BUDOWA I FUNKCJE UKŁADU NERWOWEGO CZŁOWIEKA
Funkcje układu nerwowego:
−
Kieruje czynnościami narządów wewnętrznych
−
Umożliwia kontakt organizmu ze środowiskiem zewnętrznym
Charakterystyka tkanki nerwowej
Tkanka nerwowa utworzona jest z komórek nerwowych (neuronów), których cechą
charakterystyczną jest posiadanie wielu wypustek (krótkich dendrytów i długiego aksonu),
którymi łączą się tworząc gęstą sieć. Zrębem tkanki nerwowej jest tkanka glejowa, której
zadaniem jest odżywianie neuronów i uczestnictwo w ich regeneracji. Zadaniem tkanki
nerwowej jest odbieranie, przetwarzanie i wysyłanie bodźców nerwowych.
Budowa tkanki nerwowej
Podział neuronów ze względu na:
a)
budowę:
−
neuron jednobiegunowy
−
neuron rzekomojednobiegunowy
−
neuron dwubiegunowy
b)
liczbę osłonek:
−
bezrdzenne
−
rdzenne
c)
przewodzenie impulsów:
−
czuciowe (aferentne)
−
ruchowe (eferentne)
−
pośredniczące(kojarzeniowe)
Budowa synapsy
Podział układu nerwowego pod względem funkcjonalnym (czynnościowym)
−
somatyczny - odbiera z świata zewnętrznego różnorodne informacje za
pośrednictwem narządów zmysłów oraz kieruje aparatem ruchowym, umożliwiając
poruszanie się.
−
autonomiczny lub wegetatywny - sprawuje kontrolę nad przemianą materii oraz
prawidłowym działaniem narządów wewnętrznych.
Podział układu nerwowego pod względem anatomicznym:
−
ośrodkowy
−
obwodowy
Budowa układu nerwowego
−
Charakterystyka układu ośrodkowego
Część
Budowa
Funkcje
M
ó
zg
o
w
ie
K
re
so
m
ó
zg
o
w
ie
Największa część ludzkiego mózgu.
Stanowią ją dwie pofałdowane
półkule mózgowe, w których można
wyróżnić komory zaopatrzone w pęczki
naczyń krwionośnych wydzielających
płyn mózgowo-rdzeniowy.
Powierzchnia zewnętrzna
kresomózgowia, tzw .kora lub istota
szara (o grubości 1,5 - 5 mm w
zależności od okolicy półkuli)
zbudowana z kilku miliardów komórek
nerwowych. Pod nią znajduje się istota
biała, zbudowana z pęczków włókien
nerwowych
Wzory sfałdowań kory są stałe. Obie
półkule połączone są spoidłem wielkim
* Ośrodek wyższych czynności nerwowych
(pamięć, interpretacja zjawisk, kojarzenie)
* Główny ośrodek odbiorczy bodźców
zmysłowych
* Określone miejsca w korze odpowiadają
określonym funkcjom. Większość funkcji ma
ośrodki
w obu półkulach, ale niektóre są regulowane
tylko w jednej półkuli mózgowej
M
ię
d
zy
m
ó
zg
o
w
ei
e
W
zg
ó
rz
e
Grube ściany komory
międzymózgowia, zbudowane
z istoty szarej rozdzielonej
istotą białą na szereg skupi
* Ośrodek przekaźnikowy impulsów
zmysłowych (informacje dotykowe, bólowe,
termiczne oraz węchowe)
* Ośrodki aktywności mięśniowej i
gruczołowej
* Ośrodki wielu reakcji emocjonalnych
P
o
d
w
zg
ó
rz
e
Obszar w dolnej części komory
międzymózgowia, zbudowany z
istoty szarej tworzącej liczne
skupienia. Zbiegają się w nich
drogi nerwowe z ( do)
pozostałych części mózgu,
narządów węchu i smaku
* Ośrodki regulujące sen, pragnienie, popęd
płciowy, pracę przewodu pokarmowego,
pracę serca, ciśnienie krwi, temperaturę ciała
* Wytwarzanie hormonów
Śródm
ózgow
ie
Wąski kanał centralny z płynem
mózgowo-rdzeniowym otoczony
grubymi ścianami zawierającymi ośrodki
odruchowe i główne szlaki nerwowymi.
* Czynnościowa koordynacja impulsów
wzrokowych (np. zwężanie źrenicy w silnym
świetle), słuchowych, statycznych i
przekazywanie ich do przedniej części mózgu
oraz do móżdżku
Móżd
żek
(tyłom
ózgow
ie)
Dwie półkule połączone tzw. robakiem.
Kora móżdżku to ciała komórek
nerwowych (istota szara). Poniżej
znajduje się istota biała -włókna
nerwowe komunikujące się z rdzeniem
przedłużonym i wyższymi częściami
mózgu
* Regulacja i koordynacja skurczów mięśni
* Kierowanie odruchami równowagi
* Modulowanie impulsów przewodzonych do
półkul mózgowych
Most Gruby pęk włókien, przewodzący
impulsy z jednej półkuli móżdżku
do drugiej
* Umożliwienie koordynacji ruchowej prawej
i lewej części ciała
Rdzeń
przedł
użony
(zamó
zgowie
)
Wąski kanał centralny z płynem
mózgowo-rdzeniowym, otoczony
ścianą zbudowaną z istoty białej
(włókna neuronów) i z istoty szarej
skupionej w ośrodki nerwowe
* Przewodzenie impulsów od mózgu do
rdzenia i odwrotnie
* Regulacja czynności odruchowych, jak np.
praca, serca, oddychanie, połykanie, wymioty,
kaszel, czkawka, rozszerzanie i kurczenie
naczyń krwionośnych
Rdzeń
kręgowy
Część wewnętrzna o przekroju
poprzecznym w kształci motyla
utworzona jest z istoty szarej
zbudowanej z neuronów. Część
zewnętrzna to istota biała. Włókna
podzielone są na szlaki (pęczki)
spełniające podobne funkcje: szlaki
wstępujące (przewodzące impulsy
do mózgu) i szlaki zstępujące
(przewodzące impulsy z mózgu do
efektorów). Przez środek istoty szarej
przebiega wąski kanał
wypełniony płynem mózgowo-
rdzeniowym.
* Przewodzenie impulsów z oraz do mózgu
* Ośrodek odruchów
Płaty mózgu
Charakterystyka układu nerwowego obwodowego
Obwodowy układ nerwowy jest zbudowany z nerwów czaszkowych (12 par) i nerwów
rdzeniowych (31 par) oraz struktur z nimi związanych :
−
- korzeni przednich i tylnych nerwów rdzeniowych
−
- gałęzi nerwów rdzeniowych
−
- splotów nerwowych (w tym : splotów nerwów rdzeniowych)
−
- nerwów obwodowych
−
- zwojów
Autonomiczny układ nerwowy
Jest częścią układu nerwowego regulującego czynności życiowe, które są niezależne od
naszej woli. Układ ten jest odpowiedzialny za oddychanie, trawienie, krążenie, wydzielanie
ciepła, pracy gruczołów wewnątrzwydzielniczych, pracy narządów wewnętrznych jamy
brzusznej itp.
Dzieli się on na:
•
część współczulną (sympatyczną)
•
część przywspółczulną ( parasympatyczną)
Oba te układy są do siebie nastawione antagonistycznie w wyniku czego zachowana
zostaje równowaga wszystkich czynności wegetatywnych.
Czynności tego układu kontrolowane są przez ośrodki znajdujące się w rdzeniu
kręgowym, pniu mózgu, podwzgórzu oraz okolic kory mózgu W układzie
przywspółczulnym rolę głównego przekaźnika spełnia acetylocholina, a w układzie
sympatycznym noradrenalina, częściowo adrenalina i dopamina.
Porównanie układu współczulnego i przywspółczulnego
Cecha, narząd
Układ współczulny
(sympatyczny)
Układ przywspółczulny
(parasympatyczny)
wpływ na funkcjonowanie
organizmu
mobilizujący
relaksujący
rodzaj neuroprzekaźnika
noradrenalina, adrenalina
acetylocholina
źrenice
rozszerzone
zwężone
akcja serca
przyspieszona
zwolniona
oddychanie
przyspieszone
zwolnione
wątroba
intensywny rozkład
glikogenu i uwalnianie
glukozy
brak reakcji
trawienie
zahamowanie
pobudzenie
ślinianki
hamowanie
pobudzenie
serce
przyspieszenie akcji
zwolnienie akcji
oskrzela
rozszerzenie
kurczenie
żołądek
hamowanie
przyspieszenie
nadnercza
pobudzenie
hamowanie
jelita
hamowanie perystaltyki
pobudzenie perystaltyki
pęcherz moczowy
rozluźnienie
skurcz
Podział receptorów
Receptory - narządy odbiorcze tj. struktury zdolne do odbierania bodźców.
•
eksteroreceptory - zlokalizowane w powłokach ciała (skóra, błona śluzowa).
Odbierają bodźce ze środowiska zewnętrznego;
o
- mechanoreceptory : bodźce dotykowe
o
- termoreceptory : bodźce cieplne
o
– chemoreceptory : bodźce chemiczne
•
interoreceptory - odbierają bodźce z narządów wewnętrznych, naczyń krwionośnych.
•
proprioreceptory - dla których bodźcami są zmiany zachodzące w narządzie ruchu;
odbierają bodźce czucia głębokiego (ruchu, ułożenia i wibracji). Zlokalizowane są
w narządach układu ruchu, tj. w okostnej, torebkach stawowych, więzadłach, mięśniach,
ścięgnach.
Efektory - narządy wykonawcze
•
mięśnie poprzecznie prążkowane (szkieletowe)
•
mięśnie gładkie
•
gruczoły