Przyczyny uzależnienia od narkotyków,

diagnoza zespołu uzależnienia i

współuzależnienia

Łukasz Łapiński

Poradnia Terapii Uzależnień od Substancji Psychoaktywnych

Punkt Konsultacyjno-Diagnostyczny

Wrocławskie Centrum Zdrowia

Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej

Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich

Uzależnienie na przestrzeni wieków

przez wiele wieków

chory psychicznie = osoba zła, opętana

zło = kar

• XVIII w.- zaczęto podejrzewać, że nadmierne picie to

choroba, a nie jak wcześniej sądzono słabość

• XIX w.- pojawiły się pierwsze przypuszczenia, że choroba

psychiczna może być niezawiniona przez chorego

jednak

• lata 50. XIX w.- powszechnie sądzono, że uzależnionych

należy traktować jako chuliganów, bandytów, pozbawionych
silnej woli

2

Postawa społeczeństwa do

danego zagadnienia narzuca

normy prawne oraz leczenie i

opiekę

3

Narkomania

Problemowe używanie narkotyków

Regularne używanie narkotyków w

sposób powodujący poważne problemy

narkotyki- stały i podstawowy element

stylu życia

4

Powtarzające się narażenie na kontakt ze środkiem

uzależniającym

+

czynniki środowiskowe

+

uwarunkowania psychologiczne

(„podatna” osobowość)

+

czynniki biologiczne

Przyczyny uzależnienia

Czynniki

biologiczne

Czynniki

środowi-

skowe

Kontakt ze

środkami

uzależniającymi

Czynniki
psycho-

logiczne

?

Czynniki sprzyjające uzależnieniom

• dziedziczenie społeczne
• występowanie w rodzinie chorób przewlekłych (SM, zaburzenia

psychiczne: schizofrenia, alkoholizm)

• opuszczenie przez rodzica (w tym jego śmierć)
• brak pozytywnych relacji i zasad wychowawczych w rodzinie
• znęcanie się fizyczne, psychiczne, wykorzystywanie seksualne
• zaburzenia zachowania: buntowniczość, impulsywność, agresja
• okres dojrzewania i przekwitania
• zaburzenia psychiczne (lękowe, afektywne, odżywiania, rozwojowe:

dysleksja, dysgrafia, ADHD, zespół stresu pourazowego, psychozy)

• obciążenie genetyczne
• cechy temperamentu: wybuchowość, drażliwość, nadaktywność

motoryczna

• niski status socjo-ekonomiczny
• zamieszkiwanie w dużych aglomeracjach miejskich

7

Zaburzenia neuroprzekaźnikowe

• ↓ aktywności układu nagrody (układ

dopaminergiczny, opioidowy)- zależny od
wzmocnień

• ↑ aktywności układu kary (układ

serotoninergiczny)- zależny od stresu

wszystkie substancje uzależniające ↑ uwalnianie

dopaminy w jądrze półleżącym przegrody

8

Wpływ genetyki na ryzyko rozwoju

uzależnienia

• Wśród osób, które zmarły z powodu przedawkowania

heroiny 90% stanowią osoby z mutacją w pozycji 118
genu receptora opioidowego typu mi

• Ultraszybcy metabolizerzy izoenzymu CYP2D6

cytochromu P450 łatwiej uzależniają się od kodeiny

• U myszy pozbawionych genu kodującego ABCB1

stężenie metadonu i pozostałych opioidów w OUN jest
mniejsze

NARKOMANIA TO CHOROBA

• CHRONICZNA

• PIERWOTNA

• POSTĘPUJACA

• ŚMIERTELNA

Choroba

Kod ICD-10

Objawy

Cukrzyca

E10

Stężenie glukozy na
czczo > 140mg/dL,
przynajmniej
dwukrotnie

Narkomania

F10-F19

zaburzenia psychiczne

i zachowania związane

z przyjmowaniem

substancji

psychoaktywnych

Kompleks zjawisk,
wśród których przymus
przyjmowania
substancji dominuje nad
innymi zachowaniami

(nawroty)

ICD-10

• alkohol
• opiaty
• kanabinole
• leki uspokajające
• kokaina
• inne substancje stymulujące
• halucynogeny
• tytoń
• lotne rozpuszczalniki
• używanie kilku substancji lub

innych

DSM-IV

• alkohol
• amfetamina
• kofeina
• kanabis
• kokaina
• halucynogeny
• inhalanty
• nikotyna
• opioidy
• fencyklidyna
• substancje uspokajające,

nasenne, przeciwlękowe

• inne (np. sterydy)
• używanie kilku substancji

12

Diagnoza zespołu uzależnienia

3 lub więcej objawów w ciągu roku

1/ Tolerancja
2/ Głód narkotykowy
3/ Zażywanie środka w większej dawce lub dłużej niż pierwotnie

zamierzano

4/ Ciągły zamiar lub bezowocne wysiłki zamierzające do

zaprzestania lub osiągnięcia kontroli

5/ Poświęcanie dużej ilości czasu myśleniu o narkotykach
6/ Zaniechanie lub znaczne ograniczenie ważnych czynności

społecznych, zawodowych lub rekreacyjnych

7/ Kontynuowanie zażywania mimo świadomości szkód

Mitologia alkoholowa

„Trzeba mieć silną wolę”

„Alkohol pobudza apetyt i ułatwia trawienie”

„Alkohol jest dobrym środkiem na przeziębienie

„Alkoholicy to ci, którzy piją codziennie”

„Klin” to zwykła rzecz

„Piwo to nie alkohol”

„Po leczeniu będę pił jak dawniej”

„Alkoholik to ktoś kto się leczył”

Czynniki genetyczne warunkujące

uzależnienie od alkoholu

• 60% osób uzależnionych od alkoholu i

poddawanych leczeniu odwykowemu podaje w
wywiadzie, że ma bliskich krewnych którzy także
mają problemy spowodowane piciem alkoholu

• U krewnych pierwszego stopnia osób uzależnionych

od alkoholu istnieje siedmiokrotny wzrost ryzyka
rozwoju uzależnienia od alkoholu

Czynniki

biologiczne warunkujące

uzależnienie od alkoholu

• Dopaminowy układ nagrody

Alkohol powoduje wzrost poziomu dopaminy w części

układu wzmocnienia w mózgu

• Endogenny układ opioidowy

Po spożyciu alkoholu dochodzi do uwolnienia

endogennych peptydów opiatowych. Działa to

euforyzujaco i stanowi uzasadnienie do dalszego picia

Współuzależnienie

utrwalona forma funkcjonowania w

długotrwałej

,

trudnej

i

niszczącej

sytuacji związanej z patologicznymi

zachowaniami

uzależnionego partnera

, ograniczająca w

sposób istotny swobodę wyboru postępowania,

prowadząca do pogorszenia własnego stanu i

utrudniająca zmianę własnego położenia na lepsze

Osoba jest współuzależniona gdy:

a) pozwala by zachowanie innej osoby oddziaływały na

nią ujemnie

b) obsesyjnie stara się kontrolować zachowanie

oddziałującej na nią osoby uzależnionej

17

Współuzależnienie

• czynnik zasilający i podtrzymujący uzależnienie

dziecka

uczestnictwo rodziny w terapii pacjenta-

skuteczność terapii 64%

brak uczestnictwa rodziny w terapii pacjenta-

skuteczność terapii 25%

18

Osobiste skutki przyjmowania

narkotyków

• degradacja społeczna
• ubóstwo
• brak poczucia własnej wartości
• samotność
• samobójstwa
• choroby
• cierpienie
• prostytucja
• konflikty z prawem
• bezdomność

Rodzinne skutki przyjmowania

narkotyków

• dysfunkcja rodziny
• brak zaufania w rodzinie
• brak pomocy materialnej
• brak wsparcia
• cierpienie bliskich
• bezdomność
• porzucone dzieci narkomanek

Publiczne skutki przyjmowania

narkotyków

• zanieczyszczenie miasta
• wydatki publiczne
• bezdomność
• prostytucja
• przestępczość
• niski poziom zatrudnienia
• rozpad rodziny, dzieci
• zwiększona śmiertelność
• choroby

Ten sam narkotyk może być

przyjmowany różnymi drogami

• Droga dożylna (heroina, amfetamina, kokaina)
• Droga wziewna- wdychanie lub palenie (heroina,

amfetamina, kokaina, kanabionoidy,
halucynogeny)

• Droga doustna (extasy, grzyby)

Początek działania od podania heroiny

różnymi drogami

Droga podania

Czas do osiągnięcia maksymalnego stężenia

w surowicy krwi

dożylna (i.v.)

< 1 min.

donosowa lub
domięśniowa

3 – 5 min.

podskórna

5 – 10 min.

• przekracza barierę krew – mózg po 15 – 20 sekundach i osiąga

względnie wysoki poziom w mózgu,

• 68% dawki heroiny podanej i.v. absorbowana jest przez mózg, a tylko

5% podanej w ten sposób morfiny.

Sporer KA. Acute heroin overdose. Ann Intern Med. 1999;130:584-90.

Heroina

•

powoduje silne uzależnienie fizyczne i długotrwałe

uzależnienie psychiczne

Zależność psychiczna- potrzeba, pragnienie przyjmowania danej

substancji, może mieć charakter przymusu i często jest

najsilniejszym czynnikiem prowadzącym do nawrotu

Zależność fizyczna- wynik adaptacji organizmu do danej substancji

Tolerancja- zdolność organizmu do znoszenia stosunkowo dużych

dawek danej substancji bez widocznych objawów chorobowych,

rośnie w trakcie powtarzania kolejnych dawek

•

zależnie od dostępności i stanu finansów – przyjmowana

zwykle 3 x dziennie, a jej działanie trwa 3 do 6 godzin

Objawy abstynencyjne po odstawieniu

opiatów

•

Po 8 - 12 h:

•

łzawienie

•

„katar”

•

ziewanie

•

poty

•

Po 12 h:

•

narastający niepokój,

drażliwość

•

rozszerzenie źrenic

•

„gęsia skórka”

•

brak łaknienia

•

bardzo silne bóle kości i

stawów

•

bezsenność

Zespół abstynencyjny- objawy somatyczne pojawiające się

po nagłym odstawieniu substancji psychoaktywnej

Objawy abstynencyjne po odstawieniu

opiatów

•

największe nasilenie dolegliwości po 36 - 72
godz.,

•

utrzymują się 7 - 14 dni

•

przez kilka następnych miesięcy:

•

poczucie choroby

•

zmęczenie

•

złe samopoczucie

•

obniżenie tolerancji na stres

•

ogromna chęć wzięcia kolejnej

porcji

Rozpoznanie ostrego przedawkowania

heroiny

•

Obniżony poziom świadomości

+

•

częstość oddechów < 12/minutę

•

zwężenie źrenic

•

dowody używania heroiny

Leczenie ostrego przedawkowania

heroiny

•

Zaburzenia oddychania

•

dostarczenie tlenu,

•

nalokson 0,2 - 0,4 mg (iv, sc lub im)

•

powtórzenie dawki naloksonu 0,2 mg, jeśli
poprawa nie nastąpi w ciągu 5 – 7 minut,

•

rozważenie intubacji, jeśli hipowentylacja
utrzymuje się po drugiej dawce naloksonu lub
słabe utlenowanie, mimo właściwej wentylacji.

•

Pacjent skutecznie leczony, odpowiadający na
podanie naloksonu, powinien być obserwowany w
oddziale przez 2 - 3 godziny

•

Nalokson przestaje działać po 20 - 40 min., u wielu
pacjentów mogą się ponownie pojawić objawy
ostrego zatrucia

Leczenie ostrego przedawkowania

heroiny