PODSTAWY FINANSÓW

FINANSE to zjawiska i procesy pieniężne.

Przez finanse rozumie się ogół zjawisk pieniężnych powstających z działalnością
gospodarczą człowieka.

Finanse (na szczeblu centralnym) to zjawiska związane z kreacją i ruchem realnie
istniejących zasobów pieniężnych.

Zjawiska te mają odzwierciedlenie w ewidencji księgowej i statystycznej.

Polityka finansowa oznacza dokonywanie wyboru celów, które mają być osiągnięte jak
i sposoby działania dla osiągnięcia wybranych celów.

Nauka finansów ma charakter systemowy, czyli może posługiwać się metodami analizy
systemowej.

Historycznie jest dziedziną nauk ekonomicznych.

Ma także wymiar pozaekonomiczny: prawny, polityczny.

Kompleksowe podejście należy uznać za słuszne.

Należy pamiętać, że rzeczywistość gospodarcza XXI wieku rozwija się coraz szybciej.

Procesy finansowe można objaśnić przy pomocy zjawisk ekonomicznych, politycznych,
demograficznych, przyrodniczych i technologicznych.

Relacje nauki o finansach z innymi dyscyplinami:

−

ekonomika / teoria finansów

−

makro- i mikroekonomia

−

historia finansów

−

socjologia finansów

−

psychologia finansów

−

nauki prawne

−

matematyka

−

inżynieria finansowa

−

statystyka

Polityka finansowa przedsiębiorstwa

−

celem jest zwiększanie wartości i maksymalizacja zysku.

Na szczeblu centralnym

−

stymulowanie trwałego rozwoju gospodarczego i pełne wykorzystanie potencjału
gospodarczego (siły roboczej).

Zjawiska realne / rzeczowe

−

obejmują procesy produkcji dóbr i ich wymiany na rynkach krajowych
i zagranicznych, ich rotacji w procesach konsumpcji i akumulacji.

Zmiana alokacji

W sferze realnej występuje zmiana alokacji majątku rzeczowego nagromadzonego
w przeszłości
- np. zmiana właściciela mieszkania na rynku wtórnym.

Finanse w gospodarce towarowej są podstawowym instrumentem podziału wartości
rzeczowych między różne sfery zastosowania (spożycie, produkcja).

Jaki jest przedmiot nauki finansów?

−

Jest to nauka o zjawiskach i procesach pieniężnych.

−

Jest jedną z gałęzi ogólnej nauki ekonomii, która traktuje o procesach
gospodarczych i prawach rządzących tymi procesami.

[Prawo finansowe]
Przedmiotem prawa finansowego jest badanie prawnych aspektów gospodarki
pieniężnej banków, instytucji finansowych, przedsiębiorstw i gospodarstw
domowych.

Istota finansów – reasumując:

−

Nauka finansów zajmuje się badaniem ruchu pieniądza:

1. jego tworzeniem /kreacją/ w systemie bankowym
2. krążeniem /cyrkulacją/
3. osiadaniem /akumulacją/ w postaci oszczędności i rezerw
pieniężnych.

−

Nauka finansów różni się od makroekonomii stopniem szczegółowości analizy
zjawisk finansowych.

−

Bardziej szczegółowo bada: finanse publiczne, finanse przedsiębiorstw, banków
i firm ubezpieczeniowych.

Funkcje finansów

−

Podstawowe funkcje:

1. stabilizacyjna
– polega na oddziaływaniu na przebieg procesów w sterze rzeczowej w kierunku
zachowania stałego i zrównoważonego wzrostu (tzn., że wzrost jest bardzo ważny,
ale musi być zrównoważony, bez wahań, najlepiej w całym kraju jednakowy);

2. alokacyjna / rozdzielcza - polega na dokonywaniu podziałów materialnych
i ludzkich czynników produkcji w sterze produkcji dóbr prywatnych i publicznych
(podatki, emerytury...);

3. redystrybucyjna – polega na oddziaływaniu wtórnego podziału dochodów,
które powstały w wyniku pierwotnego podziału PKB na szczeblu przedsiębiorstw
pod wpływem mechanizmu rynkowego lub regulacji administracyjnych);

−

Pozostałe funkcje:

4. kredytowa – związana jest z finansowym zasilaniem podmiotów
gospodarczych przez instytucje kredytowe. Przedmiotem tej funkcji jest kredyt,
będący pieniądzem emitowanym przez banki (pieniądz bezgotówkowy).

Systematyka zjawisk finansowych

I. przedmiotowa / funkcjonalna
- kryterium przedmiotowe pozwala wyodrębnić przychody i wydatki:

1. rynkowe strumienie pieniężnych wydatków i dochodów

−

cechy wyróżniające to:

> wzajemne powiązanie świadczenia pieniężnego
> ruch pieniądza jest regulowany przez mechanizm rynkowy
> powiązanie w czasie: SPOT (natychmiastowe), FORWARD (terminowe),
OPCJE, HEDGING

[Definicje]
System finansowy można określić jako zespół norm prawnych, zasad organizacyjnych i szeroko
rozumianych instytucji, które są wykorzystywane przy realizacji finansów i regulowaniu przez
władze państwowe i samorządowe zobowiązań finansowych.

System bankowy to całokształt instytucji bankowych i finansowych oraz normy, które określają ich
wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem. Za podstawę określenia systemu bankowego uznaje
się powstanie układu złożonego z Banku Centralnego (emisyjnego) i Banków Komercyjnych.

System stanowi logiczną i zwartą całość.

2. pieniężne strumienie nierynkowe /transfery/

−

cechy charakterystyczne:

> brak świadczenia wzajemnego ze strony uczestnika transferu, otrzymującego
świadczenie
> operacje transferowe nie są regulowane przez mechanizm rynkowy, mają
podstawę uznaniową, np. darowizna, podatki pobierane przez państwo.

−

rodzaje transferów:

> zwrotne, np. lokaty pieniężne
> bezzwrotne, np. zakup akcji spółek akcyjnych.

II. podmiotowa
- opiera się na kryterium jednostek gospodarujących:

1. finanse przedsiębiorstw

•

są to finanse prywatnego sektora towarów i usług niefinansowych;

•

w tym sektorze powstaje niemal cały PKB;

•

przychody

: ze sprzedaży towarów i usług;

•

wydatki

: koszty zakupu czynników produkcji, płace, świadczenia pieniężne na

rzecz państwa, wypłaty dywidend;

2. finanse gospodarstw domowych / ludności / konsumentów

•

przychody

: sprzedaż zasobów pracy, dywidendy, udziały, oprocentowanie

obligacji, depozytów, lokat, inne źródła o charakterze zewnętrznym, kredyty na
zakup mieszkania auta, emerytury i renty;

•

wydatki

: na bieżącą konsumpcję, podatki, spłata kredytu, inwestycje (budowa

domu to konsumpcja);

•

oszczędności – jak system polityczny jest niestabilny, to ludzie lokują pieniądze
w tzw. „skarpecie”;

3. finanse publiczne / państwa i jednostek samorządu terytorialnego

•

cechą jest przymusowy charakter większości świadczeń pieniężnych, tj. danin
publicznych;

•

do dochodu dolicza się także wpłaty z zysku banku centralnego;

•

wydatki

publiczne: 1) płace, 2) wydatki korekcyjne, 3) wydatki eksploatacyjne

– na rozbudowę majątku publicznego;

4. finanse banków / banku centralnego i banków komercyjnych
bank centralny emituje pieniądze;

•

podstawowa część przychodów banków komercyjnych ma charakter zwrotny
(depozyty, lokaty, wkłady);

•

faktyczne przychody banków komercyjnych to marże, odsetki, prowizje;

5. finanse ubezpieczeń

•

obejmują zjawiska związane z gromadzeniem i wydatkowaniem zasobów
pieniężnych przez firmy ubezpieczeniowe;

•

przychody: składki na ubezpieczenia materialne i osobowe;

•

wydatki: wypłata odszkodowań, podatek, różne opłaty'

6. finanse rynków finansowych

•

stanowią złożoną grupę podmiotów i zjawisk finansowych;

•

pośrednicy: fundusze emerytalne, fundusze inwestycyjne, biura maklerskie
i brokerskie, kantory; giełdy papierów wartościowych.

Rynki finansowe:

1.

rynki wymiany walut – transakcje natychmiastowe (spotowe) i terminowe
sprzedaży i kupna walut;

2.

rynek pieniądza krajowego – obraca się funduszami pożyczkowymi (o terminie
zwrotu do 12 m-cy), a także dłużnymi papierami wartościowymi (bony skarbowe,
certyfikaty depozytowe, weksle proste i trasowane);

3.

rynek kapitału pieniężnego – lokowane są długoterminowe fundusze pieniężne
w obligacje, akcje; są to średnio- oraz długoterminowe papiery dłużne;

4.

rynki pochodnych instrumentów finansowych – dokonuje się obrotu kontraktami
futures i kontraktami opcyjnymi na waluty, na stopy procentowe, na indeksy
giełdowe.

Kontrakt futures – umowa kupna lub sprzedaży określonej ilości danego towaru,
waluty albo papieru wartościowego z dostawą w ściśle określonym terminie
w przyszłości po ustalonych cenach.
Futures zawiera obowiązek kupna lub sprzedaży danego dobra.

Opcja nie zawiera takiego obowiązku.
Jest to prawo do kupna lub sprzedaży ustalonej ilości towaru, waluty lub papierów
wartościowych w określonym dniu, po określonej cenie. Nie ma obowiązku kupna.
Zwykle jest termin wygaśnięcia opcji.

Rynki finansowe są umiędzynarodowione i zglobalizowane.

Banki dokonują operacji w celach zarobkowych.
Zarabiają na różnicach walutowych na różnych rynkach.

W skali międzynarodowej rozliczenia z tytułu wymiany walut, obrotu kredytowego
i papierów wartościowych wielokrotnie przewyższają rozliczenia w handlu
zagranicznym.

W krajach przechodzących proces transformacji gospodarki scentralizowanej
w gospodarkę rynkową z przewagą prywatnej formy własności, rynki finansowe
nie osiągnęły jeszcze takiego rozwoju.
Postęp jest jednak widoczny.

KREACJA PIENIĄDZA ORAZ FUNKCJA PIENIĄDZA

PIENIĄDZ

−

powszechnie akceptowalny towar, za pomocą którego dokonujemy płatności

w zamian za dostarczane dobra;

−

pieniądz także wywiązuje z zaciągniętych zobowiązań – jest środkiem wymiany;

−

istotnym elementem definicji pieniądza jet jego powszechna akceptowalność, co
oznacza, iż jest przyjęty ustawowo i zapisany legislacyjnie.

FUNKCJE PIENIĄDZA:

1. miernik wartości

- wyraża wartość wszystkich produktów i usług. O pieniądzu jako mierniku wartości
decyduje jego siła nabywcza. Siła nabywcza pieniądza z kolei daje odpowiedź na pytanie:
ile można kupić produktów/usług za jedną jednostkę pieniężną (dowód realny);

2. środek płatniczy

- uwalnia od zobowiązań z tytułu zaciągniętych pożyczek, kredytów, zobowiązań
podatkowych czy rachunków za prąd, gaz, telefon itp.;

3. środek wymiany

- uwalnia społeczeństwo od niedogodności związanych z wymianą barterową – towar za
towar. Trudno byłoby bowiem znaleźć osobę, która jest skłonna zaakceptować wymianę
oferowanego przez siebie towaru za towar oferowany przez drugą osobę. Innymi słowy,
dwaj oferenci muszą postrzegać dwa różne towary za jednakowo wartościowe, żeby
mogło dojść do transakcji barterowej. Dzisiaj pieniądz usprawnia wszelkiego rodzaju
transakcje kupna i sprzedaży;

4.

środek tezauryzacji

/przechowywania wartości, skarbienia – gromadzenia skarbu w formie pieniężnej
- umożliwia dokonywanie zakupów w przyszłości za pieniądze posiadane obecnie i jest
możliwe, gdy siła nabywcza pieniądza nie ulega spadkowi. Pieniądz jako banknot
niekoniecznie musi być najlepszym środkiem tezauryzacji, środkiem przechowywania
wartości mogą być także nieruchomości, dzieła sztuki, itp.

PIENIĄDZ GOTÓWKOWY I BEZGOTÓWKOWY:

Monety nie mają wartości substytucjonalnej i wykonane są z metali nieszlachetnych.

Pieniądz papierowy - symboliczny znak wartości, nadany przez państwo ustawowo

i spełniający wszystkie funkcje, głównie środka wymiany i płatniczego.

SYSTEM BANKOWY I JEGO FUNKCJE

−

Całość norm prawnych, które ustalają zasady obiegu pieniężnego w gospodarce
rynkowej.
Określa również funkcje instytucji, które stanowią fundamenty w zakresie obiegu
pieniężnego.

−

W Polsce tworzy go zasadnicza BANK CENTRALNY (najwyższy szczebel
w systemie bankowym) oraz BANKI KOMERCYJNE (handlowe), jak również inne
rodzaje banków.

ZADANIA SYSTEMU BANKOWEGO:

1. przyjmowanie depozytów /zwrotnych wkładów pieniężnych/ w zamian za odsetki
2. udzielanie kredytów dla przedsiębiorstw i osób fizycznych
3. świadczenie usług finansowych związanych z obiegiem pieniądza
4. kreacja pieniądza gotówkowego i bezgotówkowego

KREACJA PIENIĄDZA BEZGOTÓWKOWEGO

−

związana z najważniejszym z banków- bankiem centralnym i ustaloną przez niego
stopą rezerw obowiązkowych

−

zagwarantowanie wypłacalności klientom [pewien procent wkładów/depozytów,
których bank nie może wykorzystać do prowadzenia działalności kredytowej, aby
nie naruszyć swojej płynności finansowej/wypłacalności i wiarygodności]

−

rezerwa obowiązkowa banku komercyjnego jest utrzymywana na rachunku banku
centralnego

−

różnica między wpłaconymi do banku wkładami, a rezerwą gotówkową może
przeznaczona zostać na udzielanie kredytów.

BANK

DEPOZYTY/WKŁADY

PIENIĘŻNE W PLN

REZERWA GOTÓWKOWA = 30% x

DEPOZYT PIENIĘŻNY

W PLN

GOTÓWKA PRZEZNACZONA NA

KREDYTY = DEPOZYT – REZERWA

OBOWIĄZKOWA W PLN

I

1000

300

700

II

700

210

490

III

490

147

343

IV

343

102,9

240,01

V

240,01

72,03

168,07

SUMA: I-V

2773,1

831,93

1941,17

POZOSTAŁE

BANKI

226,9

68,07

158,03

WSZYSTKIE BK

3000

900

2100

BANK CENTRALNY – ZNACZENIE I FUNKCJE

−

jest jedynym emitentem pieniądza gotówkowego

−

kontroluje i reguluje podaż pieniądza w gospodarce

−

ustala rezerwy obowiązkowe banków komercyjnych i udziela im pożyczek

−

jest „kredytodawcą ostatniej instancji” (ang. tender of last resort), oznacza to, że
zapewnia stabilność całego systemu bankowego, głównie w okresie kryzysów
finansowych

−

obsługuje budżet państwa, zobowiązania zagraniczne, utrzymuje rezerwy

BANK CENTRALNY
I JEGO INSTRUMENTY ODDZIAŁYWANIA NA PODAŻ PIENIĄDZA

−

bank centralny posiada kompetencje i niezbędne instrumenty dla regulowania
ilości wprowadzanego do obiegu pieniądza gotówkowego jak i bezgotówkowego

−

najważniejszymi narzędziami wykorzystywanymi przez BC do kontrolowania
podaży pieniądza są:

1. stopa rezerw obowiązkowych
2. operacje otwartego rynku
3. stopa redyskontowa

BANK
CENTRALNY

po

ży

cz

ki

d

la

B

K

↓↑

pł

ac

on

e

do

B

C

=

4

%

od

p

oż

yc

ze

k

ud

zi

el

an

yc

h

BK

st

op

a

re

dy

sk

on

to

w

a

→

pożyczki udzielane przez BK

→

firmom i gospodarstwom domowym

BANKI

← stopy procent. od pożyczek płacone

←

PRZEDSIĘBIORSTWA

przez gosp. dom. i firmy = 8%

KOMERCYJNE

I GOSPODARSTWA

← depozyty składane przez gosp.

←

dom. i firmy w BK

DOMOWE

→

odsetki od depozytów płacone

→

przez BK gosp. domowym = 3%