ERGONOMIA I BiHP

Ergonomiczna analiza pracy

umysłowej

We współczesnym świecie następuje coraz zapotrzebowanie na pracę

umysłową.

Fizjologia pracy ▬► praca fizyczna (mięśniowa).
Psychologia pracy ▬► praca umysłowa.

Obecnie panuje przekonanie, że fizjologia i psychologia pracy wzajemnie się

przenikają.

Trendy związane z wzrostem zainteresowań zagadnieniami pracy umysłowej:

• Obecnie coraz więcej czynności jest wykonywana za pomocą środków

mechanicznych, a robotnicy stali się operatorami lub nadzorcami. Wykonują
więc prace o dużym stopniu skomplikowania intelektualnego.

• W większości krajów następuje wzrost zatrudnienia w strefie usług, w który

przeważają pracownicy umysłowi.

• W sferze produkcji następuje wzrost zaplecza intelektualnego (biura

konstrukcyjne, projektowe, planowanie, analiza ekonomiczna).

Istotą pracy umysłowej to podejmowanie decyzji na podstawie informacji

napływających z centralnego układu nerwowego.

Podział pracy:
1. odbiór informacji;
2. przetworzenie informacji i podjęcie decyzji;
3. wykonanie czynności.

Istota pracy umysłowej skupia się na odbiorze informacji oraz jej przetworzeniu i

podjęciu decyzji.

Procesy pobudzania i hamowania.

Bodźcem który najbardziej mobilizuje układ nerwowy są informacje o zmianach

zachodzących w środowisku zewnętrznym.

Gdy w środowisku nie zachodzą żadne zmiany, stopniowo się obniża.

Test zegarowy.
Operator obserwuje przesuwającą się

w określonym rytmie wskazówkę
na tarczy zegarowej. W
nieregularnych odstępach czasu
wskazówka ta przeskakuje jeden
punkt skali, a obserwujący ją
obserwator ma zareagować na to
przyciśnięciem guzika. Odpowiedni
aparat rejestruje liczbę błędów
(opuszczonych sygnałów). W
miarę upływu czasu można
zarejestrować charakterystyczny
spadek czujności w wyniku
specyficznego zmęczenia
operatora.

0

5

10

15

20

25

30

35

30

60

90

120

czas trwania doświadczenia [min]

od

s

e

te

k

ni

e

dos

tr

ze

żony

c

h

s

y

gna

łów

[%

]

W mózgu mogą powstać ogniska pobudzania lub hamowania.
Mogą one promieniować lub koncentrować.

Skutkiem promieniowania ognisk hamowania na całą korę mózgową może być

sen.

Natomiast przykładem koncentracji pobudzania jest stan tzw. dowolnej uwagi,

kiedy uwaga człowieka skupia się na jednej czynności, a bodźce nie
związane z tą czynnością nie docierają do jego świadomości (zewnętrznym
przejawem jest roztargnienie).

Oprócz zjawisk pobudzania i hamowania może zachodzić zjawisko tzw. indukcji

wzajemnej, która przyjmuje dwie formy:

1. Indukcja równoczesna – wokół skoncentrowanego ogniska (pobudzenia lub

hamowania) powstaje otoczka komórek o stanie przeciwnym do ogniska.

2. Indukcja następowa – ogniska pobudzenia lub hamowania co jakiś czas

zmieniają swój stan na przeciwny.

Ważne – mózg cały czas musi być zaopatrywany w tlen!!!

Odruchy i stereotypy dynamiczne.

Odruch to reakcja w postaci sygnałów wykonawczych, realizowanych przez

efektory (mięśnie) w odpowiedzi na informacje odbierane przez ośrodkowy
układ nerwowy.

Podział odruchów:

• bezwarunkowe (wrodzone);
• warunkowe (nabyte).

Określony zbiór odruchów tworzący pewien system działania nazywamy

stereotypem dynamicznym.

Stereotypy dynamiczne odgrywają ogromną rolę w życiu codziennym i pracy

zawodowej. Warunkiem ich wytworzenia i utrwalenia jest częste powtarzanie
tych samych czynności w tej samej kolejności. Wytworzeniu się potrzebnych
stereotypów dynamicznych sprzyja systematyczność i dobra organizacja
pracy.

Zmieniając pewne warunki zewnętrzne musi minąć pewien czas nastąpiło

dostrojenie organizmu do nich. Zmiana stereotypu dynamicznego związana
jest z procesami chemicznymi zachodzącymi stosunkowo wolno w tkance
mózgowej.

Człowiek jako system informacyjno-decyzyjny

W behawiorystycznym ujęciu na sygnał (bodziec) człowiek reaguje w odpowiedni

sposób (powstaje schemat S – R). Człowiek jednak jest „układem” bardziej
skomplikowanym, który posiada możliwości samoregulacji na podstawie
napływających informacji.

Schemat układu sterowania na

zasadzie sprzężenia zwrotnego.

Układ

Odbiór informacji – postrzeganie sygnałów.

Cechy sygnałów:

• jakość;
• siła (natężenie, intensywność);
• wielkość;
• kształt;
• położenie;
• ruch;
• czas trwania.

Intensywność bodźca, konieczne jest nadanie sygnałowi odpowiedniej

intensywności. Sygnały które nie osiągają progu wrażliwości nie są
dostrzegane.

Ważny jest również tzw. próg czułości (różnicy), określający minimalną różnicę w

intensywności sygnałów potrzebną do tego, aby człowiek różnicę tę dostrzegł.

Czytelność i zrozumiałość sygnałów zależy również od czasu ich trwania.

Istnieje pewien minimalny czas trwania sygnału, aby był on uchwytny i
zrozumiały.

Kształt sygnałów, aby był najbardziej uchwytny, powinien być regularny, czyli

kropki, kreski, kwadraty, koła itp.

Odbiór informacji wzrokowej.

Podstawowe pojęcia stosowane w analizie mechanizmu odbioru informacji

wzrokowej są:

• pole widzenia;
• pole orientacji

Pole orientacji – to przestrzeń w której znajdują się wszelkie źródła sygnałów w

pracy.

Pole widzenia – to przestrzeń obejmująca to wszystko co może dostrzec

obserwator nieruchomy patrzący w jeden punkt.

Odsetek błędów przy bardzo szybkim (0,12 s) odczytywaniu wartości na

pięciu typach wskaźników.

Podstawowe zasady dla konstruktorów urządzeń sygnalizacyjnych:
1. Szczegółowość informacji powinna być dostosowana do istotnych potrzeb,

należy więc unikać nadmiernej szczegółowości (np. jeżeli wystarczą tylko
stwierdzenia typu ciepło, zimno to nie należy podawać dokładnej temperatury.

2. Użyta skala powinna być dostosowana do praktycznych potrzeb i w miarą

możliwości oparta na wartościach 1, 10 lub 100.

3. Podziały oznaczone kreskami lub drobniejszymi cyframi na skali powinny

odpowiadać wartościom 1, 2 lub 5.

4. Koniec wskazówki nie powinien zasłaniać ani cyfr, ani kresek podziałowych,

ale dochodzić do ich podstawy, przy czym zakończenie wskazówki powinno
być tej samej grubości co kreska podziałowa.

5. Wielkość liter i cyfr, odstęp między nimi i grubość kresek powinna być

dostosowana do odległości, z jakiej będą odczytywane dane, można
posługiwać się następującą formułą:

wysokość liter lub cyfr = odległość od oka / 200

6. Dla większości liter i cyfr można zalecić następujące proporcje:

a) szerokość – 2/3 wysokości;
b) grubość kreski – 1/6 wysokości;
c) odległość między dwiema literami – 1/5 wysokości;
d) odległość między słowami i liczbami – 2/3 wysokości.

a)

b)

c)

Trzy modele cyfr:
a – dekoracyjne i estetyczne, ale mało czytelne (zastosowane na

szybkościomierzu pewnego samochodu);

b – dobrze czytelne, ale mało estetyczne;
c – estetyczny wygląd oraz duża czytelność i rozróżnialność

poszczególnych cyfr.

Częstość fiksacji spojrzenia (zatrzymywania się wzroku) na tablicę o

16 wskaźnikach

Odbiór informacji akustycznej.

Dostrzegalność sygnałów słuchowych zależy m.in. od:

• intensywności dźwięku;
• częstotliwości dźwięku;
• czasu trwania sygnału;
• działania dźwięków zagłuszających sygnał (poziom tła).

Zalecenia dotyczące natężenia i częstotliwości dźwięków sygnałowych

wykorzystywanych w urządzeniach alarmowych:

1. Ze względu na wrażliwość słuchową człowieka należy stosować dźwięki o

częstotliwości 500÷3000 Hz.

2. Dla dźwięków, które mają być słyszane z dużej odległości (powyżej 300 m),

należy stosować dźwięki o natężeniu 70÷100 dB i częstotliwości poniżej
1000 Hz (dźwięki o wyższej częstotliwości są w większym stopniu
pochłaniane przez powietrze).

3. Gdy na drodze pomiędzy odbiorcą a sygnalizatorem występują przeszkody,

należy stosować częstotliwość poniżej 500 Hz (wyższe częstotliwości w
mniejszym stopniu ulegają zakrzywieniu).

4. W otoczeniu hałaśliwym, aby odróżnić się o dźwięków hałasów, stosować

sygnały o częstotliwości jak najbardziej różnej od częstotliwości tła.

5. Gdy istnieje konieczność szczególnego wiązania uwagi przez sygnał,

stosować sygnały przerywane w rytmie 1-8 na sekundę lub dźwięki o
częstotliwości na przemian zwiększającej i zmniejszającej się w rytmie 1-3 na
sekundę.

6. Jeżeli w czasie trwania sygnału dźwiękowego konieczna jest komunikacja

słowna stosować czysty ton przerywany o stosunkowo dużej częstotliwości.

7. Jeżeli konieczność komunikacji słownej nie zachodzi to stosować raczej

dźwięki złożone, niż czyste (ze względu na zdolność identyfikacji dźwięków).

8. Gdy w określonych sytuacjach istnieje konieczność łącznego stosowania

różnych sygnałów ostrzegawczych, lepsze efekty uzyskuje się za pomocą
sygnałów podwójnych (dwuczęściowych) niż za pomocą sygnałów
pojedynczych. Pierwszy element tego sygnału służy do pobudzenia uwagi i
określenia rodzaju ostrzeżenia, natomiast drugi do bliższego określenia
zaistniałych warunków, czy też wymaganych czynności.