Badania społeczne w praktyce.

1. Działalnośd badawcza człowieka

Co to jest rzeczywistośd?

- rzeczywistośd umowy (ziemia jest okrągła, dżdżownice nie ją jadalne)

- rzeczywistośd doświadczenia (dżdżownice to smakołyk)

Epistemologia – nauka o poznawaniu

Metodologia – jedna z dziedzin epistemologii nauka o dowiadywaniu się

Tradycja – przyjmujemy prawdy, które już zostały odkryte i uznajemy je za prawdziwe nie dociekając
ich prawdziwości.

Autorytet – zaufanie do osoby, która jest ekspertem w swojej dziedzinie wiedzy (badania też mogą
zawierad błędy)

Obserwując zjawiska zachodzące wokół nas, zakładamy, że kilka podobnych do siebie zdarzeo
stanowi dowód istnienia jednego wzorca. Jest to nieuprawnione uogólnienie.

Naukowcy zabezpieczają się przed nieuprawnioną generalizacją badając odpowiednio dużą i
reprezentatywną próbę.

Innym sposobem jest replikacja – czyli powtarzanie badao które służy stwierdzeniu, czy każde kolejne
badanie ma te same wyniki.

Nielogiczne rozumowanie – gdy w badaniach trafiamy na „wyjątek, który potwierdza regułę”. Jest to
przeczenia samo w sobie. W żadnym systemie logiki wyjątek nie może potwierdzid reguły, której sam
zaprzecza.

Co jest rzeczywiste?

- ujęcie premodernistyczne – ludzie uważali, że widzą rzeczy takimi jakimi one w rzeczywistości są
(mlecz to chwast, lub mlecz to piękny kwiat)

- ujęcie modernistyczne – mlecz to po prostu mlecz, pojęcia kwiat i zielsko są subiektywnym punktem
widzenia tej rośliny przez różnych ludzi (dobry i zły)

Ujęcie postmodernistyczne – mlecz nie istnieje, ale są rzeczywiste wyobrażenia, które uzyskujemy,
dzięki naszym punktom widzenia.

Naukowe zrozumienie świata musi byd jednocześnie sensowne i zgodne z obserwacją. Te elementy
są potrzebnego działalności nauk społecznych.

- elementy teorii (zajmuje się logiką)

- gromadzenie danych ( obserwacja)

- analizy (poszukiwanie prawidłowości w obserwacjach z tym co logicznie daje się przewidzied)

Badania społeczne zmierzają do odkrywania prawidłowości w życiu społecznym. Przeprowadzono
badania wśród żołnierzy armii USA dotyczące awansów w jednostkach żandarmerii i sił powietrznych,
które wykazało, że żołnierze sił powietrznych awansowali szybciej niż żołnierze żandarmerii. Jednak
poziom zadowolenia wśród wojsk powietrznych był niski. Należało zastosowad odniesienie do grupy
kryteriów. Grupą odniesienia dla żołnierzy żandarmerii byli koledzy z żandarmerii, natomiast dla
żołnierzy sił powietrznych koledzy z tegoż korpusu. Tylko stosując to odniesienie do stosunku
żołnierzy do awansu ma sens oraz zgadza się z faktami.

Wyjątek stanowi prawdopodobieostwo zajścia jakiejś prawidłowości np. mężczyźni zarabiają więcej
niż kobiety, nie dowodzi, że kobieta nie będzie zarabiała więcej od mężczyzny. W jakimś wyjątkowym
punkcie może ona zarabiad więcej, co nie zmienia wyniku badao, bo stanowi tylko jego znikomy
wyjątek.

Badania społeczne dążą do zrozumienia klas czy typów jednostek (np. gang młodzieżowy,
antyfeministów). W takim przypadku bada się podobne cechy osób należących do tej samej grupy
(jednostki o podobnych cechach)antyfeminizm jest wówczas zmienną, ponieważ ludzie wykazują
wyraźną postawę w tym punkcie. Badacze bardziej interesują się regułami pojawiania się tych
zmiennych niż indywidualną jednostką.

Badania społeczne wiążą się ze studiowaniem zmiennych i związków między nimi. Teorie społeczne
są sformułowane w języku zmiennych, a ludzie są tylko nosicielami tych zmiennych.

Zmienne mają swoje wartości (atrybuty). Wszystko co można powiedzied o sobie lub innych wiąże się
z wartościami zmiennych. Zmienne to logiczne pogrupowanie wartości (np. kobieta, mężczyzna to
wartośd, natomiast ich płed to zmienną)

Teorie opisują związki między zmiennymi, których z logicznego punktu widzenia można się
spodziewad.

- zmienna zależna – gdy jakaś zmienna zależy od innej zmiennej

- zmienna niezależna – to od czego zmienna zależna zależy

- Wyjaśnienie idiograficzne – stosuje się dla jednego odrębnego przypadku ( wyszukanie wszystkich
przyczyn)

- Wyjaśnienie nomotetyczne – stosuje się dla pewnej określonej grupy

- zrozumienie indukcyjne – indukcja przechodzi do tego co konkretne, ogólne, od zestawu obserwacji
do odkrycia poprawności , która jest wspólna dla wszystkich badanych zdarzeo

- Zrozumienie dedukcyjne – dedukcja przechodzi od tego co ogólne do tego co szczegółowe. Od
wzorca , którego możemy oczekiwad do obserwacji.

Dane jakościowe i ilościowe

Każda obserwacja na początku ma charakter jakościowy. Kwantyfikacja (liczbowe ujęcie czegoś co
zostało zaobserwowane) sprawia, że badania są bardziej wyraziste i czytelne.

Dane jakościowe są związane z wyjaśnieniem idiograficznym. Natomiast dane ilościowe łatwiej
wykonad z nomotetycznych. Pełne zrozumienie jakiegoś zagadnienia wymaga stosowania obu
technik.

Podstawowa zasada badao społecznych gwarantuje dobrowolny udział w tych badaniach. Nie wolno
w żaden sposób krzywdzid osób badanych.

2. Paradygmaty, teoria i badania społeczne.

Paradygmaty – fundamentalne modele czy układy odniesienia, których używamy, by uporządkowad
nasz obserwacje i rozumowanie. Paradygmatami są rozumowania naukowców – oczywiste prawdy,
ogólne ramy, punkt widzenia.

Paradygmaty w naukach społecznych oferują różne perspektywy, każda z nich uwzględnia pewne
aspekty społecznego życia nieobecne w pozostałych, a jednocześnie pomija ujawnione gdzie indziej.

TEORIE

OBSERWACJE

HIPOTEZY

UOGÓLNIENIA
EMPIRYCZNE

D
E
D
U
K
C
J
A

I
N
D
U
K
C
J
A

Makroteoria zajmuje się wielkimi bytami społecznymi albo nawet całymi społeczeostwami (walka
klas ekonomicznych, stosunki międzynarodowe, religia)

Mikroteoria – zajmuje się problemami życia społecznego na poziomie jednostki i małych grup (obrady
ławy przysięgłych, stosunki między studentami a wykładowcą)

Paradygmat konfliktu

Francuski filozof Auguste Comte w 1822r ukuł termin „socjologia” i rozpoczął badania nad zmianami
w życiu społecznym. Pozytywizm opisuje jego naukowe podejście i przeciwstawia się temu co uważał
za negatywne strony Oświecenia. W 1858r. Karol Darwin opublikował „O powstawaniu gatunków”
gdzie przedstawił ideę ewolucji poprzez proces doboru naturalnego. Karol Marks zasugerował, że
zmiany społeczne mogą byd postrzegane jako proces, w którym stale dochodzi do konfliktu – prób
zdominowania innych i uniknięcia cudzej dominacji. Skupił się na walce klas ekonomicznych uciskowi
przez kapitalistów klas robotniczych – w ten sposób sformułował paradygmat konfliktu.

Paradygmaty pomagają określid, które pojęcia uznajemy za ważne i adekwatne.

Paradygmat konfliktu koncentruje się na walce klasowej, walce etnicznej czy walce płci, gdy różne
grupy mają przeciwne interesy.

Symboliczny interakcjonizm

Georg Simmel zajął się badaniem jak jednostki wchodzą we wzajemne interakcje (skala mikro np.
rodzina, przyjaciele). Jednostki osiągają wzajemne porozumienie poprzez użycie języka i innych
podobnych systemów (symboliczny interakcjonizm)

Etnometodologia – metodologia ludowa, koncentruje się na sposobach jakie stosują ludzie by
zrozumied Zycie społeczne w procesie jego przezywania tak jak gdyby każdy był badaczem
prowadzącym badania.

Funkcjonalizm strukturalny – znany jako „teoria systemów społecznych” – byt społeczny, taki jak
organizacja albo całe społeczeostwo może byd postrzegany jako organizm. System społeczny składa
się z części , w których każda przyczynia się do funkcjonowania całości np. funkcją policji jest
sprawowanie społecznej kontroli.

Paradygmaty feministyczne – częściowo teorie i badania feministyczne skupiły się na różnicach
między płciami, oraz na tym w jaki sposób wiążą się one z resztą organizacji społecznej (ucisk kobiet)
przeżycia chłopców czy mężczyzn niewiele mają wspólnego z tym jak odbierają to dziewczynki czy
kobiety.

Nasza subiektywnośd jest indywidualna (to jak różne rzeczy odbieramy, odczuwamy) natomiast
szukanie obiektywności jest społeczne (kwestia komunikacji, ponieważ próbujemy znaleźd wspólny
punkt dla naszych doświadczeo)

Elementy teorii społecznej

Teorie – to systemy powiązanych wzajemnie twierdzeo mające wyjaśnid niektóre aspekty życia
społecznego. Teorie doprecyzowują i dookreślają paradygmaty.

Paradygmat – sposób patrzenia

Teoria – wyjaśnienie tego co widzimy

Naukowcy dążą by uporządkowad wiele faktów według reguł nazwanych prawami (uniwersalne
uogólnienia)

Prawo jest zaobserwowaną prawidłowością

Teoria – to systematyczne wyjaśnienie obserwacji, które dotyczą jakiegoś konkretnego aspektu życia.

Teorie wyjaśniają obserwacje za pomocą pojęd

Aksjomaty albo założenia to podstawowe twierdzenie uznane za prawdziwe, na których opiera się
teoria.

Teza – szczegółowe wnioski dotyczące relacji pomiędzy pojęciami, które wyciąga się z podstawowych
założeo.

Z tez możemy wyprowadzid hipotezy

Hipoteza jest szczegółowym sprawdzalnym oczekiwaniem wobec rzeczywistości, które wynika z
ogólniejszej tezy.

- Operacjonizacja – określenie dokładnych działao związanych z pomiarem zmiennej

- Obserwacja – testowanie hipotezy

- Wnioski

W tradycyjnym wyobrażeniu nauki badacze przechodzą od teorii do obserwacji, obrazem tego jak
prowadzi się badania.

Teoria i badania w naukach społecznych są połączone za pomocą dwóch metod: logicznych - dedukcji
(wyprowadzenie z teorii przewidywanych hipotez) oraz indukcji (formułowanie uogólnieo na
podstawie konkretnych obserwacji)

Hipoteza zerowa – przewiduje, że nie istnieje żaden związek między dwiema zmiennymi i zawsze
zakłada się to przy testowaniu hipotez.

3. Pojęcie przyczynowości w badaniach społecznych

Determinizm – występowanie zdarzeo jest determinowane , powodowane; zdarzeniom „nie wolno
przydarzyd się w żaden inny sposób”

Przyczynowo – skutkowy deterministyczny model nauk przyrodniczych często jest stosowany w
odniesieniu do istot ludzkich, podobnie jak do roślin i przedmiotów nieożywionych. W tych
przypadkach akceptujemy deterministyczny model jako właściwy. Uznajemy, że nasz wola jest w
pewien sposób skrępowana i ograniczona. (np. nie mammy wpływu na wzrost człowieka czy roślin)

Rodzaj użytecznego wyjaśnienia przyczynowego, który akceptujemy jako koocowy produkt badao
społecznych (podanie koocowego powodu, dlaczego tak jest).

Zawsze gdy rozpoczynamy badania wyjaśniające w ramach nauk społecznych implicite przyjmujemy
model ludzkiego zachowani, który zakłada, że ludzie mają mało indywidualnej wolności wyboru.

Przyczyna i skutek

Model nomotetyczny w podejściu do badao nad związkami przyczynowymi ma na celu dostarczenie
najdokładniejszego wyjaśnienia przy najmniejszej liczbie zmiennych przyczynowych, tak aby odkryd
ogólne wzorce przyczynowo – skutkowe.

Różnica między wyjaśnieniem idiograficznym a nomotetycznym jest różnicą między badaniami
jakościowymi a ilościowymi.

Dane jakościowe (idiograficzne) obejmują informacje szczegółowe

Dane ilościowe (nomotetyczne) obejmują koocowe wnioski- powtarzalnośd pewnych reguł.

Zarówno nomotetyczny jak i idiograficzny tryb wyjaśnienia wiąże się z pojęciem przyczynowości. Aby
określid związek przyczynowy potrzebne jest coś więcej niż stwierdzenie zależności między
zmiennymi.

Przyczyna poprzedza skutek

Empiryczna (oparta na doświadczeniu) korelacja między zmiennymi zachodzi wówczas, gdy są
one powiązane (gdy jedna się zmienia to druga też)

Skutej nie może byd wyjaśniony w kategoriach jakiejś trzeciej zmiennej

Zależności pozorne – czyli takie, które nie są prawdziwe np. Rozmiar buta wiąże się ze zdolnościami
matematycznymi. Im większy but tym większe zdolności matematyczne. Aby połączyd pozorne
zależności należy zastosowad zmienną wieku. Im starczy uczeo – tym większy rozmiar buta – tym
większe zdolności matematyczne i odwrotnie.

Korelacja dodatnia zachodzi gdy obie zmienne rosną lub maleją

Korelacja ujemna – zachodzi gdy jedna zmienna rośnie a druga maleje.

Przyczyna konieczna – oznacza warunek, który musi byd spełniony, aby nastąpił określony skutek (aby
otrzymad ocenę koniecznie jest chodzenie na zajęcia; trzeba byd kobietą aby zajśd w ciążę)

Przyczyna wystarczająca – oznacza, warunek, który jeśli zostanie spełniony gwarantuje oczekiwany
skutek (ucieczka z egzaminu oznacza oblanie go, ale może byd inna przyczyna, dla której nie zaliczamy
egzaminu)

Większośd wyjaśniających badao społecznych stosuje probabistyczny model przyczynowości. O „X”
można powiedzied, że jest przyczyną „Y”, jeśli widad, że ma wpływ na „Y”.

Należy się wystrzegad błędów przy prowadzeniu badao:

 Prowincjonalizm – patrzenie przez pryzmat własnych przeżyd
 Pochopne wnioski
 Ustalenie wątpliwych przyczyn (należy sobie zadad pytanie „czy na pewno?”)
 Przemilczanie dowodów (opuszczanie dowodów, które nie mają dla badacza znaczenia)+
 Fałszywe dylematy (wybór, do którego jesteśmy zmuszenie tylko na pozór)

Zanim zaakceptujemy wnioski, powinniśmy sprawdzid jak zmienne zostały zoperacjonalizowane, jaki
jest logiczny związek między tymi zmiennymi i jaka jest między nimi zależnośd, oraz czy
sformułowane przez nas wnioski pokazują to co jest wynikiem badao.

Plan badao

1. Określid dokładnie co chcesz wiedzied
2. Sposób w jaki chcesz to zrobid.

Cele badao

 Eksploracja – badania są kluczowe

Zaspokojenie ciekawości badacza i jego pragnienia zrozumienia przedmiotu

Zbadanie możliwości podjęcia szerszych badao

Wprowadzenie metod do dalszych badao

 Opis – opis naukowy jest trafniejszy i dokładniejszy. Bada np.

 Profile demokratyczne populacji z uwzględnieniem wieku i płci (badania

demograficzne)

 Badania marketingowe
 Statystyki przestępczości

Opis był pierwotnym celem badao jakościowych. Odpowiada na pytania co, kiedy, gdzie, jak.

 Wyjaśnienie. Badania wyjaśniające odpowiadają na pytanie dlaczego.

Jednostki analizy

 Badacze najczęściej wybierają jako jednostki analizy pojedynczych ludzi (badają płed,

wiek, miejsce urodzenia) Następnie łączą opisy aby przedstawid złożony obraz grupy.

 W badaniach społecznych jednostkami analizy mogą byd także grupy społeczne (cechy

przynależności do danej grupy traktowanej jako pojedynczy byt)

 Jednostkami analizy mogą byd również organizacje społeczne np. Kościół, szkoły wyższe,

wydziały uniwersyteckie

 Wytwory społeczne- czyli istoty społeczne i ich zachowania ( książki, obrazy, samochody,

budynki, piosenki itp.)

Błędne wnioskowanie

 Błąd ekologiczny- odnosi się do grupy, zbiorów lub systemów czegoś większego niż jednostki.

Jest to założenie, że to, czego się dowiadujemy o jednostce zbiorowej (ekologicznej)mówi
także o pojedynczych elementach, z których się on składa. Błąd dotyczy pomniejszenia
jednostek analizy tak, że wyciągamy wnioski dotyczące jednostek tylko na podstawie
obserwacji grup.

 Redukcjonizm – postrzeganie i wyjaśnianie złożonych zjawisk w kategoriach jednego

wąskiego pojęcia lub zbioru pojęd. „redukujemy” to co złożone do wąskiego wyjaśnienia

Wymiar czasowy

Czas odgrywa kluczową rolę w ustalenie związków przyczynowych.

 Badania przekrojowe – składają się z obserwacji populacji lub zjawiska zebranych w jednym

punkcie i czasie.
Badania eksploracyjne i opisowe są badaniami przekrojowymi

 Badania dynamiczne – są zaplanowane by umożliwid badanie tego samego zjawiska przez

dłuższy okres czasu

 Badanie trendów – koncentrują się na zmianach w czasie wewnątrz jakiejś populacji

(porównanie badao prowadzonych przed kilku laty z obecnymi)

 Badania kohort demograficznych – zmiany zachodzące w subpopulacjach (najczęściej

kohorta to grupa wiekowa)

 Badania panelowe – dotyczą za każdym razem tego samego zbioru ludzi

Badania dynamiczne mają przewagę nad przekrojowymi, ponieważ dostarczają informacji
opisujących proces w czasie. Dostarczają najpełniejszych danych o zmianach.

Proces badawczy

 Ustalenie celu badao (eksploracyjne, opisowe czy wyjaśniające)
 Konceptualizacja – sprecyzowanie pojęd oraz zmiennych, które mają byd badane

 Wybór metody badao

Eksperyment

Badania sondażowe

Badania terenowe

Analiza treści

Badania danych zastanych

Badania porównawcze

Badania ewaluacyjne

 Operacjonalizacja – jak będziemy faktycznie mierzyd zmienne
 Obserwacja – zbieranie danych do analizy i interpretacji
 Przetwarzanie danych – przekształcenie zebranych danych i nadanie im formy nadającej się

do analizy

 Analiza – analiza danych i wyciąganie wniosków
 Zastosowanie – sprawozdanie z wniosków i ocena ich implikacji

Oferta badacza musi zawierad uzasadnienie dlaczego badania zostaną podjęte, oraz opis procedury
badawczej. Często potrzebne jest zezwolenie na realizację badao, musi również zdobyd na to
potrzebne środki.

Konceptualizacja – proces w toku którego określamy co mamy na myśli używając danego terminu w
badaniach. Konceptualizacja nadaje jasne znaczenie pojęciu przez wyszczególnienie jednego lub
więcej wskaźników.

Wskaźnik –to znak obecności lub nieobecności badanego pojęcia(np. współczucie)

Wymiar –to możliwy do wyszczególnienia aspekt pojęcia (np. współczucie dla ludzi, współczucie dla
zwierząt)

Określenie pojęd w badaniach naukowych opiera się na definicjach operacyjnych

 Definicja nominalna zostaje przypisana do danego terminu bez żadnych roszczeo co

do tego, że stanowi odbicie „realnego” bytu. Definicje nominalne są arbitralne

 Definicje operacyjne – precyzują sposób pomiaru danego pojęcia. Pomiar w świecie

rzeczywistym

Konceptualizacja polega na uściśleniu i udoskonaleniu abstrakcyjnych pojęd.

Operacjonalizacja polega na stworzeniu konkretnych procedur badawczych.

Stopieo precyzji zmiennych określa z jakim stopniem dokładności możemy określid różnice między
różnymi możliwymi wartościami składającymi się na daną zmienną.

 Pomiar nominalny to zmienne, których wartości są jedynie wzajemnie rozłączne i

wyczerpujące (płed, wyznanie, miejsce urodzenia, wykształcenie)

 Pomiar porządkowy – zmienne o wartościach, które możemy logicznie uporządkowad (klasa

społeczna, alienacja, uprzedzenia)

 Pomiar interwałowy – odległości logiczne między wartościami mogą byd wyraźne w postaci

standardowych interwałów o określonym znaczeniu (mierniki standardowe , testy IQ)

 Pomiar ilorazowy – wartości składające się na zmienną mają wszystkie opisane wartości

strukturalne pomiaru interwałowego, poza tym są oparte na prawdziwym punkcie zerowym
(np. skala Kelvina; wiek , czas zamieszkiwania w danym miejscu) ( wiek – zmienne nominalne;
ilośd lat – zmienne porządkowe, równe rozmieszczenie grup wiekowych – interwałowe, dzieci
nienarodzone- kobiety w ciąży – zmienne ilorazowe)

Pomiarów można dokonad z różnym stopniem precyzji.

 Precyzja dotyczy subtelności rozróżnieo odrębnych wartości zmiennych.
 Rzetelnośd – dana technika stosowana do tego samego przedmiotu daje za każdym razem

ten sam wynik. Rzetelnośd nie gwarantuje poprawności. Metoda testu powtórnego – pomiar
przeprowadza się więcej niż raz.

 Trafnośd – odnosi się do zakresu w jakim miernik empiryczny adekwatnie odzwierciedla

poprawne znaczenie danego pojęcia.

Trafnośd fasadowa – konkretny miernik empiryczny, może się zgadzad lub nie z
naszymi uzgodnieniami i indywidualnymi obrazami mentalnymi dotyczącymi danego
pojęcia.

Trafnośd kryterialna(perfekcyjna)opiera się na kryterium zewnętrznym

Trafnośd teoretyczna opiera się na logicznych powiązaniach pomiędzy zmiennymi

Trafnośd treściowa – oznacza zakres w jakim miernik obejmuje skalę znaczeo
zawartych w pojęciu

Rzetelnośd jest funkcją spójności

Trafnośd to funkcja rozmieszczenia wokół celu.

Indeksy i skale

Zarówno indeksy i jak i skale są porządkowymi miernikami zmiennych. Jedne i drugie uporządkowują
jednostki analizy w kategoriach konkretnych zmiennych (np. religijnośd, uprzedzenia, status
społeczny). Są złożonymi miernikami zmiennych – pomiar opiera się na więcej niż tylko jednej
jednostce danych.

 Indeks tworzymy przez proste zsumowanie wyników przypisanych poszczególnym

wartościom

 Skalę tworzymy przypisując określony wynik punktowy pewnym układom odpowiedzi, przy

założeniu, że niektóre pytania świadczą o relatywnie niższym , inne o wyższym poziomie
danej zmiennej.

Budowa indeksu

 Dobór pytao składających się na złożony indeks, który tworzymy w celu pomiaru jakiejś

zmiennej

 Trafnośd fasadowa lub logiczna
 Jednowymiarowośd – złożony miernik powinien odzwierciedlad tylko jedne

wymiar danego pojęcia

 Zakres zmienności pytao

 Badanie zależności empirycznych między pytaniami wchodzącymi w jego skład.

Odpowiedź respondenta na jedno pytanie kwestionariuszu pozwala nam przewidzied
jego odpowiedzi na inne pytania.

 Zależnośd dwuzmiennowa – zależności między dwoma zmiennymi
 Zależnośd wielozmiennowa – zachodzi między więcej niż dwoma zmiennymi

 Walidacja – ocena trafności indeksu

 Analiza pytao – w jakim zakresie indeks jest powiązany z poszczególnymi

pytaniami

 Walidacja zewnętrzna – właściwe uporządkowanie grup respondentów według

indeksu powinno umożliwid przewidywanie porządku tych grup według
odpowiedzi.

Skale

 Skala Bogardusa – skala dystansu społecznego- służy do pomiaru skłonności ludzi do

uczestnictwa w zróżnicowanych co do stopnia bliskości stosunkach społecznych z innymi
grupami ludzi

 Skala Thurstone’a – próba opracowania formatu grupowania wskaźników zmiennej ,

które powiązane są przynajmniej w strukturę empiryczną.

 Skala Likerta - oblicza przeciętne wyniki uzyskane za pomocą indeksu dla osób

zgadzających się z poszczególnymi zdaniami.

 Defencjał semantyczny – respondent ma prawo wyboru w kwestionariuszu między

dwoma przeciwnymi postawami, stosując przy tym wyrażenia określające stopieo
intensywności postawy między przeciwieostwami. By uniknąd obciążeo we wzorcach nie
należy umieszczad po tej samej stronie wartości, które mogą byd ze sobą powiązane.

 Skala Guttmana – opiera się na założeniu, że każdy kto wykazuje wysoki poziom danej

zmiennej wykaże też poziom niższy.

Zarówno skale jak i indeksy służą pomiarowi zmiennej na poziomie porządkowym. Skale wykorzystują
każdą strukturę intensywności jaką można wykryd wśród pojedynczych wskaźników.

Typologia to nominalny miernik złożony, stosowany często w badaniach społecznych. Typologie mogą
byd skutecznie wykorzystywane jako zmienne niezależne, lecz wykorzystywanie ich jako zmiennych
zależnych powoduje trafnośd interpretacji.

Dobór próby do badao społecznych

 Dobór oparty na dostępności badanych – zdawanie się na dostępności przedmiotów badania

dobieranych do próby (np. zatrzymywanie ludzi na ulicy)

 Dobór celowy lub arbitralny – dobieranie próby na podstawie własnej wiedzy o badaniach

populacji oraz celach badao

 Metoda kuli śnieżnej – forma doboru przypadkowego. Ta procedura jest właściwa gdy trudno

jest odszukad członków jakiejś specyficznej populacji (np. bezdomni, nielegalni imigranci)

 Dobór kwotowy – uwzględnia kwestię reprezentatywności, wychodzi się od macierzy lub

tabeli, opisującej istotne dla badania cechy populacji.

 Wybór informatorów – informator jest członkiem grupy, który może wypowiadad się

bezpośrednio o grupie.

Nieprobabistyczny dobór próby ma swoje zastosowania zwłaszcza w badaniach jakościowych. Należy
uwzględniad ograniczenia tego doboru w odniesieniu do poprawnych opisów populacji.

 Losowy dobór próby – aby próba jednostek z danej populacji mogła byd podstawą dobrego

opisu całej populacji, musi ona mied zasadniczo taką samą zmiennośd jak populacja.

Element – jest tą jednostką, o której zbiera się informacje i która dostarcza podstaw
do analizy

Populacja – to określony teoretycznie zbiór elementów badania

Badana populacja - to zbiór elementów, z którego próba jest faktycznie pobrana.

 Operat losowania jest to lista elementów, z której losuje się próbę. Właściwie dobrana próba

dostarcza informacje do opisania populacji elementów tworzących operat losowania.

 Dobór systematyczny – wiąże się z wybieraniem co k- tego członka operatu losowania
 Stratyfikacja – proces grupowania członków populacji we względnie homogeniczne warstwy

przed losowaniem, poprawia reprezentywnośd próby, redukując wielkośd błędu.

Eksperyment

Eksperyment polega na:

Podjęciu działania

Obserwowaniu skutków tego działania

Eksperyment jest badaniem odpowiednim w projektach wymagających relatywnie ograniczonych i
dobrze zdefiniowanych pojęd oraz też (testowanie hipotez)

Eksperyment klasyczny składa się z:

 Zmiennych zależnych i niezależnych (zmienna niezależna występuje jako bodziec

eksperymentalny – zmienna dychotomiczna obecna lub nieobecna)

 Pretestu (pomiar zmiennej zależnej – poddanie uczestników wpływowi bodźca) i posttestu

(ponowny pomiar zmiennej zależnej)

 Grupy eksperymentalnej (ta na którą oddziałuje się bodźcem) i kontrolnej (ta na którą

bodźcem się nie działa)

Randomizacja – to losowe przydzielenie do grupy eksperymentalnej lub kontrolnej uczestników
eksperymentu.

Dopasowywanie – proces dopasowywania jest podobny do doboru kwotowego

Ogólny opis grupy eksperymentalnej powinien byd taki sam jak kontrolnej (średnia wieku, płed,
rasa)

Schematy preeksperymentalne

Stadium przypadku z pojedynczym pomiarem

Schemat z dwukrotnym pomiarem w jednej grupie

Statystyczne porównanie międzygrupowe (brak pretestu)

Schemat bez pretestu z grupą kontrolną

Eksperyment klasyczny mierzy wpływ bodźca (zmiennej niezależnej) na zmienną zależną przez pretest
i posttest w grupach eksperymentalnych i kontrolnych.