie miał kontynuatorów. Socjologia dzieli się na przed Weberowską o
po Weberowską.

Weber- ojciec socjologii. Wg Comta nauki społeczne to nauki przyrodnicze, dlatego Weber
postulował, umocowanie metodologii nauk społecznych w odróżnieniu od nauk
przyrodniczych, opis precyzyjnym językiem+ badania historyczno- porównawczo.

Metodologia nauk społecznych

Socjologia humanistyczna- Socjologia rozumiejąca- nauki społeczne nie muszą kontynuować
wzorów nauk przyrodniczych, gdyż nawet są w lepszej sytuacji niż nauki przyrodnicze,
ponieważ świat człowieka jest łatwiej dostępny. Metodologia oparta jest na ROZUMIENIU.

Prawo w kontekście społecznym

Dr L. Rodak 2013 KCZ

Rozumienie-  W  naukach  przyrodniczych  panuje  model  poznania  zewnętrznego  przez
ujmowanie  zjawisk  od  zewnątrz.  W  naukach  społecznych  i  humanistycznych  poznanie
następuje  od  wewnątrz,  przez  rozumienie,  czyli  przeżywanie  stanów  psychicznych  innych
ludzi.

 Rozumienie bezpośrednie- znaczenie ludzkich czynności można ustalić na podstawie

pewnych oczywistości: logicznych czy psychologicznych, by ustalić „co nada czynność
znaczy”- rozumienie gestów, mimiki

 Rozumienie wyjaśniające- zmierza do poznania motywów jakimi się kierowała dana

osoba.

Umocnienie metodologii nauk społecznych:

1. Postulował ścisły i obiektywny charakter metodologii nauk społecznych- Zasada

Wertfreiheit- nauka powinna unikać sądów wartościujących

2. Opracowanie specyficznej metodologii i filozofii nauk (np. Koncepcja typów

idealnych- hipotetyczne formy, które uczony narzuca na płynną rzeczywistość

3. Zasada indywidualizmu metodologicznego- procesy społeczne mogą być wyjaśniane

w oparciu o prawa rządzące postępowaniem jednostek.

Główne pytanie Webera

Jak dokona się rozwój ekonomiczny w społeczeństwach Zachodu?

- Racjonalizacja, która ma charakter uniwersalny, oparty na formie dystansu, który pozwala
na obserwacje struktury, formułowanie metod i ich zastosowanie.

GOSPODARKA- PRAWO

Odrzucił tezę K. Marksa, że czynniki ekonomiczne są podstawowym elementem rozwoju
prawa, ponieważ jest zbyt uproszczona wizja.

Jest wiele czynników które jednocześnie wpływają na prawo

Teza Webera: czynniki religijne były przyczyną rozwoju kapitalizmu.

Prawo w kontekście społecznym

Dr L. Rodak 2013 KCZ

Protestantyzm

Wpływ na rozwój gospodarki napędza HOMO RELIGIOUS, dla którego ważna są dwie
kategorie:

1. Akumulacja kapitału
2. ….

Etyka protestancka i duch kapitalizmu

Centralna  tezą  tego  dzieła  jest  zgodność  etyki  ascetycznego  protestantyzmu  z  „duchem
kapitalizmu”.  Jej  uzasadnienie  można  odnaleźć  w  kalwińskiej  koncesji  predestynacji.
Materialne  powodzenie  miało  stanowić  dowód  Bożej  łaski.  Przeznaczeniem  człowiek  jest
praca.

Ekspansja kapitalizmu

Te  i  inne  cechy  ascetycznego  protestantyzmu  prowadziły  ostatecznie  do  sakralizacji  życia
zawodowego  i  ekspansji  kapitalizmu.  Celowość,  uniformizacja  życia  przyspieszyły
kapitalistyczną  standaryzację  produkcji.  Duch  purytańskiej  ascezy  zjednał  się  z  duchem
kapitalizmu przeobrażając homo religious w homo oeconomicus.

Racjonalność jako nakaz moralny

Ekonomicznie uświęcony sposób życia zaowocował wzrostem racjonalności. Imperatyw
ekonomicznej optymalizacji, w połączeniu z dyscypliną i metodycznością nadał racjonalności
rangę nieomal nakazu moralnego. Surowa dyscyplina podporządkowała życie jedynie
praktycznym celom. Rozwój sekularyzmu.

Idealne typy rozwoju społecznego

( formy legitalizacji władzy)- EGZAMIN !!!

1. Charyzmatyczny- władza oparta na osobowym autorytecie, jednostkach

charyzmatycznych, o niezwykłych właściwościach (czarownicy, prorocy, wodzowie,
władcy)

Prawo w kontekście społecznym

Dr L. Rodak 2013 KCZ

2. Tradycyjny- w oparciu o tradycję, czyli to do czego zdążyliśmy się przyzwyczaić, bądź

to, co trwało „zawsze” ( rzeczywiście, rzekomo czy pozornie)

3. Racjonalny legalność jest produktem racjonalnie wynegocjowanej ugody

Racjonalny system prawa

Racjonalny  system  posługuje  się  pojęciem  normy,  „traktowanej  wyłącznie  jako  konwencji,
które mogą podlegać hipotetycznym rozważaniom i pozytywnym stanowieniu.” „Racjonalne
zatem  będzie  to  co  poddane  legalnie  obowiązującej  normie,  w  odróżnieniu  od  tego,  co  po
prostu  dane  przez  tradycje,  bądź  arbitralnie  narzucone  przez  autorytet  osobowy”.  J.
Habermas

Typy racjonalności

 Racjonalność materialna- wartość przekonania
 Racjonalność formalna- nastawione na określony cel- Racjonalność instrumentalna

Typy systemów prawa

1.  Prawo racjonalne/ irracjonalne
2.  Prawo materialne/ formalne
3.  Prawo Formalne Racjonalne/ Nieracjonalnie
4.  Prawo Materialne Racjonalne/ Nieracjonalne

Poziomy racjonalności

1.  Państwo
2.  Ekonomia
3.  Kultura i sztuka
4.  Indywidualny

Działanie i Rozumienie

Podmiot  wiąże  subiektywny  sens  z  działaniem.  Rozumienie  tylko  w  odniesieniu  do  działań
racjonalnych,  jednak  człowiek  w  większości  przypadków  nie  zachowuje  się  racjonalnie.
Dlatego  potrzebujemy  kategorii  takich  jak:  empatia+  pamięć  historyczna  (  rozumienie
tradycji).

Prawo w kontekście społecznym

Dr L. Rodak 2013 KCZ

Racjonalność

Racjonalizacja wiążę się ze: wzrostem wiedzy, wzrostem stosunków odpersonalizowanych,
zaawansowaniem kontroli społecznej i materialnej życia.

Weber miał ambiwalentny stosunek do Racjonalności:

 Pozytywny: wyzwoliła nas od tradycyjnych, restrykcyjnych, nielogicznych zachowań

społecznych; „odczarowanie”

 Negatywny: dehumanizacja stosunków społecznych- żelazna klatka biurokracji

Odczarowanie świata

Kierunkiem rozwoju społeczeństwa zachodniego jest odchodzenie od tradycji i rozszerzenie
obszarów odczarowywanie świata- niszczenie świata opartego na magii- wytłumaczenie
zjawiska odbiera mu mistycyzm. Wyrazem tych przekonań są zwłaszcza analizy Webera
dotyczące biurokracji.

Etyka protestancka i duch kapitalizmu



Etyka jest źródłem ekonomicznej przewagi krajów protestanckich nad katolickimi



Słynna jest jego teza o wyższości ………….

Socjologia religii

Religia  jest  jedną  z  największych  sił  społecznych  i  miała  podstawowy  wpływ  na  społeczny
rozwój  świata  Zachodu.  W  działaniu  z  następującymi  czynnikami:  racjonalizacja  rozwoju
nauki,  wpływ  matematyki,  racjonalizacja  systemowa,  biurokratyzacja  administracji  ii
przedsięwzięć ekonomicznych.

Prawo w kontekście społecznym

Dr L. Rodak 2013 KCZ

Emile Durkheim ( 1858- 1917)

Najwybitniejszy przedstawiciel socjologii francuskiej „Ojciec socjologii uniwersyteckiej,
prekursor socjologii prawa. W 1896 ukazał się pierwszy numer „Rocznika Socjologicznego ,
założonego przez Durkheima, gdzie pierwszy raz został użyty termin „socjologia prawa”.

Najważniejsze prace:

„O podziale pracy społecznej „ ( 1893)

„Zasady metody socjologicznej” (1895)

„Samobójstwo” (1897)

„Elementy formy życia religijnego. System totemiczny w Australii (1912)

Przedstawiciel tzw. „socjologii systemów”, która stawia sobie za cel wyjaśnienie całości życia
społecznego. Wpływ ewolucjonizmu na jego myśl. Durkheim przez wiele lat był zapomniany
dopiero  za  sprawą  Anthony  Giddensa  jest  współcześnie  omawiany”  „New  Rules  of
Sociological  Method:  a  Positive  Critique  of  interpretative  Socilogies”.  Metodologicznie  był
funkcjonalistą,  zadając  pytania  jaką  rolę,  funkcję  pełnią  fakty  społeczne,  fakty  prawne  z
punktu  widzenia  społeczności  jako  całości.  Funkcja  prawa  to  wytwarzanie  solidarności
społecznej.

Co łączy ludzi?

Marks- ekonomia

Weber- racjonalność

Durkheim- solidarność

Durkheim powiedział, że socjologii jest to nauka o faktach społecznych.

Fakt społeczny

" Jest faktem społecznym wszelki sposób robienia, utrwalony lub nie, zdolny do wywierania na

jednostkę zewnętrznego przymusu; (...) taki, który jest w danym społeczeństwie powszechny,
mający jednak własną egzystencję, niezależną od jego jednostkowych manifestacji."

Prawo w kontekście społecznym

Dr L. Rodak 2013 KCZ

Fakty  społeczne  należy  traktować  tak  jak  rzeczy.  Np.  religia,  prawo,  samobójstwo,  moda,
małżeństwo.  Cechy  faktów:  zewnętrzność  i  przymus  zewnętrzny-  społeczny  (  wywierają  na
nas  presję  pod  groźbą  sankcji  lub  presji  publicznych).  Fakt  prawny  jest  jedynie  aspektem
regulującym zjawiska społeczne.

Religia jako fakt społeczny

Religia ma społeczne korzenie i jej główna rola polega na interakcji ludzi przez wprowadzenie
pewnej formy solidarności. Religia jest systemem wierzeń i praktyk, które jednoczą ludzi
wokół zakazów i nakazów. Większa kontrola społeczna wśród katolików, niż wśród
protestantów skutkuje mniejszą liczbą samobójstw.

Prawo  odtwarza  coś  co  się  dzieje  w  relacjach  społecznych,  gdzie  pojawia  się  przejaw
solidarności  społecznej.  Prawo  nie  jest  narzucone  jednostce  z  zewnątrz,  natomiast  bierze
pod  uwagę  to  co  zaobserwuje  w  społeczeństwie,  regulacje  zachowań  i  je  następnie
odwzorowuje. Prawo to wyraz solidarności ( związek, wzajemna zależność).

Prawo jest stałym czynnikiem organizacji życia społecznego i zmienia się ono wraz ze zmianą
prawa. Przekonania, które w systemie społecznym zyskują status przekonań podstawowych,
zostają przekształcone w zasady i normy prawne. Przestępstwo i zbrodnia są zjawiskiem
powszechnym, występują bowiem” (..) we wszystkich społeczeństwach wszelkich typów” i
dlatego należy je traktować jako normalne fakty społeczne.

Formy solidarności społecznej

Prawo odpowiada dwóm formom solidarności:

1. Solidarność mechaniczna- związana z sankcjami karnymi

Związana  jest  z  systemem  sankcji  represyjnych,  oparta  o  prawo  karne,  występuje  w
społeczeństwach  homogenicznych.  Biblijna  historia  Mojżesza,  wracającego  z  Góry,  który
zobaczył  swój  naród  czczący  złotego  cielca.  Starszyzna  wykonująca  śmierć  cywilną  na
osobach, które złamały tabu.

2. Solidarność organicznej- związana z sankcjami restytucyjnymi

Oparta jest na systemie restytucyjnym, gdzie głównym celem jest  zreperowanie złamanych
relacji (np.  stosowana do młodocianych przestępców obecnie: Komisja Prawdy). Występuje
w  społeczeństwach  heterogonicznych,  zróżnicowanych,  gdzie  społeczność  zorganizowana
jest wokół grup zawodowych.

Prawo w kontekście społecznym

Dr L. Rodak 2013 KCZ

Ciała profesjonalne, które generują normy, nie tylko skierowane na ochronne własnego
interesu, ale ważne dla funkcjonowania całego społeczeństwa. Np. zaufanie do instytucji i
profesji, która opiera się na poleganiu wzajemnie na sobie: lekarz, nauczyciel, mechanik etc.
Grupy zawodowe wytworzyły etykę obywatelską, opartą ….

Systematyzacja życia prawnego

Trzy poziomy systematyzacji życia prawnego:

1.  Praktyki prawne (zjawiska elementarne)
2.  Instytucja (spójny zbiór praktyk)
3.  System prawny (całość)

Jednostka- społeczeństwo

Indywidualnie ludzie są z natury egoistyczni, jednakże normy, wierzenia i wartości ( zbiorową
świadomość) tworzy moralną podstawę społeczeństwa, skutkują integrację społeczną. Dzięki
kolektywnej świadomości, ludzi stają się świadomi siebie nawzajem, staja się istotami
społecznymi, nie zwierzętami.

Ludzie egoistyczni-> dzięki wartościom- > tworzą zbiorową świadomość

Życie indywidualne powstało z życia zbiorowego. Świadomość zbiorowa ogół wierzeń i uczuć
wspólnych dla członków danego społeczeństwa, która isteniej poza psychiką jednostki i jest
niematerialna. Tak jak psychika jednostki zajjmuje się psychologia, tak świadomością
zbiorowego socjologia; dlatego socjolog bada przejawy świadomości zbiorowe: kodesy
prawne, dogmaty religijne itd.

Teoria kary i przestępstwa

Społeczeństwo karze przestępców ponieważ chce się upewnić, że normy które zostały
naruszone, są nadal ważne. Podkreślał rolę przestępstwa i jego wagi dla samego
społeczeństwa- ponieważ świadczą o tym, że społeczeństwo jest zdrowe.

Prawo w kontekście społecznym

Dr L. Rodak 2013 KCZ

Anomie

1. Wynikające z braku uregulowania: efektem jest wolność, ale jednocześnie brak

koordynacji działań, brak drogowskazów społecznych.

2. Wynikające z nadmiaru uregulowania (np. Indie) powodują paraliż działania

Na poziomie indywidualnym- kończą się samobójstwem. Na poziomie społecznym- kończą
się przewrotami społecznymi.

Teoria naznaczenia społecznego

1. Dewiacja jest integralną cechą wszystkich zdrowych społeczeństw
2. Nie każda dewiacja jest szkodliwa społecznie, niektóre są oznaką dokonującego się

postępu

3. Sytuacja anomii- normatywnego rozchwiania i destrukcji dotychczasowych wartości

zwiększa prawdopodobieństwo zachowań dewiacyjnych

4. Dewiacja wyznacza granicę między zachowaniami aprobowanymi społecznie, a tymi,

które spotykają się z dezaprobatą.

5. Prawo dzięki odpowiedniej kodyfikacji może wzmacniać przekonania moralne ludzi i

tymi samymi osłabiać skłonność do działań dewiacyjnych.

Prekursor kryminologii

Bez przestępczości niemożliwa byłaby ewolucja prawa, dzięki zaś koncepcji anomii dostarczył
kryminologom sposobu wyjaśnienia etiologii przestępczości. Usytuował przyczyny
przestępczości w samy społeczeństwie, a nie- jak jego poprzednicy- w czynnikach
zewnętrznych (klimatycznych, gospodarczych, demograficznych czy ekologicznych.

Studium o samobójstwie

Studia nad samobójstwem we Francji doprowadziły do wniosków:

Więcej samobójstw popełnianych jest wśród mężczyzn niż kobiet, protestantów niż
katolików, bogatych i samotnych niż biednych żyjących w małżeństwie.

Samobójstwo, prawdopodobieństwo popełnienia samobójstwa przez osoby silne
zintegrowane z grupą, których pragnienia są silnie uregulowane przez normy społeczne, jest
mniejsze

Prawo w kontekście społecznym

Dr L. Rodak 2013 KCZ

Typy samobójstw:

Egoistyczne- niska integracja społeczna, zerwane więzi

Anomiczne- utrata punktów odniesienia- rozwód

Altruistyczne- przesadna integracja społeczna

Fatalistyczne- efekt nadmiernej regulacji społecznej

Leon Petrażycki ( 1867- 1931)

Urodził się na Witebszczyźnie, jako syn powstańca styczniowego. Podjął studia medyczne w
Kijowie,  po  dwóch  latach  przeniósł  się  na  prawo.  Otrzymał  stypendium  rządu  rosyjskiego
wyjechał do Berlina. Po powrocie pracował w Ministerstwie Sprawiedliwości w Petersburgu i
tam  uzyskał  stopień  dr  i  profesora.  W  1918  objął  stworzona  dla  niego  Katedrę  Socjologii
Prawa  na  Uniwersytecie  Warszawskim.  Po  załamaniu  nerwowym  w  1931  popełnił
samobójstwo.

Rękopis  Socjologii  pisanej  prze  Petrażyckiego  został  zagubiony.  Dwa  pierwsze  rękopisy
zaginęły podczas I wojny światowej, trzeci był przechowywany w mieszkaniu  w Warszawie,
ale został skradziony. Socjologia Petrażyckiego znana jest głównie z opracowań J. Landego.