monter instalacji gazowych 713[07] z1 03 u

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Zygfryd Gajewski

Wykonywanie połączeń rur miedzianych w instalacjach
gazowych
713[07].Z1.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
dr inż. Władysława Maria Francuz
mgr inż. Anna Kusina

Opracowanie redakcyjne:
inż. Zygfryd Gajewski

Konsultacja:
mgr inż. Jarosław Sitek

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej
713[07].Z1.03. „Wykonywanie połączeń rur miedzianych w instalacjach gazowych” zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu monter instalacji gazowych 713[07].

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony

środowiska na stanowisku do wykonywania połączeń rur miedzianych

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające 10
4.1.3. Ćwiczenia 10
4.1.4. Sprawdzian postępów 11
4.2. Materiały i podstawowa armatura stosowana do wykonywania połączeń rur

miedzianych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające 22
4.2.3. Ćwiczenia 22
4.2.4. Sprawdzian postępów 24
4.3. Przygotowanie rur miedzianych do wykonania połączeń

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające 33
4.3.3. Ćwiczenia 34
4.3.4. Sprawdzian postępów 36
4.4. Połączenia rur miedzianych

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające 43
4.4.3. Ćwiczenia 43
4.4.4. Sprawdzian postępów 45
4.5. Wymagania jakim powinny odpowiadać instalacje gazowe z miedzi

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające 53
4.5.3. Ćwiczenia 53
4.5.4. Sprawdzian postępów 55
5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o przepisach bhp na stanowisku

pracy, materiałach, narzędziach i sprzęcie stosowanym przy połączeniach rur miedzianych,
przygotowaniu i lutowaniu rur miedzianych, wymaganiach jakie powinny spełniać instalacje
gazowe.

Poradnik zawiera:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

– materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów

kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

– zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
– ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

– sprawdzian postępów,
– sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie

materiału całej jednostki modułowej,

– literaturę uzupełniającą.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność. Po
przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.

Jednostka modułowa: „Wykonywanie połączeń rur miedzianych w instalacjach gazowych”,

której treści teraz poznasz jest jednym z modułów koniecznych do zapoznania się z technologią
montażu instalacji gazowych.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp i higieny

pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.
Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

713[07].Z1

Technologia montażu instalacji gazowych

713[07].Z1.01

Wykonywanie prac przygotowawczo-zakończeniowych

podczas montażu instalacji gazowych

713(07).Z1.02

Wykonanie połączeń rur stalowych

w instalacjach gazowych

713[07].Z1.03

Wykonywanie połączeń rur miedzianych

w instalacjach gazowych

713[07].Z1.04

Wykonywanie połączeń rurociągów gazowych

z tworzyw sztucznych

713[07].Z1.05

Wykonywanie przyłączy do budynku

713[07].Z1.06

Instalowanie armatury i aparatury pomiarowej

713[07].Z1.07

Instalowanie szafek gazowych

i ich wyposażenia

713[07].Z1.08

Wykonywanie instalacji na gaz ziemny

713[07].Z1.09

Wykonywanie instalacji na gaz płynny

713[07].Z1.10

Wykonywanie konserwacji i napraw instalacji gazowych

Schemat układu jednostek modułowych

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej „Wykonywanie połączeń rur

miedzianych w instalacjach gazowych” powinieneś umieć:
− organizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

− współpracować w zespole,
− dobierać narzędzia i posługiwać się nimi podczas wykonywania prac monterskich,

− stosować bezpieczne zasady obsługi narzędzi i elektronarzędzi stosowanych przy

wykonywaniu połączeń rur miedzianych,

− wykonywać prace przygotowawczo-zakończeniowe podczas montażu instalacji gazowych,
− wykonywać połączenia rur stalowych w instalacjach gazowych,

− dokonywać pomiarów elementów składowych instalacji gazowej,

− dobierać odpowiednie materiały i łączniki stosowane przy połączeniach rur w instalacjach

gazowych,

− uczestniczyć w dyskusji i wymieniać doświadczenia,

− korzystać z różnych źródeł informacji.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

− zastosować przepisy bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska, obowiązujące podczas

wykonywania połączeń rur miedzianych,

− przygotować materiały stosowane do wykonania połączeń rur miedzianych,
− ocenić stan techniczny rur i łączników,

− wykonać cięcie rur miedzianych na określony wymiar,

− przygotować końcówki rur miedzianych do wykonania połączeń,
− wykonać gięcie rur miedzianych o różnych średnicach,

− przygotować sprzęt do wykonania połączeń lutownych,

− dobrać lut,
− wykonać połączenia rur miedzianych za pomocą lutowania,

− wykonać połączenia rozłączne rur miedzianych,

− wykonać kompensację wydłużeń przewodów w instalacji z rur miedzianych,
− połączyć rury miedziane z rurami wykonanymi z innych materiałów,

− zastosować wymagania dotyczące instalacji gazowych z miedzi,

− przygotować wykonanie instalacji do odbioru,
− wykonać prace zgodnie z warunkami technicznymi.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej i ochrony środowiska na stanowisku do
wykonywania połączeń rur miedzianych

4.1.1. Materiał nauczania

Wiadomości wstępne

Celem poznania zasad bhp, ochrony środowiska i p.poż. jest zwrócenie uwagi uczestnikom

szkolenia na źródła zagrożeń ich zdrowiu i życiu, które towarzyszą podczas wykonywanej pracy,
oraz na sposoby zapobiegania tym zagrożeniom.

Zasady bhp dotyczą środków pracy (narzędzia, urządzenia, sprzęt pomocniczy),

przedmiotów pracy (materiały podstawowe, prace przygotowawcze itp.) oraz dobrej organizacji
miejsca pracy montera. Właściwe warunki pracy, dobre przygotowanie zawodowe, ochrona
zdrowia, czy stosowanie odpowiednich działań profilaktycznych i higiena osobista

zapobiegają

wszelkim

często tragicznie kończącym się wypadkom przy pracy.

Przy wykonywaniu połączeń rur miedzianych

tak samo

jak przy wszystkich pracach

monterskich instalacji gazowych, obowiązują szczegółowe zasady bhp z zakresu:

stosowanie odzieży roboczej i środków ochrony indywidualnej,

prowadzenie prac montażowych, lutowania i prac przygotowawczych,

posługiwania się urządzeniami elektrycznymi,

posługiwania się sprzętem mechanicznym.

Zatrudniony pracownik przed przystąpieniem do prac montażowych przy instalacji gazowej

powinien być przeszkolony w zakresie:

bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowisku montera instalacji gazowej,

ochrony przeciwpożarowej,

ochrony środowiska.

Zasady BHP przy połączeniach rur miedzianych

Podczas prac przy łączeniu instalacji gazowych należy przestrzegać następujących zasad:

– przed rozpoczęciem prac montażowych należy sprawdzić stan narzędzi i właściwe

funkcjonowanie urządzeń,

– do miedzianych połączeń lutowanych, ze względu na toksyczność, powinno się stosować

luty bezkadmowe,

– zachować ostrożność przy stosowaniu topników do lutowania (nie wolno wtedy spożywać

posiłków ani palić papierosów, a po zakończeniu pracy trzeba niezwłocznie umyć ręce),

– przewożenie napełnionych lub opróżnionych butli gazowych bez nałożonych kołpaków

ochronnych jest zabronione,

– zabrania się smarowania lub oliwienia części urządzeń do połączeń rur i złączek

miedzianych, zaworów, reduktorów, palników itp.,

– łączenie węży z końcówka reduktora, palnika i łączników należy wykonać za pomocą

oryginalnych zacisków,

– zabezpieczać kable i przewody elektryczne, gazowe itp. przed działaniem temperatury,

rozprysków palnika i uszkodzeniem mechanicznym,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– butle z gazem należy chronić przed nagrzaniem, jak również zabezpieczyć przed działaniem

promieni słonecznych,

– po zakończeniu lutowania sprawdzić czy pomieszczeniu nie zostawiono tlących lub

żarzących się cząsteczek na stanowisku pracy, w jego otoczeniu lub w pomieszczeniach
przyległych.

Podstawowe wymogi bhp przy obsłudze urządzeń do lutowania
Węże do gazów
-

węże do gazów powinny być szczelne i utrzymane w stanie sprawności technicznej oraz
chronione przed uszkodzeniami.

węże do gazów powinny różnić się między sobą barwą (tlenowe – niebieski, acetylenowe –
czerwone lub białe). Nie wolno stosować węży do gazów, dla których nie są przeznaczone.

węże do gazów przy lutowaniu winny wytrzymywać ciśnienie co najmniej 0,6 MPa

węże należy zawieszać i przechowywać w sposób zabezpieczający przed powstawaniem
ostrych załamań.

węże doprowadzające gazy do palnika powinny posiadać długość co najmniej 5m.

połączenie węża z palnikiem oraz reduktorem powinno zabezpieczać wąż przed
uszkodzeniem (np. przez stosowanie płaskich zacisków śrubowych)

Przymocowanie węży do nasadek przy pomocy drutu jest zabronione!

Palniki do lutowania

Do lutowania należy używać palników dostosowanych pod względem rodzaju i budowy do

danej pracy.

Palniki do lutowania powinny być utrzymane w stanie technicznej sprawności i czystości.
Używanie uszkodzonych palników jest zabronione!

Transport butli z gazami pod ciśnieniem

– butli nie wolno rzucać, toczyć, uderzać o nie przedmiotami oraz używać do celów

niezgodnych z ich przeznaczeniem.

– ładowanie , wyładowanie i przenoszenie butli, zarówno napełnionych jak i opróżnionych,

o pojemności ponad 10 l powinno być wykonywane z należytą ostrożnością przez co
najmniej dwóch pracowników, odpowiednio zaznajomionych z tymi czynnościami.

– transport butli na terenie zakładu powinien odbywać się na wózkach specjalnie do tego

przeznaczonych, a ręczne przenoszenie na piętra lub rusztowania za pomocą specjalnych
noszy.

BHP przy obsłudze narzędzi ręcznych i narzędzi monterskich
1. Nie wolno używać narzędzi do innych celów, aniżeli do tych, do których zostały

przeznaczone.

2. Należy dobrać narzędzie najbardziej podręczne pod względem wymiaru i ciężaru.
3. Młotki powinny być dobrze umocowane do trzonków. Praca narzędziami bez trzonków

grozi skaleczeniem pracującego.

4. Używanie pilnika bez trzonka grozi skaleczeniem ręki.
5. Należy narzędzia trzymać w porządku i czystości oraz w stanie zdatnym do użytku,

a najmniejsze uszkodzenie od razu poprawić. Narzędzia powinno się kłaść na miejsca dla
nich przeznaczone, a przed każdym użyciem narzędzi sprawdzić ich stan. Należy pamiętać,
że im gorzej są utrzymane narzędzia, tym cięższe będą skutki skaleczenia się nimi: rana
cięta od narzędzia ostrego może być groźna, rana szarpana od narzędzia stępionego jest
niebezpieczniejsza od rany ciętej.

6. Nie powinno się pracować tępym narzędziem.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Umiejętność prawidłowego posługiwania się narzędziami ręcznymi powinna być wpajana

już w okresie nauki zawodu lub przyuczania do określonej pracy. Opanowanie właściwych
chwytów i ruchów oraz przestrzeganie wyżej przytoczonych zasad bezpiecznej i higienicznej
pracy narzędziami ręcznymi, stanowi gwarancję pracy bezwypadkowej.

Wszystkie narzędzia używane do montażu i demontażu powinny być w dobrym stanie

technicznym. Używanie kluczy o niewłaściwych wymiarach lub zużytych szczękach, a także
uszkodzonych nakrętek i śrub o uszkodzonych łbach może spowodować ześlizgnięcie się klucza
i skaleczenie pracownika. W miejscach montażu należy zapewnić higieniczne warunki pracy,
odpowiednią wilgotność i temperaturę. Należy również zapewnić dobre oświetlenie przy
precyzyjnych elementach instalacji gazowej.

BHP przy obsłudze elektronarzędzi

Przy obsłudze narzędzi i urządzeń elektrycznych występuje znacznie większe zagrożenie

życia lub zdrowia, niż przy obsłudze innych urządzeń technicznych. Wynika to stąd, że
pojawienie się napięcia, zwłaszcza na częściach metalowych, korpusach maszyn i innych
urządzeniach, nie przeznaczonych do przewodzenia prądu, nie jest w żaden sposób
sygnalizowane, nie można go dostrzec wzrokiem, wyczuć węchem lub usłyszeć. Największa
ilość wypadków przy obsłudze urządzeń elektrycznych powstaje z powodu porażenia prądem
elektrycznym, to jest wtedy, gdy prąd przepływa przez ciało pracownika.

Ponadto przy obsłudze elektronarzędzi mogą wystąpić takie zagrożenia jak:

oparzenie łukiem elektrycznym,

powstanie pożaru

Warunki bezpiecznego używania elektronarzędzi

Do pracy można dopuścić tylko elektronarzędzia i sprzęt z zasilaniem elektrycznym

posiadającym aktualne gwarancje producenta lub badania potwierdzające sprawność techniczną
i odpowiednią ochronę przeciwpożarową oraz posiadać znak bezpieczeństwa B zgodnie z normą
PN-85/B08400/02.

Sprzęt i elektronarzędzia powinny posiadać jednoznacznie określony numer (np. fabryczny)

i oznaczenie daty ostatniego badania kontrolnego.

Każdorazowo przed rozpoczęciem pracy należy sprawdzić wzrokowo stan wtyczki

i przewodu zasilającego. Eksploatacja elektronarzędzia z uszkodzonymi wtyczkami lub
przewodami zasilającymi grozi porażeniem prądem elektrycznym, oparzeniem łukiem
elektrycznym i powstaniem pożaru.

Przewody zasilające elektronarzędzia należy zabezpieczyć tak, aby w czasie pracy nie

została uszkodzona izolacja i nie występowały naprężenia mechaniczne.

Elektronarzędzia można podłączyć do obwodów elektrycznych wykonanych zgodnie

z przepisami i normami oraz odpowiednimi zabezpieczeniami gwarantującymi dostateczne
szybkie samoczynne wyłączenie w przypadku zwarcia.

Szybkie zadziałanie zabezpieczenia decyduje o bezpieczeństwie obsługi, o bezpieczeństwie

pożarowym. Przy włączaniu elektronarzędzia należy sprawdzić położenie wyłącznika.

Osadzenie wtyczki w gnieździe wtyczkowym dozwolone jest tylko przy wyłączonym

elektronarzędziu. Przy podłączeniu zasilania w pierwszej kolejności należy wyłączyć
elektronarzędzie, a w drugiej odłączyć przewód zasilający z gniazda wtykowego.

Nie przestrzeganie powyższych zasad grozi poparzeniem łukiem elektrycznym i ewentualnym
porażeniem prądem elektrycznym. Gdy elektronarzędzie znajduje się pod napięciem, nie wolno
dotykać jego części pracujących, np. piły, wiertła itp..

Zabrania się użytkowania elektronarzędzi, które uległy uszkodzeniu, zalaniu wodą, mają

negatywne wyniki badań

u których w czasie pracy występuje nadmierne iskrzenie na

komutatorze, drgania lub inny rodzaj nieprawidłowej pracy.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zabrania się użytkowania elektronarzędzi:

– na otwartym terenie podczas opadów atmosferycznych, w przypadku gdy elektronarzędzie

nie jest przystosowane do takich warunków pracy,

– w czynnych magazynach materiałów łatwopalnych i pomieszczeniach, w których istnieje

zagrożenie wybuchem (możliwość powstania pożaru względnie wybuchu od iskrzących
elementów napędu),

– przeciążenia elektronarzędzi przez nadmierny docisk, względnie nie uwzględnianie przerw

w pracy przy elektronarzędziach dostosowanych do pracy przerywanej.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie wymagania bhp musza spełniać narzędzia ręczne?
2. Jakie wymagania bhp muszą spełniać elektronarzędzia?
3. Jak zabezpieczyć się przed zatruciem podczas stosowania topników do lutowania?
4. Co jest najczęstszą przyczyną pożarów?
5. Jakie wymagania bhp muszą spełniać narzędzia monterskie?
6. W jaki sposób należy eksploatować węże do gazów?
7. Jak transportuje się butle z gazami pod ciśnieniem?
8. Jakie zagrożenie stwarza praca przy lutowaniu twardym?
9. Jakie zagrożenie stwarza praca elektronarzędziami?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj instrukcję bhp i p.poż. dla pracy na stanowisku do łączenia rur miedzianych za

pomocą lutowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wymagań w zakresie bhp i p.poż.

obowiązujących podczas lutowania,

3) na kartce papieru wypisać zasady bezpiecznej pracy przy lutowaniu,
4) zaprezentować wykonanie ćwiczenia,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– instrukcja do wykonania ćwiczenia,
– stolik,
– krzesło,
– zeszyt,
– ołówek,
– gumka,
– instrukcje obsługi palnika na propan-butan,
– instrukcja obsługi palnika acetylenowo-tlenowego,
– plansze palników do lutowania,
– literatura z rozdziału 6.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Z katalogu firmy produkującej elektronarzędzia wybierz wiertarkę elektryczną. Wskaż jej

zalety w pracy montera, podaj jej parametry techniczne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznaj się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z katalogiem elektronarzędzi,
3) wybrać najodpowiedniejszą wiertarkę dla pracy montera,
4) na kartce papieru zapisać: typ, parametry techniczne, cenę,
5) wypisać zalety, określić prace przy których będzie wykorzystane oraz zagrożenia przy

nieprawidłowym używaniu,

6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny prawidłowości wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– instrukcja do wykonania ćwiczenia,
– stolik,
– krzesło,
– zeszyt,
– ołówek,
– gumka,
– katalog elektronarzędzi,
– literatura z rozdziału 6.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) bezpiecznie używać elektronarzędzi?

2) stosownie zachować się podczas pracy z topnikiem do lutowania?

3) prawidłowo i bezpiecznie obsługiwać butle gazowej?

4) dobrać środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed

występującymi czynnikami szkodliwymi na stanowisku pracy?

5) określić jakie wymagania dot. bhp powinno spełniać

pomieszczenie pracy przeznaczone do wykonania montażu rur miedzianych?

6) określić zasady bezpiecznej pracy z palnikiem gazowym?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Materiały i podstawowa armatura stosowana do wykonywania

połączeń rur miedzianych

4.2.1. Materiał nauczania

Materiały stosowane do budowy instalacji gazowych
Wszystkie materiały i wyroby (armatura) służące do montażu instalacji gazowych z miedzi

powinny mieć Certyfikat zgodności z odpowiednimi normami lub deklarację zgodności
z aprobatą techniczną. Określono to w Rozporządzeniu MGPiB z dnia 19 grudnia 1994 r.
w sprawie aprobat i kryteriów technicznych dotyczących wyrobów budowlanych. Do wydawania
aprobat dotyczących wyposażenia instalacji gazowych upoważniony jest Instytut Górnictwa
Naftowego i Gazownictwa w Krakowie.

Rury z miedzi stosowane w instalacjach gazowych charakteryzować się powinny

specyficznymi właściwościami, które nie są wymagane podczas wykorzystywania ich w innych
instalacjach sanitarnych. Te właściwości dotyczą składu chemicznego miedzi, wymiarów rur
i zachowania koniecznych tolerancji wymiarowych, własności mechanicznych rur oraz jakości
ich powierzchni wewnętrznych. Wymagania te zapewniają instalacjom wykonanym z tych rur
oczekiwaną trwałość, oraz łatwość wykonywania samych instalacji.

Właściwości chemiczne
Czysta miedź charakteryzuje się dużą odpornością na korozyjne działanie wody zimnej

i gorącej w instalacjach wodociągowych, wody morskiej oraz korozję atmosferyczną. Na
powietrzu szybko się utlenia i matowieje. Pod wpływem wilgoci i dwutlenku węgla miedź
pokrywa się ciemnobrązową patyną (tlenkiem miedzi – zwyczajowo zwanym tlenkiem
miedzianym), przechodzącą po pewnym czasie w tzw. patynę szlachetną o barwie zielonej, którą
tworzy głównie hydroksowęglan miedzi (zasadowy węglan miedzi). Powstawanie patyny jest
zjawiskiem bardzo korzystnym, zwiększa bowiem i tak dużą odporność na korozję. W
środowisku dwutlenku siarki powstaje warstewka hydroksosiarczanu miedzi (zasadowego
siarczanu miedzi), który w przeciwieństwie do tlenków, nie chroni przed dalszą korozją. Miedź
jest też odporna na działanie kwasów nieutleniających (np. solnego, octowego), ulega zaś
niekorzystnej korozji w środowiskach kwasów utleniających np:
− kwasu azotowego i gorącego kwasu siarkowego,
− roztworów amoniaku i związków amonowych,

− kwasu siarkowego, w wodach zawierających siarczki,

− w wodach napowietrzonych o dużej zawartości kwasu węglowego.

Właściwości fizyczne i mechaniczne
Miedź jest metalem o charakterystycznej różowozłocistej barwie i doskonałym połysku. Ma

najmniejszą oporność elektryczną spośród wszystkich metali, z wyjątkiem srebra. Wykazuje
doskonałe przewodnictwo elektryczne i cieplne. Przewodnictwo cieplne miedzi jest 6 razy
większe niż stali. Współczynnik rozszerzalności cieplnej miedzi jest ok. 1,5 raza większy niż
stali i wynosi 0,0166 mm/(m

C).

Różnice temperatury występujące podczas montażu i użytkowania przewodów powodują

zmianę ich długości. Miedź należy do materiałów, które łatwo poddają się obróbce plastycznej
na zimno i na gorąco. W celu zmiękczenia miedzi poddaje się ją procesowi rekrystalizacji, tzn.
podgrzewa do temperatury 300

÷600

C, a następnie ochładza. Im czystsza miedź – tym niższa

temperatura wyżarzania.

W instalacjach gazowych stosuje się miedź odtlenioną fosforem. Fosfor jest dobrym

odtleniaczem miedzi, ale większa jego ilość (powyżej 0,1%), powoduje jej kruchość.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Stopy miedzi

Do czystej miedzi dodaje się różne pierwiastki stopowe: arsen, chrom, cynę, cynk, ołów,

nikiel, żelazo, glin (aluminium), siarkę krzem. Popularnymi stopami miedzi o szerokim
zastosowaniu są:
− Mosiądze – stopy miedzi, w których głównym dodatkiem stopowym jest cynk,

− Brązy – stopy miedzi, w których głównym dodatkiem stopowym jest cyna,

− Mosiądze i brązy zawierające więcej niż jeden składnik stopowy – to stopy specjalne.

Rury

Rury do instalacji gazowych muszą być wykonane z miedzi odtlenionej fosforem

o zawartości czystej miedzi > 99,9% zawartości fosforu 0,015

÷0,040%. Ten gatunek miedzi jest

oznakowany następująco:
– wg normy europejskiej EN 1057 - Cu-DHP, /PN-EN-1057/
– wg normy międzynarodowej ISO 1190-1 - Cu-DHP,
– wg normy niemieckiej DIN 1787 - SF-Cu,
– wg normy brytyjskiej BS 1172 - C 106.

Wymagania dotyczące stanu kwalifikacyjnego

Rury miedziane produkowane są w trzech stanach kwalifikacyjnych różniących się stopniem

twardości (miękkim, półtwardym i twardym), a tym samym właściwościami mechanicznymi
i użytkowymi. Mniejszą twardość uzyskuje się w wyniku procesu rekrystalizacji (wyżarzania).

Do instalacji gazowych należy stosować rury twarde ciągnione, bez szwu. Rury te mają

największą wytrzymałość i trwałość.

Rury miedziane muszą być gładkie, czyste, bez rys, pozbawione smarów po procesie

ciągnienia i węgla po procesie wyżarzania. Dotyczy to zewnętrznej i wewnętrznej powierzchni
rur.

Tab. 1. Podział rur ze względu na ich twardość. [7, s. 20]

Stan kwalifikacyjny

Określenie

Miękki półtwardy Twardy

Oznaczenie wg normy europejskiej EN 1057
/PN-EN-1057/

R220 R250 R290

Oznaczenie wg DIN 17671 F22

F30

F37

Oznaczenie krajowe wg PN-71/H-1706

Typowa długość [m]

Zwoje 25 i 50 m,

odcinki proste 3 i 5

Odcinki proste 3 i 5

Zakres średnic wg EN 1057 [mm]

÷54 6÷159 6÷267

Naprężenie rozciągające [Mpa]

≥ 220

≥ 250

≥ 290

Podział rur ze względu na ich trwałość

Rury miedziane do instalacji gazowej muszą spełniać określone wymagania dotyczące

średnic zewnętrznych, grubości ścianek i ich tolerancji wymiarowych. Grubość ścianki rur
miedzianych do instalacji gazowych nie może być mniejsza niż 1 mm.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podstawowy typoszereg rur miedzianych przeznaczonych do instalacji gazowych zgodnie

z normą PN-EN 1057 przedstawiono w tabeli 2.

Tab. 2. Typoszereg rur miedzianych przeznaczonych do instalacji gazowych (wg PN-EN-1057) [7, s. 21]

Odchyłka średnicy zewnętrznej

Dotycząca każdej

średnicy zewnetrznej

Średnica

zewnętrzna

x grubość

ścianki

x e

Średniej
średnicy

zewnętrznej

dla

wszystkich

stanów

Rury

twarde

(R 290)

Rury

półtwarde

(R250)

Odchyłka

grubości

ścianki

Średnica

wewnętrzna

Masa

Pojemność

Odpowiada

rurze

stalowej

[mm] [mm] [mm]

[mm] [%] [mm] [kg/m]

[dm

/m] [cal]

12 x 1,0

± 0,04

± 0,09

± 13

0,308

0,079

⅜

15 x 1,0

± 0,04

± 0,09

± 13

0,391

0,133 -

18 x 1,0

± 0,04

± 0,09

± 15

0,475

0,201 ½

22 x 1,0

± 0,05

± 0,06

± 0,10

± 15

0,587

0,314 ¾

28 x 1,5

± 0,05

± 0,06

± 0,10

± 15

1,110

0,491 1

35 x 1,5

± 0,06

± 0,07

± 0,11

± 15

1,410

0,804 1¼

42 x 1,5

± 0,06

± 0,07

± 0,11

± 15

1,700

1,195 1

54 x 2,0

± 0,06

± 0,07

± 0,11

± 15

2,910

1,963 2

64 x 2,0

± 0,07

± 0,10

± 0,15

± 15

3,467

2,827 -

76,1 x 2,0

± 0,07

± 0,10

± 0,15

± 15

72,1

4,144

4,083 2

88,9 x 2,0

± 0,07

± 0,15

± 0,20

± 15

84,9

4,890

5,658 3

108 x 2,5

± 0,07

± 0,20

± 0,30

± 15

103

7,420

8,328 4

Z uwagi na ilości gazu zużywane w praktyce przez większość odbiorników, instalacje

gazowe z miedzi mają najczęściej średnicę do 54mm. Rury większych średnic są rzadziej
stosowane.

Utrzymanie odchyłek (tolerancji) według przedstawionych wymagań daje gwarancję

poprawnego wykonania połączeń kapilarnych rur i łączników.

Do pomiaru kontrolnego wymiarów rur powinno się używać przyrządów o dokładności

minimum 0,01 mm (sprawdziany przechodnie i nieprzechodnie). Grubość ścianek mierzy się
śrubą mikrometryczną lub ultradźwiękowym miernikiem grubości.

Grubość ścianki rur miedzianych stosowanych do wykonywania instalacji gazowych nie jest

podyktowana względami wytrzymałościowymi na rozerwanie, lecz możliwością ich skręcania
lub zgniecenia podczas montażu.

Wszystkie rury miedziane przeznaczone do instalacji gazowych musza być szczelne.
Producent powinien poddać je jednej z następujących prób szczelności:

• pneumatycznej pod ciśnieniem 0,4 MPa (brak pęcherzyków powietrza po zanurzeniu

rury w wodzie – przez co najmniej 10 s),

• hydraulicznej – przez co najmniej 10 s (rury średnicy 12÷54 mm – pod ciśnieniem wody

3,5 MPa, rury średnicy 64÷108 mm – pod ciśnieniem wody 2,5 MPa),

• metodą prądów wirowych.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Oznakowanie, pakowanie, magazynowanie i transport rur miedzianych

Zgodnie z normą europejską obowiązkiem producenta jest oznakowanie rur, polegające na

umieszczeniu wzdłuż rury napisu zawierającego:

– numer normy,
– średnicę zewnętrzną w mm,
– grubość ścianki w mm,
– stan kwalifikacyjny (oznaczenie twardości),
– znak identyfikacyjny producenta,
– datę produkcji – rok, kwartał lub miesiąc.

Rury średnicy 12÷54 mm powinny być trwale oznakowane co 0,6 m. Inne rury trzeba

oznakować co najmniej na obu końcach.

Zamawiając rury nabywca powinien podać następujące informacje:

– ilość zamawianych rur (w m),
– numer normy (np. EN 1057),
– oznaczenie stanu kwalifikacyjnego,
– średnicę zewnętrzną x grubość ścianki (w mm),
– długość (np. odcinki proste 3 i 5 m).

W normie nie podano wymagań dotyczących pakowania, magazynowania i transportu rur.
Producent jest odpowiedzialny za właściwe opakowanie i oznakowanie wyrobu. Rury trzeba

przechowywać w czystych i suchych pomieszczeniach, wolnych od szkodliwych par i gazów.

Rury luzem powinno się układać na gładkim i czystym podłożu w stosach o wysokości do

0,5 m. Rury o większych średnicach należy układać na spodzie stosów. Stosy rur trzeba
zabezpieczyć przed osunięciem słupkami oporowymi. Podczas transportu rury powinny być
zabezpieczone przed uszkodzeniem mechanicznym.

Rury w wiązkach należy związać taśmą samoprzylepną co najmniej w trzech miejscach

wzdłuż rur. Rury o różnych średnicach powinny być pakowane w oddzielnych wiązkach.
Nie należy wsuwać rur o mniejszych średnicach do większych.

Rury w zwojach należy magazynować poziomo do wysokości 1 m .
Rury nieprawidłowo transportowane bądź składowane mogą ulec trwałemu odkształceniu,

co utrudnia ich późniejszy montaż.

Łączniki

Do łączenia rur miedzianych ze sobą oraz do zmiany kierunku prowadzenia przewodów

stosuje się kielichowe łączniki miedziane, a do połączenia z armaturą i odbiornikami gazu –
łączniki przejściowe z brązu i mosiądzu.

W instalacjach gazowych wolno stosować tylko łączniki wykonane fabrycznie.

Niedopuszczalne jest używanie trójników, redukcji i innych odgałęzień wykonanych ręcznie.

Wybór oferowanych łączników miedzianych jest bardzo bogaty. Do podstawowych

łączników należą:

a) złączki równoprzelotowe i redukcyjne,
b) kolana jedno i dwukielichowe,
c) łuki jednokielichowe i dwukielichowe o kącie 45

, 90

i 180

d) trójniki równoprzelotowe i redukcyjne.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

a) równoprzelotowa złączka redukcyjna, b) kolano dwukielichowe, c) łuk jednokielichowy,

d) trójnik równoprzelotowy

Rys. 1. Łączniki miedziane. [7, s. 26]

Oprócz popularnych łączników gładkich występuje odmiana łączników miedzianych,

zwanych łącznikami z lutem integralnym. Mają one charakterystyczne przetłoczenia obwodowe
– w połowie głębokości kielichów – z fabrycznie osadzonym pierścieniem lutowniczym.

–średnica wewnętrzna, t - minimalna grubość ścianki, t’ – minimalna grubość ścianki przetłoczonego rowka

Rys. 2. Kielich z lutem integralnym [6, s. 19]

Wśród łączników ze stopów miedzi rozróżniamy:

– złączki proste i redukcyjne z gwintem zewnętrznym lub wewnętrznym i końcówką

kielichową (rys. 3 a, b,)

– kolana z gwintami i kielichami do lutowania (rys. 3 c)
– dwuzłączki proste (rys. 3 d) i kątowe z końcami gwintowanymi i do lutowania,
– łączniki zaciskowe.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

a) złączka prosta z gwintem zewnętrznym, b) złączka redukcyjna z gwintem wewnętrznym,

c) kolano z gwintem I kielichem do lutowania, d) dwuzłączka prosta,

Rys. 3. łączniki ze stopów miedzi [7, s. 26]

W instalacjach gazowych nie wolno stosować łączników gwintowanych z tnącym

pierścieniem zaciskowym.

Łączniki miedziane i ze stopów miedzi mają znormalizowane wymiary: średnicę zewnętrzna

i wewnętrzną, długość kielicha i minimalną grubość ścianki. Wszystkie łączniki muszą mieć
aprobatę techniczną wydaną przez Instytut Górnictwa Naftowego i Gazownictwa (PGNiG)
w Krakowie, potwierdzoną deklaracją zgodności z aprobatą techniczną – wydaną przez
producenta.

Wymagania materiałowe

Wymagania materiałowe dotyczące łączników miedzianych są takie same, jak dla rur

miedzianych, tzn. łączniki te muszą być wykonane z miedzi odtlenionej fosforem, o oznaczeniu
Cu-DHP wg normy ISO 1190-1.

Stopy miedzi do produkcji łączników muszą mieć skład chemiczny gwarantujący odporność

na odcynkowanie to znaczy odparowanie cynku podczas lutowania twardego przy wyższych
temperaturach rzędu 700÷800

C. Dlatego do operacji lutowania twardego nie zaleca się

stosowania łączników mosiężnych. Łączniki te w instalacjach gazowych stosuje się tylko wtedy,
gdy nie biorą one bezpośredniego udziału w procesie lutowania. W związku z powyższym do
wykonywania połączeń w instalacjach za pomocą lutowania twardego zaleca się stosowanie
stopów miedzi z cyną, a więc brązów.

Do ich wykonania stosuje się materiał B-663 (wg PN-91/H-87026), który odpowiada

materiałowi CuSn5ZnPb (wg DIN 1705) oraz CuPb5Sn5Zn5 (wg pr EN 133/80).

Wymagania wymiarowe łączników

Zasada lutowania kapilarnego narzuca kształt łączników, natomiast grubość ścianek wynika

z warunków wytrzymałości analogicznych, jak dla rur oraz technologii wykonania. W normach
nie narzucono grubości ścianek łączników, określono jedynie ich grubość minimalną – nieco
mniejszą od grubości ścianki rury miedzianej odpowiedniej średnicy. Normowane są tylko
wymiary, od których zależy szczelność i trwałość połączeń, tzn.:

– średnica wewnętrzna i głębokość kielicha,
– średnica zewnętrzna i długość bosej końcówki,
– minimalna grubość ścianki,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– minimalna średnica otworu przelotowego.

Łączniki do połączeń kapilarnych

Wszystkie łączniki do lutowania kapilarnego służą do tworzenia połączeń nierozłącznych.
Wymiary wewnętrzne kielichów łączników i zewnętrzne rur oraz ich tolerancje wymiarowe

są tak dobrane, aby – po włożeniu bosego końca rury lub łącznika do kielicha – między
łączonymi elementami zawsze pozostała szczelina kapilarna. W złączach elementów o średnicy
nominalnej do 54mm szczelina ta powinna wynosić 0,02÷0,30mm. Podstawowe wymiary
łączników do lutowania kapilarnego podano w tabeli 2. Pomiar kontrolny wymiarów łącznika
należy wykonywać sprawdzianem przechodnim i nieprzechodnim lub przyrządem o dokładności
0,01mm. Grubość ścianek mierzy się śrubą mikrometryczną lub ultradźwiękowym miernikiem
grubości.

d – średnica wewnętrzna kielicha, D – średnica zewnętrzna bosego końca, e – grubość ścianki, l

– długość kielicha,

– długość bosego końca

Rys. 4. Wymiary łączników lutowanych [7, s. 29]

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tab. 3. Wymiary (w milimetrach) łączników do lutowania kapilarnego. [7, s. 29]

Dopuszczalne

odchyłki

wymiarowe

średnicy

Minimalna długość

Grubość ścianki

łącznika

Szerokość szczeliny

lutowniczej

Średnica

kielicha

(wewnętrzna d)

lub bosego

końca

(zewnętrzna D)

kielicha

boseg

końca

kielicha

bosego

końca l

bosego

końca l

z miedzi

z brązu

tłoczonego

minimalna maksymalna

76,1

88,9

108

+0,155
+0,065

+0,185

+0,075

+0,23
+0,09

+0,33

+0,10

±0,045

±0,055

±0,07

0,6

0,7

0,8

0,9

1,0

1,1

1,2

1,4

1,6

1,8

2,1

1,1

1,2

1,4

1,5

1,6

1,8

2,0

2,3

2,6

2,9

3,3

0,02

0,03

0,20

0,24

0,30

0,40

Łączniki przejściowe z końcówkami gwintowanymi

Łączniki z brązu z końcówkami gwintowanymi powinny spełniać następujące wymagania:

- do połączeń z uszczelnieniem na gwincie (gwinty zewnętrzne stożkowe 1:16 wg PN–ISO

228-1, oraz wewnętrzne równoległe wg PN–ISO 7-1),

- do połączeń z uszczelnieniem na płaszczyźnie czołowej (gwinty rurowe walcowe

wg PN–ISO 7-1).

Rys. 5. Łączniki z końcówką gwintowaną [6, s. 22]

Minimalną grubość ścianek łączników z końcówkami gwintowanymi przedstawia tabela 4.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tab. 4. Grubość ścianek łączników z końcówkami gwintowanymi [7, s. 30]

Średnica gwintu [cal]

3/8 1/2 3/4 1 11/4

11/2 2 21/2

Odpowiadająca średnica nominalna [mm]

12 15 22 28 35 42 54 64

Minimalna grubość ścianki łączników
wyciskanych e

min

[mm]

1,1 1,2 1,4 1,5 1,6 1,8 1,9 2,0

Do uszczelniania połączeń gwintowanych należy stosować taśmy teflonowe lub pasty

uszczelniające. Nie wskazane jest stosowanie włókna konopnego, gdyż podczas skręcania
łączników z brązu zsuwa się ono z gładkich powierzchni gwintu.

Wymagania dotyczące jakości powierzchni łączników

Powierzchnie zewnętrzne i wewnętrzne łączników powinny być czyste, wolne od produktów

utleniania oraz uszkodzeń mechanicznych. Maksymalna ilość węgla lub smaru na wewnętrznej
powierzchni łącznika nie może przekraczać 1 mg/dm

. Łączniki z brązu nie mogą mieć wad

odlewniczych ani po obróbce mechanicznej. Krawędzie końcówek powinny być zaokrąglone
i od wewnątrz ścięte.

Oznakowanie łączników

Każdy łącznik powinien być oznakowany czytelnie i trwale:

– znakiem firmowym lub nazwą producenta,
– średnicą nominalną rury, która do niego pasuje lub wymiarem gwintu (łączniki

z gwintem),

– znakiem jakości.
W zamówieniu należy podać m.in.:
– nazwę łącznika,
– nominalne średnice końcówek.

Materiały do lutowania twardego.

Rury miedziane stosowane do budowy instalacji gazowych, ze względu na ochronę

przeciwpożarową, należy łączyć wyłącznie lutem twardym o temperaturze topnienia powyżej
650

C. Na jakość połączeń decydujący wpływ ma skład lutu, a przede wszystkim jego

właściwości zwilżające i oczyszczające, które umożliwiają – przy odpowiedniej szczelinie
kapilarnej – płynięcie i przyleganie lutu do powierzchni łączonego materiału, Spoiwa do
lutowania twardego występują w postaci drutów lub cienkich prętów. Rodzaje lutów twardych
stosowanych do instalacji gazowych przedstawiono w tabeli 5.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tab. 5. Spoiwa i topniki stosowane do lutowania twardego instalacji gazowych z miedzi (wg DIN 8513) [7, s. 33]

Typ lutu

Oznaczenie

lutu

( wg DIN

8513 )

Skład

chemiczny

Zakres

temperatur

topnienia

[

Minimalna

temperatura

lutowania

[

Użycie topnika

( wg DIN 8511 )

L-Ag45Sn

45% Ag

27% Cu

25%Zn

3% Sn

640÷680 670

L-Ag44

44% Ag

30% Cu

26% Zn

640÷740 730

AgCuZn

L-Ag34Sn

34% Ag

36% Cu

27% Zn

3% Sn

630÷730 710

F-SH1

CuP

L-Ag2P

L-CuP6

2% Ag

6% P

92% Cu

6% P

94% Cu

650÷810

710÷880

710

730

Nie potrzeba topnika*

∗

Zastosowanie lutu fosforowego (CuP) do lutowania łączników z mosiądzu i brązu jest możliwe wyłącznie

w połączeniu z topnikiem.

Do lutowania instalacji gazowych trzeba stosować luty wyprodukowane zgodnie z normą,

mającą deklarację zgodności lub odpowiedni certyfikat. Luty powinny być odpowiednio
opakowane, a opakowanie oznakowane (przedmiot, nazwa producenta, oznaczenie lutu,
informacja o jego toksyczności, norma, wg której go wyprodukowano).

Zgodnie z tablicą 5 do lutowania twardego łączników z miedzi (mających certyfikat lub

aprobatę techniczną) stosuje się:

– luty fosforowe (CuP) bez topnika,
– luty srebrne (AgCuZn) z topnikiem.

Do lutowania twardego łączników z brązu i mosiądzu (mających certyfikat lub aprobatę

techniczną) stosuje się:

– luty srebrne (AgCuZn) z topnikiem,
– luty fosforowe (CuP) bez topnika.

Stosując luty zawierające srebro zawsze należy dodawać topnik. Nie wymagają topnika luty

z zawartością fosforu, stosowane do lutowania łączników z miedzi, nawet jeśli w ich składzie
jest niewielka ilość srebra (np. L-Ag2P). Do lutowania łączników z mosiądzu lub brązu lutami
fosforowymi (CuP) zawsze należy stosować odpowiedni topnik.

W instalacjach gazowych nie wolno stosować lutów z zawartością kadmu ani luźnych

pierścieni lutowniczych ( kadm i jego opary są szkodliwe dla zdrowia).

Przed stosowaniem każdego lutu trzeba zapoznać się z zaleceniami producenta.

Topniki

Topnik spełnia w procesie lutowania bardzo ważną funkcję: chroni łączone powierzchnie,

wcześniej oczyszczone do metalicznego połysku, przed utlenianiem wskutek podgrzewania.

Zapewnia więc dobre zwilżenie tych powierzchni stopionym spoiwem. Ponieważ topnik

narusza powierzchnie elementów miedzianych (wykazuje właściwości korozyjne), więc daje się
go tuż przed rozpoczęciem lutowania. Należy stosować go ostrożnie, nakładając cienką warstwę
tylko na koniec rury, na długości nie większej niż głębokość kielicha. Nadmiar topnika po
lutowaniu należy dokładnie usunąć, wycierając okolice złącza.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W topnikach do lutowania twardego występują głównie: kwas borowy, boraks, fluorki

i fluoroborki. Do lutów twardych należy stosować topniki wyprodukowane zgodnie z normą,
właściwie oznaczone (jak luty) i mające odpowiedni certyfikat lub deklarację zgodności.

Najlepiej jest stosować luty i topniki tego samego producenta. Do lutów twardych

odpowiedni jest topnik o oznaczeniu F-SH1 ( F – topnik, S – przeznaczony do lutowania metali,
H – twardy, 1 – stopień wytrawiania materiału).

Do łączenia instalacji gazowych nie należy używać past lutowniczych, tzn. mieszanek

złożonych z topnika i sproszkowanego lutu.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki certyfikat powinny posiadać materiały służące do montażu instalacji gazowych?
2. Jakimi właściwościami powinna charakteryzować się miedź i jej stopy, aby można je było

zastosować w instalacjach gazowych?

3. W jakich stanach kwalifikacyjnych produkuje się rury miedziane?
4. Jakie rury miedziane można stosować do instalacji gazowych?
5. Jakie wymiary rur miedzianych są najczęściej stosowane w instalacjach gazowych z miedzi?
6. Jakie informacje musi zawierać prawidłowo oznakowana rura miedziana?
7. Z jakich materiałów mogą być wykonane łączniki stosowane w instalacjach gazowych?
8. Jaki jest ogólny podział łączników stosowanych w instalacjach gazowych?
9. Jakie łączniki są dopuszczone do stosowania w instalacjach gazowych?
10. Jaki rodzaj uszczelnień powinien być stosowany przy skręcaniu łączników z brązu?
11. Jaki rodzaj lutowania stosuje się przy łączeniu elementów instalacji gazowej?
12. Jakie rodzaje lutów stosuje się do lutowania instalacji gazowej?
13. Jaką rolę spełnia topnik w procesie lutowania?
14. Jakie topniki stosowane są do łączenia elementów instalacji gazowych?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj właściwości

jakie muszą posiadać rury miedziane

aby mogły być użyte do

wykonania instalacji gazowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z materiałem dydaktycznym dotyczącym wyrobów i materiałów stosowanych

w instalacjach gazowych,

3) dokonać analizy tego materiału pod kątem właściwości fizyko-chemicznych, mechanicznych

i stanu kwalifikacyjnego,

4) na kartce papieru wypisać rodzaje, właściwości i warunki jakie muszą spełniać rury

przeznaczone do instalacji gazowych,

5) zaprezentować efekty swojej pracy,
6) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

– instrukcja do wykonania ćwiczenia,
– stolik,
– krzesło,
– zeszyt,
– ołówek,
– Norma Pn-EN-1057,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Dokonaj podziału łączników rozłącznych i nierozłącznych ze względu na ich zastosowanie

w instalacji gazowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z materiałem dydaktycznym dotyczącym wyrobów i materiałów stosowanych

w instalacjach gazowych,

3) dokonać analizy materiału pod kątem rodzajów i stosowania łączników z miedzi i stopów

miedzi,

4) wykonać zestawienie w tabeli zestawieniowej przygotowanej przez siebie,
5) zaprezentować efekty swojej pracy,
6) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– instrukcja do wykonania ćwiczenia,
– stolik,
– krzesło,
– zeszyt,
– ołówek,
– katalog złączek do lutowania,
– katalog złączek do łączenia za pomocą gwintu,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Dobierz odpowiedni łącznik niezbędny do połączenia z rurą miedzianą Ø35mm.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z materiałem dydaktycznym dotyczącym. wyrobów i materiałów stosowanych

w instalacjach gazowych,

3) dokonać analizy materiału pod kątem doboru łączników z końcówką do lutowania,
4) dobrać odpowiedni łącznik służący do połączenia z rurą miedzianą Ø35mm
5) zaprezentować efekty swojej pracy,
6) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

– instrukcja dla wykonania ćwiczenia,
– stolik,
– krzesło,
– zeszyt,
– ołówek,
– Norma PN-EN-1057,
– tabela z wymiarami złączek i łączników,
– plansze z łącznikami i złączkami stosowanymi w instalacji gazowej,
– literatura z rozdziału 6.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) dobrać odpowiedni rodzaj materiału do wykonania instalacji gazowej?

2) rozróżnić stany kwalifikacji rur miedzianych?

3) rozróżnić łączniki stosowane w instalacjach gazowych z miedzi?

4) zastosować odpowiedni łącznik do połączenia rozłącznego

lub nierozłącznego z gazowymi przewodami miedzianymi?

5) rozróżnić rodzaje lutów do lutowania twardego?

6) dobrać odpowiedni rodzaj uszczelnień stosowanych przy skręcaniu łączników

mosiężnych lub z brązu na instalacji gazowej z miedzi?

7) dobrać odpowiedni topnik do odpowiedniego lutu podczas operacji

lutowania twardego?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Przygotowanie rur miedzianych do wykonania połączeń

4.3.1.Matriał nauczania

Cięcie rur

Przygotowanie każdego złącza zaczyna się od ciecia rury. Ciecie rury miedzianej

rozpoczyna się zaraz po wykonaniu pomiarów i wytrasowaniu żądanej długości. Cięcia rur
miedzianych można wykonać drobnozębną piłką do metalu, ale zalecanym obecnie narzędziem
i to zdecydowanie nowocześniejszym są różnorodne obcinarki krążkowe.

Cięcie rur miedzianych, z uwagi na stosunkowo cienkie ścianki, nie stwarza praktycznie

trudności, jest szybkie i proste.

Podstawowym wymaganiem we wszystkich połączeniach rur miedzianych jest

prostopadłość płaszczyzny cięcia do osi rury. Zapewnić to może użycie prowadnicy korytkowej
z prostopadłą szczeliną przy cięciu piłką lub użycie przecinarki krążkowej.

Rys. 6. Cięcie rury w prowadnicy korytkowej [1, s. 16]

Przecinarki krążkowe są najwłaściwszym narzędziem do ciecia rur miedzianych.
Wytwarzane są przez wielu producentów narzędzi monterskich, w różnych wielkościach.

W praktyce stosuje się je do cięcia rur o średnicy 18÷108 mm, tzn. w takim samym zakresie,
w jakim są produkowane łączniki kapilarne.

Obcinarki krążkowe posiadają zawsze możliwość wymiany noża krążkowego, a każdy

z producentów oferuje noże jako typową część zamienną, najczęściej w opakowaniach po
10 sztuk. Wymiana zużytego lub wyszczerbionego noża jest konieczna do uzyskania krawędzi
cięcia rury zgodnie z wymaganiami. Obcinarki krążkowe przy prawidłowym użytkowaniu są
narzędziami trwałymi, ulegają jednak z czasem zużyciu polegającym na powstaniu zbyt dużych
luzów na prowadnicach trzpienia ruchomego. Luz na prowadnicach prowadzi do spiralnej linii
działania noża na obwodzie ciętej rury, a zużycie to jest nienaprawialne, dyskwalifikujące
narzędzie. Uwaga: noże w obcinarkach krążkowych dostosowane są do rodzaju ciętego
materiału, np.: miedź, stal, tworzywo sztuczne.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 7. Obcinarki krążkowe [7, s. 43] Rys. 8. Przecinarka nożycowa [3, s. 38]

Do ciecia najmniejszych średnic 6 i 8 mm miękkich rur miedzianych stosowane są

przecinarki nożycowe. Podczas cięcia narzędzie ma położenie stałe, a obracana jest rura. Dla
ułatwienia i przyspieszenia ręcznego cięcia stosowane są coraz częściej piły brzeszczotowe
ręczne o napędzie elektrycznym.

Rys. 9. Piła brzeszczotowa [3, s. 38]

Budowa obcinarek krążkowych (rys. 7) jest oparta na jednej z dwóch zasad:
• stałych rolkach podpierających oraz ruchomo osadzonym wymiennym nożu krążkowym,
• obrotowym nożu krążkowym zamocowanym na stałe oraz ruchomych rolkach

podpierających

Produkowane są również miniobcinarki krążkowe przeznaczone do ciecia rur o średnicy

maksymalnej 22 lub 28 mm, układanych w wymuszonej pozycji (na ścianach, w bruzdach).

Rys. 10. Obcinarka krążkowa mini [3, s. 37]

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wszystkie operacje związane z cieciem rur można wykonać bez mocowania ich w imadle

monterskim. Jeżeli jednak zachodzi taka konieczność, to należy zabezpieczyć rury przed
deformacją, np. zamontować szczeki imadła z odpowiednimi gniazdami o przekroju kołowym.

Optymalny rezultat cięcia osiąga się zwykle przy 5-, 6- lub 7-krotnym obróceniu obcinarki

wokół osi rury i stopniowym wprowadzaniu jej noża – z każdym obrotem coraz głębiej
w materiał rury. Zbyt głębokie wprowadzenie noża w materiał spowoduje opalizację przekroju
miękkiej rury miedzianej lub uszkodzenie noża krążkowego – jeśli rura jest twarda.

Zdeformowane końce rury zaleca się obciąć, w ostateczności poddać kalibracji.
Czynnościami kończącymi operację cięcia są:

- usunięcie zadziorów:
- kalibrowanie końców rur, konieczne tylko po cięciu rur miękkich, których końce mogły

się zdeformować.

Gratowanie zadziorów

Krawędzie rury po cięciu powinny być pozbawione gratów (zadziorów).

W wyniku cięcia rur powstają dwa rodzaje zadziorów: wewnętrzne po cięciu obcinarką
krążkową lub wewnętrzne i zewnętrzne po cięciu piłą ręczną albo piłą tarczową.

Graty zewnętrzne uniemożliwiają utworzenie szczeliny kapilarnej połączenia, natomiast

graty wewnętrzne zakłócają późniejszy przepływ mediów, a przy większych prędkościach
przepływu prowadzą do lokalnych uszkodzeń korozyjno – erozyjnych. Zadziory usuwa się
prostymi narzędziami, np. skrobakami.

Należy przy tym unikać fazowania końca rury nieprzydatnego przy późniejszym łączeniu.
Nowocześniejszym narzędziem do usuwania zadziorów są gratowniki wielonożowe lub

jednonożowe, niekiedy zespolone z obcinarką krążkową.

1 – do usuwania zadziorów z powierzchni zewnętrznej rury, 2 – z powierzchni wewnętrznej

Rys. 11. Gratowniki [3, s. 37]

Rys. 12. Gratowniki jednonożowe [7, s. 43]

Kalibrowanie

Kalibrowanie końców rur konieczne jest tylko po cięciu rur miedzianych, których końce

mogły się zdeformować.

Do kalibrowania służą odpowiednie dla każdej średnicy trzpienie oraz tuleje kalibrujące.

Jako pierwszą kalibruje się średnicę wewnętrzną za pomocą trzpienia a następnie zewnętrzną
średnicę z pomocą tuleji kalibrującej. Próba równoczesnego kalibrowania zewnętrznej
i wewnętrznej średnicy rury prowadzi do zakleszczenia kalibratorów i ich uszkodzenia.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

a) kalibrator średnicy wewnętrznej (trzpień), b) kalibrator średnicy wewnętrznej (tuleja),

c) posługiwanie się kalibratorem

Rys. 13. Kalibratory do rur miedzianych [7, s. 44]

Rys. 14. Tuleja kalibrująca trzpień [7, s. 44]

Kielichowanie

Kielichowanie umożliwia wykonanie połączeń dwóch rur miedzianych o równej średnicy,

bez użycia fabrycznie wykonanego, znormalizowanego łącznika dwukielichowego. Wykonanie
kielichów do połączeń kapilarnych na rurach miękkich nie przedstawia większych trudności.

Kielichowanie rury twardej należy poprzedzić wyżarzaniem zmiękczającym. Wyżarzanie

zmiękczające wymaga następujących czynności:

- trasowania obszaru grzania,
- równomiernego podgrzania rury na długości strefy grzania do temperatury ok. 650

(ciemnoczerwony kolor) tak aby jej nie przegrzać,

- swobodnego schłodzenia rury.

Kielichy wykonane na rurach muszą spełniać wymagania odnośnie wymiaru i tolerancji średnicy
wewnętrznej łączników. Szerokość szczeliny miedzy łączonymi elementami nie może być
mniejsza niż 0,02mm, nie może też przekraczać 0,3mm (rury średnicy do 54mm) lub 0,4mm
(rury średnicy powyżej 54 mm). Przestrzeganie tych wymogów zapewnia utworzenie złącza
kapilarnego. Minimalna długość kielichów, która zapewnia wytrzymałość otrzymanego złącza
nie może być mniejsza od wartości podanych w tabeli 4.

Minimalna długość kielicha decyduje o wytrzymałości złącza. Operacja kielichowania

przebiega następująco:

– złożoną głowicę segmentową wprowadza się w rurę,
– za pomocą dźwigni nożycowej przesuwa się rdzeń stożkowy pomiędzy segmenty

głowicy, która – rozprężając się – powoduje powstanie kielicha. Kielich powinien być
wykonany jednym płynnym ruchem dźwigni nożycowej, trwającym kilka sekund.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zalecane jest unikanie stosowania wszelkiego rodzaju smarów podczas czynności

kielichowania.

Najlepszym narzędziem do kielichowania rur w warunkach budowy jest kielichownica –

ekspander (rys. 15). Podstawowym elementem we wszystkich typach kielichownic jest głowica
ekspandująca o symetrycznie ułożonych segmentach. Wciskanie między segmenty specjalnego
trzpienia powoduje ich rozwarcie, a tym samym roztłaczanie rur.

Rys. 15. Kielichownica z wymiennymi głowicami ekspandującymi [7, s. 45]

Rys. 16. Wymienne głowice ekspandujące do kielichownicy [7, s. 45]

Przyrządem pokazanym na rys. 15 można kielichować rury o średnicy do 42 mm. Rury

o średnicy 54÷108 mm kielichuje się narzędziami działającymi na tej samej zasadzie stosując
napęd hydrauliczny lub pneumatyczny. Możliwe jest również kielichowanie ręczne
kielichownicą stopniową typu ciężkiego z głowicą dostosowaną do sześciu średnic rur bez
konieczności jej wymiany, co znacznie przyspiesza postęp prac przy montażu instalacji (rys. 17).

Rys. 17. Kielichownica stopniowa [6, s. 34]

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gięcie rur miedzianych

Duża plastyczność miedzi i podatność na kształtowanie daje możliwość łatwego gięcia rur.
Pozwala to na dopasowanie instalacji do wnętrza pomieszczenia, ograniczenie zużycia

łączników kształtowych, a tym samym zmniejszenie liczby połączeń. Technika gięcia rur
miękkich i twardych jest różna i zależy od średnicy rury. Wszystkie sposoby gięcia powinny:
– zapewniać gładkość zewnętrznej i wewnętrznej powierzchni rury w obszarze gięcia,
– powodować minimalną deformację przekroju kołowego rury w obszarze gięcia,
– powodować względnie małe zmiany grubości ścianki rury na zewnętrznym promieniu łuku

Rozróżnia się następujące metody gięcia rur twardych:

na gorąco,

na zimno,

po wyżarzaniu zmiękczającym.

Gięcie ręczne na ciepło rur twardych

Gięcie ręką na ciepło stosujemy nie mając do dyspozycji giętarki. Aby podczas gięcia na

ciepło uniknąć fałd na łuku wewnętrznym, wypełniamy rurę suchym drobnoziarnistym piaskiem
kwarcowym (rys. 18). Wilgotny piasek wytwarza w trakcie ogrzewania parę, która eksploduje
wyrzucając zawartość rury oraz zatyczki. Efektem takiej eksplozji mogą być groźne w skutkach
wypadki.

Rys. 18. Rura wypełniona piaskiem kwarcowym. Oba końce zatykamy drewnianymi zatyczkami.[8, s. 105]

Przystępując do gięcia rur zawsze wyznaczamy obszar gięcia i grzania rury. Wymiar

montażowy tzw. średnicówkę mierzymy zawsze od początku rury do środkowej osi łuku.

Następnie musimy określić i zaznaczyć długość nagrzewania giętego łuku i czynimy to

w następujących etapach:

• zaznaczamy średnicówkę,
• od średnicówki odmierzamy odległość „ r” w kierunku początku rury,

• następnie odmierzamy odległość ½ r w przeciwną stronę.

Rys. 19. Wyznaczanie długości nagrzewania [8, s. 105]

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rozpoczynając wyżarzanie zmiękczające, ustawiamy na palniku miękki płomień. Rurę

musimy ogrzewać równomiernie. Cel ten osiągamy za pomocą ruchów wahadłowych płomienia
po całej długości nagrzewania. Należy doprowadzić rurę do żarzenia w kolorze
ciemnoczerwonym (powyżej 650 C). Uwaga, nie wolno jej przegrzać, bo dojdzie do wypalenia
dziur! Następnie powoli i bez zatrzymywania gniemy rurę ręką. Czynność tę należy wykonywać
w rękawicach roboczych. Za pomocą kątownika sprawdzamy i ewentualnie korygujemy
dokładności wymiarów. Po wystygnięciu starannie opukujemy rurę, aby usunąć z niej piasek.

Tylko suchy piasek kwarcowy daje się łatwo usunąć z rury, gdyż nie przykleja się do jej

ścianek. Gięcie rur w łuki zmniejsza liczbę stosowanych złączek i tym samym o wiele zmniejsza
liczbę miejsc lutowanych w instalacji. Należy unikać także zbędnego wprowadzania ciepła do
materiału rur miedzianych układanych w charakterze przewodów instalacji gazowej, ponieważ
zwiększa to ryzyko korozji.

Gięcie rur miedzianych twardych na zimno przy pomocy giętarki

Gnąc rury na przewody instalacyjne zaznaczamy średnicówkę. Giętarka ręczna zbudowana

jest w taki sposób, że dzięki wymiennym segmentom gnącym może być stosowana do rur
o różnych średnicach zewnętrznych. Po zaznaczeniu średnicówki wsuwamy rurę do giętarki
dopóty, aż oznaczenie na rurze pokryje się ze znakiem na giętarce (rys. 20). Twarde rury
miedziane o średnicy zewnętrznej większej niż 18 mm mogą być gięte wówczas, jeżeli zostały
uprzednio zmiękczone przez wyżarzenie. Po wystygnięciu, gnie się je za pomocą giętarki.
W przypadku większych średnic używa się maszyn do gięcia rur o napędzie elektrycznym.
Zgodnie z normą, twarde rury miedziane można giąć na zimno tylko do średnicy zewnętrznej
18 mm!

Rys. 20. Gięcie rur za pomocą giętarki [6, s. 47]

Tab. 6. Minimalny promień gięcia na zimno rur miedzianych w stanie twardym.[1, s. 19]

Średnica

zewnętrzna

Grubość

ścianki

Promień gięcia

Minimum

0,8 i 1,0

15 1,0 52,5
18 1,0 72

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gięcie rur miedzianych twardych na gorąco przy pomocy giętarki

Do gięcia rur o średnicy większej od 15 mm konieczne są już specjalistyczne narzędzia,

zwiększa się też pracochłonność wykonania tej operacji. Kolejność czynności podczas gięcia rur
miedzianych na gorąco przebiega następująco:
-

wyznaczanie obszaru gięcia i grzania,

wypełnienie rury suchym, drobnoziarnistym piaskiem,

zamknięcie rury drewnianym korkiem,

wstępne podgrzanie do zmatowienia powierzchni,

grzanie właściwe równomierne na całej wyznaczonej długości do ciemnoczerwonego koloru
(ok. 650 C),

gięcie wolne, ok. 10

poza żądany kąt, następnie cofnięcie, sprawdzenie i skorygowanie

wielkości kąta do właściwej wartości,

staranne usunięcie piasku i swobodne ochładzanie giętej rury.

Wyżarzanie zmiękczające przed gięciem przeprowadza się również tylko na wyznaczonym

uprzednio odcinku długości rury, w dwóch taktach. Czynności grzania wykonuje się za pomocą
palników acetylnowo-tlenowego lub propanowo–butanowego. Dobór końcówki palnika oraz
ustawienie płomienia są w przypadku miedzi istotne dla uniknięcia przegrzania materiału.

Ustawienie płomienia powinno zawsze dawać płomień normalny (neutralny), z gładkim,

wyraźnym jądrem. W pierwszym takcie grzania odległość końcówki palnika utrzymuje się ok.
dwóch długości stożka płomienia. W drugim takcie odległość tę zwiększa się do 3 – 4 długości
stożka płomienia i utrzymuje tak do osiągnięcia przez rurę temperatury około 650 C.

Zbyt mocne podgrzanie prowadzi do deformacji warstewki tlenkowej, do której może

przywierać piasek. Trasowanie obszaru gięcia i grzania jest czynnością prostą, lecz ważną.

Zasadę wyznaczania przebiegu osi giętej rury oraz obszaru grzania na rurze prostej

przedstawia rysunek 21.

Rys. 21. Wyznaczanie osi giętej rury i obszaru grzania [6, s. 46]

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyżarzanie zmiękczające przed gięciem na zimno kończyć należy swobodnym

schłodzeniem rury miedzianej. Zginanie wyżarzonego odcinka rury wykonywać powoli zginając
o ok. 10

ponad żądany kąt gięcia i skorygować go do określonej wartości.

Do gięcia rur miedzianych stosuje się giętarki wytwarzane przez różnych producentów.
Różnią się między sobą budową i dostosowaniem do gięcia rur o różnych średnicach.

Najczęściej spotykanymi giętarkami są narzędzia, gdzie elementem wymiennym zależnym od
średnicy giętej rury, jest tylko foremnik tzw. kamień.

Rys. 22. Przykład gięcia rur miedzianych [7, s. 44]

Tab. 7. Minimalny promień gięcia rur twardych. [7, s. 36]

Średnica

zewnętrzna

D[mm]

Minimalny

promień gięcia

Metoda gięcia

≤ 15

3,5 D

na zimno; giętarką

4 D

na zimno; giętarką

≥

÷5 D

Na gorąco z wypełnieniem lub po wyżarzeniu; giętarką

W niektórych konstrukcjach giętarek zamiast rolki dociskowej stosowane są ślizgowe klocki

płaskie lub profilowe, odrębne dla każdej średnicy rury, wykonane z poliamidu o składzie
zapewniającym małe tarcie. Korzystną cechą konstrukcji powyższych giętarek jest ich łatwy
montaż i demontaż. Giętarki prefabrykacyjne z ręcznym lub mechanicznym napędem stosowane
są na ogół tylko w zapleczach dużych budów lub w zakładach prefabrykacji. Produkowane są
najczęściej z wyposażeniem przeznaczonym do gięcia od 0 do 180

rur miedzianych

ø12 do 54 mm. Występują także giętarki prefabrykacyjne z tzw. wleczonym rdzeniem kulowym,
zabezpieczającym przed owalizacją rury w obszarze gięcia.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia.

1. Jakimi metodami można ciąć rury miedziane?
2. Które obcinarki rur są najczęściej używane do cięcia rur miedzianych?
3. W jaki sposób wykonasz kalibrowanie końców rur miedzianych po cięciu?
4. Kiedy stosuje się kielichowanie rur miedzianych?
5. W jaki sposób można kielichować rurę miedzianą twardą?
6. Jak wykonuje się gięcie rur miedzianych twardych na gorąco?
7. Jak wykonuje się gięcie rur miedzianych twardych na zimno?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj cięcie rur miedzianych o różnej średnicy obcinarką krążkową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją do wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) wyposażyć się w środki ochrony osobistej,
4) pobrać odcinki rur miedzianych o różnych średnicach,
5) dobrać odpowiednie odcinki krążkowe,
6) dobrać odpowiednie gratowniki,
7) wykonać cięcie rur miedzianych obcinarkami krążkowymi,
8) usunąć zadziory powstałe po cięciu rur,
9) uporządkować stanowisko pracy,
10) zaprezentować wykonane ćwiczenia,
11) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:
– instrukcja do wykonania ćwiczenia,
– środki ochrony osobistej,
– stół monterski,
– metrówka,
– ołówek,
– rury miedziane różnych średnic,
– obcinarki krążkowego różnych średnic rur,
– gratowniki,
– katalog narzędzi do obcinania rur miedzianych
– literatura rozdział 6

Ćwiczenie 2

Wykonaj kielichowanie rury miedzianej twardej Ø15mm.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcja wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) wyposażyć się w środki ochrony osobistej,
4) wybrać rurę miedzianą twardą o Ø15mm,
5) dobrać palnik na gaz propan-butan,
6) połączyć palnik z butlą 11kg i sprawdzić szczelność połączenia,
7) pomierzyć strefę wygrzewania rury miedzianej twardej,
8) zapoznać się z technologią wykonania kielichowania,
9) dobrać odpowiednią kielichownicę i odpowiednią głowicę ekspandującę,
10) wykonać kielichowanie końca rury miedzianej,
11) dokonać pomiaru wykonanego kielicha,
12) uporządkować stanowisko pracy,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
14) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– instrukcja do wykonania ćwiczenia,
– stół monterski,
– metrówka,
– suwmiarka,
– ołówek,
– odcinki rury miedzianej twardej Ø15mm,
– palnik na gaz propan-butan,
– butla gazowa z gazem propan-butan,
– kielichownice wraz z wymiennymi głowicami ekspandującymi,
– kombinerki,
– katalog producenta urządzeń do kielichowania,
– literatura rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Wykonaj gięcie na zimno rury miedzianej twardej o średnicy Ø18mm przy pomocy giętarki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) wyposażyć się w środki ochrony osobistej,
4) wybrać i pomierzyć rurę miedzianą twardą Ø18 mm,
5) dobrać giętarkę oraz dopasować wymienny segment gnący,
6) ustalić minimalny promień gięcia rury na zimno,
7) zaznaczyć średnicówkę na gnącej rurze,
8) wykonać gięcie rury miedzianej twardej,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
10) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– instrukcja do wykonania ćwiczenia,
– środki ochrony osobistej,
– stół monterski,
– metrówka,
– suwmiarka,
– ołówek,
– rura miedziana twarda o średnicy Ø18mm,
– giętarka wraz z wymiennymi segmentami gnącymi,
– katalog producenta giętarek o napędzie ręcznym i mechanicznym,

–

literatura z rozdziału 6.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) pomierzyć i dobrać rury miedziane do odpowiednich operacji przygotowawczych?
2) wykazać różnice pomiędzy różnymi metodami ciecia rur miedzianych?

3) wykonać cięcie rur miedzianych różnymi narzędziami?

4) wykonać kielichowanie rury miedzianej twardej?

5) obsługiwać bezpiecznie palniki na propan-butan?

6) obsługiwać bezpiecznie butle gazową na gaz propan-butan?

7) wykonać gięcie rury miedzianej twardej na zimno?

8) wykonać gięcie rury miedzianej twardej na gorąco?
9) pomierzyć i zaznaczyć średnicówkę na giętej rurze miedzianej?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Połączenia rur miedzianych

4.4.1. Materiał nauczania

Rury miedziane między sobą, oraz rury miedziane z armaturą można łączyć połączeniami

nierozłącznymi lub rozłącznymi. Połączenie nierozłączne w instalacjach gazowych uzyskuje się
poprzez lutowanie twarde albo stosowanie łączników przejściowych prostych z gwintem
i końcówką do lutowania. Połączenia rozłączne to połączenia kołnierzowe oraz połączenia
łącznikami gwintowymi.

Połączenia nierozłączne
Do połączeń rur miedzianych w instalacjach gazowych stosuje się wyłącznie lutowanie twarde.

Tab. 8. Zalecenia stosowania różnych złączy rur miedzianych w instalacjach [6, s. 28]

Rodzaj złącza

Z łącznikami
kapilarnymi,

lutowanie

Ręczne kielichowate,

lutowanie

Odgałęzienia wyoblanie,

lutowanie

Rozłączne

Rodzaj

instalacji

miękko twardo Miękko twardo miękko twardo

pierścień

zaciskający

inne

Wodociągowe

+ + + + - + - +

Grzewcze

do 110

+ - + - +

Gazowe

- + - + - - -

atestem

Gazów

ciekłych i

medycznych

- + - + - - -

atestem

Olejowe i

sprężonego

powietrza

- + - + - - -

Ø25

Metoda lutowania twardego (łączenie przy pomocy lutu twardego) ma tę zaletą, że zapewnia

szczelność wykonanych instalacji gazowych oraz wysoką efektywność wykonania

w porównaniu z innymi metodami łączenia. Dlatego też łączniki rozłączne powinno się stosować
tylko przy podłączaniu armatury i urządzeń gazowych do instalacji. O skuteczności lutowania
decydują: wielkość szczeliny kapilarnej w miejscu łączenia, własności zwilżające lutu, dyfuzja
pomiędzy lutem a łączonymi elementami. W metodzie kapilarnego połączenia kielichowego
wykorzystano zjawiska kapilarne zwane inaczej włoskowatymi. Zjawiska te powstają wskutek
działania ciśnienia kapilarnego wytworzonego na zakrzywionej powierzchni cieczy przez
napięcie powierzchniowe. Do najbardziej rozpowszechnionych zjawisk kapilarnych należy
wciąganie cieczy w wąskie rurki, zwane kapilarami lub naczyniami włoskowatymi.

Rys. 23. Efekt działania kapilary (naczynia włoskowatego) [6, s. 36]

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jeśli do naczynia z cieczą wstawimy dwie współśrodkowe rury, między którymi występuje

niewielka szczelina, to ciecz zostanie w tę szczelinę wciągnięta. W przypadku dużej różnicy
średnic współśrodkowych rur tego efektu nie zaobserwujemy.

Rys. 24. Wysokość wznoszenia lutu w zależności od wielkości szczeliny pokazuje poniższy wykres.[6, s. 36]

Rys. 25. Schemat wciągania lutu przez szczelinę kapilarną (lutowniczą) [7, s. 40]

Jak widać na rysunku 25 złącza ze szczeliną kapilarną można lutować w dowolnym

położeniu przewodu, gdyż lut jest wciągany w szczelinę w każdej pozycji.

Czyszczenie końcówek przed lutowaniem

Powierzchnie lutowanych końcówek rur i łączników należy oczyścić do stanu metalicznego

połysku, aby usunąć wszelkie zabrudzenia i tlenki. Do czyszczenia mechanicznego używa się:
włókniny tworzywowe, wełnę stalową, płótno ścierne o ziarnistości max 240 oraz szczotek do
powierzchni wewnętrznych rur. Operacje czyszczenia końca rury (łącznika) należy tak wykonać,
aby ubytki materiału rodzimego nie były zbyt duże. Pozostałości po czyszczeniu powinno się
usunąć. Czyszczenie chemiczne miedzi i mosiądzów można przeprowadzić
w zimnym 5-15% wodnym roztworze kwasu siarkowego. Powierzchnie rury z miedzi
w przypadku jej zatłuszczenia należy oczyścić przy pomocy odczynników chemicznych:
trójchlorku etylu, alkoholu etylowego.

Nakładanie topnika

Topnik nakładamy pędzelkiem na uprzednio oczyszczoną zewnętrzną powierzchnie bosego

końca rury lub łącznika. Nie powinno się nakładać topnika do środka kielicha, aby uniknąć
dostawania się jego do wnętrza instalacji. W celu jego równomiernego rozprowadzenia
wkładając bosy koniec rury (łącznika) do kielicha łącznika (rury) obracamy ruchomy element

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

instalacji. Nadmiar topnika z zewnętrznej powierzchni łączonych elementów usuwamy wilgotną
szmatką.

Lutowanie twarde

Podczas lutowania minimalna szczelina między łączonymi elementami powinna być zgodna

z wartościami podanymi w tab. 2. Zbyt szeroka lub wąska szczelina prowadzić może do
powstania wad połączeń lutowanych. Długość nachodzenia na siebie końca rury i kielicha
(zakładka) powinna wynosić minimum trzy grubości ścianki (3xg), lecz nie mniej niż 5mm.

Optymalna głębokość wprowadzenia bosego końca to: 7-10mm.
Koniec rury wkładamy do kielicha (ogranicznik w kielichu uniemożliwia zbyt głębokie

wprowadzenie rury). Rozpoczynamy od równomiernego nagrzewania rury, następnie przez
krótka chwile nagrzewamy łącznik, aby wyrównać temperatury łączonych elementów. Po jej
wyrównaniu palnik kierujemy na rurę i nagrzewamy obszar bezpośrednio przyległy do szczeliny
lutowniczej. Moc palnika i średnica jego końca powinny być dostosowane do wielkości
lutowanych elementów, zapewniając szybkie i równomierne nagrzewanie. Nie należy dopuścić
do miejscowego przegrzania jednego z elementów (płomieniem punktowym). Widoczny
wewnętrzny płomień powinien znajdować się w odległości ok. 15mm od ogrzewanego elementu.

Nagrzewanie należy prowadzić płomieniem neutralnym lub lekko redukującym.

Po uzyskaniu właściwej temperatury lutowania, cienki pręt lutowniczy przykładamy do
wcześniej podgrzanej krawędzi kielicha. W chwili, gdy przytknięty w tym miejscu lut wnika
w szczelinę lutownicza, palnik należy przemieszczać wokół złącza nagrzewając kolejne jego
partie, dozując za nim lut. Płomień nie może być kierowany bezpośrednio na lut (aby nie stopić
lutu lub spalić fosforu w nim zawartego). Pojawienie się kropli lutu na krawędzi kielicha
usytuowanego poziomo lub wypływki na krawędzi kielicha usytuowanego pionowo sygnalizuje
o jego wypełnieniu spoiwem. Wówczas odejmujemy pręt lutowniczy. Proces lutowania należy
prowadzić w zakresie temperatur zapewniającym właściwe wnikanie kapilarne lutu,

nie przekraczającym podanych wartości w tabelach. Przegrzanie złącza (zbyt wysoka
temperatura i długi czas grzania) prowadzić mogą do powstania wad połączenia lutowanego:
nadtopień, pęknięć łączników, porowatości wywołanej parowaniem cynku, zmianę składu lutu.

Przy lutowaniu łącznika należy zachować prawidłową kolejność łączenia jego końców,

rozpoczynając od zlutowania najniżej położonego. Lutowanie miedzi z brązem i mosiądzem
przebiega tak samo jak dla rur i łączników miedzianych przy zastosowaniu właściwych lutów
i topników. Należy jednak ograniczyć czas kontaktu ciekłego lutu z lutowanym podłożem
(skłonność do parowania cynku w wysokich temperaturach w mosiądzu).

Rys. 26. Lutowanie [6, s. 40]

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Prace zakończeniowe

Kontrola połączenia, polega na ocenie wizualnej połączenia, w celu sprawdzenia, czy

pojawiła się wypływka na całym obwodzie krawędzi kielicha świadcząca o właściwym
wypełnieniu szczelin lutem. Należy również sprawdzić, czy łączone elementy są pozbawione
tłuszczu. W przypadkach wątpliwych przeprowadzić pomiar długości kielicha, średnicy rury lub
łącznika. Wadliwe połączenie należy wyciąć i ponownie wykonać. W celu dokładnego zbadania
wyciętego połączenia, można je przeciąć w poprzek (równolegle do osi rury), usunąć zadziory
pilnikiem i posmarować miejsce łączenia jodyną w celu uwidocznienia śladu lutu.

Czyszczenie zlutowanych elementów i instalacji

W przypadku zastosowania topnika, po lutowaniu powstały zielony szklisty nalot można

usunąć przy pomocy mosiężnej szczotki drucianej. W celu usunięcia zanieczyszczeń po
wykonaniu instalacji należy ją przedmuchać sprężonym powietrzem nie zawierającym oleju lub
czystym (obojętnym) gazem.

Połączenia nierozłączne z łącznikami gwintowanymi

Do połączeń nierozłącznych zaliczane są również takie, w których zastosowano łączniki

przejściowe; z jednego końca zaopatrzone w gwint wewnętrzny lub zewnętrzny, drugi zaś koniec
mają ukształtowany dla połączenia z rurą lutowaniem, spawaniem lub zaprasowywaniem
(obciskaniem).

a) kolanko śrubunkowe gwint zewnętrzny / połączenie lutowane
b) trójnik boczna końcówka gwint wewnętrzny / połączenie lutowane

Rys. 27. Łączniki z końcówką gwintowaną [6, s. 22]

Połączenia rozłączne

Połączenia rozłączne stosowane są przede wszystkim do łączenia rur miedzianych

z armaturą przewodową (np. zawory odcinające i zwrotne), osprzętem (rozdzielacze, liczniki,
filtry), urządzeniami (np. zbiorniki, kotły, urządzenia gazowe, aparaty pomiarowe) oraz
wykonywania celowych podziałów rozległej instalacji rurowej. Służą temu:
- łączniki najczęściej mosiężne lub z brązu, o postaci dwuzłączek prostych lub kątowych
rozmaitej budowy, zapewniających przenoszenie sił osiowych wywołanych ciśnieniem
wewnętrznym dzięki połączeniu gwintowanemu,
- dwuzłączki proste lub kątowe z pierścieniami zaciskowymi i uszczelniającymi,
- złącza kołnierzowe z kołnierzami stałymi lutowanymi lub luźnymi, opartymi na lutowanych
lub spawanych wywinięciach końców łączonych rur.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tab. 9. Stosowanie połączeń rozłącznych w instalacjach [6, s. 28]

Instalacje

Rodzaj

złączki zaciskowej

wodo-

ciągowe

gazowe

gazu

płynnego

ogrzewania olejowe

Dwuzłączki proste lub

kątowe z

uszczelnieniem

stożkowym, kulistym

lub płaskim

(tylko z ates-

tem i tylko

przejściowe)

(do 025)

Dwuzłączki proste lub

kątowe z pierścieniem

zaciskowym,

metalowym

(tylko -

z atestem)

(tylko z ates-

tem i tylko

przejściowe)

(do X25)

Dwuzłączki proste lub

kątowe z miękkim

uszczelnieniem)

(tylko

z atestem)

(tylko

z atestem)

(tylko do

przyłączenia

armatury lub

odbiomików)

Złączka prosta

nasuwkowa

(

tylko z atestem)

Połączenia

Kołnierzowe

(kołnierze z brązu)

1) dla rur w zwojach złączki tylko z tuleją wewnętrzną
2) tylko w instalacjach zawsze dostępnych (odkrytych)
3) tylko dla rur twardych w odcinkach prostych

Złączki zaciskowe

Złączki zaciskowe są przeznaczone do użytku w wewnętrznych i zewnętrznych instalacjach.
Zgodnie z tabelą 9 złączki te mogą być stosowane w instalacjach gazowych jedynie

wówczas jeżeli posiadają atesty dopuszczające je do stosowania w instalacjach gazowych.

Umożliwiają one połączenie rurociągów o różnych wymiarach i wykonanych z różnych

materiałów. Stosowane są chętnie przez instalatorów przede wszystkim w trudnych warunkach
montażowych. Ze względu na łatwy montaż łączniki wykorzystuje się przy różnego rodzaju
pracach remontowych, renowacyjnych, przy trudnym dostępie do miejsca pracy, a także
wówczas, gdy zastosowanie palnika jest niedozwolone.

Złączka zaciskowa składa się z mosiężnego korpusu (z wbudowanym ogranicznikiem), do

którego wsuwa się rura, pierścienie zaciskające o rozmiarze dopasowanym do zewnętrznej
średnicy rury i mosiężnej nakrętki dociskowej (rys. 28).

Montaż wymaga tylko niewielkiego przygotowania rury a jedynymi narzędziami

potrzebnymi do wykonania niezawodnego połączenia są klucze płaskie. Dokręcanie nakrętki
łączącej powoduje zaciśnięcie na rurze specjalnie ukształtowanego pierścienia o podwójnym
zacisku, tworząc mocne połączenie metal-metal.

Nakrętka dociskowa

Pierścień zaciskowy

Korpus

mosiężny

Rys. 28. Złączka zaciskowa [6, s. 44]

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wykonywanie połączeń przy pomocy złączy zaciskowych

Należy wykonać następujące czynności:

1. Wybrać właściwy rozmiar rury i złączki. Upewnić się że rura jest okrągła – w razie

konieczności należy użyć odpowiedniego narzędzia do przywrócenia rurze okrągłego
kształtu. Rury miedziane powinny być twarde i półtwarde, choć w przypadku średnic 6,8 lub
10 mm można używać także rur miękkich.

2. Obciąć rurę prostopadle upewniając się, że końce są czyste i wolne od uszkodzeń

powierzchni, szczególnie w miejscach styku z pierścieniem zaciskowym.

3. Nałożyć nakrętkę i pierścień. Przysunąć koniec rury do ogranicznika w złączu, upewnić się

ze pierścień zaciskowy jest ustawiony osiowo.

4. Dokręcić nakrętkę palcami i kluczem płaskim, aż do zaciśnięcia opierścienia na rurze, tj. do

momentu kiedy nie daje się ręcznie obrócić rury w złączce.

5. Dokręcić nakrętkę o dalsze 1/3 – 2/3 obrotu w celu wytworzenia połączenia zwykłego

(łączenie rurze stali nierdzewnej może wymagać trochę innych wartości). Wybita na
powierzchni nakrętki strzałka służy jako punkt odniesienia przy dociskaniu.

Ogólnie rodzaj połączenia rozłącznego zależy od rodzaju instalacji, do której zostanie

zastosowane.

Do połączeń rozłącznych zalecane jest stosowanie dwuzłączek mosiądzu lub brązu

a klasycznym rozwiązaniem są połączenia typu „holender”. Ich zastosowanie jest praktycznie
niezależne od parametrów roboczych (ciśnienia) instalacji , gdyż części składowe łącznika są
połączone z rurami przez lutowanie.

Rys. 29. Łącznik rur miedzianych typu „holender” [6, s. 44]

Połączenie kołnierzowe

Zalecane konstrukcje złączy kołnierzowych pokazane na rys. poniżej są następujące:

- z lutowanym kołnierzem wykonanym z mosiądzu lub brązu (rys. 30a)
- z lutowanym pierścieniem oporowym z mosiądzu lub brązu oraz luźnym kołnierzem

stalowym (rys. 30b)

- z prefabrykowaną końcówka kołnierzową z rury miedzianej, spawaną doczołowo do rury

oraz luźnym kołnierzem stalowym (rys. 30c)

a) b) c)

Rys. 30. Zalecane konstrukcje złączy kołnierzowych dla rur miedzianych [6, s. 45]

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wywijanie obrzeża bezpośrednio na rurze miedzianej w celu oparcia o niego kołnierza

luźnego jest niedopuszczalne.

Łączenie miedzi z innymi materiałami

Ważnym problemem w wykonawstwie instalacji miedzianych jest łączenie w jednym

obiegu miedzi z innymi metalami. W wyniku bezpośredniego połączenia miedzi ze stalą, stalą
ocynkowana lub aluminium tworzą się ogniwa elektrochemiczne powodujące szybkie
rozpuszczanie się żelaza, cynku czy aluminium. W celu wyeliminowania tego zjawiska należy
oddzielić te metale od miedzi przekładką izolacyjną.

Zasady łączenie instalacji miedzianych z innymi materiałami

Podstawową zasadą obowiązującą podczas wykonywania instalacji z rur miedzianych jest

konieczność stosowania materiałów jednorodnych, tj. miedzi i jej stopów.
Jeśli niemożliwe jest uniknięcie rozwiązania mieszanego, to należy bezwzględnie przestrzegać
następujących wskazań:
– niedopuszczalny jest metaliczny styk miedzi ze stalą niestopową oraz niestopową

ocynkowaną, (tworzenie ogniw elektrochemicznych; skutek – szybka korozja stali i stali
ocynkowanej),

– rury instalacji gazowej miedzianej muszą być rozgraniczone od instalacji gazowej ze stali

złączem izolacyjnym, za pomocą złączek gwintowanych ze stopów miedzi (brąze,
mosiądze).

Dopuszczalny jest natomiast metaliczny styk miedzi i jej stopów ze stalą kwasoodporną.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są sposoby połączeń rur miedzianych?
2. Na czym polega zjawisko kapilarne w połączeniu kielichowym rur miedzianych?
3. Co trzeba zrobić, aby uzyskać efekt kapilarny w połączeniu rur miedzianych?
4. Jak należy przygotować końcówki rur i łączników przed lutowaniem twardym?
5. Jakimi materiałami należy się posługiwać, aby uzyskać odpowiednia czystość rur

i kształtek?

6. Jak należy nanosić topnik na powierzchnię bosego końca lub łącznika?
7. Jaki rodzaj topnika i spoiwa dobrać do połączenia?
8. Jaka jest temperatura lutowania twardego, aby zapewnić właściwe wnikanie w kapilarę lutu?
9. Jaki jest przebieg operacji lutowania twardego?
10. Jak wykonać połączenie przy pomocy złączek zaciskowych?
11. Jak rozgraniczyć instalację gazową ze stali od instalacji gazowej miedzianej

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj końcówkę rury i łącznika tak

aby uzyskać efekt połączenia kapilarnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczeń,
3) zapoznać się z technologią przygotowania rur i łączników przed lutowaniem twardym,
4) dobrać rurę miedzianą i odpowiedni do niej łącznik,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) dokonać pomiarów bosego końca rury i średnicy wewnętrznej łącznika,
6) dobrać odpowiednie materiały czyszczące powierzchnie rury i łącznika,
7) tak dopasować łączone elementy aby uzyskać odpowiednią szczelinę kapilarną,
8) oczyścić powierzchnie bosego końca rury miedzianej i łącznika,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
10) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− instrukcja do wykonania ćwiczenia,

− stół monterski,

− suwmiarka,

− rury miedziane i łączniki do wyboru,

− włóknina techniczna,

− szczotki do powierzchni wewnętrznych,

− wełna stalowa,

− płótno ścierne o ziarnistości max 240,

− 5-15% wodny roztwór kwasu siarkowego,

− trójchlorek etylu,

− literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wykonaj połączenie lutem twardym rury miedzianej Ø22mm z trójnikiem miedzianym

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją do wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczeń,
3) wyposażyć się w środki ochrony osobistej,
4) dobrać i pomierzyć rurę miedzianą,
5) dopasować i pomierzyć trójnik miedziany,
6) zapoznać się z technologią wykonywania połączeń lutem twardym,
7) dobrać lut i topnik do zaplanowanego połączenia,
8) dobrać palnik na gaz propan-butan,
9) dobrać butle gazową na gaz propan-butan,
10) połączyć palnik z butlą gazową i skontrolować szczelność połączenia,
11) oczyść końcówki rury i trójnika do stanu metalicznego – połysk,
12) wykonać połączenie lutem twardym,
13) uporządkować stanowisko pracy,
14) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia

Wyposażenie stanowiska pracy:

− instrukcja do wykonania ćwiczenia,

− stół monterski,

− suwmiarka,

− rury miedziane Ø 22mmi łączniki do wyboru,

− materiały czyszczące powierzchnie przed lutowaniem,

− lut i topnik,

− palnik gazowy na gaz propan-butan,

− butla gazowa 11 kg na gaz propan-butan

− kombinerki,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− rękawice i okulary ochronne

− literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Wykonaj połączenie rozłączne przy pomocy złączki zaciskowej:

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją do wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczeń,
3) dobrać i pomierzyć rurę miedzianą,
4) dobrać odpowiednia złączkę zaciskową odpowiadająca łączonej rurze miedzianej,
5) dobrać komplet kluczy płaskich o wymiarach odpowiednich dla wybranej złączki,
6) sprawdzić stan techniczny końcówki łączonej rury miedzianej,
7) sprawdzić czy rura została obcięta prostopadle do osi
8) wykonać ćwiczenie połączenia przy pomocy złączki zaciskowej,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenia
10) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia

Wyposażenie stanowiska pracy:

− instrukcja do wykonania ćwiczenia,

− stół monterski,

− suwmiarka,

− kątownik,

− rury miedziane i łączniki do wyboru,

− łączniki zaciskowe do zaprasowywania o różnych średnicach,

− komplet kluczy płaskich

− obcinarka krążkowa do rur miedzianych,

− rękawice i okulary ochronne

− literatura z rozdziału 6.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) przygotować rurę i łącznik tak aby uzyskać szczelinę kapilarną?

2) dobrać odpowiedni materiał czyszczący powierzchnię łączonych

elementów do lutowania twardego?

3) dobrać odpowiedni lut i topnik dla lutowania twardego?

4) obsługiwać bezpiecznie palnik na gaz propan-butan?

5) wykonać poprawnie połączenie lutem twardym rur miedzianych
z

łącznikami mosiężnymi?

6) dobrać odpowiednią złączkę zaciskową odpowiadającą łączonej

rurze miedzianej?

7) dobrać rodzaj połączenia rozłącznego w zależności od rodzaju

instalacji do której zostaje zastosowana?

8) ocenić jakość uzyskanego połączenia lutem twardym?

9) dobrać rodzaj połączenia rozłącznego w zależności od rodzaju

instalacji, do której zostaje zastosowana?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Wymagania, jakim powinny odpowiadać instalacje gazowe

z miedzi

4.5.1. Materiał nauczania

Wymagania wstępne

Wymagania związane z budową instalacji gazowych reguluje Rozporządzenie Ministra

Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny
odpowiadać budynki i ich usytuowanie opublikowane w (Dz.U. Nr 75 z 15.06.2002 poz. 690)
wraz z późniejszymi zmianami 7.04.2004 (Dz.U.Nr 109 poz. 1156 2004 r.). Rozdział 7 tego
rozporządzenia w całości dotyczy instalacji gazowych. Instalację gazową zasilaną z sieci
gazowej stanowi układ przewodów za kurkiem głównym prowadzonych na zewnątrz lub
wewnątrz budynku, wraz z armaturą, kształtkami i innym wyposażeniem, a także urządzeniami
do pomiaru zużycia gazu, urządzeniami gazowymi oraz przewodami spalinowymi lub
powietrzno- spalinowymi, jeżeli są one elementem wyposażenia urządzeń gazowych.

Rys. 31. Ogólny schemat aksonometryczny instalacji gazowej w budynku [3, s. 370]

Wymagania techniczne

Wszystkie materiały i wyroby (armatura) służące do montażu gazowych instalacji z miedzi

powinny odpowiadać przedmiotowym normom i posiadać certyfikat lub deklaracje zgodności na
wzorze przedstawionym na rysunku 32.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

DEKLARACJA ZGODNOŚCI

My:

.......................................................................................................................

(Nazwa dostawcy)

.......................................................................................................................

(Adres)

.......................................................................................................................

deklarujemy z pełną odpowiedzialnością, że wyrób użyty do wykonania
instalacji gazowej

.......................................................................................................................

[nazwa, typ lub model, partia, seria, numer serii, źródło pochodzenia, liczba jednostek]

do którego odnosi się niniejsza deklaracja, jest zgodny z następującą
normą(ami) lub innym(i) dokumentem(ami) normatywnym(i)

......................................................................................................................

[tytuł i/lub numer i data wydania normy(norm) lub innego(ych) dokumentu(ów)
normatywnego(ych)]

(jeśli dotyczy) spełnia przepisy ..................................................................

Dyrektywy ..................................................................

........................................... ........................................................

[miejsce i data wystawienia] [podpis osoby upoważnionej]

Rys. 32. Zalecany formularz deklaracji zgodności (PN-EN 45014 : 1989)

Układanie przewodów gazowych

Przewody gazowe pionowe (piony gazowe) powinny być prowadzone w przedpokojach,

korytarzach lub klatkach schodowych. Piony i poziomy w instalacji gazowej zaleca się
wykonywać:
- dla budynków niskich : ze stali lub z rur miedzianych twardych,
- dla budynków średniowysokich i wyższych: ze stali.

Przewody instalacji gazowej nie mogą być prowadzone przez pomieszczenia, w których,

warunki mogą spowodować naruszenie stanu technicznego instalacji i wpływać na
bezpieczeństwo eksploatacji.

Jeżeli przewody do przesyłu różnych mediów są ułożone jeden nad drugim, to przewód,

w którym istnieje możliwość wytrącania się rosy powinien być umieszczony najniżej.
W przypadku, gdy występuje więcej niż dwa przewody należy je tak oznaczyć kolorami (gaz –

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

kolor żółty), aby jednoznacznie można było zidentyfikować rodzaj przewodzonych przez nie
mediów. Przewody gazowe prowadzone przez pomieszczenia nie posiadające okien powinny
być układane w rurach osłonowych.

Rury miedziane do gazu nie powinny być podwieszane do innych rur, same też nie powinny

stanowić podpory dla innych przewodów. Odległość między instalacją gazową a innymi
przewodami powinna być zgodna z przepisami jak dla stali i wynosić min. 0,1m oraz pozwalać
na dostępne, łatwe wykonywanie prac konserwatorskich.

Poziome odcinki instalacji gazowej na gaz lżejszy od powietrza (gaz ziemny) powinny być

umieszczone ponad innymi przewodami instalacyjnymi. Prowadzenie instalacji powinno być tak
wykonane, aby umożliwić samokompensację wydłużeń cieplnych oraz zapewniać nieniszczące
odkształcenia instalacji w wyniku deformacji lub osiadania budynku. Miedziane przewody
gazowe powinny być prowadzone na powierzchni ścian wewnętrznych w odległości 2 cm od
tynków, z wyjątkiem przewodów na kondygnacji poniżej parteru (suterena, piwnicach), które
należy prowadzić na powierzchni, w odległości co najmniej 3 cm od ściany i w odpowiednich
odległościach (wg przepisów szczegółowych) od innych instalacji.

Nie wolno prowadzić przewodów gazowych przez kanały kominowe, (wentylacyjne,

spalinowe oraz przez przewody kanalizacyjne).

Przejścia przez przegrody budowlane należy wykonywać w ochronnej rurze prowadzącej,

tulei uzupełnionej odpowiednim szczeliwem (np. kit elastyczny). Rury ochronne w instalacjach
gazowych powinny posiadać średnicę wewnętrzną co najmniej o 20mm większą od zewnętrznej
średnicy przewodu gazowego.

UWAGA: Nie zaleca się wykonywania instalacji mieszanych: stal – Cu.

W przypadku, gdy sieć gazowa wykonana jest ze stali, instalacja gazowa musi być
rozgraniczona złączem izolującym.

Rozwiązania techniczne instalacji gazowej powinny umożliwiać samokompensację

wydłużeń cieplnych oraz eliminować ewentualnie odkształcenie instalacji wywołane deformacją
lub osiadaniem budynku.

Każdy materiał pod wpływem zmian temperatury zmienia swoje wymiary. W instalacjach

niekorzystne jest przede wszystkim wydłużenie lub skrócenie przewodów pod wpływem zmian
temperatury czynnika przesyłowego tymi przewodami. W pracach instalacyjnych naszą uwagę
skupiamy na rozszerzalności liniowej, którą możemy kompensować na kilka sposobów.

Rozszerzalność liniową materiałów charakteryzuje współczynnik rozszerzalności liniowej,

definiowany, jako zmiana długości jednostkowego odcinka dla zmiany temperatury o 1K, pod
stałym ciśnieniem. wyrażamy go wzorem:

∆l

α = ––––––––––

∆T

Dla miedzi pracującej w przedziale temperatury 0-100

C można przyjąć wartość

współczynnika rozszerzalności liniowej

α = 17 x 10

-6

-1

, tzn. 0,017 mm na jeden metr rury, dla

zmiany temperatury o 1

C. Zatem np. 5-metrowy odcinek rury miedzianej dla zmiany

temperatury o 60

C wydłuży się (lub skróci) o około 5 mm (0,017 x 5 x 60).

∆l = α x l

∆T

Współczynniki rozszerzalności liniowej przewodów z tworzyw sztucznych są od dwu do

kilkunastu razy większe.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 33. Zasada rozszerzalności liniowej[opracowanie własne]

Nie skompensowane wydłużenia powodują powstawanie znacznych naprężeń w instalacji,

co w niekorzystnych warunkach może doprowadzić nawet do rozszczelnienia połączeń
lutowanych. Aby uniknąć powstawania w instalacjach zbyt dużych naprężeń związanych
z rozszerzalnością cieplną najczęściej stosowanymi rozwiązaniami jest:
• kompensacja naturalna (najczęściej stosowana w instalacjach gazowych),

• montowanie kompensatorów .

Dodatkowo należy pamiętać o właściwym rozmieszczeniu uchwytów stałych i przesuwnych

instalacji.

Naturalną kompensację wydłużeń uzyskuje się na załamaniach przewodów

np. w narożnikach pomieszczeń. Niezbędne jest pozostawienie odpowiedniej odległości
przewodu od ścian i we właściwej odległości od załamania, zamocowanie uchwytów
przesuwnych. W uchwytach tych rura musi mieć możliwość swobodnego przesuwania się
(rys. 34). Długości odcinków swobodnych A w zależności od wydłużenia

∆l podane są

w tabelach dla odpowiednich materiałów, w których wykona jest instalacja gazowa.

Rys. 34. Schemat rozmieszczenia punktów przesuwnych w instalacji miedzianej.[6, s. 53]

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tab. 10. Długości odcinków swobodnych A w zależności od średnicy przewodu miedzianego i jego wydłużenia.

[6, s. 53]

• Układając proste odcinki przewodów pomiędzy dwoma punktami stałymi, należy

wbudować kompensatory, w celu zapewnienia im możliwości wydłużania się.

Odbiór instalacji gazowej z miedzi

Każda instalacja gazowa po jej wykonaniu, przed oddaniem do użytku powinna być

sprawdzona przez wykonawcę w obecności dostawcy gazu i właściciela obiektu budowlanego.

Sprawdzenie instalacji gazowej polega na kontroli:

- zgodności jej wykonania z powykonawczym projektem technicznym,
- jakości wykonania instalacji,
- szczelności przewodów i elementów instalacji gazowej.

Kontrola zgodności wykonania instalacji gazowej z projektem technicznym polega na

sprawdzeniu: wymiarów przewodów gazowych, właściwego ich prowadzenia, wykonania
instalacji wg założonej technologii, odpowiedniego doboru urządzeń gazowych, prawidłowego
włączenia rur spalinowych do przewodów kominowych i wykonania wentylacji pomieszczeń.

Kontrola jakości wykonania polega na sprawdzeniu:

- jakości zastosowanych materiałów (rur, łączników, kurków, zaworów, przejść przez

przegrody budowlane, zamocowania rur, przystosowania urządzeń do spalania gazu),

- zgodności wykonania z obowiązującymi przepisami.
Przed próbą szczelności należy instalacje gazową przedmuchać sprężonym powietrzem wolnym
od zanieczyszczeń, oleju lub gazem obojętnym w celu usunięcia ewentualnych zanieczyszczeń
i sprawdzeniu, czy przewód jest drożny.

Próbę szczelności instalacji gazowej wykonanej z rur miedzianych powinno się wykonywać

dwuetapowo (tak jak dla instalacji stalowej):
1) na ciśnienie 50 kPa bez przyłączenia urządzeń gazowych ze szczelnym zamknięciem

końcówek rur, gdy instalacja nie przebiega przez pomieszczenia mieszkalne,

2) na ciśnienie 15 kPa po przyłączeniu urządzeń gazowych (lecz bez podłączenia gazomierza).

Próba szczelności polega na napełnieniu przewodów czystym powietrzem o ciśnieniu

50 kPa i obserwacji ciśnienia po wyrównaniu się temperatury; włączony manometr nie powinien
wykazywać w przeciągu 30minut żadnego spadku ciśnienia.

W przypadku prowadzenia przewodów instalacji gazowej przez pomieszczenia mieszkalne

próbę należy wykonać przy ciśnieniu 100 kPa.

Wydłużenie

∆l w [mm]

Średnica

przewod

u[mm]

10 15 20

475

670 820 950

15 530

750

920

1060

18 580

820

1000

1160

22 640

910

1110

1280

725

1025 1250 1450

810

1145 1400 1620

890

1250 1540 1780

1010

1420 1740 2010

1095

1549 1897 2191

76,1

1195

1689 2069 2389

88,9

1291

1826 2236 2582

108

1423

2012 2465 2846

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Próba szczelności musi być przeprowadzona przez osobę posiadającą ważne świadectwo

kwalifikacyjne do wykonywania tego typu prac i przeprowadzana powinna być w obecności
wykonawcy instalacji i właściciela obiektu.

Z każdej próby szczelności należy sporządzić protokół kontroli szczelności.
Do protokółu szczelności inwestor dołącza protokół kominiarski, potwierdzający właściwe

odprowadzenie spalin z urządzeń gazowych i właściwą wentylacj

nawiewno-wywiewną

pomieszczenia oraz uzgodnienia (warunki techniczne) z dostawcą gazu, protokóły częściowe,
deklaracje zgodności itp.

Dla uniknięcia problemów z wykryciem nieszczelności w instalacji w trakcie jej odbioru

technicznego, można przed tym odbiorem, w trakcie wykonywania instalacji, wykonać
sprawdzenie szczelności odcinkowe. Polega ono na napełnieniu fragmentów instalacji gazowej
sprężonym gazem obojętnym pod ciśnieniem dwukrotnie większym od ciśnienia próby
odbiorowej i utrzymanie tego ciśnienia przez 10÷15 minut. Jeżeli w ciągu tego czasu nastąpi
spadek ciśnienia jest możliwość usunięcia ewentualnych nieszczelności na etapie budowy
instalacji gazowej, a nie jej końcowego odbioru technicznego.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tab. 11. Przykład protokółu z wykonania próby szczelności [źródło własne]

miejscowość, dnia ................... 200...... r.

Zapewnienie dostawcy gazu Nr. ..........
Typ gazomierza ....................................
Ilość reduktorów ..................................

PROTOKÓŁ

Z próby szczelności instalacji gazowej

Adres budynku: ......................................................................................................................................................

Próbę szczelności przygotował i przeprowadził:
Z ramienia wykonawcy instalacji ...........................................................................................................................
W obecności przedstawiciela inwestora .................................................................................................................

Projekt wykonał : ...............................................................................................................................
Projekt zatwierdził: ............................................................................................................................
Instalację wykonał: ............................................................................................................................
Próbie szczelności poddano przewody rozprowadzające oraz przewody w mieszkaniach z kurkami

odcinającymi przed aparatami gzowymi w

lokalach(u) ................................................................................................................................................................
Odebrano podejścia pod następujące aparaty gazowe .............................................................................................

..................................................................................................................................................................................

Medium próbne: powietrze, gaz obojetny

Ciśnienie próby: 0,05 MPa / 0,0MPa

Czas trwania próby: 30 minut
Wynik próby: dodatni, ujemny

spadek ciśnienia ....................................................................................

Pomiaru dokonano manometrem tarczowym Nr fab. ...............................................................................
Zakres ................. rok legalizacji .............................

UWAGI: ...............................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

Protokół sporządzono w ........ egz.., z których po jednym otrzymują:

1. Przedstawiciel wykonawcy ................................................................

podpis

2. Przedstawiciel inwestora ................................................................

podpis

Wykonawca oświadcza, że instalacja gazowa jak i obiekt, w którym została wykonana spełniają wszystkie
warunki obowiązujących przepisów (Rozporządzenie Min. Gosp. Przestrz. i Bud. z dnia 14.12.1994 r.)

) niepotrzebne skreślić

.................................................................

podpis wykonawcy

Uruchomienie instalacji gazowej

Po przeprowadzeniu odbioru technicznego instalacja gazowa może być podłączona do sieci

rozdzielczej i uruchomiona przez dostawcę gazu.

Czynności, które poprzedzić muszą napełnienie instalacji gazem z sieci są następujące:

- podpisanie przez odbiorcę umowy o dostawę gazu,
- napełnienie przyłącza gazem,
- zainstalowanie gazomierzy i wszystkich urządzeń odbierających gaz.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Uruchomienie polega na doprowadzeniu gazu do wszystkich odcinków instalacji oraz

urządzeń gazowych. Bezpośrednio przed uruchomieniem instalacji należy sprawdzić zamknięcie
wszystkich zaworów i kurków. Ponieważ dopływ gazu do instalacji związany jest z możliwością
powstania mieszanki wybuchowej, należy przeprowadzić odpowietrzenie instalacji.
Odprowadzenie mieszaniny gazu z powietrzem należy wykonać na zewnątrz budynku poprzez
podłączony do przewodu wąż gumowy rozpoczynając od najwyższych kondygnacji.
Dopuszczalne jest, aby krótkie odcinki instalacji, takie jak podłączenia urządzeń gazowych,
odpowietrzać bezpośrednio do pomieszczenia, pod warunkiem sprawnej wentylacji i otwarcia
okien. Usuniecie mieszaniny gazu z powietrzem z instalacji można stwierdzić za pomocą sprzętu
specjalistycznego.

Instalacje można uznać za uruchomioną i nadającą się do eksploatacji, jeżeli odpowietrzeniu

poddano wszystkie jej odcinki, a także sprawdzono, czy wszystkie zamontowane urządzenia
gazowe funkcjonują prawidłowo.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są wymagania projektowe instalacji gazowej z miedzi?
2. Jakie są wymagania techniczne dla materiałów i wyrobów służących do montażu instalacji

gazowych z miedzi?

3. Jak należy układać przewody instalacji gazowej w stosunku do innych instalacji w budynku?
4. Jak miedziane przewody instalacji gazowej powinny być prowadzone na powierzchni ścian

wewnętrznych?

5. Jak wykonać przejście rury miedzianej przez przegrody budowlane?
6. Co to jest rozszerzalność liniowa materiałów?
7. W jaki sposób uniknąć w instalacjach zbyt dużych naprężeń związanych z rozszerzalnością

cieplną?

8. Co to jest naturalna kompensacja wydłużeń?
9. Na czym polega kontrola instalacji gazowej?
10. Jakiego ciśnienia używa się do sprawdzania szczelności instalacji gazowych?
11. Jaką rolę w odbiorze instalacji gazowej spełnia kominiarz?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj próbę szczelności fragmentu wykonanej instalacji gazowej z miedzi zgodnie

z warunkami obowiązującymi w tym zakresie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją do wykonania ćwiczenia
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczeń,
3) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym sposobu wykonywania próby szczelności

instalacji,

4) dobrać sprzęt do wykonania próby szczelności,
5) zdemontować urządzenia gazowe z instalacji gazowej,
6) zgromadzić łączniki, korki do zaślepienia wybranego fragmentu instalacji,
7) napełnić instalację przez łącznik lub trójnik do wykonania próby szczelności gazem

obojętnym lub sprężonym powietrzem do ciśnienia próbnego,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8) sprawdzać szczelność, obserwować wskazania na manometrze kontrolnym i ustalić wynik

próby,

9) zdemontować przyrządy do wykonania próby,
10) ponownie zainstalować urządzenia gazowe,
11) zaprezentować wykonane ćwiczenia,
12) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia

Wyposażenie stanowiska pracy:

− instrukcja do wykonania ćwiczenia,

− zestaw kluczy monterskich,

− materiały uszczelniające,
− przyrząd do wykonywania próby szczelności,

− manometr,

− złączki, korki gwintowane do zaślepiania końcówek instalacji,
− środki ochrony osobistej,

− literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Opracuj instrukcję postępowania dla uruchamiania instalacji gazowej tak, aby były

zachowane zasady bhp i p.poż.. Sporządź wykaz zespołu i kwalifikacji pracowników, kolejnych
czynności i dokumentację odbiorową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z wytycznymi obowiązującymi podczas uruchamiania instalacji,
2) dokonać analizy materiału pod kątem czynności niezbędnych do uruchomienia instalacji,
3) na arkuszu papieru zapisać skład zespołu, wykaz prac, wypełnić niezbędne protokoły

z wykonanego uruchomienia,

4) zaprezentować wykonane ćwiczenia,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− wytyczne obowiązujące podczas uruchamiania instalacji gazowej,

− stolik,
− krzesło,

− zeszyt,

− ołówek,
− gumka,

− plansze z zasadami wykonywania uruchomienia instalacji gazowych,

− typowa instrukcja bhp i p.poż. podczas uruchamiania instalacji gazowej,
− literatura z rozdziału 6.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) zorganizować stanowisko do wykonania próby szczelności instalacji?
2) określić, na czym polega odbiór instalacji gazowej?

3) wymienić, jakie dokumenty są potrzebne w czasie odbioru technicznego
instalacji gazowej?

4) określić warunki wykonywania próby szczelności?

5) określić skład ekipy wykonującej próbę szczelności i jej kwalifikacje?

6) wykonać próbę szczelności instalacji gazowej?

7) dokonać oceny prawidłowości wykonanej próby szczelności instalacji
gazowej z rur miedzianych?

8) obliczyć wydłużenie cieplne odcinka rury miedzianej?

9) wskazać skład ekipy wykonującej napełnienie instalacji gazem?

10) określić kolejność czynności podczas napełniania instalacji gazem?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję zanim zaczniesz rozwiązywać zadania.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Przed wykonaniem każdego zadania lub udzieleniem odpowiedzi na pytania przeczytaj

bardzo uważnie polecenia.

5. Test zawiera 21 pytań o różnym stopniu trudności. Są to pytania: zamknięte, wielokrotnego

wyboru

6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, zakreślając kółeczkiem

prawidłową odpowiedź. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź przekreślić
znakiem X i otoczyć kółkiem prawidłową odpowiedź.

7. Za każde poprawne rozwiązanie zadania otrzymasz jeden punkt.
8. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności:

I część – poziom podstawowy
II część – poziom ponadpodstawowy.

9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
10. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie na

później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

11. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

I część
1. Oznaczenie: PN-EN 1057 22X1,5 R290 oznacza, że to rura miedziana:

a) miękka,
b) półtwarda,
c) twarda,
d) wyżarzona.

2. Obowiązkiem pracownika w zakresie ochrony przeciwpożarowej jest:

a) naprawa uszkodzonego sprzętu gaśniczego,
b) powiadamianie Pogotowia Ratunkowego o zagrożeniu pożarem,
c) powiadamianie policji o zagrożeniu pożarem,
d) przystąpić natychmiast do akcji ratowniczej.

3. Przedstawiony łącznik miedziany to:

a) złączka redukcyjna,
b) kolano redukcyjne,
c) złączka równoprzelotowa,
d) łuk jednokielichowy.

4. Cięcia rury miedzianej nie wolno wykonywać:

a) obcinarka nożycową,
b) obcinarką krążkową,
c) grubozębnym brzeszczotem,
d) piłą tarczową.

5. Rury miedziane nieprawidłowo składowane mogą:

a) trwale się odkształcić,
b) się skrócić,
c) się wydłużyć,
d) stracić własności wytrzymałościowe.

6. Połączenie typu „holender” jest połączeniem:

a) gwintowanym,
b) lutowanym i gwintowanym,
c) kołnierzowym,
d) obciskanym.

7. Do montażu instalacji gazowych używamy rury miedziane:

a) R 220,
b) R 150,
c) R 290,
d) R 350.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Do lutowania twardego łączników z miedzi stosuje się luty:

a) fosforowe (CuP) bez topnika,
b) fosforowe (CuP) z topnikiem,
c) srebrne (AgCuZn) bez topnika,
d) ZnP.

9. Połączenia kapilarne to połączenia

a) rozłączne,
b) skręcane,
c) nierozłączne,
d) kołnierzowe.

10. Lutowanie twarde zachodzi w temperaturze od:

a) 400

b) 500

c) 600

d) 650

11. Do wykonywania kielichów na rurach miedzianych służą:

a) kalibratory,
b) ekspandery,
c) wyoblaki,
d) gratowniki.

12. Palniki propanowe pozwalają osiągnąć temperaturę:

a) 650

b) 1000

c) 1800

d) 2300

13. Kalibrowanie rur miedzianych stosuje się w celu:

a) połączenia dwóch rur o równych średnicach,
b) połączenia dwóch rur o różnych średnicach,
c) przygotowania do wyżarzania zmiękczającego,
d) przywrócenia kształtu rur po cieciu.

14. Rury miedziane można giąć na zimno tylko do średnicy zewnętrznej:

a) Ø 22 mm,
b) Ø 18 mm,
c) Ø 15 mm,
d) Ø 42 mm.

15. Główną próbę szczelności gazowej instalacji miedzianej wykonuje się pod maksymalnym

ciśnieniem:

a) 150 kPa,
b) 100 kPa,
c) 50 kPa,
d) 210 kPa.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

II część
16. Możliwość gięcia rur miedzianych wynika z ich:

a) plastyczności,
b) twardości,
c) sprężystość,
d) wytrzymałość.

17. Jedyną metodą wykonywania połączeń nierozłącznych w rurach miedzianych o średnicy

powyżej 108 mm jest:

a) lutowanie,
b) zaprasowywanie,
c) spawanie,
d) zgrzewanie.

18. Zamawiając rury miedziane nabywca powinien podać następujące informacje:

a) średnicę wewnętrzną X grubość ścianki (w mm),
b) datę produkcji – rok, miesiąc,
c) oznaczenie stanu kwalifikacyjnego,
d) znak identyfikacyjny producenta.

19. Wyżarzenie zmiękczające rur miedzianych zachodzi w temperaturze powyżej.

a) 450

b) 550

c) 650

d) 720

20. Minimalny promień gięcia na zimno rur twardych Ø15mm wynosi.

a) 3D,
b) 3,5D,
c) 5D,
d) 7D.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Wykonywanie połączeń rur miedzianych w instalacjach gazowych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Numer

pytania

Odpowiedź

Punktacja

a b c d

10.

a b c d

11.

a b c d

12.

a b c d

13.

a b c d

14.

a b c d

15.

a b c d

16.

a b c d

17.

a b c d

18.

a b c d

19.

a b c d

20.

a b c d

Razem

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Bartold-Wiśniewska G.: Miedź w instalacjach sanitarnych. WSiP, Warszawa 1997
2. Bąkowski K., Bartuś J., Zajda R.: Projektowanie instalacji gazowych. ARKADY, Warszawa

1983

3. Cieślowaki S., Krygier K.: Instalacje sanitarne cz.1. WSiP, Warszawa 1998
4. Orlik W.: Egzamin kwalifikacyjny elektryka. KABE, Krosno 1999
5. Otoka W.: Konserwacja i naprawa instalacji i urządzeń gazowych. ZZDZ, Warszawa 1975
6. Poradnik: Instalacje wodociągowe gazowe i ogrzewcze z miedzi – poradnik. PCPM,

Wrocław 2000

7. Praca zbiorowa: Miedź w instalacjach gazowych. WSiP, Warszawa 2000
8. Praca zbiorowa: Technologie instalacji wodociągowych i gazowych. REA, Warszawa 1998
9. Ustawa – Kodeks Pracy (Dz. U. Z 1998 roku nr 21 poz. 94 z późniejszymi zmianami)
10. Zajda R., Tymiński R.: Instalacje i urządzenia gazowe. CSG-PGNiG S.A., Warszawa 1999

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:

więcej podobnych podstron