1

Miary sprawnego działania

Procesy w organizacji przybierają najczęściej postać działania.

W nauce o zarządzaniu, działanie jest to świadome, dowolne i celowe

zachowanie się. Świadomość oznacza zdolność zdawania sobie sprawy w
kategoriach pojęciowych z tego, co jest przedmiotem działania.
1. Tak więc działać świadomie - to wiedzieć, co się ma robić, czemu bądź komu
dana robota ma służyć, wiedzieć, jak ją wykonać. Innymi słowy, myśleć o
pracy, angażować w nią potencjał intelektualny, doskonalić ją.
2. Działać - oznacza również: mieć swobodę w działaniu, zachowywać się
dowolnie, co oznacza, że wykonujący je może postępować wedle własnej woli,
własnych chęci, w sposób nieskrępowany.
3. Wreszcie działać - znaczy mieć jasno sformułowany cel, co oznacza, że przed
rozpoczęciem działania powinno się mieć precyzyjnie określony stan rzeczy,
który chce się osiągnąć. Dzięki temu uniknie się chaosu, przypadkowości, a w
konsekwencji - destrukcji organizacji.

Składniki działania:



sprawca – w sensie prakseologicznym zawsze jest to człowiek (pracownik,

kierownik),



cel działania – wewnętrzny lub narzucony z zewnątrz impuls skłaniający
sprawcę do działania,



wynik działania – skutek, rezultat zamierzony lub/i niezamierzony (strata,
niepowodzenie), wyrób lub wytwór,



środki i metody – sposoby wykorzystane od osiągnięcia wyniku działania,



warunki – okoliczności działania, czasowe, przestrzenne oraz związane z

kontekstem działania, także wpływami czynników zewnętrznych względem
sprawcy,



aparatura – narzędzia, maszyny, urządzenia techniczne wykorzystane przez

sprawcę do osiągnięcia wyniku działania,



materiał – zasób, tworzywo, surowiec przetwarzany przez sprawcę z
wykorzystaniem aparatury i przy pomocy środków i metod, celem osiągnięcia
wyniku działania.



uzasadnienie działania – racjonalne uzasadnienie przyczyn podjęcia
działania i intencje sprawcy.

Cel działania:



Jest to określony, pożądany, przyszły stan rzeczy (w dziedzinach zdrowia,

edukacji: stan człowieka), który będąc pod jakimś względem cenny
pożądany dla działającego, wyznacza kierunek i strukturę działania w
ściśle określonym czasie.

2



Cele są konkretyzacją zamierzeń.



Określają: co, kto, kiedy ma osiągnąć

Problematyką sprawności działań zajmuje się dziedzina nauki określana
mianem prakseologii. Jest to nauka, która zajmuje się teorią działania
sprawnego tzn. działania ocenianego z punktu widzenia sprawności.

Prekursorzy prakseologii:
1. Po raz pierwszy terminu prakseologia użył L. Bourdeau w 1882 roku

(nauka o funkcjach, czyli czynnościach).

2. W 1897 roku A. Espinas zaproponował użycie nazwy prakseologia na

określenie nauki o najbardziej ogólnych formach i zasadach działania w świecie
istot żywych zdolnych się poruszać.

3. Istotne elementy metodologiczne z zakresu pragmatyki i teorii działania,

znajdujemy u wybitnych uczonych, jakimi byli G. Hostelet i K. Twardowski.

4. Prekursorem idei prakseologii, czyli sprawnego działania był

T.Kotarbiński, który w 1955 roku w swoim Traktacie o dobrej robocie, zawarł
wszechstronną analizę tej problematyki.

Sprawne działanie jest to działanie posiadające w sobie wszystkie walory

„dobrej roboty”.

Walory te, czyli cechy sprawnego działania dzielimy na dwie grupy:

 Podstawowe


Uzupełniające

Sprawne działanie:
Cechy podstawowe:



skuteczność;



korzystność;



ekonomiczność.

Cechy uzupełniające:



dotyczące środków działań;



dotyczące sposobów działań;



dotyczące całości działań.

1. Pojęcie sprawności w sensie prakseologicznym odnosi się do ogółu

walorów praktycznych działania, czyli ocenianych pozytywnie jego cech.

Przykładowe cechy oceny działań to skuteczność, korzystność,

ekonomiczność, wydajność, racjonalność.

Działanie, które oceniamy jako sprawne, wykazuje więc zadowalające

poziomy wymienionych cech.

3

2. Drugie ujęcie sprawności działań dotyczy według T. Kotarbińskiego

poszczególnych cech z osobna, tzn. sprawnością jest efektywność, wydajność,
ale także skuteczność oraz jakość.

Zgodnie z takim ujęciem, działa się tym sprawniej, im działanie to bliższe

jest posiadania w sobie wszystkich walorów dobrej roboty, i to w jak
najwyższym wymiarze.

Zasadniczo odrębnym zagadnieniem związanym z problematyką sprawności

działań jest ocena działalności twórczej człowieka (jego kreatywności).

Jego istotność wynika z rosnącej roli innowacji we współczesnej coraz

bardziej zorientowanej na wiedzę (tzn. jej tworzenie i praktyczne
wykorzystanie) gospodarce.

Przez działalność twórczą należy rozumieć:



wprowadzenie racjonalnych zasad i sposobów dotyczących klasyfikacji i
identyfikacji badanych przedmiotów – tj. doskonalenie procesów,



wprowadzenie takich udoskonaleń technicznych, które pozwalają

dokładniej poznać badane przedmioty i wygodniej nimi manipulować – tj.
doskonalenie produktów,



dokonanie prac opisowo-rejestracyjnych – tj. rozwój baz danych i baz

wiedzy,



wytworzenie czegoś, co nie było dotychczas znane jako wytwór
człowieka – tj. innowacja podstawowa,



uczynienie mierzalnym coś dotychczas niemierzalnego – tj. doskonalenie
narzędzi pomiarowych,



sformułowanie ogólnych praw dotyczących pewnego stanu rzeczywistości
- tj. budowa teorii naukowych,



wykrycie nieznanych faktów i zależności empirycznych – tj. stawianie i
weryfikacja hipotez naukowych,



zrozumienie tego, co nie było dotychczas zrozumiałe – tj. analiza i
wyjaśnianie zjawisk zachodzących w środowisku.

Jednym z podstawowych kryteriów sprawnego działania jest celowość i
skuteczność.
Skuteczność (jako miara oceny sprawności) oznacza stopień realizacji danego
celu. Skuteczność jest miarą zgodności między wartością modelową
(planistyczną, zadaną) a stanem faktycznym (rzeczywistym). Miernik ten
wskazuje na stopień zgodności osiągnięcia celu.

4

Miarą skuteczności jest stopień osiągnięcia celu, stąd działanie może być:



w pełni skuteczne – nauka pacjenta z bólami kręgosłupa prawidłowej
postawy, wstawania z łóżka, podnoszenia ciężarów- pacjent opanowuje i
stosuje wszystkie zalecenia;



częściowo skuteczne – pacjent opanowuje tylko część zaleceń;



bezskuteczne – pacjent nie stosuje się do zaleceń;



przeciwskuteczne – pacjent źle wykonuje zalecenia z niekorzyścią dla

swojego stanu.

Aby działanie było skuteczne należy cel odpowiednio sformułować i

przekazać go do wiadomości wszystkim uczestnikom działania.

Należy przekazać go:

- w odpowiedniej formie,
- we właściwym czasie,
- w odpowiednim miejscu,
- w należyty sposób.

Korzystność jest miarą oceny działania to różnica między efektem

użytecznym a nakładem poniesionym na realizację działania.
1. Działanie jest korzystne, jeżeli różnica między wynikiem użytecznym a
nakładem poniesionym na realizację tego działania jest większa od zera
(W - K > 0)
2. Działanie jest obojętne ze względu na korzystność, jeżeli różnica ta jest
równa zero (W - K = 0)
3. Działanie jest niekorzystne, jeżeli różnica ta jest mniejsza niż zero (W - K < 0).

Jednym z głównych kryteriów oceny sprawności pracy jest ekonomiczność
działania.
Działanie jest ekonomiczne, jeżeli stosunek wyniku użytecznego do kosztu
poniesionego na realizację tego działania jest większy od jedności.



U

1

> 1 – działanie jest ekonomiczne,



U

1

= 1 – działanie jest neutralne z punktu widzenia ekonomiczności,



U

1

< 1 – działanie jest nieekonomiczne.

5

Zasady ekonomiczności działania- O. Lange (zasady racjonalnego
gospodarowania):

1. W  max

K const

- wariant wydajnościowy

2. W cons

K  min

- wariant oszczędnościowy

3. W  max

K  min

- wariant optymalny

Uzupełniające cechy sprawnego działania:
1. Cechy dotyczące efektów działania:



Dokładność - polegająca na tym by efekt był zgodny ze wzorcem;



Udatność – efekty dodatkowe uzupełniają efekt główny i podnoszą jego
wartość;



Czystość – polega na unikaniu w efektach działań walorów ujemnych.

2. Cechy dotyczące sposobów działania:



Prostota – antyteza komplikacji i zagmatwania, wykonanie zadania w

sposób uporządkowany;



Pewność – nakłady dają spodziewany efekt;



Ostrożność – polegająca na nie stosowaniu nakładów, które obarczone są
poważnym prawdopodobieństwem nieskuteczności;



Śmiałość

–

podejmowanie

nakładów,

w

których

istnieje

prawdopodobieństwo skuteczności;



Energiczność – działanie intensywne w różne formy.

3. Cechy dotyczące całości działań:



Racjonalność rzeczowa – działanie zgodne z obiektywnie istniejącym
stanem rzeczy;



Racjonalność metodologiczna – działanie jest zgodne z wiedzą posiadaną
przez działającego, na temat obiektywnej rzeczywistości

Inne ujęcia oceny sprawności działania:

1. Ujęcie techniczne – wykorzystanie terminów działanie, sprawność,

efektywność może dotyczyć też maszyn, urządzeń, organizmów,
procesów i systemów złożonych.

2. Ujęcie procesowe - dotyczy całego zespołu działań realizowanych

najczęściej przez różnych wykonawców.

3. Ujęcie ergonomiczne - zwraca się uwagę na funkcjonalny wymiar

zdrowia, inaczej mówiąc na stan jednostki (osoby) bez ograniczeń
sprawności, umożliwiający jej codzienną aktywność w życiu
zawodowym.

6

4. Ujęcie socjologiczne - dotyczy najczęściej rezultatów działań

realizowanych w dużych grupach ludzi (tj. w skali kraju, regionu lub
organizacji).

Praca dobrze zorganizowana przeprowadzana jest według konwencji cyklu
zorganizowanego H. Le Chateliera (wytyczna niealternatywna):

1. Ustalenie wyraźnego i ściśle określonego celu działania,
2. Szczegółowy i dokładny przegląd wszystkich warunków i środków, przy

pomocy których wyznaczony cel może być osiągnięty,

3. Utworzenie dokładnego planu działań zmierzających do realizacji celu,
4. Przygotowanie środków i warunków do realizacji celu,
5. Zrealizowanie planu, bez odkładania istotnych działań na później,
6. Skontrolowanie osiągniętych wyników przez porównanie ich z

zamierzonym celem, wyciągnięcie wniosków z poszczególnych etapów i
wprowadzenie poprawek dotyczących celu, warunków, środków, planu
działania, jego realizacji i kontroli.

W myśl zasady SMART wyznaczone cele powinny być:



Konkretne (cele powinny być sprecyzowane),



Wymierne (mierzalne) (cele powinny posiadać mierniki oraz wskaźniki,
dzięki którym będziemy mogli mierzyć stopień ich realizacji),



Uzgodnione (cele powinny być akceptowane przez wszystkich członków
zespołu, który dany cel realizuje),



Realistyczne (wyznaczone cele powinny być osiągalne dla organizacji),



Uzależnione od czasu (terminowe)(cele ustalamy w ramach określonego
harmonogramu).

Wytyczne alternatywne zostały podzielone na pięć par przeciwstawnych
alternatyw; powinny być one uwzględniane przy wszystkich rodzajach działań.
Ich zastosowanie polega na znalezieniu w każdym przypadku złotego środka
pomiędzy dwiema granicznymi możliwościami.

1. SPECJALIZACJA-UNIWERSALIZACJA
2. AKTYWIZACJA - OGRANICZENIE DZIAŁANIA AKTYWIZACJA -

OGRANICZENIE DZIAŁANIA
3.

K

UNKTACJA

–

ANTYCYPACJA

4.

WŁAŚCIWY

POZIOM

ZASOBÓW

–

PEŁNE

WYKORZYSTANIE

ZASOBÓW
5.

KONCENTRACJA

SIŁ

–

ZAPEWNIENIE

DZIAŁAŃ

NA

WSZYSTKICH

KIERUNKACH