Microsoft PowerPoint - Zbilansowana dieta dla m³odzie¿y

Demograficzne uwarunkowania nadwagi i

otyłości u uczniów gimnazjów w Polsce w

2005roku

Praca Marii Jodkowskiej, Anny Oblacińskiej, Izabeli Tabak, Agnieszki

Małkowskiej

Zakład Medycyny Szkolnej

Instytutu Matki i Dziecka

Praca powstała w ramach projektu Fundacji Badawczej Nutricia RG1/05

Cel pracy

zbadanie częstości występowania nadwagi i otyłości
u uczniów gimnazjów (wiek 13, 14 i 15 lat) w Polsce
z uwzględnieniem:

płci

wieku

miejsca zamieszkania

Badane osoby

Reprezentatywna próba ponad 8,3 tys. uczniów

(młodzież klas I, II i III gimnazjów w wieku od 13

do 15 lat), w tym:

chłopcy - 3980

dziewczęta – 4087

Miejsce zamieszkania

miasto – 3108

wieś - 4959

Wyniki pracy- wykresy

przedstawiają częstość występowania

nadwagi i otyłości według

płci

miejsca zamieszkania

Występowanie otyłości i nadwagi u uczniów

w wieku 13 – 15 lat w Polsce według płci

4,5

3,3

5,7

Ogółem

Chłopcy

Dziewczęta

8,8

8,3

9,2

Ogółem

Chłopcy

Dziewczęta

Otyłość

Nadwaga

Występowanie nadmiaru masy ciała u uczniów

w wieku 13 – 15 lat w Polsce według płci

4,5

3,3

5,7

8,8

8,3

9,2

Ogółem

Chłopcy

Dziewczęta

Nadwaga
Otyłość

Występowanie otyłości

u uczniów gimnazjów na wsi i w mieście

4,5

3,7

5,7

4,5

2,6

6,7

Wieś

Miasta

Ogółem
Chłopcy
Dziewczęta

12,6

11,1

14,4

12,4

16,3

Wieś

Miasta

Ogółem
Chłopcy
Dziewczęta

Występowanie nadmiaru masy ciała

u uczniów gimnazjów na wsi i w mieście

CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA NADWAGI I OTYŁOŚCI

U MŁODZIEŻY W POLSCE I W INNYCH KRAJACH

3,6

4,5

5,2

6,8

9,4

15,5

3,4

8,8

17,5

19,8

30,4

Chiny

Polska

Rosja

Francja

Australia

Kanada

USA

Otyłość
Nadwaga

Wyniki pracy

Nadmiar masy ciała występuje u 13% młodzieży w

wieku 13 -15 lat w Polsce, w tym otyłość u 4,5%

( częściej u dziewcząt niż u chłopców)

Problem otyłości w tej grupie wiekowej w równym

stopniu dotyczy młodzieży wiejskiej jak i miejskiej, z tą

różnicą, że na wsi jest więcej otyłych chłopców, a w
mieście otyłych dziewcząt.

Zdrowe odżywianie

Dostarczenie organizmowi niezbędnych

składników odżywczych

(

składniki odżywcze

-substancje organiczne i

nieorganiczne, pierwiastki zawarte w pożywieniu

wykorzystywane w organizmie podczas normalnego

metabolizmu,

niezbędne składniki odżywcze-

te, których nie ma

w organizmie człowieka, a które są konieczne do

prawidłowego funkcjonowania organizmu)

Podział składników odżywczych

budulcowe

: białko, niektóre składniki

mineralne, kwasy tłuszczowe;

energetyczne

: tłuszcze, węglowodany;

regulujące

: witaminy, składniki mineralne

Budulcowe składniki odżywcze-

białka

wskutek procesów trawiennych są rozkładane

na aminokwasy wykorzystywane do budowy nowych

tkanek i syntezy własnych białek organizmu

Podział aminokwasów:

egzogenne

( niezbędne, ale nie syntetyzowane w

organizmie): Izoleu, Leu, Lys, Trp, Met, Fenyloal, Thr, Val

( dla dzieci dodatkowo: Arg, Hist)

endogenne

(syntetyzowane przez organizm)

Budulcowe składniki odżywcze- białka

c. d.

zapotrzebowanie zależy od wieku, płci, aktywności

fizycznej

w przeciętnej diecie białko stanowi 10-15% wartości

energetycznej

źródła białka: mięso czerwone- wołowina,

wieprzowina, baranina; mięso białe- drób, ryby,

produkty mleczne, warzywa strączkowe- groch,

fasola, soja

Składniki budulcowe-mineralne

Ca, P, Mg, S- podstawowy materiał budulcowy

tkanki podporowej ( układ kostno-stawowy) oraz:

zębów, skóry, paznokci;

Fe, Cu, Co- niezbędne do wytwarzania krwinek

czerwonych i hemoglobiny

inne składniki min.: Na, K, Cl, Ca, Mg- odgrywają

podstawową rolę w gospodarce elektrolitowo-wodnej

Podział składników mineralnych

( ze wzgl. na zapotrzebowanie)

Makroelementy

( zapotrzebowanie > 100 mg / dzień/osobę)

Ca, P, Mg, Na, K, Cl

Mikroelementy

( zapotrzebowanie < 100 mg/dzień/osobę)

Fe, J, Zn, Mn, Cu, Co, Mo, F, Se, Cr

Źródła składników mineralnych

Ca - mleko i przetwory mleczne;

P – produkty bogate w białko, produkty pełnoziarniste, ciemny

ryż

Mg - pr. zbożowe, ciemnozielone warzywa liściaste, orzechy,

migdały, gorzka czekolada;

S- białka poch. Mięsnego, jaja, mleko

Fe- mięso czerwone, żółtko jaja, warzywa liściaste

( zielona pietruszka, szpinak)

Cu- zboża, orzeszki ziemne, wątróbka, płatki zbożowe, mleko

Zn- mięso, jaja, drożdże piwne, warzywa, ziarna zbóż, pestki

z dyni

J- sól jodowana, ryby, owoce morza, woda mineralna

Co- przetwory zbożowe ( wchodzi w skład wit. B12)

F- woda, żelatyna, ryby, małże, krew

Składniki energetyczne- tłuszcze

główne źródło energii dla organizmu ( 100g=900kcal);

niezbędne dla przyswajania witamin rozpuszczalnych

w tłuszczach( A, D, E, K);

niezbędne do budowy błon komórkowych

Skład tłuszczu:

nasycone i nienasycone kwasy tłuszczowe

Szczególnie ważne dla człowieka:

wielonienasycone kwasy tłuszczowe( WNKT)

(nie są syntetyzowane przez organizm- należy dostarczyć

z pożywieniem)

Składniki energetyczne- tłuszcze

Funkcje WNKT:

ważny składnik błon komórkowych i organelli

komórkowych ( struktura, przepuszczalność)

regulują czynności układu sercowo- naczyniowego

regulują ciśnienie krwi

regulują czynności hormonów

regulują funkcjonowanie nerek

regulują odczuwanie bólu

zapobiegają powstawaniu miażdżycy

Źródła WNKT

Tłuszcze roślinne: olej słonecznikowy, sojowy,

arachidowy, rzepakowy niskoerukowy

Tłuste ryby morskie ( kwasy Ω3)

Margaryny miękkie (kubkowe)

Pieczywo razowe

Składniki odżywcze- węglowodany

Podział węglowodanów:

proste

( wolne cukry, szybko przyswajane i

wchłaniane, szybki i krótkotrwały zastrzyk energii)

złożone

( trudniej wchłaniane, dłużej dostarczają

energii)

Składniki odżywcze- węglowodany

Źródła węglowodanów:

Produkty zbożowe:

Makarony, ryż

Płatki śniadaniowe

Cukier- puste kalorie ( ograniczać)

Składniki odżywcze-witaminy

składniki niezbędne w żywieniu człowieka dla

prawidłowego wzrostu i rozwoju

organizm nie potrafi ich syntetyzować, dlatego muszą

być dostarczane z pożywieniem

w pożywieniu występują w postaci aktywnej

( jako właściwe witaminy) lub jako prowitaminy

( które w ustroju przechodzą w postać aktywną)

Składniki odżywcze-witaminy c.d.

Znaczenie witamin:

Biorą udział w procesach przemiany materii, są katalizatorami

przyspieszającymi przemianę różnych związków

Ich brak lub niedobór prowadzi do zakłócenia procesów

życiowych komórek, tkanek, narządów oraz swoistych zespołów

chorobowych zwanych awitaminozami

Niektóre są przeciwutleniaczami- chronią przed przypadkowym

utlenianiem kwasów tłuszczowych, prowadzącym do

powstawania toksycznych wolnych rodników ( C, A, E)

Składniki odżywcze-witaminy c.d.

Podział witamin:

Rozpuszczalne w tłuszczach (

A, D, E, K

)

Rozpuszczalne w wodzie (

C, PP, zespół witamin B: B

12,

kwas foliowy

)

Źródła witamin:

C-

surowe owoce i warzywa

A, E, D-

jaja, mleko, masło, ryby morskie, oleje roślinne

gr. B- pełnoziarniste produkty zbożowe( c. pieczywo, naturalne

płatki zbożowe, kasze), mleko, mięso, ryby, jaja, ciemnozielone

rośliny liściaste oraz warzywa strączkowe

Nie istnieje środek spożywczy, który

zawierałby wszystkie niezbędne składniki

odżywcze w odpowiednich, potrzebnych dla

organizmu ilościach.

Tylko wykorzystanie wielu różnych

produktów pozwala na właściwe

zbilansowanie diety

Przykłady 1 porcji różnych produktów z PZŻ oraz zalecana

liczba porcji spożywanych w ciągu dnia

1 kromka chleba

1 rogalik lub kajzerka

1 szklanka makaronu (ugotowanego)

Produkty zbożowe 5-12

porcji dziennie

1 ziemniak

½ szklanki szpinaku

1 jabłko

Warzywa i owoce 5-10

porcji dziennie

1 kubeczek jogurtu

1 szklanka mleka

½ szklanki twarogu

Mleko i przetwory
Dzieci 9-13 lat 2-3
Młodzież 14-18 lat 3-4
Dorośli 2-3

porcje dziennie

50-100g chudego mięsa

2/3 szklanki fasoli

1-2 jajka

Mięso i jego zamienniki

1-3 porcji dziennie

Przykłady 1 porcji różnych produktów

(zamiennie)

Produkty z Piramidy Zdrowego Żywienia

Produkty nieuwzględnione w PZŻ

Woda

-niezbędny składnik pożywienia:

reguluje temperaturę ciała,

transportuje składniki odżywcze,

uczestniczy w reakcjach biochemicznych

Zalecana ilość płynów w ciągu doby: 1,5l

oraz z żywnością do 0,7l

( spożycie należy zwiększyć w czasie upałów oraz

podczas zwiększonego wysiłku fizycznego, chorób z

gorączką, wymiotami, biegunką) I

Produkty nieuwzględnione w PZŻ

dozwolone w ograniczonych ilościach

Tłuszcze

- ponad 50% spożywanego tłuszczu to tłuszcz „ukryty”

w produktach spożywczych, niewidoczny gołym okiem

•

Tłuszcz „widoczny”

zalecany do spożycia-

oleje roślinne,

margaryny miękkie ( 2 łyżki dziennie).

Tłuszcz „widoczny”

spożywany w ograniczonych ilościach

tłuszcze zwierzęce- smalec, masło, tłuszcz

w mięsie i wędlinach.

Wyjątek:

tłuste ryby morskie( WNKT

Ω

Produkty nieuwzględnione w PZŻ

dozwolone w ograniczonych ilościach

Cukier

można uzupełnić nim produkty, ale należy

kontrolować jego spożycie

Sól

zwiększona podaż soli kuchennej zwiększa

ryzyko rozwoju nadciśnienia oraz nowotworu żołądka

( wg WHO dzienne spożycie nie powinno przekroczyć

6g ). Wskazane jest zastępowanie soli ziołami

podczas przyprawiania potraw.

Regularność posiłków

Dzieci i młodzież = 4-5 posiłków w ciągu dnia

o stałych porach

Mniej niż 3 posiłki = obniżenie stężenia glukozy we

krwi (hipoglikemia), skutek:

uczucie głodu

zmęczenie

gorsza koncentracja

bóle brzucha

Rozkład posiłków w ciągu dnia

(dobowe zapotrzebowanie na energię=100%)

10-15

5. kolacja

5-10

4. podwieczorek

35-40

3. obiad

15-20

2. II śniadanie

20-25

1. śniadanie

% dobowego

zapotrzebowania na energię

posiłek

Rozkład posiłków w ciągu dnia

(dobowe zapotrzebowanie na energię=100%)

15-20

4. kolacja

35-40

3. obiad

15-20

2. II śniadanie

20-25

1. śniadanie

% dobowego

zapotrzebowania na

energię

Posiłek

Pojadanie między posiłkami

Nieprawidłowości w sposobie odżywiania

młodzieży:

nieregularność w spożywaniu posiłków

niezbilansowana dieta

częste pojadanie między posiłkami

Produkty zbożowe

z pełnego ziarna

(w większości posiłków)

Tłuszcze roślinne – oliwa z oliwek,

olej sojowy, słonecznikowy,

rzepakowy i inne

Warzywa

(bez ograniczeń

)

Owoce

2-3 razy dziennie

Orzechy, nasiona roślin strączkowych

(1-3 razy dziennie)

Ryby, drób, jajka

(0-2 razy dziennie)

Produkty mleczne lub

suplementacja wapniem

1-2 razy dziennie

Czerwo-

mięso,
masło

Biały ryż,
białe
pieczywo,
słodycze

Bardzo
rzadko

Codzienna aktywność fizyczna (przeciwdziałanie

nadwadze i otyłości)

Inna propozycja piramidy żywienia i

zdrowia

źródło: Harvard School of Public
Health

Spożycie energii z podstawowych składników

odżywczych

27-40

Błonnik pokarmowy (g/dzień)

?-6

Sól kuchenna (g/dzień)

0-300

Cholesterol pokarmowy

(mg/dzień)

15-30

Tłuszcz całkowity
w tym 2/3 powinny stanowić

tłuszcze nienasycone

10-15

Białko

55-75
50-70

0-10

Węglowodany , w tym:
złożone
proste

Granica średniego spożycia dla

populacji (% ogółu energii)

Energia całkowita

Dzienne zalecenia żywieniowe dla

młodzieży

W okresie pokwitania zwiększa się zapotrzebowanie

organizmu na energię (kalorie). Organizm w tym

okresie- intensywnego wzrostu- wymaga dobrego

odżywiania.

Zalecane normy żywieniowe opracowano w IŻŻ w

Warszawie. Uwzględniają one zapotrzebowanie na

energię i podstawowe składniki pokarmowe w

zależności od masy ciała i aktywności fizycznej

( zawarte są w wydawnictwie:” Normy żywienia człowieka. Fizjologiczne

podstawy. Red.Ś. Ziemlański, PZWL, W-wa 2001r.))

Dekalog zdrowego żywienia

Dbaj o różnorodność spożywanych produktów

Strzeż się nadwagi i otyłości, bądź aktywny ruchowo

Produkty zbożowe powinny być dla Ciebie głównym źródłem kalorii

Spożywaj codziennie co najmniej 2 duże szklanki chudego mleka.

Mleko można zastąpić naturalnym jogurtem, kefirem, a częściowo

także serem

Mięso spożywaj z umiarem

Spożywaj codziennie dużo warzyw i owoców

Ograniczaj spożycie tłuszczów, w szczególności zwierzęcych, a

także produktów zawierających cholesterol

Zachowaj umiar w spożyciu cukru i słodyczy

Ograniczaj spożycie soli

10.

Unikaj alkoholu

Źródło

: Instytut Żywności i Żywienia

Dieta wegetariańska

Występuje w 4 głównych odmianach:

dieta wegańska-

całkowite wykluczenie produktów

pochodzących od zwierząt ( nawet miodu)

lakto - wegetarianizm

produkty roślinne+ mleko i

przetwory mleczne

lakto- owo- wegetarianizm -

produkty roślinne+

mleko i przetwory mleczne + jajka

dieta semi - wegetariańska –

wyklucza z diety

jedynie czerwone mięsa

Dieta wegetariańska dla dzieci i młodzieży

Jest dopuszczalna pod warunkiem

odpowiedniego zbilansowania, eliminującego

niedobory składników odżywczych

suplementacji witaminowo- mineralnej

Dieta wegańska w każdym przypadku jest dla

dzieci i młodzieży przeciwwskazana!!

Zaburzenia stanu zdrowia i rozwoju

wynikające z nieprawidłowego

odżywiania

Nadwaga i Otyłość:

najczęściej występujące zaburzenia rozwoju- dotyczą

w zależności od wieku 5-15% populacji dzieci i

młodzieży

otyłość zaburza wszystkie aspekty zdrowia- fizyczne,

psychiczne, społeczne, obniża potencjał rozwojowy,

możliwości życiowe i obniża jakość życia. Dzieci otyłe

są outsiderami w społeczności.

Nadwaga i Otyłość:

Najczęściej jest to otyłość prosta, w której

powstawaniu, oprócz

przyczyn genetycznych

ogromną rolę odgrywają

czynniki środowiskowe

nieprawidłowy sposób żywienia

niska aktywność ruchowa

50-80% dzieci otyłych pozostaje otyłymi dorosłymi

Leczenie

dieta ubogoenergetyczna +aktywność

fizyczna

przy współpracy z lekarzem i psychologiem

Niedobór masy ciała

Przyczyny:

czynniki genetyczne

wpływy środowiska:

sposób żywienia,

czynniki opóźniające rozwój dziecka, czy

powodujące niedożywienie (aktualne bądź

przebyte choroby zwłaszcza przewlekłe lub

ciężkim przebiegu

bodźce emocjonalne

skażenie środowiska naturalnego

Niedobór masy ciała

W roku szkolnym 1994/1995 niedobór masy ciała

stwierdzono u 3% populacji w wieku 7-16 lat

Stan prawdopodobnie nie uległ poprawie, świadczą o

tym wyniki badań ankietowych przeprowadzonych w

szkołach w 2002r.:

9% uczniów często przychodzi do szkoły lub kładzie

się spać głodna, ponieważ w domu jest mało jedzenia

( odsetek ten wzrósł od 1998r. o 3%)

Jadłowstręt psychiczny-anoreksja

jest zaburzeniem odżywiania się

jest dysfunkcją rozwojową, w której czynniki biologiczne łącząc

się ściśle z zaburzeniami psychologicznymi prowadzą do ciężkiej

choroby przewlekłej, a w pewnym odsetku przypadków nawet

śmiertelną

najczęściej dotyka dziewczęta w wieku 13-14 lat oraz pomiędzy

17 a 25 rokiem życia

około 1% dziewcząt w wieku szkolnym cierpi na to zaburzenie

Podstawowe objawy jadłowstrętu

psychicznego

utrata masy ciała ponad 15% w stosunku do

masy należnej dla wzrostu

Nieodparty lęk przed przybraniem na wadze lub

wręcz otyłością, chociaż ewidentny jest

niedobór masy ciała

Zaburzone postrzeganie swojego ciała- chora

uważa, że jest otyła, lub jakaś część jej ciała

jest za gruba nawet wówczas, gdy jest skrajnie

wychudzona

Zanik miesiączki, lub nie pojawienie się 1

miesiączki mimo innych objawów dojrzewania

Leczenie jadłowstrętu psychicznego

trudne i długotrwałe

powinno być prowadzone w specjalistycznych ośrodkach

psychiatrycznych dla dzieci
i młodzieży

podtrzymująca psychoterapia przez wiele miesięcy po

wyleczeniu ( możliwość nawrotu choroby)

Bulimia

zaburzenie dotyczące starszej młodzieży żeńskiej

( licealistki, studentki)

dotyka 4-15% tej populacji

częściej chorują dziewczęta ze skonfliktowanych

rodzin, w których dzieci są zaniedbywane czy wręcz

odrzucane

Objawy bulimii

powracające okresy żarłoczności

brak kontroli nad jedzeniem

prowokowanie wymiotów, używanie środków

przeczyszczających lub odwadniających

stosowanie ścisłych diet i intensywnych ćwiczeń
po okresach obżarstwa

utrzymywanie się stałego poczucia winy i mniejszej

wartości własnej osoby

wysoki poziom lęku, czasem depresja