„Oby mi Bóg dał słowo odpowiednie do myśli,
a myśli godne tego co mi dano”

Księga Mądrości 7,15

„PATOBIOCHEMIA NOWOTWORÓW”

Prof. zw. dr hab. med. Lech Torliński

Katedra Chemii i Biochemii Klinicznej

Zakład Biochemii Klinicznej i Medycyny Laboratoryjnej

Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

NOWOTWORY

Copyright: prof. Lech Torlinski MD,PhD

Komórki nowotworowe:



To zmienione komórki naszego

organizmu;



Inne receptory błonowe;



Powstają codziennie u każdego z

nas, ale są rozpoznawane i

fagocytowane;



Choroba nowotworowa-dlaczego?

NOWOTWORY

Copyright: prof. Lech Torlinski MD,PhD

KLINICZNIE

dzielimy nowotwory na:

ŁAGODNE

i

ZŁOŚLIWE (RAK)

Wczesna diagnoza RAKA szansą na

wyleczenie

NOWOTWORY

Copyright: prof. Lech Torlinski MD,PhD

MARKERY NOWOTWOROWE:



Brak 100% czułości

diagnostycznej

[prawidłowe lub nieoznaczalne stężenie
markera NIE WYKLUCZA podejrzenia guza];



Ocena

postępu/cofania

ch.neo;



Monitorowanie

skuteczności terapii;



Szybkie wykrycie

wznowy

[kolejne kontrole]



Potwierdzenie

wstępnej diagnozy.

NOWOTWORY

Copyright: prof. Lech Torlinski MD,PhD

Najczęściej RAK:

u

KOBIET:

u

MĘŻCZYZN

1/.piersi1/.płuc

2/.j. grubego

2/.j. grubego

3/.płuc 3/.prostaty

Wczesna diagnoza RAKA szansą na wyleczenie:



Ch.Nowotworowa - objawy somatyczne i psychiczne.



Niekorzystne skutki psychologiczne rozpoznania raka!



Wynik jest własnością pacjentów, ale lekarz powinien informować ich o

rozpoznaniu i szansie wyleczenia w ten sposób, aby nie doszło do załamania

psychicznego chorych!!!

PATOBIOCHEMIA
NOWOTWORÓW

NEO

„Oby mi Bóg dał słowo odpowiednie do myśli,
a myśli godne tego co mi dano”

Księga Mądrości 7,15

„PATOBIOCHEMIA NOWOTWORÓW”

MARKERY NOWOTWOROWE

Prof. zw. dr hab. med. Lech Torliński

Katedra Chemii i Biochemii Klinicznej

Zakład Biochemii Klinicznej i Medycyny Laboratoryjnej

Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Copyright: Prof. L. Torlinski

MARKERY NOWOTWOROWE:

MARKERY NOWOTWOROWE:



Brak 100% czułości

diagnostycznej

[prawidłowe lub nieoznaczalne stężenie
markera NIE WYKLUCZA podejrzenia guza];



Ocena

postępu/cofania

ch.neo;



Monitorowanie

skuteczności terapii;



Szybkie wykrycie

wznowy

[kolejne kontrole]



Potwierdzenie

wstępnej diagnozy.

Copyright: Prof. L. Torlinski

MARKERY NOWOTWOROWE:

CA–15.3:



Marker CA-15.3 nie ma znaczenia we wczesnym rozpoznawaniu raka piersi, gdyż

wzrasta w surowicy dopiero w stadium zaawansowanym (w 70% przypadków raka

piersi z przerzutami), kiedy od dawna są zmiany wyczuwane palpacyjnie, a

rozpoznanie kliniczne po badaniu przedmiotowym oczywiste.



Monitorowanie terapii minimum 5 lat! :



Spadek stężenia CA-15.3 DOBRYM wskaźnikiem skuteczności leczenia;



Utrzymujący się wzrost stężenia CA-15.3 lub CA-27.29 wskazuje na

nieskuteczność leczenia i progresję raka;



Jednoczesne badanie stężenia CA-15.3 i CEA zwiększa prawdopodobieństwo

wczesnego wykrycia wznowy, zanim pojawią się objawy kliniczne!

Copyright: Prof. L. Torlinski

MARKERY NOWOTWOROWE:

PSA:



Enzym glikoproteinaza serynowa;



Występowanie u mężczyzn i mniej u kobiet;



Wartość referencyjna: poniżej 4ng/mL surowicy;



Wzrasta stężenie w surowicy u mężczyzn: po ejakulacji, po badaniu

palpacyjnym, po biopsji, BPH, AdCaPr;



Znaczenie diagnostyczne: t PSA i f PSA;



Gdy t PSA powyżej 100ng/mL to przypuszcz. przerzuty do kości;



TAK-badania przesiewowe w kierunku AdCaPr;



TAK-monitorowanie terapii (sukces: spadek do zera);
Wartość PSA porównujemy z poprzednimi wynikami

tego pacjenta, a nie

z wart. refer. dla populacji!!!



Ponowny wzrost-to WZNOWA

Copyright: Prof. L. Torlinski

MARKERY NOWOTWOROWE:

CEA (antygen karcynoembrionalny):



Glikoproteina płodowo-zarodkowa;



Śladowe ilości w surowicy zdrowych:



Wartość decyzyjna ↑5μg/L surowicy



Kobiety w ciąży około 5μg/L



Palacze tytoniu 10μg/L



W chorobach nienowotworowych 2.5-20μg/L surowicy:

(zapalenie przewlekłe trzustki; choroba wrzodowa żołądka i
dwunastnicy; wrzodziejące zapalenie jelita grubego);



Tylko u chorych na RAKA ponad 100μg/L sur.

(rak jelita grubego i odbytu; rak żołądka i trzustki; przerzuty raka do
wątroby; wznowa raka piersi i jajnika);



NIE w badaniach przesiewowych i rozpoznaniu;



TAK w monitorowaniu (początkowo co 2 miesiące):



skuteczności radykalnej operacji (↓ po 4 tygodniach!)



skuteczności chemioterapii,



niskie wartości-pomyślna prognoza



wysokie wartości: wznowa lub przerzuty

Copyright: Prof. L. Torlinski

MARKERY NOWOTWOROWE:

HCG (ludzka gonadotropina kosmówkowa):



Glikoproteinowy hormon trofoblastu łożyska (największy narząd

wydzielania wewnętrznego kobiety ciężarnej: HCG, estrogeny,

progesteron, relaksyna);



Stymuluje biosyntezę estrogenu i progesteronu przez ciałko żółte;



We krwi i moczu już 9 dnia po owulacji po poczęciu tj. 5 dni przed

planowaną miesiączką!



Wartość decyzyjna ↑5U/L surowicy (u kobiet i mężczyzn);



TAK wykrycie kosmówczaków 1-5mm

3

(wzrost proporcjonalny do

wielkości guza);



TAK różnicowanie potworniakowych nowotworów jądra i jajnika

(40% uwalnia HCG i AFP; 40% albo HCG albo AFP);



TAK monitorowanie: po radykalnej operacji natychmiast spada lub

zanika!; skuteczności chemioterapii (spada-dobry prognostyk!);



TAK ponowny wzrost – wznowa!

Copyright: Prof. L. Torlinski

MARKERY NOWOTWOROWE:

AFP (α-fetoproteina):



Glikoproteina płodowo-zarodkowa, chroni płód przed estrogenami

matki;



Śladowa ilość w surowicy zdrowych:



Wartość decyzyjna ↑7.5μg/L;



u kobiet w ciąży w II i III trymestrze do 500 μg/L;



W chorobach nienowotworowych nieznaczny wzrost (u 45% z

marskością wątroby i zapaleniem wątroby);



Tylko u chorych z PIERWOTNYM RAKIEM WĄTROBY wzrost około 125

razy!!!, proporcjonalnie do masy NEO (po WZW B →pierwotny rak

wątroby, czułość diagnostyczna tylko 90%!);



Wzrost u 80% chorych na embrionalnego raka jądra lub jajnika

(różnicowanie z nasieniakiem gdzie AFP bz);



TAK monitorowanie: po radykalnej operacji RAKA płata wątroby, jądra,

jajnika spada po 3 tygodniach;



TAK ponowny wzrost – wznowa!

Copyright: Prof. L. Torlinski

MARKERY NOWOTWOROWE:

CA-125:



Fragment glikoproteiny nabłonka jelita płodu;



Śladowa ilość w surowicy zdrowych:



Wartość decyzyjna ↑35U RIA/mL;



Bardzo duże ilości u kobiet z GRUCZOLAKO-RAKIEM JANIKA!;



Wzrasta w większości nowotworów złośliwych;



TAK ocena progres/regres raków nabłonkowych jajnika (95%

korelacja ze stanem klinicznym);



TAK monitorowanie skuteczności: leczenia operacyjnego,

radioterapii, chemioterapii;



TAK ponowny wzrost – wznowa!



TAK łączne oznaczanie markerów: CEA, CA-19.9, CA-125 zwiększa

czułość diagnostyczną w RAKACH trzustki i jelita grubego.

Copyright: Prof. L. Torlinski

MARKERY NOWOTWOROWE:

CA-19.9 (GICA gastrointestinal cancer antigen):



Fragment oligosacharydowy glikoprotein surowicy krwi
(kwas sjalowy, laktoza, fukoza, pentozy);



Odmienność strukturalna od innych markerów

nowotworowych;



Śladowa ilość w surowicy zdrowych:



Wartość decyzyjna ↑37U RIA/mL;



u palaczy nie ulega wzrostowi



Znaczny WZROST stężenia w RAKU TRZUSTKI!!!

(około 95% czułość i swoistość diagnostyczna!);

Cdn !

Copyright: Prof. L. Torlinski

MARKERY NOWOTWOROWE:

CA-19.9 (GICA gastrointestinal cancer antigen) cd:



Zależność między wzrostem stężenia a zaawansowaniem raka

trzustki;



Doskonały do różnicowania pomiędzy rakiem trzustki a

przewlekłym zapaleniem trzustki;



Wzrasta także w raku jelita grubego (sporo chorych jest CA-

19.9 pozytywnych i CEA negatywnych lub odwrotnie CA-19.9

negatywnych i CEA pozytywnych), dlatego równoczesne

oznaczanie CEA i CA-19.9 zwiększa czułość diagnostyczną do

około 74%.



TAK łączne oznaczanie markerów: CA-19.9, CEA, CA-125

zwiększa czułość diagnostyczną w RAKACH trzustki i jelita

grubego.

Copyright: Prof. L. Torlinski

MARKERY NOWOTWOROWE:

CA-72.4:



Mucynopodobny kompleks glikoproteiny;



TAK monitorowanie skuteczności terapii i
wznowy w RAKU żołądka i jajnika;

Copyright: Prof. L. Torlinski

MARKERY NOWOTWOROWE:

S-100



Białko S-100 jest wydzielane przez
CZERNIAKA (MELANOMA) do krwi;



Dramatyczny wzrost liczby czerniaków ściśle wiąże się z
długotrwałym naświetlaniem UV;



TAK monitorowanie terapii czerniaka;



TAK prognoza przeżycia:



Najlepsza gdy S-100 ↓ 0.3 ng/mL;



Średnia gdy S-100 0.3-0.6 ng/mL;



ZŁA gdy S-100 ↑ 0.6 ng/mL (PRZERZUTY!)



Terapia genowa-stymulacja syntezy IL-6

Copyright: Prof. L. Torlinski

MARKERY NOWOTWOROWE:

TPA



Antygen polipeptydowy tkankowy, krążący w

osoczu kompleks fragmentów cytokeratyn: 8, 18,

19;



CYFRA TPA – fragment cytokeratyny 19:



Obecny w zdrowym nabłonku i nowotworach

nabłonkowych;



WZROST stężenia w RAKU niedrobnokomórkowym

oskrzela;



TPS (specyficzny przeciwko białku M3):



WZROST stężenia w RAKU pęcherza moczowego.

W monitorowaniu RAKA

zalecany

MARKER NOWOTWOROWY :

Copyright: Prof. L. Torlinski

MARKERY NOWOTWOROWE:

W monitorowaniu RAKA zalecany MARKER :

Rak piersi: CA-15.3; CA-27.29; CEA

Rak jajnika: CA-125; CEA; CA-72.4

Kosmówczaki: HCG

Rak prostaty: tPSA ; fPSA

Copyright: Prof. L. Torlinski

MARKERY NOWOTWOROWE:

W monitorowaniu RAKA zalecany MARKER :

Rak jądra i jajnika: AFP

Rak pęcherza moczowego: TPS

Rak oskrzela niedrobnokom.:CYFRA TPA

Copyright: Prof. L. Torlinski

MARKERY NOWOTWOROWE:

W monitorowaniu RAKA zalecany MARKER (cd) :

Rak wątroby pierwotny: AFP

Przerzuty raka do wątroby: CEA

Rak trzustki: CA-19.9; CEA; CA-125

Copyright: Prof. L. Torlinski

MARKERY NOWOTWOROWE:

W monitorowaniu RAKA zalecany MARKER (cd) :

Rak jelita grubego: CEA; CA-19.9; CA-125

Rak żołądka: CA-72.4; CEA

Czerniak: S-100

PATOBIOCHEMIA
NOWOTWORÓW

NEO



KONSPEKT DLA STUDENTÓW

NOWOTWORY

Copyright: prof. Lech Torlinski MD,PhD

Najczęściej RAK:

u KOBIET: u MĘŻCZYZN
1/.piersi

1/.płuc

2/.j. grubego

2/.j. grubego

3/.płuc

3/.prostaty

Wczesna diagnoza RAKA szansą na wyleczenie:



Ch.Nowotworowa - objawy somatyczne i psychiczne.



Niekorzystne skutki psychologiczne rozpoznania raka!



Wynik jest własnością pacjentów, ale lekarz powinien informować ich o rozpoznaniu i szansie wyleczenia w ten

sposób, aby nie doszło do załamania psychicznego chorych!!!

MARKERY NOWOTWOROWE:



Brak 100% czułości diagnostycznej [prawidłowe lub nieoznaczalne stężenie
markera NIE WYKLUCZA podejrzenia guza];



Ocena postępu/cofania ch.neo i potwierdzenie wstępnej diagnozy.



Monitorowanie skuteczności terapii;



Szybkie wykrycie wznowy [kolejne kontrole]

NEO-RAK PIERSI

Copyright: prof. Lech

Torlinski MD,PhD

1/. Badanie podmiotowe i wywiad rodzinny:
2/. Samokontrola;
3/. Wyczuwalne zmiany-do lekarza onkologa;
4/. USG (do 35 r.ż.), mammografia.
5/. Biopsja cienkoigłowa;
6/. Biopsja mammotomiczna;
7/. W zaawansowanym raku- amputacja piersi;
8/. Radioterapia i chemioterapia;
9/. Monitorowanie terapii – markery nowotworowe;
10/. Rekonstrukcja piersi (pozwala zapomnieć).

NEO-RAK PROSTATY

Copyright: prof. Lech

Torlinski

1/. Patomechanizm gruczolakoraka prostaty:
2/. Czynniki ryzyka AdCaPr:
3/. Wywiad rodzinny:
4/. Badania screeningowe zdrowych mężczyzn;
5/. t PSA i f PSA;
6/. Badanie urologiczne;
7/. TR-USG;
8/. Biopsja gruczołu sterczowego;
9/. Scyntygrafia kości;
10/. Radykalna prostatectomia;
11/. Radioterapia i powikłania;
12/. Monitorowanie terapii.

NEO-RAK J.GRUBEGO

Copyright: Prof. L.

Torlinski

1/. EPIDEMIOLOGIA:



Druga częstość i śmiertelność ch. neo.;



Wywiad rodzinny;



Wiek: częstość wzrasta, szczyt 60-70 r.ż.;



Płeć

2/. DWA OBJAWY KLINICZNE:

1.

Zmiana rytmu wypróżnień, ↓objętości stolca;

2.

Męczliwość, osłabienie, ↓masy ciała:

3/. BADANIE PRZESIEWOWE I ROZPOZNANIE:



Co rok badanie przedmiotowe z badaniem per rectum;



Co rok badanie kału na krew utajoną;



Po 50 roku życia: sigmoidoskopia co 3-5 lat oraz kolonoskopia co 10 lat;

4/. TERAPIA i ROKOWANIE:



Operacja:



Rokowanie zależne od zaawansowania:



CEA :



NIE w badaniach przesiewowych i rozpoznaniu;



TAK w monitorowaniu skuteczności terapii,

wznowy i przerzutów